blog do ieg limeira dicionário kikongo-português

Upload: pedro-ndamo

Post on 06-Jul-2015

779 views

Category:

Documents


9 download

TRANSCRIPT

Blog do IEG Limeira: Dicionrio Kikongo-portugus Blog do IEG Limeira

tera-feira, 8 de fevereiro de 2011Dicionrio Kikongo-portugus DICIONARIO KIKONGO I A: para, de Abala: importante Abanza: presuno (banza = presumir) Abelengenze: frgil Abetela: igual Abititi: amargo Abiza: fino, lindo, real Aboloka: vil Abuaka: maduro Abubu: ignorante Adiatu: antropfago Adidila: lamentvel Afifalala: obscurecer, obscuro Afilama: adjunto Afilama kuingi: muito prximo Afinvutu: lento Afokoka: completo Afu: habitual Afuana: digno, competente, comodidade, cmodo Afuanana: igual, nvel Afuani: anlogo Afuka: completo Afukama: coberto, oculto Afuluka: salvo Afulkua: cheia Aiaka nima: reverso Aiakala: masculino, msculo Aialumuka: largo (ialumuka = largura) Aiambula: solto (iambula = soltar), imune Aiangalala: alegre, contente Aiangi: contente Aiii: qual Aiela: doente Aiimi: frtil Aiingi: imenso, muito, fecundo, mole, considervel, volumoso Aiitu: familiar Aiu!: Expresso Exclamativa - que pena! Oh! Ajitsua: respeitvel (jitisa = respeitar) Aka!: Expresso Exclamativa - que horror! Akalunga: martimo Akangulula: salvo Akaniknua: ilcito Akati kua nsika: central Akemba: alegre Akete: fino, miudo(a), pouco, minsculo Akia: claro Akiii: qual Akieleka: sincero, verdadeiro, leal Akiememe: afvel

Akiese: alegre, jovial, contente Akileke: juvenil, mido (nleke = moo) Akimpa: misterioso (kimpa = mistrio) Akimuana: filial Akingudi: maternal, materno Akinguedi: ntido Akinsalukisa: assombroso Akinsa: terreno Akise: paternal Akisofele: amarelo Akitantu: hostil Akoka: livre Akola: adulto(a), maduro Akola: rijo Akondua e ngolo kiavevuka: dbil Akndua e nkendelu: absoluto Akndua o muangu: absoluto Akota: adulto(a) Akuabubu: ignorantes Akuame: camarada Akuaminini: freqente (kuaminina = freqente) Akuauaji: leprosaria Akubama: preparado (kubama = preparar) Akuetu: camarada Akuikama: constante Akuikiji ou Akuikizi: sincero, fiel, verdadeiro (kuikize = lealdade) Akuikizi: fiel, sincero, verdaeiro Akulu: antepassado Akulukiana: familiar Akumana: constante Akutadila: espelho Akutuluka: solto Alauka: louco, idiota Aleke: moos (plural de nleke) Alelama: plano (ideia?) Alelema: liso Alembama: brando Alembi moneka: invisivel Alembi songa: ilcito Alembi tangakana: inumervel Alembi teka badika: improvisar Alembi vanguka: ileso Alembi velela: imundo Alembi fuanana: desigual Alomba: maduro Aluana nvita: rebelde Aludi: verdadeiro, sincero, real, leal Alukufi ia lukufi: adjacente Alula: achar Alulu: feio Alunga: completo Alunkulu: audaz (lukulu = audcia) Aluta: passado Alutakana: extremo Alutialu: desdenhoso (lutialu = desdm) Aluvambuku: absorto Aluvezu: desdenhoso (luvezu = desdm) Alvua: nonagsimo Aluvunu: falso (luvunu = falsidade) Amakumatanu: quinquagsimo

Amakumbu: milagroso (ekumbu = milagre) Amakumole: vigsimo Amalu mia: quadrpede Amaxivi: milagroso (exivi = milagre) Amaza: aqutico Amazi: gordo Ambama: avaro Ambadi: austero, rijo Ambadiki: pensativo (badika = pensar) Ambaninu: ltimo Ambembele: fraco Ambi: mau Ambongo: frtil Ambote: bom, belo Ambote-mbote: formoso Ambubu: formidvel Ambumba: secreto Ambunji: fraternal America dia kubanda: Amrica do Sul (kubanda = sul) America dia zulu: Amrica do Norte (zulu = norte) Aminiki: luminoso Amio: vital Ampondi: mortal Ampaxi: penoso Ampembe: branco Ampevu: leve Ampongu: gordo Ampuene: grande Am: marinho Amuanginiki: debandador Anda: alto Andandanda: altura, gigante Andelama: nvel Anduelo: miudo(a) Anene: solene Anngua: maternal, materno nfua: mortal Angolo: forte, robusto Angovo: gratuito, grtis ngua: maternal, materno Anhalala: imenso Aniindudi: pensativo Ankabu: galante Ankembu: glorioso Ankezimu: luminoso Ankubilua: fundamental Ankukudi: corrente, algema Ankulu: antigo Anlejimi: nitidez Anleka: brando Anlembami: dcil Anlenvu: delicado, obediente Anlevu: dcil Anlezimi: lmpido Anlunzi: penoso Ansambu: gracioso Ansambukidi: contagioso Ansavuki: leve Anse: cru Ansema: branco

Ansisi: formidvel Ansuasuani: diferente Ansuka: ltimo, final, derradeiro, definitivo Ansukinina: final, derradeiro Antalani: rival Antalu: precioso Antantu: penoso, murcho Antondi: grato Antovoki: fraco Antu: pessoas (plural de muntu) Antu bampa: geraes futuras Anvevoki: leve Anvimba: perfeito Anuudiki: frgil Anzaiani: conhecido Anzaki: simples Anzenza: dulcssimo Anzolani: fraternal, fraterno Asamblua: bendito Asangi: misto (deriva de sanga [misturar]) Asasuka: so Aselama: adorno Asiama: firme, constante Asiama-siama: constantemente Asikididi: invarivel Asikila: firme, preciso Asueki: oculto, secreto Asusi: venturoso (susi = ventura) Asuvakana: sobra, extremo Atandu: sobre Atekama: torto Atia: igneo Atombe: obscuro Atunda: nobre (ntunda = nobreza) Auaba: belo Aualakaji: risonho, gracioso Aualakazi: afvel Auete: belo, bem, formoso Auete-uete: encantador Aungundi: fraternal, fraterno Aunzambi: divino Auote: formoso Avelela: sagrado, limpo Avauka: sagrado Avelela: puro, limpo Avelela beni-beni: purssimo Avelela kuandi: purssimo Avimba: grande Avimpi: so Avioka: passado Avonza: venturoso (vonza = ventura) Avuila: colossal Avuluka: salvo Axikalala: constante Azala: cheia Azeza: liquido Azikuka: pleno, perfeito Azongodi: vigiar Babajana: crepitar por muito tempo Babana: correr um atrs do outro

Babika: decifrar Babikisa: causar a morte a algum Bada: contagiar Badiga: ventre Badijeka: reproduzir Badika: narrar, figurar, condescender, passada, passo, planejar, pensar, contemplar, contar, inventar, presumir, pressagiar Badisa: firmar, custar, dificultar, fortalecer, alentar Baiongo: defuntos Baka: dilacerar, empunhar, demolir, depenar, romper, pegar, apanhar, deter, buscar, capturar Baka tulu: dormir Bakila: contaminar Bakisa: firmar, pegar (?), fazer buscar, mandar buscar (Mbakisa = busca) Baku: pelicula Bakujioka: romper, rompimento Bakuka: romper, rompimento Bakula: entender Bakumuna: demolir Bakuna: invalidar, inutilizar Balaksua: destemperar Balaku: cabra Balu: ousadia, repulsa Balusa: apreciar, ajuizar Balukisa: afeioar, exaltar Balukisa e mpusu: desfiar Balukuta: conferir Balumuka: aparecer Bamuna: toada Bandika: formar par ou parelha, principiar, comear Bandisa: enaltecer, encimar Bandu: multido Bandujoka: girar Banduka: patamar Bandlua: representar Bandumuna: desenterrar Bangula: demolir, romper Bangumuka: ficar derrubado, cair de costas Bangumuna: rolar, revirar, inverter Bangununa: virar Banjikisa: comparar Banjila: contemplar Bankaka: avs (plural de nkaka) Bantika: principiar, comear Banzanga: pensar Banzi: pensar Basi: fragmento Batakesa: obter Batamena: vigiar, ficar agarrado Batamesa: decorar Batamina: escutar Batekolo: netos Batika: curar, colocar Batika esinsu: marcar (colocar marca) Batika onxima: singeleza de corao Batikila: colocar Batikina: empunhar, decorar Baxikina: aguentar Baxila: pintar Bazula: disparar

Bebe dia mbele: lmina da faca Belu: manjedoura, cabana Bembula: desabotoar Bene: muito Besi: habitantes Betama: descair Beteka: calar Betele kuingi: piorar Betuka: curvar, abaixar Betumuina: borrifar, gotejar Betumuka: abaixar, chover, pingar, ir-se entornando, cheia, derramar Biazi biole: dois milhes Bibuti: pais Bidia bia mbote: manjares finos, guloseimas (comidas boas) Bika: soltar Bilama: exuberancia Biluka: desaparecer das vistas Bilumuka: cair de chofre Bima: bens Binzembele: brincos Bisi: habitantes Bitala-tala: lunetas, culos Bitika: banana Bititi: misria ; grama, erva, pasto Bitumba: batalhas, guerras Biza: bom Boba: dar golpes ou cutiladas em... Bobela: bater a porta Boka: berrar, dar brado, barulhar, falar em voz alta, clamar, soar alto Bokajana: berrar Bokela: vozear, gritar, apelar, invocar o auxilio de..., berrar, barulhar cantando, clamar, soar Bokola ie ngolo: invadir Bokoluesa o muelu: ventilar Bolalala: curvar-se Bolama: virar-se de cima para baixo Bolola: dano Bolongonza: badalar Bomba: inundar Bonga: buscar, colher Bonga kuingi: colher em quantidade Bongelela: aproveitar Bonzama: ficar suspenso Bosoka: ficar soterrado Bota: perder a cor Bota: barco Bua: cair Bua mfuna: sofrer de fome, inanio Buakisa: dar a cor vermelha a .... Buakuluka: brilhar Buala: aldeia (plural = maala) Buatalala: alagar Buatidika: colocar de boca ou de barriga para baixo Bubalala: comer demais, dar de comer at a saciedade, barriga d'gua (doena) Bubama: ficar sossegado, abanar Bubidika: fartar Budijola: reduzir a pequenos fragmentos Bubika: emudecer Bubila: sofrer embate Bubula: soprar

Budika: romper Budila: abrir passagem Budisa: perguntar Budilu: ferro Buemena: maravilhar Buengamesa: causar arrepios Bufuka: cair de borco Bufuna: apegar Buidi: cair Bula: investir Buisa: abater, derrubar Buka: pasto Buka: ala, fila, multido Buka ia antu: grande multido Buka: crepitar Buka: manada (forma contrata de kibuka?) Buka kia maza: coluna de gua Bukadilu: existencia Bukama: colocar de boca ou de barriga para baixo, vir chegando a noite, apelar Bukisa: disparar Bukuka: diferenciar-se Bukula: derramar Bukulula: aliviar, diminuir Bukumuka: falecer Bukumuna: entornar, derrotar Bukuna: cortar Bukuta: mastigar, decepar Bula: romper, ir por atalho Bula: barco Bulajana: repartir Bulakesa: distribuir, dilacerar, ir quebrando, ir britando Bulana: brincar Bulumuna: abastecer, aprovisionar Buma: trovejar, barro Bumbika: ajuntar, multiplicar Bumbula: passear, girar de um lado para outro, cirandar Bumina: trovejar Bunda: dobrar, franja, ajuntar Bundakesa: apegar Bundila: espancar Bundika: dobrar, coligir Bundu: gro, fruto Bundumuka: aparecer, cair Bunga: aguar Bunga: extrair da terra cavando, tirar da terra Bungana: passear Bunguka: derrubar Bungula: inundar, derramar Bungunuka: crrego Busungu: caar Buta: espingarda (plural = mata) Buta: grande Butama: silenciar, calar-se Butama!: cala-te Butamesa: emudecer Butula: comear Butumuka: buscar amparo Dafinina: deter, abreviar a morte de algum Dafuka: comer muito, fartar-se, cheia, empachar Dafumuna: encher em demasia, encher o quanto possvel

Dafuna: encher-se de comida, encascas Dafunusa: dar incremento a ... Dafunaka: encher em demasia, encher o quanto possvel Dana: dana Danda: banhar Dandisa: encimar, fazer boiar, sobrenadar, encher-se de comida Dandixila: fazer conceber, ganhar barriga, emprenhar Dankama: comer ou beber o necessrio Datuka: desprender-se D p: maravilhar Dedeka: morder Dedekesa: fazer doer, fazer indgnar Deka: roer Demesa: encher Deva: fiar (emprestar), ficar a dever, abonar Devala: fiar (emprestar), debitar Devesa: emprestar, abobar, debitar Di: comer, tomar alimento Di e nlekelu: comer o jantar Diakete: enseada Di kua bulu: pasto (comida para animal) Di kua fuku: comer o jantar (fuku=noite) Di kua nkokila: almoo Di kua nsiuka: caf da manh Di kua nuni: comer das aves Di kuakalua: comer por favor Di kuankatu: comer por favor Di o menga: comer o sangue Diaka: em maior grau Diaka: mas Diakadianga: roer Diaki: ovo (plural=maki) Diakisa: fazer exaltar, fazer acirrar ou irritar Diakixina kuingi: emprego frequente Diambu: dilogo (plural=mambu), fala Diambu: culoa, questo (plural=mambu), assunto Diambulula: desproteger Diata: triturar Diata!: caminha! Diatakesa: calcar, calcar com os ps Diatela: ir Diatila a antu: pioneiro Diatisa: guiar, encaminhar, conduzir, fazer com rapidez Diavujana: debate Diavuna: desprimorar Diba: dendm Dibangumuka: virar-se de baixo para cima Dibomba: bola Dibuba: cachoeira (plural=mabuba) Dibulungundu: bola Didila o kefuna: choramingar Diedimu: hoje Dienga: feliz, danar Dienu: teta Difuila: sde Digi-dingi: meia noite, grande calma, grande silencio Dihupu: maracuj (plural=mahupu) Dika: causar a morte a algum, envenenar Dikaia: folha (plural=makaia) Dikaka: risada, riso

