sarvestansarvestanmag.ir/sarvestanm/sarvestan04/sarvestan-04.pdf · sarvestan e-magazine /// issn:...

Sarvestan e-MagazineArchitectural Heritage /// www.sarvestanmag.ir

سال اول / شماره 4مهر هزار و سیصد و نود و دو

ISS

N: 2345

-3095

تبریک...دکتر غالمرضا کباری؛ گنجینه گویای تاریخ معماری و میراث صنعتیمنشور میراث روستایی اروپا 2012 /اصالح شهرهای ایران»قهستان« ؛دروازه ای رو به خراسان بزرگ نقش مذهب در شکل گیری ساختارهای شهری کهن نگاهی به طرح احیاء میدان عتیق اصفهان تحوالت رشته مرمت ابنیه و بافت شهری در گفتگو با دکتر پیروز حناچیصندوق احیاء و بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگیمعرفی پابان نامه؛ حفاظت با رویکرد توانمندسازی نوسازی شهری و منطق فازیمعرفی کتاب؛سبک شناسی و مبانی نظری در معماری معاصر ایران

www.sarvestanmag.ir/ شماره4/مهر 92 /ماهنامه الترونیکی

»بسم اهلل الرحمن الرحیم«

-----------------------------Sarvestane-Magazine /// www.sarvestanmag.ir

ISSN: 2345-3095

تصویر روی جلد : دورنمای روستای تاریخی نای بند

-----------------------------سال اول / شماره 4 / آبان هزار و سیصد و نود و دو

مدیر مسئول:هادی نادری

سردبیر:افروز طهماسبی

همکاران این شماره:هما پرمون /// نجمه درینی /// احمد علومی /// علیرضا قاضی مقدمهما کرمانیان /// سعید محمود کالیه /// مهشید مداحی /// امیر ملکی

گرافیک:امیر ملکی

مطالب منتشر شده، دیدگاه سروستان نبوده و صرفا نظر نویسندگان آن می باشد *

فهرست:------

0 تبریک 000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 میراث معاصر

دکتر غالمرضا کباری؛ گنجینه گویای تاریخ معماری و میراث صنعتی / علیرضا قاضی مقدم000000000000000

0 قوانین و منشورهامنشور میراث روستایی اروپا 2012 / مهدی صادق احمدی 0000000000000000000000000000000000

0 معماری در اسناداصالح شهرهای ایران / سعید محمودکالیه، محمد غالم نژاد 00000000000000000000000000000000000

0 یادگارهای گذشته»قهستان«؛ دروازه ای رو به خراسان بزرگ / کاظم مختارنیا 000000000000000000000000000000000

0 دیدگاه

نقش مذهب در شکل گیری ساختارهای شهری کهن / هما پرمون 0000000000000000000000000000 نگاهی به طرح احیاء میدان عتیق اصفهان / هما کرمانیان، امیر ملکی 00000000000000000000000000

0 مصاحبهتحوالت رشته مرمت ابنیه و بافت شهری در گفتگو با دکتر پیروز حناچی / افروز طهماسبی، هما کرمانیان، هادی نادری 000

0 نهادهای حفاظت از میراث فرهنگیصندوق احیاء و بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی / محمد سعید ایزدی 00000000000000000000

0 معرفی پایان نامهحفاظت با رویکرد توانمندسازی )بافت تاریخی امامزاده یحیی عودالجان تهران( / ترانه صابری ناصری 000000

0 معرفی و گزارش

نوسازی شهری و منطق فازی / الله عنبری 000000000000000000000000000000000000000000000 معرفی کتاب »سبک شناسی و مبانی نظری در معماری معاصر ایران« / نسیم عسگری 000000000000000000

خالصه انگلیسی / هما پرمون 00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000

01

02

05

09

13

1720

26

29

32

3538

39


تبریک ....

گروه مرمت و احیای ابنیه و بافت شهری دانشگاه تهران، شاهد حضور سه تن از اساتید برجسته این گروه در عرصه های علمی و اجرایی میراث فرهنگی، معماری و شهرسازی کشور است:

جناب آقای دکتر مهدی حجت ؛ به سمت معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور

جناب آقای دکتر پیروز حناچی ؛ به سمت معاون شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی جمهوری اسالمی ایران

جناب آقای دکتر محمدسعید ایزدی ؛ به سمت معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل شرکت مادرتخصصی عمران و بهسازی شهری ایران

مجله سروستان با تبریک انتصاب شایسته این عزیزان، موفقیت ایشان در راستای پیشرفت و آبادانی کشور را در پناه پروردگار آرزو دارد.

0 میراث معاصردکتر غالمرضا کباری؛ گنجینه گویای تاریخ معماری و میراث صنعتی

علیرضا قاضی مقدم / کارشناسی ارشد مرمت و احیای بناها و بافت های تاریخی، دانشگاه تهران

دکتر غالمرضا کباری، فارغ التحصیل اولین دوره رشته معماری در دانشگاه تهران، امروز در سن نود و شش سالگی، گنجینه ارزشمند معماری معاصر ایران و گواه گویای تاریخ ساخت و تأسیس بسیاری از تأسیسات و

ابنیه راه آهن به عنوان سهمی مهم از میراث صنعتی ایران به شمار می رود.از مهم ترین سوابق مدیریتی و حرفه ای ایشان، به عنوان نخستین گام های متخصصان معمار ایرانی در راستای توسعه و سازندگی کشور می توان به این موارد اشاره کرد: نظارت بر ساخت راه آهن میانه-تبریز )1327-

راه آهن ساختمان هاي احداث ،)1327-1330( خراسانلو و میانه بین 23 قطعه ساخت بر نظارت ،)1324)1347-1326(، طراحی و نظارت بر ساخت ایستگاه راه آهن مشهد )1346(، همکاري در اجراي طرح هتل هایت مشهد، شرکت ماهساز )1347(، همکاري در اجراي بزرگراه اصفهان-زرین شهر )1349(، همکاري در ساخت پایگاه نیروي هوایي چابهار )1351( و همکاری در سطوح عالی مدیریتی و مشورتی با مترو تهران تا

سال 1376.شنبه دوم شهریورماه سال 1392 با مساعدت سرکار خانم مهندس صدف کباری - برادرزاده دکتر کباری و فرزند آقای سیاوش کباری- امکان مالقاتی دو ساعته و مصاحبه ای سرشار از درس آموزی با استاد دکتر غالمرضا کباری دست داد که در قالب گروهی چهارنفره -مهشید مداحی، افروز طهماسبی، علیرضا قاضی مقدم و هادی نادری- با ایشان به گفتگو نشستیم. آقای دکتر که علی رغم سالخوردگی هر روز مصمم و پرانگیزه در محل کار خود حاضر می شوند، در کمال صبر به پرسش های ما پاسخ داده و بزرگوارانه ما را دعوت

به تکرار چنین جلساتی کردند. ایشان استاد در پاسخ به سواالت مطرح شده است. خاطرات بیانات و خاطرات از گفتار پیش رو گزیده ای به عنوان سندی ارزشمند از تاریخ شفاهی معماری و میراث صنعتی ایران است که می تواند در اختیار متخصصان

و پژوهشگران عالقه مند قرار گیرد.

2 1


در سال 1296 در شهر رشت به دنیا آمدم. دوران کودکی ام تا سال 1308 در رشت سپری شد و پس •از آن به همراه خانواده به تهران آمدیم. دوران دبیرستان را تا سال 1314 در دبیرستان ثروت تحصیل کردم و پس از آن در سال 1315 وارد دانشکده افسری شدم. اما پس از یک سال به دلیل اصرار یکی از آشنایان

از این دانشکده خارج شدم.در سال 1315 وارد دانشکده فنی که در آن زمان بخشی از دارالفنون بود شدم. برنامه تحصیل، دو •سال دروس عمومی بود و سپس دو سال دروس تخصصی شامل راه و راهسازی، مکانیک، شیمی و برق به تفکیک، تدریس می شد. در اواسط سال دوم تحصیلم در این دانشکده دانشکده ای به نام مهندسی معماری در ایران تاسیس شد. دانشکده در محل موسسه صنایع ظریفه تحت مدیریت حسین طاهرزاده پا گرفت. من و برخی از دوستانم وارد این دانشکده شدیم. ولی بعدها اداره آن به موسیو روالند دوبرول و حسین فروغی که از مهندسین معمار فارغ التحصیل بوزار فرانسه بودند، سپرده شد و محل آن نیز به مدرسه ایران و آلمان در خیابان قوام السلطنه تغییر کرد. پس از دو سال، این دانشکده نیز منحل شد و دانشکده آرشیتکتور به مدیریت آندره گدار و با اساتیدی چون ماکسیم سیرو به سبک مدرسه هنرهای زیبای فرانسه تاسیس شد. با طی کردن فراز و نشیب های بسیار نهایتا در 28 خرداد 1322 اجازه شرکت در پروژه نهایی را که موضوع آن موزه بود

گرفتم.در سال 1321 پیش از پایان تحصیل و همزمان با اشغال ایران توسط متفقین در سال های جنگ دوم •جهانی در اداره کل ساختمان راه آهن مشغول بکار شدم. در آن سال ها عمده مسئولیت های مدیریتی و فنی را غیرایرانی ها برعهده داشتند و از آنجا که عمدتا آلمانی یا از کشورهای متحدین بودند، با اشغال کشور توسط انگلیسی ها بسیاری از آنها حبس شده یا به کشور خود بازگشته بودند و اداره ساختمان راه آهن سامان درستی

نداشت.

...ایستگاه مسافری راه آهن مشهد در سال 46 به دست خود من افتتاح شد. این اولین بار بود که سازنده •یک بنا آن را افتتاح می کرد. نطق افتتاحیه و شرح ساختمان هم به خود من سپرده شد. پس از آن سرمهندسی خط ایستگاه گرگان و سرمهندسی خط کاشان- یزد، خط بافق-زرند-کرمان و سرمهندسی خط سگزی یزد همه با حفظ سمت به من سپرده شد. یعنی با داشتن مسئولیت رئیس اداره فنی، این سرمهندسی ها هم به من محول شد و من مرتب ماهی یک هفته در خط بودم و از اصفهان قطعه به قطعه حرکت و در هر قطعه ای

10 کیلومتر را طبق نقشه پروفیل طولی با پیمانکار و مهندس قطعه مربوطه بازدید می کردم...نبود حاضر سرمایه گذار کنیم. ریل کشی کرمان زرند تا اصفهان از بود قرار ذوب آهن پروژه برای •هزینه های ادامه مسیر تا کرمان را متقبل شود. اما من به عنوان مقامی اجرایی مایل بودم دسترسی ریلی برای شهر و مردم کرمان هم فراهم شود. ولی هرچه اصرار کردیم سرمایه گذار زیر بار نرفت. من هم در حالی که تنها چند کیلومتر از ساخت مسیر تا زرند مانده بود، کار را متوقف کردم. وقتی دلیل را پرسیدند گفتم مراحل کاری ما برای ضرایب طولی مثال 50 یا 60 کیلومتری تعریف شده و ما به دالیل فنی و اقتصادی نمی توانیم برای این چند کیلومتر باقی مانده، کارگاه را فعال کنیم. به این طریق سرمایه گذار ناچار شد هزینه های ادامه

مسیر ریلی تا خود شهر کرمان را نیز قبول کند و به این ترتیب خط راه آهن اصفهان-کرمان کشیده شد.الزم به ذکر است که ایشان، مجموعه ای از زندگینامه و خاطرات خود را به شکل مکتوب آماده کرده اند که متأسفانه تا امروز به دلیل عدم حمایت دستگاه های ذیربط، امکان چاپ آن فراهم نشده است؛ در حالی که انتشار چنین کتاب هایی در جهت روشن شدن تاریخ معماری معاصر ما بسیار حائز اهمیت بود و جا دارد از آن

استقبال و حمایت شود.

0پل بزرگ 8*7+25*3+3/5*2 مرتی قطعه 23 میانه - تربیز کیلومرت 641+461 از تهران پل سنگی0قطعه 17 یزد - کرمان پل 10*3 مرتی کیلومرت 896+564 منبع: دکرت کباری

0ایستگاه راه آهن مشهد0قطعه 17 یزد - کرمان پل ویادوک کیلومرت 896+564 منبع: دکرت کباری

34


0قوانین و منشورهامنشور میراث روستایی اروپا 2012

مهدی صادق احمدی / دانشجوی دکتری مرمت، دانشگاه هنر اصفهان

حدود صد سال پیش در 1914 میالدي، گروهی از معماران و نقاشان ایتالیایي موسوم به فوتوریست ها1 ضمن برپایي نمایشگاهي از نقاشي هایي درباره ساختار آینده شهرها، در بیانیه خود به لزوم دگرگون شدن شهرها، تبدیل آنها به ماشین هاي پهناور، پرهیاهو، متحرك و فعال، ضرورت واژگوني بناهاي تاریخي و یافتن منابع

جدید الهام بشر از جهان مکانیکي به جاي طبیعت اشاره کردند )المپونیانی، 1381: 34(. پیش بیني فوتوریست ها در کمتر از پنجاه سال به وقوع پیوست و بسیاری از شهرهای بزرگ دگرگون شدند؛ اما وقوع بحران هاي زیست محیطي، بحران انرژي و بحران هاي اجتماعي غرب متعاقب این دگرگوني ها در پایداري، محیط امروزه به سوی مفاهیم آنها را در تغییرجهتي آشکار برنامه ریزي سه دهه گذشته، رویکرد زیست، میراث طبیعي، تقویت روابط اجتماعي و توجه به مقیاس هاي انساني در کلیه حوزه ها گردانیده است.

