HIST. TRANSLAT.S. AUGUSTINI. U

HISTORIA TRANSLATIONIS S. AUGUSTINI EPISCOPI

ANGLORUMAPOSTOLI

Aliorumque sanclorum qui in ipsius monasterio Canluariensi quiescebant.

AUCTORE GOCELINO EJUSDEM LOCI MONACHO JEQVAU.

(MABIIX.Acta SS. Bened., loni. IX.)

OBSERVATIONES VVxMYUE.

1. Golselinusseu, ut codex ms. habet, Gocelinus,monachuse Bertiniano in Cantuarienseinonasteriumtranslalus, totumsese scribendis sanctorum historiis ila dedil, ut praecipuuspost BedamVenerabilemre-rum a sanctisviris in Angliagestarum scriptor a plerisque aucloribus censealur. Jam ex eo beali Augu-slini Anglorumapostoli vilam Saeculo I Benediclinoedidimus ad annum 607, reservata ad hoc usquetempus ejusdemsancti aliorumquein monasterio suburbii Cantuariensis quiescentiumtranslationis hislo-ria, quod multum conferat ad ilhistrandas res ordinis nostri hoc priesenli saeculoiindccimo in Angliagestas. Plura de eodemauctore hiccongerere superfluuinesset, cumjam salis superquenotus esse debeatex iis quaelocoSaeculi1laudato de eo protulimus : ubi etiam de sanclis in cadem iranslationis historiamemoratisplura diximus,qua:hic repetere non juvat.

2. Superest itaque ut paucasolummododicamus de aliis sancti Augustini translalionibus, quseposlcavariisoccasionibusfactaefuerunt, ut ex WillelmoThorno discimus, qui monasierii Augustinensis, in quodegebat,Chroniconscripsit, ad annum usque1397produclum.Hic auctor ait Widonemabbatemanno 1091statim peracta solemni, quam GoceliniiSjdescribit, sanclarum reliquiarum translatione, pleraqne bealiAugustiniossa in ecclesiaemuro abdidisse: ne forte irruentibus Danis siveNorthmannis,aut aliis barbaris,quod tunc in Angliasaepiuscontingebat, ossa beati ponlificisviolarentur. Necinutilis fuit abbatis cautela.Nam anno, ut idemauctor attestalur, 1168,die decollationissancli Joannis Baptistae,combustaferme inte-gra Augustinensiecclesia, beati pontiticis feretrum ila deformatum fuit, atque exinde ila neglectum, utpaulo postplane ignotumfuerit quo in loco sancti anlistitis reliquiaehaberentur. Id tandem aegretuleruntAuguslinensesmonachi: quare anno 1221insligante Joanne ejusdemloci priore, cum aliismonasterii se-nioribus, jejuniis, vigiliis,orationibusaliisquepiis exercitiis vacare decreverunt, quousque tanti thesaurinolitiaina Deoacciperent.Annuit corum votis Deus, ac prior, aliquot fratrum consilio, qui hoc sibi a Deorevelatumfuisse fatebantur, jussit lnurura effringijuxta altare sanctiAugustini, ibique detectusfuit saxeusloculus, qui, indicante inscriptione, bcati Augustinicorpus continebat.

3. Aberat lunc Hugoloci abbas, ad LudovicumFraucorum regem legatus : quo reverso, convocatisadsolemnitalemmultis abbatibus, aliisque Aiigliaeproceribus, beali yiri reliquiiBin locis congruentibus re-conditaesunt, exceptocapite,quod in vase auro argentoqueac variis et pretiosissiniislapillisornalo con-clusum fuit, ut populorumvenerationi statis diebus exponeretur. Ceterum vicenniopostea, anno scilicet1240, restaurato monasterii sacrario, corpus sancti Augustini in ejus medio collocatumest, habens exutraque parte aliorum ejusdcmlocipatronorumcorporain gyrumdisposita : annis sequentibusduo altariaaddita sunt, unuin scilicet ex utraque parle, quaeomnia egregia repraesentat,tabula aeriincisa, quamloino I MonasticiAnglicanihabes, eamquePapebrochius tomo VI MaiiBollandianiad diemxxvi ejusdemmensis inseri curavit, ne pereat lam illustris Anglicansepietalis monumenti•memoria, quaro Henricioctavi apostasia sancluarii eversionealias abolevisset. Beati viri mentum hanc cladem evasit, quod reli-giose asservatur in monasteriosancti Salvatoris ordinis Cisterciensis apud Antuerpiam, celebrem Belgiiurbem. Librum de hac re singularemreverendusdominus Franciscus Dierick,ejusdemloci abbas, edidit,qui anno 1624typis mandalusest.

4. Porro licetad calcemVitae sancti Augustini SaeculoI polliciti fuerimus nos huc integram transla-tionis ejus bistoriam prolaturos, cumtamen eampostmodurocum V. C. DanielePapebrochiocommunica-verimus, qui illam ad diem xxvi MaiiBollandianiedidit, visum est satis hic ea solummodoexhibere, quaenvagisconferrepoterunt ad illustrandamhujus Saeculihistoriam Benedic.tinam,relictismiraculis aliisqueminoris momentiactis, quaeapud ipsos Bollandianos,qui plura cupit, inveniet.

INCIPIT PROLOGUS DOMNI GOCELINI

Ad venerabilem Cantuariensem archiepiscopnm Anselmum, de translatione sancti Augu-stini, Anglorum apostoli, et sociorum ejus.

Dux Anselme, Patrum Pater, et vigor ecclesiarum,-Quem celebrat titulis Romanus et Anglicus orbis, . |Ne spernas imi pronum munus Gocelini.

In arce sapientiaead mensam ccelestisphiloso- ferculumtibi aureum afferre gliscitcor meum, nori1

pliia^,ecclesiasticeprinceps,principaliterprsesidetiti mei studii, sedAugustinisummi opibus prctiosum,!

15 GOSCELINICANTUARIENSISMONACIII 16

ejus virtutibus refertuin, ejus charismatibus condi-

tuiu, cjus sanclorumque sociorum ipsius auro ot

gemmisconfectum.Codicellus est recentis transla-

lionis, signoruniqtie ipsius, suorumque consorlum,

quae diversis locis per hoc fere ab ipsa transla-

tionc seplennium, leslibus fiduliiimpr.TSCnliumas-

pcctibus clare patralu nosciiulur. Dcaia ttii poutili-cii tcmpora, in quibus lanla diutiirnitatc clausa par-luriente snncloriiin tcrra, rcluxil nobis ciiin suis

gcnunis lucc angclicainargarila! ctc

LIBER PRIMUS.

C.VPUT1. Translationis hujus festum aliis SS.

commune.— Posl antiqua evangelici proloparentis

anglortimAugustinisolemnia coelotriumphala,quae

nuper eginius laude festiva, nova nobis oritur glo-

ria, nova hetitia, solemnitasnova. Ipsa est sua san-

ctorumquecollegarumsuorum translalio nova, quae

post centum (1) fere lustra in nova ejus facta jam

lucet-Ecclesia,etc.

C\r. H. Novaecclesiaamplior exstruitur. —Sub-

limatum augustius novaeAugustini ecclesiae pre-

sbyterium totum illud cum amplis porticibusam-

plectitur spatium, quod sanctae Dei Genitricis ab

oriente conliguum possederat oratorium, suo coe-

Jestiumque virtutum jugi solemnioac signis illus-

trissimum. Hinc reliqua navis veteris monasterii

cederejussa aedificiosurgenti, jamquerea minaruin

excidii, ne obruat diruitur. Ante tamen cuncta san-

etorum turba omnibus sacrariis diffiisa a jactura

eruitur, ct novistcctis reponitur, sicut illi a mundi

ruina cumLoth a Dominoliberantur. Sic apostolica

Augustini aula ad destinatam metam tendebat, sedsuaedormitionisporticusobstabat. Quid faciat ergoauctor aedificiidevotus abbas Scollandus, dum necilla sancla penetraliatanto aevoinlacla movereprae-sumit, nec opus cceptum, nisi ablatis obstaculis,

procedere possit; maximecum praedecessorsuus

praescriplamDeiGenitricisbasilicamfractam morleluerit. Sed ipso inter hoecsupcrno arbilrio de me-dio terrenarum curarum sublalo, successit abbasWido (2),cujus anno quarlo (3) factaest qua; ascri-bitur translatio. Cui rex consullus favens jusserat,ut cum pontificum et abbatum populorumqueaf-fluentia decentissime ageret haecsolemnia, volebatet ipseinteresse,sed tunc ibat (4) in expedilionemScottiae. Sed monasleriarcha, ubi turrim prsefalisporticibus supereminentemaugusto fastigioextule-

rat, dum reliquam templinavim protenderellagrat,illud beatorumcubiculummorseimpatiens,qua san-eti erucrentur, forti ariete subvertit, tolque superniregni principesIongiturnapace soporalos, festinatamodovirtule negligentiamexcusante obruit. Anteatamcn condignorumsanctorum Adrianiconfessoris

A et MildrelhacChristi virginis nardifluapignora mirasuavitate vernantia solemnilerexportari, ct iiuini-nentemcasum evadere fccit,

CAI>.III. Illmsminler ruinas SS. retiquim.— Atvero ipsis primoribus,videlicelAuguslino,Laiircn-

tio, Mellilo,Justo, Honorio,Deusdedit in pracdiclaobrutione relictis, divina protectionc quasi manum

subniittenlc,saxa cl ligna pepercere, quibusduriorhumana obslinalio non pepercit. Nam ubi lantsemoles lapidum,trabium tectorumqueplumbatorum,qu* sacrosancta corpora obruerant, sunt ablatae,omnes illaeillorumsepulcralcsaedificulaecumessentfractiles et lateritiae, sed ct sculpturae ct imaginesangelicaecum Dominicamajeslatej5) super lumbam

magniflciAugustinimiriflceformatae,cunctis mira-B culaDeiacclamantibusiltesae apparuere.

CAP.IV.— Restabat interim paries australis, quaparte almus Augustinus,sacerqueDeusdedit quies^ccbant; qui tandem multoaricte solutus, dumcortoiiutu sanclos opprcssurus crederelur, protinusinaestimabiliDeivirtute, quasi in saltum excutitur,et ad auslrura contra impellentestotus integra soli-ditate prosternitur; quantumque vaslus et cacumi-natus erat, tanlum spatii jacens occupabat.Vixcva-sissent securi impugnatorcs, nisi his superna cle-mentia sanctorummerilis pepercissel. Tum veroadtam evidcns signum clamor Iaudisonus altollitiiromnium.Nam qui stiperiusdilectos obrutos serva-

verat, hic neobrueretur, velabat. Sicplerumqueipse

r sanclorummirilicatoralios in mediis ignibusprote-

gebat, ab aliis etiam ignes fugabat; istos per pro-fundummaris sicco vestigiotranstulit, aliossupcrundas currere fecit.

i CAP.V. Sttbdio relictm.—Jacuere tunc per no-

; vem hebdomadas iilaecoelesles exuviaesub dio acsi vulgariafunera expositae,et ad onmem impctumaerisac sordiumpatuere. Adeo,proh dolor! terres-tris dissimulabatindignilas,quibus angelosconcivcs

i frequentasse credimus excubias. Certabat tamcn

fratrum devotio pro suo modulo defcnsaculaspc-ciali principi suo parare Augustino.

CAP.VI. Negligemcorripitur. — Composueretu-

(l)Obiitan. 707.(2) Idestanno 1091.(3) Scollandus,ut dicilur infra cap. u.timo libri

II, obiit uno die ante Guillelmumregem, id est dievni Septerobrisanno 1087.Guillelmusenim Con-questorRothomagidefunctusestix Septembrisejus-(iein anni, ex OrdericoVitali et aliis auctoribus :binc emendandus GuillelmusThorn, qui Scollandi

bitum die III Nonas Septembrisconsignavit.Scol-

I» lando successit Wido, ex monasterii grcmio as-sumplus.

(4)Is erat GuillclmusRuftis, qui ex Northmanmahoc anno, mense Auguslo rcversus, in Malchol-inum regem ScottorumNorthumbriani infesianlemmovit.

(5) Id est SS. Trinitatis seu Clirisli.

17 IIIST. TRANsLAT.S. AUGUSTJNL—LIB.I. 18,

gunum assieulis tid est parvis asseribus], et unus

aut duo pro artitudine vicissim agitabant vigiliascum luminibuset canticis divinis; ubi unum forle

somnoprsegravatumvox audita mcrepuit: <Et hic,

inquit, non do.rmitionised orationi locus congruit;iqua correptionefrater ille vigUantiorest redditus in

prece.C»P.VII. Ornamenta mite servanlur — Deinde

candelaoblata, candelabronegligenteraffixa,supertumuhim sancli linteis et palliis solemniter orna-tum decidit, ibiquetrivm pedum tractum signantefavilla (aberant enim cuslodes)exarsit. Tandemsu

perventnmest, candeia ablata, favilla excussa,lintea et pallia prorsus intacta fulsere; quo miraculoomnesDeogratias exsultanler reddidere.

CVP.VIII. — Gundulfusep. Roffensistranslatio-nemfacit. — Jam diespropositusgratissime illuxe-rat sacrsetranslati.mis. Adest venerabilis pontifex•cclesiaeRoffensisGundulfus,qui tunc archipraesu-lis defuncli (5*) auctorali vicepollebat.Progredi-tur cumabbateet Pfctribusac oflicialibnshymnidicisad illud Sanctum sanctorum, ad illudDominisacra-rium ac propiliatorhm. Jubet primum summiAu-

pustiiii aperiri; nemn approximarepraesumpsit,ti-mor omnes absterru.t. Videres artifices tanquamleossub judicibus et qaaestoribusac fulmine trepi-«.antes.Viderantpridem egregiumjuvenem monas-Urii artificemceleri morte mullatum, jui jussu ab-1atis primtis hanc sacram porticum impulit; neciiletam ofliciosusexcusari potuit, quia praeceptoritbedivit, qum poenampraesumptricisgratiaeluerit,ted fidentissimusepiscopus jam tviduanaabslinen-tia prselibataa fratribus, armatus fide, prece ac de-

votione,ultro ferramentum invadit, iclum in tumbaefrontem dedit, suoque exemploet hortatu reliquosi»iopus animavit.

