yvý poty, yva’á: registro de cantos e danças tradicionais ... · o que é música? • anthony...

51
Sonoridades indígenas e afro-brasileiras “MÚSICA NAS ESCOLAS DO RIO GRANDE DO SUL” Marília Stein [email protected] 15 de maio, 2015 , Porto Alegre Foto: Janaína Lobo

Upload: dotuyen

Post on 08-Nov-2018

223 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

Sonoridades indígenas e afro-brasileiras

“MÚSICA NAS ESCOLAS DO RIO GRANDE DO SUL”

Marília Stein – [email protected]

15 de maio, 2015 , Porto Alegre

Foto: Janaína Lobo

Page 3: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

O que é música?

• Anthony SEEGER (2008)

• música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados produzidos por membros de uma comunidade que se comunicam com outros membros.

• as pessoas fazem música e outras pessoas a escutam;

• a música está tão enraizada em culturas de sociedades específicas quanto a comida, a roupa e até a linguagem.

Page 4: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

O que é música popular?

• Ana María OCHOA (2000)

– redefinição constante por quem pratica, administra e usa a MP

– Interesses comerciais, políticos e acadêmicos se disputam em constante mobilidade

• Marta ULHÔA (1999)

• O termo "música brasileira popular" é ao mesmo tempo mais abrangente e mais preciso. Abrangente por incluir como música brasileira popular não somente o tipo de música popular definida qualitativamente por pertencer a um campo cultural étnico restrito às tradições {p.66} reconhecidamente ligadas a uma raiz "popular”, como também o tipo de música popular cuja definição a coloca, quantitativamente, no campo da produção e consumo de massa.

Page 5: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

O que é música tradicional?

• Músicas Tradicionais

– Pesquisa etnomusicológica na Amazônia: música para além do campo sonoro - um sistema significante de relevância estratégica para a construção do real. A música amazônica lança desafios ao próprio conceito de música, enriquecendo os campos da Musicologia, da Teoria Musical e da Filosofia da Música. (PIEDADE, 1999).

Page 6: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

• Música Popular: Frith (1988); Middleton (1990); Shepherd (1991); Menezes Bastos (1996)

• Música Erudita: Trajano (1984); McClary (1987); Kingsbury (1988)

• MP = Midiático/Massificado/Urbano? (González, 2001)

• Problematização das fronteiras das categorias trad/ pop/ erud e de gêneros musicais: hibridismos, circulações, apropriações, etnoteorias musicais, níveis de participatoriedade (Turino, 2008), análise semiótica/musema (Tagg, 2004)

Page 7: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

• O amplo, polissêmico e dinâmico conceito de MP/MT se delimita pelas experiências realizadas em torno do que se atribui chamar MP/MT, das memórias constituídas, dos registros concretizados, dos processos de circulação, divulgação e legitimação deste campo.

Page 8: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

Músicas Tradicionais do Brasil

• práticas sonoro-performáticas de grupos tradicionais brasileiros:

afro-brasileiros e indígenas

- Povos tradicionais – decreto 6.040 (2007)

ARAÚJO, Samuel. Em busca da Inocência perdida? Oralidade, Tradição

e Música no Novo Milênio. In: TUGNY, Rosângela; QUEIROZ, Ruben de

(Orgs.). Músicas africanas e indígenas no Brasil. Belo Horizonte: UFMG,

2006. p. 59-74.

FONSECA, Edilberto José de Macedo. “Etnomusicologia e folclore: o

caso do levantamento folclórico de Januária-MG e as gravações

etnográficas das músicas de tradição oral no Brasil hoje”. IV ENABET,

Maceió, 2008. p.135-148. Qual a principal questão do autor?