Dikamba: cumieira Dikelengete: rodela de carvo Dikidila: dar de comer aos poucos Dikidila: despedir-se de quem no tornamos a ver Dikidila: envenenar Dikila: dar o primeiro alimento a uma criana, dar alimento a ..., dar de comer, nutrir, tomar alimento Dikila: envenenar (verbo causativo de Dika=envenenar) Dikisa: encandear Dikopa: capa de palha ou capim Dikoza: retrair Dikua: quanto Dikunguna: limpar-se Dila: pranto, choramingar, chorar Dila ie kata: fazer acompanhar de conduto, tempero, qualquer alimento Dila ia kololo: chorar amargamente Dila ie endilu: fazer acompanhar de conduto, tempero, qualquer alimento Dila ie ntantu: chorar com pesar Dila mu maienge: chorar com pesar Dilola dia nsende: coroa de espinhos Dilongesa: agir Dilongi: lio Dilu: pranto Dilunda: retrair Dilunji: base principal Dimaninu: consumao Dimbala: dar no alvo, acertar um tiro, tomar como alvo Dimbandi: fava Dimbidila: desencaminhar Dimbila: pontar Dimbika: desfazer-se aos poucos, fazer diminuir Dimbu: sinal, pendo (bandeira), goma Dimbuku e vuvu: desespero Dimbula: toada Dimbuna: bater com a mo Dimina: entrar, sumir-se, mergulhar, afundar, meter debaixo d'gua, sumir-se, ir a pique, obscurecer, dar mergulho, lusco-fusco, a hora do crepsculo vespertino ou matutino Dimina io maza: inundar Dimina o kuma: anoitecer, tarde Diminisa: entardecer, fundear, engolir, tornar imerso Dimixi: monarca Dinda: tolo, tonto Dingama: parar, pausar Dingidika: parar, paralisar Dinguka: ir pelos ares, voar Dinsanga: lgrima Dinu: dente (plural=menu) Dinzala: unha, escama Dinzanda: franja, tufo, saia de franjas Diomboka: galgar Diombola: viciar, tirar um a um, deitar a mide lenha ao lume Dionga: gargantilha Diongo: pescoo, gargantilha Diosona: calcar Disa: pastorear Disa: dar de comer, alimentar Disa e nfuka: debitar Disa o malembe: dar de comer aos poucos Disa o mavumina: dar de mamar

Disala: pena (de ave) Disanu: jogo de azar Dise: pai Disona: escrita Disonha: gota Disu: saido h pouco da terra ou da haste; olho Ditadi: rocha, pedra (plural=matadi) Ditambulula: tomar responsabilidade Dituka: fogo Ditundula: exaltar Diuka: entrar Diuka e nfiumbu omu maza: dar mergulho Diukidila: embrenhar Diukisa: implantar, fazer entrar, fazer meter, fazer embolsar, ressarcir, fundear, deglutir Diukisa e ntngua: entardecer Divanga: marisco (plural=mavanga) Divata: aldeia Divembo: ombro Diveve: asa Dvia: horta (plural=mvia), lavra Divitu: porta, entrada Divonda: enforcar Divudi: consumao Divuina: sde Divlu: lebre Divumbu: salincia Dixi: fumo Dixinde: restolho Doda: aferroar, comer das aves, dar golpes ou cutiladas em.... Doda: ritmo Dodela: bater a porta, badalar, furar ou picar os ovos no lugar onde.... Dodesa: tornar decadente, tornar infeliz ou infortunado Dodo: barraco Dodokela: rogar, rezar, adorar, implorar, despedir-se de quem no tornamos a ver Ddua: canonizar Dokonnua: ser consolado Dola: verter em abundancia Doma: passar de um lugar para outro Domoka: passar por cima de (atravessando) Domonona: repassar Dmua: caminha adiante Donda: verter em abundancia, derramar gota a gota Dondela: dar parabns Dondesa: fazer escorrer Dongama: abancar, descansar o corpo, assentar-se sobre os calcanhares Dongekela: erigir Donsi: pingo, gota Duamba: partir (no sentido de seguir) Dufuna: acertar um tiro, fazer guerra Duika: enterrar Dujuka: saltar em terra, desembarcar Duka: arrancar, dar focinhadas, saliente, descabelar Dukila: depenar, extrair Duklua: desencravar Dukisa: fazer arrancar correndo Dukuna: embirrar (ludukunu=embirrao) Dukumuna: desenterrar Dumusa: escalar

Dumujoka nkuvu: exultar Dumuka: voar, galgar, passar por cima de...., sair do solo, sair do lugar saltando, lanar-se fora, dar salto Dumuka ie ngolo: ressurtir, surgir Dumuna: dar focinhadas Dundula: tocar (undundudi=tocador) Dunguna: extrair Dungumuna: levantar Duzuna: largar Duzunuisa: fazer explodirE: o, a, os ,as E diatilu: caminho ou lugar por onde se sobe E kala: brasa, carvo E kina kiatoma: bem E kinu: baile E kininu: baile E kosa: camaro E kuluzu: cruz E kuma: visto que.... E kumbi: barco E kumi: dez E kumi dia nvu: dcada E kutu: barriga, papo E lau: ventura, felicidade E lumbu kia luta: o dia anterior (aluta = passado) E lunga: santo (plural=malunga) E lunzi: coluna E minu: trago E mpasi: doena E nsanga: gota E ntalu: apreo E ntngua ia luutukilu: gestao E sambilu: casa de orao, oratrio, glria E s: chefe de famlia E seka: aposento, sala, cmara E senge: areia, terra salibrosa E suku: aposento, sala, cmara E suku dia leka: cmara E tasu: boca E teke: terra alagadia E teta: canio E t: corpo E tompe: barro, lama, lamaal, argila E uete: bondade, favor E vimbu: cadver, morto E viokelu: rua E volo: brasa E vumbi: cadver E vusu: algodo E vuvulu: coelho E zangu: altura, altitude E zangu dia kalunga: altitude Ebaba: mudo Ebalu: gigante Ebata: gota Ebendula: emboscada Ebititi: melancolia Ebfia: erisipela Ebolosa: deitar ps, purgar Ebomo: falta de um dente ou abertura por ele deixada Ebongo: lugar onde se pratica adivinhaes e feitiarias

Ebu dia muinse: papiro Ebulu: fundamento, cova, buraco, toca Ebulu: mudo Ebulu: enxurrada Ebulu dia jikila omuntu: sepultura (cova de sepultar pessoas) Ebulukutu: gro Ebulungutu: rodela de carvo Ebutu: n Ebuxilu: salga, ato de salgar Edela: forquilha Edikidilu dia tuelezi: pasto E dikumbi dia maza: barco Edinge-dinge: noite Edimininu: ocaso Edisumu: miseria moral (indignidade), contraveno Ediuku: dentro Edobo: patife Efinga: pendulo Efiontelu: degoladouro Efuku: monte Efuku dia mavu: monte de barro Efuku dia tia: fogueira Efunda dia mpata: conto Efundu: psame(s), condolencia Efundilu: louvado Efungu: pequeno tumor maligno ou cancro Eiasu: refogado Eiaka: resto Eiakala: macho Eiambulu: pressentimento (iambula = pressentir) Eianga: poa, lago, lagoa, restinga, baixio Eiangi: prazer, alegre, jbilo, animao Eiantamu: base Eielululu: medicamento Eiembe: rola, pombo(a) (plural = maiembe) Eiembe dia iakala: pombo Eiembe dia nkentu: pomba Eiene: teta Eikilu: elo (plural = maikilu) Eiolelu: prazer Eiumbu: precipicio, emboscada Eiundulu: pressentimento (iundula = pressentir) Ejina: nome Ekafi: favo (mel) Ekaia: folha (plural = makaia) Ekakama: salamandra Ekakilu: fecho Ekakilu dia muana: cueiro Ekala: carvo (plural = makala) Ekala dia ta: brasa Ekalu dia ntngua iingi: perseverana Ekamba: companheiro Ekanda: pegada, familia, descendencia, gerao Ekandamu: enlevo Ekangala: passeio (deriva do verbo kangala [passear]) Ekangilu: frigideira (kangela = frigir), engate (kanga = engatar) Ekansi: mas, todavia Ekasi, Ekaxi: dio (plural = makasi ou makaxi), fria, clera, dio Ekatululu dia mabulukutu: saibreira (mabulukutu = saibro) Ekatululu dia mngua: salina

Ekelelu dia nlongo: farmcia Ekembu: consolao Ekesa: heroi Ekesa dia Nvita: guerreiro (heroi da guerra) Ekese io nkele: flecheiro Eketu: desejo Eketu dia zia: curiosidade (desejo de saber) Eki kilenda: capacidade Eki kisidi: resto Ekimpata: inveja Ekoko: macho Ekoko dia Nsusu: galo Ekokobolo: galo Ekokobolo dia ota: galo castrado, capo Ekole: elo (plural=makole) Ekolelu: psame(s), condolencia, resignao Ekolo: perseverana Ekolombolo: galo Ekombelu: joeira Ekomenu: curral Ekonzo: pega, cabo, asa kua: quanto Ekuakilu: enseada Ekuamu: squito, conjunto de pessoas que acompanham outras por cortesia ou obrigao Ekuma: falta Ekumamenu: fundeadouro Ekumba: fechadura Ekumu: margem Ekunda: falsa f Ekundamu: fundeadouro Elanda: resultado Elau: venturoso, tolo, feliz, felicidade Elauixi: fatalidade Elekelu: cama, camilha, catre Elekeso: manifestao Eleko: poca, estao Elnsua: leno Elesa: favo (mel) Elevu: bobagem, disparate, patacoada Elola diakete: rodela (roda pequena) Elombo: franja Elombelu: orao, reza, patrocnio Elonga: salva, bandeja redonda pequena Elonga dia dila: prato Elonga dia mdia: prato Elongelu: funil Elongi: doutrina, conselho, conforto, comentario, resumo Eluakilu: paragem Eludi: realidade Elueko: machado Elumbu ikuiza: no futuro Elunda: giba Elundilu: prateleira Elundilu dia lkua: prateleira Elundilu dia mbiji ia mngua: salgadeira Elutilu: passageiro, passagem (deriva do verbo luta [passar]) ,passagem (deriva do verbo luta [passar]) Embi iingi: pior Endandu: resultado

Enenenu: latrina, privada Enfito: juramento Enfutu: retribuio Enkumbu: frequentemente, calnia Enkumbu maingi: muitas vezes Enlungisu: fim Enongenu: espingarda Ensiku: preceito Enuanu: embate Enuinu: lugar onde se bebe Enunginu: salgadeira Enxiku: permisso Enza: cosmos Esadilu: ferramenta Esadilu dikua-tadi: forja Esakalalu: preocupao (sakalala = preocupar) Esau: rio, porto Esavu: bobagem, disparate, patacoada Esazu: erguer de momento Eseka: sala Esengi: farrapo Esiama: fortaleza Esikilu: msica Esina: fundamento, base Esinsu: limite Esivi: espanto Esoka dia tia: fogueira Esokolo: emboscada Esona: errado Esonxini: pingadeira Esuela: calo (plural = masuela) Esuanga: flecha Esuekameno: privada Esukino: resultado Esukulo: lavagem (sukula = lavar) Esumu: pecado (plural = masumu), culpa, falta, erro Esumu dia nfula: pecado mortal Esumu diantete: pecado original Esunginu: funil Etadi: pedra (plural = matadi) Etadi diabala: rocha Etadi diampuena: rocha (pedra grande), penedo Etadilu: lupa Etia: rodilha, farrapo Etaka: marco, marca Etamba: palanque, cabana, barraco, lugar prprio para curar o secar carnes Etapilu: gesto Etapumba: lamaal Ete: vontade de comer Etefi: fastio Etekama: curva Eteke: imagem, retrato Eteva: esteira Etima: zelo, desejo Etiti: melancolia Etoko: jovem (plural = matoko), mancebo, galante Etomesu: primor Etomesu dia mbiji: sal Etona: marca, marco Etona: pingo, pinta, gota

Etondo: gratido Etonxi: pingo, goteira, gota Etonsi: pinta Etudilu: saibreira Etuilu: pilo Etuku: fundamento Etumbu: penitencia Etuninu: paragem Etuta: nuvem (plural = matuta) Etutu: franja Eusa: prestgio Euote: favor Eutukilu: naturalidade Euulu: cova Evangilu: natureza, formativo, que d o feitio Evangu: fato (plural = mavangu) Evata: multido, casa via: plantao, lavra Evola-keiela: paraltico Evolo dia tia: brasa Evondelu: matadouro (vonda = matar), degoladouro Evovelu: patrocnio Evudilu: leme Evuina: sde Evululu: folga Evumbi: morto Evumbu: pequeno tumor maligno ou cancro, papo, pstula Evundilu: lugar de descanso (vundila = descansar) Evundu: flecha Evunga: manta, cobertor Evuvu: esperana, confiana Exaka: marca, marco Eximbilu: patrocnio Exisa: esteira Ezangunu dia moko: gesto Ezenzesu: sal E ziku: altar Ezita: n Ezua: pateta, tolo, tolice, sandice Ezu: eco, voz, tom Ezuiminu: paragem Ezumba: faro Falakana: sair-se de um embarao Falalelesa: fazer derramar, esvaziar, despojar Fasunuka: confluir Fenda: mulher nobre Fiala: debitar Fiatikina: empatar Fiauka: louvar, obedecer, consolar Fiauluisa: confortar, consolar Fiba: chupar Fiba o menga: comer o sangue (chupar o sangue) Fibu: beijo Fidila: carregar Fidisa e mpaka: contrariar Fiena: assentar na gua, tomar semicpio (banho de imerso da parte inferior do corpo), deitar-se por cima de... Fienena: engatinhar

