ΜΑΚΕΤΑ ΤΕΛΙΚΗ.qxp layout 1 27/4/15 1:02 μ.μ. page 2Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ...

ΜΑΚΕΤΑ ΤΕΛΙΚΗ.qxp_Layout 1 27/4/15 1:02 μ.μ. Page 2

Πῶς νά εἰσέλθω στήν καρδιά;


.ΜΑΚΕΤΑ ΤΕΛΙΚΗ.qxp_Layout 1 27/4/15 1:02 μ.μ. Page 4

Μητροπολίτης ΔιοκλείαςΚάλλιστος Ware

Mετάφραση:Πολυξένη Τσαλίκη-Κιοσόγλου

Ἐπιμέλεια ἔκδοσης:Βασίλης Ἀργυριάδης

Πῶς νά εἰσέλθω στήν καρδιά;

Μυστικές ἀναβάσεις στό ὄρος τοῦ Κυρίου


© Μητροπολίτης Κάλλιστος Ware& ἘκδόσειςΚολοκοτρώνη 49, Ἀθήνα 105 60Τηλ.: 210 3226343 - Fax: 210 3221238e-mail: [email protected]/enploeditions.gr

Α´ ἔκδοση: Μάιος 2015

ISBN: 978-960-9550-59-8


ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Ἡ προσωπική ἐμπειρία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος κατά τούς Ἕλληνες Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας

9

Τό μυστήριο τῶν δακρύων στήν ὀρθόδοξη πνευματικότητα

Ἕνα νεφελῶδες ζήτημα49

«Ἄφες ἡμῖν... ὡς καί ἡμεῖς ἀφίεμεν...»Ἡ συγχώρηση στούς Ψαλμούς καί στήν Κυριακή Προσευχή

83

Πῶς νά εἰσέλθω στήν καρδιά;133

Σημειώσεις181


.ΜΑΚΕΤΑ ΤΕΛΙΚΗ.qxp_Layout 1 27/4/15 1:02 μ.μ. Page 8

Ἡ προσωπική ἐμπειρία τοῦ ἉγίουΠνεύματος κατά τούς Ἕλληνες

Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας


.


Πάντα χορηγεῖ τό Πνεῦμα τό Ἅγιον,βρύει προφητείας, ἱερέας τελειοῖ,

ἀγραμμάτους σοφίαν ἐδίδαξεν, ἁλιεῖς θεολόγους ἀνέδειξεν,

ὅλον συγκροτεῖ τόν θεσμόν τῆς Ἐκκλησίας. Ὁμοούσιε καί Ὁμόθρονε,

τῷ Πατρί καί τῷ Υἱῷ, Παράκλητε, δόξα σοι

Στιχηρόν ἰδιόμελον τῆς Κυριακῆς τῆς Πεντηκοστῆς

Solovetsk καί Sunderland

Περί τό 1890, ἕνας ἀγγλικανός ταξιδευτής ἀπότό Sunderland, ὁ αἰδεσιμώτατος Alexander Bod-dy1, ἐφημέριος στούς Ἁγίους Πάντες, στήν περιο-χή Monkwearmouth, ἦρθε ὡς προσκυνητής στήσπουδαία Μονή Solovetsky, στό βορειότατο ἄκροτῆς Ρωσίας, στά παράλια τῆς Ἄσπρης Θάλασσας.Ἕνα πράγμα τόν ἐντυπωσίασε ἰδιαίτερα. Ἦτανμιά εἰκόνα τῆς καθόδου τοῦ Ἁγίου Πνεύματοςκατά τήν Πεντηκοστή.

Ὅταν, εἴκοσι περίπου χρόνια ἀργότερα, 31Αὐγούστου 1907, κατά τήν ἐπίσκεψη τοῦ T. B.

11


Barratt, σημειώθηκε ἔκχυση τοῦ Ἁγίου Πνεύματοςστήν ἐνορία τοῦ Boddy, στό Sunderland, δέν εἶναιπολύ πιθανό ὅτι ἐκείνη ἡ «ἐντυπωσιακή ἀναπα-ράσταση» τῆς Πεντηκοστῆς πού εἶχε δεῖ στήΡωσία, ἦταν ἀκόμη ζωντανή στή μνήμη του; Ἕνακαθοριστικό γεγονός στήν ἱστορία τοῦ βρετανικοῦπεντηκοστιανισμοῦ ἀποδεικνύεται ἔτσι ὅτι εἶχεὡς μιά ἀπό τίς πηγές του τήν εἰκονογραφία ἑνόςὀρθόδοξου μοναστηριακοῦ ναοῦ.