پس از فراگیري مباحث توسعه پایدار در دو دهه انتهایی قرن بیستم، توجه به میراث فرهنگي و میراث طبیعي تبدیل به یکي از راهبردهاي اصلي اروپا در آغاز قرن بیست و یکم شد. اتحادیه اروپا از ماه سپتامبر سال 2000 میالدي با راه اندازي کمپین »اروپا، میراثي مشترك« در هانوفر آلمان، به طور جدي برنامه هایي را براي Schwimmer,( توجه به میراث روستایي به عنوان عاملي مؤثر در جهت توسعه پایدار پیگیري کرده است3 :2001( . تازه ترین نتیجه این برنامه ها، پیشنهاد و تصویب »منشور اروپایي میراث روستایي براي توسعه

Futurists 1

پایدار سرزمینی« در چهارم اکتبر سال 2012 میالدي است که در نود و چهارمین گردهمایي دبیرخانه اتحادیه The Pan-European Charter of rural heritage: for a( اروپا در تسالونیکاي یونان ارائه شده است

.)sustainable territorial development, 2012این یادداشت قصد دارد ضمن معرفي خالصه اي از مفاد این منشور، به درس هایي که مي توان از تغییرات اخیر رویکردهای توسعه در اروپا گرفت، اشاره کند و در عین حال تذکري برای معماران و فعاالن حفاظت و مرمت باشد بر ضرورت توجه با تدبیر به حوزه اي بسیار مهم که سال ها مورد غفلت و بي مهري قرار گرفته است. هرچند نفس توجه به چنین عنواني برای یک معاهده بین المللی که توسط وزرای مسئول برنامه ریزی فضایی و منطقه ای در اتحادیه اروپا و نه مسئوالن میراث فرهنگی بررسی شده است، فارغ از محتویات آن

هشداري براي مسئوالن، برنامه ریزان و سیاست گذاران ماست.آنها پایدار سرزمین داراي پنج بخش اصلي است که عناوین اروپایي میراث روستایي براي توسعه منشور

عبارتند از:آگاهي و شناخت میراث روستایي -1

بهره گیري از میراث روستایي -2میراث روستایي، نیروي محرکه توسعه پایدار -3میراث روستایي، قلب تحرك بخشي سرزمین -4

مشاغل و حرفه هاي وابسته به میراث روستایي -5تاریخ، معماري، متنوع حوزه هاي از وسیعي طیف آمده، نیز منشور این در که آن چنان روستایي، میراث باستان شناسي، هنر، فرهنگ، آداب، تکنیک ها و مهارت هاي بومي، محیط زیست و منظرهاي طبیعي و مصنوع را شامل مي شود. در مقدمه این منشور به هفت سند بین المللي و اروپایي به عنوان اسناد پشتیبان تدوین منشور

اشاره شده است که تأکیدي بر وسعت حوزه هاي مرتبط با میراث روستایي است. این اسنادحوزه هاي

0روستای اسالمیه

0روستای کریک در کهگلویه0روستای ازمیغان در طبس

6 5


میراث معماري، میراث باستان شناسي، حفاظت از حیات وحش، توسعه پایدار، حفاظت از چشم اندازهاي طبیعي و مناظر اروپایي و ارزش میراث فرهنگي براي جامعه را دربر می گیرند. در این منشور، میراث روستایي به عناوین مختلف عامل انسجام ارضي و توسعه فضایي پایدار، نیروي محرکه در توسعه پایدار و واجد نقش

محوري در تعادل بخشي میان شهر و روستا خوانده شده است.در مقدمه منشور، خطرات گوناگوني که میراث روستایي را تهدید مي کند در سه حوزه یادآوري شده است. اولین حوزه »میراث معماري و محیط مصنوع« است که در خطر تغییر الگوي سکونت و خانه سازي است؛ حوزه بعدي »میراث طبیعي و چشم اندازهاي روستایي« است که از وجوه مختلف از جمله آسیب هاي محیط زیست در خطر است و حوزه سوم »میراث فرهنگي ناملموس روستایي« که شامل سبک زندگی، آداب و رسوم، نواها و آیین هاست و خطری که آن را تهدید می کند، از نظر منشور نگاهي است که »سنت را در برابر پیشرفت قرار مي دهد و عادت ها و مهارت هاي جامعه روستایي را منسوخ مي خواند«. قابل توجه این که منشور

این نگاه را »دیدگاهي عقب افتاده« نیز مي نامد. در بخش اول، منشور بر ضرورت طراحي روند »ارتقاء آگاهي عمومي« از ارزش میراث روستایي تأکید دارد و خواهان تبدیل شدن آن به »دارایي عمومي« شده است. همچنین منشور بر افزایش دانش و توجه »جوانان و نسل آینده« در این زمینه از طریق آموزش هاي عملي، گردهمایي ها و فعالیت هاي فوق برنامه مدارس تأکید کرده و تشویق به محافظت و ارتقاء میراث روستایي را از طریق »مشارکت ساکنان محلي« ضروري دانسته

است.در بخش دوم منشور، به کارگیری میراث روستایي به عنوان »میراثي زنده و پویا« که سرنوشت آن »تحول تدریجي« آنهاست، توصیه شده است و ضمن توصیه به پرهیز از »نگاه موزه اي« به آن، پروژه هاي ارتقاء را

مناسب ترین راه جهت اطمینان از تداوم زندگي این میراث در آینده دانسته است.در بندي از بخش سوم این منشور، به روزرساني روش هاي تولید در مقیاس خرد و توجه به روش هاي خالقانه و پیشنهاد ارائه و ضمن است پیشنهاد شده انبوه تولید براي جایگزیني به عنوان روستایي عرفي سنتي- به را ... سیاست گذاران محلي و تولیدي، موادغذایي، صنایع دستي، محلي درجه بندي کیفیت محصوالت و ملزم مي کند. همچنین در حوزه حفاظت میراث روستایي« بر مبتني از »اقتصاد در حال ظهور حمایت مدیریت میراث طبیعي و محیط زیست به استفاده مجدد از روش هاي سنتي و تکنیک هاي آن فرا مي خواند.

تحکیم و جامعه فرهنگ تقویت در روستایي میراث که قوتي نقاط و منشور فرصت ها در بخش چهارم، روابط اجتماعي دارد را خاطرنشان مي سازد. آنگونه که در منشور آمده است: »از منظر فرهنگي تقویت میراث روستایي زمینه بروز مزیت هاي سرزمین ها، جوامع و تک تک افراد را فراهم نموده و به حفظ تنوع فرهنگي و تبادالت ارزنده فرهنگي منجر مي شود«. »از منظر اجتماعي [میراث روستایی] عامل انسجام و اتصال دهنده نسل هاست و به طور خاص فرصتي براي اعضاي مسن تر جامعه که داراي دانش کافي و تمایل به ارائه آن هستند، فراهم مي سازد«. و درنهایت »به لحاظ اجتماعي یک پروژه میراثي منجر به گفتگو و انسجام مي شود و حس تعلق و هویت مردمان را تقویت مي کند و بدین گونه میراث وسیله اي براي بزرگداشت زندگي اجتماعي

مي گردد«.منشور سیاست گذاري هاي الزم جهت ارتقاء میراث روستایي در »رویکردي فراگیر به مناطق« موردنظر و گنجاندن آن در برنامه هاي توسعه محلي و منطقه اي و تعیین چهارچوب روشمند، همزمان با مدیریت پروژه

و منابع مالي را خواستار شده است.در بخش پنجم منشور، تعیین »حدود صالحیت حرفه اي مشاغل و حرف مرتبط با میراث روستایي«، تألیف مرجع معرفي مشاغل با هدف برقراري تعادل میان حرفه اي ها و آماتورها و مسائل مرتبط با آن را توصیه مي کند و دوباره بر ضرورت »آموزش جوامع درباره میراث خود در یک روند مشارکتي« جهت تداوم آن تأکید

مي کند.مقصد این یادداشت بررسي میزان توجه به میراث روستایي در کشور و نحوه مدیریت روستاها نبود اما این نکته را خاطرنشان مي سازد که آزموده را آزمودن خطاست. با کمال تأسف راهي که کشورهاي غربي رفته اند و امروز به خطا بودن آن اقرار مي کنند، ما با سرعتي دوچندان پي گرفته ایم و با توسعه بي تدبیر درعین همه تالش هاي صورت گرفته با نیات پاك بیش از دست یابی به آباداني، حاصلی جز تخریب و تخلیه کانون هاي

کهن زندگي اجتماعي مردمان و دگرگوني مناسبات تاریخي-فرهنگی نیافته ایم.امید که با آگاهي بیشتر از ثروت هاي فرهنگي و با تدبیري عمیق تر، راهي را براي نیل به آینده اي روشن

بیابیم.

منابع:المپونیانی، ویتوریو مانیاگو )1381(، معماری و شهرسازی در قرن بیستم، مترجم الدن اعتضادی، -

انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، تهران.- Schwimmer, Walter, )2001(, Naturopa, Council of Europe, European rural her-itage, N 95.- http://www.coe.int/t/dg4/cultureheritage/heritage/cemat/cso/Reunions/94thC-SO/CEMAT-CHF94_2012_15E_DraftRecommendationCharterRuralHeritage.pdf

78


0معماری در اسناداصالح شهرهای ایران

سعید محمود کالیه، محمد غالم نژاد / کارشناسی ارشد مرمت و احیای بناها و بافت های تاریخی، دانشگاه تهران

با )همزمان تاریخ 1313 خورشیدی به و تهران، بلدیه سالنامه در است که یاداشتی از برگرفته زیر متن اقدامات توسعه و عمران شهری( به طبع رسیده است. با توجه به این که یادداشت ساختاری شبیه به مقاله دارد، نیاز به تشریح و توضیح تکمیلی نیست، با این حال، نظر به گذشت قریب به 80 سال از نگارش و تغییر

دیدگاه ها، برخی حاشیه نویسی ها ضروری تشخیص داده شد.

از پاریسمقاله ذیل بامضای عباس اژدری محصل مدرسه معماری پاریس رسیده و ما بدون حک و اصالح عینا درج مینماییم و خیلی خوشوقتیم که آقایان محصلین امروز که علمای فردای ما محسوب خواهند شد مجله بلدیه پایتخت شاهنشاهی و

کرسی وعاصمه وطن مقدسشان را بمقاالت سودمند زینت دهند.

همانگونه که مشاهده می شود، مقاله توسط یکی از محصلین معماری در پاریس با نام عباس اژدری ارسال

شده است. در جستجوی نام وی در اسناد این دوره و با مراجعه به نخستین شماره مجله آرشیتکت، وی را به همراه کیقباد ظفر، محسن فروغی، علی صادقی، منوچهر خورسند، وارتان هوانسیان ، ناصر بدیع و ایرج مشیری به عنوان اعضای تشکیل دهنده انجمن آرشیتکت های ایرانی دیپلمه می یابیم؛ این تشکل در تاریخ 1323 خورشیدی آغاز به کار کرد. از جمله کارهای وی در زمینه معماری و شهرسازی می توان به طرح محله

چهارصددستگاه که همراه با علی صادقی و منوچهر خورسند انجام شد، اشاره کرد.

امروزه در دنیای متمدن کلمه شهر بجائی اطالق می شود که اقال دارای سه خاصیت ذیل باشد:1- شهر تمیز و صحی باشد یعنی کوچه و خیابان هایش از گل و شل زمستان و گرد و غبار تابستان عاری بوده و در عین حال همین کوچه و خیابان ها باندازه کافی وسیع و آفتابگیر باشند تا اینکه هم حفظ الصحه اهالی تامین و هم مسئله عبور و مرور وسائل نقلیه حل شده باشد. باغات و گردشگاهها و میدانهای وسیع در دسترس تمام ساکنین شهر مزبور باشد

بطوریکه کسی که در مشرق شهر ساکن است برای هواخوری و رفع خستگی مجبور نباشد بمغرب شهر بیاید.2- مسئله دویم الزمه مسئله اول است و آن مسئله لوله کشی آب مشروب و تخلیه آبهای کثیف و سایر کثافات شهری است. شهریکه آبش لوله کشی نشده و بوسائل فنی امروزه ما بین نقاط مختلفه تقسیم نشود مثل شهریستکه اساسا آب ندارد و شهری که آبش بطرزی غیر لوله کشی مثال بوسیله آب انبار و جویهای باز و غیره بنقاط مختلفه اش تقسیم میکنند مسئولیت بزرگی درباره ساکنینش مرتکب میشود چونکه باینوسیله اهالی را بتدریج رهسپار راه عدم میکند. تخلیه آبهای کثیف همان اندازه مهم است که تقسیم آبهای سالم کثافات مایع یک شهری بهیچوسیله ای نبایستی تخلیه شود جز

بوسیله لوله کشی.3 - مسئله سوم که بیشتر مسئله راحتی و قشنگی است تا حفظ الصحی روشنایی شهر است. امروزه نوری که از همه نورها علمی تر و سالمتر و تمیزتر است نور الکتریکی است. یک شهری نباید فقط بایستی کوچه و خیابانهایش باندازه کافی

روشن باشد بلکه بایستی روشنایی یک یک اهالی را نیز باندازه لزوم تامین نماید.

با عنوان شهر صحی و تمیز می شناسد؛ وی برای شهر سه خصوصیت قائل است که نخستین ویژگی را درواقع، وی به لزوم بهسازی عرصه های عمومی و توزیع مناسب تفرجگاه های شهری شهری اشاره دارد. ریشه دومین خصیصه ای که وی نام برده است را می توان در مقایسه تهران قجری با شهرهای پیشرفته اروپایی جستجو کرد. آب لوله کشی و مجرای فاضالب دو پدیده ای است که می توان از آن با عنوان خالء تأسیسات شهری در این عصر یاد کرد. خصلت سوم نیز مطابق متن، اشاره به نورپردازی و بهبود منظر شهری

دارد.

این مسئله اساسی ترین مسائل است که برای یک شهریکه امروزه الیق بردن آن بوده باشد الزم است حال یک عده چیزهای دیگری نیز الزم است که در درجه دویم قرار گرفته و جزء احتیاجات فرعی محسوب میشوند که اگر فرصت شد

امیدوارم در آتیه بذکر آنها بپردازم.پس بنابراین مطابق تعبیر فوق در ایران شهریکه تمام این شرایط در او صادق باشد هنوز وجود ندارد البته با وجود اینها

910


اندازه بی موقعیتشان اغلب و دیده میشود دنیا دارند که در کمتر جای و منظره مخصوصی ما یک قشنگی شهرهای خوب انتخاب شده است. ولی امروزه این محسنات کافی نیستند و همانطوریکه گفته شده چیزهای دیگری الزم است که خوشبختانه در اثر توجه اعلیحضرت قدر قدرت شاهنشاهی ارواحنا فداه قائد توانای ما هم به لزوم آنها پی برده و حس تجدد و آبادی شهرها و مسئله ذوق و سلیقه و حفظ الصحه در ما نیز دارد پیدا میشود. که هموطنان عزیز که مقیم ایران هستند به چشم خود مشاهده میکنند و حتی خارجی ها که اغلب چشمشان به اینچنین اصالحات بسته است اگر راجع به ایران نو چیزی در جراید خود بنویسند از فعالیتی که در این راه در ایران بخرج داده می شود اظهار تعجب کرده و تمجید می گویند چونکه هر مسافری که امروزه به ایران بیاید در هر شهری بزرگ یا کوچک بچشم خود می بیند که آن پس کوچه های کج و معوج و اغلب بی درخت و پر از گل و شل از بین رفته و به جای آنها خیابان های گشاد و تمیز ایجاد میشود.

