o aspecto sócio-afetivo no processo ensino-aprendizagem na visão de piaget, vygotsky e wallon

Upload: monize-scudero

Post on 09-Jan-2016

250 views

Category:

Documents


2 download

DESCRIPTION

interessantissimo

TRANSCRIPT

  • 15/09/2015 OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON

    http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizagem 1/16

    OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLONEscritoporRoseKeilaMelodeSouzaeKeylaSoaresdaCostaSb,31deJaneirode200403:00

    OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON.

    RoseKeilaMelodeSouza[1]

    KeylaSoaresdaCosta[2]

    RESUMO

    Admitindosequesomosseresgeneticamentesociaise,sobretudoafetivos,dotadosdeinteressesedesejosprprios,opresenteestudofocalizaahomogeneizaodevaloresediferenassociaisimpostapelalgicamercadolgicadocapitalismospolticaspblicasnacionais,tomadasaquiasqueversamespecificamentesobreosistemaeducativo.Eatravsdeumaanlisequalitativadeamplitudemicro,ouseja,efetuadaapartirdaprticapedaggicadeprofessoresdoensinofundamental,chegousepremissadequepartedenossasescolasnofogeregra,naocasioqueemlegitimaoensinointelectualistaepragmtico,desconsiderandosignificativamenteoimportantepapeldocontedoscioafetivodiscenteenquantorecursomotivacionalimprescindvelparaaconstruodoconhecimentosignificativo,cujasimplicnciasaosemenosprezlotemsemanifestadonacrescenteapatiadiscentepelaaquisioformaldeconhecimentoveiculadonaescola.idiadeseutilizarocontedoscioafetivocomomolapropulsoradoprocessoeducativo,defendidanesteartigo,convergemospostuladosdetericosclssicoscomoopsiclogosuoJeanPiaget,oeducadoretambmpsiclogorussoLevVygotskyeomdicofrancsHenryWallon.

    1.2.GraduadasemPedagogiapelaUFPA/2002.

    OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON.

    1.1CONCEPESDEINFNCIAVERSUSMODELOSPEDAGGICOS

    Apedagogiamoderna,cujaexistnciasedeveaoestabelecimentodeumestatutodeindivduoatribudocrianaporMontaigneeRousseau,seusprincipaisformuladoresnossculosXVIe

  • 15/09/2015 OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON

    http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizagem 2/16

    XVIII,temsuatrajetriapermeadaporinmerastransformaesdanoodeinfncia,acarretandoconseqentementealteraesnopensamentopedaggiconodesenrolardesuahistriasendoque,essasnoesseconstituiriameseconstituememconsonnciacomosinteressesdomodelopolticoeeconmicovigentes.

    ParaMontaigne(15331592),filsofofrancs,acriananopassadeumadultoemminiatura.Pensandoassim,elecriticaqualqueraodeagrado,deludicidadecomrelaoscrianas.Edestaforma,desenvolveagneseparaaracionalizaodoprocessoeducativo,atravsdasupervalorizaodarazo,princpioestequeperduraathoje,econstituisenestemomento,partedanossainvestigao.

    Assim,soboimperativodesuasidias,nestapocaqueaescolavaisereorganizarparaocuparsedafunodisciplinareinstrutivacontraapaparicaopromovidanolar.Noentanto,aestafunodisciplinareinstrutivaapontadaporMontaigne,contrapeseopensamentodeRousseau(17121778),paraoqualPedagogiacaberiaocultivodaintimidadeinfantil,ouseja,apreservaodesuasubjetividade.Issoolevaaclassificarasfunespedaggicas,defendidasnasbasestericasdeMontaigne,comointromissesdesastrosasaseremveementementerepudiadasemfavordeumapedagogiadaautonomia,queprimepelarelaontimaepeladisciplinainterior.

    Emboraeletenhacriticadoessaracionalizao,comodesdobramentodamodernidade,dosculoXIXaoinciodosculoXX,consubstanciadanasdiretrizesdasociedadedotrabalhoedasociedadecientficaetecnolgica,apedagogiaconvidadaareverosseusprincpios,atrelandoanoodeinfncia,eoseuestatutodeindivduoadquirido,aosditamesdocapitalismo,oumelhor,aomundodotrabalho.

    Aestreitarelaomundodacrianaemundodotrabalho,trouxeparaocenriodapedagogiamoderna,contribuiesdaSociologiarepresentadapelasidiasdeDurkheim,damesmaformaaFilosofiadaEducao,bemcomoaPsicologiadeDeweyparaobojodasdiscussespedaggicasconcernentessdeterminaespreestabelecidasentreovnculoescola,trabalhoeinfncia.

    Aescolaquehojepossumos,comregras,contedosprogramticos,divisoporsriesapartirdecritrioscronolgicos,etc.,assim,portanto,algoarticuladoaosurgimentodonovosentimentodosadultosemrelaoscrianas,ondeseenfatizasuacapacidadeintelectualemdetrimentodesuaautonomiaafetiva.

    Anoodetrabalho,ocupadapelaPsicologia,nocontextoeducacional,ganhoucontornobemmaisamploqueseuconceitousual,desvinculandosedesuaconotaoeconmicaepassandoaserfatorintrnsecovidainfantilnadefiniodeocupaesativas,ouseja,ointeressedoalunoeapreocupaoempropiciarlheaconstruodoconhecimento,emcolocloempermanenteestadodeaocomomeioenfim,oobjetivodeaprimoraracapacidadecognitivadacriana,tornousenessemomentoomagodoprocessoensinoaprendizagem,egrandepartedosprocedimentospedaggicodidticoscentraramsenessepropsito.

    Oreconhecimentodaindividualidadedacriana,desuasnecessidadesevontadeprpriaimplicounecessariamenteorepensardaprticaeducativa,damesmamaneirasuacondiodeserpsicolgicopropsPsicologiaasuperaodocarterdicotmicoqueporbastantetempofundamentousuabaseterica.Vistoque,porumlongoperodo,aPsicologiatradicionalpreocupouseemestudarofuncionamentopsicolgico,emespecialofuncionamentocognitivofragmentadamenteisolandodesteoaspectoafetivo,negligenciandooenquantosubstratodaconstituiohumana.

    Aseparaodointelectoedoafetivo,diz,Vygotsky,enquantoobjetodeestudo,umadasprincipaisdeficinciasdaPsicologiaTradicional,umavezqueestaapresentaoprocessode

  • 15/09/2015 OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON

    http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizagem 3/16

    pensamentocomofluxoautnomodepensamentosquepensamasiprprios,dissociadosdaplenitudedavida,dasnecessidadesdosinteressespessoais,dasinclinaesedosimpulsosdaquelequepensa.(Kohl:1992,p.76)

    Assim,Vygotsky,defendeatesedequediferentesculturasproduzemmodosdiversosdefuncionamentopsicolgico,ebuscarompercomastesesquerelativizamopapelqueaafetividadedetmparaapromoododesenvolvimentopsicosocialdohomem,colocandoaindependentementedeespecificidadesculturais.Paraele,existeanecessidadedoreconhecimentodequeaafetividadepossuiumcarterdeaovolitiva1,quenorteiatodaatividadehumana.