Page 9: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

Visão romântica, folclorista: indígena como “bom selvagem”, “primitivo”, “ingênuo” e que sofre o processo de aculturação por influência da sociedade ocidental (envolvente)

X

Visão antropológica/etnomusicológica: indígena como sujeito social/histórico, que pratica apropriações, trocas e transformações, sendo capaz de transitar e negociar sua inserção em diferentes contextos (negociações não isentas de lutas de poder), afirmar seu modo de ser e gerar mudanças em espaços sociopolíticos variados

Page 10: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

Músicas Tradicionais do Brasil • Afro-brasileiros • maioria no país: 50,7% de um total de 190.732.694

pessoas

• Indígenas • ano 1.500: 5 milhões de indígenas, 900 etnias, 1.300

línguas • ano 2.000: 540 mil, 206 etnias, 170 línguas • censo IBGE 2010 - 896,9 mil indígenas (36,2% em área

urbana e 63,8% na área rural) - 305 etnias indígenas (comunidades definidas por afinidades linguísticas, culturais e sociais) - 274 línguas indígenas

http://www.censo2010.ibge.gov.br/

Page 11: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

PROTAGONISMO INDÍGENA E AFRO-BRASILEIRO NA SOCIEDADE BRASILEIRA

• populações indígenas (diversidade de línguas, formas de vida, cosmologias) no Brasil historicamente foram desconsideradas; modos próprios, abertos às cosmologias dos Outros, no entanto muito diferentes da sociedade ocidental, fechada à interação cultural com outras lógicas de existência. Lógicas ameríndias preconizam a construção da pessoa, em detrimento da produção e consumo de bens materiais. Escolas diferenciadas nas aldeias.

• reivindicações de territórios tradicionais e de saúde, cultura e educação diferenciadas. Preservação e desenvolvimento de conhecimentos tradicionais.

• políticas de direitos patrimoniais (Instituto do Patrimônio Histórico e Artístico Nacional – IPHAN).

• cotas étnico-raciais nas universidades (UFRGS – desde 2008).

• Diretrizes Curriculares Nacionais para a educação das relações étnico-raciais e para o ensino de história e cultura afro-brasileira e africana (2004; conforme lei 10.639/2003).

• a lei 11.645/2008 torna obrigatório o estudo da cultura indígena nas escolas brasileiras, assim como o estudo da cultura afro-brasileira.

• lei 11.769/2008 – obrigatoriedade do conteúdo de música nas escolas.

Page 12: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados
Page 13: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados
Page 14: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados
Page 15: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

• Grupo de origem amazônica

• deslocamentos para sul (Sul e Sudeste brasileiro, Paraguai, Argentina) e litoral brasileiro (complexo Mata Atlântica/Serra do Mar) provavelmente se realizam há mais de 3.000 anos.

• Fluxos e trocas culturais pré-coloniais e pós-coloniais se mesclam nas dinâmicas culturais dos Guarani contemporâneos.

• Parte 3 - Povos Indígenas (ISA): conhecer para valorizar: http://pib.socioambiental.org/pt/c/no-brasil-atual/videos

O POVO GUARANI

Page 16: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

OS GUARANI-MBYÁ

Subgrupos indígena de fala Guarani - pertencentes à família lingüística Tupi-Guarani - tronco Tupi.

População Guarani no Brasil (2008) - em torno de 51.000 pessoas - Rio Grande do Sul, Santa Catarina, Paraná, São Paulo, Rio de Janeiro, Espírito Santo, Mato Grosso do Sul, Tocantins, Pará.

• Mbyá-Guarani (7.000) - ES, PA, PR, RJ, RS, SC, SP, TO, PA e TO • Kaiowá (31.000) • Nhandeva (13.000)

– Das cerca de 25 aldeias Guarani no Rio Grande do Sul

(cerca de 350 famílias Mbyá e Nhandeva; 2.000 indivíduos), cinco, majoritariamente Mbyá, estão situadas na Grande Porto Alegre. (Stein, 2009)

Page 17: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

Confecção do quadro: Janaína Lobo

Livro sobre a presença Indígena na Cidade de Porto Alegre: http://lproweb.procempa.com.br/pmpa/prefpoa/smdhsu/usu_doc/presencaindigenafevereiro.pdf

Page 18: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

Xondaro ruvixá – O guardião mestre Performance do Grupo Nhãnderú Pápá Tenõndé e criação de Vherá Poty Benites da Silva e Grupo

(tekoá Jataitý/aldeia do Cantagalo, RS)

Xondáro ruvixá jogüerovy’á

xondáro ruvixá nhãnẽmbovy’á

Xondáro ruvixá imbaraeté

xondáro ruvixá ipy’á guaxú

Com sua eterna sabedoria

O guardião-mestre das danças sagradas

Transmite-nos imensa alegria

Com sua verdadeira força

O guardião-mestre das danças sagradas

Traz no seu coração imensa luz

Mboraí gravado no CD “Yvy Poty, Yva’á / Flores e Frutos da Terra” (2012 [2009]) – faixa 8

Page 19: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

Nhãnderú, Nhãmãndú, Tupã Kuéry Performance do Grupo Nhãnderú Pápá Tenõndé e criação de Vherá Poty Benites da

Silva e Grupo (tekoá Jataitý/aldeia do Cantagalo, RS)

Mava’é nhãnẽmboú yvý rupá py jaikó haguã?