مشاهده می شود که نویسنده در قالب تمجید از اقدامات صورت گرفته، اشاره به دخالت های کالبدی این عصر در عرصه های عمومی و معابر داشته و در نگاه اول، به نظر می رسد که این روند مورد تأیید وی است.

بنابراین اولین قدمی که ما در این راه برداشته ایم حفظ ظاهر بوده است و نبایستی به این ظاهر قانع شد چون اینچنین شهری شبیه است به عمارتی که شکاف خورده و در شرف خراب شدن است ولی شکافش را گج مالی کرده و نقش و نگاری هم روی آن کرده باشند. از تمام اینها اینطور نتیجه می گیریم که در ایران حاال که ما به فکر اصالح شهرهای کهنه و یا ساختن شهرهای تازه افتاده ایم مسائل اساسی معماری امروزه را فراموش نکرده و فقط به ظاهرسازی قناعت نکنیم. در دنیای متمدن امروز به اندازه ای به این مسئله شهرسازی اهمیت می دهند که اغلب برای ساختن شهری اکتفا به معماران و مهندسین ملی نکرده و نقشه کشی آنرا مابین تمام مهندسین و معماران دنیا بمسابقه میگذارند البته نقشه ای که بیش از همه طرف توجه قضات بشود عملی خواهد شد. البته مقصود این نیست در ایران نیز برای هر شهری مسابقه بین المللی ترتیب داد بلکه مقصود اینست که حاال که هموطنان ما هم به خیال آبادی شهرها و نظافت و پاکیزگی محل خود افتاده و هر یک از افراد فداکاری کرده و به اجرای تکلیف شهرنشینی خود می پردازد طوری بکنند که خیابانی که امروز کشیده می شود چند سال دیگر اگر بنا بشود خط تراموایی در خیابان مزبور ایجاد بشود مجبور نشوند آنرا خراب کرده و خیابان جدیدی مطابق حوایج جدید بنا نمایند. و برای اینکار بهتر این است که اینچنین کارها به اشخاص با اطالع سپرده شود. معمارهای قدیم محلی از عهده اینچنین کارها نمی توانند برآیند چونکه همانطوریکه گفته شد مسئله شهرسازی یکی از مسائل بسیار

دقیق است و دقیق تر از آن تعمیر شهرهای کهنه است. در ایران اغلب مسئله اخیر طرف توجه است.

به ریشه ای نبودن ابتدا را وارد می کند. وی در انتقادات خود با زیرکی نگارنده بعد، به این بخش مقاله از اصالحات و توقف در پوسته ظاهری اشاره کرده و در ادامه، به غیرکارشناسی بودن اقدامات از سوی افرادی غیر اهل فن معترض می شود. نهایتا نکته ای که وی بر آن تاکید می ورزد، اولویت مرمت شهر به جای ساخت شهر است. در پاسخ به این که چرا وی علی رغم تمجیدات اولیه، در ادامه این چنین تغییر موضع می دهد، باید به زمان نگارش گزارش مراجعه کرد که کفالت نظامیون بر شهر و چرخش موضع رضاشاه به یک دیکتاتور، فضای نقد را محدودتر از گذشته کرده و ذکر صریح دیدگاه هایی این چنینی، به دور از شرط عقل و احتیاط

است؛ به ویژه برای محصلینی که با بودجه دولتی برای تحصیالت تکمیلی به غرب اعزام می شدند.

البته در نتیجه کشیده شدن راه آهن و ایجاد بحریه مجبوریم بعضی شهرها و بنادر تازه بسازیم ولی کار مهم نقدا همان بیشتر ایجاد کند را داده و بگویند در آن شهر جدیدی اگر نقشه زمینی بیکنفر مهندسی اصالح شهرهای کهنه است. خوشش میاید تا اینکه نقشه شهر کهنه ای را بدهند و بگویند آنرا اصالح کند. چونکه در حالت دومی اشکاالت خیلی بیشتر از اولی است. یکی از اشکاالت مهم اینست که بایستی حتی االمکان سعی کند که کمتر خسارت به اهالی شهر وارد شود. مسئله که در ایران مهندسین به اندازه کافی اهمیت نمی دهند و بیشتر توجهشان به این است که خیابان های راست و عمود بر هم کشیده و پس کوچه های سابق را از بین ببرند. البته داشتن خیابانهای راست و گشاد خیلی خوب است ولی

به شرط اینکه مهندسین مزبور نهایت دقت را نموده و موانع را در نظر بگیرند.

در اینجا، نگارنده به نحوه دخالت ها انتقاد کرده و خواستار تمایز میان نوع برنامه ریزی و عملکرد در قبال بافت تاریخی در قیاس با فضاهای جدیدالتأسیس شده است. همچنین، وی اشارتی نیز به تعرضات صورت گرفته

به امالك در این برهه زمانی داشته و آن را مغایر با اصول شهرسازی فنی و مرمت شهری می داند.

مسئولین فنی اینچنین کارها در هیچ جای دنیا با روسای بلدیه شهر نیست چونکه کمتر جایی دیده می شود که رییس بلدیه اش اهل فن

بوده و از تمام مسائل ساختمانی آگاه باشد ولی هر مملکتی برای اینکار طرز مخصوصی به خود انتخاب کرده است مثال در فرانسه در بلدیه هر شهری کمیسیونی از اهل فن تشکیل می شود و اینچنین کارها به کمیسیون مزبور مراجعه می شود. عالوه بر این در فرانسه قانونی وجود دارد که مطابق مطابق آن هر شهری بایستی دارای نقشه اصالحی بوده و بتصویب دولت رسانده باشد بطوریکه در آتیه هر ساختمانی در شهر بشود از حدود نقشه مزبور خارج نشود. امیدوارم در ایرانهم از این قبیل کمیسیونها در تمام شهرها تشکیل شده و اینچنین قانونی نیز تصویب بشود که در آتیه امور ساختمانی از روی

نظامنامه های مخصوصی اجرا شود.

حوزه به بلدیه کفیل شخص ورود از انتقاد تخصصی، نهادهای تشکیل لزوم به اشاره با وی درنهایت تصمیم گیری فنی و همچنین نیاز به بازبینی ضوابط و قوانین و تصویب قوانین جدید، دورنمایی از ضعف های

مدیریت شهری در این برهه زمانی از تاریخ تهران را گوشزد می کند.آموزش شهری، مدیریت نهادهای توسعه فوق، متن نگارش از سال هشتاد به نزدیک گذشت علی رغم کارشناسان شهری در مقیاس کالن و گسترش دانش مرمت شهرهای تاریخی، به نظر می رسد که کماکان نیاز است تا مدیران شهری و تصمیم گیران در خصوص بافت تاریخی، به مسائل فوق الذکر )با وجود تغییر در ماهیت برخی پدیده ها( مراجعه کرده و عملکرد خود را نسبت به شرایط زمانی )در زمان نگارش مقاله و زمان

حال(، بسنجند.

منبع:اژدری، عباس )1313(، اصالح شهرهای ایران، بلدیه تهران: 126-121.

1112


0یادگارهای گذشته»قهستان«؛ دروازه ای رو به خراسان بزرگ

کاظم مختارنیا / کارشناسی ارشد مرمت و احیای بناها و بافت های تاریخی، دانشگاه تهران

قهستان در طول تاریخ و با استناد بسیاری از منابع تاریخی، بخشی از خراسان بزرگ و یکی از دروازه های غربی این ایالت شناخته می شده است. استان خراسان جنوبی امروزی، بخش اعظمی از قهستان را در بر می گیرد. این منطقه همواره از گذشته تا به حال موقعیت جغرافیایی ویژه ای در فالت مرکزی و در ارتباط با شهرهای مهم غرب فالت و دشت های کویر و لوت و نیز سرزمین های شرقی )خراسان بزرگ( داشته است. در ادامه اشاره مختصری به نقش استراتژیک این منطقه در فالت ایران خواهیم داشت و صرفا با این دیدگاه

بحث را ادامه خواهیم داد.فرسنگ هشتاد که است پهناوری »سرزمین می گوید: قهستان حدود مورد در 375ه.ق سال در مقدسی سنگین در هشتاد است ولی بیشتر آن را کوه ها و دشت های خشک و بی درخت فراگرفته است. قصبه آن

قاین و شهرهایش: تون، جنابد]گناباد[، طبس عناب، طبس خرما، رقه، خور، خوشت، کری می باشند.«با توجه به موقعیت مکانی محدوده قهستان در فالت ایران و قرارگیری آن در ارتباط با محیط اطرافش، جایگاه و نقش استراتژیک این ایالت با نگاهی به تاریخ محرز می شود. البته این نکته از نظر کسانی که در زمینه جغرافیا و جغرافیای تاریخی دستی بر پژوهش و سری در تأمل داشته اند، مورد غفلت قرار نگرفته است؛ این منطقه با »قرار گرفتن بر سر راه مناطق شمالی خراسان به مرکز و جنوب، هم اگرچه خالی از پاره ای برکات و سودمندی ها نبوده است، اما در مجموع باید گفت که ازین رهگذر هم لطمه ها و نابسامانی های فراوانی متحمل شده است. به ویژه به هنگام اردوکشی ها و عبور سپاهیان به بهانه های گوناگون مورد تاخت

و تاز و ویرانی قرار می گرفته است و چون پس از آن تقریبا تا حوالی کرمان و یزد یعنی حدود صد فرسنگ آبادی دیگری نبوده است، چه سپاهیانی که از جنوب به شمال می آمدند و چه آنها که از شمال به جنوب می رفتند، ذخیره غذایی فراوانی از اهالی دست به دهن ]این محدوده[ طلب می کرده اند«)یاحقی، بوذرجمهری، 1374، ص: 49-51(. اتفاقاتی ازین دست را می توان از مطالعه منابع تاریخی و روایات )از قدیمی ترین منابعی که در مورد این منطقه سخن رانده اند تا همین اواخر و دوران معاصر( به صراحت برداشت نمود. در ادامه با توجه به کثرت منابع در تاریخ های گوناگون، صرف تبیین بهتر موضوع، به چند نقل اشاره می کنیم؛ بیهقی

در سال 428 ه.ق می گوید:»نامه ها رسید از خراسان که ترکمانان در حدود ممالک بپراکندند و شهر تون را غارت کردند« )بیهقی، 1356،

ص: 679(. یا اسکندر بیگ ترکمان می گوید: »... بعد از فتح گیالن سپاه قزلباش به جانب خراسان به حرکت درآمد و کسان به احضار لشکرهای ممالک فرستادند. به ولی خان و اسماعیل خان امرای کرمان حکم شده بود از راه یزد و طبس به خراسان آیند و به اردوی شاهی بپیوندند. در این زمان مصطفی خان کنگرلو از جانب حکومت مرکزی حاکم تون و طبس بود و جماعت اوزبکان بر آن حدود مستولی شده بودند و به ویژه والیت تون را به تصرف خود درآورده بودند. در این سال که خبر ورود موکب شاهی به خراسان شایع شد، مصطفی خان... از طبس به تون رفت و شهربند قلعه تون را از اوزبکان باز پس گرفت و قوری میرزا را که حاکم اوزبکی تون بود در ارگ به محاصره درآورد. محصوران کس به هرات فرستادند و استمداد خواستند...«)ترکمان، 1350، ص: 455(. تقابل حکومت مرکزی در دوره صفویان با ترکمنان و اوزبکان و افاغنه بارها اتفاق افتاده که در اوراق و منابع مختلف بارها بدان اشاراتی شده و هر بار در منطقه قهستان و مخصوصا تون و طبس،کارزاری

سخت درمی گرفته است.نزدیکی منطقه با هرات، هجوم حکام آنجا را در برهه هایی به همراه داشته است. روضه الصفا از تجاوز حاکم هرات ملقب به ظهیر الدوله به اراضی بیرجند و قاینات خبر می دهد »که یک بار پسر امیر قاین آنها را سر جای خود می نشاند، اما گویا بار دیگر سیصد سوار از اراضی طبس می گذرند و »جنگل« از توابع تربت حیدریه و »جنابد« از محال تون و طبس و »زیرکوه« از قاینات را غارت می کنند که امیرعلم خان بار دیگر آنها را درهم

می شکند«)میرخواند، 1339، ص:666(.اهمیت این سرزمین به عنوان اولین آبادی ها در شرق دشت های کویر و لوت آن گاه ملموس تر می شود که:

»کفه به دیهوك و نای بند میان اکنون که جایی در می رفته خراسان به کرمان از نادر که سفری »در به هالك نزدیک به طوری که سپاه وی بی آبی می شود دچار لشکریان خود با است، معروف شده نادر« به به وسیله شتر آب بودند، اعراب منطقه از زنگویی که از رؤسای طایفه ی این هنگام یکی در می رسند لشکریان نادر می رساند و آنان را از مرگ می رهاند به پاس این خدمت نادرشاه حکومت طبس و تون را به او

می دهد...«)یاحقی و بوذرجمهری، 1374، ص:64(.