    Estepostuladoterico,emqueodesenvolvimentocognitivopressupeseumabaseafetivovolitiva,tambmestarpresentenosprincpiostericosdediversosautores,comoHenryWalloneJeanPiaget,emmaioroumenorintensidade.

    Destaforma,aolongodestecaptulobuscaremosconsiderarasdiferentesmatizesconceituaisdadasporessestericosaotermoafetividadeedimensoocupadaemsuasteorias,enfatizando,aindaqueimplicitamente,odesvelamentodasmentalidadestradicionalistasquecorelacionamaafetividadedesorganizaodavidaracional,earacionalidade,ointelecto,superaoabsolutadonossoestadoafetivoemocional.Reconhecendoqueistoevidentementesupeoconhecimentontimodomododefuncionamentodainteligncia,daafetividade,edainterligaoexistenteentresi.

    1.2ASRELAESSOCIAISEAAFETIVIDADENATEORIAPIAGETIANA.

    Costumaseatribuircrticasaospostuladospiagetianos,pelasupostaindolnciacomquetratamosaspectossociaisnodesenvolvimentohumano,porm,convmressaltarque,apesardasatenesnoconvergiremexclusivamentesobreessesfatores,Piagetdestacacomclarezaasinflunciasedeterminaesdainteraosocialnodesenvolvimentodainteligncia,afirmandoqueaintelignciahumanasomentesedesenvolvenoindivduoemfunodeinteraessociaisqueso,emgeral,demasiadamentenegligenciadas(PIAGET,1967apudLATAILLE,1992,p.11).

    1Aovolitiva:atoquehdeterminaodevontade,segundoconsultaaoDicionrioAurlio.

    Nessesentido,julgamosserimportanteenfatizarpreviamentesuadefiniodehomemcomosersocial,assimcomosuaviso,noquetangeaocomprometimentodosfatoressociaisparaodesenvolvimentohumano,jque,anossover,asrelaessociaissobastantecomplexasecompemfundamentalmenteocenriocontnuodahistria,determinandodesdeonascimentoatavidaadultadoser,contedossciohistricosanunciantesdevalores,regrasesignos,porcertodefinidoresdodesenvolvimentopsicosocial.

    SegundoPiaget(ibidem,p.14),osersocialdemaisaltonvel,justamenteaquelequeconseguerelacionarsecomseussemelhantesdeformaequilibradaissosignificaafirmarque,acadaestgiodedesenvolvimentodosujeito,definidoporPiaget,compreendeseumamaneiradesersocial,daaformacomoumacriana,noperodoproperatrio,interagesocialmentediferentedeumapessoaqueatingiuonveldasoperaesformais,hajavistaestaconseguirestabelecercomcoernciaeequilbriotrocasintelectuais.

    Assim,denotadizerque,odesenvolvimentodasoperaeslgicasnoindivduocorresponde

  • 15/09/2015 OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON

    http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizagem 4/16

    simultaneamenteaoseudesenvolvimentosocial.

    Paratanto,convenienteapresentarmostalrelaonasvariadasetapasfixadasporesteautor.Inicialmente,noperodosensriomotor,onveldesocializaodaintelignciamostraseextremamenteprecrio,poucodevendostrocassociais.Entretanto,noestgioproperatrio,caracterizadopelapresenadalinguagemedarepresentaosimblica,estasocializaodainteligncia,outrorapoucoperceptvel,ganhaefetivasignificncia,emboraalgunsfatoresaindaempeamasconsistentestrocasintelectuaisequilibradas,taiscomo:aausnciadecondiesfavorveisnacrianaparaenquadrarseemumacategoriacomumdereferncia,condioindispensvelaoautnticodilogoaincapacidadecircunstancialdacrianaparasustentarsuasdefiniesouafirmaesalmdenoconseguirpromoverrelaesdereciprocidade,deverseapartirdopontodevistadooutro.Situaesestaspeculiaresaopensamentoegocntrico.

    Apesar,denestafaseacrianadesignarseupontodevistacomonicoouverdadeabsoluta,demonstrandoumasupostaautonomia,elaaindanopossuiconscinciadoprprioeu,e,umexemploprtico,percebemosquandonasdiversassituaesdocotidianoacrianamostrasefacilmenteinfluencivelpelaopiniodosadultos,admitindoafervorosamentemuitocomumnafaseheternomadodesenvolvimentodojuzomoralnacriana.Portanto,aceitarsimplesmentetalfatocomoaspectodaformaoautnomaignorarafaltadedomniodoeu,oumelhor,suaheteronomiatantonosmodosdepensarcomodeagir.

    Todavia,apartirdoestgiodasoperaesconcretas,asreaistrocasintelectuaiscomeamaserpermanenteseareciprocidadenasrelaesconstitudas,dandoincioconsolidaodapersonalidade,entendidaporPiaget,destamaneira,

    nooeuenquantodiferentedosoutroseuserefratriosocializao,masoindivduosesubmetendovoluntariamentesnormasdereciprocidadeedeuniversalidade.Comotal,longedeestarmargemdasociedade,apersonalidadeconstituioprodutomaisrefinadodasocializao.Comefeito,namedidaemqueoeurenunciaasimesmoparainserirseupontodevistaprprioentreosoutrosesecurvaassimsregrasdareciprocidade,queoindivduotornasepersonalidade(...).(...)apersonalidadeconsisteemtomarconscinciadestarelatividadedaperspectivaindividualeacolocalaemrelaocomoconjuntodasoutrasperspectivaspossveis:apersonalidade,poisumacoordenaodaindividualidadecomouniversal(PIAGET,1967,p.245apudLATAILLE,1992,p.17).

    Diantedisso,notamosdentreoutrosmotivos,aimportnciadasrelaessociaisnaconstruodanoodoeuedooutro,numprocessoconcomitantedediferenciaoesocializao.Todasasquestesevocadasaquilevamnosarefletirasdiferentesdimensesdosersocialesuantimarelaocomasetapasdodesenvolvimentocognitivomas,valedapensarmostambmaamplainflunciadasinteraessociaissobreessedesenvolvimentohajavista,osfatoresinterindividuaispermitiremintelignciaatingiracoernciapossvel,sobretudopelasnecessidadesoriundasdavidaemsociedade.Mas,nessesentido,cremosserimpretervelmencionarquePiagetnoconfiafielmentenaargumentaodequetodaequalquerrelaointerindividualsupedesenvolvimentosatisfatriopoisemseusestudossobreestas,distinguedoistipos:acoaoeacooperao,compreendidasigualmenteapartirdereflexessobreodesenvolvimentodojuzomoralnacriana.Tecendoasdevidasconceituaesnombitodoprocessoensinoaprendizagem,apreciamosentreosdemaiselementos,ovnculoentreintelignciaeafetividade.