Αὐτή ἡ ἀπροσδόκητη σύνδεση μεταξύ τῆςὈρθοδοξίας καί τῶν ἀπαρχῶν τοῦ πεντηκοστια-νοῦ κινήματος τοῦ 20οῦ αἰώνα στή Βρετανία,ὁδηγεῖ φυσιολογικά στό ἐρώτημα: μποροῦμεἄραγε νά βροῦμε καί ἄλλους συνδέσμους, σέ πιόσυγκεκριμένο θεολογικό ἐπίπεδο, μεταξύ Ὀρθο-δοξίας καί πεντηκοστιανισμοῦ. Σέ τί βαθμό συμ-μερίζεται ἡ χριστιανική Ἀνατολή τή «χαρισματι-κότητα» τῆς πνευματικῆς ζωῆς; Ἐκ πρώτης ὄψε-ως φαίνεται ὅτι ἡ συνάφεια εἶναι μικρή. ἩὈρθοδοξία, θά μποροῦσε νά λεχθεῖ, εἶναι λειτουρ-γική καί ἱεραρχική, ἐνῶ ὁ πεντηκοστιανισμόςἑδράζεται στήν ἐλεύθερη καί αὐθόρμητη δράσητοῦ Πνεύματος∙ ἡ Ὀρθοδοξία ἐπικαλεῖται τήνἹερά Παράδοση, ἐνῶ ὁ πεντηκοστιανισμός ἀπο-

12

ΚΑΛΛΙΣΤΟΣ WARE


δίδει τά πρωτεῖα στήν προσωπική ἐμπειρία. Ὅποιος ὅμως ἐρευνήσει βαθύτερα, σύντομα θά

διαπιστώσει ὅτι οἱ ἀκραῖες ἀντιθέσεις αὐτοῦ τοῦεἴδους εἶναι μονόπλευρες καί παραπλανητικές.Πράγματι, πολλοί ἀπό τούς Ἕλληνες Πατέρεςἐπιμένουν ἐμφατικά ὅτι εἶναι ἀνάγκη ὅλοι οἱβαπτισμένοι χριστιανοί νά ἐπιτύχουν μέ δική τουςπροσωπική ἐμπειρία μιά ἄμεση καί συνειδητήἐπίγνωση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Κανείς δέν μπο-ρεῖ νά εἶναι χριστιανός ἀπό δεύτερο χέρι: τόδιδάσκουν συχνά πυκνά οἱ Πατέρες. Ἡ ἹεράΠαράδοση δέν εἶναι ἁπλῶς ἡ μηχανική καί ἐξω-τερική ἀποδοχή ἀληθειῶν πού διατυπώθηκαν σ’ἕνα μακρινό παρελθόν, ἀλλά, ὅπως θά ἔλεγε ὁΡῶσος θεολόγος Βλαδίμηρος Λόσκυ, «ἡ ζωή τοῦἉγίου Πνεύματος μέσα στήν Ἐκκλησία»2, ἐδῶκαί τώρα, τούτη τή στιγμή.

«Ἡ χειρίστη τῶν αἱρέσεων»

Ἡ ζωτική σημασία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος γιάτή χριστιανική Ἀνατολή θά γίνει φανερή ἄνλάβουμε ὑπόψη ἕναν ἀπό τούς ἐκπληκτικούς

13

Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ


μυστικούς συγγραφεῖς τῆς μέσης βυζαντινῆςπεριόδου, τόν ἅγιο Συμεών τόν Νέο Θεολόγο(949-1022). Καθένας μας, ὑποστηρίζει ὁ ἅγιος,καλεῖται ἀπό τόν Θεό νά γευθεῖ τήν ἐνοικούσαπαρουσία τοῦ Πνεύματος, «συνειδητά καί αἰσθη-τά», μέ αὐτό πού περιγράφει ὡς «αἴσθησιν τῆςκαρδίας». Δέν εἶναι ἀρκετό νά κατέχουμε τόΠνεῦμα ἁπλῶς μέ ἔμμεσο τρόπο:

