livru ezersísiu matemÁtika - moe.gov.tl · a ester, o venancio, a joana e o gabriel foram à loja...

70
Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA TIMOR-LESTE Materiál impresu ida-ne'e prodús no distribui hosi Ministériu Edukasaun Timor-Leste ba ninia eskola sira. Fa'an, fó-aluga, ka uza konteúdu iha laran ba objetivu komersiál kualkér ida sei hetan bandu kompletamente, no bele kastiga tuir lei permite. Este material é produzido e distribuído pelo Ministério Educação de Timor-Leste para as suas escolas. É expressamente proibida e totalmente repudiável a venda, o aluguer ou qualquer uso comercial do presente conteúdo, ações estas punidas por lei.

Upload: duongnhi

Post on 23-Nov-2018

226 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Livru EzersísiuMATEMÁTIKA

TIMOR-LESTE

Materiál impresu ida-ne'e prodús no distribui hosi Ministériu Edukasaun Timor-Leste ba ninia eskola sira.Fa'an, fó-aluga, ka uza konteúdu iha laran ba objetivu komersiál kualkér ida sei hetan bandu kompletamente, no bele kastiga tuir lei permite.

Este material é produzido e distribuído pelo Ministério Educação de Timor-Leste para as suas escolas.É expressamente proibida e totalmente repudiável a venda, o aluguer ou qualquer uso comercial do presente conteúdo, ações estas punidas por lei.

Page 2: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Livru ezersísiu MATEMÁTIKA 3Ensinu bázikuMinistériu Edukasaun, TIMOR-LESTE

Autór sira:

- Albertina Fátima Martins

- Curt Gabrielson

- Domingos Soares Ortega

- Hortencio Valentim Cristovão

- Joana Cunha

- Lamdor Tiurmauli Sitorus

- Maria Ester Jaques Fernandes

- Venancio Tilman

Design Gráfiku:

Sumarna

Edisaun dahulukDezembru 2015

Tirajen Kópia 42000

GráfikaCentro de Formação e DesenvolvimentoTipografia Diocesana Baucau

Bazeia ba: Kurríkulu Nasionál Baze Nian ba Siklu Dahuluk no Daruak 2014

Page 3: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Livru EzersísiuMATEMÁTIKA

Atensaun!

Estudante bele lori livru ne’e ba uma, maibé loron-

loron tenke lori mai eskola. Labele hakerek iha livru

laran. Sempre hakerek resposta iha ida-idak nia

kadernu. Tenke kuidadu didi’ak livru ne’e tanba sei

fó fali ba eskola bainhira tinan letivu hotu, nune’e

estudante seluk bele uza iha tinan oinmai.

Page 4: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Exercícios Alíneas Instruções

85 -

Observa as seguintes figuras e resolve os problemas que se seguem.1. A Ester comprou um pente de bananas, 1 ananás e 2

toranjas. Então, quanto dinheiro é que ela gastou para comprar esta fruta?

2. O Venancio comprou 2 pepinos, 2 ananases e 1 pentede bananas. Quanto dinheiro é que ele gastou na sua compra?

3. O Sigamau comprou 3 toranjas, 2 ananases e 4 pepinos. Quanto dinheiro é que ele gastou?4. A Joana gastou 3 dólares e 75 centavos na fruta que

comprou. Então, estima que fruta é que ela comprou?

86 -

Observa a lista de produtos e o seu preço numa loja.A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja comprar várias coisas, como mostra a tabela seguinte:Calcula quanto dinheiro cada um gastou e ainda quanto gastaram os três juntos no total.

87

87.1

Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde às perguntas das figuras que se seguem.1. Quem chegou em primeiro lugar?2. Quem chegou em quinto lugar?3. Quem chegou em nono lugar?4. Quem chegou em sétimo lugar?

87.2 Troca os seguintes números por números Indo-Árabes ou números romanos.

87.3 Troca as unidades de medida de kg para g e de l paraml. Depois compara-as usando os símbolos >, < ou =.

87.4

Resolve o problema.A Adelina foi ao quiosque e levou 25 USD. Ela quer comprar um saco de arroz que custa 17 USD e um garrafão de óleo de cozinha que custa 7 USD.O seu dinheiro chega ou não para comprar o arroz e o óleo? Explica.

Pájina kotuk - Forma para escrever os números ordinais em Tétum.

Forma para escrever os números ordinais em Português.

REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTEMINISTÉRIO DA EDUCAÇÃO

GABINETE DO MINISTRO

Mensagem de Abertura

É com muito orgulho que o Ministério da Educação apresenta este livro. O Ministério esforçou-se imenso no sentido de criar livros através dos quais todos os alunos aprendem, se inspiram sobre os seus sentimentos e viajam no mundo da imaginação. Os livros podem acompanhar-nos quando nos sentimos tristes, guiar-nos quando nos sentimos perturbados e incentivar-nos a refletir sobre a nossa realidade e sobre múltiplas situações no mundo. Com eles, podemos aprender factos importantes e também sentir empatia, alcançar novos conhecimentos e compreensão sobre diferentes pessoas em situações diversas. Contudo, ler pode dar-nos também um prazer especial.

Para os estimados professores, encorajem a curiosidade dos alunos e o gosto pela leitura e pela aprendizagem. Esta é a maior prenda que podem dar à vossa querida terra, Timor. Para os queridos alunos, espero que este livro abra a vossa imaginação e o vosso gosto pela matemática. Resolver exercícios de matemática pode aguçar o vosso raciocínio, tal como o exercício físico e o desporto tornam o nosso corpo mais forte. Quando o corpo de uma pessoa é forte e a sua mente é dinâmica, ela pode sonhar melhor, compreender o nosso mundo e construir a nossa querida terra, Timor.

Dulce de Jesus SoaresMinistra InterinaJulho 2015

Com amizade,

Page 5: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Exercícios Alíneas Instruções

76 -

6. Nós somos 4 irmãos em casa. A mãe comprou 25 berlindes para nós os 4 brincarmos. Cada um tem que receber o mesmo número de berlindes. Se sobrarem,

temos que dar de volta para a mãe guardar. Então, quantos berlindes recebe cada um?Quantos berlindes é que devolvem à mãe?

7777.1 Decompõe os números.

77.2 Indica a área das figuras.

78 78.1 Converte para a unidade de medida de peso (gramas):

78.2 Compara usando os símbolos >, < ou =.

79 -Observa as imagens das balanças. Escreve o peso que a balança mostra, usando kg e g. Depois, escreve o peso usando apenas gramas.Observa o exemplo.

80 - Escreve os números em numeração romana ou em numeração Indo-Árabe.

81 - Completa os seguintes espaços em branco com o número correto.

8282.1 Converte:

82.2 Compara usando os símbolos >, < ou =.

83 - -

84 84.1

Escreve o total de dinheiro na coluna da direita, de acordo com a afirmação da coluna da esquerda, usando o símbolo matemático:- 2 notas de 5 dólares, 1 nota de 1 dólar e 3 moedas de 25

centavos- 8 moedas de 50 centavos e 1 moeda de 25 centavos- 1 nota de 10 dólares, 2 notas de 5 dólares e 1 moeda de

5 centavos- 3 notas de 5 dólares e 1 moeda de 50 centavos

84.2Quantas moedas de centavos indicadas na tabela são necessárias até fazer o valor igual aos dólares indicados na coluna do lado esquerdo?