- Nhãnderú,Nhãnderú

Mava’é ko’ẽ nhãvõ nhãnẽmõ pu’ã mãvý nhãnẽmbovy’á?

- Nhãmãndú, Nhãmãndú!

Mava’é kuéry nhãndeyvý rupá re oikuaá potá mãvý ojepoverá?

- Tupã kuéry,Tupã kuéry! mã ojepoverá, ma ojepoverá.

Para viver aqui na Terra, quem nos criou?

- Nosso Primeiro Pai Verdadeiro! Nosso Primeiro Pai Verdadeiro!

Iluminando-nos com o brilho do seu coração, quem nos desperta todos os dias com alegria?

- Nosso Irmão Sol! Nosso Irmão Sol!

Com o vigor de seus relâmpagos e trovões, quem são os protetores do nosso mundo?

- As divindades das chuvas, dos relâmpagos e dos trovões! As divindades das chuvas, dos relâmpagos e dos trovões!

Mboraí gravado no CD “Yvy Poty, Yva’á / Flores e Frutos da Terra” (2009) – faixa 11

Page 20: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

• Na cosmologia Mbyá-Guarani coexistem homens, deuses e outros seres com ontologias específicas, todos partilhadores do mesmo universo, no qual interagem através de trocas, predações, relações sociais. Este perspectivismo ameríndio, tão discutido na literatura etnológica brasileira, está expresso no texto deste canto sagrado em “ritmo de Tupã”, descrevendo a relação social entre Mbyá e divindades. Os Mbyá cantam em retribuição às divindades - responsáveis por determinados cuidados ao cosmos, como a criação, o despertar com alegria, a proteção do mundo e às pessoas Mbyá -, seguindo em suas práticas musicais a lógica de reciprocidade.

Page 21: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

• Mobilidade, territorialidade descontínua

• Redes sociais, trocas simbólicas e materiais (perspectivismo, reciprocidade, construção da pessoa)

• Yvy Marãeÿ (Terra sem Males)

• Oguatá (caminhar)

• Aguyjé (Estado de Perfeição)

FUNDAMENTOS SOCIOCOSMOLÓGICOS expressam-se e atualizam-se no modo de ser Mbyá, com

frequência através de dinâmicas sonoras

Fotos: Vherá Poty Benites da Silva

Page 22: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

Nhande rekó Mbyá - nosso modo de ser uma existência “cosmo-sônica”, pois o âmbito sonoro tem-se apresentado como

central na sociocosmologia Mbyá, no cotidiano Mbyá

Sonoridades (mba’epú nhendú) e suas performances: dimensão relevante para se pensar o modo de ser e a produção da

pessoa Guarani. Os sons presentificam, criam, permitem, produzem, mediam: ▫ a origem mítica (criação) do cosmos e dos coletivos Guarani ▫ formas de ensino e aprendizagem de seu modo de ser ▫ produção dos corpos/construção da pessoa: cuidados e tratamentos

corporais constituintes da pessoa Mbyá, prevenção e cura ritual ▫ o ritual de nominação (ñemongaraí) ▫ a continuidade do mundo ▫ Formas de sociabilidade: relações com diversos seres – humanos e extra-humanos (tape porã). Ex: comunicação com as divindades; comunicação interétnica.

Foto: Luciana Prass

Page 23: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

– Guarani

– Kamayurá

– Maxacali

– Krahô

– Wauja

– Kisêdje (Suyá)

– Kaingang

– Xavante

Repertórios músico-performáticos / Registros sonoros e

audiovisuais de povos indígenas no Brasil

Page 24: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

• Tradições africanas no Brasil

Page 25: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

1) Bantos, do sul da África, de Angola, Congo, Moçambique: Maranhão, Pernambuco e Rio de Janeiro. Migrações menores para Alagoas e litoral do Pará, Minas Gerais e São Paulo:

Congadas (MG)

Maçambique (RS)

Umbanda (todo o Brasil)

Macumba (RJ)

2) Sudaneses, da zona do Níger (Benin /Dahomé=Abomei e Nigéria ), na África Ocidental: Bahia, se espalharam pelo Recôncavo baiano, trabalho nas lavouras:

nagôs (iorubás-fon)

jêjes (ewes)

minas (tshia e gás)

haussás

galinhas (grúncis)

tapas, bornus, etc.