    Tantoacoaoquantoacooperao,compemocenriodocotidianoescolar,sejanoespaoprprio

  • 15/09/2015 OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON

    http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizagem 5/16

    dasaladeaula,quonainstituiocomoumtodo.Sorelaesqueseestabelecem,muitasvezes,emlugaresespecficosinconscientemente,emapologiaaumaeducaodequalidadeeformadora.Destarte,convmclassificarcoercitivaqualquerrelaosubsidiadapelaunilateralidade,pelaimposioaooutrodaformadepensar,deprincpiosevalorestidoscomoverdadesabsolutas.Assim,talrealidadeapontasecontraditriaaodesenvolvimentointelectual,scioafetivoemoral,poismedidaquenopromoveareciprocidadeentreossujeitos,lamentavelmenteimpedeaconstruodesuaautonomia.Noentanto,asrelaesdecooperaosoopostassjreferidas,denotamopontodepartidaparaoprogressomoral,intelectualeafetivo,porgarantirareciprocidadeentreosindivduos,tornandooscapazesdeaceitaropontodevistaalheioepercebersenele.Comopodemosdeduzir,enquantonacoaooselementosafetivosseguemdomedoaosentimentodeobrigatoriedade,nacooperaoprevaleceorespeitomtuo,aautonomia.Fatoresdecisivosaseremconsideradosnaprticaeducativaintraeextraescolares,buscandorespeitareaproveitarasrelaesdecooperaoquenaturalmenteemergemdoscontatosentreascrianas.

    Apropsito,osargumentossalientadosdispemevidenciarafunoconstrutoradasrelaesinterindividuaiscooperativas,destacaradinamicidadedesuanaturezanaconstituiohumanae,trazerparaocernedasdiscussespedaggicasnocotidiano,oreconhecimentodequeoconjuntodasatitudesrealizadasresultantedemltiplasdeterminaes,conferindoafetividadeodevidolugarnapromoodeumaeducaomaisrecprocacomsuasfinalidades,jqueointuitodestaaformaoplenadoeducando.

    Aodiscorreroutrora,arespeitodocontedosocialdeterminanteformaohumana,cabeevidenciarduasrealidadesdiferenciadas,porm,complementares,igualmenteresponsveis,dimensocognitivaenquantofontedetransmissoeducativaelingsticadascontribuiesculturaisedimensoafetivacomofontedesentimentosespecficos,emespecial,ossentimentosmorais.

    Partindodesteprincpio,tornaseindispensveldarmosnfaseevoluodoaspectocognitivodosujeito,compreendidopormeiodeumaseqnciadeestruturasqueseformamatravsdasexperinciasvivenciadas,superandoosobstculosreaiseconvergindoapartirdestasnovasestruturasconsolidaoulterior.Damesmamaneira,nopoderiadeixardeserodesenvolvimentoscioafetivoaoevoluiratendendoamudanasqualitativasegraduaissemelhantesnocognitivo.Odesenvolvimentocognitivo,afetivoesocialencontramsetoimbricadosumaooutro,apontodasimplesmudanacircunstancialemumdosaspectosocasionaratransformaonosdemais,positivaounegativamente,dependendodosseuselementosconstituidores.Enfim,considerandoqueessesdoisaspectossoaomesmotempo,irredutveis,indissociveisecomplementares,no,portanto,muitoparaadmirarqueseencontreumnotvelparalelismoentresuasrespectivasevolues.(PIAGETeINHELDER,1990,p.24).

    Oprocessocontnuoeconstrutivodesocializaodosujeitosedtambm,emprimeirainstncia,nomximodeinteraesscioafetivasinterdependentes,destecomooutroecomomeiofatorcaractersticodaprimeirainfncianabuscapelasatisfaoorgnicaepsicolgica,seguindoprogressivamenteemdireoaolimitedaindividualidadee,conseqentemente,daautonomia.Dessemodo,amanifestacorrespondnciaentreosaspectosafetivoecognitivo,notocantesrespectivasevolues,competetornarexplcitoopapeldaafetividadenosperodosdotranscursododesenvolvimentohumano.

    Noestgiosensriomotordodesenvolvimentocognitivo,notamosaprincpioapassagemdeummomentoinicial,centradonaaoprpriadacriana,aposteriorestruturaodomundoobjetivoedescentradoaopassoque,naafetividadeinstauraseoestadodenodiferenciaoentreoeueosconstrutosfsicosehumanos,paranaetapaseguinteimprimirtrocasentreoeudiferenciadoeoalheio.

    Piaget,emparceriacomInhelder,nolivroApsicologiadacriana,recorreaJ.M.Baldwin,aocomplementaromomentoreferidosobaconceituaodeadualismoinicial,termojatribudoporBaldwinparaexplicaranoconscinciadoeu,ouseja,averticalidadenoconjuntodasrelaes

  • 15/09/2015 OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON

    http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizagem 6/16

    exteriorescomosefosseextensodomundoparticular.Defato,soasprimeirasrelaes,astrocasinterindividuaisqueacrianaestabeleceafetivamentequeapermitedistinguirasparticularidadesdomundoobjetivoesubjetivo,substanciadasporumasriedeinflunciasdomeiocircundante,quecorrespondemsatividadesespontneasdacriana,numestgiodesatisfaodesuasnecessidades.SegundoSpitzeWolf,autoresreferenciadosporPiageteInhelder2,exprimemquenaanlisedosafetosobservveis,nessaetapadodesenvolvimentopsicosocial,hmuitomaisdetrocasafetivas,contgios,doqueverdadeiramentereconhecimentooudiferenciaodaspessoasedascoisas.Nessesentido

    [2]Bibliografia:PIAGET,J.eINHELDER,B.Apsicologiadacriana.11ed.ED.BertrandBrasilS/1990.RiodeJaneiro.

    ocontatocomaspessoastornase,destarte,cadavezmaisimportantee,anunciaumapassagemdocontgiocomunicao(ESCALONA).Defato,antesqueseconstruamdemodocomplementaroeueoalheio,assimcomoassuasinteraes,assisteseelaboraodetodoumsistemadetrocasgraasimitao,leituradosindcios,dosgestosedasmmicas.Acrianapassa,desdeento,areagirspessoasdemododiferentedascoisaseagesegundoesquemasquepodemserrelacionadoscomosdaaoprpria.(ESCALONA,1963apudPIAGET,1990,p.27)

    Oprocessoseguintedaevoluoafetivosocialconstatadonoestgioproperatrio,quandoacrianaapresentavantagensoutroranopercebidas:mobilidademental,jogosimblicoealinguagem.Fatoresestesresponsveispelaconfiguraodenovosafetos,advindossobformasdesimpatiasouantipatiasduradouras,concernentesoutremdeconscinciaouvalorizaoemrelaoasi(aoeu)vistoqueagoraessasmanifestaesnodependemprimordialmentedapresenadiretadoobjetoafetivodesignadopelacriana.Umavezque,nosubseqenteestgiodasoperaesconcretasosujeitoadquireumapersonalidadeindividualizadacapazdepermitiloliberarseemrelaosinterdependnciasiniciais.