Fienesa: deitar abaixo de grande altura Fiengena: dar volta, dar voltas Fiengesa: dar prazer, dar crdito a ... Fienta: chupar Fika: modelo, calcular Fikijina: colocar com firmeza Fikinina: implantar Fikula: figura, retrato Fila: encaminhar, conduzir, levar, seguir Fila empaka: retorquir Filama: perto Flua: desembarcar Fimpa: dificuldade Fimpa: examinar Fimpisa: perguntar Finama: entestar Finajama: entestar Findamesa: tornar ermo ou deserto Fingila: perdurar Finika: marcar com o dedo, fazer chegar, por ao alcance de .... Finisa: deitar ps, purgar Finta: entorpecer, tornar menos vigoroso, entontecer Fintisa: fazer perder as foras, fazer emagrecer Fioboka: ensopar Fiobola: apertar Fiokesa: diluir Fiongomona: fazer acepo ou distino Fionkonona: deitar ps, purgar Fionta: reprimir Fintua: ficar descoberto ou desvendado, revelado Fiote: pequeno Fita: pagar, retribuir, empregar diligncia Fita omasumu: satisfazer Fitama: encolher Fitijoka: enrolar Fitika: retorcer, empacotar Fituna: embotar Fiumba: entrar a fora onde no chamado Fofo: fsforo Foko: acabamento, concluso Fokola: acabar, concluir Folesa: desalojar, desanimar Folsua: desembarcar Flua: sair de casa Fombota o musi: fumar Fonga: sentar, assentar Fongesa: movimentar Frigo: refrigerador (estrangeirismo) Fu: hbito, maneira, costume, ato, efeito, sistema, sinal, lembrana dolorosa Fu iambote: bons costumes, boas maneiras Fu iazadisa: inundao, cheia Fu kejila: abstinencia Fu kia badika: ato de presumir Fu kia bakila: reteno Fu kia bakuka: rompimento Fu kia bangumukina: inverso Fu kia banjikisa: desconfiana (banjikisa = desconfiar) Fu kia batamena: ato de esconder Fu kia batikila: colocao Fu kia biluka: rodopio

Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu Fu

kia bokoluela ie ngolo: invaso kia bokuela: entrada kia bolokela: beno kia buila: investida kia bula: rompimento kia bulu: mudez kia butisa: restringimento kia didila: choro kia fikila: comparao kia fula: morte kia fula e kiambu: desfalecer kia fulukina: ato de ressuscitar ou ressurgir kia futila: retribuio kia futumuka: ato de fumegar kia fulumukina: ressurreio kia iekola: traio, traimento (iekola = trair) kia iemenena: restrio kia iundula: pensamento kia jetela: giro (maneira de girar em, para...) kia jikila: enterramento kia kadila: situao kia kaila: ato de dar kia kamena: aspergimento kia kangala: passeio kia kanglua: ato de testemunhar kia kenunuka: ato de sorrir kia kmua: condenao kia kolesa: confirmao kia komena: aproximao kia kondoloka: rodeio kia kozela: reteno kia kuama: perseguio kia kuamina: sofrimento kia kuenda: percurso kia kumika: ato de deatacar, de fazer avan'zar ou aparecer kia kuna: plantao, plantio kia kunga: ato de ungir kia kungila: colorao kia lalumuina: ato de enfestar kia landila: busca kialemba vingila: desespero kia lengula: ato de olhar kia lobomoka: saida, saimento kia longela: ensino, ensinamento kia lunguka: tombo kia luzasu: resultado kia manina: perda kia mbi: hbito mau, pecado kia mbote: hbito bom, virtude kia muena: vista kia manina: acabamento (mana = acabar) kiambi: culpa kia niengesa: restringimento (niengesa = restringir) kia ndonda: gotejamento kia ndundula: ribombo kia nongela: caada kia nuanina: combate kia nukununa: safano kia nungina: salga, ato de salgar kia nzebe-nzebe: decaimento

Fu kia sakanena: brincadeira Fu kia sambela: ato de benzer Fu kia sambukila: contagio Fu kia sanjuka: placidez Fu kia saxila: comentario (saxila = comentar) Fu kia semesa: colorao Fu kia seva: ato de sorrir Fu kia sonsa: gotejamento Fu kia tangela: ato de contar Fu kia tekela: retalhamento Fu kia temena: bravura Fu kia tnsuka: percurso Fu kia tensukila: corrida Fu kia tumina: comando Fu kia tunina: acampamento (tunina = acamapar) Fu kia tutila: carregamento Fu kia uanda: investida Fu kiaula: pressentimento Fu kia uutila: ato de parir Fu kia vavela: investigao Fu kia vaika: ato de sair Fu kia vanina e nkumbu: denominao Fu kia vengesa: desalinho Fu kia vevula o nxima: enternecimento Fu kia vuila: concluso Fu kia vululula: mutao Fu kia vundila: falta Fu kia vutulula: restituio Fu kia xetesa: movimentao Fu kia xinina: fuga, desero, safano Fu kia zia: prtica Fu kia zakama: abalo Fu kia zala: alagamento Fu kia zala io maza: alagao Fu: morrer, cadaver, morte, concluir, extinguir, bito Fua e kiambu: dar ataque, perder os sentidos Fua e nkenda: favorecer Fuakesa: desenrolar, desinteressar Fua malembe: extinguir-se lentamente Fuamata: jurar, jura Fuana: chegar, poder Fuanakesa: dar-se a conhecer pela voz Fuanana: parecer, empatar Fuanana kiambote: parecer bem Fuananesa: igualar, plagiar, desenhar Fuananika: igualar, comparar, coligir, conformar, conjugar Fuananika e nxima: comparar Fuananina-ko: falhar Fuananisa: conformar, desacostumar Fuanena: devolver Fuanesa: conformar Fuani-fuani: figura, retrato Fuanika: servir de modelo, de regra Fuanisa: balanar, encaracolar Fuanisa: erguer Fuansua: simbolo, parbola Fuansalakesa: restolhada (abundncia de restolho) Fuasa: contaminar, arruinar Fuasa: alterar Fuasakesa: arruinar

Fuasula: lambuzar Fuasula: animar Fuaxila: desensinar, desfalecer Fuaxina: aguentar Fubama: estar s, isolado Fubama: entumescer Fumbika: engatilhar Fubuka: ficar derrubado Fubula: embotar Fubulusa: fazer cair num precipcio Fudisa: experimentar Fuena: chegar Fuenena: choramingar Fuenu: bastante Fueta: cochichar Fuetela: falar, dar parecer, dar conselho Fufitila: perder o brilho, ficar bao, perder o luzimento Fufitisa: fazer cerrar os olhos, fazer perder o brilho ou a claridade Fufusa: defumar Fufulula: investigar Fufumuka: sair do incgnito Fufumuna: aspergir Fufutela: brilhar com pouca intensidade Fufutila: dar falhas Fuialakesa: restolhar, rebuscar, aproveitar Fuiji: naja, cobra cuspideira Fuila: deixar, falecer Fuila enkenda: perdo, perdoar Fuimina: causar arrepios Fusa: desembolsar, fazer perder ..... Fusa: esbanjar Fusa: envenenar Fuisa e mpila: ficar descorado, sem cor Fuisa e nkenda: enternecer Fuisa nkuikina: fazer perder a paciencia Fuisa e nsoni: fazer perder o decoro Fusa o matu: ensurdecer Fuixila: debitar, desconsiderar, desrespeitar, derruir Fuixina: dar pousada aos peregrinos Fuji: surucucu Fujisa: fazer perder .... Fuka: rito, vendar, cerimonia Fuka: descobrir, encobrir Fuka: velar Fukajana: florir Fukama: adorar, ajoelhar, encobrir Fukamena: venerar, reverenciar, adorar, prestar culto a .... Fukamena: aniquilar Fukiako: habituar Fukila: ensobrar, fazer sombra, forrar Fukisa: consumar, extinguir, curvar, descobrir, empalhar Fuku: descobrir Fkua: capa Fuku-fuku: de madrugada Fukulula: pesquisar Fukumusa: fazer derramar, esvaziar, despojar Fukumuna: deitar gua Fukumuna: traduzir Fula: fazer covas no cho com as mos Fula: assoprar

Fulamuna: existir Fulu: lugar, regio, colocao, local Fulu kia ba polisi: delegacia de polcia Fulu kia fika: fortaleza Fulu kia katuila omasenge: saibreira Fulu kia kiese: paraso (lugar de alegria) Fulu kia leka: cama, camilha, catre Fulu kia lundila mbongo: Banco (lugar de guardar dinheiro) Fulu kia maza: fonte (lugar de gua) Fulu kia ndambila mampa: padaria Fulu kia ndila: restaurante (lugar de comer) Fulu kia nduina kafi: Casa de caf Fulu kia nsaka: teatro Fulu kia nsumbila mbizi: aougue Fulu kia ntekila minkanda: livraria Fulu kia nzietila: parque, estacionamento Fulu kia velela: paraso Fulu-fulu: efervescencia Fulusa: ensaboar Fuluka: redimir, ressuscitar, ressurgir; espumar Fulukisa: fazer brotar, surgir, aparecer, exumar Fulula: esquentar Fululuka: ressuscitar, ressurgir; espumar Fululukisa: exumar Fulumuna: descansar, ressonar, aspirar, arfar Fuluta: fruta Fuma: canto Fuma: traduzir Fumba: matar Fumbana: empenar Fumbika: empenar Fumbisa: empenar Fumbika: empenar Fumbisa: dar lugar a murmurios, a lamentos Fumpula: envolver em poeira Funa: engrossar Funda: apelar, murmurar, denunciar, enjeitar; mil Fundajana: fazer as pazes Fundamesa: tornar ermo ou deserto Fundiala: dar em seco Fundidila: murmurar, dar sinais de descontentamento falando baixinho, dar grunhidos em sinal de admirao ou reprovao Fundidila: mascar Fundidisa: dar lugar a murmurios, a lamentos Fundika: dar sepultura a .... Fundisa: fazer amadurecer pela ao do calor, julgar Fundomona: fumegar Fundu: estomago Funesa: tornar mais intenso ou numeroso Funfumuna: fragmento, serradura, envolver em poeira Funga: misturar (lufungu = mistura) Fungisa: falhar Funguna: perder a cor, ressonar Funa: tomar calor Funina: entupir Funisa: encher, mar cheia, mar alta, fazer amontoar, ir pondo, falhar, embrandecer, engrandecer, fazer prosperar, desenvolver Funisa: fazer irritar, indignar, enfurecer Funisa e vumu: comer (encher a barriga) Funixila: equivocar

Funjukisa: tornar escuro ou turvo Funta: aguar Funtijeka: enlamear por vezes Funtina: enlamear-se Funuka: desfiar Funu ua kusa: pintura Fununuka: robustecer Funzula: contaminar Fusuka: exaltar Futa: mata, mato, serto, erva Futa: pagar Futa omasumu: penitencia Futisa: fazer fumegar, embolsar Futitila: fazer baixar a luz, diminuir o brilho ou a intensidade da chama Futuka: tomar banho Futumuka: acordar do sono, levantar, sair da cama, acabar o trabalho no fim do dia,ressuscitar, ressurgir Futumuka edingidingi: madrugar Futunuka: discordar Fuxila: engatinhar Giela: doena Gode: alegria, ventura Guanana: abalroar Ia: com; quatro Iaba: escaldar Iabula: passar pela chama Iafuka: comear a desabrochar, a abrir Iaiamiana: tomar uma deciso Iaiitu: familiarmente Iasa: apimentar, fazer assar nas brasas Iakala: marido, homem Iakluka: feliz Iakuluka: feliz Iala: rodilha, faixa Ialakana: correr at o cho Iambila: reproduzir Iambula: desculpar, perdoar, desprender Iambula: deixar, ceder, tolerar, largar, dar licena, resignar, dar ao desprezo, dar-se ao desprezo, no obstar, desamarrar, desamparar, desprender Iambula kuandi: no ser preciso Iambula-uo: no continuar Iambula miangu: cala a boca, silncio (deixa [o] barulho, miangu = barulho) Iambula okuenda: largar Iambulula: tolerar Iame: comigo, meus, minhas Iamunde: de graa Ianda: espritos Iandi: ele(a) Iandi kikinu: ele(a) mesmo(a) Iandi kuandi: ele(a) mesmo(a) Ianga: guisar Ianga: escalar Iangala: alegrar Iangalala: alegrar, rir, satisfazer, estar suspenso, sentir grande prazer, exultar, dar-se por feliz, entusiasmar Iangalala ie kiese: exultar de alegria

Iangalela: apreciar Iangalesa: causar alegria, expandir, dar prazer a ..., tornar contente Iangidika: satisfazer, gloriar, glorificar Iangila: fechar Ianginina: prazer,calor, assoprar Iangula-okalunga: mar cheia, mar alta, preamar Iangumuna: inventar Ianguna okalunga: preamar, mar cheia Iankatu: de graa Iantika: principiar, comear Ianxi akaka: exterior Iaokela: abundante, quantioso, numeroso Iaulolo: enchente Iela: doena Iu, iuo: eles(as) Iala: passar pela chama Iauonso: muito Iauonso iafikua na maza: lqido Iauonso ia nzezi: lqido Iazala: mar cheia Ibosi: ento Idisa: aferventar, dar fervura Ie: com Iela: sofrimento Iela: errar Iele: dana Iekama: repousar Iekeka: ceder Iekolola: retrair Iakuna: plantao, plantio Iatumbika: plantao, plantio Iela: sofrimento Iela kua nsambukila: epidemia Ieleka: aproveitar, tomar o gosto de ... Ielekesa: dar a provar Ieluka: sade, melhorar, restabelecer Ielula: tornar livre Iema: fincar Iema ekinxi: golpear Iemba: espancar, bater a porta Iembevu: doena Iembakesa: bater Iembana: guerrear, combater Iemekena: calcar Iemenena: reprimir, calcar Iemenena: mover com fora Ie ndunju jingi: com muitas dores Iengamesa: tornar prspero Ienge-ienge: planta saponfera cujas folhas cozidas servem para lavar roupa (sabo da costa?) Iengeleka: pender Iengumuka: sair voando Ie nhamu mingi: com muitas dores Ie nlunji mingi: com muitas dores Ienvuna: dar ao desprezo, dar-se ao desprezo Ietu: conosco, ns Ifu: costumes (plural de fu) Iidisa: esquentar Iika: tornar mais extenso, tomar nota Iikama ku nima: ir atrs