Ainda na Bahia: Fulas e Mandês (Mandingas) - influência muçulmana. Malês.

Cultos afro-brasileiros jêjes (ewes) (Benin) e nagôs (iorubás-fon):

– Babaçuê e Batuque (AM); Candomblé ketu (BA); Xangô (=Nagô) (PE, AL, PB);

Tambor de Mina (MA); Batuque (RS). Divindades: voduns/orixás.

Procedência dos povos africanos no Brasil:

Page 26: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

Candomblé (BA) – Xangô (PE) – Tambor de Mina (MA) – Batuque (RS)

Congo / Maçambique

Tradição iorubá-fon / jêje Tradição banto-angolana

+ fechado + aberta

Compasso aditivo Ritmos binários

Estilo antifonal

Letras e estrofes não se adaptam facilmente à versificação portuguesa Relação com a MPB, variações do samba, gêneros seculares tradicionais rurais ou comunitários: capoeira, maculelê, samba de roda, jongo

Linha melódica diferente da portuguesa Melodias com afinidades com o repertório português

polirritmia

Dois modelos/estilos de tradição religiosa afro-brasileira (CARVALHO, José Jorge de, 2000)

• CARVALHO, José Jorge de. “Um panorama da música afro-brasileira.

Parte 1. Dos gêneros tradicionais aos primórdios do samba”. Série

Antropológica, n. 275, 2000 (p.1-11).

Page 27: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

Tradição iorubá-fon - jêje

Page 28: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

• Oxalá - orixá associado à criação do mundo e da espécie humana. Candomblé: igbá oxalá.

• Oxaguiam: branco e azul, símbolos: idá (espada), "mão de pilão" e escudo; Oxalufam: branco, símbolo: cajado em metal (opaxorô). Dia consagrado: sexta-feira.

• Saudação: ÈPA BÀBÁ! Oxalá é considerado e cultuado por todos os Orixás e todas as nações como o maior de todos os Orixás do panteão africano. Simboliza a paz, é o pai maior nas nações das religiões de tradição africana. É calmo, sereno, pacificador; é o criador. A Oxalá pertencem os olhos que vêem tudo. (wikipédia)

Cantiga para Oxalá Música do Brasil – CD3 - faixa 1

Estatua de Oxalá, em Costa do Sauípe, BA

(foto: wikipédia)

Page 29: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

Tambores run – runpi - lé

Instrumentos musicais iorbá-:fon/jêje: agogô (gam), 3 atabaques: run, tocado em

pé, com as mãos; runpi, toca-se sentado, com baquetas agidavi; lé.

Page 30: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

• Iansã ou Oyá - orixá cuja figura, no Brasil, é sincretizada com Santa Bárbara, da religião católica.

• Oyá - deusa do Rio Níger, representada com um alfange e uma cauda de animal nas mãos, e com um chifre de búfalo na cintura.

• Na mitologia iorubá, Xangô casou-se com três de suas irmãs, deusas de rios: Oyá, Oxum, deusa do rio Osun e Obá, deusa do rio Obá.

• Candombé: Oyá foi mulher de Ogum e depois de Xangô, seu verdadeiro amor, que a roubou de Ogum e lhe deu o nome de Iansã. Esse título faz referência ao entardecer (“a mãe do entardecer”).

• Na liturgia da Umbanda: Iansã é senhora dos eguns, os espíritos dos mortos, menos cultuados no Candomblé.

• Na umbanda a guia de Iansã é de cor laranja (coral) e no candomblé é vermelha. Dia da semana: quarta-feira, saudação: Eparrei!

(wikipédia)

Toque para Iansã (Inansa) Música do Brasil – CD3 - faixa 3

Page 31: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

• REGINALDO BRAGA – tamboreiros de nação

• Batuque

• BARBIERI, Ronato (diretor). Atlântico negro: na rota dos orixás. (Filme-documentário) DVD. 54 min.