CAPIX. Odorsuavise sepulcroS. Augustini.—

»>rimopraestantissimujgarlifictim magister, templi-qne spectabilisdictattr Blitherus,expetita pontificishenedictione,trepide, laerymoseet prcstratim acce-

dit, altareque capitis summiAugustini ad pavimen-tum exhaurit. Ibi complanatumareaeParii marmo-ris candenssaxuni quadratum offendit.Quopaulu-lum evecto,crumpens vapor nardifluusquaesitoremsuum in ora reverberavit,et se adesse qui quaere-'

batur, sua suavitale pulsanti respondit. Intellexitvir prudensultro oblatum, quem alto fossatu ct ia-borioso quaesitu formidaverat vix inveniendum;slupensqueet tremens lapidem reposuit, atque hocmirificumthymiamateriumocclusit,perpendenssa-

pienter non sui esse offlciiulterius progredi. Cedil

illico, testatus summisse quaesitumpignus adesse ;nec tacebal interea jugis psalmodia.Protinus jussuabbatis fratrum manibus removetur praedictusla-

p:s. Tum vero ingens spiritus suavissimorumaro-matum velut a pectoreet ore dormientis Augustini

(5*) Sedes Cantuariensis ab anno 1089, quodcfunclus est Lanfiancus, vacna tuit usquead S.Ansclinierdiiiatiotienianno 1095faclani.Gundulfus

A exsiliit, longequevenlilatus, omnes lam mira quini.

inexperta prius dulcedine replevit. Quoque magis-

haecbalsamatica apothecareserabatur, eo profusius.odor ccelestisjaculabatur. Continuo locus ob glo-riam Patris et impetumpopuli cortinis ambitur, in-

tusque a iidelibusdomeslicisdesideranlissimusthe-

saurus perscrulalur.CAP.X. Aperitur tumulus. — Jam patente ostio

clara luminaria ingeruntur, et ecceAngliaeChristia-

nitatis institutor primicerius, tot saeculisabscondi-

tus , tam desideratus , tam magnoquam insperato

gaudioostensus, post annosfere quingentosconspi-citur. Sane tot tempestatibus bellorum, tanto dilu-

vio paganorum, exterminiopopulorum,subversionc

urbium et ecclesiarum,mira Dei protectione Au-

gustinianumvestibulum, ut arca Noe, semper ma-

nebat intactum. Undeet ubi, et sicut primilus ipsecum bealis collegissuis a die dormitionis est con-

ditus, eodemloco et eodemmodo immotissimusest

inventus. Patebat forma et quantitas corporis, pie-tas et qualitas antiquaeobsecutionis, primsequetu-

mulationis. Cernltur cum casula, alba, stola, ba-

culo, sandaliis caeterisquepontiflcalibusinstrumen-

tis , ut putaretur adhuc carneae integritatis , nisi

lactus probasset conditionemmortalitatis ; quseta-

men est ad augmentumgloriaeimmortalis.Omnium

ergo votis speluncam illam inestimabilis pretiithesaurariam fratres idoneicum summo ingrediun-tur tremore ac reverentia, cum prece et laude Da-

C vidica. Colligunt in scrinia linteata, et palliata illa

atirea, ac gemmeapignora, compagineet harmonia*

corporali rite composita. Asseril etiam aliquis lllo-

rum veridica constantia se inter illum pulverem

pigmenlarium solidas adhuc carnes quingentarii

depositi manu contigisse, et suppliciter fovisse :

unde hic merilo estimatur haecsacra gleba in.curstodia supernae gratiae, longitnrna durasse incor-

ruptione.CAP.XI. Fit magna solemnilas. S. Augustim

corpus transferlur. — Interea indicta a prsesulesumma et omni nitore laHitisecolenda festivitate,totum monasterium adornalur tanquam Paschali

dignilate. Extemplo tantae novitatis fragrantiam

procul odoratur turba remota, confluit urbs tota,.Dinundat Cantia, undique concurrunt populorum

examina. GratulanturimmensumAugustinurasuum-

jara quasi de morte reductum, etc. Exportatur ita-

que cura omni ornatu et processu ac jubilo celebri-

tatis ecclesiasticae,cum vocum ac cymbalorummo-

dulalione, cum supernorum et infimorum socia

congralulatione,alquecura hac altisonagloria, ar.te

authenticumaltaresummorumapostolorum,velutde-

positum coelestecomponitur,donec parato decenler

thoro collocetur.Tanta vero gratiarum Christi cha-

rismata refundebantur in populumde tanti Patria

dulcedine, ut velul inccnsuinpassira stillarent la -

apud Beccumin Npilhmanniamonachus fuerat subHerluinoabbate. Ejus Vitacdita cst tom. II Anglia:sacraep. 273.

W GOSCELINICANTUARIENSISMONACin 2Q

crymis laelitiao,quibus ille dies paternaepraesenticeJeo tenus ineslimatus potuisset clarescerc.

CAP.XII. JRgri sanantur. — Ncc vacat interea asalute ille locus prioris quietis, ille lectulus prolixsedoimitionis ; calet magni incolaeaccubitu, sudat

opifcra balsama, et odore suo curat morbida : aegri,languidi, debiles,contracti veniuntvespere,et inco-lumcs redeunt mane, ctc.

CAP.XIII. Inimici reconciliati. — Magnaeranttunc dc Auguslini prsesidio miracula corporaliumsanilatum , sed majora sunt cordium sanatorum.Vidimushic irremediabilesinimicosconvenisse,quiad sancliprmsenliamreconcilialisunt, elc. In tamnova tamque pracclara fcstivilate episcopusmissascandido choro conjubilantecelebrat, et post evan-

geliumde tanlo lanti patroni tripudio populoser- ]moncm dispensat, tantae Iucis mysteriumcum spebealaeresurrcctionis,visioniset cohabilalionisejusperpelune fidelitcr inlimat. Postremo peccatorumabsolutionem,poenilenlibusrcmissionem,omni po-

pulo confluoejusdemprimi prasulis ct inslitutorissui viceatque aucloritale dat bencdictionem,peren-

neniqtie in Chrislo confirmatpaccro.CAr.XIV. Congaudentangeli.— Superna quoque

agmina his solemniiscongratulari sunt visa. Conti-

git hxc celebrabilistranslalio in Sabbato, cui san-ctaeDeiGenitricisNativitassuccedebatdie tertio. In

ipsoSabbalo et subsequentenocteDominica,pervigilsuorum cuslos Augustinus cum pernoctantibus

psalmicanis ante apostolicumaltare praestolabaturapparatum requietionis suae. Est autem Cantiensiscivis presbylcr nolissimus, probataefideiacverilo-

quii, quitunc fortehospitatusWinloniae(Wincester),in ipsa noctc Dominicacirca luceraparabat dornum

redire. Ecceautem inter somnolenliamvelexstasim,ut illcjurejurando adstipulalur,vidit eminuscceluin

apertum super Augustinianumtemplum,scalamqueflammeo fulgore radianlem ab ipsa supernajanua

usque in caput cjusderaecclesiac,qua sanctusDomini

accubabat,quasi columnamlibralam, angelorumquechorum candidissimoac splendidissimo habilii pcrillain dosccndcntemusque in ipsamaposlolicamau-

lam; totum vero monasteriumquasi ingensglobusflammivomumtantus fulgorisradius cumipsa scalse

cxtremitatc involvebat, ut repcrcusso intuilu, quid

intrinsecus, vel circa ca loca agerelur perpendere

nequiret, clc.

CAP.XV. Populorumoblationes.— Deindepostilla Sabbati festa recentia, affulgente Dominica,alia Auguslino feslivitatis sccundalur gloria, cum

universa chorca iterum candidataet purpurata, cum

praccipitipopulorumfluvioct altisonolaudumjubilcadornalo solemnissimethalamocollocatur,ubi nunc

a fronte et facie ccclesiaepervigil speculator, ei

custosdomus, urbisquc,etlotius Angliaesuaeauros;

aediculaexcubans, rite ab omnibusveneratur, atqu<

(6)Eorum Vitamdedimus SaeculoII BenedictinoLaurentius colitur n Februarii.McllitusxxivAprilis

(7) Malcolmiuxor, quaeadeopictate cnituit, u

i ut omnium interventor adoralur. Quisvero lantamviditoblalionemin auro, argento, ceriset candelis,aliisqueresellis fidelium?Miraculoeratomnibus taminsuetacopia,non capiebant haccaltaria, non sufli-ciebantcolligentiumcerlamina, noctes et dies non

quiescebatofferenliumturba, etc.CAP.XVI. Transferunluret alii sancli. — Vole-

bant tunc et beatos ejus consortes transferre, qua-tinus una ejusdem diei celebritasunius astringeretmenlis collegas. Vcrtimcl ipsodie et sequcnli, quaecrat, ul pracdictumest, Nativilalis Matris Altissimi

Vcrbigenae,in uno Auguslino componeiidomanus

dedere; ncc suffeccrantprorsus, intercurrcnte jugi

plcbiumglomeratione,opusexplere. Tertio demum

die, id cst tertia feria, vix aediculamct operloriumS accubanlisducisconfecere.Quarta tandem die, quae

estquarta feria, quasi expedilislacerlis ad bcatissi-

mosconlubernaleset successoressuos, Laurcntium

ac Mellitum(6), ad ipsumprincipemdevebendosac-

cessere.Laurenliuscum ipsoduccAugustinoprimusvenit, cum quo ct diaboliacicm primus rupit, pri-

miisqueab ipsoadhucviventeordinalus archiponti-fex,ul quondamsanctus ClcraenssummoPetro su-

perstiti successit; Mellitumvero eleclissimumprae-ccllcntissimus GregoriusAuguslinopostmisit auxi-

liarium, in procincluClirististrcnuesucccnluriatum.DebeatoLaurenlio dulcc essct memoralu quomodomortuuin suscitaverit, super undas maris pcdibuscucurreril, igncde coeloevocatovirtute Eliaeimpios

conflagravcril; quomodofontemaridis locis produ-ctum in perpeluumrivum effuderit,qua pcenaarcea-

tur omnisfeminarumaccessus ab ecclesia,quoeejus

aposlolaluiexstructa cl consecralaest in Scoltia; ut

nuper regina Scottiaeinclyta Margareta (7), cura

oblationibusaditum tentare ausa , subito sit per-cussa alque rcpulsa, sed clericorumprecc restiluta.

Verum haec loci arlitudine exclusus praelermitto,alibi Deo aspirante retcxenda. Mellilissimi vero

Melliti,archiprsesulisa prirnitivo Augustino tertii,

probatissima sanclitas in Historia fidelissimiBedae,

conflagrantemurbem Doroberniacsemct ignibus op-

positoliberat, flammasretrorsum lempeslate et tur-

bine violcntius propulsat, a cujus facie rccidunt

ventiquerogiquc,pereuntquecitius cumsuo terrore.

rj Hujusctiamprimipontilicisel illuminatorisLundo-

niaecondignismeritis adscriptum legitur, quomodo

inclytam ecclesiam Westmonasterii (Weslminster)nocteDominicaediei, quadedicaturuserat in boiiorc

Principis apostolorum, ipse claviger arduuni opus

praevenerit,et per piscatoremtransvcctusTamcnsem

fluviumlla Tamise),oroneofficiumct soleninia de-

i dicationis ecclesiasticoordine cxcgeril; quod claris

: indiciis inlueri fuit, atque in signum facti xenium

; pontificiinsignempiscemmiserit.

i CAP.XVII. Quoordine disposita SS. corpora.—.! Pium est etiam posteros audirc, quodjam non est

intcr sanclas locummerucrit. Obiit anno 1097, diex Junii.

t

21 IIIST. TRANSLAT.S. AUGUSTINL—LIB.I. 22

vldere, qua hic sancti prius requieverint positione.Primus Auguslinusstiaeporticus australe latuspos-

sidebat, et sacris vesligiis oricntalem maceriam

pulsabat; ab ejus laevaprimus successor et lateralis

Laurentius, ut praemonstratum est, simili spatio

protendebalur, tanlummodoremolus quantumloci

allare beatissimi auctoris sui Gregorii, hinc inde

utrumque adsciscens, occupabat. Ceterapars aqui-lonarislatitudinisa sinislraalmiLaurentiiAdrianum

sanctumexceperat; virgo autem ChristiMildretha,uniea palrum gemma, a boreali pariele auslrali