.0موقعیت قهستان با دیگر ایاالت و شهرهای فالت مرکزی و شهرهای خراسان بزرگ و فرارود

.منبع: کتاب جغرافیای تاریخی رسزمین خالفت رشقی

14 13


اگر با تأمل، محدوده قهستان را در نقشه های تاریخی مورد بررسی قرار دهیم و موقعیت راه ها، دشت ها و شهرهای بزرگ و کوچک را در ارتباط با آن بسنجیم و از طرفی، با نظر به منابع مکتوب که در سطور پیشین اشاراتی مختصر به آن شد، درمی یابیم؛ دو کویر پهناور خالی از آبادی های بزرگ، در غرب قهستان، موجب می شده این محدوده بعد از کویرهای مذکور مستقیما به شهرهای بزرگی چون اصفهان، یزد و کرمان برسد که در ادوار مختلف تاریخ، پایتخت حکومت های مختلف بوده و از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. از آن سوی، قهستان به عنوان یکی از دروازه های غربی خراسان بزرگ بوده که بعد از عبور از صحاری لوت، دسترسی به شهرهای بزرگ خراسان همچون نیشابور، هرات، مرو، بلخ، بخارا و شهرهای بزرگ سرزمین فرارود )ماورألنهر( را مهیا می ساخته که آنها هم در طول تاریخ جزء پایتخت ها و از زمره شهرهای طراز اول

ایران بوده اند. ازین رو قهستان همواره در ادوار مختلف، مورد توجه حاکمان و حکومت ها بوده است.)و مخصوصا قهستان بر فرارود منطقه و جانب خراسان از که که هر حکومتی نظر می رسد به این گونه استحکامات تون و طبس( تسلط داشته، تا محدوده شهرهای اصفهان، یزد و کرمان و اصطالحا تا غرب کویر لوت و دشت کویر را در اختیار داشته و از طرفی حکامی که بر شهرهای مذکور حکم می راندند، با فتح

قهستان بر بخش اعظمی از سرزمین فالت ایران مستولی می شده اند. شاید موقعیت جغرافیایی سرزمین قهستان بوده که در ادوار مختلف تاریخی مورد توجه آدمیان و یا فرقه های این سوق الجیشی موقعیت و داشته اند، ناسازگاری سر مرکزی حکومت های با که می گرفته قرار مذهبی سرزمین را همواره به عنوان بازوی پرتوان خود برای پیش برد اهدافشان می دیدند. »برای نخستین بار یکی از داعیان حسن صباح به نام حسین قاینی مردم آن سامان را به کیش اسماعیلی فراخواند و به دنبال آن جنبش آنان را در هیأت قیامی برای منطقه رهبری کرد و سرانجام به سال 484 ه.ق قلعه هایی را در حدود

قاین و تون به تصرف خود درآورد«)لویس، 1348، ص:69(. حضور و فعالیت اسماعیلیان در منطقه تا دوران هالکوخان مغول ادامه داشته و همچنان در »جنگ و گریز با حکومت های مرکزی و یا اقوام مجاور مانند: سیستانیان و یا غوریان بودند«)یاحقی و بوذرجمهری، 1374، ص:52(. تا اینکه هالکوخان آخرین پایگاه آنان در کهن دژ تون را به تصرف خود درآورد. »بر عزم جهاد و اقالع قالع الحاد به عقد رایات و بنود و احتشاد جنود اشارت راندند، تمامت لشکرها که در آن حدود بودند، از ترك و تازیک مستعد گشتند و چون قصبه تون هنوز از روی صورت زبون نگشته بود و همچنان بر سر ضاللت قدیم بود،... آنجا ]تون[ مقاومتی کردند، تا

هفتم روز که لشکر بر حصار رفتند و باره آن را با زمین یکسان کردند...« )حموی، 1362، ص:103(. در دوران و حکومت های بعدی نیز ازین اتفاقات و درگیری ها فراوان در تاریخ نقل شده؛ از جنگ وگریز حکومت صفوی با ترکمانان و اوزبکان، فتنه ملک محمود سیستانی، درگیری های سلسله قاجار و حکومت های محلی با مهاجمان بلوچ و راهزنان حسنی از اطراف فارس و نایب حسین کاشی و... روایات بسیاری ثبت شده است. از این جهت استحکامات دفاعی شهرهای قهستان همواره مورد توجه حاکمان و پادشاهان بوده و بعد از ویرانی ها فرمان بر تعمیر و مرمت آنها می داده اند. »به دستور شاه طهماسب اول صفوی )984-930ه.ق( ارگ

بزرگ تون مرمت و بازسازی گردید«)آذری دمیرچی، 1350، ص: 44(.اهمیت و نقش استراتژیک قهستان را در تصاویر هوایی باقی مانده از برخی شهرهای آن به وضوح می توان

مشاهده کرد. جایی که وسعت و عظمت کهن دژها و برج و باروی مستحکم آنها تأمل برانگیز است.

منابع:آذری دمیرچی، عالءالدین )مرداد 1350(، جغرافیای تاریخی فردوس، مجله هنر و مردم.

بیهقی، ابوالفضل )1356(، تاریخ بیهقی، به تصحیح دکتر علی فیاض، انتشارات دانشگاه مشهد، مشهد.

ترکمان، اسکندر بیک )1350(، تاریخ عالم آرای عباسی، مترجم ایرج افشار، انتشارات امیرکبیر، تهران.حموی، یاقوت )1362(، برگزیده مشترك یاقوت حموی، مترجم محمدپروین گنابادی، جلد دوم، انتشارات امیر کبیر، تهران.

لسترنج )1364(، جغرافیای تاریخی سرزمین های خالفت شرقی، مترجم محمود عرفان، جلد دوم، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.

لوئیس، برنارد )1348(، فدائیان اسماعیلی، مترجم فریدون بدره ای، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، تهران.مقدسی، محمد بن احمد )1361(، احسن اتقاسیم فی المعرفه االقالیم، مترجم دکتر علی نقی منزوی، شرکت مؤلفان و

مترجمان ایران، تهران.میرخواند، محمد بن خاوندشاه )1380(، تاریخ روضه الصفا فی سیره االنبیاء و الملوك و الخلفا، تصحیح جمشید کیان فر،

جلد10، انتشارات اساطیر، تهران.یاحقی، محمدجعفر )1374(، بوذرجمهری خدیجه، فردوس/تون )تاریخ و جغرافیا(، موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس

رضوی، مشهد.

عکس هوایی تون )فردوس(، تاریخ: 1335، موقعیت و وسعت کهن دژ

منبع: سازمان نقشه برداری کشور

عکس هوایی طبس، تاریخ: دهه 1340، موقعیت استحکامات دفاعی و ارگ شهرتاریخی

مأخذ: سازمان نقشه برداری کشور

1516


0دیدگاهنقش مذهب در شکل گیری ساختارهای شهری کهن

هما پرمون / دانشجوی کارشناسی ارشد مرمت و احیای بناها و بافت های تاریخی، دانشگاه تهران

عوامل غیرکالبدی را مي توان جزء تاثیرگذارترین عوامل در ساختار عناصر معماري و فضاهاي شهر دانست در هستند. خویش ساکنان معیشت و فرهنگ عقاید، دهنده بازتاب شهرها که است سبب بدین این و شکل گیري فضاي شهري از لحاظ مورفولوژی، تأثیر قوانین و ارزش هاي برآمده از عوامل زیست محیطي، از مواردی فرهنگی، معیشتی - اقتصادي، اعتقادی و مذهبي، بر توسعه ساختار معماري و فضاهاي شهری است که نمی تواند نادیده گرفته شود. در میان عوامل نام برده تأثیر جهان بیني و ارزش هاي اعتقادي یا به

عبارتی دین، در شکل بخشیدن به عناصر و ساختار شهرها حائز اهمیت بسیار است. حسین پاپلي یزدي به نقل از پرفسور هوفر2 مي گوید: »شهر نتیجه ارتباط میان شش جنبه است: ساخت )طرح ساختمان هاي کالبدي اجتماعي(، ساخت )تفاوت طبقات اجتماعي فعالیت(، ساختار )تنوع اقتصادي عمومي(، موقعیت جغرافیایي، موقعیت قانوني و حیات سیاسي.« )پاپلی یزدی، 1387: 50( امروزه به دلیل پیشرفت علم و صنعت، عامل جغرافیایي نقش محدودتري یافته است ولي دیگر عوامل همچنان مورد توجه

واقع مي شوند و نقش دین در سایر عوامل، به خصوص ساختار اجتماعی مشهود است.است. فرهنگي« نظریه »ساخت است علل شکل گیري شهر مطرح در خصوص که دیدگاه هایی از یکی آمیس راپاپورت3 از جمله اندیشمندان فرهنگ گراست. وي ساختار یک مجتمع زیستي را از نظر ویژگي هاي اساس مردم، مذهبي اعتقادات به ویژه و فرهنگي عامل است معتقد و داده قرار بررسی مورد فرهنگي انتظام بخشي به زیستگاه هاي انساني بوده است. او در این زمینه، مذهب و مقدسات مردم را عامل نظم دهي به سکونت گاه هاي بشر دانسته که غالبا به شیوه نمادگرایانه صورت مي گرفته است. مسجد جامع، بازار، حمام هاي ـ اقتصادي بوده اند که در شکل دهي به کالبد شهرهاي اسالمي عمومي و محالت نمونه اي از عناصر فرهنگي بین النهرین نقش مؤثري داشته اند. شهرهایي که مرکزیت آن ها را مسجد شکل مي دهد و این همان الگویي

Paul Hofer - 2

A. Rapaport - 3

است که پیامبر اسالم فراروي مسلمانان قرار داد )منتظرالقائم، امینی، 1390(.در خصوص علل شکل گیري اجتماعات مدني نظریات متعددي بیان شده است که شهر را از جوانب مختلف نقد و بررسي کرده اند. مهم ترین این دیدگاه ها دیدگاه قرآن کریم درباره شهر است که نقش غیرقابل انکار

مذهب در روند توسعه شهري را ملموس تر نشان مي دهد. شهرسازي در اسالم بر اساس اصول معین و برگرفته از ارزش هاي دین اسالم شکل گرفته است. قوانیني که با استفاده از تجربیات تمدن هاي گذشته، نیازهاي فردي، اجتماعي و معنوي جامعه را برآورده مي سازد. `

پیاده کردن این اصول سبب مي شد که تمامي شهرهاي اسالمي از نوعي وحدت ترکیب برخوردار باشند و از دیگر شهرها متمایز شوند. در اندیشه قرآن نیز چه بسا بتوان این نکته را برداشت کرد که برپایی مدنیت و شکل گیری آن از سوی پیامبران به وسیله وحی بوده است. خداوند از زبان صالح پیامبر به قوم ثمود می فرماید:

... ای مردم، خدای یگانه را که جز او خدایی نیست پرستش کنید. او شما را از خاك بیافرید و برای عمارت و آبادساختن زمین برگماشت... )سوره هود، آیه 61(.

ابراهیم نیز هنگامی که مأمور شد تا خانواده خود را در مکه سکنی دهد، از خداوند خواست تا آن حضرت سرزمین را مکان امنی برای ایشان و اهل او قرار دهد )سوره بقره، آیه 126(. براساس این آیات می توان به این نتیجه رسید که مدنیت یکی از اصولی بوده که در اندیشه الهی به دقت به آن پرداخته شده است )منتظرالقائم، 1387: 443-444( و حتی برخی از اصول اصلی آن، هم چون امنیت به عنوان مهم ترین نیاز جامعه و قداست به عنوان روح شهر مورد توجه واقع شده است. براساس نظریات ذکر شده می توان گفت شهرهای اسالمی، شهرهایی هستند که براساس سه عنصر مذهب، حکومت و تجارت شکل گرفته اند )اعتضادی، 1378: 67(؛ اما تجلی کالبدی این عناصر مسجد است که شهر اسالمی براساس آن مرکزیت می یابد. این شاخص در هر

شهری که منسوب به اسالم باشد، قابل توجه است.ریاض حسن در مورد مبدأ ایجاد شهرها، نقش عمده مذهب در توسعه شهري را انکارناپذیر می داند، چراکه »درحقیقت هر شهر محوري است از تجمع ارزش هایي که تمدني را مي سازند و درنتیجه تصویر جهان را

www.kerman mehrnews.com :دورمنای شهر کرمان - مسجد جامع منبع

www.chn.ir :دورمنای شهر اصفهان - مسجد جامع منبعwww.wikipedia.org :دورمنای قدیمی شهر آستارا منبع

18 17


نظریه پیشگامان از یکي به عنوان نیز دوکوالنژ4 فوستل مي آورند.« به وجود جهان بیني- -براساس یک تاریخي شهر، بر این عقیده است که محوري ترین عاملي که منجر به استقرار انسان گردیده، نهاد دین بوده نیز اندیشه قرآن اماکن مذهبي، به کالبد شهر شکل ویژه ای می بخشد. در است که به وسیله تأسیسات و چه بسا بتوان این نکته را برداشت کرد که برپایي مدنیت و شکل گیري آن از سوي پیامبران به وسیله وحي بوده است )منتظرالقائم، امینی، 1390(. نظریاتي که مطرح شد عموما مرتبط با نحوه شکل گیري شهر اسالمي

است اما منحصر و مختص به این گونه شهرها نیست.پیچیدگی و انباشتگی تراکم، محل انسان ساخت، زیست گاه نوع جدیدترین به عنوان شهر فکوهی دید از جمعیتی، سرمایه های اقتصادی و اجتماعی، اهرم های نظارتی، سیاسی و مدیریتی، فضای کالبدی و جغرافیایی، نمادین و ... است که بیش از هرچیز خود را در شکل محیط اجتماعی فرهنگی نشان می دهد. بدین سبب شهر یک واقعیت پیچیده است که در آن »چگونگی تبلور فرهنگ در ابعاد گوناگون، ابعاد و رویکردهای متفاوت

شناختی را به وجود می آورد.« )فکوهی، 1383(به نظر می رسد دالیل متقنی وجود دارد که بر نقش فرهنگ و به طور خاص مذهب، بر شکل گیری ساختارهای مدنی در گذشته تأکید می کند؛ نقشی که امروزه با تبدیل شدن شهرسازی به یک »علم« و سیطره اصول یکسان جهانی بر این حوزه، به شدت کمرنگ شده است. با این وجود، توجه به ریشه های شکل گیری شهرهای گذشته برای ما خالی از فایده نیست و می تواند عالوه بر آموزندگی در شهرسازی امروز، در باززنده سازی اصولی

این گونه ساختارها نیز نقش اساسی ایفاء کند.

منابع:ماهنامه مسلمان نشین، شهرهای ساختار در مسجد نقش ،)1378 تیر و )خرداد الدن اعتضادی، -

مسجد، شماره 44: 67.پاپلي یزدي، حسین؛ رجبي سناجردي، حسین )1387(، نظریه هاي شهر و پیرامون تهران، انتشارات -

سمت، تهران.فکوهی، ناصر )1383(، انسان شناسی شهری، نشرنی، تهران. -

قرآن کریم، سوره هود، آیه 61. -قرآن کریم، سوره بقره، آیه 126. -

منتظرالقائم، اصغر )1387(، جایگاه مسجد و نقش آن در شهر اسالمی، مجموعه مقاالت نخستین -همایش آرمان شهر اسالمی، انتشارات دانشگاه اصفهان، اصفهان: 443 ـ 444.

منتظرالقائم، اصغر؛ امینی، رقیه )بهار 1390(، تحلیل و بررسی موقعیت مدنی شهر واسط تا قرن سوم -هجری، نشریه تاریخ اسالم، شماره 40.