Iikanisa: colocar Iikila: premeditar, buscar ocasio, falar Iikua: batatal Iila: redemoinho Iila: falar Iila: levantar fervura Iina: no ser bastante que satisfaa o desejo Iinda: contornar Iindula: calcular Iinga: expulsar Iingi: abundante, quantioso, numeroso Iingila: aguardar Iisuka: enverdecer Iitisa: tornar grave ou mais pesado Iitu: parentela Iixila: despejar Ikakesa: tornar mais intenso, numeroso, resistente Ilombelu: rogaes Ilumbu: dias Ima: material Imbamba: ferramenta Imbila: cantar Imbila ie mbimbimbi: cantarolar Imbila io nkangu: cantar em coro Imita: reproduzir Inda: mas Indula: pensar Ingelua: faval Ingi: bastante Ingunga: conto moral ou aplogo em que se introduzem animais ou coisas inanimadas a falar Inhuvu: pergunta Inina: semente Insamuna: conto moral ou aplogo em que se introduzem animais ou coisas inanimadas a falar Io: com Ioela: barulhar cantando Iia: cantar, linguagem, falar, Iia: fatigar Io iandi: consigo Ioiesa: cansar Ioka: escaldar Iokesa: fazer assar nas brasas Iokola: obrigar Ioklua: tentar Iokusa: cantar Io lalumuka: com brevidade Io luvoloko: com brevidade Io luxikamu luambote: com excelentes resultados Io mono: comigo Ionda: entrar Ionda: extinguir-se lentamente Iondalala: dar sinais de admirao ou descontentamento Iondeleka: molhar Iondesa: desensinar Iondesa: engolir Iondlua: desculpar Iongojona: movimento de sacudidura ou de sacudidela Io nkuasa: com brevidade Iosotoka: dar de si

Iovo: ou Isakanenu: brinquedo Itadi: bens Itika: entornar Itobo: detrito Iuila: arder Iusa: apimentar Iukumuna: bocejar Iukuta: fartar, comer ou beber o necessrio, dar de comer at a saciedade, encher-se de comida, empanzinar, empanturrar Iukuta ingi: farto Iukutisa: fartar Iuluka: tornar pior Iulula: tornar frentico Iuminisa: desaguar Iumisa: desaguar Iumujuna: tornar a dilacerar, a arrancar carnes Iundula: nutrir Iunduila: ceder, cuidar Iundula: pensar, calcular Iundula: mascar Iunga: molhar, tomar banho Iunga: movimento de rotao Iutuluka: acordar Iutulula: comemorar, conformar Iuvula: cantar matinas Iuvula: perguntar, pergunta Iuvula umoxi kaka: detalhe Iuvulusa: dar a formular Ividi: ardncia, afogamento Ixinhi: pedao Jamu ou Jamo: sepultura, cemitrio Jana: dar-se untura Jenvuka: desbotar Jeta: girar, ir em roda, torcer Jetekesa: envolver Jetela: contornar Jetesa: ir, invadir Jetuka: rodar, lanar-se em desgraa Jetuluka: retroceder Jetulula: retorcer Jetumuka: girar ou mover-se sobre si mesmo avanando; rodopiar, rodear, rodar, movimento de rotao, ir em roda, tornar obtuso Jetumuna: derriar, torcer Jiamba: conjunto de panos fabricados da rama da palmeira, tecido de algodo muito em voga Jibole: parelha Jibula: tornar inteligvel Jieta: rodear, invadir, curvar Jietesa: rolar Jietuluka: ir de volta Jietumuka: virar, girar Jijika: fortificar Jijila: resignao, resistir Jijilila: habituar Jijima: resfriar, arrefecer Jijimisa: resfriar, fazer arrefecer, dar refrescos Jijisa: desabituar Jika: sepultar, fechar, inumar, despejar, entocar Jika: entranar

Jika o mfua: enterrar os mortos Jikila: dar sepultura a .... Jikilisa: entupir Jiku ou Ziku: sinceridade Jiku kia kieleka: sinceridade de sentimentos Jikula: desabotoar Jikuluvoka: dar voltas tortuosas Jima: reprimir, tornar extinto Jimbuaza-mbuaza: bexigas Jimisa: tornar extinto Jindika: irar-se Jingulula: desenrolar Jimina: extinguir Jimisa: eliminar Jimpambu: cruzes (pambu = cruzamento) Jimpaxi: sofrimentos (plural de Mpaxi) Jinfuka: dbitos (plural de nfuka) Jinga: apertar em cerco, envolver, investir Jingidsua: tornar estvel ou demorado Jingila: apertar em cerco Jingila: residir Jingila: continuar, continuamente, reter, sair ou vir de casa depois da hora prpria Jingila kuingi: retardar Jingona ou Jongona: dar dentadas em .... Jingu ou Zingu: vida Jingujoka: dar volta, dar voltas Jinguluka: rompimento de hostilidades Jingumuna: apertar em cerco Jinitu: corpos Jinjingu: vidas (plural de jingu) Jinkenda: saudade Jinsambu: oraes (ou misambu), rogaes Jinsambu za mene mene: oraes da manh (ou misambu ia mene mene) Jinsambu za maxika: oraes da noite (ou Za fuku, ou Za kalanga) Jinsambu za muini: oraes do meio dia (ou Misambu ia muini ou Misambu ia ndambu a lumbu) Jinvuama: bens Jita: reverenciar, honrar Jitika: comover Jitika: fazer as tranas Jitisa: elogiar, reverenciar Jitu oku nxima: sofrimento moral; honra Jiula: abrir Jiula o ntu: dar educao (abrir a cabea [ao p da letra]) Jiula njila: abrir estradas, abrir caminho Jokona: deslaar, desenlaar Jombolola: tornar inteligvel Jongojona: granular, desfazer-se em muitos bocados Jongona: dar dentadas em .... Jotona: dar gritos Juimina: aguardar Jukuka: ficar aberto, desembrulhado Jula: abrir, penetrar Julumuna: paralisar Juma: quedar, pausa Jumanana: conservar-se imvel Jumina: esperar Jumisa: colocar em posio vertical Jungula: formilar queixas de....

Jungumuka: dar volta, dar voltas Juula: furar, desabrochar Kabanu: abano Kabika: matador, matar Kabuka: ousadia Kabulu: coelho Kabulu kakete: animalzinho Kabuka: atrevido Kadikila: desculpar-se Kadila: desdizer, desanimar Kadimbu: pendo Kadisa e dibubu: emudecer (fazer mudo?) Kafi: caf (forma aportuguesada) Kafika: atacar Kafiu: fio ou cordo fino de trazer ao pescoo Kai: foice Kia: distribuir, dar, atribuir Kaiala: branquear Kaiana: repartir; aliar Kaianesa: distribuir, desfazer-se em muitos bocados Kaiansua: tomar direo ou partidos diferentes Kaianisa: repartir Kala: doar, distribuir, dar Kainda: ainda, ainda no Kaindele: ainda no Kasa: saudar, cumprimentar Kaka: abafar, simplesmente, nico, unicamente sem tirar nem por, cerrar, apenas, desde, constantemente, soledade, solido, desabrochar Kakamena: entupir Kakidila: deter em seu curso Kakijina: tolher Kakijnua: ficar tolhido Kakila: deter em seu curso, reprimir Kakina: tolher Kakisa: ensurdecer Kaku: cercado, cerca Kala: estar, resistir, resignar, residir Kala edip: ficar tranquilo Kala e kindumba: ficar agitado, assanhado ou inquieto Kala ie: ter, estar com Kala iedip: silenciar Kala ie kiese: ser feliz, exultar Kala ie mpila: ficar tingido Kala ie mpila ia ndombe: ficar tingido de cor preta Kala ie ngangu: precaver Kala ie ngolo: animar-se (ter fora, vigor, animo) Kala ie nkanji: gostar Kala ie nkenda: apiedar-se, enternecimento Kala io luimbi: invejar (ter inveja) Kala io lukuikinu: crer Kala io zozama: ficar tranquilo Kala io buema: ficar com medo, assustado Kala io iitu iingi: gerar prole abundante Kala io ngangu: conhecer Kala io ouonga: ficar com medo, assustado Kala kaka: estar s, isolado Kala-kitantu: odiar Kala omaiela: piorar Kala o mio: viver (estar com vida) Kala omu Nkembu: festejar

Kala otutumuka: ficar tempestuoso Kala ounvama: ficar rico Kala unkuluntu: envelhecer Kalabasa: arco-ris Kalkua ka maza: moringue Kalele-ko: perder a noite Kallua: pingadeira Kalemenenu: leque, ventarola, abano Kalenga: tarde Kalenge: vento brando Kaloka: vozear, gritar Kalombe: sacrrio Kalubuaza: granulo (lubuaza = gro) Kalumuna: dar a luz Kalunga: oceano Kama: apertar, torcer, retorcer, escorrer Kamba: diferenciar-se, linhagem, mostrar Kambalala: desamparar Kambama: colocar de modo transversal Kambe?: no verdade? Kambela: encomiar, dirigir louvores ou elogios a ... Kambele: faquinha Kambidila: aguardar, atacar Kambisa: entendido Kmbua: faltar, falta, falecer Kmbua ngangu io luzitu: falta de ateno, de cortesia Kmbua a nkuta: destemido Kambulula: deter em seu curso Kamena: apertar Kamika: ir, assentar Kamongo kakete: colina Kampingi-mpingi: bero Kamuana: cria, filhinho, beb Kamuka: desfalecer, morrer Kamulula: retorcer Kana: aspergir Kana ie ngolo ko: fraco Kanda: sepultar; famlia Kandidila o mata: depor armas Kndua: faltar, falta Kndua ekiedika: mentir (faltar a verdade) Kndua ekieleka: faltar a verdade Kndua e ngolo: falta de coragem Kndua e nvula: falta de chuva Kndua kuikinu: falta de harmonia , de concordancia Kndua luvevuku: falta de liberdade Kndua luvuvamu: falta de harmonia, de concordancia Kndua lusakalalu lua nxima: falta de humildade Kndua luziu: falta de ateno, de cortesia Kndua ngolo: desanimo (falta de fora) Kndua ojitu: falta de respeito Kndua o kioji: falta de humidade Kndua oklua: falta de resistncia Kndua okubika: falta de ordem ou respeito Kndua oloko: falta de juramento prestado Kndua olutisu: falta de ordem ou respeito Kndua o menu: falta parcial de dentes Kndua o mesu ma mio: falta de vista espiritual Kndua o mngua: insoso (falta de sal) Kndua o salu: falta de trabalho

Kndua o vumi: falta ao respeito Kndua ozia io vova: falta de saber falar Kndua ozeza: falta de consistencia Kndua unkabu: desanimo Kandula: deitar Kandumba: moa Kanfulu: bero (cama pequena) Kanga: n, aprisionar, invaso, atacar; parar Kanga dia nkatu: terra de ningum (kanga = forma contrata de dikanga [terreiro]) Kangala: saudar, deambular, visita, visitar, passear, percurso, sentir desejos, cumprimentar, desembaraar-se Kangala: sentir arrepios, calafrios Kangala: caminhar, visitar, percurso Kangala: saudar Kangalala: manifestar alegria Kangalesa: tornar insoso Kangama: solidificar Kangama: entorpecer Kangamesa: solidificar Kangana ie kioji: arrefecer Kangasa: tornar responsvel Kangijina: desdizer, tornar responsavel quem no o , tornar culpas . ...,desleal Kangongi: chocalho Kangula: desfazer, desprender Kangulula: resgatar, repassar Kangulula: tornar a amarrar, tornar a atar Kanikina: premeditar, buscar ocasio, desfazer um juramento ou protesto, perseguir Kanina: despedir, despedir-se Kankalakesa: empachar Kankama: comer ou beber o necessrio Kankele: revlver Kankoko: riacho Kankulu: riacho Kanlundi kamuini: sombrinha (guarda-sol) Kansansa: bero Kansese: filhinho Kansi: mas (ekansi) Kanta: revlver Kanuka: falecer Kanxi uau: mas Kanza: morder Kanzebe: bezerro Kanzo kakete: choupana (casinha pequena) Kasakesa: animar Kasema: brancura Kasuka: geraes futuras, ser derradeiro Kasulula: tornar a amarrar, tornar a atar Katekulu: ente supremo Katmbua: vento brando Kati kua nsika: centro Kati-kati: dvida Katikisa: equivocar Katinga: bodum Katuila o mombe: alvejar Katusa o mata: desarmar Katuka: saida, saimento, sair, perder-se, debandar, despejar Katuka: erguer

Katuka ekinxi: jorrar Katuka kua mavu: germinar (sada da terra) Katuka ovava: sair, desaparecer Katuka ova fulu: sair do lugar Katuka ovonxi: sair da terra, do solo Katula: tirar, despojar, desertar, retirar, extrair, desalojar, despejar Katula e ngangu: desensinar (tirar o saber) Katula kimoxi-kimoxi: tirar um a um Katula o makaia: desfolhar (tirar as folhas) Katula omambu: plagiar Katula o muana: dar a luz (tirar o filho) Katula o nkanda: despelar, tirar a pele, o couro Katuluisa: desalojar Katuna: desprender Kava: extrair da terra cavando, tirar da terra Kavika: entalar Kavila: enlaar Kavuka: cria Kavuna: morder Kavuvidilu: leque, ventarola, abano Kaxi: pedao Kaxika: engolir Kaxini: pedao Kaza: pranto Kazu: pranto Kazumbi: espectro, fantasma Keba: resguardo, prestar ateno Kebe: ventre, barriga Kebela: precaver Ke diambu-ko: fim, no importa, nada, no tem mal Ke diambu-ko!: no mais!, basta! Kefuku: penedo Kefuna: chorar Kekamesa: rodar Kekela: chorar Kekenesa: equivocar Keketa: equipar Ke kia kola-ko: frgil Ke kialeka-ko ?: no verdade? Ke kia nfunu-ko: no se prestar a .... Ke kiavuna-ko: sincero Ke kiazaua-ko: secreto Kekidukuka-ko: constante Ke kikadi kingi-ko: no ser bastante que satisfaa o desejo Ke kikala onfunu-ko: no ser preciso Ke kilendakana-ko: no poder mais fazer Ke kina embi-ko: no tem mal Ke kina etonxi-ko: limpo Ke kvua-ko: noa ar, no infinito Ke kuaviza-ko: destemperado Kekumuka: dar gargalhadas Kela: virar, zombar, filtrar, limpar de impurezas, maquinar Kela kimenga: imolar Kelelo: peneira Kelesa: soar, despejar Kelulusa: fazer chorar, derramar lgrimas Keluluka: dar brado, dar gritos Kema: pranto Kemba: festejar, louvar, danar, alegrar, exaltar Kemba mu vana iia: exultar