84.3

O Hortensio tem 2 moedas de 50 centavos, 4 moedas de 25 centavos e 5 moedas de 10 centavos.Ele quer comprar uns sapatos no mercado.Os sapatos custam 2,30 USD.Quanto dinheiro tem e de quanto dinheiro precisa o Hortensio para pagar os sapatos?

REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTEMINISTÉRIO DA EDUCAÇÃO

GABINETE DO MINISTRO

Lia-Maklokek

Ho orgullu tebes Ministériu Edukasaun aprezenta livru ne’e. Ministériu halo esforsu boot atu kria livru sira ba estudante sira hotu ne’ebé sei hanorin, inspira, kona ba ita-nia sentimentu, no loke ita-nia imajinasaun. Livru sira bele akompaña ita bainhira triste, gia ita bainhira sente laran-taridu, no provoka ita atu refleta kona-ba ita-nia realidade no situasaun sira iha mundu. Bele aprende faktu importante no mós empatia, hetan koñesimentu foun no komprensaun ba ema oioin, iha situasaun oioin. Maibé liuliu lee bele fó gostu ba ita.

Ba belun manorin sira, enkoraja estudante sira-nia kuriozidade no gostu ba lee no aprendizajen. Ida-ne’e mak prezente boot liu ne’ebé Ita-Boot bele fó ba ita-nia rai doben Timór. Ba alin sira, ha’u espera livru ne’e bele loke imi-nia imajinasaun no gostu ba matemátika. Halo ezersísiu matemátika bele kadi ita-nia kakutak, hanesan ezersísiu no deportu bele halo forte ita-nia isin. Bainhira ema nia isin forte no neon-moris, nia foin bele mehi ho di’ak, komprende ita-nia raiklaran, no harii ita-nia rai-belun, Timór.

Dulce de Jesus SoaresMinistra InterinaJullu 2015

Com amizade,

Page 6: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Doben Estudante,

Livru ne’e mak ó-nia livru ezersísiu datoluk Matemátika nian.Ó halimar, aprende, no hatene ona buat balu kona-ba Matemátika. Maibé, sei iha buat barak ne’ebé ó presiza halimar no aprende tan. Livru ne’e atu tulun ó hodi deskobre buat ne’ebé ó seidauk hatene. Tenke kuidadu livru ne’e. Ó labele hakerek ona iha livru laran atu nune’e ó-nia alin sira bele uza tan iha tinan oinmai. Sempre hakerek resposta iha kadernu rasik. Bele lori livru ne’e ba uma, maibé loron-loron tenke lori mai eskola.

Belun Profesór,

Livru ne’e livru ezersísiu Matemátika Klase 3 nian. Livru ne’e aprezenta ezersísiu ne’ebé iha sekuénsia tuir planifikasaun anuál ho sekuénsia planu lisaun. Livru ne’e nia objetivu atu fasilita estudante sira-nia aprendizajen no fó apoiu ba profesór iha prosesu ensinu-aprendizajen. Entaun, livru ne’e parte husi materiál fasilitadór ba serbisu profesór nian.

Aleinde atu ajuda aprendizajen, livru ne’e aprezenta mós ezersísiu balu ne’ebé bele uza ba verifikasaun estudante sira-nia aprendizajen. Manorin mós bele dezenvolve ezersísiu seluk tuir konteúdu ne’ebé hanorin hela ka tuir nesesidade estudante sira nian.

Bele fó livru ne’e ba estudante sira atu lori ba uma, maibé sira tenke lori loron-loron mai eskola atu bele uza iha aula laran. Sempre fó-hanoin beibeik ba estudante sira katak sira tenke kuidadu livru ne’e, nunka bele hakerek iha livru laran, no hakerek de’it resposta iha sira-nia kadernu rasik, atu nune’e bele uza ba estudante Klase 3 tinan oinmai.

Exercícios Alíneas Instruções

75

75.2

A) Resolve o seguinte problema: O Mariano tem 187 berlindes. No domingo, ele jogou e ganhou mais 78. Quantos berlindes tem no total o Mariano?

Dados: Berlindes do Mariano = ______ Ganhou = ______ No total, quantos berlindes tem?B) Completa os espaços em branco com as respostas corretas.

75.3

Resolve o seguinte problema: O terreno do Tio Marcelo parece um retângulo. O comprimento de um dos lados é de 16 metros e 7 centímetros e a largura de um dos lados é de 9 metros e meio.Quanto medem os comprimentos dos dois lados juntos? Quanto medem as larguras dos dois lados juntos? E, somando o resultado dos comprimentos e das larguras, obtemos que perímetro?

76 -

Resolve os seguintes problemas:1. O professor do 3º ano pediu a cada aluno para trazer 5

paus para a atividade de matemática do dia seguinte. Se cada grupo tem 6 membros, então, no total, cada grupo tem que trazer quantos paus?

2. Na escola da Alita vai haver um evento. Então, cada turma tem que preparar alguma coisa para comer. A

turma da Alita ficou com a tarefa de preparar mandioca cozida. Depois da turma da Alita terminar a tarefa de cozer a mandioca em conjunto, prepararam 8 pratos. Em cada prato colocaram 15 pedaços de mandioca cozida. Quantos pedaços de mandioca cozida é que eles

prepararam?3. O Akau é vendedor de laranjas. Então, ele preparou as

suas laranjas e pendurou 26 molhos de laranjas no seu laleban. Um molho de laranjas tem 6 laranjas. Então, quantas laranjas é que ele foi vender?

4. A nossa família tem um convidado que veio da cidade. Então, a mãe preparou 16 doces. A minha mãe

pediu-me para eu os dividir por três pratos pequenos. A minha mãe disse para colocar a mesma quantidade de doces em cada prato e, se sobrassem, eu podia comer o resto. Quantos doces é que tenho que colocar em cada prato? Sobrou algum doce ou não para eu comer? Quantos?

5. O tio Mauleto criou 42 galinhas. Ele preparou 6 galinheiros para as suas galinhas. Então, quantas

galinhas é que ele vai colocar em cada galinheiro?

Page 7: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 1 MATEMÁTIKA 3

Uza símbolu matemátika < (menór), ka > (maiór) no = (iguál), kompara númeru sira tuirmai ne’e:

<

Halo komparasaun númeru uza símbolu matemátika (<, >, no =) ba númeru tuirmai ne’e.

1.1.

a.

b.

c.

d.

e.

1.2.

a.

b.

c.

d.

e.

<

>

=

f.

g.

h.

i.

Exercícios Alíneas Instruções

6868.1

Faz a correspondência entre os números da coluna A com as palavras da coluna B.Exemplo: 3 - Três

68.2 Completa os espaços em branco, escrevendo os símbolos matemáticos ou usando palavras.

69 - Completa os números de acordo com o exemplo.

70 -

A escola de Letefoho recebeu visitantes do ministério, que foram observar a escola. Então, eles prepararam-se para receber os visitantes. Fizeram muitas obras, tais como vedar os jardins com rede a toda a volta e colocar fita à volta das portas e janelas. Observa a figura seguinte.1. Calcula o comprimento de rede necessário para vedar

os jardins A, B, C, D e E.2. Que comprimento de fita é necessário para as portas

dos 1º, 2º, 3º e 4º anos?3. Que comprimento de fita é necessário para as janelas

dos 1º, 2º, 3º e 4º anos?4. Que comprimento de fita é necessário para as portas

e janelas de todos os anos?5. As janelas são em forma de quadrado, logo a altura é

igual ao comprimento.

71 - Observa as seguintes figuras e conta os quadrados que cada figura ocupa.