Augustinoconcordirespondebatregione, quossupratranslalosexlulimus. Ejus verticiut beati Angustinialtare aslabat; at capitisacro Laurcntii Mellitusut

proximussuccessorin productaecclesiaearea immi-

nebat • Mellitus justifluumJusluin secundum suam

successionem sibi accommodat ad caput: a Jusli

vero dextera beatus Honorius successor Jusli, a

dextra Ilonorii sanctus ct a Deo datus Deusdedit

succcessionissuae ordin* subjungebatur. Is nempea capite summiAugusliniejusdemaustralis parietisihorum corameruit,' quos tantum medium oslium

quo intrabaturdiscrevit. Sic tamen erant omniailla

angelorum Dei mausolca distincta, ut transitus

haberetur inter singula.CAF. XVIII. Ignoti sancti tumulus. Appellatur

Deonclus.—Igiturefferendobeati Laurentii corpore,dum pavimentum, quod corara Grcgoriano allareintcr ipsumet praeclarumAugustinumpatebat, priusevellendum censeretur, qualinus a latere fractatumbafaciliorexitussanctopararetur, mirumdictu!ferramentaet ingeniaomniumridebat durities late-rum. Sane haectam solida structura prodcbat the-saurum nostra lalentemsaecula.Sedquoniam labor

omniavincit, imo fides, quae in Deo persistit,sude ferri robustissima ab anteriori margine suffo-ditint et impellunl.Tanderarebellisfortiludocrebrisictibussubjicitur ; nec lamenmunitissimuslatercu-lorumtextus solvitur. Verum, mirabile visu ! quasiligneumtabulatum conclavatumad spatium amplaejanuae integer sustollitur. Dumque sic excrustato

pavimentoevulsa crates crigitur, sepulcralis cry-ptula, quaecoram ipso, vel sub ipso altari latebat,evulsopariter lapillo violatuv. lta modicoforaniine

facto, protinus ingens vapor inexpertaesuavitatis

ebulliens, non solumastantes ut vehemensflalusinfaciempercussit, sed et totumclaustrum monasteriiac fratres in eo residenlesnova aromatum virtute

perflavit.Ad tam insperatum miraculum dicebantastantes : «Quisisteest?! dicebantabsentes: «Quidest Iioc?»Ita hie omnibusignotuspersonaet nomine,omnibuset prsescntibuset absentibus innotuit me-ritorum charismale. Adeo enim erat omni nostro

aevojamabolitus, ut nihil minus quisquamanimad-

verteret, quam quod subilla paviroentiplaniliealiquidpraeterhumumlalitaret. GratiasDcoomniumbonorum largitori ! pro noto patrono Laurentio,

quemquaerebamus,ignotumconsortem invenimus;

crescitque duplicalum gaudium noslrum, duro

A utrumque habemus : verum hic uno dolore tpdi-

gnitas nostra tabescit, quod dum scimus quid sit

quod habemus, quis sit nescimus, nisi quod illum

de intimisPatris Augustini pignoribus fuisse, quitali loco consepeliri meruerit autumamus. Nomcn

vero, quia antiquum perdidimus, novumet fami-

liare sibi fideliter imposuimus, ut usque in diem

revelationis vocelur nobis sanctus Deonotus. Sufc

eodemitaque Gregorianoallari, sacrosancta gleba

sepulti ad ipsum orientalcm parietem contiguum,sicuti Auguslini et Laurcntii porrigcbatur, qui

tanquam lilius geminorum patrum aeque medius ,velut utriusque alis fovebalur. Rcserata ergo illa

aromatum apolheca magisac magis annitentes po

pulos reficiebat divina fragrantia. Unde raptum

pulvisculumquidaro naribus applicuil, et paradisiarocenilalemaeslimavit;quoquemagisslupeas, cum

stalimpulvcremrcposuerit, manus ejus diutius inde

fragravit. Quia itaque die illa propter impetumpo-

puli non poterant, ipsius Dconoti sacralissimam

glebam plumbea theca susceplam mane, id cst

quinta feria, in novam ccclesiam transtulere, et

post novum altare novae porticus menioratissimi

papoeGregorii decenter repostiere. Habemusunum

ex senioribusmouasterii adconotae probitalis, ut

ejus assertioni non crederc injuria sit. Teslatur hic

sibi postera nocte per soporem quasi hujus sancli

faciem ct formam praeclare conspeclam, staturae

proceritateet monachilischemalecondignara,seque

Q ita.allocutam : « Gralias amicabileshabeo et mer-

cedemperpetuam imprecor, aiebat, veslraefratemoc.

devotioni, pro diligentia et labore, quem pridieexhibuistismeo transferendoac componendocor-

pori. At equideranon sum ille qucin me esse cen-

sebalis.» Coiiferebantenimfratres inter se, hunc

esse Rufinianumillum, quembeatuspapa Gregorius

quondamcum bcalis Mellitoac Justo destinaverat

in adjulorium Evangelii sacralissirao Augustino,aut aliquemex illius sacro contubernio. «Nescitis,

inquit, quis sim, nec adhuc scietis; scietis autem

postea ad nutum supernsedispositionis.CAP.XIX. Transferuntur SS. Laurentius et Mel-

litus. Milessanatur. — Isto igitur proevenientevcl,ut jucundiusdicam, supplantantepriorumLaurcntii

Dac Mellititranslationeni, ad ipsos cum nostro stilo.

redealur. Enucleanlur tumbas illoruma latere, nec.

minus quam supra diximus, irruenti turbaecynna-moma et balsama sua effudere. Jamque paratusLaurenliusdignumconsortemMellitumpraestolatur..

Compositisutrisque in adornalis digneloculis,prior

effertur, alter subsequitur : procedente candida

concionegloriosus in sanctis suis Dominusaltisone

glorificatur. Jam Laurentiusostium novaeecclcsiae

intraverat, Mellilusexterius imminebat, ibi piumac celebrandumDeimiraculumad intellcctuinbonum

populos animavit. Aderat quidam miles,. cujuaoctilumdextrum carbunculus, quod malumFranci

per antiphrasim Bonuirt-malannumvocant, adeo

possederat, ut non modo de visu, sed et de vita

23 GOSCELINICANTUARFENSISMONACin &

pcriclitaretur. Ipseorbis, ipsa supercilia, nasusque

ipatium suum a tumore exccsserant, tota facies

largius extuberabat. Instabat, impingebat, anhela-

bat, ut ad unum remediumsuum Augustinumpcr-

tingeret; sed turba, sicut in Evangelio caeco,clamanti obstabat, et confertissimaaciereprimendoaccessum vctabat: sed vicif, ut assolet, perseve-rantia, vicit ut potuit, ct salutem violentiarapuit,

Itaquc impellens et irrumpcns densatos cuneoselatum brachium protendit, ac desuper nitensextremam partem vectis, quo beati Mellitiferetrum

portabalur, summisdigitis contigit; ipsumque ta-

ctum quasi collyrium, quasi emplastrum, quasi

optimum ungucntum, morbido oculo infricuit,

simulquc, «0 sancte Augustine, subvcni, » pro-clamavit. 0 Deipotentiam! o sanctorum gratiam !o hominis confidentiam! cum illius mali tyrannisaliqua laesioneirritata magisminetur exitium, sta-tim ad sacrum lactumut incantatus anguiscrepuit,sanies pestifera defluxit, visus et vultus detumuit,omnemque dolorem subita salus ct lux tenebras

profligavit, ctc.CAP.XX. Cmcailluminatur.— Interea dcpositis

sanctis ante altare pracsidisAugustini, agitur de

ipsis missa celcberrima, ut dccebat sanctos sa-

cerdotes Domini, in qua habito sermone ad po-

pulum, illorum praeclaracxponuntur merita. Unde

fideilluminala anus quaedam,quae intereral, diucar.ns luco mundana, dum fideliter clementissi-mos patrcs interpcllat, reseratis extemplo lumini-

bus, clare dicm captat, ctc. Post missas adjungun-tur Augustinodigni consaccrdotes,prior Lauren-

tius a dextris, secuudusMellitusa sinislris.

CAP.XXI. Transferunturcmleri,Deusdedil,Jus-

tns, Honorius,Notlietmus.— His ila in quinta fe-

ria composilis, sextam feriam nanciscunlur reli-

quis sanctis Justo, Honorio ac Deusdedit(8) affe-rcndis. Scd nimirum divina dispensatio Sabbatumhis intendit, quaedies translationis Augustini jamcrat octava, quatinus istorum sanctorum ampliusinnovaretur gratia, et omnibus per suosdies trans-latis consccraretur festiva, omnesque conjungeretac solcmnizaret pariler haec una dies ut charitasuna. Ipsa crgo sexta feria itum est ad praenomina-tOssanclos, quasi facillimeac celerrime adducen-

dos; accediturad saeratissimumDeusdedit,qui, ut

praenolalumest, australem parietem post Augusti-num possedit. Incredibilesed verum dicemus. To-tum illumdicm,totam sequentemnoctem in fran-

gendovel reserando ipsius mausoleoattritis viribus

consumpserunt,mane tandemSabbatianhelosudorc

iryptulam ejus perruperunt. Deinde cryptaj beatiJusli usque ad hoiam primam attcntius insuda-runt, ct vix eam tandem reserarunt. Postremcrancti Honorii,qui horum mediusaccubabat,per-tusa in latere crypta sanclo cgressumdabat. Hic

(8) Justus colitur die x Novemb.,Honorius xxxSeplemb.,Deusdeditxv Julii.

(9) In prologo Hislorisc.Nothclmus nusquam in

A ergo interrogavitam almiflui Deusdedit,mira odo-ramentorum suavium gratia de ejus erumpenslumbaenarrabit. Sciscitarequis sit Justus, exponettibi coslestiumaromatum domus : Honoriiquoquevirtutes et merita uberrima loquitur apothecaesuae

fragrantia. Omnium ergo horum patriarcharumunicapaterni affectus viscera, et pectora una pro-clamatdivinarumnardorum praerogativa.Translatasunt itaque haec tria coram summa Trinitate ra-

diantia candelabra in hac die Augustini octava,

quod ad hoc, ut credimus, supernadistulit ac re-

tardavit benevolentia, quatinus, uti proetulhnus,

amplius consecreturet solemnizeturin tot hierar-

chis haec eadem dies octava, totaque septimanafestiveexacla, octavareddatur prima : jamque my-

B steriumresurrectionis in bis sanclis operetur, quae

post septenavoluminasaeculi,octavainterminabilis

nascelur. Nec ab his separamus bealae memoriae

archipraesulemet consortemsuumNothelraum,in-

tra altare sancti Gregorii inter eos ante recondi-

tum, et nunc secundo cum eis translatum, quemauctorem et indicem historiae Anglorum scriptorBeda praeconatur (9). Ducebatlios duces suos ut

priores solemnissimaprocessioet canora laudatio;

ipsisque coram altare praesidis Auguslini, donec

suis sedibusinthronizarentur,missafestiva cclebra-tur.

CAPP.XXII-XXIII—Hac etiam die irradiala

claris miraculis favere superna benignitas dignata

p est sanctis suis, etc.

CAP.XXIV.Nova reliquiarumdispositio.—Nunc

autemhi scnatoresnostri et Patres conscriptipari-

ter ut primilus compositi requiescunt, sicut unus

spirilus, una fides, una charilas, una religio et

gratia erat in eis. 'MajordomusAugustinus frontem

et principalemecclesiaeporticum possidetcum pri-mo successore laureato Laurentio, sibi proximoa

keva, et mellifluo Mellito,successoresecundo,ap-

positoa dexlra. Ipse principale caput suaviter re-

clinat assito altari sanctae Trinitatis. Post Lauren-

tiumjustissimusJustuset DeidatoassumptusDeus-

dedit subjunctia sinistris honorificentissimoHono-

rio, et theorilo Theodoro respondenta dextris. Hi

sunt septem oculi Domini,per quos nos propitius

D respicit.Hi septemstellaein dexteraejus, et septemcandelabra aurea coram se lucentia, quibus septi-formi gratia Spiritus sui seplempliciterEcclesiam

suam illuminat. Horum exterioris alae, borealis

Mildredaet australis Adrianusproprias tenentpor-

ticus, et altaria ad capita ut Augustinus. Mildreda

altari praenitetsanctorumInnocentum, quosomnes

virginali fovetgremio,et cum eis cytharizatct can-

tat canticumnovumSponsosuo et Agno,illum quo-

cumque ierit pariter sequendo. Adrianus Proto-

martyris Stephani,nec non Laurentii ac Vincentii

martyrum tenens altarium, martyriali vila marty-

Martyrologiisut sanctus cclcbratur, dicitur a God-wiiio die xvn Oclobris, anno 741, obiisse.

fiS HIST. TRANSLAT.S. AUGUSTINI.— LIB. I. 26

rum teslatur consortium. Item e regione boreali

suum quiquc in meridiem salulant successorem,Laurenlius Mellitum,Justus Honorium, Deusdedit

Theodorum, Mildreda cum temporali thalamopa-trem Adrianum,omnesque praesidemefferuntAu-

gustinum.CAP.XXV.Justi etogium.Epistola Bonifaciipa-

pmS. Justo scripta.— Sedquia horum tres altissi-

. mae Trinitatis confessores, Juslus , Honorius ae

Deusdedilhanc hodicrnamAugustinioctavam, sua

propria translatione vindicant primam; illorumdis-

simulare dignilatem, oestimamusinjuriam. Sane

quiaBeda Venerabilisin multiplicihistoria sua mi-

nus horum declaravit miracula, non ideo a fide

nostra obliterari debent tantorum merita ; an non

sufliceretarditati duriliae noslraepotuit, quod Au-

gustinumcum ipsis suis sociis apostolicam vitamct virtulescum innumerabilibus signis imilari, at-

que pro ipsa quam praedicabantfidemori paratosdescripsit? Parvaene sanctitatis testimonium oesti-mandumest, inter alia praeconia, quod sacratissi-

mus papa Bonifacius, a praecipuoGregorio quar-tus (10), beatumJustum apostolicis litteris collau-

det, ejusque meritis ac coelorum praemiisgentiumconversionemadscrib.it,quod ipsa Epislola partimannotatagratiusclarebit. «Dilectissimofratri Justo,Bonifacius.Quamdevote,quamque etiamvigilanterpro ChristiEvangelioelaboraveritvestra fralernitas,non solum Epislolaedirectaea vobis tenor, imoinducta desuper operi vestro perfectioindicavit, »elc. Integra liabetur apud Bedam lib. n Hist.,eap. 8.