Fustel de Coulanges - 4

0دیدگاهنگاهی به طرح احیاء میدان عتیق اصفهان

هما کرمانیان، امیر ملکی / دانشجویان کارشناسی ارشد مرمت و احیای بناها و بافت های تاریخی، دانشگاه تهران

میدان امام علی)ع( امروز، سبزه میدان دیروز و میدان عتیق دوره سلجوقی، بخشی از تاریخ و هویت شهر اصفهان است که در تمامی ادوار تاریخی اش، همواره زنده و فعال بوده است؛ اما چند سالی است که سبزه میدان به بهانه اجرای طرح احیاء میدان عتیق که بعد از شروع پروژه نام میدان امام علی)ع( را روی آن گذاشتند، با عنوان احیاء بزرگترین میدان و مرکز تاریخي کشور با قدمتی800 ساله دستخوش مداخالت وسیع قرار گرفته و در جریان احداث دو زیرگذر شرقی ـ غربی و شمالی ـ جنوبی پروژه فوق، همه آنچه از گذشته و

تاریخ در زمین زیر میدان و اطراف آن باقی مانده بود، از بین رفته است.بازار تاریخی شهر قرار گرفته است که مرز غربی آن را تعیین می کند. در گوشه در مجاورت این میدان، شمال غربی آن، مسجد جامع با پیشینه تاریخی بیش از 1000 سال قرار دارد که همچون مجموعه نقش جهان در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده است. در ضلع جنوبی، زیارت هارون والیت و مسجد علی به همراه منار سلجوقی استقرار دارند. برای سایر حدود میدان به جز خط کوچه ها و گذرهایی که در این پروژه مبنای عمل قرار گرفته اند، شاهد روشنی نداریم. این شواهد به اضافه گزارش های حفاری باستان شناسی که نشان می دهند در محدوده میدان، ساختمان یا بنایی نبوده است، تمام آن چیزی است که از میدان دوره سلجوقی در دست داریم. از دوره صفوی به بعد، همواره سنگینی حضور و شکوه میدان نقش جهان بر میدان عتیق سایه انداخته است تا آنجا که آن را میدان کهنه ای نامیدند که جاذبه ای در برابر شکوه نقش جهان نداشت و

بدین ترتیب میدان به تدریج نقش سیاسی و حکومتی اش را از دست داد؛ در دوره قاجار نیز روند به همین

عکس هوایی محدوده میدان عتیق قبل از رشوع پروژه منبع: شهرداری اصفهان نقشه قدیمی شهر اصفهان معروف به نقشه سید رضا - 1302 ه.ق

1920


منوال ادامه می یابد تا اینکه در دوره پهلوی اول ضربات نهایی با احداث خیابان های جدید بر پیکر میدان وارد می آید. با تمام این ها اما میدان عملکرد خود را در مقیاس شهر و حتی فراتر از آن، که متأثر از ارتباطش با

بافت پیرامونی و حتی شهرهای اطراف اصفهان بود، همچنان حفظ نمود. تا اینکه همین ظرفیت پذیرش باالی محدوده برای فعالیت های اقتصادی موجب شد که در سال های اخیر، فضای وسیع میدان مورد هجوم دستفروشان و فروشندگان اجناس دست دوم قرار گیرد و از نظر کالبدی و عملکردی فرسوده تر از قبل شود و عمال از فضای میدان چیزی باقی نماند. شاید یکی از مهم ترین دالیل آغاز ـ اجتماعی این محدوده و همچنین تمایل بر پررنگ کردن این پروژه بزرگ، همین وضعیت نابسامان کالبدی

دوره تاریخی مهمی بود که در آن دوره، اصفهان پایتخت سلجوقیان بوده است. مروری بر پروژه

از چهار بخش شامل میدان اصلي، جلوخان مسجد جامع، مجموعه احیای میدان عتیق طرح پـیشنهادي زیرگذرها و پارکینگ و نیز قطعات بالفصل پیرامون میدان تشکیل شده است. اجراي این پروژه به سه فاز مختلف تقسیم شد. در فاز اول احداث زیرگذرها، در فاز دوم احداث میدان اصلي و بافت تجاري پیرامون آن و در انتها ساماندهی جلوخان مسجد جامع به همراه ساخت بدنه تجاري پیرامون آن و مجموعه شمال جلوخان،

در نظر گرفته شد. فاز اول:

در فاز اول پروژه به منظور حذف حضور خودرو، چهار خیابانی که در محدوده میدان عتیق احداث شده بودند، باید حذف می شدند؛ ولی به دلیل این که این معابر جزو شریان های اصلی شهر محسوب می شوند و مشکالت ناشی از حذف آنها کمتر از هرج و مرج وضع موجود نبود، ایده اجرای زیرگذرها برای انتقال حرکت سواره به زیرزمین به وجود آمد که به گفته وبسایت شهرداری اصفهان، زیرگذرهاي پروژه باهزینه اي بالغ بر 200 میلیارد ریال و در مدت 18 ماه از تیرماه 1388 تا شهریورماه 1389 به مناسبت عید سعید فطر )چهار ماه

زودتر از موعد مقرر( به بهره برداري رسید.

اگرچه در ظاهر امر انتقال حرکت سواره به زیر زمین و فراهم نمودن پارکینگ از نکات قوت این فاز از پروژه انجام اجرایی و آغاز مراحل از این که قبل اول قابل توجه است. نکته این جا چند اما در به نظر می رسد، خاکبرداری پروژه در چنین محدوده ای با درجه اهمیت تاریخی باال، انجام کاوش ها و حفاری های گسترده برای شناخت الیه های پنهان تاریخی، امری ضروری است؛ اما در عمل، کاوش ها تنها به محدوده داخل میدان و جلوخان مسجد جامع محدود شد. حال آن که براساس برخی شواهد، بخشی از مجموعه دولتخانه سلجوقی در طرف شرق میدان واقع بوده است. نکته بعدی در مورد نگاه افراطی حاکم است که در سال های اخیر در برابر حضور اتومبیل در بافت های تاریخی شکل گرفته و به طور مطلق هرگونه از این حضور را رد می کند؛ اما باید به این سوال پاسخ داد که آیا نمی شد به جای صرف هزینه های کالن برای احداث زیرگذرها، آن هم در محدوده ای با این حساسیت تاریخی، از برنامه های ترافیکی کار آمدتر برای اولویت دادن به عابرین

پیاده در این محدوده ها کمک گرفت؟! فاز دوم:

این فاز مهم ترین و اصلی ترین بخش پروژه بود که شامل اجرا و احیاء میدان اصلی، کف سازی و بدنه سازی براساس بازار ریسمان فروشان می شد. بازار اصلی و اتصال بخش های برش خورده راسته برقراری آن و اعالم سایت رسمی شهرداری اصفهان، عمده مراحل اجرایی در فاز دوم پروژه با پیشرفت عملیات آزادسازی در ماه های اولیه سال 1391 شتاب گرفت و پایان عملیات در شش ماهه اول سال 1392 بود که جمع کل

هزینه اجرایی فاز اول و دوم برابر با 1000 میلیارد ریال برآورد شده است.طرح می آید، به چشم پروژه دورنمای در موارد سایر از بیش شاید که نکته ای اولین پروژه، دوم فاز در جداره های مشرف به میدان است. طرحی که در نهایت به اجرا گذارده شد، تفاوت زیادی با طرح های اولیه میدان داشت که توسط مهندس میرمیران طراحی شده بود. مساله ای که در اینجا مطرح می شود این است که طرح پیاده شده سعی در تقلید از گذشته را دارد ولی حتی این موضوع هم به شکلی ناهمگون و التقاطی انجام

فاز اول پروژه - احداث زیرگذرها

منبع: سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان

منبع: سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان فاز دوم پروژه - اجرا و احیای میدان اصلی

فاز اول پروژه - احداث زیرگذرها


22 21


شده است. طاق نمای آزاد در طبقه دوم به طور مشخص نشان از معماری عصر صفویه دارد که در میدانی با اصالت سلجوقی اجرا شده است. نوع قوس ها و شکل آجرچینی ها نیز همگی یادآور دوران صفویه هستند. به نظر می رسد که استفاده از الگوهای معماری مربوط به دوره خود میدان، با بیان معاصر، می توانست با اصول ساخت وسازهای جدید در ساختارهای تاریخی که سال هاست در دنیا شناخته شده، هماهنگی بیشتری داشته

باشد.نکته دیگر توجه به هندسه کلی میدان در طراحی محوطه آن است. هندسه کلی میدان به شکلی اندام وار و طی سالیان دراز در جوار راه های باستانی شکل گرفته است. اصرار بر راست گوشه کردن آب نماها و فضای سبز، به جای پذیرفتن هندسه میدان و تبعیت از آن، نوعی بی توجهی به بستر ارگانیک موجود بوده و نشان از

عدم آشنایی طراحان با قواعد حاکم بر چنین ساختارهایی دارد.فاز سوم:

شهرداری اصفهان اعالم کرده است که در فاز سوم، به منظور حفظ تداوم کالبدی و ایجاد هماهنگی در بافت پیرامون میدان، تعدادی پروژه در محدوده های بالفصل میدان تعریف می شود که درصورت اعمال ضوابط طراحی شهری متناسب، می تواند زمینه ساز احیاء یکپارچگی هویت تاریخی میدان و محوطه های پیرامونی با ترکیب عملکردهای مختلف خدماتی و درآمدزایی و با جذب آن باشد. از لحاظ کاربری، در این فضاها

سرمایه گذاران خصوصی، بخشی از هزینه های احیاء میدان تاریخی تأمین خواهد شد.در مورد فاز سوم پروژه نیز نکاتی قابل ذکر است از جمله؛ ایجاد تعداد زیادی واحدهای تجاری و خدماتی در بافت پیرامونی به منظور درآمدزایی و با هدف تأمین بخشی از هزینه های پروژه، که این موضوع اگرچه در نگاه اول مثبت به نظر می رسد، اما با نگاهی به پیشینه محالت پیرامون میدان عتیق و نحوه توزیع کاربری ها و شکل همپیوندی آن ها با یکدیگر، به این نتیجه می رسیم که این شکل گسترده از مداخالت نه تنها به پیوستگی و تداوم کالبدی میدان با بافت پیرامونی کمکی نمی کند، بلکه عمال چیزی از هویت تاریخی میدان

عتیق باقی نخواهد گذاشت.تخریب بخش های وسیعی از بافت اطراف میدان به بهانه احداث این پروژه ها، موجب خروج گسترده ساکنین افراد به فضا از بافت و تعویض بافت اجتماعی محدوده شده که خود باعث ایجاد حس عدم تعلق اصیل خواهد شد؛ چنانچه به حکم برنامه های توسعه شهری، احیاء محورها و مراکز تاریخی از این دست را مجاز بدانیم، به حکم بسیاری از منشورها و معاهده های بین المللی، شکل انجام و چگونگی آن بسیار حائز اهمیت است. میدان های تاریخی در تمامی دوره ها فارغ از شکل و ویژگی های خاص آن ها، پیوند ناگسستنی با بافت پیرامونی خود داشته اند. به بیانی دیگر میدان ها با عناصر و اجزای پیرامونی خود تعریف می شده اند. در حقیقت فضای باز میادین، درون نظام سلسله مراتب شبکه ارتباطی شهر و در امتداد آن قرار داشته که به همراه عناصر پیرامونی، نیازهای شهر را در سطحی باالتر از مراکز محالت پاسخ می دادند. برای کنکاش روی این موضوع

می توان به سراغ نمونه هایی از این میادین رفت که همچنان پابرجا مانده اند. میدان عتیق اکنون دو فاز اجرایی را پشت سر گذاشته است و در حین این فرآیند از نامش تا کالبدش تغییر

بسیاری را شاهد بوده است. این تغییرات را می توان این گونه دسته بندی نمود:میدان ها این اگر روزمره اند. اتفاقات بستر و اجتماعی متفاوت رفتارهای میدان های عمومی محل .1همراه با بار تاریخی باشند، خاطره انگیز هم می شوند و نام آنها در فضاهای واجد خاطره جمعی قرار می گیرد؛ به موضوعی اخیر در سال های تاریخی بناهای و حتی خیابان ها میدان ها، نام تغییر متأسفانه موضوع اما معمول بدل گشته است. طبق قوانین کشور، تغییر نام خیابان ها و مکان های عمومی از اختیارات شوراهای اسالمی شهر و روستا است. این که در پروژه احیای میدانی تاریخی نام آن تغییر می یابد، جای تأمل بسیار دارد. چراکه حس تعلق به مکان با تغییر نام از بین می رود. یادآوری نام ها است که فضاهای تاریخی را در

ذهن ها زنده نگاه می دارد. آنچه در این پروژه به عنوان میدان امام علی)ع( ساخته شده، با طرح های اولیه هم به لحاظ فرم و هم .2به لحاظ ابعاد تطابق ندارد. در نقشه های موجود طرح اولیه میدان به شکل ذوزنقه بوده، اما اکنون این میدان دارای اضالع مساوی است که آن را بی ارتباط با هویت اصلی میدان سلجوقی کرده است. میدان عتیق فعلی با منظر و کاربری تجاری و در قالب میدان امام علی افتتاح شد و جزء یکی از پروژه های پرهزینه شهرداری اصفهان است که مدیرانش می خواستند قبل از پایان دوره مسئولیتشان شاهد افتتاحش باشند. ساختار این

میدان به جز فضای محدودی که به موزه اختصاص داده شده، عمدتا تجاری است.در شهر های تاریخی میدان ها از یک لبه شهری منفرد که به دور یک فضای خالی در جایی از شهر .3کشیده شده باشند، بسیار فراتر هستند. آنها ترکیبی پیچیده از عناصر معماری هستند که در پیوندی قوی و ناگسستنی با بافت پیرامون خود، قلب تپنده شهرها را به وجود می آوردند. در میدان امام علی این تأثیر و پیوند با بافت تاریخی پیرامون دیده نمی شود، اگرچه ساماندهی این محور تاریخی و پرترافیک شهر اصفهان قابل توجه است اما بخش زیادی از بافت پیرامونی آن که مسکونی، تجاری، مذهبی و آموزشی است ساماندهی نشده است و بسیاری از سراهای اطراف میدان همچنان متروك رها شده اند تا در پروژه های بالفصل فاز سه

برای آنها چاره ای اندیشیده شود.