72 - Observa as figuras e conta os quadrados que cada figura ocupa. Escreve como unidade de medida a quadrícula.

73 - Observa as figuras, calcula os quadrados que cada uma ocupa.

74

74.1Observa as seguintes figuras e compara-as.Copia as frases para o caderno e completa com a área de cada figura e com uma das palavras ‘maior’, ‘menor’ ou ‘igual’, de acordo com o resultado que obtiveres.

74.2 Observa as figuras e conta os quadrados que cada figura ocupa.

74.3Observa as figuras e compara-as. Copia as frases para o caderno e completa-as com a área de cada figura e com as palavras ‘maior’ ou ‘menor’, de acordo com os resultados que obtiveres.

75 75.1 Completa os círculos vazios, de acordo com as operações indicadas.

Page 8: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 1 kontinua

Ordena konjuntu númeru sira-ne’e tuir forma krexente.

, , , , , , , , ,

, , , , , , , , ,

< < < < < < < < <

< < < < < < < < <

, , , , , , , , ,

, , , , , , , , ,

> > > > > > > > >

> > > > > > > > >

Ordena konjuntu númeru sira-ne'e tuir forma dekrexente.

1.3.

a.

b.

a.

b.

1.4.

Exercícios Alíneas Instruções

61

61.1 Resolve as seguintes adições de números decimais.

61.2 Resolve as seguintes subtrações de números decimais.

61.3

Resolve o problema:O António tem um fio de comprimento 3,5 metros. Ele cortou um pedaço do fio com o comprimento de 2,15 m. Qual é o comprimento do fio que ficou?

62 - Resolve as operações na forma vertical.

63 -

Resolve os seguintes problemas.1. A Rosa e a sua irmã foram à loja comprar tecido para fazer

vestidos. A Rosa comprou 1,85 metros de tecido e a sua irmã comprou 1,50 metros de tecido. Quantos metros de tecido compraram a Rosa e a sua irmã?

2. A tia Marta comprou 5,5 metros de tecido para fazer uma toalha de mesa. Ela já coseu 3,4 metros. Quantos metros é que ainda não coseu?

3. O campo da tia Margarita tem de comprimento 12,60 metros. Até à época das chuvas, ela cultiva milho, mas ainda não cultivou o campo todo. Ela cultivou uma parte com o comprimento de 9,45 metros. Então, que comprimento de terreno é que ela ainda não cultivou?

4. O tio Roberto tem um campo com forma retangular. Antes de cultivar milho, ele quer fazer uma vedação à volta, com rede, para que as vacas não comam o seu milho. O comprimento do campo é de 7,50 metros e a largura é de 5,89 metros. Quantos metros de rede precisa de comprar o tio Roberto para poder vedar o seu campo a toda a volta?

64 - Calcula as seguintes adições e subtrações, tentando resolvê-las apenas mentalmente.

65 - Calcula mentalmente as seguintes adições e subtrações.

66 - Calcula mentalmente as seguintes adições e subtrações.

67

67.1 Resolve as seguintes divisões:

67.2

Resolve o problema:O professor da nossa turma pediu para que cada grupo levasse 18 pauzinhos. Cada grupo tem 6 alunos. Quantos pauzinhos tem que levar cada aluno?

67.3 Resolve as seguintes adições e subtrações.

67.4

Resolve os seguintes problemas:A. A Alotu tinha 252 borrachas. Na segunda-feira, ela foi

jogar com a sua colega e ganhou 85 borrachas. No total, com quantas borrachas ficou a Alotu nesse dia?

B. Na terça-feira, a Alotu foi também jogar às borrachas, mas perdeu 49 borrachas. Com quantas borrachas ficou a Alotu na terça-feira?

Page 9: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

MATEMÁTIKA 3

Ordena konjuntu númeru sira-ne'e tuir forma krexente.

1.5.

Ordena konjuntu númeru sira-ne’e tuir forma dekrexente.

a.

b. , , , , , , , , ,

< < < < < < < < <

, , , , , , , , ,

< < < < < < < < <

> > > > > > > > >

, , , , , , , , ,

, , , , , , , , ,

> > > > > > > > >

1.6.

a.

b.

Ezersísiu 1 kontinuaExercícios Alíneas Instruções

49 - Resolve as divisões.

50 - Resolve as divisões:

5151.1 Completa de acordo com a relação entre divisão e

multiplicação e determina o resto.

52.2 Faz as divisões.

52 52.1 Representa as seguintes frações em duas figuras geométricas iguais.

52.2 Escreve as letras em que os pares de frações representem o mesmo valor.

53

53.1 Representa a soma das duas frações usando figuras, como no exemplo:

53.2 Pinta duas circunferências. Divide uma em duas partes e a outra em 4 partes.

53.3Escreve por extenso, a fração relativa a uma parte de 2 e a fração relativa a uma parte de 4, que se obtiveram a partir das circunferências de senhadas

5454.1

Observa as seguintes figuras divididas em 10 partes.Escreve a fração e o decimal que representa a parte colorida da figura.

54.2 Representa as frações e os decimais numa figura, como no exemplo.

5555.1 Completa a tabela seguindo o exemplo.

55.2 Escreve as seguintes frações na forma decimal e desenha uma figura que represente cada fração.

56 - Completa a tabela com a fração, o decimal ou o esquema que representa a fração e o decimal.

5757.1 Observa as figuras e escreve o número decimal que cada

figura representa.

57.2 Desenha as figuras que representam os seguintes números decimais:

58 - Escreve os números de acordo com as ordens de grandeza decimais.

5959.1 Observa os seguintes números decimais. Escreve o número

de acordo com as ordens de grandeza decimais.

59.2 Observa as seguintes figuras. Pinta-as de acordo com o número decimal indicado.

60 60.1 Observa as seguintes figuras. Pinta-as de acordo com o número decimal indicado.

60.2Resolve o problema: O meu pai comeu dois pães e meio. Eu comi um pão. Quantos pães comemos no total eu e o meu pai?

Page 10: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 2 MATEMÁTIKA 3

a.

b.

c.

d.

e.

f.

g.

Determina valór hosi adisaun no subtrasaun tuirmai ne’e:

Exercícios Alíneas Instruções

45

45.2

Observa com atenção o seguinte gráfico de barras e responde às perguntas que se seguem.1. No gráfico em cima, qual o tempo que se fez sentir

mais vezes? Quantos dias?2. Qual o tempo que se fez sentir menos? Quantos dias?

45.3

Observa os seguintes gráficos de pontos e de linhas:Os dois gráficos mostram a altura do Ambere, de acordo com a sua idade.Observa com atenção os gráficos e responde às perguntas que se seguem.Qual é o gráfico de pontos? Qual é o gráfico de linhas?1. Quando tinha 7 anos, qual era a altura do Ambere?2. Quando tinha 8 anos, qual era a altura do Ambere?3. Quando tinha 10 anos, qual era a altura do Ambere?4. Quando tinha 11 anos, qual era a altura do Ambere?5. Quando a idade do Ambere aumenta, a sua altura

também aumenta ou não?

46 -

Esquema da sala do 3º ano, turma AObserva com atenção o esquema em cima e responde às seguintes perguntas.1. Quantas mesas há?2. Quantas cadeiras há?3. Quantas janelas há?4. Quantas portas há?5. Quantos caixotes do lixo há?6. Quantos quadros há?

47

47.1 Resolve as seguintes multiplicações:

47.2O Ameu vai à escola de segunda até sexta-feira e ele compra sempre doces. Cada dia ele gasta 15 centavos para comprar doces. Então, ao fim dos 5 dias, quantos centavos é que ele gastou?