Μή λέγετε, ἀδύνατον λαβεῖν τό Θεῖον Πνεῦμα, μή λέγετε, χωρίς αὐτοῦ δυνατόν τό σωθῆναι, μή οὖν ἀγνώστως τούτου λέγετε τινά μετέχειν. Μή λέγετε, ὅτι Θεός οὔχ ὁρᾶται ἀνθρώποις, μή λέγετε, οἱ ἄνθρωποι φῶς θεῖον οὔχ ὁρῶσιν, ἤ ὅτι καί ἀδύνατον ἐν τοῖς παροῦσι χρόνοις.Οὐδέποτε ἀδύνατον τοῦτο τυγχάνει, φίλοι, ἀλλά καί λίαν δυνατόν τοῖς θέλουσιν ὑπάρχει3.

Ὁ ἅγιος Συμεών εἶναι βαθύτατα πεπεισμένοςὅτι ὅλα τά χαρίσματα πού μποροῦσαν νά ἀπο-κτήσουν οἱ χριστιανοί κατά τήν ἀποστολική ἐπο-χή, μποροῦν νά τά ἀποκτήσουν καί οἱ χριστιανοίτῆς ἐποχῆς μας. Ἐάν ἔχουμε διαφορετική ἄποψη,κατά τόν ἅγιο Συμεών, αὐτή εἶναι ἡ χειρίστη τῶν

14



αἱρέσεων, μιά αἵρεση πού ὑπονοεῖ ὅτι ὁ Θεός ἔχεικατά κάποιο τρόπο ἐγκαταλείψει τήν Ἐκκλησία.Καί ἄν τά δῶρα τοῦ Πνεύματος δέν εἶναι τόσοπροφανή στή χριστιανική κοινότητα σήμερα,ὅπως ἦταν τήν ἐποχή τῶν Πράξεων τῶν Ἀποστό-λων, μόνο ἕνας μπορεῖ νά εἶναι ὁ λόγος: ἡ ἀσθε-νική πίστη μας.

Ὁ ἅγιος Συμεών προχωρεῖ καί ἀντλεῖ ἀπόαὐτά ἐκπληκτικά συμπεράσματα. Ὅταν, γιάπαράδειγμα, ρωτήθηκε ἄν μπορεῖ ἕνας μοναχός,πού δέν ἔχει χειροτονηθεῖ ἱερεύς, νά ἔχει τήνἐξουσία τοῦ «δεσμεῖν καί λύειν», δηλαδή νάἀκούει ἐξομολογήσεις καί νά δίνει τήν ἄφεση,ἀπάντησε ὅτι ὑπάρχει ἕνας ὅρος, μία καί μόνοπροϋπόθεση, ἡ ὁποία ἐξουσιοδοτεῖ ἕναν ἄνθρωπονά λειτουργεῖ ὡς ἐξομολόγος καί νά δίνει ἄφεσηἁμαρτιῶν∙ καί αὐτή δέν εἶναι ἄλλη ἀπό τή συνει-δητή ἐπίγνωση ὅτι ἐντός του ἐνοικεῖ τό ἍγιοΠνεῦμα. Μοναχοί πού ἔχουν αὐτή τήν ἐπίγνωση,ἀκόμη κι ἄν δέν ἔχουν λάβει τήν ἱερωσύνη, μπο-ροῦν νά δώσουν ἄφεση σέ ἄλλους∙ ὅποιος ὅμωςστερεῖται αὐτῆς τῆς ἐπιγνώσεως, ἀκόμη κι ἄνεἶναι ἐπίσκοπος ἤ πατριάρχης, καλύτερα νά μήνἐπιχειρήσει νά τό κάνει4.

15



Ὁ ἅγιος Συμεών μιλᾶ ἐπίσης γιά ἕνα «δεύτεροβάπτισμα», τό βάπτισμα τῶν δακρύων, τό ὁποῖοχαρίζεται σέ ὅσους θά «γεννηθοῦν ἄνωθεν» δι’Ἁγίου Πνεύματος.