محدوده عرصه میدان - در حال اجرای پروژه


محدوده عرصه میدان - پس از امتام پروژه


2324


تمرکز بسیار زیاد تصمیم گیران پروژه بر روی تأمین هزینه های مالی پروژه از داخل خود آن با ایجاد .4واحدهای تجاری، سبب شده که بار تجاری بسیار زیادی بر منطقه گذارده شود که از ظرفیت محدوده باالتر است. شاهد این ادعا مشکالتی است که مدیران در خصوص تأمین پارکینگ در داخل مجموعه با آن مواجه هستند. همچنین به دلیل غالب شدن کارکرد تجاری میدان و باال رفتن قیمت زمین های این محدوده، بافت که است به حدی موضوع این گرفت. شدت خواهد قرار نوسازی و تخریب معرض در پیرامون تاریخی برقراری پیوند دوباره میدان با بافت پیرامونی مورد غفلت واقع شده و تنها به احیاء پوسته میدان بسنده شده

است.اگرچه باززنده سازی میدان عتیق اصفهان در نگاه ملی، اقدامی جسورانه در فرآیند باززنده سازی در .5کشور محسوب می شود و اولین پروژه در کشور است که با این ابعاد و حساسیت های شهر تاریخی توسط بخش دولتی در کشور روی داده است و به تعبیر مدیرعامل سازمان نوسازی بهسازی اصفهان فعال کردن پروژه به مانند شروع یک جراحی قلب باز بود؛ اما به نظر می رسد که با توجه به منحصر به فرد بودن شهر اصفهان و میدان عتیق آن، حساسیت بیشتری در اجرای این پروژه الزم بود. اما آنچه در فرآیند باززنده سازی

میدان عتیق اتفاق افتاده است، اولویت دادن توسعه بر حفاظت است.اگرچه سرعت، دقت و جدیت در اجرا از نکات مثبت و مثال زدنی پروژه میدان عتیق است، اما سنگینی نگاه اقتصادی در گام هدف گذاری پروژه ای با این مقیاس و حساسیت، موجب شد تا برخی از شاخصه های اصالت همچون حضور ادیان گوناگون در کنار یکدیگر، همپیوندی کم نظیر فضای باز شهری با بافت پیرامون و ... که می توانست آن را به میدانی با شهرت جهانی تبدیل کند، فراموش شود و تمام تمرکز طرح بر بازسازی کالبد میدان و تبدیل آن به محور پیاده قرار گیرد که البته در سابقه تاریخی آن هیچ سندی یافت نشده بود

که شکل میدان را به ما نشان دهد.

0 مصاحبهتحوالت رشته مرمت ابنیه و بافت شهری در گفتگو با

دکتر پیروز حناچیافروز طهماسبی، هما کرمانیان، هادی نادری

پس از قریب به یک دهه آموزش مرمت و حفاظت از میراث معماری و شهری در دانشگاه تهران و ارزیابی نتایج برنامه های گذشته، نیاز به بومی سازی مفاهیم آموزش حفاظت، سمت گیری به سوی نیازهای ایران و انطباق با یافته های نوین این دانش در عرصه های جهانی، بازنگری در برنامه و سرفصل دروس این رشته را ضروری ساخته است. از این رو امسال برای اولین بار در گروه مرمت دانشگاه تهران برنامه درسی بازنگری شده دوره کارشناسي ارشد مرمت و احیاء ابنیه و بافت هاي تاریخي در دو گرایش »حفاظت و مرمت میراث

معماری« و »حفاظت و مرمت میراث شهری« ارائه و تدریس می شود.از طرفی با روی کار آمدن دولت جدید، گروه مرمت دانشگاه تهران در تحول دیگری شاهد حضور دو تن بین ارتباط نبود در حالی که همواره بود. وزیر معاونت وزارتخانه مرتبط در سمت در این گروه اساتید از به منجر که بوده کارشناسان دغدغه های جدی از با سیاست گذاران سطح کالن کشور، دانشگاهی نظام عدم نیازسنجی درست جامعه دانشگاهی از بازارکار و فاصله بین آموخته های دانشگاهی و واقعیت های جامعه کاری شده است، این اتفاق جدید دریچه ای به سوی برقراری این ارتباط گشوده و امیدهای جدیدی را ایجاد کرده است. این مسأله را به فال نیک گرفته و همزمانی آن با تغییر و تحوالتی که در رشته مرمت دانشگاه تهران رخ داده است را بهانه ای کردیم تا به سراغ آقای دکتر پیروز حناچی، مدیرگروه مرمت دانشگاه تهران و معاون شهرسازی وزارت راه و شهرسازی، رفته و دغدغه هایمان از حوزه های دانشگاه و کار را با ایشان در میان بگذاریم. آقای دکتر حناچی علی رغم مشغله زیاد روزهای آغازین مسئولیت جدید با روی باز پذیرای ما

بودند و نشان دادند اهمیت دانشگاه برای ایشان کمتر از وزارتخانه نیست.سروستان-آقای دکتر حناچی ضمن تبریک به شما در سمت جدید، به عنوان مدیرگروه مرمت دانشگاه تهران در مورد تفکیک رشته »مرمت و احیاء بناها و بافت های تاریخی« در مقطع کارشناسی ارشد به دو رشته »حفاظت و مرمت میراث معماري« و »حفاظت و مرمت میراث شهری« توضیح بفرمایید. چه نیازی باعث

شد که این تفکیک انجام بشود؟دکتر حناچی-گروه مرمت دانشگاه تهران خیلی وقت بود که به این نتیجه رسیده بود که این تفکیک باید انجام بشود. در ابتدای راه اندازی گروه مرمت براساس پتانسیل ها و بضاعت گروه، روی موضوع بافت های شهری بیشتر سرمایه گذاری می کردیم ولی این به این معنا نبود که ]پرداختن به[ ابنیه الزم یا مهم نیست. زمانی که گروه مرمت آغاز به کار کرد، فکر می کردیم که بافت اولویت بیشتری دارد چراکه در درجه اول منبع: سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان وضعیت قبل و حین اجرای پروژه در محدوده میدان عتیق

26 25


تخریب بافت ها موجب تخریب اجزاء هم می شود و اگر بتوانیم روی بافت تاثیر بگذاریم، به تبع روی بنا هم تاثیر می گذاریم. ده سال از شروع به کار گروه مرمت در دانشگاه می گذشت، هیأت علمی الزم را هم جذب کرده بودیم و ترکیب همکاران گروه به گونه ای بود که امکان توسعه رشته وجود داشت؛ از طرفی وزارت علوم هم به دانشگاه ها فشار آورده بود که برنامه های درسی را بازبینی کنند؛ از آنجایی که روند طبیعی بازبینی برنامه در دانشگاه تهران، به خصوص در دوره قبل که اختیارات دانشگاه ها کم شده بود، روندی طوالنی و سخت بود، ما هم از این فرصتی که وزارت علوم فراهم کرده بود، استفاده کرده و ضمن بازبینی برنامه درسی، برای رشته مرمت دو گرایش تعریف کردیم. اولین گروهی هم بودیم که توانستیم در دفترچه مکمل کنکور امسال کد این دو گرایش را داشته باشیم و برای اولین بار در رشته مرمت ده نفر در گرایش بافت و ده نفر

در گرایش ابنیه پذیرفته شدند. سروستان-آیا دو گرایش شدن این رشته سراسری است و در سایر دانشگاه ها هم اعمال خواهد شد یا

مختص دانشگاه تهران است؟دکتر حناچی-این اقدام در دانشگاه تهران انجام شده و تبعیت یا عدم تبعیت از آن برای سایر دانشگاه ها اختیاری است و اگر بخواهند طبق شرح درس جدید عمل کنند، می توانند از برنامه های مصوب ما استفاده

کنند یا اینکه کماکان در همان رشته قبل اقدام به پذیرش دانشجو کنند.سروستان-شرح درس گرایش های جدید چه میزان با هم متفاوت است؟

دکتر حناچی- حدود 30 درصد واحدها بین دو گرایش مشترك هستند مثل »تاریخ و مباني نظري حفاظت و مرمت« و »سیر تحول قوانین و تشکیالت میراث فرهنگي« و 70 درصد واحدها هم تخصصی هستند مانند طرح های مرمت که کامال جدا بوده و مثال در گرایش »حفاظت و مرمت میراث معماري« براساس مقیاس از تک بنا شروع شده و در طرح سه، حداکثر به مرمت مجموعه ها خواهد رسید و در گرایش »حفاظت و مرمت میراث شهری« هم مثل سابق عمل می شود؛ فقط طرح مرمت بنا حذف و از طرح مرمت مجموعه ها شروع

و به طرح مرمت شهری ختم می شود.سروستان-از اقدامات دیگر گروه مرمت دانشگاه تهران بفرمایید. آیا در نظر است رشته ها یا مقاطع دیگری

نیز در آینده راه اندازی شوند؟دکتر حناچی-اقدام دیگر گروه مرمت، راه اندازی رشته »مطالعات معماری ایران« است که انشااهلل از مهر سال آینده با پذیرش دانشجو کار خود را شروع خواهد کرد. عالوه بر این، سال آینده »مقطع دکتری« رشته مرمت نیز در دانشگاه تهران راه اندازی خواهد شد که ظرفیت پذیرش آن محدود خواهد بود. البته همه این

اقدامات به نوعی زمینه ساز راه اندازی دانشکده مرمت هستند که امروز نیاز آن احساس می شود. سروستان-با توجه به نزدیکی رشته مرمت شهری به رشته طراحی شهری و این که در حال حاضر در بازار کار اکثر پروژه های مرمت شهری توسط شرکت های شهرسازی انجام می شود، به نظر شما جایگاه این رشته

کجاست؟دکتر حناچی- یکی از جاهایی که مدارك ارزش خود را نشان می دهند، هنگامی است که شرکت های

مشاور جهت دریافت رسته تخصصی اقدام می کنند. به طور مثال مشاوری که بخواهد رتبه تخصصی در حوزه بافت های تاریخی بگیرد باید دارای نیروهای متخصص با مدرك مرمت شهری باشد. البته تعریف این جایگاه جهت رشته جدید مرمت شهری از وظایف دولتی است و من در جایگاه جدیدم سعی می کنم این مورد

را پیگیری کنم.سروستان-به عنوان معاون وزیر راه و شهرسازی، آیا فکر نمی کنید فارغ التحصیالن رشته مرمت، اعم از

مرمت شهری و مرمت ابنیه نیز باید مانند رشته های معماری و شهرسازی دارای پروانه اشتغال باشند؟دکتر حناچی-همین االن هم فارغ التحصیالن مرمت پروانه نظارت رشته معماری را می گیرند..

سروستان-بله ولی پروانه رشته معماری ارتباطی به فارغ التحصیالن مرمت ندارد. منظور دریافت پروانه اشتغال مختص رشته مرمت است به این معنی که جهت مداخله در بناها یا بافت های تاریخی الزام به حضور

و تأیید یک متخصص مرمت باشد.پایه گذاری را فارغ التحصیالن رشته مرمت برای نظارت اشتغال پروانه دکتر حناچی-زمانی که دریافت کردیم، این رشته فقط در مقطع لیسانس فارغ التحصیل داشت و هنوز مقاطع باالتر آن راه نیفتاده بود. این اقدام بابی جهت به رسمیت شناختن این رشته و فارغ التحصیالن آن بود؛ اما امروز با راه افتادن مقاطع باالتر این رشته و افزایش تعداد فارغ التحصیالن آن، می توان بحث وجود چنین پروانه ای را مطرح کرد که این مستلزم بررسی این رشته و واحدهای آن در کارگروه های تخصصی سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور است و دلیل وجود نداشتن چنین پروانه ای، مطرح نشدن این موضوع و تعقیب نکردن آن است وگرنه چنین ایده ای قابل طرح است. البته در قانون برنامه چهارم پروانه ای خاص رشته مرمت پیش بینی شده وارزیابی مدارك فارغ التحصیالن آن به سازمان میراث فرهنگی واگذار شده بود؛ هرچند سازمان میراث فرهنگی این

مسئله را دنبال نکرد. به هر حال امروز این بستر فراهم است که چنین مسأله ای طرح و پیگیری شود. اهمیت است فارغ التحصیالن رشته مرمت حائز آینده کاری از جهت به خصوص سروستان-این مسأله چراکه امروز چشم انداز روشنی جهت این فارغ التحصیالن وجود نداشته و بسیاری از آنها، به دلیل نبود زمینه

کاری در رشته مرمت، جذب رشته های مرتبط از جمله معماری و شهرسازی می شوند.دکتر حناچی-البته در وضعیت کاری نامطلوب فارغ التحصیالن اخیر رشته مرمت، اوضاع نابسامان سال های اخیر سازمان میراث فرهنگی نیز بسیار موثر بوده است، چراکه در این سال ها بسیاری از فعالیت های سازمان میراث فرهنگی رو به تعطیلی رفته و شاهد فعالیت جدی در این حوزه نبوده ایم. این در حالی است که تا سال 84 اکثر فارغ التحصیالن گروه مرمت جذب پایگاه های میراث فرهنگی کشور می شدند. در آن زمان 50 پایگاه فعال میراث فرهنگی در کشور وجود داشت؛ در حالی که امروز بسیاری از آنها عمال تعطیل شده اند. امید است با تحوالت مثبت سازمان میراث فرهنگی زمینه کاری بهتری نیز برای فارغ التحصیالن این رشته فراهم آید.

سروستان-ضمن تشکراز فرصتی که در اختیار سروستان و خوانندگانش قرار دادید، برای شما در سمت جدید آرزوی توفیق می کنیم.