Page 32: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

• LUCIANA PRASS

• Macambiques, quicumbis e ensaios de promessa http://macambiquesquicumbisensaiosdepromessa.wordpress.com/

• Samba

• Coisa Feita (João Bosco)

• Ogum nele (João da Baiana)

Tradição religiosa banto-angolana

Page 33: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

◦ Celebrações de caráter religioso: Batuque ou nação (RS) Candomblé (BA) Candomblé de caboclo (BA) Catimbó (N-NE) Macumba (RJ) Pajelança (N) Tambor de mina (MA) Umbanda Xangô (PE)

◦ Danças dramáticas: Maçambiques (RS) Quicumbis (RS) Ensaio de Promessa (RS) Congadas Marujadas Caiapó Caboclinhos Taieiras Bumba-meu-boi Pastorinhas

* conf. pesquisa/plano de ensino Profa. Maria Elizabeth Lucas

Gêneros ou expressões musicais brasileiras de tradição oral*:

Page 34: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

◦ Danças recreativas: Fandango (S) Cateretê/catira (SE, CO) Banda de pífanos/Zabumba (NE) Samba de roda Jongo Côco Tambor de crioula (MA) Samba de viola (NE) Caxambu (RJ)

◦ Danças religiosas: Dança de São Gonçalo Dança de Santa Cruz Cururú

◦ Celebrações de inspiração religiosa: Folia de Reis Folia do Divino

Gêneros ou expressões musicais brasileiras de tradição oral:

Page 35: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

• Gêneros vocais:

– Narrativos: romances, décimas e modas

– Improviso poético: cantoria, desafio, trova, calango (RJ)

– De função religiosa: benditos, inclemências, terço cantado/chorado

– De trabalho: aboios, toadas

– De ninar: acalantos

– Infantis: cantigas de roda/cirandas

Gêneros ou expressões musicais brasileiras de tradição oral:

Page 36: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados
Page 37: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados
Page 38: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados
Page 39: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados
Page 40: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados
Page 41: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

• Missões folclóricas no Brasil • http://ww2.sescsp.org.br/sesc/hotsites/missao/index.html - MISSÃO DE PESQUISAS FOLCLÓRICAS - MÁRIO DE ANDRADE

• https://www.facebook.com/pages/Miss%C3%A3o-de-Pesquisas-Folcl%C3%B3ricas-M%C3%A1rio-de-Andrade/476678355706092

• CADERNETAS: http://www.centrocultural.sp.gov.br/caderneta_missao/index.html

• Repertórios músico-performáticos afro-brasileiros • Jongos, Calangos e Folias. Música Negra, Memória e Poesia: http://ufftube.uff.br/video/9RBAHO8O6474/Jongos-Calangos-e-Folias-

M%C3%BAsica-Negra-Mem%C3%B3ria-e-Poesia

• Repertórios músico-performáticos indígenas no Brasil • http://www.videonasaldeias.org.br/2009/index.php - VÍDEO NAS ALDEIAS

• Registros sonoros e audiovisuais indígenas no Brasil • http://www.iande.art.br/musica/nanderekoarandu.htm - IANDÉ - CASA DAS CULTURAS INDÍGENAS

Page 42: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

• Patrimonialização de expressões sonoras brasileiras • http://portal.iphan.gov.br/ – IPHAN

• http://www.cachuera.org.br/cachuerav02/index.php?option=com_content&view=article&id=81&Itemid=53 – CACHUERA! (vídeo)

• http://www.cachuera.org.br/cachuerav02/index.php?option=com_content&view=section&layout=blog&id=9&Itemid=56 – cachuera! (catálogo)

• Povos Indígenas INSTITUTO SÓCIO AMBIENTAL. Disponível em: <www.socioambiental.org>

Associação sem fins lucrativos que atua em questões dos direitos indígenas no Brasil.

Page 43: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

SUGESTÕES BIBLIOGRÁFICAS

Page 44: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

• BOAHEN, Albert Adu (ed.). História geral da África, VII: África sob dominação colonial, 1880-1935. 2.ed. rev. Brasília: UNESCO, 2010.

• CARVALHO, José Jorge de. “Um panorama da música afro-brasileira. Parte 1. Dos gêneros tradicionais aos primórdios do samba”. Série Antropológica, n. 275, 2000.

