puduanobi quixito istanshun dada uaid shubu

18
Istanshun dada uaid Shubu Puduanobi Quixito

Upload: indios-isolados-do-vale-do-javari

Post on 28-Nov-2014

661 views

Category:

Technology


0 download

DESCRIPTION

Cartilha elaborada pelos índios colaboradores Mayoruna, do Posto de Proteção e Vigilância do rio Quixito, pertecente a Frente de Proteção Etnoambiental do Vale do Javari (FPEVJ).

TRANSCRIPT

Page 1: Puduanobi Quixito Istanshun dada uaid Shubu

Istanshun dada uaid

Shubu

Puduanobi Quixito

Page 2: Puduanobi Quixito Istanshun dada uaid Shubu
Page 3: Puduanobi Quixito Istanshun dada uaid Shubu

Ministério da Justiça Fundação Nacional do Índio

Coordenação Geral de Índios Isolados

Puduanobi Quixito Istanshun dada uaid Shubu

Vale do Javari—2007

Ananda Conde Organizadora

Posto de Vigilância e Proteção do rio Quixito Frente de Proteção etno-Ambiental do Vale do Javari

Page 4: Puduanobi Quixito Istanshun dada uaid Shubu

O Posto de Vigilância e Proteção do rio Quixito, criado em 2000, faz parte da Frente de Proteção Etno-Ambiental do Vale do Javari, assim como a Base Ituí/Itaquaí e o Posto de Vigilância e Proteção do rio Jandiatuba. Tem por objetivo defender e proteger a cultura e o território dos índios isolados do rio Quixito. Os indígenas Mayoruna ( Matsés ) e Kanamary são colaboradores das atividades do Posto Quixito. Para saber mais sobre o Posto Quixito e o trabalho da Frente de Proteção Etno-Ambiental do Vale do Javari:

Avenida da Amizade, 789, Centro. Tabatinga – Amazonas CEP: 69.640-000 ( 9 7 ) 3412-2450

Fundação Nacional do Índio – FUNAI Coordenação Geral de Índios Isolados – CGII SRTVS Quadra 902 Bloco A – Edifício Lex Téreo Plano Piloto – Brasília – Distrito Federal CEP: 79.340-904 www.funai.gov.br

Page 5: Puduanobi Quixito Istanshun dada uaid Shubu

Istanshun dada uaid

Shubu

Puduanobi Quixito

Page 6: Puduanobi Quixito Istanshun dada uaid Shubu

Este material foi elaborado pelos indígenas colaboradores Mayoruna, do Posto de Vigilância e Proteção do rio Quixito.

Autoria dos textos e desenhos: Benê Dunu Mayoruna Gerson Binan Gomes Mayoruna Manoel Manini Mayoruna Modesto Ëpë Mayoruna Pelé Bay Mayoruna Sabino Nacua Mayoruna

Page 7: Puduanobi Quixito Istanshun dada uaid Shubu

Conscientizar. Basta uma palavra para explicar o objetivo deste

livro. Depois de um convívio direto com representantes da maioria das

etnias do Vale do Javari, por meio do trabalho com indígenas

colaboradores na Frente de Proteção Etno-Ambiental do Vale do

Javari (FPEVJ), percebe - se a importância de um diálogo constante

com os grupos já contatados acerca dos grupos isolados, para

ampliação do raio de proteção desses últimos. Sabe-se que as

etnias contatadas são personagens essenciais na dinâmica de

preservação dos “parentes” isolados, já que são vizinhos

territoriais e possuem uma ligação cultural histórica.

Basta que os grupos reflitam sobre as conseqüências de um

possível contato, lembrando suas próprias experiências, para se

avançar na dinâmica de proteção. Aí vem, novamente, a já citada

conscientização.

Recordar o passado, os costumes, os fatos peculiares e relatar as

atividades dos postos, são os recursos adotados por esta iniciativa.

Tudo elaborado por meio da expressão peculiar de cada grupo,

ou seja, a língua tradicional indígena. Uma ferramenta informativa e

didática de proteção de longo alcance, que tende a ultrapassar o

dia-a-dia da FPEVJ, atualmente limitado ao contexto de trabalho

nos postos, ainda desconhecido por muitos indígenas e pessoas

envolvidas com o Vale do Javari. Enfim, ampliar horizontes, propagar a proteção nas aldeias e criar

um espaço informativo, capaz de explicar o trabalho da Frente e

estimular o fortalecimento cultural dos grupos. Audacioso?! Pode

ser, mas só saberemos se tentarmos. Enquanto isso... Testemos.

