sindicalismo no brasil de hoje dilemas e perspectivas roberto veras 0909
TRANSCRIPT
-
8/20/2019 sindicalismo No Brasil de Hoje Dilemas e Perspectivas Roberto Veras 0909
1/28
S I N D I C A L I S M O N O B R A S I L D E H O J E :
D I L E M A S E P E R S P E C T I V A S
Rb Va1
R: E a ca a a ca daa a d d aba, a a
d d d aba, a abaa ca dca, aca a a
d c d a 90. A , bca dca a da a da ca ca
dca aa a, a CUT a Fa Sdca, ca a aa d
a da bca d d da caa cc da a d aba.
Q a, ad a ca a ada dca a ad da
ca c ad d G La.
Paaaca: Sdca, d, ba da a d aba, dcaca, ca
a.
1 Doutor em Sociologia pela USP e pesquisador do CENEDIC/USP.
-
8/20/2019 sindicalismo No Brasil de Hoje Dilemas e Perspectivas Roberto Veras 0909
2/28
2
A 9 0 : á ç ã
U c, c a ca a a d c d a 90, a
dca ba. O a 80, acad a ac d dca a
a c c í d c , aca aa
da ca da Ca ca d Tabaad CUT, caaa c ad
aca, d a dca a d a (A,
1995, 1997 1999; Rd, 1999; ), a da c cc
caa aa a dca cca, ca ca, ca ada
c a baa2.
Faa a d
d aadad, dad
í (Ha, 1992), a, d a
a, a c d S
da cd d bdad da a
. O ab, a dca abc c
c ca ccd a aa a
Ead, a , a da a.
A
c d aba, cad d aba, d
ad d c. N
d aba, Td (1997) caa a
a aa a d cc cad c d dca
ca ca. Ua a aca c a ad ca
, d a a ca daa a a da aa
d ca d cad d da a cd d d
a aba, acad d aa ad a b
2 N d Bd (1998), a baa, d ba, a aa c a
, adad a d a
, d d a aada aa d aba ac ca, aa, , . O a, aa d d d , dc d, adaa, a da a ca, aa a ca. a aa ca da a ca a ca d Wa Sa...(1998: 48). Paa a d a ba a (aada bd a ca d cad ac, ca a a aa dd d caa aca d da aa d Ead aca), a dca ca d cadda baa, c a aca ca d d cad ac: , a a a a c d caaadca, ca ca a d c , caa dac, a acaad, ad a d a ccacca a d d a da d da, c
, d cca d aa, c a ad cad, a, a bcdad cca (Bd, 1998: 50). Paa G (1998: 19), a baac, c, ca
-
8/20/2019 sindicalismo No Brasil de Hoje Dilemas e Perspectivas Roberto Veras 0909
3/28
3
a dada d abaad, ddaad a a d aa d
acd c a ddad aa. Ua da ca c a a
ó , c a c
(B, 1988), da
í
(P Sab, 1984)
(Fa, 1982), c c
d d c a da d aa adada aa
aa aada d d d a a . A
c da
, a a
d c d aba
a ca a
d cad d aba (ba cada)3. A
ca ca aca a a da ca d aa d aba,
ab aa a cca a
, ca a a da da dQ
T
J - -
, dad a a ac c aca d abaad a a, a c dca da
aa a a caaca. Paa
, dda d
bd a da d , a a d dcada c a cdad
a a d aa a ada d a c a dad.
A a d a 80, ada d Td (1997), a c ca,
cad a da d
da a d aba: a
d aa, acada a da a dada,
bdc a aaca; a d a, d
c acd abaad a; a cada cad d
aba, da c a dad da caa
da da a dada d . O a , ada,
a d
d aba, a a ac b a cd: é
(acada a ),
(acada a d aba
a c ca a bda d a ada cca. A c a a ca ca a , aca dad d a a, aaba a c d abdad.3 L Raca dcaa a a dca c d d aa d a aada c c d a bdad a a a, a d c a c dc, bcad cacc ca a d a d a aaca bda c a ddad (Td,1997: 137).
-
8/20/2019 sindicalismo No Brasil de Hoje Dilemas e Perspectivas Roberto Veras 0909
4/28
4
c d aba)
(a a d a da
ddad)4.
Bd (1998: 44) dca ab dc a c: H d
c a ca a aca d aaa c bdad,
aabdad, daa, d a a c a a ba
a a aa d ba.
Da d caa daa, dca, a da da
, a a d
S a ca da ba ca
da
, aa da ad. A aa
aa, d , d c b abaad, a
5, a
6 a
7 da a d aba. A
abdad da a, c aaa B (1998), aa a a
a d a d abaad a aa dca, ca
a d ca, a d d
, a a d d
caa .
4 E , a bdad d aba c a a a caacdad d a ca d aa , d a a d aba c dc aa a a cdc caba d a dcc, a a d a cd,ddd d a ccc d, b d d a acc ac, c, a ca d a d aba (Td, 1997: 142). Tab c Wd (1989), aa d ba daba, a a da d
;
;
.
5 O (1989) aaa aa ad a ad a a a ca d aba aaaad acad da a da: a d ca a aa ca acada da a aca a
(abaad a, c a aaa, bc a); a d cad d
aba (
) (abaad d a bcaada, bc); acca da d d b cada a a da ba d aba aaaad a, caa (a d a); , , a da a a d a d aba da (a aa d c daba, a ca a aa aaca da caa d ).6 B (1998), cad M (1987), a bdad d da a d aba: a
,
cba a aa ada a d cc d c, cd a c d c d aba ca d aba ; a
, cba dda c d
aba ca d aba ; , a
(d Sa da GM) cba cd abaad, cad d da aa dca, c ca d aba d (aaa d ). Da, a a caa ca a, a cada a d acada a d d aad (1998: 9899).7 Qa d caa d abaad d c d a, B (1998: 86) aaa a c a b a c d ca: abdad d , a, d da; daaa ada d a cd dca d d aba ( a a a cca);ca d ca ; c ca, aca d a bc cca; a a a d ,aca d a dca; , dca ddaa a da a aaa.