CAP.XXVI.Honoriielogium.— Honoriumnihilo-minus sanclissimumJusti successorem(anno 634)ab Augustinoprimario quintura, beati papaeHono-rii successorispraescripliBonifaciiapostolicaeIitte-raeut fortissimumChristi agonistamvictoriosaco-

rona triumphant. Pulchre vero et grata divinaegra-tiaeconsonantia,uno tempore eadem sanctilate at-

que eodemnomineiste isli occurrit,ut Romanusor-

bis suum habeat Honorium,orbisque Anglicuspa-riler suum. Pulchre, inquam, ille huic univoca

praei'ogativahoc unanime dilectionis mittit exe-nium. « Dilectissimofratri Honorio,Honorius. In-ler plurima quae Redemptoris nostri misericordiasuis famulisdignatur bonorum munera proerogare,illud eliam clementer collata suae pietatis munifi-centia tribuit, quoties per fraternos affectus una-nimem dilectionemquadamcontemplationealternis

aspectibusrepraesentat,»elc. IntegramexhibelBedalib. II, cap. 18. Necillud parvaegloriae[ejus] prae-coniumest, quodper sanctumFelicem (11)a se or-dinatam Orientalium Anglorum praesulem, illam

(10)Legendumquintus, nam liic fuit Bonifaciushoc nomine quintus, qui et qiiintus quoque fuitponlifex post B. Gregorium, et infra isti Bonifaciosuccessisse dicitur Honorius, numcro sequenti. Atquidem hic Bonifaciusquartus esse non poluit, quitrrlius post Gregoriumfuit, et obiit anno 614. Jns-iu., vjro snno 625 cx Roffcnsiad Canliiarieii^einse

A quoque ad Christum converlerit gehtem. De cujus

nuperrima revelationeparum quid sed.magnum fi-

dei monumentumhic inserimus. iDerogabatquidamaemulushuic sancto, praefereusilli quemdam saecu-

laris opiilentiae episcopum, qui Ecclesiam Dei

multis opibus et ornatibus exstruxerit, cum istum

tale aliquid utilitatis in vita sua fecisse nullum

vesligium sit. Quod ubi ejus loci alumnus priornuntiatum oegre ferret, nocte subsecuta cuidam

seniori aetate et moribus venerabili quidam ho-

norificentissimus in visu adstitit, ita prseclare,ut

recolat adhuc cujus formae illum assimilare po-

tuerit, attonitoque de tam spectabili et magni-lica persona sic ait: < Quare ille talis hesterno

sanctum domini Honorium abusiva lacerare voluit

detraclione, in pontificis laudati praelatione?Cur

his relatis, prior ex sancto Evangelio non respon-

dit, quia omnibus aurosis et copiosis largitionibus-divitum plus duae minutae valuerunt pauperculae

apud Judicemjustum?»CAP.XXVII.Deusdedit,etc. a Beda laudati. —

Beatum quoque Deusdedit (12) sanctitate adjungi-mus consimili, qui beati Augustini apostolatuisextus subjungi, et eidemtam proxime meruit con-

sepeliri. Hi sunt ergo omnes viri misericordi»,

quorum justiliae obhvionem non acceperunt :iquiaenim praetatus historiographus (Beda) singulorum

gesta describere nimium aeslimavit,in fineomnium

merita sic conclusit: Dehis omnibus recte et vera-

r citer dici potest, quia corpora eorumin pace se-

pulta sunt, et nominaeorumvivuntin generationesel

generatwnes.Decaeterisvero, id cst, regibus, prae-sulibus, abbalibus, aliisque sanctis translatis nunc

est subsedendum;de quibus jam alibi dictum est,vel suo tempore dicendum, cum parato templothorum perceperint destinatura.

CAP.XXVIII.Odor suavisex S. Mettititnmba. —

Post hoc ergo Sabbatum, cum in subsequente Do-

minica tapetia, quae fracta et exhausta sanctorum

corporibus monumenta tegebant, pluvia et lutum

sordidaret, custos illorum venerabilisheerebat ani-

mo utrum auferre lentaret, an inipsorum obsequio,

qui meliora reddere possent corrumpi sineret; rur-

sumquerecogitabat quod illorum gloria omamen-D torum ecclesiaedetrimenta non ambiret. Tandem

accedens trepide cum incensu psalmodiaead beati

Mellitisimiliter perruptam et evacuatamcryptulam

pallium ab apertura paululum seduxit; et ecce

expertuspridie vigorecelestiumodoramentorumver

nantissiraehunc repercussit.Illeperculsusprodigio•

t Quid est, inquit, Domine Deus, quid est hoc '•

Unde spirat gratia? An quatriduo vacua tumba

adhuc sudat etiamabsentia balsama?>Talia secum

dein translatusest, quo anno mensc Octobri cxstiivclus est Bonifaciusquintus. Juslo, qui defuncturcst anno 634, successit Honorius.

(H) Dehoc Bollandianidie vni Martii.(12) B. Honoriosucccssit anno 653.Cantuarknsi

Ecclesiaepraefuitusquc ad aiinumb'0«-.

97 GOSCELINICAIYlUARIENSISMONACHI 28

scnior ille slupido cordevolutans, reposuit tcgminaAnardifluo foramini, ardens cujus esset haec graliacertius cxperiri. Illico obtrusus odor velut exclususlucis radius evanuit. Rursus ille detexit, rursusfacta via cffususodor redolevit,etc

CAP.XXIX.Item ex S. Augustini tumba.— Se-caiida dehinc feria, patente spatio, slructura navisecclesiaeprocedit; fundatur columna spatiosa in

aquilonari serie, ipso loco unde opulentissimusthesaurus Augustinicorporis assumptus est. Cujustumbievel cryplulaesacratos laterculos alvo capaci

pro saeris pignoribus illa complectitur. Substrati

vero pavimenti,cui bealissimaglebaincubuit, lale-

res puniceos, nitidos, plano tabulatu contextos, et

crocea nardo fumantes certalim excrustantur, et in Baltari novaeporticus beati Gregoiii stipra memorato

recoiiduntur. Sub his lateribus invenla est terra

mundissinia scmipedis spissitudine fundamento,

quoddepariete veteriAugustiniauoeporticus prae-eminebat superjecta; haecquoque terra penetrantelatcres Augustini odore, mirilica fragrabat suavi-

tate. Quarn ad praediclifundamenti silices exhau-

ttam per sacrata busta Laurenlii, Mellili ac Justi,

quae ecclesiasticaeslructurae persecutionem evase-

rant, dislribuendam ac servandam censuerunt. Ne

vero posteri nostri, hi qui fuerint filii dilectionis

tanli palris, se nescire doleanthactenus descriptum

ejus antiqui monumcntilocum; notet qui voluerit

hanc columnam,quam paulo ante jdesignavimus,

cjus continere lateritiam tumbam, numeretque et t

sciat ab illa, quoelurri orientali arcuatur, tertiam.

Quid enim piis haeredibusnon videbitur dulce de

tanto progcnitore dinoscere? Quid vero non sit

t lste ejus gratiae ignorare? Verum de illis balsa-

maticis lateribus praescriptus senior fidelissimus,

qui se hujus gratiaeinnotesci repellit, unum claa-

culo subduxit, ne dicam, furtim subripuit. Lau-

dabilis haecculpa, quam fidesadornat, charitas ju-slilicat: quia ille languentium remedio pio sacri-

legio hoc prospiciebat. Nam divino instinctu haec

sacra eum reservasse consequenlia miraculorum

prohat.

CAP.XXX, XXXI, XXXU.Miracula. —'Orien-

talium Saxonumprovincia illuslremvirum Franci-

genam novit incolam,cujus uxor diutino languorejam desperabat salutem el vitam : revelalum illi

tandem in somnisest, quatinus propere ad sanctum

Augustinum Cantuariae mitteret, et latcrem, qui

ipsius salutifero corpori subjacucrat, aqua ablui

cxpetat; quaeinde bibensde Augustinivirlute con-

fidat, quia indubitatae sospitatis rcmedium perci-

(13) De Ramesiensi coenobioplura habentur inVita S. Oswaldi, qui ejus monasterii auctor luit,Soec.praeccd.ad an. 992, pag. 727.

(14) Legendum forte Berlanqense,cujus nominisparthcnon exstitit haud proculLundonioin comitatuEssekiensi. CerlC infia reliquiarum dclator per-noctassedicitur in Roffensiecclesia,quoeurbs inler

f\.piat. Quodfactumest. Capp.2 seqq.alia quoquemi-racula narrantur.

CAP.XXXIII.Pulvis et lateresex tumulo S. Au-

gustini pro reliquiis.— Rcliquias de pretioso A-i-

gustini corpore plurimi imploravere: sed nemo

(tanta tamque pia est paterni thcsauri servandiava-

ritia) vel unum capillum inde potuit oblinere. Ve-rum de praescriptolatere data beneficiaadhuc loquinos cogunt miracula, cujus servator supra mcmo^ratus dum Ihospitatus coenobio Ramesensi (13)sermocinaretur de virtutibus ipsius praestanlissimipatroni, narrabatetiam ipsos thuriferoslaleres,qui-bus incubuerat sepultus, sanitatum charismateredundare. Rogatus ergo a fratribus inde reliquiassub condilione celebrandaeperpetuo translalionis

suae, adduxit secum fralrem ex illo contubernio

idoneum,praemiltensqueeum cum signo ad condi-

gnum seniorem, dictum Elfwinura, hujus lideiamicissimumapud sanctumAugustinum,ipse oppe-riebatur-ejusredilum ad Bertingam,providescilicet

dissimulans, ne quis de ipso sacro arcano proesen-lisceret aliquid abducendum. Ille particulam pul-vcris, quem de sepulcrali crypta sancti Augustiniexhauserat, et duolaterum fragmina,quibussanctus

indormierat, praefatofratri remittit in buslula, qui

Berlingensi (14) et Ramesensiecclesiaeaequedivi-

deret utriusque gratiae xenia. Susceplor itaquehorum sacrorum, ut fui meluens deprehendi, aut

ut thesaurifer deprocdari,ociusde sancto Augustino

Q ad Christi (15)ecclcsiam se rapuit, ibique consuela

bcnignilate fratrum susceptus, nocte'illa cum ipsis

requievit.Manticaejus servatrix sacri mysterii fpris

cum famulis remansit: famuli autem-insolescentes,et tantaevirtulis praesentiamvel reverentiam igno-rantes, ea nocte lanto terrore et horripilatipne

exagitanlur, quantum nunquam in vita perpessisunt, ut jam interituros, aut in amentiara transitu-

ros crederent, cum cur, aut unde haec formido

esset, aut quidportenderetprorsusnescirent. Ipsum

quoque fratrem vox divina increpuit per soporem:

i Quare, inquit, frater, creditum tibi pignus tam

aegligenter exposuisli? » Sequenti nihilominus

nocleipsoin Roffensiecclesia(Rochester)hospitato,rursus mantica sacrorum thesauraria cum famulis

•**rclicta, iterum brutos animos divinarum rerum in-

s dociles anterior pavor reverberavit, et plurimumi noctis ut vecordesoccupavit.Tertia die in Bertin-

i gam ad Augustinianum monachum Augustinianai pignora exhibuil,quaeille laetissimcexcipiens,nocte• imminentesecum servavit.

CAP.XXXIV. Monachivisio, et abbalissm. —

Ipsa nocte hic sacrorum aerarius magnis visionum

r Cantuariam et Berkingam medio prorsus itinera, sila est.

(15) Id est de monasteriosuburbano S. Augustinis ad ecclesiamcathedralemChrisloSalvatorisacram.a Utraqueecclesia monachorumBenedictinorumfuit- ad HenriciVIUtwrnora.r

29 HIST. TRANSLAT.S. AUGUSTINI.•- LIB. II. 30

aglturjmysteriis, etc. Ut ergo diluculum hansit, il-

las pulvereassed mirificasreliquias ecclesiaeintulit,

ipsique Deo amabili Animaeabbalissae, quam ob

gratiosamsincerUatemCharam-gratiampatresappel-lavere, rem omnemvisionis et prodigiorumexposuitordine. Illa dum ejus miratur relalionem, ampliusadmirandopropriamsic ingreditur eodem fere tem-

pore declaratamexponerevisioneni,elc.CAP.XXXV. — Ornatis itaque sacerdotibus ct

clcricis, nec non sororia processionefeslive indula,excipitursua medielassacrali laleris, et pigmenlalipulveris a devotissima ecclesia cum laude dulci-

moda, allera medictate alleri ecclesiae,quam prae-monstravimus, reservata. Colligitur hoc pretiumpompose decorato scrinio, circumfertur clauslro asacerdotibusin benedictionemcum jubilo, comila-tur paternis laudibus virginalis concio. Agiiur inbeata Augustini memoria missa solemnissima,mo-dulanteangelicacamina, et superante sereaorganavirginummelodia.Tanto adeo decertant triumpho,ac si Augustinum tenuissent corpore solido; mis-sam personat Auguslinensismonachus, servator etdistributor suorum sacrorum fidissimus.Hic ergo,sacra praefationeiinita cum angelicohymnosummoeTrinitati sacrato, grande apparuit prodigium, no-

stroquesaeculotam"obstupescendumquaminsuetum.CAP.XXXVI.Apparetipse Augustinus.— Soror

aevomaturior, quaeadministrabatallari, dum adstat

A psalmis et orationibus intcnla, aspicit palam prae-signatum sacerdotem, sicut dominicis sacramentisconficiendis assistebat, etc. Eademergo solemnitate

processionis, modulorumque et ornatuum, atquemissarum , suscepta est altera medietas saepefatilateris et pulveris quaeobvenit Ramesensimonaste-rio : et' ita celebrari in perpetuum translationem

dignissimi patris Augustini promissum et confir-matum est sicut in Bertinga.

CAP.XXXVII.Translationis feslum.— Hanc ita-

que semper recolendam sanctorum translationem

festivam,annus incarnati Salvatoris millesimusno-

nagesimusprimus, octavo Idus Septembris nostro

aevogratissime consecravit, quo juniorem Willel-

muni regem Anglia, et Widonem abbatem hujusfesti latorem Augustinia liabuit, cui Roffensispra>sul Gundulfusmemorabilispro archiepiscopoama-

bililer obsecundavit. Jpso quoque abbale volente,

placuitpraestanlissimoarchiproBsuliAnselmocaeteris-

que pontilicibus,haberi in perpetuumhanc octavam

proecipuamac celeberrimam pro prima, quatenuslam Augusliiioduci quam caeteriscollegissuis, Ro-manae scilicet Ecclesioealumnis et legatis, atqueAngliarum principibus, ipsorumque successoribusin commune omnibus consecrelur; in qua omniumfacta translalio, ut jam supramemoratumest, com-

probalur. Sequunlurmiracula ad fincm hujus libri,

qumomisimus.

LIBER SECUNDUS.