Kembekesa: desfazer um juramento ou protesto Kembela: saudar, louvar, enaltecer, tornar esplendoroso, acatar, dar glria, alegrar, gloriar, glorificar, venerar Kembela Nzambi: louvar a Deus Kembelela: festejar, gloriar, glorificar Kemblua: benemrito Kembesa: aformosear, festejar, perfeio, embelezar, gloriar, glorificar Kembidika: colocar de modo transversal Kembiko: manso Kemena: choramingar Kemesa: desforrar Kemeta: demonstrar vontade de chorar Kena olungidi-ko: no ter razo Kenda: cortar, cortar cerce Kendalalesa: dar lugar a murmurios, a lamentos Kendelela: tomar a dianteira, tomar a avanada Kengena: arder Kengulukisa: desanuviar Keni: flor Kenka: vigiar Kenkenia: roer Kenkuna: desenraizar Kenza: filtrar Kesela io lutalu: fascinar Kesene: fatia, pedao Kesenu: fatia Ksua: cortar Kesujola: esquartejar Kesula: alterar Kesula: alvejar Kesuna: mastigar Ketama: aliviado Ketama: tornar ligeiro, breve ou menos demorado Ketejeka: desfazer-se aos poucos Keteka: diminuir, amiudar, reduzir, tornar mais raro ou menos frequente, tornar menos vigoroso, tornar escasso ou curto Keteka akimbuta: diminuir de merecimento, conceito ou valor Keteka konso ebutu: granular Keteka tela: tornar baixo Ketekesa: tornar ligeiro, breve ou menos demorado Kete-kete: muito lentamente, lentamente, a pouco e pouco Ketesu: embriagar Ketukila: fascinar Ketula: degolar Ke uanana-ko: desencontrar Ke uau-ko ?: no verdade?; no ?; no assim? Ke ulendi kala-ko: no pode ser Kevesa: diferenciar-se Kevesa: reduzir, aliviar, diminuir, tornar menos denso, restringir Kevesa: toada Kza: desmaio Ke zolela-ko: desestimar Kezula: tomar como alvo Kiabakata: dulcssimo Kiabakila: contagioso Kiabala: dificil, robusto Kiabaluka: tonto Kiabaxkua: colocado Kiabengi: muito Kiabeta: alto

Kiabeta: bastante Kiabetela: formidavel, graudo Kiabilama: exuberante Kiabiza-biza: perfeitamente, perfeitssimo Kiabotesa: nocivo Kiabubama: bastante Kiabufuka kuingi: altssimo Kiabunga: pleno Kiadi: tristeza, compadecimento, clemencia, misericordia Kiadi: caridade, d Kiadi: prmio, prenda Kiafina: bom Kiafioboka: destemperado Kiaflua: desamparado Kifua: mortal Kiafuana!: basta! Kiafudka: frgil Kiafuete: secreto Kiafuluka: pleno Kiafunda: desamparado Kiaiamblua: desamparado Kiaiangala: feliz Kiaianginina: brolhante Kiaiele o nvu: imenso Kiailama: colossal Kiaikua: ardido Kiaitu: descendente Kiaji: cacho Kiajiku: constante Kiajikua: fechado Kiajingu: vital (jingu = vida) Kiajitsua: sagrado (jitisa = respeitar) Kiakadila: fundamental Kiakalua: favorvel Kiakemblua: festejado Kiakete: pequeno Kiakiese: alegre, gracioso Kiakitkua: mudado (kituka = mudar) Kiakola: dificil, solidez Kiakolesa: firme Kiakomena: distante Kiaku: consigo Kikua: conquanto Kiakudsua: colocado ao comprido Kiakufi: perto Kiakula: colocado ao comprido, grado, exuberante Kiakulana: constantemente Kiakuluka: feliz Kiakumoana: solcito Kiakumpama: benvolo Kiala: lugar Kiala: correr at o cho Kialandumuka: distante, alto Kialavlua: morno Kialejima: brilhante Kialeka: realidade Kilekesu: simbolo Kialela: plano Kialelama: formoso, delicado Kialembama: feliz, bom, benvolo

Kialenga: leve Kialenguka: plano Kialolkua: bento Kialomblua: bento Kialudi: precioso Kialuki: solcito Kialumuka: caudaloso Kialundua: vigilante Kialundumuka: constantemente Kialungisa: equivalente Kialunvagamu: ideal Kialuta: vital, principal, bastante Kialuta-luta: altssimo Kialutaluta: altssimo Kialuvuvamu: sadio Kiamanina: final Kiamatondo: grato Kiamaza: liquido, fluvial, marinho, aqutico Kiambaji: exterior Kiambi: trgico, perigo Kiambi kuingi: pior Kiambote: lindo Kiambote-mbote: perfeito, perfeitamente Kiambumbu: robusto Kiambula: perdo Kiame: meu, minha (plural = iame) Kiamena: crescente Kiamoko: manual Kiamoni: vidente Kiamono: meu, minha Kiampa kuingi: muito novo, novssimo Kiampasi: dificil, penoso Kiampila a butu: granular Kiampila kalubuaza: granuloso Kiampuena: imenso, grado, numeroso, bastante Kiampuena-mpuena: formidvel, gigante, colossal, grado Kiamuana: filial Kiamuangana: contagioso Kiamuntu uabeta: personalidade Kiana: caar, horta Kiandekelu: base Kiandi: cujo Kiandoki: vidente Kianfinda: florestal (Nfinda = floresta) Kianfuanga: inverso, inverso Kiangolo: tnico, que d fora ou vigor Kiangula: entusiasmar Kiangula kia eiangi: entusiasmo Kiangungula: caudaloso Kianitu: material Kiankambu ie s: paterno Kiankatu: simplesmente, favorvel, grtis, grato Kiankenda: favorvel Kiankuanji: equvoco Kiankulu: caduco, antigo, antepassado, lendrio Kiankulu kuingi: muito antigo Kianlolo: muito antigo Kiansambu: abenoado, prspero Kiansulalu: constantemente Kiantadi: vidente

Kiantanini: tutelar, defender, amparar Kiantete: antes, fundamental, prvio, anteceder Kiantomi: adoante Kianza: temporal Kianzenji: adoante Kiapembe: limpo Kiapipana: dificuldade Kiapumbuka: robusto Kiasa: caco Kiasakidila: grato Kia sakidila: grato Kiasakidlua: festejado Kiasambuka: sagrado Kiasambuka: contagioso Kiasamblua: bento Kiasamuna: contagioso Kiasanjuka: plcido, largo (sanzuka = largura) Kiasavu: lendrio Kiasavula: frtil Kiasekumuka: brilhante Kiasema: limpo, brilhante, branco Kiasemesa o nxima: alegre Kiasemesa ku nxima: lindo Kiasepuka: brando Kiasimba: seguro Kiasongi: sincero Kiasukina!: basta! Kiasuklua: limpo Kiasusu: insoso Kiatakuka: perdido (takuka = perder) Kiatlua: ocular Kiatambujana: alternado Kiamesu: ocular Kiatemsua: morno Kiat: material Kiatoboka: brando Kiatoma: bom Kiatomena: encantador Kiatondela: grato Kia tondela: grato Kiatndua: festejado Kiatovoka: delicado Kiatuamina: fundamental Kiatukuta: bexigoso Kiatulama: muito Kiatuluka: amoroso, sadio, bom, plcido Kiatumina: anterior Kiauete: lindo Kiauikila: fsforo Kiauokela: bastante Kiaula: escaldante Kiaulolo kuingi: exuberante Kia unzambi: sagrado Kiauokela: muito, exuberante Kiauongola: gordura Kiavangua: criatura Kiavangsua: formado Kiavngua: formado Kiavelela: bento, limpo Kiavelela kuingi: muito limpo

Kiavenga: torto Kiavengumuka: leve Kiavevuka: leve, branco Kiavia: ardido Kiavkua: ardido Kiavila: perdido (vila = perder) Kiaviluka: adverso, detrs Kiavimba: inchado (deriva de vimba [inchar]) Kiavndua: torcido Kiavonda: fatal Kiavonga: colossal Kiavunisa: deslumbrante Kiavusa: bexigoso Kiavuvama: feliz Kiavuvamu: benvolo Kiaxtua: torcido Kiaxi: cacho Kiaxikama: bem Kiaximana: constante Kiaxingkua: formado Kiaxua: colocado Kiazadisa: pleno Kiazala: cheio Kiazanguka: alto Kiazala kuingi: muito cheio Kiazkua: torcido Kiazenji: dulcssimo, tornar mavioso ou suave Kiazengua: retalho Kiazenza: gostoso Kiazeza: brandura, delicado, leve, brando, de mansinho Kiazezakana: frgil, brando Kiazi: um milho Kiazodi: amoroso Kiazlua: amvel, lindo Kiazlua kuingi: precioso Kiazombela: benigno Kiazonzesa: liquido Kiazuma!: basta! Kiazumu: alto Kibakata: ardente Kibaku: manjedoura Kibala: penoso Kibalu: coragem (kimbundu) Kibungumunu: crrego Kibutamesa: lenitivo Kidiandu: aleijo Kididi: morno Ki dizei-ko: no sei, no se sabe Kidobo: refogado Kiedika: verdade Kieiakala: masculino Kiekulu: antigo Kielau: venturoso Kieleka: verdade, sinceridade Kieleka-kieleka: realmente, verdadeiramente Kielela: tornar a nascer (a planta) Kiellua: retardar Kielengenze: Sol nascente, despontar a manh. amanhecer Kielu: umbral, entrada Kilua: retardar, levantar-se tarde da cama

Kiememe: delicado Kienda: cordo umbilical Kienkaka-ko: juramento Kienza: ficar limpido, coado, filtrado, filtrar, limpar de impurezas, escorrer Kienzama: ficar limpido, coado, filtrado, dar f Kienzesa: assentar liquido Kiesa: esclarecer, despontar a manh, amanhecer Kiese: triunfo, ventura, felicidade, jbilo, satisfao, consolao Kiesela: gloriar, glorificao Kiesesa: aclarar Kifele: pequeno Kiioka: ardente Kiiungulu: peneira Kijangu: foice Kijingilu: duradouro Kijisa: ensobrar, fazer sombra Kikalungu: panela, bandeja Kikilu: muito Kikozo: banheiro Kikuama: penoso Kikuku: cozinha Kikuma: crime Kikundi: vizinhana, bairro Kikungu: marchete (kunga = marchetar) Kiksua: pintura (kusa = pintar) Kilau: tonto Kilejima: luminoso Kilemene: luz Kilombo: choupana Kilia: ardente Kilumbu: dia Kiluta: temporal Kima Kiajetumuka: roda Kima kiakete kiajetumuka: rodela (coisa ou objeto pequeno que rodeia) Kima kia nsaka: brinquedo Kima kia vuitila: balde Kima kia xika: sino (objeto de tocar) Kimbaji-mbaji: pagamento Kimbangala: destemido, matador Kimbele: faco Kimbevu: doena Kimbi: monte de terra ou gua no meio de um rio Kimbufuna: tomar forma humana Kimbungu: alguidar Kimoneka-ko: desaparecer Kimpaka: zodaco Kimpena: despido Kimpumbulu: matador Kimpumpu: foice Kimuntu: humanidade Kina: dana, danar, bailar, brincar, festa Kina ie kiese: satisfeito Kina-kina: balanar Kindafunu: alguidar Kindende: beb Kindika: reverenciar Kindkua: ficar tolhido Kindujoka: mover-se a cada passo Kinduka: tombar de cabea para trs Kinduli: feto

Kindumba kia luvunu: formosura exterior (hipcrita) Kindungu: jovem, moo Kinduzu: fornalha Kinfi: ferreiro Kingana: comparao, conto, sentena, sentena moral Kingana kia ludi: orculo Kingandi: fulano, fulano de tal Kingi kikinu: muito mais Kingolo mpe: apesar de... Kinguedi: asseio Kingula: visitar Kingumba: perverso, comedor de carne humana Kingunga: chocalho, badalada Kini: esprito, espectro Kinjangu: espada Kinjeta: redemoinho Kinkoso: joelho Kinkuku: forquilha Kinkumba: turbilho, redemoinho Kinkutu: camisa Kinsamuna: conto Kinsanga: lgrima (plural = isanga) Kintombo: poca das grandes chuvas Kintuadi: companhia Kintula: tragar Kintungidi: solido Kinxi: golpe Kiobokesa oku nxi: tornar imerso Kioji: vulto, frio Kioji kingi: muito frio Kioka: escaldante (ioka = escaldar) Kiona: escapulir Kiozi kina ku nganda: fazer (estar) frio l fora Kipombo: no civilizado Kisakanenu: brinquedo Kisalu: servio, trabalho, afazer (sala = trabalhar) Kisobajana: alternado Kisobana: alternado Kisongu: corte de cabelo Kisukininu: fim Kisuku: ltimo Kita: mover Kita: numeroso Kitaka: sinal Kitalua: ocular Kitenda nsangu: famoso (nsangu = fama) Kitetu: retalho Kiti: cadeira Kitoko: limpo Kitokota: ardente Kituala: companheiro Kituala olfua: mortal Kituala uonga: deslumbrar Kituasa e nkenda: enternecedor Kituka: virar, mudar Kituka e kitbua: tornar devasso Kitula: consagrao, estar convertido, mudado, ou transformado Kituluka: virar-se debaixo para cima Kitumbula ediakala: masculino, msculo Kiubula: engolir