-
8/20/2019 sindicalismo No Brasil de Hoje Dilemas e Perspectivas Roberto Veras 0909
5/28
5
A c d ad a ad a aca a a c d
aba, da cdad aada d aba d dca, a da
a d a aada. Ad G a
acad dca a, a ca, d aba a cdad,
aca a a d A
P
(G, 1982). Sd ,
a a cdad d d, a ca d aba,
aba a ca c ca, ca a d caa,
a ca ca d cada , a ca d a d ba,
d c d a da (G, 1995 :16). N , d a
dd d aba ad a ca d ddad d d da da
da a. Na a a , cad a d
accad , a c Sca (1990), O (1989), Haba (1992), K (1993).
Oa (1998b) ad, c L Gaa B, a da aa d
caa ca, a d db da adad d cc (
, c a c a d
ú
, a cada a d aba,
aca dcaada, da d da aca).
Ccda c Rad Pad, , a c a a ca d c d
aba ad, a cc d aba dda a
daa dcad, dad a, , a a a cc d
abaad (Oa, 1998b: 57). Ma, aa a a da da da
cadad d aba a a d d c, caada
, b
, d daa da cdad d d d
d bc c ca ad d caa. Cc:
N
,
,
ó , ,
,
,
,
ê
,
H
,
,
O
G
.
N
â
ô
’
K
,
é . E
-
8/20/2019 sindicalismo No Brasil de Hoje Dilemas e Perspectivas Roberto Veras 0909
6/28
6
M ,
õ ,
é
ô
’
í ; ,
,
í , é
ô
’
K
,
,
é . . . ( O
,
1 9 9 9 : 1 1 - 1 2 ) .
A bdad da a d ca ca ( d Oa, 1999b) d
a da ca a d dca ( d B, 1997),
ba aaa daa a a aad a cdad, abaad
dca, a a d.
N ca d Ba, a da ba da a ada. S a a d c d a90, c a d Fad C a dda
,
a ca a a a a da
. Ea, ab
d Ba c a ca a a cadad
bada a C d 1998. P ad, ab c
cad c
d C Iaa. Paa dca ba,
c a, a a ad da dcada d 90, a a d c
ba c (a c a acad c ca a, da da a ca baa c ca a da a dca)
da (ad a
, a cadad C d
1988 c c
). Ua cba,
cada, abc a b a dad.
E ca c a aa d a da Aca Laa, a a c d
dca ba cdca c ca a d bdad. A
ca da Caa Sa, a a d ca d ca
da 1992 1993 (Oa
, 1992 1993), da a
cada dda ac d ABC (Ba, 1998 2001),
ca. Ea, ca c aad ad a
da d. Sd Raa (1997), a d
-
8/20/2019 sindicalismo No Brasil de Hoje Dilemas e Perspectivas Roberto Veras 0909
7/28
7
a d da ca, a ca c d a d a
a, ca aa a dca ba a c d ca, a
aa d , a dca d a cc caa d aba a
aa da aa ca d abaad.
c, aa, a a a da ca, c
ad d a a da cd d aba a d c aa
b ad8, aad da a a dca. Ea daada a,
d ad, aca aa a ca a a cca
aaca, aca a d da ca; , d ,
a a dcdad ca, aa caada a ca, d da c
aba caad, acad a, aad a aa da a a
da a dc (Raa, 1997, :9798)9.
S Ba ac a a
a a da
,
c a dda, ba da, a 80, c a ad
a da dda d
da ca (d aa aba,
dd d C) a c d
c ca ba daa ad c a d10.
Ta , d F (1997: 237), a d d a d Ead
ca d ad d b accc, ad
caa d d dad a ca d c a
cdad, d c ca a a, d a
8 Acc a , a d c d ca ca acaad d c ca d
caa d aba, c aa d aa d d aa d c b abaad, a a daca. V a , , Ab (1998) La Aa (1999).9 Ma (1994) ab aa dca aa aba a a ca, d ca d ab d dd a cc, ca c a ca.10 Paa F (1997), a da da b a baa a a a d : d da ca daa d cad (ad d a a d dc ca, a a aa cca dac aca, a c ca cca a ba a a c); d aa d ba (ad aa d cada c, ad c, ada aaa a ca a d a ca); ca a d da baa d ad aca (a a aa d a baa d d ad,dd a ca d c).
-
8/20/2019 sindicalismo No Brasil de Hoje Dilemas e Perspectivas Roberto Veras 0909
8/28
8
bc a a, a d aa a d
.
R ç ã í ç ã
: ç õ
O C, da a
, aa d d
d a C Naca, aa a a abaa, aca
a aa dca ca ca. A ca ad d 1992
cd aa, c a C d Mda da
La d Taba, ad da caa a
a. E da
, c Iaa, a dca
d Wa Ba (ca d d dca, d abad a
aa da cda cca d D) aa M d Taba. C
, b caa a, aad dba aca b
da a d aba a bdad d ca c aca (A d
Oa, 2002). O F Naca b Ca C Ra d Taba a
dba a d a b db d 1993. C 11
a d cada d 3 : dad d abaad,
dad aa d Ead da cdad c. A d Oa (2002)
dc a ca d ca: a) d d a a
ba d a d a d aba; b) d da daa; c)
d d a a aca.