47.3Observa com atenção o esquema que se segue.Esquema da sala do 3º ano, turma ACompleta a tabela que se segue de acordo com o esquema que está em cima.

47.4 Apresenta os dados da tabela do exercício 47.3, num gráfico de barras.

4848.1 Completa a divisão, seguindo a sua relação com a

multiplicação.

48.2 A divisão e a multiplicação estão relacionadas. Completa de acordo com a relação que existe entre elas.

Page 11: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

MATEMÁTIKA 3

h.

i.

j.

k.

l.

Ezersísiu 2 kontinuaExercícios Alíneas Instruções

43 -

Resolve os seguintes problemas usando a operação multiplicação.1. O Tio Paulo vendeu batatas no mercado e as suas

batatas estavam em 6 montes, como mostra a figura em baixo.

2. Ele vendeu cada monte de batatas por 2 dólares. Ele vendeu todas as suas batatas. Quanto dinheiro é que ele recebeu no total?

3. Na escola, a Ana, de segunda até quinta-feira, compra sempre um doce e ela gasta 15 centavos por dia. Então, nos 4 dias, quantos centavos gastou ela?

4. O Joni vai à escola todos os dias e o seu irmão dá-lhe sempre 5 centavos. Então, de segunda até sexta-feira, quanto dinheiro lhe deu o irmão no total?

44 -

Observa o seguinte gráfico de linhas:Gráfico de linhas dos rebuçados que há no quiosqueResponde as seguintes perguntas, de acordo com o gráfico de linhas que está em cima:1. Na segunda-feira, quantos pacotes de rebuçados havia

no quiosque?2. Na terça-feira, quantos pacotes de rebuçados havia no

quiosque?3. Na quarta-feira, quantos pacotes de rebuçados havia

no quiosque?4. Na quinta-feira, quantos pacotes de rebuçados havia no

quiosque?5. Na sexta-feira, quantos pacotes de rebuçados havia no

quiosque?6. No sábado, quantos pacotes de rebuçados havia no

quiosque?7. No domingo, quantos pacotes de rebuçados havia no

quiosque?8. Em que dia houve mais rebuçados no quiosque?9. Em que dia houve menos rebuçados no quiosque?10. Em que dias os rebuçados no quiosque se mantiveram

iguais?

45 45.1

O António e o seu colega fizeram uma pesquisa sobre o tempo quente, nublado e de chuva, durante todo o mês de janeiro. Os resultados desta pesquisa foram o que se apresentam no seguinte esquema:Completa a seguinte tabela de frequência com a informação obtida na pesquisa que está em cima.

Page 12: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

3.1. Figura tuirmai ne'e reprezenta frasaun , , , no .

Ezersísiu 3

A.

B.

C.

D.

E.

MATEMÁTIKA 3

A.

B.

C.

< D.

E.

F.

Utiliza símbolu matemátika (<, >, no =) kompara figura sira tuirmai ne’e:

3.2.

Hakerek letra no frasaun ne'ebé figura ne'e hatudu. Ezemplu: A =

Exercícios Alíneas Instruções

30 - Observa os sólidos que estão em cima. Completa a tabela seguinte, de acordo com o nome de cada sólido.

3131.1 Faz a correspondência entre o nome do sólido e a

respetiva figura. Exemplo: Cubo – 1

31.2 1. Escreve o nome de cada sólido.2. Exemplo: Sólido 1 : Cilindro

3232.1

Ajuda o Bikolo a resolver os problemas matemáticos.1. O Bikolo colheu milho dois dias seguidos. No primeiro

dia, colheu 43 espigas de milho e, no segundo dia, 67 espigas. No total, quantas espigas de milho é que o Bikolo colheu nos dois dias?

2. Noutro dia, depois de ter colhido 162 espigas de milho, o Bikolo foi vender 49 espigas de milho no

mercado. Então, com quantas espigas de milho é que ele ficou?

32.2 Completa a seguinte tabela, de acordo com o nome de cada sólido.

33

33.1 Representa as seguintes multiplicações usando desenhos [pedras, feijões ou outros objetos].

33.2Faz a correspondência entre a coluna A, a coluna B e a coluna C.Exemplo: 5 x 3 =15 (d)

3434.1

Observa, a seguir, a representação da multiplicação usando pedras. Escreve a respetiva multiplicação usando números, seguindo o exemplo.

34.2 Observa os desenhos. De acordo com os desenhos, escreve a multiplicação e o resultado.

35 - Completa as tabuadas.

36 - Calcula mentalmente a multiplicação por 10.

3737.1 Calcula mentalmente a multiplicação por 100.

37.2 Calcula mentalmente a multiplicação por 1.000.

3838.1 Escreve o resultado das seguintes multiplicações.

38.2 Completa os espaços em branco que se seguem.

39 - Resolve as seguintes multiplicações:

40 - Resolve as seguintes multiplicações:

41 - Resolve as seguintes multiplicações:

42 - Resolve as seguintes multiplicações:

Page 13: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

MATEMÁTIKA 3

Halo korrespondénsia hosi figura ida ba nia pár ne’ebé tau hamutuk sei sai unidade ida.Ezemplu: A ▬ 3

A ●

B ●

C ●

D ●

E ●

F ●

● 1

● 2

● 3

● 4

● 5

● 6

3.3.

Ezersísiu 3 kontinuaExercícios Alíneas Instruções

23 - Faz as seguintes subtrações.

24 - Resolve as seguintes subtrações.

25 -

Resolve os problemas que se seguem.1. O tio Pedro tem no total 125 cabras. Dessas cabras,

75 tiveram filhos e ele comprou mais 45 cabras. Agora, no total, quantas cabras tem o tio Pedro?

2. A Lúcia tem 320 borrachas. Ela foi jogar com os seus colegas e ganhou mais 92 borrachas. O seu irmão também lhe deu mais 123 borrachas. Quantas borrachas tem, no total, a Lúcia?

3. O Lekibosi colheu três sacos de frutos de ai-daak para vender no mercado. No primeiro saco tinha 476 frutos, no segundo tinha 857 frutos e no terceiro saco tinha 365 frutos. No total, quantos frutos colheu o Lekibosi?

26 -

Resolve os problemas que se seguem.1. A tia Maria tinha, no total, 125 cabras. Como

adoeceram, das suas cabras, 75 morreram e ela vendeu 29. Com quantas cabras ficou a tia Maria agora?

2. A Ana tem 320 borrachas. Ela foi jogar com os seus colegas e perdeu 92 borrachas. Ela emprestou 54 borrachas à colega. Com quantas borrachas ficou a Ana agora?

3. O Lekibosi colheu 476 abacates. Ele foi ao mercado para os vender, mas as pessoas só compraram 379 abacates e ele deu ao seu tio 45 abacates. Com quantos abacates ficou o Lekibosi?

27 - Relaciona as figuras geométricas semelhantes. Exemplo: A – 3 – b

28

28.1 Copia para o caderno e completa a sequência geométrica seguinte:

28.2 Copia para o caderno e completa a sequência numérica seguinte:

28.3 Copia para o caderno e completa a sequência geométrica seguinte:

28.4 Copia para o caderno e completa a sequência numérica seguinte:

2929.1 Copia para o caderno e completa a sequência em falta

seguindo o padrão existente.

29.2 Copia para o caderno e continua a desenhar seguindo a sequência existente.

Page 14: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 4 MATEMÁTIKA 3

Determina produtu hosi multiplikasaun tuirmai ne’e.

a.

c.

b.

d.