    Notaseagora,aconfiguraodoprocessodesocializaonasaesinterindividuais,enquantoquenonvelproperatrioencontrvamosaindaacondioprcooperativa,devidoapresenamarcantedoegocentrismoinfantil,ouseja,adificuldadeemfalareagirpartindodopontodevistadosinterlocutores,emdescentrarse.Vemos,ento,porintermdiodoexerccioconstantedacriana,oalcanceaonveldasoperaesconcretas,constituidorasdenovasrelaesinterindividuais,denaturezacooperativae,nesselimite,apromoodetrocasafetivasecognitivasequilibradas,comoaspectosindissociveisdacondutahumana.SegundoPiageteInhelder(1990,p.109),

    aafetividade,aprincpiocentradanoscomplexosfamiliais,ampliasuaescalaproporodamultiplicaodasrelaessociais,eossentimentosmorais,aprincpioligadosaumaautoridadesagradamasque,porexterior,nochegaaredundarsenoemobedinciarelativa,evoluemnosentidodeumrespeitomtuoedesuareciprocidade,cujosefeitosdedescentraosoemnossasociedade,maisprofundosedurveis.

  • 15/09/2015 OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON

    http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizagem 7/16

    vistadisso,oltimoestgio,correspondeadolescncia,ocasioondeaestruturaodopensamentoformalconduz,apartirdoconcreto,projeodeplanosfuturos.Asnovidadesafetivasdotipo,ointeresseporteorias,mudanasocial,asolidificaodenovosvalores,ouseja,ainseropropriamenteditadoadolescentenobojodosideaissociais,forampormuitotempoencaradascomodispositivosinatosdosujeito,negligenciandooinestimvelpapeldasinteraessociais,responsveisprimeiraspelodesenvolvimentoglobaldoserhumano.

    Esteresgatedateoriapiagetianafazsepeloesforoemdeixarevidenteolugarocupadopelaafetividadenodesenvolvimentohumano,emcaracterizlacomoinstrumentopropulsordasaes,estandoarazoaseuservio.Defato,oembateestabelecidoentreaafetividadeeintelignciapodeserresumidonaseguintecitao,conformeasinterpretaesdeLaTaille,noquesereferevisodeJeanPiagetsobreaafetividadeerazo.

    Aafetividadeseriaaenergia,oquemoveaao,enquantoarazoseriaoquepossibilitariaaosujeitoidentificardesejos,sentimentosvariados,eobterxitonasaes.Nestecaso,nohconflitoentreasduaspartes.Porm,pensararazocontraaafetividadeproblemticoporqueentodeverseia,dealgumaforma,dotararazodealgumpodersemelhanteaodaafetividade,ouseja,reconhecernelaacaractersticademvel,deenergia.(LATAILLE,1992,p.65e66).

    1.3AFETIVIDADENOPROCESSODEFORMAODECONCEITOS,SEGUNDO

    VYGOTSKY.

    Umimportantepesquisadordofuncionamentointelectualhumano,opsiclogorussoLevSemenovichVygotsky(18961934),cujasidiassoimprescindveisaoembatetericoaoqualnospropomosnestecaptulo,trataoassuntosoboenfoquedeumapsicologiasciohistrica,caracterizadafundamentalmentepelatentativadesereunirdialeticamente,nummesmomodeloexplicativo,tantoosmecanismoscerebraissubjacentesaofuncionamentopsicolgico,quantoodesenvolvimentodoindivduoedaespciehumana,aolongodeumprocessosciohistrico,deformatal,aconstituirsedeimportnciainegvelapreciaodatemticaemcurso.

    Porm,paraexplicitaropensamentovygotskianoacercadarelaoentreasdimensescognitivaeafetivaparaodesenvolvimentohumano,hqueseretomaraoseveroquestionamentoqueinfligeasuatradicionaldivisonaCinciaPsicolgica,pois

    [somenteumaabordagemholstica,promotoradeumaanlisetotalizanteenofragmenmtada]

  • 15/09/2015 OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON

    http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizagem 8/16

    Demonstraaexistnciadeumsistemadinmicodesignificadosemqueoafetivoeointelectualseunem.Mostraquecadaidiacontmumaatitudeafetivatransmutadacomrelaoaofragmentoderealidadeaoqualserefere.Permitenosaindaseguiratrajetriaquevaidasnecessidadeseimpulsosdeumapessoaatdireoespecficatomadaporseuspensamentos,atoseucomportamentoeasuaatividade.(VYGOTSKY,1989,p.67apudLATAILLE,1992,p.77).

    Comessacitao,almdacrticadivisoentreasdimensescognitivaeafetivadofuncionamentopsicolgico,podemosafirmarque,Vygotskysugereumaaparenteanterioridadedaaoouseja,daexperinciadireta,ondeseencontraofluxodesenfreadodenossosanseios,necessidades,etc.aopensamentogeneralizantefunopsicolgicasuperiorqueordenaasrepresentaesmentais,dadasculturalmente,domundoreal,quesedesfazaoadvertirsobreaexistnciadoprocessoinversoouseja,voafetivocomoforavolitivaparaocognitivo,eestecomoreguladordoprimeiro.

    Muitoemboraolxicodapsicologiasoviticadasuapocanodispusessedotermocognitivo,Vygotskyestudouoprocessodedesenvolvimentocognitivorelacionandooestruturaodinmicaentreoquedefiniucomofunesmentaiseconscincia.Assim,deacordocomsuadefinio,entendemosporfunesmentais,oufunespsicolgicassuperiores(emcontraposiosfuneselementares,decarterinvoluntrio),processosvoluntrios,aesconscientementecontroladas,mecanismosintencionais,taiscomo:opensamento,memria,percepoeatenoquedispemdemaiorgraudeautonomiaemrelaoaosfatoresbiolgicos,sendoantesresultadodainserodoindivduoemumcontextosciohistrico.

    Notocanteconscincia,visandocombateroreducionismocomportamentalista,porumlado,eoidealista,poroutro,querespectivamenteoraassociaaconscinciaaprocessoselementares(comopercepessensoriaisereflexos),oraaumestadointeriorpreexistente,Vygotskyconcebeapartirdesuadimensosocial,aqualadimensoindividualderivadaesecundria,comoorganizaoobjetivamenteobservveldocomportamento,queimpostaaossereshumanosatravsdaparticipaoemprticasscioculturais,porsucessivosprocessosdeinternalizaoquenoserestringemmeracpiadarealidadeexternanumplanointeriorjexistente.