Pcaa a a da a ba a CUT, a Fa Sdca PaNaca da Ba Eaa (PNBE). Ta c ca c,
a c da OIT, a dcaa da a d aba, a
aada aa da ad d d bdad aa dca d a
a d aa dca ca ca. O a ba,
-
8/20/2019 sindicalismo No Brasil de Hoje Dilemas e Perspectivas Roberto Veras 0909
9/28
9
a, a PNBE c a Fa Sdca aaa a da CUT,
aa aad a a d Ca C Naca Acad, da
d aa a d Sa Dcc d Ra d Taba11. P
a a, a da dca ccaa, a a da CUT a cada a ada, da da ad cc da
cdad a d ba. Dc, a a , a adaa ab da
daa d PNBE (dad aa a a adad) a FIESP
a a aa da Fa Sdca a a ca
da aa12. Ab aa cada a a
11 A da Sa Dcc d Ra d Taba SDRT, adada a CUT c d a 90, cada aab a d Ca C d Taba CCT. O b d a daa d dca ca a da a,
d a ca ca, a ac a a d aba, a c: aadca, d d , ca ca, d aba, d c dda c, aca ad ad, a d Ead c. E a aaa, aaa d aa a aaa ba a a da d aba c b, c, d aa a d cdadaa cda a ca dcca Ba (CUT, 1995a: 19). A a d SDRT da CUT a caa a a a ca da Caa Sa,ba d d aa da, aa a a ca a c: A a c d a da ca d da cdad d a ba cca. Pa a ba c da aaca, da ca, da a d cd dcc. Q a ad aa dcdadaa (CUT, 1995b: 12). A CUT , aa d a a, a da d d da da a daba, a ccada aa ca a a ba. A d a d d ca, abaa dca (a daa a ada ba bca d daa d ddda, cbad c d aa aa a b a aa a dca CUT, 1996d: 05),da a a d aba ca a a dcaa c cd bca aa a cc d ba aad. A dcaa da a d aba b aa da ca d ca caa d ca
a b d d caa aba d d a d. Sca da abaad a dad dcad a a a Ead d da da d d cc. Fa c, a,b d da dc d a a a a, a ca d a d aba.D , a, a dc caa d da dad aa cca ada d aaaad(CUT, 1995c: 13). A a d SDRT da CUT da aada a a ca ca da VII Pa Naca,aada 1995.12 C baa Rd Cad (1993: 158 164), dca d ad a a da aa ca daCGT, ca da dad R Ma A Md, dcad c
aca. A, a, c aaa a aba a Ca: c cad dca cad a CUT, d ad, a CGT, d , baa aa a a ca a bada da ddad a caa a ca ca aca da CGT. S a: a c da daa d La, d a 70, a c acac, a d Md aa a d
dca aca, c c aad b c da
a dca ac a ca c aa a adad. E a d , c a CUT, adba a d ca aca, a a c, d ca a ac, a a ba dcaa acd ad c a a, ccad a a ca , d, a , dcaad
ca a da ca d cad (Rd, 1991: 36). Sb a a, cad da c d a ca a CGT. A d a : E d a d 1988, a a da dadaada S Pa, a ac d Md d Ma c da PC d B ( da c a aa d aa, ddda Ma Md, d ca c b d caad C, a C, a d a,a C, a cb dca, c ccdaa dcaa d PC d B). S a abadaa a caa, a d a, S Pa, a C Sdca Caa. E d 1989, a CSC a R d Ja P C Naca, d ca 2.563 dad, ad 703 dad. (Eba dadac c a c dca, a CSC ad CUT aca d IV C Naca da ca)(Rd, 1991: 3738). C a ada d a ad a PC d B, a CGT a d c, d 27 d ab a 1 da d 1989. N, R Ma d, ca cadda d PCB MR8, Ja: A ac dada dcd cca, aa fins de setembro do mesmo ano, o ‘seu’ congresso, elegendo Joaquinzão como seu presidente. Enquanto a CGT deMagri mantinha o nome Confederação Geral do Trabalho), a CGT de Joaquinzão retomava o antigo nome de Central Geral dos
-
8/20/2019 sindicalismo No Brasil de Hoje Dilemas e Perspectivas Roberto Veras 0909
10/28
10
a d
d d ca
da a d
aba13.
A a da daa da a d aba a: FIESP, Cda
Naca da Ida (CNI), Cda Naca da Aca (CNA), Cda
Naca d Cc (CNC), Fda Naca d Bac (FEBRABAN) Aca
Baa d Rc Ha (ABRH). D aa a ca aa d
a, a dad aca aaa aa dd a ca a
a bdad dca, a a d c a aca d
b
. Rcad a d ddad
cdad, adaa bd a d d c d aba. P ad,
a, ccaa a a da a d a cda, c ba da
a aa.
A a d a aca, daaa, a d d, a da d
a d a d aba , a dad aa d
abaad dcada c a cda: a CGTCa, a CGT
Cda, a Cda Naca d Tabaad a Ida (CNTI), a
Cda Naca d Tabaad Mac (CNTM), a Cda Nacad Tabaad Cc (CNTC), a Cda Naca d Ta (CNT)
a Cda Naca d Tabaad a Aca (CONTAG). Ccaa,
a ad d ca a a daa, da da a da cdad
Tabaad. O ad a a da a a (Rd, 1991: 38). E da a d PCB daa a CGT aa aa a CUT. E a d 1991, a c d da da Fa Sdca, d 1.793 dad 783dad. N A Md c d. Pa c aaa, a a cad da CGT adca ada c da CUT (Rd, 1991). A da (Cca, CGT, Fa Sdca), c ada a a ca dca, a U Sdca Idd USI. Cada 1985, ada baca da cda d d ad d cc. E b d 1989, c a aca d cca d 1.500 dad, a USI c. Ra a d cc, ddd dca ac, a USI, a dada, ca a a ca a c ca dca b da da cda a caa(Rd, 1991: 3637). C C (1995: 109), a a d aa d da CGT d da FaSdca, a a a da dca ba: d ad, dcaa dcad c d daaca d a cadcaa, caa ca , d , dcaa d ad, a aad c aaaa d ba.13 C b A d Oa (2002: 297), Sdca d Mac d S Pa, ca c da Fa Sdca,a a caa d ba da a d aba aa a a dda abaa d FHC.
-
8/20/2019 sindicalismo No Brasil de Hoje Dilemas e Perspectivas Roberto Veras 0909
11/28
11
dca, da cb ca, d d a da Ja d Taba, d
caa, d a cda da CLT.
A dada aa caa a a d da d
a da a d daa, a c ddba d
dcaa ad a cab a d a 80 a dc d
dca, a a ada a c a da bacada. A Ead,
da da a d a, caba a dc a a a a.
Ea, a caa d abdad
cca adad ca (c a a d dad d Iaa),
a ad a da, a a a da cdad
c d (caad aa a dada , a
-
, d aa a da a
aa, d
, Ja Tabaa da). A
cda a d F a caada , c FHC,
c, dba bc , ad a a dda
aa a ca aad c c ca... I
cc a
14.
A a dda a a ba, a CUT da, adaa a
dd a caacdad d aa bca , a, d b a
daa caa a ada. Cb aa ad d
d caa cc da a d aba, a aa da a
ba cdad a a cad da dca CUT,
aca a a a c a aa da a dca
.
14 C Raa (1997: 87), c bc ba a d cad d aba a a a a a aaaa (a a d caa d a a acca da adad d dca, d d d , daca ca). Eaa dcaada a a aba a dca.
-
8/20/2019 sindicalismo No Brasil de Hoje Dilemas e Perspectivas Roberto Veras 0909
12/28
12
A F H C
Cb a FHC cda a dca, cdcad a a da a
ca d aba a, ad a cab ca aa d
aa15, aad a ba d d d baa d a a
baa, dcadad c d
da a d aba
d ca. N , a aa da a Vaa
cdada ,
, aacad c é
dca, dcaad
bc. Eabc a a d daa da ca ca
a a acaada, a
16.