Kiuia: pintura (uia = pintar) Kiula: r Kiuuntu: personalidade Kiuvu: pergunta Kivana e nguzu: tnico (que d fora) Kivangisa ensaude: saudvel Kivngua: criatura Kivondi: assassnio Kivuidi onfunu-ko: no me interessa Kixiriximba: erva de Santa Maria Kizalu: diluvio Kizalu kia nvula: diluvio Ki zei-ko: no sei, no se sabe Kize-ko: no sei, no se sabe Kizolele-ko: no quero Kizolele-zia-kio-ko: no quero saber, ignoro Kizukuta kiateke: morno Kobolona: colocar com firmeza Kodama: ocultar Kodona: bater com a mo Kofenena: deter, reprimir Kofona: dar golpes ou cutiladas em... Koka: arrojar Kokela: ocasionar, atrair Kokana: reunir Koko: mo (plural = moko), brao Koko kia ludilu: mo direita Koko kia mataka: mo esquerda Koko kua ludilu: mo direita Koko kua mataka: mo esquerda Kko iakala: galo Kokolola: escorrer pingando Kokomena: comer das aves Kola: santidade Kola: desprender Kola malavu: embriagar Kole: pegada Kolela: saudar, cumprimentar Kolesa: agitar, confortar, apertar, dar alento a .., comprovar, revigorar, emprego de energia, de vigor,tornar bravo ou bravio, engrossar, tornar estvel ou demorado, entesar, restringir Kolo: durante, era, poca Koloka: estar metido, estar metido entre outros, estar encaixado, introduzido Kolola: entocar Kololoka: berrar, barulahar cantando, repercurtir, clamar, exclamar em alta voz Kolomoka: estar plido, abatido, estar magro, estar diminuido, achar-se diminuido Klua: embriagar Koluesa: engolir Koma: afastar, bater Koma e konko: confirmar Komana: combater Komanda: comandante Komba: limpar Kombola: invocar Komena: criar, afastar, vir, forrar com peles, (refluir, recolher, vazar [as guas]), aproximar, tornar mais intimo, obrigar, tornar compacto) Komesa: formar par ou parelha, retirar Kompalula: tornar a comprar Konanana: aninhar

Konda: observar Konda finga: leve Kondama: obrigar Kondesa: diminuir Kondoloka: girar, giro Kndua: faltar, falta, falir, falecer Kndua lukuikinu: falta de convencimento Kndua njimbu: misria (falta dinheiro) Kndua nkumbu: incgnito (falta de nome) Kndua o mngua: falta de sal Konkalakesa: enlaar Konkama: assentar-se sobre os calcanhares Konko: canto Konkoloka: sair do lugar Konso: fulano Konsu: conforme Konzeka: dar a forma de arco Konta: refletir, pensar, contar Konta ntala: contar Konzama: tombar de cabea para trs Kopo: copo, xcara Kopo dia mbudiki: copo de vidro Kosi kia koko: cotovelo Kosoka: habitar Kota: entrar, penetrar, meter Kota nsoki: perseguir, causar Kotela: entrar, penetrar Kotelu: entrada Kotesa: meter Koxi ou moxi: um Koza: sumir-se Kozo: cercado (cerca) Ku: batata, car Kuaietu: conosco Kuakisa: tornar pouco brio Kuama: perseguir Kuamanana: continuar Kuamika: colocar, dar abrigo a ... Kuamika: animar Kuamikina: tornar obrigatrio Kuaminina: perseverar, continuar Kua mono: comigo Kuana: dilacerar, cortar o cabelo, roer, penteado, pentear, pelar, coroar, tosquiar, depilar; encontrar Kuandi: conquanto Kua ngie: contigo Kuangula: tomar de improviso Kua nima: detrs Kuanji: no convir Kuasusu: destemperado Kuatesa: favorecer Kuatisa: ajudar Kuaxila: desdizer Kuba: invocar, afundar, meter debaixo d'gua, nadar debaixo d'gua Kuba-kuba: movimento de pessoas a caminhar Kubajana: correr um atrs do outro Kubama: conservar-se imvel Kubika: pensar Ku bngua-ko: no ser colhido Kubuati-ko: no falar claro

Kubuima: esprito Kubujola: desfolhar Kubula: sacudir, limpar, assoprar Kubula: consumar Kudiamabula: abastecer Kudibakila: assegurar-se Kudibanda: comer muito, fartar-se Kudibandika: ir de gerao em gerao Kudibaxidika: fartar-se Kudibaxika: colocar-se Kudibindama: lanar-se em desgraa Kudibokoluesa: penetrar sem ser pressentido Kudibombesa: desculpar-se Kudibosa: assegurar-se Kudidila: correr Kudiehelela: dar gargalhadas Kudifakisa: fartar-se Kudifetela: mexerico Kudifuanisa: conformar-se Kudifusa eda: fazer-se zangado Kudifuka: envolver-se Kudiikakesa: corrigir-se Kudijetumuna vuo vemoxi: girar no mesmo lugar Kudikaka: envolver-se Kudikeba: precaver-se Kudikila: fartar, aperfeioar, multiplicar Kudikolesa: fazer-se forte ou valente Kudikoma: fartar Kudikuakisa: guiar-se Kudikuatesa: fortalecer-se Kudikuendesa: fazer-se guiar Kudikulukisa: abaixar-se Kudikunga: pintar-se Kudikunga ekolo dia mbuaki: pintar-se de vermelho, tornar-se vermelho Kudiukutisa: fartar-se Kudivinda: envolver-se Kudivungununa: envolver-se Kudila: florir Kudilenda: precaver-se Kudiloloka: desculpar-se Kudilombela e sambu: benzer-se Kudilondeka: fazer-se guiar Kudilonga: corrigir-se Kudilundila: conservar-se Kudilundula: lanar-se Kudimonekesa: revelar-se Kudimonesa: revelar-se Kudinangika: animar-se Kudiuondeka: molhar-se Kudipuatika: colocar-se sobre Kudisa: colocar-se sobre, colocar-se Kudisa: tornar comprido, altear Kudisanga: incluir-se, misturar-se Kudisansa: abastecer Kudisevela: rir-se Kudisonga: revelar-se Kudisongela: manifestar-se Kuditapika: abaixar-se Kudipulumuisa: multiplicar-se Kuditenseka: fazer-se conhecido

Kuditintika: fazer-se forte ou valente Kuditualisa: guiar-se Kudituba: lanar-se Kudiutisa: multiplicar-se Kudivaika muna maza: tirar-se da gua Kudiveneneka: rir-se Kudivilula: virar-se Kudivovela: resistir Kudiximba: assegurar-se Kudixindumuna: fortalecer-se Kudixingika: corrigir-se Kudixisa: colocar-se Kudizia: fazer-se conhecido, tomar conselho entre si Kudizombeka: conservar-se a p firme num lugar Kuebu: ona, leopardo Kuenda: ir, largar, retirar Kuenda bonga: ir buscar Kuenda diaka: continuar, tornar (ao p da letra = ir outra vez, ir mais) Kuenda e njila akaka: tomar direo ou partido diferentes Kuenda entngua: ir a miudo. Kuenda ie ngangu: cuidado (ir com sabedoria) Kuenda io ngolo ia maza: ir com a corrente das guas (ir com a fora da gua) Kuenda io voloka: correria Kuenda kindambu-kindambu: ziguezaguear Kuenda ku bata diandi: ir embora Kuenda-kuenda: movimentao Kuenda ku nima: ir atrs de....., ir ao encalo Kuenda landa: ir buscar Kuenda landa io uaza uo: ir buscar e trazer consigo Kuenda malembe: mover-se brandamente Kuenda malembe-malembe: ir p ante p, ir de mansinho Kuenda manima-manima: retroceder Kuenda mu mponta: ficar atras Kuenda muxinu: correr Kuenda mu muviluka: ir-se virando Kuenda muna nguanana: sair ao encontro de Kuenda mu nseke iingi: ir muito alm Kuenda oku nkambu: ir pela beira Kuenda ozia: ir saber Kuenda tuami: ir a frente Kuenda uanana: ir ao encontro de... Kuenda vanika: restituir Kuendela okuntu: ir em primeiro lugar Kuendela: encaminhar Kuendesa: mudar Kuendi: saudvel Kuete: ter Kufuta: privada Kuianda: abaixo Kuianguka: franco Kuiemekena-ko: no carregar ou fazer peso Kuika: obrigar Kuika: alumiar Kuikila: crer, entender Kuikina: crer, psame(s), condoelencia, dar f, conformar, conformar-se Kuikizi: devoo, fidelidade Kuingi: altssimo, frtil, muito Kuinta: arfar Kuisambu: contente Kiu: espectro, fantasma

Kuiutkua-ko: no lembrar Kuiza: vir, chegar Kuiza diaka: vir de novo, vir outra vez Kuiza io nhangu: vir disposto a lutar Kuiza oku: chegar a ....... Kujitixi-ko: no acatar Ku juudi-ko: no fechar Kuka: apoderar-se, invadir Kukadi ie ntema-ko: no ser mau de todo Kukanduila: benzer-se Kukaxi: dentro Kukiela: nascer do Sol Kukulu: rola Kukullua: ir com a corrente das guas Kukutusa: enxugar Kula: desenvolver, envolver Kulajana: correr um atrs do outro Kulekexi-ko: no deixar dormir Kulembele: Sol poente Kulendi-ko: no poder ser Kulengela: ir para mais longe Kulondi: ao alto Klua: desalojar Kuluisa: amenizar Kuluka: abaixar, ir-se abaixo, repousar, ajoelhar, repousar, aninhar Kuluka-okalunga: mar baixa Kulu-kulu: antigo Kulukuta: durar Kulula: abaixar, descer, aliviar, diminuir, tornar menos denso Kulula e ngolo: diminuir a intensidade (diminuir a fora, o vigor) Kulula nguzu: diminuir a intensidade (diminuir a fora, o vigor) Kulula e ntalu: diminuir o preo Kululuisa: assentar liquido Kulumuna: nascer Kulundagamo-ko: no cumprir Kulunge!: no mais!, basta! Ku luse: em frente, no futuro Kuluti-ko: no passar alm de... Kulutisa-ko: no deixar passar Kuluvovelu: fala oratoria Kuluvovo: fala oratria Kuma: finalidade Kuma e mbele: dar facada Kumakesa: fixar, fortificar Kumba: apreciar Kumba: murmurar Kumbazi: exterior Kumbisa: ensoberbecer Kumbulula: multiplicar Kumenenu: latrina, privada Kumi: dez Kumi ie mosi: onze Kumi ie nana: dezoito Kumi ie nsambuadi: dezessete Kumi ie sambanu: dezesseis Kumi ie tanu: quinze Kumi ie tatu: treze Kumi ie vua: dezenove Kumi ie ia: quatorze Kumi ie zole: doze

Kumika: consolidar Kumisa: causar Kumpama: ficar sossegado Kumika: firmar, destacar Kumpuna: diminuir Kuna: pelar Kuna: plantar Kuna e ximu: alm Kuna sueki: ocultamente Kunda: venerar, adorar, homenagem, assento Kunda: dio (plural = ikunda); visitar Kunda: visitar Kunda nsangu: famoso Kundala: desforrar Kundambu: murmurar Kunde: poca das grandes chuvas Kunga: marchetar, friccionar, besuntar Kungisa: tornar extensivo a ... Kunguka: perder a cor Kungula: escrever Kunguna: lavar, tornar menos carregado ou menos escuro, enxugar, limpar, branquear, raiar Kungunga: aspergir Kungulula: limpar Ku nima: detrs Kunkujoka: sair do lugar Kunkula: depor Kunkulu: antigamente Kunseke: ao longe Kusolokelu: abaixo Kunga: pintar Kunga kiavaka: pintar a relevo Ku nganda: fora (do lado de fora), exterior Kunsuka imoxi: confluir Kunteke: ao longe Ku ntu: diante Kunxi: abaixo Kupe: calo, cala curta Kusa: embriagar-se at cair Kusa: pintar, friccionar, besuntar Kusa etinta: pintar Kusangama: ventura Kusukula meno: escovar os dentes (limpar, lavar os dentes) Kusumuna: entoar Kusuna: diluir Kutakana: reunir Kutambika: imolar Kutambudi-ko: no aceitar Kutimbula: lanar Kutimina: desenterrar Kutisa: enxugar Kutondi-ko: no aceitar Kutu: orelha, ouvido Kutuamina: diante Kutula: desprender, tornar menos denso Kutulula: virar para cima Kutuluka: abaixo Kutumuna: tomar de improviso Kutunuka: tornar bambo, tornar lasso, tornar livre Kutununa: largar, tornar livre

Kua omalongi-ko: no acatar Kuuaxikilu: abaixo Kuvangi-ko: no cumprir Kuvota: envolver Kuvudi: fim Kuvuidi-ko!: no mais!, basta! Kuvuka: dormir Kuvundisa-kio-ko: no deixar parar ou descansar Kuxika: coligir, reunir, reunir-se por aglomerao Kuxikila: reunir Kuzaidi eki ovanga-ko: no saber o que fazer Ladila: arder Ladika: encher de terra Lafula: bater com a mo Lia: vigiar, espiar Laka: garganta Lala: diferenciar-se, ficar esquecido ou morto, tornar inofensivo ou menos ativo, perder-se, sumir-se, extinguir, extinguir-se lentamente, exalar, evaporar, ir-se sumindo pouco a pouco, escoar-se Lalama: aparecer a superficie da gua, no ie ao fundo Laleka: amenizar Laleka: escamar Lalumuka: formar, processar, correr Lalumuna: dialogar Lama: pegar Lamba: cozinhar Lamba madia: preparar a comida Lamba mampa: assar (cozinhar ao forno) Lambika: expulsar Lambuka: tornar comprido Landa: seguir, seguir a pista, buscar Landila: chegar depois de Landesa: perseverar Landididi: rogador Landila: continuar Landukila: situar Landula: dialogar, ecoar Landulula: doar Landulula e ziko: verificar Langa: fechar ,descansar, repousar, naturalmente Langa o muanda: descansar Langisa: prevenir Langumuka: ir com o vento Lanvuisa: angariar Lanvujoka: ir pelos ares com o vento Lanvula: filtrar Lanvula: golpear Laslua: destacar Lau: fartura, maroto, retribuio Laula: enlouquecer Laxila: descansar Lebama: divertir Lbuka: acabar, ficar cansado, sincope Lebula: tornar brando ou menos duro Leji: faisca Lejima: brilhar Lejima malembe: brilhar com pouca intensidade Ljimi: centelha Lejimisa: aclarar Leka: adormecer, dormir