    Grossomodo,aconscinciapassaaserpercebidacomoumaformadeorganizaodinmicadenossasfunesmentaissuperiores,denossocomportamento,talcomoexpressonacitaoanterior,ondeimplicitamentedefinidacomoumsistemaorganizativodesignificadosemqueoafetivoeodinmicoseunem.Seudesenvolvimento,determinadoculturalmentesegundoVygotsky,podeserexplicadonaverdade,porpossuircomoelementomediadorentreindivduoeinflunciasdomundoexterior,alinguagem,asoperaescomsignos,osistemaderepresentaesquesubstituioreal,fornecidospordadaculturaaosindivduosqueaconstituem.

    Assim,alinguagem,essesistemasimblicodemediaoentreosujeitoeoobjetoquealmdointercmbiosocial,prestaseprincipalmentefunodecontribuirparaaconstruodopensamentogeneralizante,quesedapartirdageneralizaodasexperinciasemcategoriasconceituais,ouseja,classesdeobjetoscomatributosemcomum,selecionadossobapticadeumgrupocultural,seconsubstancianuminstrumentodeorganizaodoconhecimento,deordenaodomundoreale,assimsendo,tornaseumimportantefatordesencadeantedaconstruodaprpriaconscinciahumana.EstaaqualVygotskyconferepapelcentralnaconcepoquepossuidasrelaesentreafetoeintelecto.

    Nessaperspectiva,apartirdasinvestigaesqueefetivoudosprocessosinternosrelacionadosaquisio,organizaoeusodoconhecimentoatravsdasuadimensosimblica,Vygotskychegaaestabelecerumpercursogenticododesenvolvimentodopensamentogeneralizante,chamadoporeledepensamentoconceitual,dentrodoqualbuscaexplicitardequemaneirasecorporificaaconstruo

  • 15/09/2015 OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON

    http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizagem 9/16

    designificados,comosedoprocessodeformaodeconceitos.Vygotskyosubdivideemtrsgrandesestgios:01.Odaformaodeconjuntossincrticos02.Odopensamentoporcomplexose03.Odaformaodeconceitospropriamenteditos.

    Noprimeiroestgio,acrianaagrupaosobjetosdomundocircundantesapartirdenexossubjetivos,baseadaemfatoresperceptuaisporisso,taisligaessoinstveisenoserelacionamnecessariamenteaosatributosrelevantesdosobjetos.Jnoestgiodopensamentoporcomplexos,essasligaes,descobertaspormeiodaexperinciadireta,estabelecemconexesconcretasefactuaisentreosobjetos,porm,aindacarecendodeunidadelgica,umavezquesofremvariaesdecorrentesdotipodecontatoerelaesexistentesentreoselementos,ebaseiamsenacombinaoporsimilaridade,naunificaodeimpressesdiversas.Porfim,noterceiroestgio,ocorreoagrupamentodosobjetoscombasenumnicoatributo,abstradodecaractersticasisoladasdatotalidadedaexperinciadiretaoestgioondeoperaopensamentolgicoabstrato.

    Noentanto,todoessepercurso,valeressaltar,nosetratadeumprocessolinear,vistoquediscorresobreaformaodeconceitoscotidianosdavidainfantil,impregnadosdeexperincia,ondeprimordialmentepartesedoconcretoparaoabstrato,desenvolvendosetambmnadireocontrria,quandoseconsideraaformaodeconceitoscientficosnombitodainstruoescolardarepresentaoabstrata,atravsdeumaatitudemediada,metacognitiva(deconscinciaecontroledesuasrelaesecontedo),semconfrontocomumasituaodireta,paraarealidadeconcreta.

    Mas,adverteVygotskyprecisoqueodesenvolvimentodeumconceitoespontneotenhaalcanadoumcertonvelparaqueacrianapossaabsorverumconceitocientficocorrelato.DaoimportantepapelqueVygotskyatribuiintervenoescolarpromotoradoagircoletivocomoalternativapedaggicacapazdeprovocaraprendizageme,conseqentemente,gerarodesenvolvimentodoseducandos.

    Contudo,adespeitodoqueexplicitamosantes,hqueseespecificaragoraopensamentovygotskianosquestesrelacionadasmaisestreitamentetemticadaafetividade.

    Talcomoapercepoeamemria,asemoescompemoquadrodenossasfunespsicolgicase,assimcomoasprimeiras,apresentaumadimensosocialqueadetermina.Sendo,pois,umfenmenopsicosocial,asemoesdependemdeumaconscinciasocialfornecidapelaculturaquediteasdiretrizesparaosentimento,notocanteaquando,ondeeoquesentirequeestasestabeleam,enfim,cdigoslegais,moraisesociaisqueassustentem.

    Poroutrolado,aviolaodessasregrasdosentimento,equivaleadesenvolverumanovaideologiasocial,umnovosistemasocial:vemos,porexemplo,segundoRatner(1995,p.67)asconstantesrevoluesemocionaistrazidaspeloproliferardasreivindicaesfeministas.Emgeral,medidaquemudamasideologiassociaiseossistemassociais,elestrazemconsigonovasnormasdeemoes(RATNER,1995,p.67).

    Podemosinferir,portantoque,muitoemborahajacorrespondentesemocionaisnosanimaisebebshumanos,asemoesdeumserhumanoadulto,sendo,pois,mediadaspelaconscinciasocial,nomaispossuiumabasenaturaleespontneacomumaosprimeiros.ComooprprioCarlRatnerenfatiza,

    emboraalgumasemoespossuamcorrespondentesnaturais,amaiorpartedasemoes,entreasquaisavergonha,agratido,odever,araiva,apiedade,oremorso,aadmirao,odio,odesprezo,avingana,oamoreaculpa,nopossuem.Afaltadecorrespondentesnaturaisparaessasemoestornaaindamaisevidenteseucartersocial.(RATNER,1995,p.68).

  • 15/09/2015 OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON

    http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizage 10/16

    Seadimensosocialdasemoesculturalmentedeterminada,porcertoaexistncia,aqualidadeeaintensidadedelassotodiversasquantoouniversodeconceitoseprticassociaisespecficasexistentes.

    Eainda,sendoasemoes

    compreendidascomoconstructosinventadosparaserviraospropsitoshumanosequedependemdacognio,dainterpretaoedapercepo,asvariaesdaemocionalidadeparecerobastanteplausveis.(...).Aqualidadesocialmentemediadadasemoesrefleteofatodequeasemoesservemapropsitoscomunicativos,moraiseculturaiscomplexos.Osignificadocomplexodecadaemooresultadodopapelqueasemoesdesempenhamemtodaagamadevaloresculturais,relaessociaisecircunstnciaseconmicasdospovos.(RATNER,1995,p.6873).

    Esteautordesvela,assim,porcompleto,aidiareificadadequeasreaesemocionaisestariamintrinsecamenteligadasaosprocessosvisceraisdosindivduos.Estes,porm,desempenhampapelmuitomaisindiretoedbil,frenteaopoderdasinflunciasdasignificaoperceptivadasituao.Mesmoasecreohormonal,queativacertosestadosemocionais,causadaporprocessospsicolgicos,despertadosanteriormente.Nosetrataapenasdaatividadeautnomadosistemanervoso,queinfluisomentenaintensidadedessasreaesemocionaismas,daavaliaocognitiva,umprocessodeinterpretaodoestmuloexternoqueseestendeatacompreensosobreaorigemdaexcitaointerna,einfluinaqualidadeemocional.