N ba a da a ca d a da b da a da
ca da aaa da dadad a ca (Ca, 2000),
c da d cda a a Vaa c ,
c, ad ca17, c Ba aa cad a a 90 c a
aa d caa ca ca ca.
Ua c d dda a a adada a a d 1994, a
caa da Pdca da Rbca, aad caa a aa daa d aba Ba, d ac c c d caa
d, a a d a d aba a aa d ca
c. Dacaa, a Mdda Pa, a dda:
d aba aaaad a caa, da Paca Lc
Rad, d Bac d Ha, d aba , d aba aca, da
15 Sd Oa (2000), cca d d PIB ba, a d R$ 250 b, d d c aaa.16 T d Sca (1993), aa da a
c c c, a ad caa. Aad CENEDIC/USP, a a dca b a da cdadaa a a FHC.17 C Oa (1998a: 10): A a d aca, a ada ca a d Vaa a Kbc, c abaad a d a. Ma, a aa caba d ca a a dad, caa dcb da a d cad d ca d da, a d aa. E d d,ad c ad , abaad , aad, cbaa a ca a c .Tcaa a a aca d ca. a cb aca , a aa d d a d, a c ad ca c a ca da dca ca, da a da ada d aba, d a , da a, d d aca dca c c a a d Wa, a
-
8/20/2019 sindicalismo No Brasil de Hoje Dilemas e Perspectivas Roberto Veras 0909
13/28
13
C d Cca Pa, c (, , K, 2002 A d Oa,
2002).
Facc D, a a M d Taba E, 2000, ac a
d aa a 7 da C Fda, c a a
ba d ca a , aa da ad da aca d
b
. Da da ca aada da ca d
d d a C Naca, a a a a a d
aa a 618 da CLT. O ca, 2001, d ca,
P d L ( 5.483), c cd: aada a d
Cca a a b aa ad aba, da d
abaa aad d b d ca ca18. S aad
P, a a abaa aaaa caa a d
FHC dcaa. A aa ad d a a c
aad d a c bca ca da aa d A 7
da C da a bc da Cda da L d Taba
CLT19. Sb dc da da da a d aba, FHC
aa, ad a aa aa, ada
da a a abaa d d
ad dca da ca c ca d ca da Rbca Va. O d 1964 dcad ca aa.18 E a cd, d aa 50% a d d ca a Caa Sad, dd aa. Na a aa, add a ca a ac b a , a ad ad a a a abaad. C a aa d PL, aa d a a a a a a aca ca, ad a C (c: c da dbdad d a, a adaa d aba d 44 a aa d 6 a , dca aa ad, a a daaa 50% a a a a a, a a aa acaada d ab a d , a d 30 da, a b d da d a, d cc d d c d ad d , dad, c ad, ). C , d ad, a d dd caa, d a a aa ca a CLT a b d ca. P : a d a aad aC, a a da ada da; a a 13 a, d ab aad cca, c aa , d aca a d aa d cad; ca d d d FGTS, ad 8% d a, da cad; ab da da d a aa, dad aa, a d ca d ca c (K, 2002).19 O a a a d dba aca: E ac a a a ada CLT a a C Naca. N ca d a ca , a aca da cab a a. Od ca, a a . Od ca, a cad (D d,
Caa N, 1999: 362).
-
8/20/2019 sindicalismo No Brasil de Hoje Dilemas e Perspectivas Roberto Veras 0909
14/28
14
20. Ma da a dca dca
da a ca a da ca a P. Ea a CUT
cc a ca21, a Fa Sdca, d dc
aa, a a dda c c22. O ca
a da c a d ad da a CUT
aaa aca ca a a d 23, a Fa Sdca
20 A , ba, a a d a a caa a, caada a a d ba.21 C J Fc, d da CUT, da, dacd c a a aa d dca bac, aa a 618 da CLT, abd a bdad d ba d d c d abaad, ac 13 a, adca d a, da a da ca adad, aa a ca. caa a cad a aada aa abaad, cca c b d ca a aa , a,a daa aa a ca a aa d d, a aa d d , aa d c ad acabaa c a daa a d a a a d d, caad ba da d a d abaad (Fa d S Pa, 24/03/02). Na aaa d dcaa ad CUT, a dabaad C d Ada da OIT: N a CLT c c. Aaa a ca. Ada bdad d aa dca. c aa a a abaca c a cca da ca ca. Q dca aad ca d aba. S a ada. Pca dc. Ma a a a ca dda aa? E, a ada: dda a dd d d ca cca, aad a dca c d C, aa aa d a d. c aa d dca d dca ca dc a a c ca ad (O Oa, 2002: 25 27).22 O d dca a 618 da CLT (Cda da L Tabaa) d b d adc . C ab, d caa ca d d acac; cc aaca ada ad d ca a. A a aa da CLT a d; a ac dca aaaa a da da a caa aba Ba. E a a, a ca acc addad d abaad d a acd; ca c, a a a CLT. A da da a caa aba, caa aa a aa da da a, . A CLT 60 a, a a da ad Ba ad a a d da a a abaad
d . Ea aac d a dacada c d ca a ad ca d d c. Da da adad, a acab d a bcaa d c, add a ca cada; a adad a da da aaa bcca (...) A Fa Sdca, c abaad dba a 1.600 dad ada, acda a dca a CLT ca a (...) P cab a a a ca d dca d aa ada a d cc.A a aba caa ca da, adaa a adad. O a d d cac a aad a c d a cda a adad. A a a adad aacaa a da da CLT (Pa Pa da Sa, Pa, d da Fa Sdca, Fa d S Pa,24/03/02).23 C aa da Fa d S Pa (22//03/02): Ma d 1 d abaad 27 caa a c cdad d aacaa d , aa, aaa aaa ca d aa a CLT (Cda da L dTaba), d aa da CUT (Ca ca d Tabaad), a A Ucad ca a Rd dD d Tabaad. N cc da ca, Ead d S Pa a a aaa a 200 abaad d bc ad da a d d da. O d ba da CLT, aad a Fa Sdca, acd cad dca a a b . O ada ca
ad Sad. C b, a caa a a d da a a. N d da d d abaad. Aca ca, . Ma ca [ca] d abaad ba caa, a J Fc, d aca da CUT. E S Pa, a aaa da ada Paa a a aa daRbca 4.000 da, , ac, c, c d da ad, , daa da Pca Ma. Paa a CUT, a 5.000. N a d , a da 19, aa aa bc aa d FHC, d Taba, Facc D, d da Fa Sdca, Pa Pa daSa. N c, cca d 15 bac abaa bac c d aca a a Ba Va XV d Nbab a aa. N ABC, 30 ac da V, Scaa Fd d d a d aa da aaa a da a a. N d d c, d acd c a a. Na V, 230 ca daa d ad. E Caa (SP), 10 a ada a a acca dad, c, aa ac a A Iaca d Vac. N Va d Paaba, 20 abaad ada a da d , a 11 bca a a GM, a V a Fd. Na ada, 135 ca daa d ad. A PM
-
8/20/2019 sindicalismo No Brasil de Hoje Dilemas e Perspectivas Roberto Veras 0909
15/28
15
aaa acd c Sda, aad a ca da CLT a a
aada P24. E aad a Caa d ca c
aa aa c daad da a.