• MAZRUI, Ali A. e WONDJI, Christophe (ed.). História geral da África, VIII: África desde 1935. Brasília: UNESCO, 2010.

MONTEIRO, Marianna F. M e DIAS, Paulo. “Os fios da trama: grandes temas da música popular tradicional brasileira”. Estudos Avançados, 24 (69), 2010.

VÍDEO MISSÃO – youtube. Disponível em: http://www.youtube.com/watch?v=JEQ0NzpvIpE. Acesso em: 27 mar. 2013.

Sobre música afro-brasileira tradicional

Page 45: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

Sobre sociedades indígenas no Brasil

• CARNEIRO DA CUNHA, Manuela (Org.). História dos Índios do Brasil. São Paulo: Cia. das Letras, 1992.

• LOPES DA SILVA, A.; GRUPIONI, L. D. B. A temática indígena na escola: novos subsídios para professores de 1o e 2o graus. 4. ed. São Paulo: Global; Brasília: MEC; Mari; UNESCO, 2004 [1995].

• MELATTI, Julio Cesar. Índios do Brasil. 48. ed. São Paulo: Hucitec, 1993.

Page 46: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

Sobre os Guarani

• BAPTISTA DA SILVA, Sérgio. “Iconografia e ecologia simbólica: retratando o cosmos guarani.” In: PROUS, André; LIMA, Tânia Andrade (Orgs.). Os ceramistas Tupiguarani: eixos temáticos. Belo Horizonte: Superintendência do IPHAN em Minas Gerais, 2010, v. 3, p. 115-148.

• CADOGAN, L. Ayvu Rapyta. Textos míticos de los Mbyá-Guarani Del Guairá. Asunción: CEPAG, 1992 [1959].

Page 47: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

• LADEIRA, Maria Inês. O Caminhar sob a luz. São Paulo: Ed. UNESP, 2007.

• SOUZA, José Catafesto de et al. Tava Miri São Miguel Arcanjo, Sagrada Pedra: os Mbyá-Guarani nas Missões. Porto Alegre: Instituto do Patrimônio Histórico e Artístico Nacional, 2007. Com CD incluído.

Page 48: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

Sobre etnomusicologia entre os Guarani

• MONTARDO, Deise Lucy Oliveira. Através do ‘Mbaraka’: música e xamanismo Guarani. Tese de doutorado em Antropologia Social, Universidade de São Paulo, 2002.

• Resenha da tese de Deise Montardo (2002) – acessível pelo endereço eletrônico file:///C:/Users/Marilia/Downloads/146-162-1-PB%20(2).pdf

• STEIN, M. R. A. Kyringüé mboraí - os cantos das crianças e a cosmo-sônica Mbyá-Guarani. Tese de doutorado em Música (Etnomusicologia), Universidade Federal do Rio Grande do Sul, 2009 - acessível pelo endereço eletrônico http://hdl.handle.net/10183/17304.

• STEIN, M. R. A. “Kyringué mboraí: os cantos das crianças e a cosmo-sônica Mbyá-guarani.” In: Anais... 27. Reunião Brasileira de Antropologia, 2010, Belém.

Page 49: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

Algumas referências fonográficas – gravações pelos Guarani

• ÑANDE REKO ARANDU – Memória Viva Guarani. Direção geral: Antônio Maurício Fonseca. Direção de gravação: José Henrique Mano Pena. São Paulo: Projeto Memória Viva Guarani - Associação Indígena Tembiguai, Associação Indígena da Aldeia Morro da Saudade, Associação Indígena da Aldeia Rio Silveira, Associação Comunitária Indígena do Bracuí-Acibra, Comunidade Solidária/Interlocução São Paulo, 1998. 1 CD. (73:39min)

• MBAE’PÚ ÑENDU’Í (Som Sagrado). Produção executiva: José Cirilo Pires Morinico (Kuaray Ñe’e Ru) e Luciane Ouriques Ferreira. Produção musical: Fernando Pezão. Porto Alegre, 2001. 1CD. (123:40min)