2728


0 نهادهای حفاظت از میراث فرهنگیصندوق احیاء و بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگیمحمد سعید ایزدی / دکترای مرمت شهری از دانشگاه نیوکاسل و عضو هیأت علمی دانشگاه

از مؤثرترین اقدامات جهت حفظ هویت ایراني و انتقال فرهنگ از وراي تاریخ دیرباز و کهن به آیندگان، حفظ و احیاء میراث فرهنگي کشور است. فرهنگ حفاظت و مرمت ریشه در میراث تاریخي کشور دارد و نشانه هاي آن را در زنده بودن و کاربرد بناها در چندین دوره تاریخي مي توان به روشني مشاهده کرد. این مهم مطابق با قانون، در حوزه وظایف سازمان میراث فرهنگي، صنایع دستي و گردشگري کشور قرار گرفته است و در دو

دهه اخیر در قالب حوزه ها و مقیاس هاي مختلف این سازمان به آن پرداخته شده است.در این راستا، به منظور آغاز حرکتي نو در احیاء و بهره برداري مناسب از بناها و اماکن تاریخي و فرهنگي کشور، قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي جمهوري اسالمي ایران و مطابق با بند احیاء و داد »مؤسسه صندوق اجازه میراث فرهنگي، صنایع دستي و گردشگري به سازمان ماده 114، ز بهره برداري مناسب و احیاء قانوني موضوع بستر تا ایجاد کرده را تاریخي« اماکن و بناها از بهره برداري ارتقاء سطح با هدف تاریخی - فرهنگي به واسطه سرمایه گذاري بخش خصوص داخلي و خارجي اماکن از حفاظت و تضمین بقاء این آثار و ارزش هاي آن و انطباق ظرفیت هاي آن با نیازهاي معاصر فراهم آید. ماده

114 این قانون چنین بیان می کند:دولت موظف است به منظور اهتمام ملی در شناسایی، حفاظت، پژوهش، مرمت، احیاء، بهره برداری و معرفی میراث فرهنگی در کشور و ارتقاء توان گردشگری، تولید ثروت، اشتغال زایی و مبادالت فرهنگی اقدامات زیر

را در طول برنامه چهارم به انجام رساند :تهیه و اجرای طرح های مربوط به حمایت از مالکین .1ایجاد و توسعه موزه های پژوهشی تخصصی وابسته .2

شناسایی و مستند سازی آثار تاریخی فرهنگی .3ایجاد و تجهیز پایگاه های میراث فرهنگی و تاریخی .4

شناسایی و حمایت از آثار فرهنگی و تاریخی .5به منظور جلب مشارکت بخش خصوصی و تعاونی، .6

به سازمان میراث فرهنگی و گردشگري اجازه داده می شود به منظور اعطاي مجوز کاربري و بهره برداري

مناسب از بناها و اماکن تاریخی قابل احیاء با هدف سرمایه گذاري بخش خصوصی داخلی و خارجی، صندوق احیاء و بهره برداري از بناها و اماکن تاریخی فرهنگی را ایجاد نماید.

در اساسنامه صندوق احیاء )ماده 4( شرح وظایف و اختیارات، به عنوان یک مؤسسه غیرانتفاعی به شرح زیر تعیین گردیده است:

الف : تشویق و هدایت و حمایت از فعالیت های قانونی سرمایه گذاران. ب: تعیین کاربری و اعطاء مجوز بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی کشور با رعایت قوانین

و مقررات مربوط. ج: حمایت از اشخاص حقیقی و حقوقی مرتبط با احیاء بناهای تاریخی جهت توسعه ظرفیت های

فنی و مهندسی در این زمینه. د: اعطاء تسهیالت حمایتی به بهره برداران .

ه: انجام سایر امور مرتبط با توسعه و تقویت احیاء و بهره برداری از اماکن تاریخی با رعایت

30 29


قوانین و مقررات مربوطدر استادکاران و تاریخی«، »آگاهینامه مهندسان مشاور اماکن از بهره برداری و احیاء تدوین »سند ملی حوزه حفاظت و احیاء«، »معرفی کاربری های مجاز و متناسب برای اعطاء به اماکن تاریخی )بالغ بر 200 بناهای به کاربری اعطای و تعیین اصولی موافقت های و متناسب(«، »شیوه های صدور مجوزها کاربری و بهره برداری«، »شیوه ها زمان در تاریخی بناهای از نگهداری و خصوصی«، »دستورالعمل های حفاظت راهکارهای حمایت قانونی از احیاء اماکن تاریخی )مجموعه قوانین و مقررات مالی، مالیاتی، بیمه ای، فنی و ...(«، »شیوه های آمادگی سرمایه گذاری و طرح های توجیه فنی اقتصادی«، » اصالحیه آئین نامه تشخیص از اماکن اقدامات صندوق احیاء و بهره برداری صالحیت مشاوران در گروه میراث فرهنگی« از مجموعه

تاریخی و فرهنگی به شمار می رود.

تاکنون مذاکرات و اقدامات الزم برای واگذاری بالغ بر 25 بنای تاریخی در قالب قراردادهای مشارکت مورد بر »مجموعه سعدالسلطنه تاریخی مشتمل بنای این میان، واگذاری 11 قرار گرفته است که در پیگیری در قزوین«، »مجموعه خانه شاپوری در شیراز«، »خانه مستوفی در شوشتر«، »کاروانسرای شاه عباسی در کرج »، »حمام قلعه در همدان«، »هتل آپادانا در تخت جمشید«، »حمام نوبر در تبریز«، »باغ نمیر تفت در یزد«، »خانه عامری ها در کاشان«، »عمارت مسعودیه در تهران« و »حمام وکیل در کرمان« به پایان رسیده و در حال بهره برداری هستند. در طی پنج سال اخیر بالغ بر 20 میلیارد تومان سرمایه بخش غیردولتی در حفاظت و احیاء این بناها، در قبال قریب به 5 میلیارد تومان اعتبار دولتی بابت هزینه های جاری و آماده سازی سرمایه گذاری صرف شده و عمدتا با کاربری های اقامتی، پذیرایی، موزه رستوران، بازارچه های صنایع دستی و سالن اجتماعات، راسته بازار هنرهای بومی و سفره خانه به بهره برداری رسیده یا در حال آماده سازی می باشند.

چهت اطالعات بیشتر می توانید از طریق آدرس زیر به درگاه صندوق احیاء مراجعه نمایید:http://www.chre.ir/index.asp

0 معرفی پایان نامهحفاظت با رویکرد توانمندسازی )بافت تاریخی امامزاده یحیی عودالجان تهران(

ترانه صابری ناصری / کارشناسی ارشد مرمت و احیای بناها و بافت های تاریخی، دانشگاه تهران

بافت تاریخی شهرها برای تکمیل نظام حیات خود نیازمند رسیدگی هستند چراکه در عصر حاضر به دلیل تغییر الگوی زندگی و تغییر در نیازهای ساکنین نظر به دگردیسی صورت گرفته، صدمات بعضا جبران ناپذیری

به بافت های تاریخی وارد شده است.اقداماتی که در ابتدا جهت بهبود اوضاع نابسامان بافت های تاریخی انجام می گرفت، اغلب در زمره حفاظت کالبدی قرار داشت که بیشتر مواقع ناپایدار بوده و قادر به پاسخگویی مشکالت و نیازهای بافت تاریخی نبود. از مهم ترین علل عدم پایداری اقدامات حفاظتی-کالبدی در بافت های تاریخی می توان به این موارد اشاره کرد: بی توجهی به بهره برداران و مالکین، بی توجهی به ساختارها ی فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی، بی توجهی

به ایجاد زیرساخت های شهری و برطرف نکردن نیازهای اجتماعی و فرهنگی ساکنین.چنین پیامدهایی مؤید این نکته است که در فرآیند احیاء بافت های تاریخی نگاه صرفا کالبدی پاسخگو نخواهد بود .تضمین پایداری و اجرای صحیح طرح های بهسازی، مستلزم کسب شناخت صحیح از این ظرفیت ها و مشارکت بهره برداران و مالکین در تصمیم سازی ها و تصمیم گیری ها خواهد بود. نقش مشارکت مردمی و رابطه متقابل دولت و ساکنین در توسعه، از عوامل بسیار مهمی است که باید در هر برنامه توسعه اقتصادی،

منودار نحوه دستیابی به توامنندسازی و حفاظت پایدار در بافت های تاریخی

منبع: نگارنده

3132


مسئولین، کنار در روند حفاظت در ساکنین مشارکت دادن با گیرند. قرار توجه مورد فرهنگی و اجتماعی می توان این روند را با توسعه و کیفیت باالتری اجرا کرد و از تمرکزگرایی در دستگاه ها و سازمان های دولتی کاست. به تجربه ثابت شده که هرگاه مردم در اجرای فعالیت ها، پروژه ها و برنامه های توسعه مشارکت داشته باشند، اهداف این پروژه ها بیشتر مورد حمایت ساکنین واقع شده و روند اجرا و طراحی پروژه ها سریع تر صورت

می گیرد.سرمایه اجتماعی که حاصل شکل گیری و استقرار ارزش ها، سنت ها، عرف ها و قواعد به صورتی خودجوش و در بستری از روابط متقابل اجتماعی است؛ زمینه ساز همکاری، اعتماد و مشارکت فعال و مثبت در زندگی اجتماعی، بر کاهش آسیب های تأثیری که با اجتماعی بدین ترتیب سرمایه افراد است. از جانب اجتماعی ایجاد امنیت و تأمین طیفی از تبادالت و کنش های اجتماعی ساکنان دارد، عاملی در جهت ارتقای توانایی و

استحکام محیط سکونت است. استفاده از این سرمایه های اجتماعی نیاز به ایجاد ابزار، آموزش و فرهنگ سازی دارد و در نهایت به توانمندسازی بافت منجر می شود. در پژوهش انجام شده بر آن بوده ایم که استفاده از رویکرد توانمندسازی را در بستر بافت تاریخی امامزاده یحیی و بازارچه نواب در کنار اقدامات بهسازی ، نوسازی و بازسازی مورد بررسی قرار

دهیم. گذر امامزاده یحیی عالوه بر مرتبط ساختن عناصر مختلف، کاربری های مهم شهری را نیز در خود جای داده است. با گذشت زمان و تغییر شیوه زندگی، شماری از این عناصر اهمیت و کارکرد خود را از دست داده و دچار اضمحالل شده اند. این مسأله تا حدی موجب فرسودگی گذر به لحاظ کالبدی، اجتماعی و اقتصادی شده است. بنابراین پس از بررسی زمینه های فرسایش فوق و آسیب شناسی حوزه جغرافیایی-مکانی مورد بررسی، در نتیجه به یک برنامه ریزی متفاوت فراتر از یک برنامه صرفا کالبدی رسیده و با مشارکت جامعه محلی و توانمند کردن ساختار اجتماعی آن، شرایط الزم برای ایجاد یک مدیریت محلی همراه با برنامه ریزی از استفاده راه محلی، مدیریت یک ایجاد و برنامه این اجرای با نهایت در شد. آورده فراهم اجتماع مدار

ظرفیت های اجتماعی، اقتصادی، کارکردی، کالبدی و ... هموار خواهد شد.این از استفاده نیازمند اجتماعی، سرمایه به رسیدن برای الزم فرآیند های طی از پس دیگر عبارت به سرمایه ها برای رسیدن به توانمندسازی مورد نظر هستیم. توانمندسازی جز با فراهم کردن شرایط مناسب توسط دولت ها و سازمان ها از جمله مدیریت و ظرفیت سنجی، ارتقاء آگاهی، آموزش و ایجاد امکانات مسیر نیست. درنهایت محله قادر به تشکیل یک مدیریت محلی خواهد بود که با گذشت زمان، نیاز آن به مسئولین و مدیران دولتی کمتر می شود اما هیچ گاه رابطه بین این دو قطع نشده و برنامه ریزی برای بافت به کمک

مدیریت و مردم محلی و زیر نظر مسئولین دولتی صورت خواهد گرفت.)کالبدی، نیازمند کسب شناخت کلی آنها یا طراحی تاریخی بافت های برنامه ریزی جهت برای نتیجه در کاربری، تاریخی، اقتصادی، اجتماعی و...( از بافت هستیم. این شناخت شامل پتانسیل ها، وضعیت حاکم و

نیازهای ساکنین است. پس از آن است که می توان از طراحی مناسب و در خور بافت سخن به میان آورد.بدیهی است که طراحی شهری در گسترش پیشنهادی این بافت باید از اصول و ارزش های شکل دهنده محله و نیز نیازهای امروز پیروی کند. شکل خاص و ارگانیک گذرها، دیدها و منظرهای محله، دانه بندی مسکن و رابطه توده و فضا، بناهای قدیمی و ارزشمند محله و فضاهای عمومی و مرکز محله ها از جمله عواملی هستند که محله امامزاده یحیی را تعریف می کنند و هنگام طراحی کالبدی باید به این نکته توجه داشت که چگونه می توان با یک طراحی مناسب وضعیت محله را ارتقاء داد تا هویت آن به عنوان محله امامزاده یحیی باقی بماند. اگر طراحی با خصوصیات ویژه محلی انجام گیرد، آنگاه می تواند به احساس قوی از مکان منجر شود. آنچه اهمیت دارد سازمان فضایی بافت است که در سیستم گذرها، مراکز محله، سلسله مراتب رسیدن

به فضاهای مختلف، مقیاس تناسبات فضاهای عمومی محله و ... متجلی می شود.

این متن گزیده ای بود از پایان نامه کارشناسی ارشد رشته »مرمت و احیای بناها و بافت های تاریخی« در دانشگاه تهران با عنوان » حفاظت با رویکرد توانمندسازی )بافت تاریخی امامزاده یحیی عودالجان تهران(«

پژوهشگر: ترانه صابری ناصری، استاد راهنما: حامد مظاهریان )شهریور 1392(

ساختار پیشنهادی با رویکرد اجتامعی در عودالجان رشقی منبع: نگارنده

3334


0 نشست ها و همایش هانوسازی شهری و منطق فازی

الله عنبری / کارشناسی ارشد معماری، دانشگاه تهران

اولین نشست از سلسله نشست های نوسازی شهری، با موضوع نوسازی شهری و منطق فازی، در تاریخ 21 مهرماه سال جاری برگزار شد. این نشست ها که به همت سازمان نوسازی شهر تهران و دانشگاه وابسته، به عنوان مجریان اصلی برگزارکننده و با حمایت و پشتیبانی شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران و همچنین اداره کل تشکیالت و آموزش شهرداری تهران برگزار می شود، به موضوعاتی مرتبط با

مسائل نوسازی شهرها می پردازد. در ابتدای نخستین جلسه، دکتر امیر محمد معززی، مدیر پژوهش مرکز علمی کاربردی شهرسازی، نوسازی و بهسازی، ضمن معرفی این سلسله نشست ها و اهمیت برگزاری آن، به برنامه ریزی ای که در این مرکز دانشگاهی برای برگزاری این نشست ها انجام شده اشاره داشتند. اولین سخنران از این سلسله نشست ها، دکتر ذبیحی، سخنرانی خود را تحت عنوان »نوسازی شهری و منطق فازی« با توضیحی پیرامون تقسیم بندی علوم آغاز کرد. دکتر ذبیحی در توضیح فازی و تاریخچه ی شکل گیری این نظریه بیان کردند که فازی به مفهوم پیچیدگی و ابهام است. »پروفسور لطفی زاده« دانشمند ایرانی مطرح کننده اصلی این نظریه است. الزم به ذکر است که نخستین کسانی که منطق فازی را در مسائل فضایی خود پیاده می کنند و به اهمیت آن پی می برند، ژاپنی ها هستند. آمریکایی ها و اروپایی ها در این زمینه از ژاپنی ها دنباله روی می کنند. امروزه منطق فازی در علوم محض در همه ی دنیا پذیرفته شده است. در پروژه های فضایی بزرگ دنیا از منطق فازی استفاده می شود. نظریه ی فازی پیچیدگی جهان هستی را نشان می دهد. در این نظریه مفهوم 0 و 1 دیگر وجود ندارد، بلکه بازه ای بین 0 و 1 وجود دارد. وقتی نسبی بودن مفاهیم فضا، زمان و حرکت را درك کنیم و درجات عدم قطعیت در پدیده ها را ببینیم، پی می بریم که نظریه ی فازی می تواند پاسخ گو باشد. پدیده ها دیگر سیاه و سفید مطلق نیستند بلکه خاکستری اند، پس می توان مسائل را تا حدی مبهم و غیر دقیق دید.