E da, d a Sad.
A
ã
E aa ca c a caa cada c a a a ca
ca, ada a cab a 80 cada a a Caa Cca, a c
d c d a da cdad c ac a,
aca c Pa Ra a d FHC, a a da cada,
a, a cba d a aad, d abdad,
aa, d d daa ca a (Oa, 1998b: 165). D
ad da ca da, adaa a a da d aa
ccca da dcdad d bc, ada c a c da dda a d
a 80 a c dda a bca, a a d a
cd d Ead a a caaa. A c a d Ead cc
b a da bca c a da ca bca bd
a da aca d Ead cd (Oa, 1999b: 67). Da d dc
d cc dcaa S J d Ca acad d ad d c d a a d b ba. O ad da CUT a dad da LG P, ab da d da.24 Tab d aa cada a Fa d S Pa (22/03/02): A Fa Sdca Sda (dca da a daa) aaa acd aa cc da CLT (Cda da L d Taba). Cca d 145 ac d Ead d S Pa d, adad acd, a, aca c, caadad, d 13 a a d a d d a . O acd a a a Ja d Taba. Ma, Sad ad a daa a , a ca S da a ca aa d Taba, Facc D, aaa Daca Ra d Taba S Pa aa M Pbc d Taba. O a d abaad da
a d, ada, ca acd aa a d Ead. Sd Da Ra, cad aad d aa, a a caa Sda aa dc a ad d , a d d . A d d d a a, a a 30 ca a aa d ca d aba.Ra ab a d aa d , da a a ad. O d da Fa Sdca, Pa Pa da Sa, d a ca d d ad d a da a ada acd. U da a acd d ad ac, aba 25 abaad d, Pa a aa da a. Pa aaaca. O ba [ acd] daa ca. Ca da Ja, d ca, d M Pbc adadabaa. J d a a ad ada acd dad a. Paab cc a ba da a CUT d a. A CUT d Ma [M d A d SPa], a d Ba. I a b a CUT , aa. Q da a a a abaad, a d d .
-
8/20/2019 sindicalismo No Brasil de Hoje Dilemas e Perspectivas Roberto Veras 0909
16/28
16
da
, a aa d aa da
a aa, a d a aa a aa d bc, a
cd bca d ad a caada, a cad,
c a d Ead d BEa (Oa, 1999b: 68).
O a aaa, ada, , c a c aa ca
ad, cc aca d
ca a d
d da da a a. Taaa d c ad a
ca a da a a da dcaca.
Paa ca da Aca Laa,
a ad a
a aa da ca a
(aa), a ada a a a aa. Paa a cba a
, da cd daa: d ad, a
ad, da, cad c d
d dc dcc cd a a da a ca ca d
a 80; d , a a da dcaca (aa) d a ada da
dca í
(cada c abdad) dca d
(,
b da aca da aca, d bdad/adad).
Qa a d aa/ca dca, baa a a
d da d , cda 1995, d a a
da aaa d Ead d d dcc da da d d da cdadaa
( dd a d d cd). A caa a
da bca d c a ca d a cdadaa aada,
da aa d c d ca da da, d
aad cad aa a d d:
a aad/dd a
; í
, a é -
;
,
a í
(ad a ab
d ) a é
(ad a ab d a);
, a
;
, a
.
-
8/20/2019 sindicalismo No Brasil de Hoje Dilemas e Perspectivas Roberto Veras 0909
17/28
17
N aa, aa a dad, caad, aad, a aaa
í , ad a caada
í ó (aa d
ad d ca bca c aa ca d Cdad Sda
aa d da a, d baca, d aca a, ).
A í
, b ca aaa da da (Ca, 1998b), a
a dca (ada a d) a aca (dda c a a ac da
daba d Ead aa c a ca). Na ca,
caa caa ca: a) aa da, caa c
aa a cd d
(d b aa ); b) a a
dad, a bc d a aa d aca (b a a
ba, dd a aa ca d ca
aad, caad, a, , c c
daad25), abad a, a, a c bc, a,
cdadaa); c) aa aad , a a ac
d Ead a c d ca d aca. A aa da ba ,
a, a acada a aca da aca cdad (c ba
a Cdad Sda a da Oaa Sca26,
ca)27. Da ca d c 28 a da ca a29.
25 Qa ca acaa cdada a abada a ca cca, ad bda a ba(Oa, 1998b). Paa Dab (1993: 99): Dad a a d caa aa d ac d adadadad ca, a cb aa cda a dadad. P ad, ca a ad d d a, acad a d da c ac a . P ad, abc a aa daca ca, d a, a da da a aa cb c , db a bc d da a.26 E 1997 G d, c a da a d Ead, a Mdda Pa cad a a dca da OaaSca. O a da OS, c a d bc a ONG, a d aa aca c Ead a c dca, ad, ca d cc cc. Rcbd, aa a, c bc ,
caada, ad abdad d c d ca ca. V a T (2001).27 C T (1998 2001).28 A ca da a aca c Ead, aa c c a aaa da Ead Mcad, d a d B Pa b aa ca , d , a a d aaaca, a d aa da cdad c (Oa, 1999a: 12).29 H aa bc d d G FHC c a da caada Tca Va, d adacada Pd ( ac d c aca) B Pa, cd da a dEad, c a . C dd d d ba a c a a c da.Na aaa d Pa (2002: 379), a da aa aa d c dc d a aa aadaba ca, aa da d bc aa, aaa aa a ca dcd ddad a a aa baa. Paa a aa ca da ca da Tca Va,
-
8/20/2019 sindicalismo No Brasil de Hoje Dilemas e Perspectivas Roberto Veras 0909
18/28
18
N , c aaa aa ca, c cbaa
dc d
ca c dc da cdadaa daaa a cadad
a aa d a ca, a aad
cada aada. Daaaa, a, d a aa aa a.