Exercícios Alíneas Instruções

10- Observa as ordens de grandeza em Tétum e em Português.

10.1 Escreve a ordem de grandeza e o valor de cada número.

10.2 Escreve a ordem de grandeza e o valor de cada número.

1111.1 Escreve os números por extenso em Tétum.

11.2 Escreve os números por extenso em Tétum.

1212.1 Escreve o número ou cada número por extenso em

Tétum.

12.2 Escreve a ordem de grandeza e o valor de cada número.

13

13.1Faz a correspondência entre o número e a escrita por extenso em Português.Exemplo: A - 6

13.2Faz a correspondência entre o número e a escrita por extenso em Português.Exemplo: A - 6

14

14.1Faz a correspondência entre o número e a escrita por extenso em Português.Exemplo: A - 4

14.2Faz a correspondência entre o número e a escrita por extenso em Português.Exemplo: A - 6

15 - números Usa os símbolos matemáticos < (menor), > (maior) ou = (igual) para comparar os seguintes.

16 16.1Escreve qualquer número ou símbolo matemático (>, <, =) nos espaços em branco, de forma a completar corretamente o exercício, como no exemplo a) a seguir.

16.2Escreve qualquer número ou símbolo matemático (>, <, =) nos espaços branco, de forma a completar correta-mente o exercício, como no exemplo a) a seguir.

17 - Escreve os números por extenso e compara-os.

1818.1 Escreve de forma crescente.

18.2 Escreve de forma decrescente.

19 19.1 Escreve de forma crescente.

19.2 Escreve de forma decrescente.

20 - Determina o resultado das seguintes adições.

21 - Determina o resultado das seguintes adições.

22 - Determina o resultado das seguintes adições.

23 - Faz as seguintes subtrações.

Page 15: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 4 kontinua

e. f.

g.

Exercícios Alíneas Instruções

1

1.1 Usa os símbolos matemáticos < (menor), > (maior) ou = (igual) e compara os seguintes números:

1.2 Faz a comparação de números usando os símbolos matemáticos (<, >, e =) dos seguintes números.

1.3 Ordena os seguintes conjuntos de números de forma crescente.

1.4 Ordena os seguintes conjuntos de números de forma decrescente.

1.5 Ordena os seguintes conjuntos de números de forma crescente.

1.6 Ordena os seguintes conjuntos de números de forma decrescente.

2 - Determina o valor das seguintes adições e subtrações:

3

3.1As seguintes figuras representam as frações 1/2,1/3,1/4,1/5 e 1/10.Escreve a letra e a fração que a figura representa. Exemplo: A = 1/2

3.2 Utiliza os símbolos matemáticos (<, >, e =) e compara as seguintes figuras:

3.3Faz a correspondência entre cada figura e o seu par de forma a que juntas formem 1 unidade.Exemplo: A-3

4 - Determina o produto das seguintes multiplicações.

5

5.1 Compõe [junta] duas ou três figuras geométricas de forma a obter outra figura.

5.2 Decompõe [separa] as seguintes figuras geométricas.Exemplo: A: Triângulo e retângulo

5.3 Quais as letras das figuras que têm simetria?

5.4Faz a correspondência entre o nome do sólido geomé-trico e a figura que o representa.Exemplo: Cubo – A

6 - Escreve as horas que os relógios das figuras mostram.

7 - Escreve as horas que os relógios das figuras mostram.

8 - Escreve as horas que os relógios das figuras mostram.

9 9.1Faz a correspondência entre o número e as palavras que o indicam.Exemplo: 1.523 - rihun ida atus lima ruanulu-resin-tolu

9.2 Escreve os números de 50.001 até 50.050, por ordem.

Instruções em Português

Page 16: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 5 MATEMÁTIKA 3

AB

C ED

Kompór [hada] figura jeométrika rua ka tolu sai figura seluk.

5.1.

Dekompór [haketak] figura jeométrika tuirmai ne’e. Ezemplu: A: Triángulu no retángulu

5.2.

Letra hosi figura ne’ebé iha simetria?5.3.

A

B

C

D

E

F

Dalan hakerek númeru ordinál sira iha lian Portugés

PortugésAbreviatura

Portugés

20º21º22º23º24º25º2627º28º29º30º40º50º60º70º80º90º

100º

Vigésimo

Vigésimo primeiro

Vigésimo segundo

Vigésimo terceiro

Vigésimo quarto

Vigésimo quinto

Vigésimo sexto

Vigésimo sétimo

Vigésimo oitavo

Vigésimo nono

Trigésimo

Quadragésimo

Quinquagésimo

Sexagésimo

Septuagésimo

Octogésimo

Nonagésimo

Centésimo

Page 17: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 5 kontinua

● A

● B

● C

● D

Esfera ●

Kubu ●

Silindru ●

Prizma ●

Halo korrespondénsia hosi sólidu jeométriku nia naran no nia figura.Ezemplu: Kubu - A

5.4.

Dalan hakerek númeru ordinál sira iha dalen Tetun.

TetunAbreviatura

Tetun

Da-20Da-21Da-22Da-23Da-24Da-25Da-26Da-27Da-28Da-29Da-30Da-40Da-50Da-60Da-70Da-80Da-90Da-100

Daruanuluk

Daruanulu-resin-idak

Daruanulu-resin-ruak

Daruanulu-resin-toluk

Daruanulu-resin-haat

Daruanulu-resin-limak

Daruanulu-resin-neen

Daruanulu-resin-hituk

Daruanulu-resin-ualuk

Daruanulu-resin-siak

Datolunuluk

Dahaatnuluk

Dalimanuluk

Daneenuluk

Dahitunuluk

Daualunuluk

Dasianuluk

Dahatus ida

Page 18: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Hakerek oras ne’ebé hatudu iha figura relójiu.

Ezersísiu 6 MATEMÁTIKA 3 Ezersísiu 87 kontinua

Troka unidade-medida hosi kg ba g no hosi l ba ml, depois kompara uza símbolu >, < ka =.

87.3.

Ezemplu: 2 kg > 200 g, tanba 2.000g > 200 g

1. 5 kg ____ 500 g

2. 1 l ____1.000 ml

Adelina ba kioske lori osan 25 USD. Nia hakarak hola foos saku ida ho folin 17 USD no mina-te’in jerikán ida ho folin 7 USD.

Nia osan to’o ka lae atu selu foos no mina ne’e? Fó razaun.

Se iha ka lae osan troku? Hira?

1.

2.

Rezolve problema ne’e.87.4.

MATEMÁTIKA 3

A. B.

C. D.

E. F.

Page 19: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 7

Hakerek oras ne’ebé hatudu iha figura relójiu.

MATEMÁTIKA 3

A. B.

C. D.

E. F.

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 87

Observa pozisaun hosi manán-na’in iha eventu. Halai-taru, no hatán pergunta iha figura nia kraik.

87.1.

1. Sé mak manán-na’in ba primeiru lugár?

2. Sé mak manán-na’in ba kintu lugár?

3. Sé mak manán-na’in ba nonu lugár?

4. Sé mak manán-na’in ba sétimu lugár?

NoiJoana Gabriel Abere

EsterLopez

AnitaBelo

Nina Aderito

1. CCLX2. 5673. DLIV4. 25

Troka númeru sira-ne'e ba númeru indoárabe ka númeru romanu.

87.2.

Page 20: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 8 MATEMÁTIKA 3

Hakerek oras ne’ebé hatudu iha figura relójiu.