Ὅταν κάποιος σηκώνει ξαφνικά τό βλέμμα καίθεωρεῖ τή φύση τῶν ὄντων μέ τρόπο πού ποτέ πρίνδέν τό εἶχε κάνει, τότε γεμίζει μέ θάμβος καί χύνειαὐθορμήτως δάκρυα πού ὅμως δέν εἶναι δάκρυαθλίψης. Τά δάκρυα αὐτά τόν καθαρίζουν καί τόνπλένουν σάν ἕνα δεύτερο βάπτισμα, ἐκεῖνο τόβάπτισμα γιά τό ὁποῖο ὁ Κύριός μας μιλᾶ στάΕὐαγγέλια ὅταν λέει, «ἐάν μή τις γεννηθῇ ἐξ ὕδα-τος καί Πνεύματος, οὐ δύναται εἰσελθεῖν εἰς τήνβασιλείαν τοῦ Θεοῦ». Καί πάλι λέει, «δεῖ ὑμᾶςγεννηθῆναι ἄνωθεν. Λέγοντας «ἄνωθεν» ἐννοοῦσενά γεννηθεῖ ἐκ Πνεύματος (Ἰω. 3: 5,7).

Φαίνεται ὅτι ὁ ἅγιος Συμεών θεωρεῖ αὐτό τόδεύτερο βάπτισμα πιό σημαντικό καί ἀπό τόπρῶτο: διότι τό πρῶτο βάπτισμα –τό μυστηριακόβάπτισμα δι᾽ ὕδατος– θεωρεῖ ὡς τύπο ἁπλῶς ἤὡς προεικόνιση, ἐνῶ τό δεύτερο βάπτισμα πρέπεινά θεωρεῖται ὡς ἡ πλήρης πραγματικότητα: «Τόδεύτερο βάπτισμα δέν εἶναι πλέον τύπος τῆς ἀλη-θείας, ἀλλά ἡ ἴδια ἡ ἀλήθεια»5.

16



Κατά πόσο ἡ ἄποψη τοῦ Συμεών χαρακτηρίζειτήν Ἀνατολική χριστιανωσύνη; Ὁ ἴδιος προειδοποιεῖτούς ἀναγνῶστες του ὅτι εἶναι «ζηλωτής μανικώτα-τος»6: πρέπει ἄραγε νά ἀγνοήσουμε τίς παρατηρή-σεις του ὡς ἐξαλλοσύνες ἑνός ἀκραίου ἀνθρώπου;Ἄς συγκρίνουμε τόν Συμεών μέ τρεῖς ἀκόμη συγ-γραφεῖς, οἱ ὁποῖοι τονίζουν τόν ρόλο τοῦ ἉγίουΠνεύματος καί χαίρουν μεγάλης ἐκτίμησης μέσαστήν ὀρθόδοξη πνευματική Παράδοση: μέ τόν ὅσιοΜάρκο τόν Ἀσκητή (ἐκοιμήθη περί τά τέλη τοῦ 4ου,ἀρχές 5ου αἰ.), μέ τόν συγγραφέα ἤ τούς συγγρα-φεῖς τῶν Ὁμιλιῶν πού ἀποδίδονται στόν ἅγιοΜακάριο τόν Αἰγύπτιο, ὁ ὁποῖος ὅμως, στήν πραγ-ματικότητα, ἦταν συριακῆς καταγωγῆς (4ος αἰ.) καίμέ τόν ἅγιο Ἰωάννη τῆς Κλίμακος (570-649 περί-που), συγγραφέα τῆς Κλίμακος τῆς θείας Ἀναβάσε-ως, ἑνός ἔργου πού οἱ ὀρθόδοξοι μοναχοί ὑποτίθεταιὅτι διαβάζουν κάθε Μεγάλη Τεσσαρακοστή.