Page 8: Puduanobi Quixito Istanshun dada uaid Shubu

Bëiuc Badiad, 26 de agosto de 2007.

Istanshun dada uaid – Quixito acte

Puduanobi Quixito Yacnoësh.

Nidobi podquiedën nidquinbi shubu istuidonbi.

Quatro( 4 ) quilometros caid tion shubu istuidombi. Curubon shubu aid

istuidshun bedcaombi. Con matsesën shububinboec quid istuidtanquin

bedcaonbi. Aden bedcabidanec nidobi udictsëc uatuidec ushë cuenbo

icnuc shubu uatuidonbi.

Page 9: Puduanobi Quixito Istanshun dada uaid Shubu

Aden shubu uashumbic nainshun nuëcquid ansemec nidobi adshun

ansemionbi inchishchoedtapa. Ansemeshun pionbi ëbitedishun.

Ambo ushash badiadash nidobi capuec. Adec nidshun isaquien

podquied dadpen iquec. Chështen antiaid icnubi mëdanten

poquënbenaid iccosh. Con matses tsidanbo icquidën naid.

Aid istuidshun bedcaonbi 3 tedec ushquin nibënonbi

abadiad shunbic uquë cuenadquin tsen isombi.

Adec podquënec capuaidi bedcaombi. Podquënaid dadpen icsho

aidtedi bedcaombi. Nëidtedshun naombi bedcaquin nëidic.

Ananda nëidic Egipson Nunes nëidic Raminho Kanamary nëidic ëbi

Gerson Gomes

Page 10: Puduanobi Quixito Istanshun dada uaid Shubu

Segunda-feira, 26 de agosto de 2007.

Eu fui ver a maloca – rio Quixito

Sai do Posto Quixito.

Eu fui andar até a maloca. Encontrei a maloca a quatro quilômetros de distância. Maloca de Korubo, igual a da foto. Também igual maloca de

Matsés. Tiramos foto, andei mais e encontrei lugar para fazer acampamento. Terminei de fazer acampamento, fui pescar e

pesquei matrinxã.

Ananda Conde

Page 11: Puduanobi Quixito Istanshun dada uaid Shubu

Depois de pescar, eu comi assado e cozido. Dormi e fui caçar no

outro dia. Encontrei muito caminho e quebrada junto caminho com cortado de terçado. Encontrei e tirei fotos do caminho, andei

ao redor procurando mais e passei 3 dias acampado. Depois achei lugar que só havia quebrada, sem corte de terçado, e

tiramos mais fotos.

Tiramos fotos todos juntos. Ananda, Egipson Nunes e Raminho Kanamary e eu,

Gerson Gomes Binan Mayuruna.

Ananda Conde

Page 12: Puduanobi Quixito Istanshun dada uaid Shubu

Ëbi chiec cuëdenaid nec...

Bëdi chiec uëdënaid nec

Dada aton chidobëd nidpanëdash

Adec nidshun shubu uatuidpanëdash.

Adash capuec nidpac cadennec

Ambo aton bacuëtac tsëc nianec nidpac

cadennec.

Adec caputanec choquinbi bëdibëta aton chido

istuidpac cadennec.Aden istuidaqui ada chaua acco mado quepac cadennec.

Chaua nibëntanombi quepondash choec matses

adoac chaua ubi ushtosh quepanëdash bëdi.

Badiadshun chaua ushtoshe aquecnid quepanëdash adanec nidquianec nid-

shobi bëdin acpanëdash.

Adash choquin aton chido pucu

menetuid panëdash aden meniac tëchicquin

isnubi aton bacuë sidquepanëdash.

Page 13: Puduanobi Quixito Istanshun dada uaid Shubu

Adsho tantianec auëshquiobi cuenpanëdash adec

cuenash titinquequinbi on cuëdsho chuipanëdash adash

puedpanëdash.

Sabino Nacua Mayoruna

Page 14: Puduanobi Quixito Istanshun dada uaid Shubu

Puduanobi Quixito Chonuartemaid, 11 de setembro de 2007

Bëiuc Badiad uëshën chonoadquin bedanonbi quixito yacno uësh chonoadquin. Nëmbo choash sëuëcnecquio

chonoadquiobi icsapanbo yacnonbo sëuënec. Aidnainshunbic

uesin tsen macuesonbi cinco icnuc ëmbudnec Quixito yacno

uësh chonoadebi. Aidnainbic tied tacuesonbi aid nainshunbic

cute cuëshcuëshaid tsen bëbëbiec chonoadobi.