A. B.

C. D.

Ezersísiu 86 kontinua MATEMÁTIKA 3

Ester, Venancio, Joana no Gabriel bá loja sosa sasán hanesan iha tabela tuirmai ne’e:

Kalkula osan ne’ebé ida-idak gasta no mós osan ne’ebé sira hotu hamutuk gasta.

Labarik

Ester

Venancio

Joana

Sasán ne’ebé sira sosa

Osan ne’ebé sira gasta

Saia 2

Livru 2Kalsa 1Pasta 1

Livru 1Saia 2Sapatu pár 1

GabrielKalsa 3Pasta 1Livru 2

2,50 + 2,50 = 5,00 USD

Pasta 1Sapatu pár 1

5,00 USD4,00 USD3,65 USD

12,65 USD

Totál osan ne’ebé sira hotu gasta

12,65 USD

USDUSD

USD

Ester nia gastu

Venancio nia gastu

Joana nia gastu

USDGabriel nia gastu

Hamutuk

:

:

:

:

:

Page 21: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 9 MATEMÁTIKA 3

Halo korrespondénsia númeru no númerunia liafuan. Ezemplu: 1.523 - rihun ida atus lima ruanulu-resin-tolu

● Rihun lima atus ualu haatnulu

● Rihun neen atus tolu rua

● Rihun rua atus rua neenulu-resin-hitu

● Rihun ida atus lima ruanulu-resin-tolu

● Rihun ualu atus haat limanulu-resin-rua

● Rihun haat atus rua neenulu-resin-lima

● Rihun hitu atus haat limanulu-resin-tolu

● Rihun tolu atus lima sianulu-resin-ualu

● Rihun sia tolunulu-resin-lima

● Rihun ida atus tolu limanulu-resin-neen

a.

b.

c.

d.

e.

f.

g.

h.

i.

j.

9.1.

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 86

Haree lista sasán no ninia folin iha loja ida.

- Kalsa

Sasán

- Saia

- Pasta

- Livru matemátika

Folin

- Sapatu pár

3,00 USD

2,50 USD

4,00 USD

2,35 USD

3,65 USD

Page 22: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 9 kontinua

Hakerek númeru hosi 50.001 to’o 50.050, tuir sekuénsia.

9.2.

, , , , ,

, , , , ,

, , , , ,

, , , , ,

, , , , ,

, , , , ,

, , , , ,

, , , , ,

, , , , ,

, , , , ,

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 85Haree figura tuirmai ne’e no rezolve problema iha kraik.

!

Ai-nanás Hudi Jambua Pepinu

Dolar 1 Dolar 1 sentavus 50

Sentavus 50 Sentavus 75

Hudi (sasuit 1)

Ai-nanás (fuan 1)

Jambua (fuan 2)

1,50 USD1,00 USD1,00 USDcentavos 50 + centavos 50 = centavos 100

Totál osan ne’ebé gasta 3,50 USD

1. Ester sosa hudi sasuit 1, ai-nanas fuan 1 no jambua fuan 2. Entaun nia gasta osan hira hodi sosa ai-fuan sira-ne’e?

Resposta:

2. Venancio sosa pepinu fuan 2, ai-nanás fuan 2 no hudi sasuit 1. Nia gasta osan hira hodi sosa?

3. Sigamau sosa jambua fuan 3, ai-nanás fuan 2 no pepinu fuan 4. Osan hira mak nia gasta?

4. Joana gasta osan dollar 3 sentavus 75 ba ai-fuan ne’ebé nia sosa. Entaun, Estima ai-fuan saida de’it mak nia sosa?

Page 23: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 10 MATEMÁTIKA 3

Haree orden grandeza ne’e iha lian tetun no portugés.

Tetun

Portugés Centena de milhar UnidadeDezena de

milhar Centena DezenaUnidade de milhar

Rihun atus UnidadeAtus NuluRihun nulu Rihun

Centena de milhar

UnidadeDezena de milhar

Centena Dezena

Valór

Valór

Valór

Valór

Valór

Valór

Valór

Valór

.

Unidade de milhar

.

.

.

.

.

.

.

. .

Hakerek númeru ida-idak nia orden grandeza no valór.

10.1.

a.

b.

c.

d.

e.

f.

g.

h.

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 84

Hakerek totál osan iha koluna sorin-loos uza símbolu matemátika tuir afirmasaun iha koluna sorin-karuk:

84.1.

Osan dolar 5 tahan rua, dolar 1 tahan ida no sentavus 25 nian 3

Osan sentavus 50 nian 8 no sentavus 25 nian ida

Osan dolar 10 nian tahan ida, dolar 5 nian tahan 2 no sentavus 5 nian ida

Osan dolar 5 nian tahan 3 no sentavus 50 nian 1

Sentavus sira iha tabela tuirmai ne’e to’o hira mak valór sei hanesan ho dolar sira iha koluna sorin-karuk?

84.2.

Dolar 1

DolarSentavus sira

10 25 50 100

Dolar 510 4 2 1

Dolar 10Dolar 20

84.3. Hortencio nia osan sentavus 50 nian iha 2, sentavus 25 nian iha 4 no sentavus 10 nian iha 5. Nia hakarak hola sapatu ida iha merkadu. Sapatu ne’e nia folin 2,30 USD.

Osan saida de’it no hira mak Hortencio presiza hodi selu sapatu ne’e?

Page 24: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 10 kontinua

Hakerek númeru ida-idak nia orden grandeza no valór.

10.2.

Valór

Valór

Valór

Valór

Valór

Valór

Valór

Valór

Centena de milhar

UnidadeDezena de milhar

Centena Dezena

Valór

Unidade de milhar

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. .a.

b.

c.

d.

e.

f.

g.

h.

i.

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 83

20 Dollar

5 Dollar

10 Dollar

1 Dollar

5 Centavos 10 Centavos 25 Centavos

50 Centavos 100 Centavos

Page 25: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 11 MATEMÁTIKA 3

Hakerek númeru sira-nia liafuan Iha lian Tetun.11.1.

Númeru Liafuan ho dalen tetun

Rihun ida atus ualu sianulu-resin-ida

Rihun haatnulu-resin-rua atus lima neenulu-resin-ualu

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

a.

b.

c.

d.

e.

f.

g.

h.

i.

j.

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 82

82.1. Konverte:

82.2. Kompara uza símbolu >, < ka =.

a.

b.

c.

ml

ml

ml

l

l

l

d.

e.

ml

l

l

ml

a.

b.

c.

ml

ml

ml

l

l

l

d.

e.

ml

l

ml

l

Page 26: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 11 kontinua

Hakerek númeru sira-nia liafuan iha lian Tetun.11.2.

Rihun limanulu-resin-lima atus neen ruanulu-resin-tolu

Rihun neen atus sia tolunulu

.

.

.

.

.

.

.

a.

b.

c.

d.

e.

f.

g.

Númeru Liafuan ho dalen tetunNumerasaun

indoárabeNumerasaun romanu

a 14b XLIIIc 47d DXVIe 840f LXXIVg 871h XXVIIIi 810j XIIk 234l XXIX

m 721n CLIIo 321p XIVq 125r CCCLs 924t DLV

Kompleta fatin mamuk tuirmai ho númeru ne’ebé loos.

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 81

Page 27: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 12 MATEMÁTIKA 3

Hakerek númeru ka númeru ida-idak nia liafuan iha lian tetun.

12.1.