ایشان همچنین در خصوص تحوالت اخیر جهان به ارائه ی توضیحات پرداخته و متذکر شدند که این تحوالت در دیدگاه، در جهان در همه ی عرصه ها در حال رخ دادن است. شهر موجودی زنده، پویا و در حال تغییر است. فرایند در سیستم های سنتی، تداعی حرکت خطی است، در حالی که سیستم های برنامه ریزی از یک نقطه شروع می شوند و به یک نقطه ختم می شوند، چون الگو گرفته از سیستم های صنعتی هستند. در سیستم های صنعتی یک ورودی و یک خروجی داریم اما شهرسازی بسیار پیچیده است؛ پس واژه ی فراروند می تواند برای آن مناسب باشد. دکتر مزینی برای اولین بار از این واژه استفاده کرده اند. فراروند شامل 7 پروسه است: پروسه ی اول شامل تعیین اهداف )محور پروسه(، شناخت نیازهای اصلی، امکانات و محدودیت ها است. این مدل پویاست، بین اهداف و سه عامل، حرکات رفت و بازگشتی وجود دارد. پروسه ی دوم، در تکامل پروسه ی اول است که آنالیز نیازها، مد نظر قراردادن امکانات و محدودیت ها و تحلیل کمی و کیفی است. پروسه ی سه، تعیین راه حل ها و انتخاب راه حل بهینه است. مدل باید پویا باشد تا جواب گوی مسائل شهری باشد. در هر مرحله می توان مراحل قبلی را بازبینی کرد. در سیستم های سنتی کار نوسازی شهری در این مرحله تمام می شد، اما با منطق فازی ما در میانه ی راه قرار داریم. در پروسه ی چهار، باید تأثیرات اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و ... را در هنگام طرح و برنامه بررسی کنیم. بازبینی از مرحله ی یک باید مجددا انجام شود. پروسه ی پنج بازنگری کامل، پروسه ی شش مکانیسم اجرایی و پروسه هفت، نظارت و کنترل است. یک علت عدم تحقق پذیری طرح ها، نبود برنامه ی اجرایی است. می بایست بررسی شود برنامه ی اجرایی به چه بودجه ای نیاز دارد. پروژه ای موفق است که منبع تأمین بودجه از خود پروژه تأمین شود. طرح باید روی زمین پیاده شده و پروژه ها بر اساس اولویت اجرا فازبندی شوند. نگاه فازی داشتن یعنی قدم به قدم دیدن و بین

0 و 1 را دیدن. باید پیش بینی کرد که چه کسانی و با چه تخصصی باید نظارت و کنترل کنند. دکتر ذبیحی در ادامه، به توضیح بحث نوسازی شهری فازی پرداختند و توضیح دادند که نوسازی شهری فازی 10 ویژگی دارد؛ اولین ویژگی عدم قطعیت و نسبی بودن است، به این معنی که باید به طور نسبی فکر و حرکت کنیم. ویژگی دوم، قابلیت انعطاف است، نظریه ی طرح های صلب رد شده است و این طرح ها دیگر پاسخ گو نیستند. این ویژگی، نشان می دهد که باید طرح هایی که برای انسان ها تهیه می شود، پویا باشند. ویژگی سوم، عمل گرا و اجرایی بودن طرح است. طرح های آرمانی و تخیلی و مدینه ی فاضله جواب گوی نیازهای امروز نیست. ویژگی چهارم، میان مدت و کوتاه مدت بودن طرح ها است. وقتی عمر طرح های جامع در کشورهای غربی تمام شد، ما طرح جامع تهران را تصویب کردیم. افق طرح 25 ساله بود ولی عملی نشد چون مسائلی مثل انقالب و جنگ پیش آمد. طرح ها می بایست منعطف و کوتاه مدت باشند. باید به چشم انداز بلند مدت )افق طرح( بسنده کنیم. ویژگی پنجم، بازنگری و بازخورد است. ویژگی ششم فرادوبعدی و چندوجهی بودن است، طرح های نوسازی تک بعدی جواب گو نیست، باید عوامل مختلف را با هم دید، باید بعد زمان را هم اضافه کرد. ویژگی هفتم، مستقل بودن تفکر و ایدئولوژی است. غربی ها استفاده از طرح های جامع و ساختاری-راهبردی را کنار گذاشتند ولی ما داریم باز هم آن ها را تکرار می کنیم. شهرسازی سنتی ما غنی بوده است و ما باید از درون خود راه حل پیدا کنیم. تفکر باید درون زا باشد. ویژگی هشتم، مکانیسم

3536


فرهنگی بسترسازی و اعتمادسازی مستلزم این که باشد واقعی و آگاهانه باید مشارکت است. مشارکتی است.NGO ها باید فعال شوند. شوراها را تقویت کنیم. نوسازی باید در کنار آموزش باشد. ویژگی نهم، چند گزینه ای بودن است. چند آلترناتیو را می دهیم و بهترین را از آن میان انتخاب می کنیم. باید اجازه بدهیم مردم یکی از آلترناتیو ها را بدهند و برای راهنمایی آن ها از شهرسازی کفالتی استفاده کنیم. مردم را در ارزیابی ها هم دخالت دهیم. ویژگی دهم، هماهنگی با محیط است. طبق پروسه ی چهار،0 فازی شهری، باید اثرات

مختلف پروژه بررسی شوند. هدف کلی باید ارتقای کیفیت محیط باشد. در پایان نشست، جلسه پرسش و پاسخ انجام شد و پس از پایان نشست گواهی حضور به شرکت کنندگان

اعطا شد. الزم به ذکر است برنامه نشست های نوسازی شهری به شرح زیر می باشد:موضوع سخنران تاریخ نشست شماره

نحوه درگیر سازی گروه های ذی مدخل در نوسازی بافت های 92/08/19 3 فرسوده

)دکتر زهره داودپور( ابعاد اقتصادی مالی و مدیریتی بهسازی و نوسازی بافت های 92/09/04 4

فرسوده )دکتر آئینی(

تجارب نوسازی ایران )میدان مشق تهران( 92/09/18 5 )مهندس پارسی(

بررسی ضوابط ساخت و ساز و شبکه معابر با رویکرد تخلیه اضطراری 92/10/02 6 شبکه در شرایط بحران در بافت بافت فرسوده

)مهندس خاکسار(

برنامه دقیق زمان و مکان برگزاری نشست ها و سایر اطالعات تکمیلی آن از طریق وبسایت قابل دسترسی www.umiu.ir :است

0 معرفی کتابسبک شناسی و مبانی نظری در معماری معاصر ایراننسیم عسگری / کارشناسی ارشد مرمت و احیای بناها و بافت های تاریخی، دانشگاه تهران

کتاب »سبک شناسی و مبانی نظری در معماری معاصر ایران«، تحقیق مصور و مدونی است از دکتر وحید قبادیان، که در بهار سال جاری )1392( در اختیار پژوهشگران این عرصه قرار گرفت. این کتاب در جستجوی یافتن پاسخ مناسب به دو پرسش اصلی، یکی در ارتباط با عوامل تأثیرگذار بر معماری معاصر ایران و دیگری چگونگی طبقه بندی مبانی نظری وابسته به این دوران، به بررسی نظریه ها، طرح ها و بناهای معماری این

دوره از طریق شناسایی، ارزیابی و مقایسه ساختمان های شاخص آن پرداخته است.پژوهش فوق، در سه بخش که به ترتیب متعلق به عصرهای تاریخی قاجار، پهلوی و جمهوری اسالمی می باشند، به نحوی تدوین گردیده که هر کدام از بخش ها، خود با تقسیم به دو یا سه دوره تاریخی، به شرح و تحلیل مفصلی از وقایع و تحوالت شهرسازی و معماری آن دوره اشاره داشته باشد. یادآور است، عالوه بر ارائه نتایج مباحث مطرح شده و یافته های هر سه عصر در پایان هر یک از سه بخش مذبور، ماحصل کل مباحث مطروحه با ارائه پیشنهاداتی در مؤخره کتاب تحت عنوان »کدام دال، کدام مدول« مطرح می گردد.

این اثر در 456 صفحه و توسط نشر »علم معمار« به چاپ رسیده است.

3738


lihood of their residents. Among these factors the impact of ideology and religious values is very important in the creation of urban settings. Various opinionshave been expressed about the causes of the civic societies formations which review and critique the city from different aspects. This paper is trying to introduce some of these theories and the ne-cessity of this issue in the city recognition process.

Isfahan Atiq squareIsfahan Atiq or Old Square, which recently named as Imam Ali square was the main square of the Isfahan in Seljuk era. This square is in the vicinity of Jameh Mosque of Isfahan and many other ancient buildings and monuments. The square has been under a great-scale reconstruction project which caused huge demolitions and rebuilding operations. This paper is trying to review this project’s pros and cons, considering different aspects, besides describing the various steps of the new constructions in the square.

Interview with Dr. Pirouz HanachiAfter almost one decade of training the MA of “conservation of historic buildings and urban fabrics” in Iran universities, University of Tehran had presented new MA program in this field. Sarvestan eMagazine recently had an interview with Dr. Pirouz Hanachi, The head of the Architectural and Ur-ban Conservation Department at University of Tehran. This interview was about the new academic developing program, discussing new perspectives for the alumnies and professionals in this field.

An Introduction to Revitalization and Utilization Fund for Historical Places One of the most effective measures to protect Iranian identity and culture transmission from an-cient times to the future generations is conservation and revitalization of the cultural heritage of the country. In accordance with the laws, this issue is in the responsibilities domain of “Iran Cultural Heritage, Handcrafts and Tourism Organization”. The “Fourth Economic, Social and Cultural De-velopment Law of the Islamic Republic of Iran”, permitted the “Iran Cultural Heritage, Handcrafts and Tourism Organization” to create the “Revitalization and Utilization Fund for Historical Places”. This paper introduces a number of the monuments which have been revived by support of this fund besides introducing some of the fund’s activities.

Thesis Introduction: Conservation with the Approach of Empowerment )Emamzade Yahya historical context, Oudlajan, Tehran(Historical context of the cities should be always investigated to prevent irreparable damages due to the changes in the residents’ life-style and needs. Public participation role and interaction between government and citizens in development, is a significant factor which must be considered in eco-nomic, social and cultural plans.This research is to review the use of empowerment in Emamzade yahya historical context and Nawab Bazaar, besides the rehabilitation, renovation and reconstruction measures. This paper is a brief review of the writer’s MA thesis with the same topic.

Sarvestan eMagazine | Vol. 1, No. 04, October 2013)Architectural Heritage(

English Page | Translated and edited by Homa Parmoun

A glance at this issue in English

Interview with Dr. Gholamreza KobariDr. Gholamreza Kobari is one of the first alumnies of the first modern college of Architecture in Iran, at the University of Tehran. Today at the age of ninety-six, he is a valuable treasure for the oral history of Iran’s contemporary architecture. He has an important part in many railway projects and other constructions which are important parts of the industrial heritage of Iran. Sarvestan eMaga-zine group had an interview with Dr. Kobari about his professional activities and Memoirs )indicat-ing some Parts of Iran’s industrial heritage history In addition to his activity records. (

European Rural Heritage Charter 2012By establishing «Europe, a common heritage» Campaign in Hannover, Germany, September 2000, the Council of Europe has seriously followed some different plans for considering the rural heritage as an effective factor of sustainable development in Europe. The latest result of this plan, was “The Pan-European Charter of rural heritage: for a sustainable territorial development” which is ap-proved in October 2012, in the ninety-fourth meeting of Europe secretariat, Thessaloniki Greece.This issue aims to point out some tips that can be taken from the approaches of the European de-velopment programs, while introducing a summary of the charter’s provisions. At the same time it is a reminder about the necessity of paying more attention to a highly significant field that is almost neglected by the architects and conservationists.

Improvement of Iran’s CitiesThis paper is derived from an article which has been published in the “Salnameh Baladie Tehran” )Tehran Municipality Magazine( in 1934. The article had been written by “Abbas Ajdari”, an archi-tect who had studied in Paris. In his article he expressed the characters of a city, and then he stated how Iranian cities’ situations could be improved. He reviewed some new developments which had been occurred in that time, and then criticized them.

«Quhistan» A gate to the Greater KhorasanAccording to many historical sources, Quhistan was a part of the Greater Khorasan and has been recognized as one of the west gates to this state. Today’s South Khorasan Province contains a large part of Quhistan. This region constantly had had a particular geographical position on the central plateau, in relation to the west major cities of the plateau, “Lut” and “Kavir” deserts, and also the eastern regions of the Great Khorasan. This paper is a brief mention to the region’s strategic role on Iran plateau.

The Role of Religion in the Formation of Historical Urban SettingsNon-physical factors must be considered as one of the most influential factors in the formation of the architectural elements and urban settings. Thus, the cities reflect the beliefs, culture and live

4039

از کلیه عالقمندان محترم دعوت می شود برای ارتباط با مجله الکترونیکی سروستان و یا ارسال مطلب با ایمیل زیر تماس حاصل فرمایند:

[email protected]

sarvestansarvestanmag.ir/sarvestanm/sarvestan04/sarvestan-04.pdf · sarvestan e-magazine /// issn:...

Documents