    Noentanto,talavaliaocognitivaimpregnadapelocontedohistricoculturaldeumasociedadeespecficapode,porvezes,resultaremreaesdiversas,vistoquesofunoantesdememriasculturalmentecondicionadasdoquesubprodutosdaexperincia.

    Emsuma,criticaRatner,afavordaautonomiarelativadasemoesemrelaoaosprocessosviscerais:atribuiremoesahormniosporsisscriaafalsaimpressodequedeterminadasreaesemocionaissoprodutosnaturais,universaiseinevitveis.

    1.3WALLON:ATEORIADAEMOO.

    Emboraateoriavygotskianaestabeleaumclaroembasamentosobreatemticadarelaoentreafetividadeedesenvolvimentocognitivo,umencontrodeparadigmas,ouseja,aapresentaodeoutropontodevista,comoodomdico,filsofoemilitantefrancsHenriWallon(18791962)justificasepeloprolficoconfrontotericoeaprofundamentoanalticoque,defato,produziria.Portanto,contribuindoinestimavelmenteparaumamaiorcoberturaecompreensodosmltiplosaspectosenvolvidosmedianteapostulaodasuateoriadaemoo,queotornoudestarteindispensveltambmaqualquerestudosobreafetividadequesevenhaempreender.

    Apesardadimensoafetivaocuparlugarcentralnateoriawalloniana,comoemnenhumaoutra,oseugrandeeixoaquestodamotricidade,postoque,paraele,oatomentalsedesenvolvenecessariamenteapartirdoatomotor,intermediadoporumprocessocujaexplicaodesenvolversemaisadiante.

    Destemodo,pondoseaestudaraatividademuscularrecorrendoaosrgosqueaconstituem,como:

  • 15/09/2015 OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON

    http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizage 11/16

    amusculaturaeestruturascerebraisresponsveisporsuaorganizao,Wallonestabeleceumatipologiadomovimento,naqualidentificalheduasfunes:acinticaeapostural.Aprimeiracorrespondendoaomovimentovisvel,mudanadeposiodocorpo,oudesegmentosdocorponoespaoasegunda,manutenodaposioassumida(atitude)emmica.(LATAILLE,1992,p.37)

    Quandoasensriomotricidadeincontinentelentamentesereduz,apartirdosegundoanodevida,comaprogressivainibiodoscentroscorticaisdafunocintica,ocorreofortalecimentodafunotnicopostural.Notamos,portantoque,emcontraposioaosmovimentosinstrumentais,osmovimentossimblicoscontmidiasprojetivasquegeramnovosatosrefletidos:imobilizeseumacrianadedoisanosquefalaegesticulaeatrofiaseseufluxomental,dizHeloysaDantas,apartirdopensamentodeWallon,(ibdem,p.41).Todavia,acrescenta,atransiodoatomotorparaomentalpodeseracompanhadanaevoluodascondutasimitativas(ibidem,p.41),porm,entendendoseporestasaimitaosimblica,queaospoucosdarlugarrepresentaoemsi.

    Naverdade,aafetividadenateoriawalloniana,deinspiraodarwinista,segundoHeloysaDantas,vistacomoinstrumentodesobrevivncianaqualsuaorigemencontrarseianafunotnicopostural.

    Almdisso,afetividadecompeteatransioentreoestadoorgnicodoseresuaetapacognitiva,racionalsuprindoainsuficinciadaarticulaocognitivanosprimrdiosdahistriadoseredaespcie.

    Nessesentido,aafetividade,quecorrespondeprimeiramanifestaodopsiquismo,propulsionaodesenvolvimentocognitivoaoinstaurarvnculosimediatoscomomeiosocial,abstraindodeste,oseuuniversosimblico,culturalmenteelaboradoehistoricamenteacumuladopelahumanidade.Porconseguinte,osinstrumentosmedianteosquaissedesenvolveroaprimoramentointelectualso,irremediavelmente,garantidosporestesvnculos,estabelecidospelaconscinciaafetiva.

    Poressarazo,quecostumamosassociartranstornosemocionaisaocomprometimentodopensarreflexivo,bemcomooinverso:aproduodaemooaotocantepoderdosgrandesretricos,ondeodomnionomanuseiodemeiospuramenterepresentacionaisfatordecisivoparagarantiragerao(muitasvezesmanipulaoideolgica)devariantesemocionais.

    Contudo,partimosdaafirmaowallonianadequetodaalteraoemocionalcorrespondeaumaflutuaotnica,acrescentandoaestaumaterceirarelaoque,muitoemboraaindaconstituaseintuitivamentenoplanocientfico,segundoAjuriaguerra,autorreferidoporDantas,discorresobreaatuaomecnica,perifrica,deexcitaocorporal,sejaatravsdemassagens,oupormeiodeinflunciasdeatividadesrtmicasintensas,paraodesencadeardereaesemocionais.

    Emsuma,taisassociaes,segundoWallon,correspondematrsdiferentesnaturezasassumidaspelasmanifestaesafetivoemocionais:aprimeira,denaturezaqumica,centraloutradetipomecnicomusculare,porfim,umaabstrata,representacional.Eparaalmdestas,Wallonidentificououtrasduas,ahipotnicaeahipertnica,classificandoassegundovariaesnotnusmuscular.

    Assim,asemoesdenaturezahipotnica(taiscomoosustoeadepresso)soconsideradasredutorasdotnus,vistoquelheconferemumaconsistnciaflcida,decarterrelaxadoporoutrolado,asdenaturezahipertnica,geradorasdotnus,comoacleraeaansiedade,resultamnumtnusrijo,retesado,numamusculaturaptrea,cujaduraosetornaextremamentepenosa.

    comumemvriasteoriasdescrevlascomodesorganizadorasdavidaracional,desconsiderandose,noentanto,queoseupotencialexplosivoeimprevisvelsurgeapenasquandonoconseguemtransmutarseemaomentaloumotora,quandopermanecememoopurae,somenteassimpodesercomparadacomooprprioWallonofezumaformasomtica,confusa,globaldasensibilidade,quesubindocomoumaonda,apagaapercepointelectualeanalticado

  • 15/09/2015 OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON

    http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizage 12/16

    exterior.

    Porm,aoreconhecersuaorigemnaontogneseefilognesedohomem,Wallonadmiteque,nestaperspectiva,

    aafetividadenoapenasumadasdimensesdapessoa:elatambmumafasedodesenvolvimento,amaisarcaica.Oserhumanofoi,logoquesaiudavidapuramenteorgnica,umserafetivo.Daafetividadediferenciouse,lentamente,avidaracional.Portanto,noinciodavida,afetividadeeintelignciaestosincreticamentemisturadas,compredomniodaprimeira.(ibdem,p.90)

    NoentantoparaWallon,essapredominnciasubjugadaintensaatividadecognitiva,porm,perdurandoumlongoestadodereciprocidade,deformaqueasaquisiesdecadaumarepercutemsobreaoutradecisivaepermanentemente.