Rihun haat atus lima sanulu-resin-tolu

Rihun tolunulu-resin-neen atus sia neenulu-resin-haat

Rihun neen atus lima limanulu

Rihun sanulu-resin-neen atus ualu haatnulu-resin-rua

Rihun neenulu-resin hitu atus haat ruanulu-resin-hitu

.

.

.

.

.

.

a.

b.

c.

d.

e.

f.

g.

h.

i.

j.

Númeru Liafuan ho dalen tetun

Hakerek númeru iha numerasaun romanu ka numerasaun indoárabe.

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 80

1.

3.

5.

7.

9.

11.

13.

II

IX

XIX

XXXVIII

LIX

LXXV

XCIX

2.

4.

6.

8.

10.

12.

14.

_________ = 4

_________ = 17

_________ = 25

_________ = 44

_________ = 71

_________ = 97

_________ = 100

= ______

= ______

= ______

= ______

= ______

= ______

= ______

15.

17.

19.

21.

23.

DCL

DCCC

CLVII

DCCCCXL

DXL

16.

18.

20.

22.

24.

_________ = 968

_________ = 874

_________ = 323

_________ = 672

_________ = 350

= ______

= ______

= ______

= ______

= ______

Page 28: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 12 kontinua

Hakerek númeru ida-idak nia orden grandeza no valór.

12.2.

DM CUM D U

Valór

Valór

Valór

Valór

Valór

.

.

.

.

.

Valór

.

. .

a.

b.

c.

d.

e.

f.

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 79

Haree imajen sira hosi balansa. Hakerek todanne’ebé balansa hatudu, uza Kg no g. Depois hakerek todan uza grama de’it. Haree ezemplu.

Ezemplu :

Todan: 1 kg 300g = 1.300g

a.

b.

c.

d.

e.

f.

Page 29: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 13 MATEMÁTIKA 3

Halo korrespondénsia hosi númeru ba ninia liafuan iha lian Portugés.Ezemplu: A - 6

A.

B.

C.

D.

E.

F.

G.

H.

I.

J.

vinte

dezanova

onze

dezassete

treze

cinco

quinze

um

1

2

3

4

5

6

7

8

dezoito

catorze

9

10

13.1.78.1. Konverte ba unidade-medida pezu (grama):

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 78

a.

b.

c.

g

g

g

kg

kg

kg

d.

e.

kg

kg

g

g

78.2. Kompara uza símbolu >, < ka =.

a.

b.

c.

kg

kg

kg

g

g

g

a.

b.

g

kg

g

kg

Page 30: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

MATEMÁTIKA 3

A.

B.

C.

D.

E.

F.

G.

H.

I.

J.

vinte

nova

dezoito

dezassete

cinco

dezasseis

quinze

três

1

2

3

4

5

6

7

8

oito

dez

9

10

Ezersísiu 13 kontinua

Halo korrespondénsia hosi númeru ba ninia liafuan iha lian Portugés.Ezemplu: A - 6

13.2.

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 77

a.

c.

d.

e.

b.

77.1. Dekompór númeru sira-ne’e.

77.2. Sura figura sira-ne’e nia área.

A

Figura A nia área kuadríkula _____

B

Figura B nia área kuadríkula _____

D

Figura D nia área kuadríkula _____

Figura C nia área kuadríkula _____

C

Figura E nia área kuadríkula _____

E

Page 31: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 14 MATEMÁTIKA 3

A.

B.

C.

D.

E.

F.

G.

H.

I.

J.

quarenta e sete

vinte e nove

trinta e dois

vinte e três

quarenta e cinco

vinte e oito

trinta

quarenta e quatro

1

2

3

4

5

6

7

8

trinta e seis

9

10

Halo korrespondénsia hosi númeru ba ninia liafuan iha lian Portugés.Ezemplu: A - 4

vinte e quatro

14.1.

Ezersísiu 76 kontinua MATEMÁTIKA 3

Tiu Mauleto hakiak manu 42. Nia prepara manu-luhan 6 ba ninia manu sira-ne’e. Entaun manu hira mak nia tau iha kada luhan?

5.

Ami iha maun-alin 4 iha uma-laran. Amá hola berlindus 25 ba ami na’in-4 atu halimar. Ema ida-idak tenke hetan berlindus ne’ebé hanesan. Karik iha restu tenke fó fila ba ama hodi rai. Entaun ema ida hetan berlindus hira?Berlindus hira mak fó fali ba amá?

6.

Page 32: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

MATEMÁTIKA 3

A.

B.

C.

D.

E.

F.

G.

H.

I.

J.

quarenta e dois

vinte e cinco

trinta e um

vinte e nove

quarenta e nove

trinta e seis

vinte e seis

quarenta

1

2

3

4

5

6

7

8

cinquenta

9

10

trinta e três

Halo korrespondénsia hosi númeru ba ninia liafuan iha lian Portugés.Ezemplu: A - 6

14.2.

Ezersísiu 14 kontinua MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 76

Rezolve problema tuirmai ne’e:

Profesór klase 3 haruka estudante ida-idak tenke lori ai-sanak 5 ba atividade matemátika aban nian. Kuandu kada grupu iha membru na’in-6, entaun totál ai-sanak hira mak kada grupu tenke lori?

1.

Iha Alita ninia eskola sei iha eventu ida. Entaun klase ida-idak tenke prepara hahán ruma. Alita ninia klase hetan serbisu tenke prepara ai-farina da’an. Depois Alita ninia klase serbisu hamutuk da’an tiha ai-farina no prepara iha bikan 8. Iha kada bikan sira tau ai-farina da’an pedasuk 15. Ai-farina da’an pedasuk hira mak sira prepara?

2.

Akau ema fila-liman ida bá fa’an saburaka. Entaun nia arranja ninia saburaka no nia tara saburaka-talin 26 iha ninia laleban. Saburaka-talin ida iha saburaka-fuan 6. Entaun saburaka-fuan hira mak nia ba fa’an?

3.

Ami-nia família iha bainaka ida mai hosi sidade. Entaun amá prepara dose 16. Amá haruka ha’u fahe ba bikan ki’ik tolu. Amá dehan tau kuantidade dose ne’ebé hanesan iha kada bikan no karik iha restu, ha’u bele han restu ne’e. Ha’u tenke tau dose hira iha kada bikan? Se iha restu ka lae atu ha’u bele han? Hira?

4.

Page 33: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 15 MATEMÁTIKA 3

Uza símbolu matemátika < (menór), ka > (maiór) ka = (iguál) hodi kompara númeru sira tuirmai ne’e.

<.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

d.

e.

f.

.

.

.

.

. .

.

.

.

.

>.

.

.

.

.

.

.

.

.

a.

b.

c.

g.

h.

i.

j.

k.

l.

m.

n.

o.

p.

m

m

Ezersísiu 75 kontinua MATEMÁTIKA 3

Rezolve problema tuirmai ne’e:75.3

Tiu Marcelo nia to’os hanesan retángulu ida. Nia naruk hosi sorin ida, metru 16 liu sentímetru 7 no nia luan hosi sorin ida, metru 9 ho balun.

Sura sorin naruk rua hamutuk hira?

Sura sorin luan rua hamutuk hira?

No sura rezultadu hosi naruk no luan atu hetan perímetru hira?

Page 34: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 16 MATEMÁTIKA 3

Hakerek kualkér númeru ka símbolu matemátika (>, <, =) iha fatin mamuk atu kompleta loos ezersísiu ne'e,hanesan ezemplu a) tuirmai ne'e.

a)

b)

c)

d)

e)

f)

g)

h)

i)

j)

.

.

.

.

.

.