Primitivus noster Angustinus, cum posterius (Jranslatus sit cum suis laleralibus, prima narratio-

nis serie anticipatur : caHerihujus amici ante ip-sum translati'post ipsum recensentur. Ordopraepo-sterus, sed necessario commutatus.Quare? Quia ctcui polissimumhsecsolemnitaspraescribiturprima-tus debetur, et esurientibus paternas dapes citius

medetur, ne longosuspendio diuturnae ambagis,antequam ad tricliniumperveniatur, segerexspec-tator exanimetur. Nunc ergo quia grata occasiorenovati templi hunc nobis in assumpto Augustinocaetensqueprimatibus peperit triumphum, con-

gruum videtur a superioribus patribus id ipsumparturientibus textum secundare, et, intercurrenti-bus miraculis,gratiam tam ipsorum quam nostro-rum dierum celebrare. Sic anibitus causarum [pen-sabil] inorascolligendorumde pratis Elysiisllorum,[et],dive!sastranslationes proecedentiumsanctorumad Augiislinijam translati rcfcrcmus sacrarium.

CAP.I. Almerus abbasS. Auguslini.Item Elfsta-nus. — Primo igitur Augustinensisabbas Alme-

(16) Seu Elmcrus; Vulfricosuccessit anno 1000,et anno 1022factusest cpiscopus Schirebiirnensis.Dcquo WilliclmusThorn ait quod licetpic sanclus

C rus (16), quasi quodara voto et praesagiofuturse

translationis, arcus et columnas supcr sanctorum

corpora Romana clegantia sollemniter sedificalos

abstulit, quantumque aitdebat, viam exsurgendiillis

paravil : de ipsisvero columniset arcubus mona-sterii sui claustrum cxornavit. Hinc de abbate in

ponlificem mire renilcns assumptus est Scire-

bourne, Elfstano condigno,qui bcatissimam Mil-dredamad suum Auguslinumtranstulit, succedente.Verum ipse judicio Dei misericordiae,verberantis

quos diligit, caccilatepercussus, episcopatum tamvolunlarie deserens, quam invite susceperat, ad

palernum Auguslini sinumrediit, et in cella inlir-

morum degens,olium suum in psalmodiiset oratio-nibus exercuit. Necpraetermittendaest hic admira-bilis super eo visio. Jacebat ejus minister vir hono-

rabilis in ccclesia sancti Mauritii, adhaerente ipsicelluloeinlirmorum : vidit quadamnocteut accuba•

bat, plene vigilans, duas personas venerabilesepi-

scopumde eadefficella, in qua quiescebat,liinc indein ipsamTheboeorummartyrum basilicamadducen-

credatur, ipsitts tamen festivitas absque auctoritateaposlolicaesedis celebrari ncquit.

31 GOSCELINICANTUARIENSISMONACIII 32

tes, ibique illum sibi mediumfamiliariter assiden- A

tes, muttamquecum co sermocinationem,cmamille

contemplalorpalamaudire, elc.

CAP.II. Henricus imp. detiderat reliqmasS. Au-

gustini. — Proestantissimusautem abbas jElstanus

Romamproficiscens,a praecellentissimoimperatoreHenrico ob gratiam famosissimi patris Augustiui

magnifice suscipitur (17),ubicum de tanto hierar-

cha sermones solemnizarent, exclamatimperator:

«0 si vcl minimumarticulum,vel aliquemcapillum,

vel tandemextremumpulvisculumdetanto thesauro-

nancisci mererer, quantis rerum pretiis id emptum

vellein! quod inaestimabilis splendoris bravium!

quantum Anglia adeptum gaudet, tanlum Roma

ademptum fleret, nisi fides utrobique eutn adesse,

et ubiqueprodessedejlregnosiipernocrederet.i Haec'

dicens piissimus princeps insistebat magnoperevenerandoabbati, quatenus illud tam preciosumdccus Romani imperii, ac generis humaui jam

transferret, sibiquealiquidtam sacrorumpignorumconferrct : quod si obtineret, quidquidvelletin ter-

ris, vinelis,auro etargento sublimiter impetraret;

insuper ipse tanti thesauri scrinium auro purissini»

pretiosissimisquegemmisaugustaliterambiret.Sed

abbas, quumvis eum accessumad palernumaspe-

cium, qucmnostra dies meruit,cunctisopibus terrae

praeponderarel,tamenpro cunctisopibusrerum, nec

suo, nec imperatoris desiderio obsequi auderet.

Regrcssus domum, dumpostmonasteriisuiprovec-tuui 5tfcnuis»iiacaetuiu qcadriennio ante obitum ,

langueret, egregium sui gregis arietem Vullri-

cum (18), saeculariet ecclesiasticaac litterali erudi-

tione praeclarum,abbatemsibiad aposlolicumsaucti

Petri altare, antiqua videlicet Romaniprivilegiiac

liberlatis consuetudine, apostolica auctoritate pri-milus firmala, ordinarifecit.

CAP.BI.De Vulfricoabbate.— At Vulfricus,quiin dilatatione reipublicoecomraissxomnes anteces-

Boresstudebataequiparare,in ecclesiaetandemsuae

restauratione omnes certabat evincere.Yerum im-

praesumptumcaeterisconatumverebatur inconsulte

proesumerc,et illud tam antiquum, tamprimarium,tam innumerabilium sanctorum domicilium sine

auctoritale publica temcrare. Intcrea illud splendi-dissimumac sanctissimumjubar nostri soeculipapaLco (19)Simoniacamhseresimin Galliisdebellabat,uiimmulariorum mensas et cathedras vendentium

columbasevertebat,omnemque negotiationetaava-

ritioede tcmplo Domiuiejiciebal. Mittiturad illum

AnglicarumEcclesiarum principis Augustinivica-

(17) Id Romaeseu in Italia contigisse videtur,ubi erat S. Henricus hoc ipso anno, quo jElstanusfactus abbas Romainpetiit.

(18) Vulfricus,hujus nominissecundus, ^Elslanosuccessissedicitur anuo 1047.

(19)Leononus,qui anno 1049Simoniacosest in-seculus in concilio Remensi, cui Vulfricus abbasciini Dudeconeex Anglia adfuit. Ejus conciliiaclaet Rcmigianiarchimonasteriibasilicae,in qua habi-tuni est, dedicationishistoriam habcsparte i hujus

Krius ipseVulfricus, pro ecclesiasticismagistratibuset gente sua responsurus, a rege scilicet Edwardo

destinatus,ul erat in transmarina regna et summa

negotiamitti lam assuetus quam idoneus; comites

illi adduntur spectabilcs,Dudcco Sumersate epi-

scopus, et Ramesensis abbas yElfeuvinus. Tunc

magnus sacerdos(Leo IX)DominiRemensemeccle-

siam Sancli Remigii dedicabat, et fidum Christi

dispensatoremmiraculis ostendebat.Discussisordi-

nibus sacris, quis per ostiumintraverit, quis aliunde

ascenderit, Anglosinnocentiores C.hristiconsul in-

venil; Anglos, et maxime Augustinensemlegatum

pro tanti nominis dignitate, ampliori benignilate

excepit. Nam antea venerabilis memorioeponlifexSeriberiaeHeremannus(20), cui laterales adhsereba-

mus, Ronuein amplissimo pontificumsenatu (21)lucide disputaverat coram ipso beatissimo Leone,de Anglorum inexcusata omnigenis,vel peregrinis,vel civibus hospilalitate; de ipsa Anglia ecclesiis

ubique repleta,quaequotidienovis locis adderentur

novae; de innumeraornamentorumet signorumpeKoratoria distributione, regumqueet divitum in hae-

reditatem Christi amplissima largitate. Gaudebat

summusamicus Domini Leo, adeo ut elalis mani-

bus gratias ageret Deo. Addiditetiam praefatusepi-

scopus nobilitatem Anglicaehierarcbiae exponere,

quod scilicet Cantuariensis praesul apostolica au-

ctoritate, Romaeassidere debeat sanctae Ruflinae

pontifici(22); Augustinensisvero abbas abbati ca-

Qstri Casini. Quaesitumest in decretis et inventum,

iulquepapa?atque omniumassensu corroboratuui.

Hujusraodifavoribusidem beatissimuspapa Anglosfamiliariushabuit; VulfricoveroobsanctiAugustini

gratiam,atque suamconcinnitatemdeditiorexstitil:

omnia rememoranlemde ipso sancto suisque con-

digniscollegisamantissimeaudivit;, suggerenlimo-

nasterii sui reslaurationem gratissime annuit, ac

benedixit.Sic Nathan David regis desiderioin sedi-

ficando templo favit: sed cum esset uterquepro-

pheta, uterque hic a Dei consilio ut homo erravit,nec quisquamquicquampolerit, nisi cui et quandoDeus decreverit.Hoc desideriosus abbas non per-

pendens, et ad sibi inconcessumopus frustra ni-

tens, facta legalione,templumsuuma frontediruit,

j) beatissimam virginem Mildredamante principalealtare Apostolorumcondilam in porticum palris

Augustinitranstulil, et juxta Aquilonaremparietemcontra sanctum Augustinum collocavit. Partem

quoque ab occidente oratorii sanctoeDeiGenitricis

cum porlicibus, quibus circumcingebatur,dejecit,

Saeculi

(20)Tunc HermannusWilloniensiseratepiscopns,sed cumsedemsuam anno 1078 Sarisberiamtrans-tulerit, noster auctor ex nova sede eum denomi-nat.

(21) lu concilio,ut videtur, Romano,auno 1049,pauloantequamLco in Galliasad dedicaudambasi-licamRemigianamveniret.

(22) ls erat umise septemepiscopiscardinalibus,i cujus sedcsPortuensiepiscopaluiunila cst.

55 HIST. TRANSLAT.S. AUGUSTINI.— LIB. II. ti

et uiterutramqueecclesiam, fratrum cimiterioquod

adjacebat purgato, totura spatium ad fabricam cor-

ripit, parietes erigit, columnaset arcus componit.Laetabaturnovo opereCantia, quanquammonasticae

habitationi incongruum fecisset artificum impe-ritia.

CAP.IV. VulfricusobdirutamS. M. ecclesiampu-nitus. — At offensa est Regina poli de injuria

templisui: hoc suum sacrarium ; hoc, juxta An-

glicum elogium, suum vestiarium; hoc multorum

sanctorumsinus erat et gremium. Hic, ut in conse-

quentibuspatebit, audiebatur concentus angelorum,hic organavirginum, hic assiduabatur virtus mira-

culorum. Haecrerum Domina per visum apparere

dignatacuidamanui: i Vade,inquit, el dic Vulfrico

abbati, quia morte punietur ob destructionemora-

torii mei. > Iloc semel, hoc denuo, hoc tertio mulier

admoirila,tandemper sororem abbatis bene religio-sam, quia illumverebatur, mandat sibi coelicaman-data. Illereformidansad tantseDominsemajestatem,sed renuens credere quasi aniles fabulasad nuntii

vilitatem, tenuit proposili intentionem, et sidereae

querelaeneglexitsatisfactionem.Ruit enim plerum-que humanus impetus irrevocabiliter, juxta illudNasouis:

Difficilesadilus impetusomnis habet.

Iiiciditilaque reus insenlenliam divinara, percussusest lelhali sagittaaegritudiniscirca CoenamDomini:

quolidietamenet in ipsa Ccena,et in Parasceve, etSabbatosancto, el die Paschse, secunda quoqueaclerlia feria, majoresmissas in congregationeseipsoct ipsa infirmitale forlior complevit; subsequentivero nocte, repentino transilu, priusquam fratresaccurrerepossent, dccessit (23), et festos dies suoseis in lamenla converlit: opus aulem suum, innu-

mcris sumptibus et bboribus frustratis, ad dcstru-ctionemaliis reliquit. Nemotamen judicet tanlumvirum post ultionem Dei misericordia destitutum,nec bonsevoluntatis suse fruclu exinanitum. Pro-

phetse inobedientiamqusestor leo punivit, sed deexstincti cadavere,quasi jam purgati, jam justifi-cati, noncomedere,nec ipsum ejus asellum lsedere

prsesumpsit.CAP.V. Egetsmusabbasprivilegiodonatur.—Post

hunc domnusEgelsinusmonasteriarchaatlollitur, etin palatio regis consecratur, qui Romamprofectusab Alexandropapa mitra et sandaliis sacerdotalibus

donatur, hisque uti pontificall vice jubetur. Hunc,

.nquit, apicem habere perpetuo rectorem decerni-mus Augustinensem,ob ipsius scilicet et Romano-rum alumniet AnglorumapostoliAugustinidignitatem. Hanc itaquepraerogativamilledomumrevexit,et interim in Augustini potentatu habuit: sed ubi

(23)Hincpatet falsos fuisseeos qui Vulfricimor-tem anno 1049consignant. Hocquippe anno menseOctjbri Remis inlerfuit concilio in ecclcsia Remi-giana habito.

(24) Anno 1066 Willelmus Angliam occupavit.

A abbaliam mutavit, Augustinensisuccessori sua jur%alibi imprsesumplareliquit.