    ParaWallon,aevoluoafetivaestintrinsecamenteligadaaodesenvolvimentocognitivo,vistoquediferesobremaneiraentreumacrianaeumadulto,supondoseapartirdistoquehincorporaodeconstruesdaintelignciaporela,seguindoatendnciaquepossuipararacionalizarse.

    Assim,talcomoosfamiliaresestgiosdodesenvolvimentocognitivo,Wallondefineetapasnaevoluodaafetividade,cujafaseinicial,achamadaafetividadeemocionalcentrpetaeanablicadeconstruoexclusivadoeu,emencionadaanteriormentecomopuraemooestariacircunscritaamanifestaessomticas,inteiramentedependentesdapresenaconcretadooutroparaoestabelecimentodetrocasafetivas.ocaso,porexemplo,docartercomunicativodosnegligenciadosmovimentosimpulsivosdorecmnascido,poisamanifestaodeumaintencionalidadequeosoriginam,qualseja,adasatisfaodenecessidadesbsicas,pressupeaexistnciadeumamediaosocialsubjacente,oque,numestudosobreacomunicaogestual,Ajuriaguerra,consonantesidiaswallonianas,segundoDantas,chamoudedilogotnico,aqueleefetivadoentremeefilho.

    Pormparalelamenteaodesenvolvimentoematuraodecompetnciasnecessriasaoposteriorinteressepelaexploraodarealidadeexternacomagradualaquisio,pelainteligncia,dafunosimblica,atravsdautilizaodalinguagem,sejaporviaoraledepoisescrita,dseaconstituiodeumaformacognitivadevinculaoafetivaadaafetividadesimblica,ondeWallonassinalaque

    noincio,ogestogrficoprecedeainteno:oprojetoumaresultante,antesdeserumcontroladordogestoquerealizaodesenho[isto,umacrianaspoderdizernossobreoqueestdesenhandoapsconclulo,poistambmnosaberdoquesetrataseudesenhosejnoofez].Nodiscurso,apalavradisponvel,sejaemseuaspectosemntico,sejaemseunvelpuramentesensorialderessonnciaserimas,conduzidia.Smuitomaistarde,quandooprocessopensanteformaisslido,aidiapresidirbuscaeescolhadapalavra.(ibdem,p.93)

  • 15/09/2015 OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON

    http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizage 13/16

    Mas,comachegada,porfim,dapuberdade,exignciasracionaisseimpemsrelaesafetivas,atravsdavalorizaodenoestaiscomo:respeitorecproco,justia,igualdadededireitosetc.

    E,porconseguinte,aodiscorrersobreoprocessodeconstruodosujeito,Wallon(ibidem,p.90),aindademonstraque,deacordocomasetapasevolutivasdaafetividadequeestabeleceu,aconstruodoeu(sujeito)sednosmomentosdominantementeafetivosdodesenvolvimento,nainteraocomoutrossujeitosenquantonosdecarterpredominantementecognitivosedaconstruodoobjeto,amodelaodarealidadeexternafrenteconstanteaquisiodastcnicascujaelaboraosedevemculturageraldesociedade,chegandoatatranscenderessarealidade,quandoasuagestualidadeatingeoapogeueiniciasuaetaparegressiva,ecomodizDantas(ibidem,p.94):odestinodaevoluopsicomotoraaeconomia,aespecializao,avirtualizao.

    Ora,seintensaatividadecognitivaconcomitantementesedesenvolveaconstruodosi,ressaltaDantas,

    cabeeducao,emcadaumdessesmomentos,asatisfaodasnecessidadesorgnicaseafetivas,aoportunidadeparaamanipulaodarealidadeeaestimulaodafunosimblica,depoisaconstruodesimesmo.Estaexigeespaoparatodotipodemanifestaoexpressiva:plstica,verbal,dramtica,escrita,direta,ouindireta,atravsdepersonagenssusceptveisdeprovocaridentificao.(DANTAS,1992,p.95)

    Assim,fcilinferirmosapartirdessaafirmaoqueumprocessodeensinoaprendizagemlimitadoaodesenvolvimentodealgumaspoucashabilidades,exigidassocialmente,atravsdeatividadescurriculares,ondepredominamasdecarterlgicomatemtico,intelectualistapragmtico,estariaapenasobstruindoinestimavelmenteodesenvolvimentodoseducadosaoqualestosubmetidos.

    Observamos,portantoainigualvelimportnciadosaspectosafetivosparaodesenvolvimentopsicolgico,econstatamosquelimitlosaoalcancedeumanicateoria,ouseja,aopensamentodeumnicopesquisador,seriaconsiderlosapenasparcialmente,oquesignificacomprometersubstancialmentetodaarigorosidadedasanlisesereflexesaquebuscamosempreender.

    Assim,osautoresreferenciadosPiaget,VygotskyeWallonaoimplementareminvestigaesacercadodesenvolvimentopsicolgicohumanoacabamporidentificarnaafetividadeoseucartersocial,amplamentedinmicoeconstrutordapersonalidadehumana,almdeestabeleceroelodeligaoentreoindivduoeabuscadosaber(pormeiodasinteraessociais),convergindoostrsparaopostuladodeque,emboraconsideradasobdiversasmatizes,afetividadecabeafunodedesencadeadoradoagiredopensarhumanos,isto,paraaefetivaododesenvolvimentosciocognitivo.

    Visandoporfim,classificaressasmatizesconceituaisdaafetividadepelosautoresescolhidos,resgatandodestesospontostericosaosquaistomamoscomofarisnorteadoresdenossasinvestigaes,partimosdopensamentopiagetianoparaoqualaafetividadeestcircunscritaaombitodasinteraessociais,subdivididasporeleemdoistipos,acoao,inibidoradaautonomiaafetivointelectualemoral,vistosustentarseporsentimentosdemedo,derespeitounilateraleirrestritasubservinciaeacooperaocomocondiopropciarecprocaverdadeira,ousejaaconfiguraodorespeitomtuo,garantindoaosujeitoaautonomiasupremaparaacataralgumasdeterminaessociaiseoutrasno.

  • 15/09/2015 OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON

    http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizage 14/16

    JnapsicologiadeVygotsky,asemoes,tidascomointegrantesdenossasfunesmentaissuperiores,soantesprodutodainserohumananumdadocontextosciohistricodoresultadodaatividadeindependentedosistemanervosocentralsobreosprocessosvisceraisdocorposomtico.Encontramse,pois,sujeitassinterfernciasedeterminismosdoquechamoudeconscinciasocial,culturalmenteproduzidaseimpostas,incutindolhecdigoslegaisreguladoresdesuasmanifestaesnotocanteacomo,quandoeondesurgirem,tornandosemaisexpressivosnocomportamentoafetivodoserhumanoadulto.Porm,taldeterminismorelativizadopelaconstanteegradualampliaodoprocessodeavaliaocognitiva,noqualoindivduopercebeeinterpretaopapeldasinflunciasexterioresparaodesencadearinternodesuasreaesemocionais,oquetornaoaptoacompreendelaseposteriormentedominalas.