Τρεῖς ἐρωτήσεις

Ἐξετάζοντας πῶς αὐτοί οἱ τρεῖς διαφορετικοίσυγγραφεῖς ἀντιλαμβάνονται τό βάπτισμα «ἐν

17



Πνεύματι Ἁγίῳ καί πυρί» (Λουκ. 3:16), ἄς θέσου-με τρία πιό συγκεκριμένα ἐρωτήματα:

• Πρέπει ἡ ἐνοικούσα παρουσία τοῦ ἉγίουΠνεύματος νά εἶναι συνειδητή ἤ μπορεῖ νά εἶναιμιά ἐνοίκηση τοῦ Παρακλήτου πού ἐνῶ εἶναιπραγματική ὡστόσο εἶναι ἀσυνείδητη;

• Ποιά εἶναι ἡ σχέση μεταξύ τοῦ βαπτίσματοςδι’ ὕδατος καί τοῦ βαπτίσματος «ἐν ΠνεύματιἉγίῳ καί πυρί»; Πρέπει τό «δεύτερο βάπτισμα»,ἐν Πνεύματι, νά θεωρεῖται ὡς κάτι ριζικά νέο, τόὁποῖο μᾶς ἐπιδαψιλεύει νέα χάρη διακριτή ἀπόἐκείνη τοῦ πρώτου βαπτίσματος, ἤ τό «δεύτερο»οὐσιαστικά ἐπιβεβαιώνει καί ὁλοκληρώνει τόπρῶτο – δέν ἀποτελεῖ προσφορά νέας χάριτοςἀλλά πραγμάτωση καί φανέρωση τῆς χάριτοςπού ἔχουμε ἤδη δεχθεῖ κατά τό μυστήριο τοῦβαπτίσματός μας;

• Ποιές ἐξωτερικές ἐμπειρίες –γλῶσσες, δάκρυακ.λπ.– συνοδεύουν καί ἐκφράζουν τό γεγονός ὅτιφθάσαμε σέ συνειδητή ἐπίγνωση τοῦ Πνεύματος;

Οἱ ὅποιες ἀπαντήσεις προτείνουμε πρέπει νάδοθοῦν μέ ἐπιφυλακτικότητα καί ταπείνωση,ἐπειδή εἶναι δύσκολο νά περιλάβουμε σέ φραστι-κά σχήματα τόν ζώντα δυναμισμό τοῦ Πνεύμα-τος. Καί καθώς πάντοτε μᾶς στρέφει πρός τόν

18



Χριστό καί ὄχι πρός τόν ἑαυτόν Του (Ἰω. 15:26καί 16, 13-14), παραμένει, ὅσον ἀφορᾶ στό δικόΤου Πρόσωπο, πάντοτε δυσδιάκριτο καί κεκρυμ-μένο. Εἶναι ὁ «πανταχοῦ παρών καί τά πάνταπληρῶν», ἀλλά δέν βλέπουμε τό Πρόσωπό Του.Ὁ ἅγιος Συμεών ὁ Νέος Θεολόγος ὑπογραμμίζειαὐτόν τόν μυστηριώδη χαρακτήρα τοῦ Παρακλή-του, σέ μιά Παράκληση πρός τό Ἅγιο Πνεῦμα, ἡὁποία προηγεῖται τῆς συλλογῆς τῶν Ὕμνων του.Ἀποκαλεῖ τό Πνεῦμα «ἀποκεκρυμμένον μυστή-ριον… ἀκατονόμαστον θησαυρόν… ἀνεκφώνητονπρᾶγμα… ἀκατανόητον πρόσωπον» καί συνεχί-ζει: «Ἐλθέ ὁ γενόμενος πόθος αὐτός ἐν ἐμοί καίποθεῖν σε ποιήσας με, τόν ἀπρόσιτον παντελῶς!».

Ἄς δείξουμε, λοιπόν, ἀποφατική συστολή σέὅ,τι ποῦμε περί τοῦ ἐλευθέρου καί ἡγεμονικοῦΠνεύματος τό ὁποῖο ὡς ἄνεμος «ὅπου θέλει πνεῖ,καί τήν φωνήν αὐτοῦ ἀκούεις, ἀλλ᾽ οὐκ οἶδαςπόθεν ἔρχεται καί ποῦ ὑπάγει» (Ἰω. 3:8).

Ὅσιος Μάρκος ὁ Ἀσκητής: ἀπό τή «μυστική» στήν «ἐνεργό» παρουσία

Παρ’ ὅτι λίγοι τόν γνωρίζουν στή Δύση, τά

19



ΜΑΚΕΤΑ ΤΕΛΙΚΗ.qxp layout 1 27/4/15 1:02 μ.μ. page 2Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ...

Documents