N aaa da a ca ca dada, a a da a
dca, ad, c M (1982), a da da cdad
aa a aa da ca (da a ca aa Ead a ca
aa a cdad). Sb a cd, a ca í
ú
(a a d
a c c a d d c d
Ead, daad d a caad ccad) aa, ada
ca. Aa, c FHC, a c, a da da cdad a a
ada a aa da ca (ad a í
ú
aaa a a
d a ca , c ca bdad d a cdad, a a
aca). N , a ca í
ú
(a, caada b a a
ccadaa), aa aa c
(
), c
,
a caa d c, a da cdad, ca da ca. Ua
aa dc, ac da da bca, a
ú
( aa
c aa cd), aa d ca a
dada; a c c (a d dca CUT) a
d bd a a da dacada/dada,
cbada a c d a ba ca d a, ada cc
ad dad30, aad ad
a a d.
Gdd (1999 2000). Paa a d a aca Ba, Pa (1998 1999). E aa a cca, da, daca ca, Ca (1999).30 Sd Ma (1999), aad dad d IBGE d DSad, a d 50% da a cada Ba, d a ad cdad, ca a d adad, ad a aaa a dad, aada, d, FGTS. V a ab Ddcca (1998).
-
8/20/2019 sindicalismo No Brasil de Hoje Dilemas e Perspectivas Roberto Veras 0909
19/28
19
D
a d d a d cad c d
a ba ca d a d d, a a d
(Ma, 1999; Pca, 2001). Saa, c d c
acad da a ba. Ta aa c a d db da
ca d a ca abaad ca da, c ca
aa d a daa a c
. Paca,
a d d dc, da d
d
3
1
c a a aa.
O d c a cada d
aa ca acada: a) a a da c abaad ad, a aaa
a d d c a da ca aa da a a
ad d a aa d , a a, c dca aca,
caa d ca d aba (ca, aba aca, aba
c), ba da ada d aba (bac d a) da a
(PLR), ca d d aba, a abaad
c; b) a a c a ada bca ca, ada da, ad aa a bc ca, cdc aa aa
aa ac dad ( d caada
a ca, d c, ad a a), cbd aa a
Ead d cad32; c) a a c a dad dca, ad,
ad, da aaa d d / aca aa a , a a
bca a a a cc / a dcaaca c dada
c d caa ca.
P ad, d d cd ca d a
ca, a a c a
( d Ca, 1998). Paa
31 C cc d Gac ( a , , G, 1980).
-
8/20/2019 sindicalismo No Brasil de Hoje Dilemas e Perspectivas Roberto Veras 0909
20/28
20
abaad, d aca ad, aa d dc
aa, aa dc da abdad, c abdad d
cada , a d ad a dda, aa d a aca
a (F, 1999; G, 1999). N b ccc (a da
a), d ad d ccada d aa d
d d c, ca bca d a cdad (a
ê
cada
a d cad baad). N b accc (a da ca
aa), cad c a abdad da baa, a d
a ca ca da dca da aca a33. C, a
ca ba, aa d ba d cad (da a ada, a), a
Ead caba baca: c a a a ad d cacada caa (d baca, ba c).
A a , a d ca, a acad, a aa
dca ba a a ac ca a a da
aa da ca ba Ba, c C FHC. Sa a a da a d
ca ca d aba ca a d da d d ca. Sa
aa da c d da aa d aa aca, c
a ca d F Naca d La Da da Ta, Taba Cdadaa,
1998, a Maca d 100 M, 1999. Sa, ada, aa da aca
caa aca, c a ca da Aaa Sca Ca, a aa d
F Sca Mda a aa d aa -
, c a d
Sa, 1999, d Wa Paa, 2000, d Qbc Ga, 2001. Sa,
ab, aa da cc cada a da aca c,
c bc, a acad caa c d
ca bca ca. O da, ca, cad aa a c d
32 V a , , Zbc (2000) Ab (2001).33 N d TEM, ad b a d FHC: O d a 90 cc: a abdad,c d cc, abdad, ca a a a c aa aa a, aaa da a aa. H a a d aa b a , ac cad a. Paa, c aa a caa d aba , a (MTE/S, 1995,
A, 200: 72).
-
8/20/2019 sindicalismo No Brasil de Hoje Dilemas e Perspectivas Roberto Veras 0909
21/28
21
, aada a a da bca (ca, ada da),
cada C Dba d Fd d Aa a Tabaad Cda, d
c a. Aa da aca, a ca dca aaa a b
c bc (d d FAT), a a d c da da ad da dcada d
90, aa aca d a a, d a d da
d da d d ba. A a d d
P Naca d Qaca Pa, a Ca d Taba Rda a Aca
d D Sd, da CUT, C d Sdadad, da Fa Sdca.
Paa a caa a a aa, a, a ca ca
ca, a bca d d c c a
, d abdad ú , a daa da aada da í ,
d
. E, aa, d d a dada
(aa bca d a aaa). R a ca aca
d a a: a) d da a (a d ca, aa ca d
aba ca); b) d d a c a ca: c)
b d d ca (ad d ca bca d c
a d aba da); d) ca da ca bca aca (ad
d ca bca d d ad d a d
da); ) b aca (acad d a a, Mc,
ca, da d da Aca, ba, da da ca da OMC, FMI, Bac
Mda c.
G
L
Ta da ccd c a ca d c, ad a d
La aa d d a. Sa c a d
a, a
cca dba da a abaa dca, c ddad
d dca ca dcad c a CUT a La, a
-
8/20/2019 sindicalismo No Brasil de Hoje Dilemas e Perspectivas Roberto Veras 0909
22/28
-
8/20/2019 sindicalismo No Brasil de Hoje Dilemas e Perspectivas Roberto Veras 0909
23/28
23
B I B L I O G R A F I A C I T A D A
Ab, Pa P (1998), Caa d Taba: Mdaa da Ra d Pd?,S ã
P
P
, S Pa, Fda Sad, V. 12, 01, aa.