CAP.VI. De Scotlando abbate. — Interea Wil-

lelmus,duxNorthmannorum,Deodispensante erudi-tionemplebis suae,in regem transiit (24)Anglorum,a quo domnum Scotlandum, virum probumet pro-digeeruditum, AugustinianadomusPatrem suscepitaccommodum.Hic, ut caeteri antecessores, ordina-tus in suo monasterio, cum in ccclesisesuaelongiusprotendendsesedificium,largum extenderetanimum,

graviter offendebat eum adstans opus impedioseproductum,offendebatet angustumdecretaemachinse

spatium : terrebat vero Dei Genitricis in abbatera

superioremde praeruptaecclesiasua judicium ; ter-rebat de veteri monasterio longa carie consumpto

" ruinsepericulum. In his angoribus rapitur IegalioneregiaRomamad Alexandrumpapam. Ibi post regiaresponsa, consiliumaccipit ab ipso papa et benedi-

ctionem de transferendis sanctis, de deslruenda etreformandabasilica sua pro suis votis, ac nutu su-

pernaelargitatis. Dehincreverendus apostolicusdeeadem antemurali ecclesia quam proxime muriscivitalis immineret; prsecellenlissimusAugustinuset decentissimi consortes sui qua parte ecclesioe,

quo ordine, simul an distinctis porlicibus requiesce-rent, cum diligentissime indagaret, et praeclarusabbasad omnia optala satisfaceret: « Haec,inquit,est arx civitatis prseeminentissima,ac decentissima

totiusregni regia, ubi ille dux suae propagatioriisr ecclesiarum,princeps comitum beatorum, hoc est,

pnnceps principum, et in suo apostolatu sanclus

sanctorum Augustinus, suum thorum, suumque ad

coelos porreclum posttit triumphum. Quam prse-clara domus tot et tantorum cceli siderum! quamveneranda aula universse genti Anglorum! quambeata patha sanclorum radiis illustrata patrono-rum! »

CAP.VII. JEgre destruil oratorium beatmMarim,in quo sepulli sancli abbates et reges. — Tum ab-

bas tidelis ad tantum tanti viri testimonium obstu-

pescenset gratias agens, domumproperat, iuchoa-

tam molem novi operis subvertit. Verum residua

pars virginalis oratorii summseMariseejus impetummorabatur; nostrae quoque orationis cursum hic

I>modoremoratur. Occurrunt hujus sacrarii superna

praconia, et in ejus gremioadjacentiumsanctorum

miracula. Hic ipsa prsecelsaparens Altissimi saepius

visa, et cum dulcimodovirginum choro ineffabili

suavilate ccelestisharmonisenoscitur audita. Huic

candidissimo contubcrnio angelumDomini exerci-

tuum, et post Augustinum suosque consorlesniti-

dissimumdecusAngIorum,familiariusacfrequentiusinterfuissebeatissimumconstat Dunstanum(25): et

ut cervum sitientem ad fontes aquarum, ila illum

EgelsinoabbatiAugustinensi.quiregisindignationf-mincurrerat, non comparentiScotlandus Nortmannussuffectusest.

(25) Ejus Vitadata esl Saeculosuperiori ad an-num 988.

55 COSCELINICANTUARIENSISMONACin 56

supernocmodulatiouis dulccdinecaptum inexplebi-lilcr assiduasse hunc sanctorura paradisum. Ne

cliam noslris temporibus hujus fidei desit experi-

mcntum, ipse Dominicigrcgis custos Scollandus,

quadam nocto.ante noclurnas vigiliascxpergcfactusa somno, uti accubabat in vicina ipsi ecclesiaecclla,cliorus mirc dulcisonusallernatim audilur psallen-

lium, lamquamvirorum cl puerorum gralissimamconsonanliam diapason rcddenlium, dum modo

junctismodulisconcincrcnl, mododistinctis organis

parvuli viris rcsponderent. Hserebatin insuela roc-

lodia, lamen nondum animadverlensccelesliacar-

niina, cogitabat fralres jam expletis inatulinalibus

sacris processionem,ut tunc dies et noctessolebant,in ipsa agitassc ecclesia. Rogat excitatos socios an

signa matittinalia audicrint, omnes negant. Rogatan sibi audilos cantus audiant, omncs se plane au-

dire et monachict laici asseverant. Mittit eo fidelis-

simumfratrem, Sinvoldumnoniine, rei certitudinem

cxplorare : venit, ct oslia clausa invcnit, nec qucm-

quara ibi cernit, nec ullumjam sonum audit. Re-

gressus omnes lectos fratrum circuit, omnesquedormicntcs rcperil. Quod ubi patri relulit, illc in-

clinis lcctulomodiceobdormivit,et ccce vocalc si-

gniim niatutinorum intonuit. Tum vero obstupe-sccns, inlcllexit incunctanter cum omnibusaudien-

tibusVcrc in illo locoolympica convenisseagmina,

soepiusqucante narrala miracula vcrissimasibi cla-

ruissc cxpcrientia, el vere supernoscives haecinco-

lcre habitacula. Nam hunc locum Deoet omni sse-

culo amabilisPatris nostrique post summumAugu-stinum oplimi instiliitoris Adriani (26), irradiabat

proecipucsigni polenlissimagleba, simul ct sancti

Albini(27)discipulict successorissui, necnonbeati

Johannis, supcriori lcmporeabbatis, vcnerandacor-

pora. Adhoc plures sancti episcopiet abbates nu-

merosi, quatuor quoque reges, cum regalibus con-

jugibus et liberis ac longa nepolum genealogiaaulara Dominicam illustrabant cl nobilitabantdor-

milionc sua.

CAP.VIII.De Ebaldo. — Horum aulem regum

priraus noscitur Edbaldus, tcrlii Anglorum regum,sed primi ChristicoloejEdelberli filius, qui ab cr-

rore idololalriaevelut ab Acheronte emergens, perbeatura archiprsesulcmLaurenlium apostoloPctro

pro desperala ove pastorem verberante ad Chrisli

sinum confugit, palernsequepietatis seiuulatorhanc

ecclesiamprsecelsaeDeiGenilricicondiditet dedica-

vit; in qua hactenus requievit, haereditansquod fe-

cit, et possidensquoddcdit, cumjustis scilicet,quosin nomineJusti suscepit. Hancabbateet ordinemo-

nastico ut Augustinianoccenobioincorporarelur re-

(26) Missusfuit a Vitalianopapa in Angliam, si-raul cum Theodoroarchiepiscopo.Dehis Saec.11adannum 690,ex Beda, etc. Colitur ix Januarii.

(27) Is cx Anglis primus Augustinianomonaste-rio prsefuitsoeculovm labente. BedaeHislorisescri-bendaeauctor fuit. Nusquam inler sanctos colitur,sicut necJoannes abbas infra memoratus, qui se-cundus ejusdera monasterii abbas fuit. Obiis'scdi-

A ligiose informavit, ornamentis ct opibus reglis.terris et rerum necessariis abundantissimeditavit,

interque regalem villam Northburna appellatamadjecit; prsetereaChristiansefideipropagandsebeatis

Patribus adjutoremet cooperatoremdevotumse ex-

hibuitCAP.IX. De Lothario. — Secundus erat Lotha-

rius, rcgeEdbaldoavo, et regeErconbertopatrc, ac

DeodilectsevirginisMildrethoeavunculoeditus. Cu-

jus mater sanctissima regina Sexburga, in insula

Scapeia monasterium DeiGenitrici prima fundavitet sanclimoniaUumchoro instiluit, ibique, mutatoin sacrum veluniregni diademate,ancillisChristi se

conjunxit, ipso iiliosuofavente, terrasque et divitiasinibi suffecturas regaliler adjiciente. Quaepostea

R pretiosacvirgini, gcrmanaesuseEtheldrethse(28), in

Eligensismonaslerii successit regimen. Lolharius,dtim post fratrem suum Egbrihtttm, Raculfensis

ccBi.obiifundatorem, duodecim annis regnasset,bello Australium Saxonum a nepote suo Edrico,fratris sui Egbcrli filio, oppugnatus, ibique vulne-

ratus, duin medelur emoritur. Ediico autem postannum et dimidiumregni adepli sublato, regcs ex-

lerui (29)ct incerti dorainalisunt temporcaliquan-to : quorum unus, nomine Mulus, consepultus erat

supeiioribus ordine terlius.

CAP.X. De Witlnedo.— Quartus erat legitimusrex Withredus, alter superioris Egbrihliregis filius,

qui virtute et religionepolens patemum regnum ab

p cxtcris tyrannis eripuit. Ipse, jubente sibi beato

Martinoper visum, in cjus honOread Doveramcon-

stiluit primus monastenum, ac Dei famulis regali-bus donisperpetuoreddiditcopiosum;'Auguslinensivero Mariacet bealissimoincoloeejus Adrianointer

cetera munera principe digna regiam mansionem,

quaeListleburna appellatur, perpetualiter Iargitus

est; sicque in ea domo requiem haereditavitquam

opibus auxit.

CAP.XI. Transfertur S. Adrianus. — Igitur tot

sanctis cum sublimibuspersonis, ante ipsius eccle-

siae dejectionem transferendis, prselustris abbas.

magna supremi RegisGenitrice suis devotorumquefrstrum jejuniis, orationibus ac lacrymis placata,

primoad eversionemaltaris el lumbsepatris Adriani

Dexportandivenerabilileraccedit. Instrumeutumope-ris arese complanatur, et Sancti sepulcralis lapisattentissime cxpurgatur; thcsaurus assumendus,

quasi ad manumelatus, in noetcmdiffertur,ne quoforle inexperta spes laedatur. Noctecumluminibus

suselucis gaudiumabducereparatis animis redeunt,

sepulcralem lapidem auferunt, prosperato sancti

corpore quasi parietem a fundamento surgentem

citur an. 618.(28) Ethildritae Vita a Thoma Eliensi monacho

scripta habetur Saec.II Bened.ad an. 679, pag. 738,ubi plura de Sexburgaet Mildtrethahic memoratis,sicut et de Eliensimonasterio.

(29) Cedwala,Westsaxiaerex, et Wolf, ej«s fra-ter, a noiinullisMulusdiclus.

37 HIST. TRANSLAT.S. AUGUSTTM.— LIB. II. 58

inveniunt. Extevnplo confusa pectora nox moeroris

ocoupat, gelidusque per ima cucurrit ossa tremor,

putanlibus Omnibus se tanti Patris praesentiafrau-

datos. Se«ijussu abbatis illa obstructione lapidum

eversa, Sltius fodientibus,a lsevacryptula offertur,

qua perlusa, coelesti odore nuntio prorumpente,saactus Albinus ostenditur; a dextris vero ingens(Sndidi marmoris sarcophagumrespiciunt, moxqueanimi et gaudia de inventioneoptatissimi Adriani

redeunt. Quod circumfodientesdum operculi amo-

vendi casso laborare nituntur, ad pedes induclum

sarcophagolapidemcontemplantur.Hocexemplo,-su-bito testis et praecoquaesitidesiderii exsiliil, para-disum Dominispirans fragrantia. Sed ad gralioremlaeliliamiterum tentantur tristilia, dum a quodamfratre limide inspiciente proclamatur tumba vacua.

Ast aliorum cura perspicacius intuita respon-detttr potius vere plena vera sancti corporis gleba,

quse ita videbatur formosa,„ut putaretur adhuc

sicut primitus erat imposilus, carne jacere in-

tegra. Tandem ipse dux gregis inspexit; vidit, atqueillico magna exsultatione, Gloria tibi, Christe,pro-clamavit. « Vere, inquit, hsecest beali Adriani pre-tiosissima corporis margarita, in splendoribus san-

ctorum vere resuscitanda. i Adhaecunus fralrum,Davidnomine,Britto genere, in sanetum Corpuste-

merane extendit digilum, experiri curiosus an illud

adhuc esset solidum.Expertus est autem ejus vir-

lulem, cujus tentare ausus est conditionem.Com-

pungitur digitusvelut acu confixus,aut ardenti fer-

ro aut virulento hydro perctissus; nec solum digi-

tus, sed tota cum inlolerabilicruciatu extuberalma-

nus. Cumquepracangustia clamantemabbas inler-

rogaret causam, oslcndit tumidam proesumptrieismanus poenam.RespondetPater, jure id faclum in

lam temerarium. At ille reliquum noctis cum in-

somni ejulatu trahebat. Hinc princcps monaslerii

incertus sestuatduplicimolecurarum: cum nec lu-

tum foret sanctum corpus tangere, nec cum lanlo

lapidispondereviderctur efferriposse. Absterruerat

enimproesumptoret illos quibus sancli taclus foret

salubris.Ponit itaqueut ad taritumlliesaurumusquein diem custodes, intus fratres orantes, foris mili-

les vigiles.Jubet illico totum monasteritim auleis

candescere,palliis, purpura et attro omniqueornatu

paschalitersplendescere.Aderatlunc CantuarioeBa-

jocensis pontifexOdo, fraterregis, et sub rege ab-

sente pracceptorAngliae. lpse lucis crcpusculo ab

abbate adsciscitur, audit et videt virtutem sancti;consullushortatur abbatemne cumemitteret ab an-

tiquodormitionissusetoro, sed cum eo, quoprimuma sanctis obsecutoribuspositus est, efferret sarco-

phago. Obsequiturconsilioauditor piudens, rebus-

que paratis, cum candidata ac purpurata solemniterfratrum caterva, et populocertatim irrumpente, ad

illa sancti sanctorum ornatissime procedit. Totus

A ilaque desiderabilisAdrianus cum saxosa inole sua

specioseadornata, robustissimis trabibus excipitur,cum dulcimodis laudum organis astra ferientibus

effertur, iu porticumdesiderantissimi patris Augu-stini gratissimus collega deponitur, et inter beatis-

simos ipsius consortes, ac juxta primum ejus suc-cessorem Laurenliuro, archipraesulemsanctissimum

condignasanctitaterecondilur. Fit ingensturbis tam

Francigenis [id est Northraannis] quam Angligenisexsultatio, fit irruendi et considerandi stimma in-

tenlio, currunt lacrymoeproegaudio.Addit sanctus

tripudium miraculo clemenliae,qui terruerat mira-

culopoenae.Expleta celeberrimeet candidissimede

ipsiusgloriamissa, supradiclustentator cumturgidamanumiserabilisaccurrit; candelam,cujus mcnsu-

B ra ejus tiimbamcircumplexusest, cum lugubri poe-nitudine, cum inlerventu fratrum astantium obtulit,et, o piissimiPatris virtutera ! illicoomnisdoloreva-

nuit, manus deluinuit, salus ct laetitia post angores

gratior redit. Tum illegeminamexpertuspotentiam,severam el serenam, addidit de tam salutiferis pi-

gnoribus aliquid exposcere,jurans super ipsa san-

cta, si vcl ininimum inde impetraret, quod suo loco

in Britannia monasterio Sancti Salvatoris Redo-

nis (30)defcrre posset, se effecturum,ul annuatim

cjus feslivilas in cappis celebraretur, uti nionaste-riali usu dicitur. Cumqucbenignitasabbatis annue-

ret, sumptumqueparvulum articulum sibi porrrigijuberet; porrcctum tanto tremorerefugit, ut ad sus-

cipicndumnulla ralione persuaderi posset. Videres" hominemardentem in se faculamexpavisse, acrius-

que repercuticndamdexteram, si auderetcontingere.Percunctante ilaque datore, cur tam pavidc renue-

ret, quod tam avide exorasset : t Totius, inquit,mundi promissiojam mihi hoc non infliget.»Ita pe-titore absterrilo, sacrum munus suo reponitur locu-

lOjintegrum sciliceteleclo Ioco servare sedignantesancto.