Leka tulu: dormir Lekesa: deitar, manifestar, adormecer Leketa: danar Lekesa: dar cumprimentos a Leketa: baile Lkua: materia, material, carregamento, objeto, ente Lkua ia ngadiama: pobreza Lkua ie xinsu: talism Lkua kia maza: balde Lkua kia nsaka: brinquedo Lkua kimoxi: ente Lekula: desarmar Lekumuisa: clarificar Lekumuka: emitir luz, tornar brilhante ou esplendoroso Lekumuna: dar alento a ... Lela: trazer nos braos com cuidado, sustentar Lelama: brilhar, planificar Lelam-ko: acima de ... Lele: pendo (bandeira), ndole Leleka: planificar, beno Lelekala: adormecer Lele kuandi: melhorar Lelema: creme Lelula: planificar Lema: abanar, assoprar, arder Lemba: descansar, repousar, aspergir Lembama: vir chegando a noite, placidez, resignar, obediencia, obscurecer Lembami: manso Lembela: vigiar Lembeka: amenizar, consolar, entardecer Lembekesa: ventilar Lembi sia e vuvu: desespero Lembua: deixar, desproteger Lembua Zola: no gostar, no ter amor Lembuakana: no poder mais fazer Lemenena: assoprar Lende: cacho Lenda: conseguir, entendimento Lendesa: tornar possvel Lendakana: robustez Lendakesa: conseguir Lenga: bata, avental Lenga: correr, talhar Lenga konso ua tmbua: correr como o vento Lengeka: encher em demasia Lenge-lenge: batata, car Lengesa: sumir-se, golpear Lengesa: aclarar Lengozioka: polir Lengula: aformosear Lengula: adornar, fascinar, planificar Lenguluka: tornar ligeiro, breve ou menos demorado Lengulula: ver com ateno, fixar prolongadamente os olhos, tornar evidente, tornar raso Lenvokela: obedecer Lenvu: mansido, brandura, fiel, obediencia, docilidade Lnvuka: obediente, obedecer Lenvukila: obedecer Letuna: cortar Lezima: brilhar

Loda: roda Loka: jurar, invocar Lola: amolar, roda Lolama: ser castigado Loloka: perdo, perdoar Loloka auana batukana: benignidade Loloka nguzi: perdoar as injrias Loloka omalevu: perdoar as injurias Lolokesa: desculpar Lomba: rezar, orao, implorar, rogar, invocar, pedir Lomba ie nkenda: rogar com ternura Lomba ie luzolu: rogar com ternura Lomba io ngolo: implorar Lomba luiandoka: implorar Lombela: favorecer, invocar Lombela mianda: invocar espiritos Lombesa: implorar Lombilama: invocar Lombojeka: enlamear por vezes Lombokesa: desanuviar Lombokesa: tornar preto ou manchar de preto Lombola: lambuzar Lomboluesa: enlamear Lombuesa: enlutar Londa: subir Londala: formar, processar Londeka: ajuntar Londoka: marchar Longa: ensinar, avisar, significar, comentar, esclarecer, corrigir, dar conhecimento, revelar Longa: prato, bacia Longa ndongi: corrigir Longela: explicar Longesa: corrigir Longesela: avisar Longoka: ensinar Longola: vigiar, conservar Longona: extrair Longuka: aprender Losela: enrolar Loso: arroz Luaji: prato Luaka: chegar Luakela: chegar a ...... Luaki-ko: no chegar Luakila: acesso Luamisu: chama Luananu: conflito Luandamenu: rombo Luandu: esteira Luantete: comeo Luanu: encontro Luaxiku: prncipio, comeo Luaxikilu: principio Luaxikilu lua ngolo: invaso Lubabamu: demora Lubabiku: assassnio Lubadisu: crena Lubadisu: dificuldade (badisa = dificultar) Lubaia: brilho do Sol

Lubakanenu: pega, rixa Lubakatu: aspereza Lubaku: gratificao Lubaku luampuena: ganancia Lubakululu: chave Lubalakanu: fatalidade Lubalakasu: desafio Lubalu: fora, alento, aspereza, aridez Lubalu lua ntngua: era Lubalusu: contenda, aspecto Lubaluku: assombro Lubandesu: assuno Lubandisu lu e zulu: assuno Lubandu: colina Lubangiku: padeciemento, perseguio (bangika = perseguir), sofrimento Lubangumuku: giro, tombo Lubanzu: esperana, pensamento Lubata: choupana Lubia: resplendor Lubembamu: mansido, brandura Lubetekelu: barro Lubetu: lama Lubidiku: fartura Lubobu: alagao, alagamento Lubofoku: rombo Lubokelu: apelo Luboku: voz, pranto, barulho, algazarra, berro Lubokuelu: entrada Lubolo: cabana, choupana Lubombu: devoo Lubongo: semente Lubotomoko: desfalecimento Lbua: tombo Lubuakisu: colorao Lubuaku: brilhantismo Lubuamu: fascinao Lububalalu: bochecha Lububiku: bochecha Lububukulu: diminuio, subtrao Lubudiku: fragmento Lubuesu: beringela Lubuitu: descendencia Lubukamu: obscuridade Lubukulu: diminuio, subtrao (bukula = diminuir) Lubukululu: alivio, diminuio, subtrao Lubulanu: brincadeira Lubulanu lua makesa: batalha Lubulu: diviso Lubulu lua maza: aguaceiro Lubumbamu: barriga Lubumbulu: ribombo Lubuminu: base Lubuminu: trovoada Lubundanu: desafio Lubundu: briga Lubungilu: aguaceiro Ludansalu: baile Ludedeku: dentada Ludi: verdade, direito, jus, veracidade, certeza,cerimonia, franqueza, jurar, patente, jurar, sinceridade

Ludi kikinu: realmente Ludidi: muito amargo, salgadssimo Ludika: aformosear, formar, processar Ludilu: formula de juramento Ludilu: choro (dila = chorar) Ludilu: boca Ludilu: colher (talher) Ludilu: comida Ludilu: direita Ludimi: lngua Ludiminu : comeo da noite Ludiminu: inundao, cheia Ludiminu lua Ntngua: crepsculo Ludiminu lua maza: charco Ludindamu: barriga Ludionga: flecha Ludisa: insosar Ludiukilu: entrada Ludiukisu mu mavu: enterro Ludodokelu: orao, reza Ludukisu: facada Ludukumuku: alvorada Ludundu: ribombo Lueka: chegar, golpear, esfaquear Lueke: acesso Luekesa: amolar Lueku: golpe Luendesu: movimento Luenge: brilho do Sol Luenzi: luar Lufiatu: confiana Lufiatula: aguardar Lufiauku: louvor Lufientu: bebida (fienta = beber) Lufikisu: formato Lufiku: aspecto Lufilamu: chegada, acesso Lufinamu: aproximao (finama = aproximar) Lfua: morte, falecimento, bito Lufuananu: silhueta, aspecto Lufuanesu: formato, comparao Lufuanukinu: assuno Lufuanusu: busca Lufuasu: contenda Lufuaxilu: desespero Lufubamu: torpor Lufuetu: segredo Lufuka: sair, tirar-se da gua Lufukamu: crena Lufukilu: aposento Lufukululu: investigao Lufukunu: ebulio Lufulu: espuma Lufulufulu: ardencia, afogamento Lufulumunu: redemoinho Lufumba: objeto arqueado em circulo ou semi circulo Lufumuka: sair em jorros Lufundidilu: murmurio (fundidila = murmurar) Lufundisu: equidade Lufundu: assunto

Lufundu: enterramento Lufungu: mistura (deriva de funga [misturar]) Lufungunu: penitncia Lufutu: pagamento (deriva de futa [pagar]) Luiambulu: sobra Luiambululu: perdo, desculpa Luiamu lua nxima: sofrimento moral Luiangalalu: satisfao, prazer Luiangidiku: satisfao Luiangungu: brilhantismo Luidiku: abundncia Luiekelu: base Luiekolo: traio, traimento Luielesu: condenao Luielu: erro Luieluku: melhoria nas doenas Luiembanu: combate (iembana = combater) Luiembelu: badalo Luiembu: batalha Luieteku: coluna Luiikilu: multiplicao Luiingilu: cabana Luiiondoso: cerimonia Luilu: barulho Luimbi: inveja Luimbilu: cntico Luimitu: gestao, barriga Luingi: simplicidade extrema Luinsu: aspecto verde dos vegetais Luiondelu: crepsculo, eclipse, desculpa, entrada Luiondo: devoo, misericordia Luiondolo: clemencia Luiukumunu: bocejo (iukumuna = bocejar) Luiunduilu: eco Luivulu: pergunta Luiza: chegada Lujetelu: fortaleza Lujetumuku: giro, rodopio (jetumuka = girar), roda, levantamento em massa Lujijiku: coragem, dentada, brio Lujikiku: fidelidade Lujikilu: enterramento Lujiku: firmamento, forja Lujingilu: demora Lujingu: durao Lujitiku: crena Lujitisu: honra Lujitu: honra Lujitu: carregamento Lujungusu: contagio Lujuuluilu lu muelu: chave Luka: precaver, lanar, esperteza Lukadilu: firmamento, essencia, costume, aposento, entidade Lukafuku: arrufo Lukaia: folha Lukiu: diviso Lukasu: saudao Lukalu: aposento, situao Lukalu: repulsa Lukalu lua ludi: realidade Lukama: extinguir

Lukambu: diferena Lukandu: culoa Lukangalu: passeio, giro Lukangilu: corda Lukanikinu: perseguio (kanikina = perseguir) Lukanu: tendencia Lukasakesu: animao Lukatukilu lua ngolo: saida impetuosa Lukatuku: xito Lukatulu: restrio Lukefunu: choro Lukelesu: liquido Lukelu: secreto Lukembelu: felicitao, animao Lukembesu: adorno, congratulao Lukemenu: assunto Lukeneneku: risada, riso Lukenesu: equvoco Lukenu: entusiasmo Lukesu: fragmento, detalhe Luketeku: diminuio (keteka = diminuir) Lukevesu: alivio, diminuio, subtrao (kevesa = aliviar, diminuir) Lukevu: diferena Lukexi: artimanha Lukiateku: conflito Lukidilu: filiao Lukiedika: franqueza Lukielu: esclarecimento, alvorada Lukiesu: esclarecimento Lukimbi: bito Lukininu: msica Lukisa: tornar cauteloso, prevenir Lukofi: jura Lukolesu: firmeza, turbulencia, alento, dificuldade Lukolo: firmeza, aspereza, aridez Lukololoko: berro Lukuaminu: amizade Lukuamu: compaixo, doena Lukuanjiku: dvida Lukuba: rodilha Lukubanu: correria Lukudiku: crescente Lukuenzu: gordura Lukufi: perto Lukuikilu: f, crena Lukuikinu: f, aceitao, apoio (este deriva de kuikina [apoiar, acreditar]), confiana, crena Lukuikinu kiambote: sinceridade (boa f) Lukuku: devoo, extase, enxurrada Lukukutu: aridez Lukula: despejar Lukulu: crescimento, altura, altitude, alta, dimenso, redeno, distante, altitude Lukulusu: descanso Lukuluku: descanso, repouso Lukululu: diminuio, subtrao (kulula = diminuir) Lukululu: charco Lukululusu: lenitivo, consolao Lukululuku: f Lukulumuku: descida

Lukumanu: bravura Lukumba: vento, ventania Lukumenu: brio Lukumiku: fundamento, forquilha, assunto Lukumu: confiana, existencia Lukumuna: feto dado a luz Lukundu: saudao Lukungu lu nkunga: colorido Lukunguku: asseio Lukutakanu: assembleia Lukutamu: assembleia Lukutamu lua minkinu: baile Lukutumunu: invaso Lukuxiku: cosmos Lulaku: destempero Lulaleku: brancura Lulalumuku: torrente Lulandumuku: rua Lulangiku: inundao, cheia Lulangu: diluvio Lulanguku: altitude Lulandanu: squito, conjunto de pessoas que acompanham outras por cortesia ou obrigao Lulandisu lua ndinga: eco Lulandu: coluna Lulandulu: doao Lulandumuku: cume Lulanvulu: extase Lulau: abundancia, desatino Lulia: sincope Luleji: fagulha Lulejimu: brilho, fagulha, faisca, resplendor Luleketu: bailado Luleku: torpor, sono Luleku lua muna: bero Lulekumuku: centelha Lulelamu: asseio Lulelu: colo Lulembamu: simplicidade, bondade, ternura Lulembeku: lenitivo, consolao Lulembu: tarde Lulemu: chama Lulendu: fora, soberbo, orgulho Lulendu: capacidade Lulendu lua kumona: faculdade de vidente (capacidade de ver) Lulengu lua nsuki: corte de cabelo Lulengulu: adorno Lulenguluku: simplicidade Lulenguku: bem estar Lulevulu: desatino Lulokelu: clemencia Luloku: fascinao Luloloko: misericordia Luloloku: desculpa, perdo Lulombo: rogo, rogao, reza Lulondanu: squito, conjunto de pessoas que acompanham outras por cortesia ou obrigao Lulondoko: ida Lulongesu: ensino Lulongo: conselho