A d Oa, Mac (2002),P
í
T
R
ç õ
T
B
: D E
V
H C
, Caa, T d Dad, I d Eca/Uca.
A, Rcad (1995) A
T
?
E
S
M
C
M
T
,
S Pa, C Eda; Caa, Eda da Uca.
______________ (1997),
, A, Rcad. (.),N
T
S
:
R
ç
ã
B
I
, S Pa, B Eda.
______________ (1999), O S T
: E
A
ç
ã
N
ç
ã
T
, SPa, B Eda.
Ab, Gac (2001), Ga Fca, Ea Pbc Ida Abca Ba, Va, Rb(.),
A
ç
ã S
E
ç
L
, S Pa, Cad d Fa II, Eca Sdca SPaCUT/Sdca d Bac d S Pa.
B, H (1995), A D da Ca Oa Ia?, R B C S , S Pa, 27.
__________ (1997), A Pca d Taba Ma,
A, Rcad (.).N
T
S
:
R
ç
ã B
I
, S Pa, B Eda.
Ba, La Maa da Sa (1998), Acac L da Ra Ncada,
S ã
P
P
, S Pa, Fda Sad, V. 12, 01, aa.
_______________________ (2001),D
V
:
O
D
E
S
A
, S Pa, Edc.
B, Aa (1990), L Paa Da T S ca,L M
D
, Pa.
________ (1998),D
N à A
:
O M O á
E
C , S Pa,B Eda.
Bd, P (1998), C
: T
á
E
I
ã N
, R d Ja, JZaa Ed.
B, R (1988), L
ó
T
E
, Madd, M d Taba.
Cad, Adab Ma (1992), O Paa I: O da Fa Sdca,N
E
,S Pa, a.
Ca, Rb (1998),A M
Q
ã S
: U
C ô
S
á
, P, EdaV.
-
8/20/2019 sindicalismo No Brasil de Hoje Dilemas e Perspectivas Roberto Veras 0909
24/28
24
Ca, Maa (1999), Faaa da Tca Va,
S ã
P
, 19/12.
_____________ (2000),B
M
S
A
á
, S Pa, Fda PAba.
C, a (1995), A E
S
C
: U
O
á
à C
ç
ã
C
S
B
, Da d Mad, FFLCH/USP.
F, L (1997), O M
, P, Eda V.
Fac, Ga (1993a), Nba Nca, Fa d S Pa, 04 d a.
_____________ (1993b),. A Va d Md Ccad,
S ã
P
, 20 d a.
Fa, C. (1982),U
T
I
, Ld, Fac P.
F, Gadc (1999), Fa TccPa a C d Taba Aaaad: O M daEabdad Da d Rc Pa, Paaa, V. (cd),
E
ç
ã
P
C
P
í
R
ç
ã
ç
ã
, Maa, EDUA.
G, Pab (1999), O Cc d Eabdad, Ld, Lca (), S á N
A
ç
ã
P
: U
P
í
P ú
E
ç
ã
P
D
, Cad daUaba, S Ca.
Gdd, A (1999), A Tca Va Cc D,
S ã
P
, 21/02.
_______________ (2000),A
T
V
, R d Ja, Rcd.
G, Ad (1990a), O F da Ca Oa,
R
I
Q
, S Pa, . 101.
__________ (1990b), P La Sc Saaa a B d Na Va, L M D
, Pa.
__________ (1995), Taba Nc Racadad Ecca,N R
, S Pa, . 24, a10.
__________ (1998),M
P
R
P
, B A, Baca, Mc, Pad.
Gac, A (1977),N
M
, Ra, Ed R.
G, Lca (1980), O C H
, R d Ja, Ed Gaa.
Haba, J (1984),M
ç E
E
P ú
, R d Ja, T Ba.
______________ (1992),T
T
C
A (
T
C
R
)
, V.II, Ld, P P.
Ha, Dad (1992),C
ç
ã
P
ó - M
, S Pa, Ed La.
Jc Rd, Ia (1997), Sdca, E Ra d Taba a IdaAbca,
A, Rcad (.),N
T
S
:
R
ç
ã
B
I
, S Pa, B Eda.
-
8/20/2019 sindicalismo No Brasil de Hoje Dilemas e Perspectivas Roberto Veras 0909
25/28
25
____________________ (1999), A Taa d N Sdca, Jc Rd, Ia (), O N S
V
A
D
, R d Ja, Eda V, S Pa, Edc/Uaba.
___________________ (2001), U Laba da Ra d Taba: O ABC Paa A 90,Caab, C
ç
ã
V E
A
A , .
Jc Rd, Ia Raa, J Rcad (1998), Sdca a Iaa Ba: EaaDa da Na Fa d G da Pd,
S ã
P
P
, S Pa,Fda Sad, V. 12, . 1, aa.
K, J Da (2000), A Ra d Sa d Ra d Taba Ba,P
C
D
ã
T
ó
P D
C
T /
C N
P
D
(Ra d Pa), S Pa,Uca/C.
_____________ (2001),O A
ç
ã
R
ç õ
T
B
, Caa,Da d Mad, I d Eca/Uca.
_____________ (2002), A d Iac da Edad da Pca Aa La Pad dRa d Taba S Mac, 19962000, Ra d Pa (a)
d P D Tcc, Adad Ecca Mcad d Taba Ea Ra Ba:
P
P
ç
ã
T é
D I E E
S
E /
C
E
S
I T /
C N
P
, La4 Mcad Ra d Taba.
K, J Da Oa, Mac A d (1999), Mdaa Ica Ra d Taba: AIcaa d G FHC Pd 19951998,
A
V I E
N
E
T
, S Pa, ABET.
K, Rb (1993),O C
M
ç
ã
: D D
S
C
à C
E
M
, R d Ja, Pa Ta.
Lad, M Va, Rb (2001), Tdca Rc d Sdca CUT S Pa,
Va,
Rb (),A
ç
ã S
E
ç
L
, Cad d Fa, V. 2, S Pa, Eca SPaCUT/Sdca d Bac.
La, Jacb Ca Aa, Naa (1999), Paa A d N Sdca: A C d Aaaa a Eca c Taba Acad,
Jc Rd, Ia (),O N S
V
A
D
, P, Ed. V.