Page 15: Puduanobi Quixito Istanshun dada uaid Shubu

Aidnashunbic motor tsadquid shubu anpanonbi aid

nainshunbcodo caquin sten bedanshun codo caunbi adoshombic

pëdato anpanquin caic nëuëshquio choanoadebi.

Adashi acte anisenidobi aden anistanec chobi aucbidi

adshunbic nuëcquid bedec dectanequid dadauanec chedo

chonoadebi Quixito yacnoësh adec dectatonec cuenshobic

anisunonbi piush icsho bednuen anisunonbi.

Tëshë nuambi buemsho bedshunnoen chedo nëshunquio

anisunquin naimbi. Dacuënquioc quin chotac anisunombi

nëshunquio Quixito yacnoshon.

Shubu anbes caquin pied putu besquin catsëqui

nëuëshquio chonoadec nebi. Adshunbic badiad budnu café

chuaquin. Adashic ëchëshën tsadec badiashic chonoadec.

Adec nëuëshquio chonoadobi Quixito yacno uësh.

Aidtedi dadauanu

Page 16: Puduanobi Quixito Istanshun dada uaid Shubu
Page 17: Puduanobi Quixito Istanshun dada uaid Shubu

Matses Tsidambocquido chiaid

Imitsipaden tantiec badedquio tsidte bunenquio = iquec nepec:

Adembidi tsidte bunenquio icsho chotaquën mitsipaden.

Tantiecpec bëdanboecquien nechitec nëmane= queashien nec = quequim

tantiendac. Adquio icquequien bëdanbo iquec. Nimëduc bëdanbo icquec

nënenquio icque nimëducciesh. Adec nënenquio iccomdaidi tsidash

comapenec nënquido = yantsiah quequin tantiec. Aden tamtiaquinbidi nidaid

tsicatiomdash aido cudasquin ma aton nidaidënbi tabadpanueshun. Aden

naomdadënbi abi tabadec curuboyec maiaiec quiec utsibotsen dadpenquio

tsidanbocquido icque nëid nidaidën.

Aido adecbidi nënenquio iccuededec aton nënaidënbi nënec. Aido

chotaquën nënaidenpenquio. Adec bidi nënsho bëdametequid icque aton

nenaid = Bëdametabi. Chotaquien nënaid bëdash bëdanenquio ictsiash.

Dacpenquio chotaquën nënaid icquec. Adebidi chotaquën nasho isash

adenbidi natebunquid ictsiash . Paënbocquid acte bunec anpodshudte

bunec. Paënbocquid acbededec damsate bunquido yantsiash ambi naid

nainquio yec bëshuntsiash anbi makun acquec cuëdënomdaidi

cuëdënenquio ictsiash chotac isash piayec cantiyec sianteyec bushcate yec

quec nibëdquio yantsiash chotac isun naimquio yantsiash quequin tantiec

chotaquën.

Atonambi ictiadquidi bëshuntsiash . Adecbidi chidotsen bëshunendac

matsu=uitsun sedquidtoshcodocaquin cainquio yantsiash

quequin tantie:

Adec chotac isash beshuntsiash. Pade aidtsëqui dada uaombi.

Page 18: Puduanobi Quixito Istanshun dada uaid Shubu

Nënaid tantiaquin matses tsidabicquidën chotac cuesun secaquin

naimdac.. Ambi isacmaid isenquio istebunenquioc quin naindac

matsesën. Adec cuesante bunquidi chotaquën tsinmiac. Atoda

quetequid icpec. Ambi nimëducshun naid secatequidtsen iquendac

tsidabicquidon.

Tedtambo naimquio yantequid iquec nëidted chidona naimquio

yantequid iquec. Uitsun, secte,matsu totedaëdcaid aidted chido

bëshuntequid iquendac. Adashic abi aton bënë chedo ismec

nocosh quiedo bëshuntequid iquec. Adecbidi dada ambi naid tedi

bëshuntequid iquaindac nëidted. Bushcate tsitsan neste bescate

utsi utsiec bëshuntequid dada iquendac.

Mida padec iquec nënenquio tantiadec matses iquec nepec chotac

isenquio iquec nec. Chotac isbenquiash adecbidi – chotac yacnot-

sen buncuentequid iquec adonboen isash chotacbinboec icnu

quiash – dashcute chucanbotsen datonquiante iquendac matses.

Nëidted chotoquëna buncuenendac paënbocquid anpushudte –

adashic chotaquën pete chedo buncuentequid iquendac.

Aidtedi dada uanu matses tsidabicquid chuiquin.