CAP.XII. Puella sanatur. — Clausa igitur odcri-

feri corporis apolhcca,supervenitde suburbiopuella

jam multis annis intestinorum cruciatu immedica-

bili attrita, etpost oraltonem sciscitatur fratres de

sui morbi medela. At illi abluta fratris manu, quaesancti conligerat articulum, propinantmorbidaepO-

0 tum. 0 fidemad omnia potentem! o Christi confes-

soremad onmiacredentibusin Christopraestabilem!tactus sancli corporis sicut praesumpluosoobfuit,ila ofiiciosout et aliis prodesse contulit. De hujus

itaque tactus ablutione gustata plenam sospitatemactulum hausit oegrota.

CAP.XIII. Transferunturalia corpora.— Sicergo

praestanlissimoAdrianotranslato et mirificato,jam

post praedictamissarumsolemnia,dum inter easdem

missas reliqui omnes qui erant transferendi eleva-

rentur a speluncis suis, et pararentur ad exportan-

dum, dispensator Dominicacfamilioeregreditur cum

(30)Monasteriumfiotonensein minori Britannia S. SalvatOri dicatum, vulgo lihedon, hodiequeceloLre sub S. MauriCongregalioue.

39 G09CEUM CANTUARIENSISMONACHI 40

tandidisslmaprocessione,transferensquepraesulum,abbatumreliquorumquesanctorumpignoracura vo-

cum et cymbalorumalta resultatione, in occidentali

turri monasterii omnia composuitante sanctseDei

Genitricis altare. donec,nova ecclesia reaedilicala,novo reconderentur honore. Nec defuere quatuor

reges supra memorati huic translationi, cum conju-

gibus et sua progenieevecti.

CAP.XIV.Altare B. Marimdiruitur. Ibi reliquim

ignotm.—Deindeprincipale altare virginalisecclesiae

diruitur, ibi quoque opus protelatur, noster etiam

sermosubsequensprolongatur.Affulseruntibi sacro-

sancta sanctorumpignora,eburneocandoreetrubore

interfusa,omniquesuavitateredolentia,asanctissimo

archiprsesnle Mellito ibi quondam, quandohoc al-tare cum ccclesia consecrabat, decentissime repo-sita Nominaeorumet indicia chartulis inscripla, at-

que in modumcrucis cavato ktpidi indita ac distin-

cla, apparuil ibi aliquandoflammisabsumpta.Dole-

mus ct horum et tot aliorum sanctorum notiliamtcrris abolilam, cum hoc damnum nostram redar-

guit inertiam, cum nec illos digne laudare quosnovimus, nec ipsa tot tam multorum gesta relegereassurgimus, etc

CAP.XV.Parvuli corpus.—Igiturassumptis supra-dictis reliquiis, ante ipsum allare exstirpatum of-fenduntur aliseopes, aliaemargaritae.Gerrainat ibi

sacra speluncaunius parvuliniveaet lacteamembra,ita minuta ul vix possent teueri, ita dura ut diflicil-

!jme possent frangi. Mirantibuscunctis insuelam et

tenuitatem et soliditatem atque candorem,quidamaslantium jam maturi seviprorupit in hanc relatio-nem : «Cumpuer esseni, egoel coaelaneimei puerisacros cantus in hac ecclesia discebamus. Intereacum quadam nocte, expletis malutinis, concinere-mus ex more, contigit unum ex nobissevoet auimo

promotiorem, quasi spasmantemsubito concidere,et velut exanimemsincsensuet vocejacere. Tandem

respirans ac suspirans, percunctantibusnobis trc-

pide quidpateretnr : Anvos, inquit, visummihi mi-raculum non vidistis? Neganlibus omnibus. Vidi,ait, in ingressu chori parvulumastantem, inslar ni-vis candentem, tensis in coelumpalmulis orantem,post orationemflexain meridiemvia ad altare pro-perantem, sicqueinter sanctumAdrianmnacprinci-pale altareevanescentem.i Haecdum illecontempla-tor tremens et pallensexposuisset,ila omneset ma-

gister ct discipuli exterriti sumus, ut paritcr ab

ecclesia, magistro prsevioet hortatore, proecipitesfugeremus,elc. Sed te, o puer, quem prsescripsi-IIIUS,et forte indisciplinatispueris indignatumpen-samus; te, inquam, licet nomineignoremus,mcritisBcthlehemitisinnocentibusiide ascribimus.

CAP.XVI.Crypta B. M. exstruitnr. — Sicitaqueprsedictaecclesiasuis pignoribusevacuata,ad solumcvertitur ct complanatur, moxque in ipsa frontearietata novaefaciesaulaeerigitur, totumque illumvctcris soalii uterum, cum ampliori capacitatccom-

A plectitur. In ipsopriori atque electissimolocosuo

cryptamnovam altissima Virgo nanciscitur, et Au-

gustiui thalamus, et principum apostolorumdomusdcsuper cacuminatur. Summaeautem Mariaesuuatorus receptabilis scquentibus signisdeclaratur.

CAP.XVH-XXH.Cmcailluminata.—Necdumerat

crypta regia perfecta, et reginae nostrse arrisit

pratia. Erat alma dies Palmarum, in qua Filii Deiet sui mundus celebrabattriumphum. Fecit Ecclesiafestiva floridam et palmatam processionem,susci-

piens suum cum antiquis Hierosolymitis regem,apud homines asello sedentem, et super cherubimccelo regnantem. Interea anus qusedam oculorumcaecilateel diutina segritudinetribulata, Solareman-seratin crypta cum Salvatoris genitrice ac mumli

" salvatrice Maria. Miserataest mater misencordisemisersecalamitaiem,et ante peractamprocessionemcaecaereddidit oculorum lumen, et languidsereliquicorporis plenam sospitatem, etc. Sequuntur com- .

plura miracula,qumvidesisapud Bollandianos.

CAP.XXIII,XXIV.Aliiilemfralri, aevoet moribus

venerabili, noniine Gregorio quadam nocte antenocturnos hymnos adhuc sopito, clare auditur abeademcrypta mira supernaeharmonise modulatio,adeo ut pracillodulci sono expergerelur a somno,Quiescebataegertunc, ut hodie lenus, in infirmo-rum cclla fronti et ipsi cryptaemonasterii contigua.Residet audilor leclulo ct auscullat, cantabalur

officium,quod ibi quotidie in graliam Virginisde-

C volio fratrum assiduat : Sulve, sancta parens, enixa

puerpera regem,et cseleraUsquejn finem, in smculasmculorum.Putabal ille matutinis expletis convcn-lum fratrum assuetam missam celebrare, nisi quodslupidura reddebat inaudita prius suavilas canli-lense. Fcslinavit inleresse missae,venil ad oslium

cryptai, invenit obstructum clave ct vecte, slralusfralrum explorat, cunclos sopor altus liabebat, et

jam inexperta melodiatacebat. Undenecdummota,ct posleasonala signa matulinorum certum sibidedere testimonium,quod mortalibusdormienlibuscoelestemaudierit concenlum. Summa itaque devb-tione est animadverlendum,quod [ad] noslros can-

lus, rcsultet chorus coelestium,el reginam ccelihoc

dignalam dare indicium, se more noslri obsequii0 salulari et laudari dignari canlibus supero-

rum, etc.

CAP;XXV,XXVI.Sancli e veteriecciesiatranslati.Lamberli episc.Cantuarim virtutes et. miracula..--Cum igitur super cryplam retedificatael parata ba-silica fratres in choro suo ad diviuas laudes rece^

pisset, rcliquura corpus veternosoe ecclesiaejami ruiturse supra raemoratus abbas Scotlandus, ne

quemobrueret, parans diruere, sanctorum corpora,s quibus tota erat plena, curat prius eruerc. De plu-

rimis electissimiprimotransferuntur quinque Can-

tuarioearchiprsesules,velutquinque Dominicseaulae

proetores,prsecluentissimusscilicetac sanctissimus

Theodorus, suique sancli successores Brituvaldus,

«1 HIST. TRANSLAT.S. AUGUSTINL—LIB.II 43

Tatuvinus, Nothelmus, Lambertus (31). Longumest de singulisdicere, cum in singulorum elevationenierita singulorumsuperna prodiderit fragrantia acvirtutum evidentia. Primo autem et ultimosua mo-net gratia paululum suppeditare. Lamberlus, ex

Angustinensi abbate in Cantuariensem archiprae-sulemassumptus, multas persecutionespropter ju-stitiamest passus. Inter alia cceperatrex Merciorum0;TaDorobernensemarchiepiscopatumin sui regniprimatum ad LichfeitfensemEcclesiam transferre,tit ubi de caeteroforet caput Ecclesiarum Angliae,contra perpetuam scilicet auctoritatem primitivaeinstitutionis beati papaeGregorii. Reslitit armigerChristi Lambertus in virtute Helise,et inter crebras

regum minas ac repulsas, atque itiones freqtienlesad apostolicamRomsereclamationem, tandem pal-niam justi primatus ad propriam revexit sedem.Cui intev has aliasque prseclarsesanctilatis virlutes

tanta fuit virtutum thesauraria humilitas, ut se ju-beret in capitoliofratrum apud primiceriumAugus-tinum post obilumtumulari, indignumse judicansin sanctorum ecclesia, et inter tot sacralissimos

praecessoressuos pontifices admitti. Ita eura postfinem in capitolio(32), velutabjecliori loco, sepul-tum saepeeffusa desuper oethereaeIucis columnacoelesti honore sanclorum probavit dignum. Cum-

que illum tandem propter hsec et alia miraculareserato busto in ecclesia recondendum curarent

efferre, totum undiqueclaustrum mirifice redolebat

nardifluo thymiamate. Ibi etiam ab abbate illius

temporis a dextro latere altaris ipso venerabiliter

reposito, solita signa comitabantur favore supremo;quse nunc praeterimus tsediosis parcendo. Unam

tantum ipsius subnectimus revelatiunculam, qua

probemus ejus perpeluam super suse dormitionis

domiciliumvigilantiam,etc.CAP.XXVII.S. Theodorus.—Prsenominalissimiau-

tcmTheodoriremotoin translatione tumbaeoperculo,sua omnibusaffatimsatisfecitthurificatio, ita ut inclaustrum fratrum eliamhsecerumperet oblectatio.

Jacebat, uti a primordio erat depositus, integraforma, metropolitani saccrdoliipallio, et monachUi

tantum obductuscuculla. Tanta erat gratia ut arbi-traretur adhuc solida vigerecarne, ct appositisnua-

nibus fratres eum nilerenlur velut integrum assu-

mere. Verumantea immotuspulvis integritatis prae-tendebat imaginem, tactus autem probavit resolu-

tionis fidem,resolutioverogratiam sanctitatisaddi-

dit venerabiliorem. Nam ille pretiosissimus cinis

gloriaebeatseresurrectionis destinatus, ita ex tactu

potentiorivernabat fragantia, ut ex tritura solent

prorsus redolere aromata. Excipit itaque theca

(31) Aliis Jambertus , ex abbate Auguslinensifactus archiepiscopusan. 763. TheodoriVitamde-dimusad an. 690. De aliis eginius Sseculosequentiad an. 732, pag. 528.

(32)Papebrochius substituit pro hac voce, capi-tnlo; sedcapilolium passim medii auctores voca-bant.

(33) Is Auguslinuni, ut omnes norunt in An-

A plumbea illa sacrosancta pignora attenlissime progemmisoptimiscollecla; induitur praecipuisorna-

tibus; imponilur feretro a duobus quam leviter

fratribus, verum non ea levitale cffertur. Intonatur

responsale praeconium; prooedit solcmne colle-

gium; invaduntelecti quatuor fratres exponendumlucis ferculum; hseret humi gleba quasi radicata.

Duplicalur auxilium; nituntur totis viribus cuin

precibus et octonis humeris vix'assumitur; gra-vissime evehitur, et cum summolabore vix ad gra-

.dus presbyterii pervenitur. Ibi tandem omnium

ferentiumvel succurrentiumconalus ct robur con-

cidit; onus proeponderansomnes fixit: quoque plu-res successerant,eo inaniori nisu anhelantes velut

exanimes reddidit.Jamque obruendicrant sua sar-

cina, cum tandcm ad preces et lacrymas conversi,

pectus tundere, indignitatemsuam accusare,veniam

poscere, emendationemvitsespondereccepere: tan-

tum sanctus pateretur efferri se. His ille placatus

votis, conlinuo fit levis, et ad principale altare lo-

cumqueparatum gestatur a paucis, qui paulo ante

non poterat a cunclis. Mirantur gaudenterDeitem-

plumet Spiritus sancti habitaculum tam grave va-

cuis, tam suavedevotiseflectiim.Rccondilur ilaquein dextro latere altaris in tumba parata, in qua a

duobus tantum fratribus deponitur cum plumbeatheca. Reliqui quoque quatuor supra nominati san-

cli sui successoreset coepiscopidum transferuntur,

cujus essent merili ex odorisvirtute produntur; in

r quibus Dominumsuavitatis perpetuam mansionem

fecisse, suique amoris incensum cremasse mota

ipsorum sarcophagorum thymiamateria prsedica-/ere.

-CAP.XXVIII. JEtlielbertus rex. L,e\araus.Berla.