Ma, Ha H. T. d Sa (1994), O Da d M Sdca Fac da Tca,
Ma, H. Raa, R. (),
T
ç
ã
: D
N
ç
ã M
T
,S Pa, Ed. Hcc/CdN.
Maa, E. J. Oa, L. (1994), Cadad Pdca Aa Oba,
Na, J. (.),N
P
P
R
S
A
é
L
, B A,
Acac Taba Scdad.
Ma, J (1999),O B
D
:
C
D
í
M
3 M
õ
E
A 9 0
, S Pa, Fda P Aba.
Ma, Ed (2001),
P
1 9 9 5
:
A C
ç
ã
D
á
Q
ã
,Da d Mad, FFLCH/USP.
M, J a (1982),L
ç õ
L
O ã
, R d Ja, Pa Ta.
-
8/20/2019 sindicalismo No Brasil de Hoje Dilemas e Perspectivas Roberto Veras 0909
26/28
26
O, Ca (1989), Taba: A CaaCa da Sca?, R
B
C ê
S
, SPa, . 10, .
_________ (1994),C
D
: T
ç õ
C â
T
P
í
, S Pa, Ba.
Oa, Facc d Oa (1997), Aca N: O Ca da Ta d Nba, SPa, .
_________________________ (1998a), Ca: Cc Ea?,D
V
, R dJa, Iba, 03, .
_________________________ (1998b),O
D
A
:
A
E
P
í
H
I
, P, Eda V.
___________________________ (1999a), E a Ta C: Mad a Ua?,D
V
,R d Ja, Iba, 06, a.
___________________________ (1999b), Paa d Pbc, D da Faa Aa da
Pca: O Taa Nba, Oa, Facc d Pa, Maa Ca (), O S
D
: P
í
D
H
, P, V; S Pa, Ndc.
___________________________ (2000), A Cada d Pa: O Ecda Gba,
S ã
P
, 17 d a.
_________________________ (2001a), Aa a a: d d ca?,
ó
, S Pa.
_________________________ (2001b), Q Caa d N LIaa?, R ç
ã
E
ç
ã S
, Cba (.c..c./aca).
Oa, F.
(cd) (1992).
O Caa d Aaca: O Acd da Mada. S Pa,P
P
, Cba ().
______________________ (1993) Qa M, M: O Acd da Mada. IN
E
C
. S Pa, Cba, . 36, .
Pa, L Ca B (1996), A Ca Ead Mcad,
S ã
P
, 01/09.
______________________ (1998),E
E
M
:
O
P ú
N ã -
E
, R d Ja, FGV.
______________________ (1999), A Na CEda,
S ã
P
, 21/02.
Pa, L Ca B Ga, Na C (1999),O
P ú
N ã
E
R
E
, R
d Ja, Eda FGV.
P, M. J. Sab, C. F. (1984),T
S
I
D
: P
P
, N Y, BacB.
Pca, Mc (1999),O
T
C
: E
ã
D
P
ç
ã
S
é
, S Pa, Eda C.
-
8/20/2019 sindicalismo No Brasil de Hoje Dilemas e Perspectivas Roberto Veras 0909
27/28
27
Pca, M., Ba, R. Mda, S. (1998), A Sdca Ba: Taa Pca, S ã
P
P
, S Pa, Fda Sad, V. 12, . 1, aa.
P, H (1983),
B
H ó
, R d Ja, Pa Ta.
Raa, J Rcad (1997), Pcaa d Taba Ia da Oaa Ca Ba,
A, R. (.),N
T
S
:
R
ç
ã B
I
,S Pa, B Ed.
___________________ (1999), Oaa Sdca a Iaa d Na Fbca d SAbc O Ca d S F,
Jc Rd, Ia (.),O N
S
V
A
D
, R d Ja, Ed. V, S Pa, Edc/Uaba.
R, Cb (1998a), Na b U Dba Fac: O D da Scdad Saaa a Paa dTaba, S Pa, .
___________ (1998b), A G d P, Paa, S Pa, Eda Hcc.
R
L ô M
(1999), D d Sdca S ã P
E
/
.
Rd, Lc Ma Cad, Adab Ma (1993),A
ç
S
: U
A á
S ó -
P
í
, S Pa, Pa Ta.
Sca, Ada (1990),A S
I
á
, S Pa, Ba/U.
________ (1997), A Uca Ua Na Eda,
N R
, S Pa, . 26, a 12.
T, Va da Sa (1998), A Na Q Sca Baa, R P
, 06, S Pa, EdaHcc.
_________________ (2001), Oa Dac: O Ea Pbc Rc
Va, Rb (),A
ç
ã S
E
ç
L
, Cad d Fa, V. 2, S Pa, Eca S PaCUT/Sdca d Bac.
Td, E d a Gaa (1997), La Fbdad d Taba Aca Laa, R
L
A
E
T
, S Pa, a 03, 05.
Va, Rb (1994),A C
U T
S N ó . . . ( A
E
ê
- C
U T
Q
ã
P
ç
ã
I
á
M
A
P
í
) , J Pa, Da d Mad Cca Sca,UFPb, 1994.
____________ (1996), A CUT Fc,C
C
, Saad, 161, a/.
____________ (2001a),C
U T 2
0 A
, S Pa, Eca S PaCUT/SMABC.
____________ (2001b), O Sdca Mac, Fa d G a Pbdad d CaC Naca,
R
ç
ã
E
ç
ã S
, Cba (.c..c./aca).
____________ (2002a), O A B C
R ê
: Q
C
P
R
P
C
, S Bad d Ca, SMABC.
____________ () (2002b), A C U T
R
ç
ã S
, S Pa, Cad d Fa III, EcaS Pa/CUT.
-
8/20/2019 sindicalismo No Brasil de Hoje Dilemas e Perspectivas Roberto Veras 0909
28/28
____________ (2002c), A Oada da Rca: A La d Tabaad da Fd Ca 2800D, R
C
í
C ê
S
, Cba, Pa, 62, .
____________ (2002d), O Sdca Ba Da d Pd Lca: Rc Odad?,O
ç õ
T
, Oa, Pa, 27, .
____________ (2002),S
D
B
:
A
ç õ
D
N S
S
C
ã
, T d Dad, Daa d Sca, FFLCH/USP.
Zbc, Ma (2000), Cca Aaa Ga Fca,D
R
õ
, S Pa, Eca SPa/CUT, 08.