• YVY JU – Caminho da Terra Sem Males (Grupo de Canto e Dança Nhamandu Mirïm - Musicologia Guarani no Rio Grande do Sul). Direção artística: Agostinho Verá Moreira. Direção musical: Arnildo Verá Moreira. Técnico de gravação: Cristiano Scherer. Direção geral: Paula Caleffi e Walmir Pereira. Porto Alegre/São Leopoldo: Museu Antropológico do Rio Grande do Sul, UNISINOS, 2002. 1 CD. (40:17min)

• ÑANDE ARANDU PYGUÁ – Memória Viva Guarani. Coordenação indígena: Marcos dos Santos Tupã, Timóteo Verá Popyguá, Valdelino Karai Veríssimo, Manoel Lima Karai Poty, Olívio Jekupé. Coordenação geral: Antônio Maurício Fonseca. Direção de gravação: José Henrique Mano Pena. São Paulo: Instituto Tekó Arandu/Projeto Memória Viva Guarani, 2004. 2 CDs. (CD1 - 123:28min; CD2 – 127:58min)

• NHANDERÚ JEPOVERÁ – Cantos Guarani. Direção geral: Adriano Verá Benites. Produção musical: Gustavo Finkler e Sergio Olivé. Produção do projeto: Ana Luisa Teixeira de Menezes e Maria Aparecida Bergamaschi. Porto Alegre: Aldeia Canta Galo, 2004. 1CD. (53:42min)

• YVY POTY, YVA'Á - Flores e Frutos da Terra. Organizadoras: Maria Elizabeth Lucas; Marília Raquel Albornoz Stein. Direção Musical: Vherá Poty Benites da Silva, Marcelo Kuaray Benites, Agostinho Verá Moreira e Guilherme Werá Mirim Benites da Silva. 1. ed. Porto Alegre: Iphan/Grupo de Estudos Musicais/PPGMUS/UFRGS, 2009. 80 p. CD e livro. (59:55min)

Page 50: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

Filmes • MBA’EPÚ NHENDÚ - Sonoridades Mbyá-Guarani:

um projeto etnomusicológico colaborativo. Porto Alegre: IPHAN, GEM/UFRGS, 2012. 1DVD. (18:00)

• MOKOÏ TEKOÁ PETEÏ JEGUATÁ – Duas aldeias, uma caminhada. Paraná: Iphan, Vídeo nas Aldeias, 2008. (63:00)

• NHANDÉ VA’E KUE MEME’Ï – Os seres da mata e sua vida como pessoas. Porto Alegre: NPPPI/SMDHSU/Prefeitura Municipal de Porto Alegre, 2010. Parte de 1 DVD. (27:00)

Page 51: Yvý Poty, Yva’á: REGISTRO DE cantos e danças tradicionais ... · O que é música? • Anthony SEEGER (2008) • música é um sistema de comunicação que envolve sons estruturados

PERIÓDICOS E COLETIVOS EM ETNOMUSICOLOGIA

• Associação Brasileira de Etnomusicologia (ABET) - http://abetmusica.org.br/conteudo.php

• Associação Brasileira de Etnomusicologia (ABET) ANAIS - http://abetmusica.org.br/conteudo.php?&sys=downloads

• Cahiers d'ethnomusicologie http://ethnomusicologie.revues.org/

• Ethnomusicology - http://www.ethnomusicology.org/?Pub_JournalGI

• Ethnomusicology. http://www.ethnomusicology.org/?Pub_Journal

• ICTM (International Council for Traditional Music) e A Non-Governmental Organisation in Formal Consultative Relations with UNESCO: http://www.ictmusic.org/authorities-old

• INET (Instituto de Etnomusicologia - Centro de Estudos em Música e Dança - Aveiro, Portugal) - http://www2.fcsh.unl.pt/inet/publications/page.html

• LABORATÓRIO DE ETNOMUSICOLOGIA RJ: http://musica.ufrj.br/index.php?option=com_content&view=article&id=109&Itemid=123

• MUSA: UFSC (Núcleo de Estudos Arte, Cultura e Sociedade na América Latina e Caribe) http://www.musa.ufsc.br/ e https://www.facebook.com/MusaUfsc?fref=nf

• MÚSICA E CULTURA - http://musicaecultura.abetmusica.org.br/index.php/revista

• Smithsonian Folkways http://www.folkways.si.edu/

• TRANS - http://www.sibetrans.com/trans/publicaciones

• Yearbook for Traditional Music – http://www.ictmusic.org/publications/yearbook-for-traditional-music