Llua: mariposa Luluaku: chegada, acesso Lulueku: matana Luludi: firmamento Luludiku: conselho Lulueku: inciso Lulukisu: conselho, precauo Lululu: aspereza Lulundilu: conservao Lulundumuku: corrida (lundumuka = correr) Lulungalalu: sapiencia Lulungisa: igualdade Lulungu: final, crebro Lulunzu: mordida, dentada (lunza = dentar) Lulutilu: contenda Lulutu: vitria, trajeto, ganancia Luma: argila Lumaninu: fim, finalidade, xito Lumanu: concluso Lumbama: correr Lumbemba-mbemba: mariposa Lumbesu: brinquedo Lumbisu: verdura Lumbu: dia (plural = ilumbu) Lumbu iaonso: constantemente (todos os dias) Lumbu ie lumbu: continuamente Lumbu kia lumingu: domingo Lumbu kia ntanu: sexta feira Lumbu kia ntatu: quarta feira Lumbu kia ntete: segunda feira Lumbu kia nya: quinta feira Lumbu kia nzole: tera feira Lumbu kia sabala: sbado Lumbumbu: ribombo Lumenekenu: saudao Luminiku: claro, resplendor Luminu lua sema: claro Lumokenu: brinquedo para entreter o sono Lumoko: brincadeira Lumoneku: realidade, aspecto Lumonekenu: apario, drama Lumoneku: vista, viso Lumoni: vista Lumpitisa: precauo Lumpungu mpungu: borboleta Lumuanganu: redemoinho, contagio Lumuanginiku: turbulencia Lumuangu: cumieira Lumuesu: vista Lunanamu: descanso Lunangu: nobreza Lunatu: carregamento (nata = carregar) Lunatuku: motim Lunda: manter, ocultar, depositar, reservar, conservar, cultivar, cumprir, cuidar, contenda, nutrir, sustentar Lunda enkuaku: no perder de vista Lundana: guerrear Lundika: reunir Lundufunu: arma Lundula: fechar

Lundumuka: passar de um lugar para outro, saida impetuosa, correr Lundumuna: expulsar, tomar cada um o seu rumo Lunenguku: tombo Lunji: sapiencia Lunga: destinar, cuidar, levar destino Lungaleka luingi: cuidado exagerado Lunganji: brasa Lungila: cuidar Lungisa: aperfeioar, conformar, completar, consumar, reprimir, acertar, achatar, saturar Lungisa dia: fartar Lungu: barco Lunguenha: camaleo Lunguka: entendimento Lungunga: conto Lungungu: roda Lunji: idia, cuidado, formiga Lunjilu: beringela Lunjingu: contenda Lunjinji: formiga Lunkulu: afronta Lunongenu: arma Lunongo: disparo Lunono: busca Lunonu: escolha (nona = escolher) Lunsuvulu: sobra Luntama: trajeto Luntentemu: faisca Lnua: bebida Lnua lua iia: aguardente Lunuanu: guerra, rompimento de hostilidades, batalha, conflito. Contenda, investida Lunuinu: boca Lunukuinu: badalo Lunungu: enxofre Lununguku: tombo (nunguka = tombar) Lununguxilu: destempero Lunvambu: corrente Lunza: roer, morder, dentar Lunza kuna nxima: detestar Luokelu: piora (uokela = piorar) Luolomoko: descida Luolu: entorpecimento, marasmo Luondo: essencia Luonso lua nxima: perfeita castidade Lupitalu: hospital (forma derivada do portugus) Lupula: desalojar Lupumba: ventania Lusadidu: apoio (deriva de sadisa [apoiar]) Lusakalalu: beniginidade, singeleza, simplicidade Lusakanu: brinquedo para entreter o sono, brincadeira Lusakesu: equivoco Lusakidilu: gratido Lusalu: colocao, aplicao, relizao Lusaluku: assombro Lusambilu: altar Lusambu: reza Lusambukilu: contagio Lusambuku: contagio Lusamunu: verso, conto

Lusamunuinu: comentrio (samunuina = comentar) Lusangelu: apresentao Lusangu lua mavu: lama Lusangu lua maza: lama Lusanisinu: louvor Lusansu: refeio Lusanxilu: aspergimento Lusanzu: dimenso Lusasu: verso, fala oratria Lusatulu: gratido Lusu: riacho Lusalu: fatalidade, arrufo Lusaxilu: esclarecimento Luse: bochecha, face Lusekulu: verso Lusekumuku: crepsculo, corisco, lampejo Lusembu: confiana Lusemesu: esclarecimento, claro, claridade, brilhantismo Lusemu: brancura, fagulha, asseio Lusengomona: manifestao Lusepuku: brandura Lusesene: brasa Luseteku: dolo Lusevu: satisfao Lusikidisu: confirmao Lusobanu: diferena Lusobo: desenvolvimento Lusobu: mutao Lusokololu: multiplicao (sokolola = multiplicar) Lusolo: colheita Lusoloku: aparecimento Lusololo: investigao (solola = investigar) Lusolu: escolha (sola = escolher) Lusoluelu: drama Lusongelelu: comando Lusongelu: aparecimento Lusongesu: sinal, simbolo Lusonselu: goteira Lusosetu: barulho Lusosomu: correnteza Lusubu: mico Lusukamu: misria, pobreza Lusuki: fio de cabelo Lusukininu: concluso Lusukinu: concluso Lusumbululu: trfico Lusungu: galho Lusunsu: vero Lusunzulu: apresentao (sunzula = apresentar) Lususumunu: apelo Lusuvuku: sobra Lusuvuku lua lkua a lfua: restos mortais Luta: passar, jogar (lutalu = jogo) Luta: caminhar para a frente, passar, passar tempo Luta: prevalecer, sobressair Lut: desafio Luta entngua: passar tempo Luta ofuku: passar a noite Luta okuna: passar alm Luta oku ntu: passar a frente

Lutadilu: espelho, exterior Lutafunu: comedouro Lutakana: passar Lutakena: ir para mais longe Lutalamenu: testemunho, depoimento (talamena = testemunhar) Lutalamu: desenvolvimento, xito Lutalu: vista, jogo Lutalu lua mambu: jogo de palavras Lutalululu: chefiar Lutalusulu: confirmao Lutbiku: restituio Lutambuluisu: bafo Lutambululu: lenitivo, alivio Lutandu: desanimo Lutantu lu nua: bochecha Lutasulu: desagravo Lutatanu: desafio Lutatiku: dificuldade (tatika = dificultar) Lutatu: berro Lutebululu: alivio Luteku: traio, traimento Lutelamu lua kiikua: motim Lutelu lua nkumbu: denominao Lutembu: benignidade Lutemenu: bravura Lutemu: rigor, bravura Lutemuku: alvorada, entendimento Lutemunu: ensino Lutenjanu: berro, algazarra Lutenseku: multiplicao (tenseka = multiplicar) Lutensuku lua nsualu: corrida rpida Luteteku: encontro Lutetena: fagulha Lutetu: retalho Lutetumunu: faisca Luteumuku: claridade Lutevelu: briga Lutezelu: comentario Lutila: obter vitoria sobre...., galgar, confluir Lutila: errar Lutila diaka: repassar Lutilu: rua Lutisa: continuar Lutisa e nkembu: comemorar Lutisa o nlenge: ventilar Lutitilu: susto Lutoboko: brandura Lutobuelu: entorpecimento, marasmo Lutoloku: ternura Lutolu: cntico Lutombelu: f Lutomenu: felicitao, formosura Lutomesu: formato Lutomesu: brilhantismo Lutomo: acar Lutompelu: lamaal Lutomu: facada Lutondelu: gratido, animao Lutondo: compaixo Lutondu: agradecimento

Lutonganenu: entusiasmo Lutongo: guerra Lutonjo: torpor Lutontu: perseguio Lutotanu: conflito Lutoteku: badalo Lutoteku lua mnua: beijo Lutovoko: fragilidade Lutovonu: crebro Lutuaxisu: busca Lutubiku: aplicao Lutubilu: consolao Lutudiku: extase Lutuiku: plantao, plantio Lutula: escoar Lutulamu: altura, apogeu, cume, assuno Lutulamu lua maza: invaso das guas Lutulu tuingi: torpor Lutulukisu: beno Lutuluku: benignidade, bondade, ternura Lutumbiku: devoo Lutuminu: comando Lutumpulu: fragncia Lutumu: domnio, doutrina (mandamento), lei Lutumusa: chefiar Lutundisu: saida, saimento, retiro Lutundu: saida, saimento, retiro Lutunduku: louvor Lutungu: realizao, situao Lutuninu: acesso Lutuntuku: crescente, dimenso,agrado, cume, colina Lutunu: chegada (tuna = chegar) Lutunuku: descida Lututu: carregamento (tuta = carregar) Lututuku lua mbele: facada Luuandeku: comeo Luuaxikilu lua fuku: comeo da noite Luuaxiku: fundamento Luuabelu: formosura Luuilu: obedincia Luumbilu: aguardente Luuokelu: abundncia, fartura Luuokesu: crescernte, reproduo, multiplicao (uokesa = reproduzir, multiplicar) Luutilu: descendencia Luutuku: gerao, natividade Luvaikilu: exterior Luvaluku: retiro (valuka = retirar) Luvanda: galho Luvandulu: retiro (vandula = retirar) Luvangamesu: ensino Luvangamu: xito Luvangu: comeo, realizao Luvanu: apresentao Luvasunu: inciso (deriva do verbo vasa [cortar]) Luvavu: busca (vava = buscar), investigao Luvaxilu: corrida Luveku: colo Luvelelu: limpeza (velelesa = limpar), perfeio, asseio Luvemba: giz

Luvempuku: branco Luvengamu: detalhe Luvesu: gratificao Luvetamu: penitncia Luveteku: tendncia Luvevesu: simplicidade Luvevuku: alivio Luvevumuku: vento Luvevumuku lua nsunga: destempero Luvevumunu: brisa Luviku: fogo Luvilakanu: torpor Luvilakesu: equvoco Luviloku: verso Luvilu: morte Luvilu lua lunji: talism Luvilukesu: espelho Luviluku: brisa Luvimba: tamanho Luvimbu: brasa Luvimpa: galho Luvina: cor Luvindanu: combate Luvindanu: brincadeira Luvindulu: garrafa Luvingilu: esperana, rogo, rogao, rogaes Luvingininu: desespero Luvingu: reza, pedido Luvingu lua kuma: desculpa Luvinzu: desculpa Luvioko: trajeto Luvoloku: acelerao Luvolu: voz Luvondu: matana (vonda = matar) Luvonza: fatalidade Luvotelu: colher Luvovelu: rogador Luvovo: comentrio, barulho, fala, arenga Luvovo luampuena: algazarra (barulho grande) Luvovelu: idioma, rogador, desculpa Luvovesu: apelo Luvuandilu: aposento Luvuandilu: assembleia Luvuandu: folga, descanso, demora, situao, acento Luvulu: finalidade, perda Luvusu: corrida Luvukumunu: traio, traimento Luvuluku: redeno, ressurgimento, renascena Luvululu: redeno Luvulumuinu: fala Luvulumuku: ribombo Luvuluzu: redeno Luvuma: flor Luvumbiku: enterro Luvuminu: rito, cerimonia Luvumu: traio, traimento Luvumu: bafo Luvumuku: bocejo (vumuka = bocejar), ressonancia Luvundilu: repouso, retiro Luvundu: folga, descanso, repouso, alivio, descanso

Luvundulu: retiro Luvungilu: rogaes Luvunguku: alvorada Luvungulu: esclarecimento Luvunu: mentira Luvusu: fio Luvusulu: franqueza Luvutuilu: retribuio Luvutulu: restituio Luvutululu: eco Luvuvamu: felicidade, sade, descanso, simplicidade, repouso, bem estar, singeleza, paz Luvuviku: consolao, beno Luvuvuku: fragilidade, brancura Luvuxilu: gratido Luxamakanu: coragem Luxatu lua nvula: dilvio Luxialu lua muelu: cumieira Luxaxilu: comentrio, aguardente Luxiamu: fora Luxiananu: centro Luxianu: brio Luxianu: bexigas Luxiasu: centelha Luxiatulu: aguaceiro Luxietumuku: correnteza Luxikamu: crena Luxikilu: chocalho Luxiku: chocalho Luxikuku: adorno Luxilu: ao, detalhe Luxililu: final Luxilu: diferena, fim Luxilu lua insanga: choro Luximamu: colocao, brio Luximanu: firmeza, fidelidade Luximbasu: turbulncia Luximbilu: fortaleza, comeo Luximbisu: bafo Luxingamu: coluna Luxingiku: adorno, gestao Luxingu: choro Luxingu: talo, caule Luxinu: corrida Luxua: restituio Luxongelu: enternecimento Luxonu: afronta Luzaidilu: reconhecimento Luzailu: conhecimento, cuidado Luzasu: contagio Luzasu: resplendor, ensino, ensinamento Luziu: sapiencia, noo Luzakamu: assombro Luzala: unha Luzalu: abarratamento (deriva de Zala [abarrotar]), inundao, cheia Luzamu: aspergimento (zama = aspergir) Luzanguku: altura, alta, altitude, desenvolvimento, cume, altitude Luzanguku lua nludi: cumieira Luzanzu: lamaal Luzebu: descuido

Luzebuku: fascinao Luzembu: leso (zemba = lesar) Luzembuku: gota, pingo Luzengelu: trao, traado Luzengu: retalho, assassnio Luzenzamu: fascinao Luzenzelu: benignidade Luzenzu: doura Luzesu: marasmo Luzezu: brandura, argila Luziku: enterro Luziku: funeral, bito Luzikulu: perfeio Luzolelu: amizade Luzolu: zelo, amor, compaixo, gratido, enternecimento Luzombamo: cuidado Luzouana: calar-se Luzuisu: franja Luzuminu: assuno Luzumu: altitude Luzuminu lua ludi: altar Luzumu: colina Luzungu: descida Luzungumuku: baile Luzungumunu: redemoinho Luzuzumu: brandura M: toma, recebe, apanha Ma: pegar, tomar Maala: aldeias (plural de buala) Mabalu: rigor Mdia: viveres, gneros alimentcios Mafianka: batatal Mafuku: enchente Mafuku ma mavu: areal (enchente de terra) Maiela masambukanga: epidemia Maikilu: elos Maiuvulu: perguntas Maiuvulu io nvutulu: perguntas e respostas Majieta: madeixas de cabelo em espiral, culos Makaia: folhas Makala: braseiro Makanga: soledade, solido Makasi: cleras, fria (plural de ekasi) Maki: ovos Makinu: bailado Makofu: chumao Makonvona: viveres, generos aliment