Ethelbertiregislaudes.Ecclesiasfundat.Monasterium

y.Auguslini.Petri abbatissanctitas. Ejus monasterii

laus. Regismors. Inter sanctos cuttus.—Transla-

tus est etiam sanctus ac Deo amabilis rex jEthel-

bcrtus (53) apostolici templi ut primus conditor,ita perpetuus haeres et possessor, tertius quidem

regum Anglorum, sed primus ascensor regnicoelorum; beatissimiquoque pontilicisLetardi (34),

cujus sacrosancta ossa majora abbas Vulliicusjamolim aureo scrinio assumpserat, reliquum aute.m

D corporis in sarcophagoremanserat. Sed et venera-

DilisreginaeBertseagitur translatio pia, cum qua,et pro qua in fide Christi servanda, non timuit

ipse Dci atlileta in hac vaslissima gentilitatis

peregrinari ac manere barbarie. Jacebant in porlicubeatissimi prsesulis Martini, rex in dextro la-

tere altaris ad parietem australem. Pontifexecontra

in sinistro ad aquilonem, regina post regem. Jlli

gliamadvenientemsuscepit, a quo et ad fidem ad-duclus est. Vide ipsius Augustini Vitam cap. 16,etc, saec.XI, pag. 511.

(34)Deeo plura inferius. Fuerat Silvanectensisin BelgicaII episcopus,quemBerta, Chariberli re-

gis Francorum filia, cum in Angliamvcnil jElb.ef-berto nuptura, secumadduxit. Ejus festivitas infradicitur mense Maiocelebris

2PATBOL.CLV.

ir GOSCELINTCANTUARIENSISMONACIIt 44

habebant altaria sua ad tumbaesuaeverticem. DeA

beato Letardo dicentur imposterum non postha-benda miracula. De ^Elhclhertonunc lextum exi-

gunt evidenlissima per'Angliam merita; scilicet

quodAngliacreditChrislo suum est. Quidquidpro-todoclor Augustinus suique commanipularesevan-

gelici in vinea et messe Domini profecere, salva

praeventriceChristi gratia, huic debetur prirao, etc.

Construxitper AugustinuraDominiSalvatoriseccle-

siam et archiepiscopatum in regia metropoli sua,ubi ipse Augustinuset omnes successoressui prin-

cipaliter praesiderent; construxit et monasterium

principaleextra urbis muros, a fronte orientali, in

honore principumapostolorumPetri et Pauli, ubi et

rex et ponlifex cum omnibus successoribus suis

perpetualiter requiescerent. Orientaliumautem Sa- I

xonumbealissimusMellitusprimusdocter et primusepiscopusemicuit,quem huic genti auctorAugusti-nus dedil ac consecravit,qui sibi post iu suum apo-slolatum terlius successit. Hicquoque jEthelbertusDeiamicus in ipsiusprovincioemetropoli Lundoniaecclesiamapostoli Pauli, quaeusitate Paules-Berigappellatur,condidit,et ad hanc episcopiumregali-ler fecit ac provexit. SimiliterRoffensispraesulatus,cum pra;sulari basilica beati Andreaeapostoli, ab

ipsoprincipeprimitus fundatus et suflicienterdila-tus. Justissimum suoque nominedignissimumsus-

cepit Justum, quem inde Dorobernensismetropolisab Augustinoassumpsit quartum. Eligensisquoqucmonasterii ipse fundator in antiquis chartis legitur;quanquanietiambeata virgo*yElheldreda,posl Ion- '

gam desolalionemsuaro, hinc primatum mereatur.Hoecet alia inclyta vel ponlificia vel monastcria,quantumliberalissimusrcx et superni regni citltor

amantissimus, cum caeteris minoribus oraloriis

sublimaverit,nonindiget exponi,quod reipsa magishodietenus elucescit. Illud vero apostolicumdomi-

cilium, quo cum suo apostoloAugustinocunctaquesuccessione, ut proenotalumest, ex decreto beati

papse Gregorii requiem hsereditaret, tanto scilicet

praestantiusnobilitarecuravit, quanto specialiushocsibicum lot sanctis et excelsisdivinilusproerogatumfore perpendit; foris hoc regiis amplificavitposses-sionibus, intus decoravit regiis ornatibus, regia li-

bertate cum apostolicaauctoritate perpetuisstabili-vit sanctionibus.

Sunt chartae,sunt privilegia ipsius ae tot primo-rum testimonio signata. Primum abbatemhuic sa-

cro conlubernio a sanctis institutoribus suis ele-

ctumpraefecitPelrum (55),quem in sacra legationisobedienliamartyrialitermari submersum,etejectumaethereaelucis radius singulisnoctibusdesuperaffu-

sus ostendit civemsupernum, donec dignioriloco

babeatsepulcrum.RequiescitcelebriterBonouiae(36)in ecclesiacanonicorum,ubi nuper factum prodi-gium videtur memorandum his adeo, qui ignotis

(35) Dehoc Bollandusdie 6 Januarii.(36) Ea in urbe alterara olim sedem habebat epi-

scorus Morinorum.Hodie Tervannensi episcopatu

\. sanctisderogant, in exemplum.Loci aed.tuusipsiussanclumcorpus de ecclesia ejecit in coemeterium,

indignatusin ecclesiahonorari quem ipse nescisset,cum etiam nesciret quantus esset quem inhonoras-

set: qui cum censeret priores suos, qui sanclura

sic honoraverant, errasse, suopotius captus est er-

rore. Sequenti enim nocte cum lectorccubans ar-

rogaret se magnificefecisse, qui ecclesiampttrgas-set a tam ignobilifunere, supervenitei rcpente ab-

bas in cuculla ct cambutta visus manifeste. Quem

increpans aspectu terrificoac minaci : Adeone,in-

quit, placettibi quod me de ecclesiaprojecisti? In-

terrogante sedituoexterrito quis esset: Abbas, ait,

sum, nominePetrus, qui asto Deo sanctus inter

sanctos in coelestibus: unde nunc scies quem ela-

Bboraveris ante destituere quam cognoscere. Inse-

quitur minas effeia multa, percutit ac percutit

ipsa quam manu gestabat pastorali virga, ferit ca-

put, tundit latera, conquassatomnia membra; lan-

dem, illo semimorluoet immobili relicto, divinusultor abscessit. Cumquematutinaeusque in ortuinsolis morarentur sonitore damnalo, nec esset quipulsantibuset clamantibusaperiret, tanderainfiactis

osliis, ad contrilum prorupere, auditaque ab eo

querelosacausa, susceptumlinteoexportavere, po-stera die morluum in coemeteriosepelierede fratre

gemcntcs; sanctum vero de ipso coemeteriohono-rilice receptum in ecclesia recondidere, tanto pro-digioproditumgaudentes. Hujus fidei testis est he-sternus abbas Scollandus,qui luncaderat cum haec

C recenler facta«clebrarentur.

Hsecin beati regis ^Ethelbertimemoravcrimreve-

rentiam, nequis ejus prsejudicetmerita, quanquamignorenturrairacula; sedde ipsoac susehabitationiscoenobiocoeterasolemnizetsermo. In proxima me-

tropoli regnavit, hic requiescit; sic et evangelicusejus genitor Augustinus ibi sedem, hic habet re-

quiem; ibiest suus thronus.,hic llialamus; utriqueergo ecclesioesub Christo principatur; illam regit,hanc incolit,etc. Huc etiam suus post plurima lu-stra cohoeressacratissimus Dunstanus,ut cervusadfontes aquarum crebris noctibus vetiiebat,et assue-tas sibi visiones,et hymnos supernorumciviumfre-

quenlabat. Qui hoc etiam fcrtur expertissimejli-

rj xisse, quod ubicunquevel in ecclesia,vel in coeme-terio pedemverlisses,supcr aliquemsanclorum cal-

cares, adeolocus plenus esset sanctorum. Necvero

magno caret sacramento,quoddivinus Augustinuscum suis extra portam locum elegit, ab exilu mun-dano velut in exitu Israel de ^Egypto,ut videlicet

exiret cum Domiuo extra portam passo. VerumyEthelbertusmigravit ad Dominum,mutato regnoin coelestibus,die vicesimoquartomensis Februarii,anno imperii sui quinquagesimosexto, adventusbeali Augustini ad se, ac susceptaeChristianilatis

vicesimo primo, Dominicaeautem Iucaijutionis

in tres dioecesesdiviso,episcopumproprium habetBoloniaqui suffraganeusest arcbr.piscopi Remen-sis.

45 HIST. TRANSLAT.S. AUGUSTINL—LI3.II. 46

sexceiUesimodecimosexto. « Qui, ut Bedoeverba

ponamus,inter caeterabona, quaegenti suae consu-lendoconferebal,etiamdecretailli judiciorum,juxta

exemplaRomanorum,cum consiJiosapientumcon-stituit: quaeconsciipta Anglorum sermone hacte-

nus habentur, et observanlur ab ea. In quibuspri-mitusposuit, qnaliter id emendaredeberet, qui ali-

quid rerum velecclesioevel episcopi, vel reliquorumordinum furtim auferrel, voiens scilicet tuitioncm

eis, quos et quorum doctrinam susceperat, prae-stare. » Prosequitur idem venerabilis historiogra-phus altam genealogiamrogis, ad quem lecloremmillimus. Ejusautem sanclitatis testis est antiqui-tas, veterumquesanctorumfavcnsaucloritas. Quodscilicetautiquitus a primordio inter sanctos ipsiuscelebratasit solemnitas.Quod nec amore, nec er-

rore, nec temeritateab aliquo inler tot sapienles et

religiosos, ut crediraus, praesuroerelur, nisi illevila?purilale et coelestibusindiciisdignusprobare-tur; cumtilii sui aliique succcssores, boni ac ma-

gnarum virtutum reges, tantum inter fidelesdcfun-ctos memorenlur: nec illum fidelis Beda primum

Angloruin regura conscendisse regnum coelorum

scripsisset, nisi meritum didicisset. Nam et multos

post eumceleberrimoesanctitatis reges Anglia pro-tulit et veneratur, etc.

CAP.XXIX.Letardisanctitas.—NuncbeatiLetardiexhibeanturinduciae.DignusDeoantistesLetardus,praecursor et janilor venturi Augustini apparuit.praevenithunc ut Lucifer solem; paravit ei viam,

ingressuraet locum ut ille pararet Domiuo.Prodi-

gus ingentis animaenon limuit ferinam gentiliumbarbariem, saeculiprincipibus terribilem. Ipse DeifamulaereginaeBcrlae,dum iElhelberto adhuc gcn-tili Christiana a paterno regno Francorum mitlere-

tur, dux, comes, doctor, servator ac totius pietatisinstigator, ctc. Quis digne aestimelquanla mira-

culapost tot merita exhibuerit in vita, cujus tantacrebrescuntnostris lemporibus post tot sui obitus

saecula,de quibus injuria est non memorare ali-

qua.

CAP.XXX.Cmcamilluminat.—SubabbatesuperiusmemoratoVulfricopucllam a nalivitate coecani,ut

ipse teslis erat idoneus, ad ipsius sancti tumuluma parentibus deductam, Dei lucifcr ignota priusluce donavit, et natalibustenebris obvolutaemuri-dum cum sole attribuit.

CAP.XXXI.Conlractumerigit. — InquadamQua-

dragesima mulier nalum suum inolitis in terga cal-caneis contractum ad ejus tumulum deposuit, ethortalu nunnae (37) religiosae, quae illum locum

aervabat, relicto misero, abscessit. Interea ad ve-

sperashymnus DeiGenitricisMagnificatanima mea

(37)Eo nomine,etiamAnglorumleges sanctimo-nialemfeminamdesignabant.

A Dominumdecantatur, et puer a naturalibus vinculisresolutus in clamore versatur. Solutis inversis

calcaneis, extenduntur incurvse tibioe, flusus deconcretacarne ubertira cruentat pavimentum, puerexlensislacerlis sancti tumbam apprehenderecon-

tendit; mox in pedes erectus constitit. Populus adclamorem pueri irrumpere cerlavit; scd nunuaostium obdidit, donec fratres advenirenl, et hyin--num laudis pro miraculodecantarent: puer domuuiredit pedibuspropriis qui advenerat alienis.

GAP.XXXII.Ejus opeannulusamissusinvenitur.—

Egregium aitificem novimus abbatem Abbendo-

nioe(38)picturae, sculpturaeet aurificii probatissi-mum, Speravernomine.Is annulumreginoeEdgithae,

R pretiosissimumperdiderat, quoubique frustra quae-sito, eliam spem omnem inveniendi perdiderat.Tandernad sanctum Letardum,nam hic lunc apudsanctura Augustinum invitatus ab abbate Elslano

operabatur , confugit, precibus et lacrymis quasangustia potentis depositi extorserat, ejus clemen-tiam exposcit. Res mira! illico sibi annulus, ubi

orabat, rcluxit, ubi illenunquam se posuisse, vclamisisse jurare inuoxie poterat. Continuo rapitcum tanta admirationeet laetitia,quanla perdideratdesperatione ct molestia; nec solus gaudebat, sed

el omnes fratres tanli relatione miraculi festive lae-tificabat. Nec solura tanti beneficiimemor exstilit,sed ut diutius haecmemoriaperseveraret elaboravit.

Ejus quippeet venerabilisreginaeBcrtoe, quae siiae

C peregrinationisest corona, imaginesenormimagni-tudine ac decoreefligiavit,ac super ipsius tumulum

solemniter ercxit. Sequuntur alia miracuta qumomisimus ad cap. 40.

CAP.XLI.Scollandusabbasobit.—Igitur omnibusde veteri ecclesiasublatis, et in paratiorem transla-lionemreconditis, saepemcmoralusabbas Scollan-dus ipsam ecclesiam jam excidiumminantem,jamruere parentem diruit, et nova ibi aediliciausquead ipsam porticum ac translalionem praecluentis-simi Augustini ejusque consorlum attollil; verumhunc ulterius progredi superno nutu mors obviavetuit. Prsevenitautem faciem Dominipia eleemo-

synarum coeterorumquebonorum actuum exsecu-

D tione, et famosissimoarchiprsesuleLanfranco om-nem ordinem obsequii persolvente, mullis hunc

lugentibusplacido fine quievit. Prsecessit uno dieobitumregis Willelmi, qui condignum filium reli-

quit haeredem nominis et regni sui : cujus in

ecclesia et sanctis provehendis sollicitum deside-

rium, quod gratuitae Dei largitati ac si jam per-actum ad remunerandum suflicit, successor ejus

explevituti primus libellus disseruit.

(38)Vetustissimummonasteriumcomitalus Ber-keriaead Tamesis et Occaecoufluentes.