    Finalmente,naconcepowallonianadeafetividade,destacamosainspiraodarwinistaaqualvinculase.PoisparaWallon,aafetividadeconsideradauminstrumentodesobrevivnciadoqualobebhumanoseutilizaparasuprirainsuficinciadaarticulaocognitivapormeiodasignificaodesuaatividademotoraoqueatornaaprimeiramanifestaodopsiquismoembuscadeabstrair,compreendereutilizarsedouniversosimblicoqueocerca.

    2MOTIVAOEAPRENDIZAGEMSendooaspectoafetivoconstructodanaturezahumanaeelementoresponsvelpeladefiniodasrelaesinterindividuais,baseparatododesenvolvimentosciocognitivodoserhumano,convm,destacarmostambmamotivaocomoparteintegrantedesseaspectoeseusdeterminantesnoprocessoensinoaprendizagem,bemcomo,todasasaesdavidaprticadoindivduo.

    NocampodaPsicologiamuitosestudossodesenvolvidosafimdesecompreenderasvariveismotivacionaisdocomportamentohumano.Hoje,contamoscomumnmerosignificativodepesquisasenvolvendoesseassunto,pormnohaindaentreosautoresquesepreocupamcomessetema,usualmente,umaconcepouniversalaceita.

    Todavia,oquenosinteressanessecontextoperceberapartirdessesestudos,ascontribuiestrazidas,notocante,aolugarocupadonombitoeducacionaleasconseqnciasdofatormotivao[3],nodesenvolvimentodasestruturascognitivasdosujeito.

    [3]SegundoodicionrioAurliodefine:oconjuntodefatoresosquaisagementresi,edeterminaacondutadeumindivduo.

    Nocampoeducativo,costumamosresponsabilizaramotivaotantofacilidadecomqueoeducandoaprende,quantopelaausnciadesuaaprendizagem,noentanto,nopodemosserreducionistasapontodenegarmososinmerosfatoresqueenvolvemessasrealidades,destarte,amotivaoconsisteapenasemmaisumelementoconsiderveleimprescindvel,sejaparaaprenderourealizaralgo.Nessesentido,valeressaltarquetodocomportamentopressupeummotivo,sejanoespaoespecficodesaladeaula,quoemtodasasaesdavidahumana,estassomovidasporumaforamotivacional,emboranoestejaexplcita.

    SegundoGeraldinaWitter,oconceitomotivao,dependendodoautor,destacaumoutrstiposdevariveis:*determinantesambientais*forasinternas(necessidade,desejo,emoo,impulso,instinto,vontade,propsito,interesseeetc.)*incentivo,alvoouobjetoqueatraiourepeleoorganismo.

  • 15/09/2015 OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON

    http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizage 15/16

    Aconcepodemotivaoquemaisganhoudestaquecondizvinculadateoriadaevoluo,porseucarterutilitriofuncionalparaasobrevivnciaedesenvolvimentofilognicoeontognico.Partindodessatica,todocomportamentomotivadoe,sobretudocorrespondesnecessidadesdoorganismo,dadizerqueocomportamentoconfiguraseeminstrumentopeloqualanecessidadesatisfeita.

    Semdvida,comopodemosperceber,amotivaoimplicacomponentebasilardetodaatividadehumanaaseraprendida.Comportainmerassituaesemquepressupeaprendizagem.Nessesentido,comumobservarmosnomeioeducacional,emparticular,nocotidianodenossasescolaspblicas,oincmododemuitoseducadoresemcompreenderodesinteressedoseducandos,opoucocasodestespeloqueoprofessorensinalhes,ouseja,abuscaporalternativasparasolucionarousenoamenizarosproblemasadvindospornosepossuirascondiesmotivacionaisfavorveisaprendizagem.Atribudasnagrandemaioriadasvezessomenteaomundoextraescolardoseducandos.

    Noentanto,valedestacarquetantoparaaaodeaprenderquantodeensinar,fazsenecessrioumaforapropulsoramotivacionalquedetermineambasassituaes,bemcomo,garantaaotimizaodoprocessoensinoaprendizagematravsdamelhoriadamotivao.

    Partindodessapremissa,deconvirqueoproblemadafaltademotivao,todiscutidonodiaadiadaprticaeducativa,noselimitaapenasaoalunado,apresentaproporobemmaior,capazdeirdesdeadireoaocorpodocente,devidoscondiesqueasseguramodesenvolvimentodaeducaobrasileiraseremprecriasedesoladoras.

    Asvariveisresponsveispelafaltademotivaodosprofessoressobremaneirajustificveis,como:apoucadisponibilidadedetempoparaplanejar,abaixaremunerao,condiomaterialdesfavorvel,sobrecargadetrabalho,formaodeficiente,desvalorizaosocial,enfim,dentreoutroselementosimpeditivosepropciosresistnciaamudanas,aoavano,inovao,soaspectosfidedignosdarealidadeeducacionalbrasileira,todavia,serianomnimoingenuidadefalarsobremotivaosemrefletiremencionararealsituaodeboapartedenossasinstituiesescolares.

    Emboravtimadessasuperestruturaquerequermudanassignificativas,oeducadorsersempreoresponsvelprimeiropelodesenvolvimentosciocognitivodeseuseducandos,ograndeencarregadodepromoverascontingnciasreforadorasquegarantamamotivaoeconseqentementelevemaprendizagem.Enessecaso,acabatornandoseoelementomotivadorpormeiodeseusestmulosantecedentes(decoraodasala,materialdidtico,engenhariadoambienteedisposiodosalunos),tambmpelomodocomorelacionase,suapostura,sualinguagem,etc.

    inegvelarelevnciadofatormotivaonodesenrolardaprticapedaggicae,nessesentido,noimportaasestratgiasmotivacionaisqueoeducadordisponhae,sim,oseucompromissoemenvolveroeducandolevandooaperceberaaprendizagemadquiridatambmcomoconquistapessoal.

    BIBLIOGRAFIA

    LATAILLE,Yvesde.Piaget,VygotskyeWallon:teoriaspsicogenticasemdiscusso/

    YvesdeLaTaille,MarthaKohldeOliveira,HeloysaDantas.SoPaulo:Summos,1992.

  • 15/09/2015 OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON

    http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizage 16/16

    PIAGET,J.&INHALDER,B.Apsicologiadacriana.Ed.11.RiodeJaneiro:Ed.BertrandBrasilS/A,1990.

    RATNER,Carl.ApsicologiasciohistricadeVygotsky:aplicaescontemporneas/trad.LlioLourenodeOliveira.PortoAlegre:ArtesMdicas,1995.

    VYGOTSKY,L.Aformaosocialdamente.SoPaulo:MartinsFontes,1989.