.

.

.<

>

<

=

<

=

.

.

.

.

.

16.1.

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 75

a.

b.

Kompleta sírkulu ne’ebé mamuk tuir operasaun ne’e.

75.1

Rezolve problema tuirmai ne’e: Mariano iha berlindus 187. Iha loron-domingu nia joga no manán tan 78. Mariano nia berlindus hamutuk iha hira?

Dadus:Mariano iha berlindus = ______Manán tan = ______ Hamutuk iha berlindus hira?

75.2 a)

Kompleta espasu sira-ne'ebé mamuk ho resposta ne'ebé loos.

b)

Page 35: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

MATEMÁTIKA 3

a)

b)

c)

d)

e)

f)

g)

h)

i)

j)

.

.

.

.

.

.

.

>

<

<

>

=

.

.

.

.

.

.

.

.

.

Ezersísiu 16 kontinua

Hakerek kualkér númeru ka símbolu matemátika (>, <, =) iha fatin mamuk atu kompleta loos ezersísiu ne'e, hanesan ezemplu a) tuirmai ne'e.

16.2.

Ezersísiu 74 kontinua MATEMÁTIKA 3

FE

HG

Figura E okupa kuadríkula Figura F okupa kuadríkula Figura E nia área hosi figura F.Figura F nia área hosi figura E.

Figura G okupa kuadríkula Figura H okupa kuadríkula Figura G nia área hosi figura H.Figura H nia área hosi figura G.

Page 36: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 17 MATEMÁTIKA 3

Hakerek númeru tuir númeru nia liafuan no kompara númeru sira-ne’e.

dezoito

catorze

quarenta e sete

quarenta e dois

quarenta e seis

vinte e nove

trinta

dezassete

vinte e um

trinta e dois

<

quarenta e dois

cinquenta

trinta e nove

des

quarenta e quatro

vinte e dois

seis

onze

quarenta e quatro

vinte

trinta e seis

quinze

a.

b.

c.

d.

e.

f.

g.

h.

i.

j.

k.

Ezersísiu 74 kontinua MATEMÁTIKA 3

BA

Figura A okupa kuadríkula Figura B okupa kuadríkula Figura A nia área hosi figura B.Figura B nia área hosi figura A.

DC

Figura C okupa kuadríkula Figura D okupa kuadríkula Figura C nia área hosi figura D.Figura D nia área hosi figura C.

Haree figura tuirmai ne’e no kompara. Kopia fraze ba kadernu no kompleta ho figura ida-idak nia área no mós kompara ho liafuan ‘maiór’ ka ‘menór’ ka ‘iguál’ tuir rezultadu ne’ebé hetan.

74.3

Page 37: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 18 MATEMÁTIKA 3

18.1. Hakerek tuir forma krexente.

. , . , . , . , ,. .b)

a) . , . , . , . , . , .

c) , , , ,

d) . , . , . , .

c) , , , ,

d) . , . , . , .

18.2. Hakerek tuir forma dekrexente.

. , . , . , . , ,. .b)

a) . , . , . , . , . , .

Haree figura, sura kuadradu ne’ebé kada figura okupa.

74.2

Ezersísiu 74 kontinua MATEMÁTIKA 3

A

Figura nia área mak kuadríkula

B

C

D

Figura nia área mak kuadríkula

Figura nia área mak kuadríkula

Figura nia área mak kuadríkula

Page 38: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 19 MATEMÁTIKA 3

19.1. Hakerek tuir forma krexente.

. , . , . ,a) .

. , . , . , , .b) .

19.2. Hakerek tuir forma dekrexente.

. , . , . ,a) .

. , . , . , , .b) .

Ezersísiu 74 kontinua MATEMÁTIKA 3

E F

G H

Figura E okupa kuadríkula Figura F okupa kuadríkula Figura E nia área hosi figura F.Figura F nia área hosi figura A.

Figura G okupa kuadríkula Figura H okupa kuadríkula Figura G nia área hosi figura H.Figura H nia área hosi figura G.

Page 39: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 20 MATEMÁTIKA 3

Determina rezultadu hosi adisaun tuirmai ne’e.

a)

d)

b)

c)

e) f)

h)g)

i)

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 74

Haree figura tuirmai ne’e no kompara. Kopia fraze ba kadernu no kompleta ho figura ida-idak nia área no mós kompara ho liafuan ‘maiór’ ka ‘menór’ ka ‘iguál’ tuir rezultadu ne’ebé hetan.

74.1

Figura A okupa kuadríkula Figura B okupa kuadríkula Figura A nia área hosi figura B.Figura B nia área hosi figura A.

BA

DC

Figura C okupa kuadríkula Figura D okupa kuadríkula Figura C nia área hosi figura D.Figura D nia área hosi figura C.

Page 40: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 21 MATEMÁTIKA 3

Determina rezultadu hosi adisaun tuirmai ne’e.

a) b) c)

d) f)e)

g) h) i)

j)

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 73

Haree figura sira, Estima kuadradu ne’ebé kada figura okupa.

BA

MaizumenusKuadríkula

E

MaizumenusKuadríkula

C

MaizumenusKuadríkula

D

MaizumenusKuadríkula

MaizumenusKuadríkula

Page 41: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 22 MATEMÁTIKA 3

Determina rezultadu hosi adisaun tuirmai ne’e.

a) b)

c) d)

e) f)

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 72

Haree figura no sura kuadradu ne’ebé kada figura okupa. Hakerek kuadríkula hanesan unidade-medida.

AB

CD

E

Figura A kuadríkula:

Figura D kuadríkula:

Figura B kuadríkula:

Figura C kuadríkula:

Figura E kuadríkula:

Page 42: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 23 MATEMÁTIKA 3

Halo subtrasaun tuirmai ne’e:

a)

b)

c)

d)

e)

f)

g)

h)

i)

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 71

Haree figura tuirmai ne’e no sura kuadradu ne’ebé kada figura okupa.

Figura A kuadríkula:

Figura D kuadríkula:

Figura B kuadríkula:

Figura C kuadríkula:

Figura E kuadríkula:

A B

C D

E

Page 43: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 24 MATEMÁTIKA 3

Rezolve subtrasaun tuirmai ne'e.

a) e)

d) h)

b) f)

c) g)

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 70

Eskola Letefoho simu bainaka hosi ministériu ne’ebé sei tun mai haree sira-nia eskola. Entaun sira mós prepara an atu simu bainaka sira-ne’e. Iha serbisu barak ne’ebé sira sei halo hanesan hale’u jardín sira ho rede no hale’u odamatan no janela sira ho fita. Haree figura iha kraik ne’e.

Kalkula rede naruk hira mak presiza ba jardín A, B, C, D no E.

Fita naruk hira mak presiza ba odamatan klase 1, 2, 3 no 4?

Fita naruk hira mak presiza ba janela klase 1, 2, 3 no 4?

Fita naruk hira mak presiza ba odamatan no janela ba klase hotu-hotu? Janela mak forma kuadradu, katak aas hanesan ho komprimentu.

1.

2.

3.

4.

Klase1

Klase2

Klase3

Klase4

2m

3m 1m1m

1m2m

JardinB 1m

3m

JardinC 1m

2m

JardinD

2m

4mJardin

E

3m

3m

JardinA

3m

Page 44: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 25 MATEMÁTIKA 3

Rezolve problema sira iha kraik ne’e.

Tiu Pedro iha bibi hamutuk 125. Hosi ninia bibi sira-ne’e fó oan 75 no nia hola tan bibi 45. Hamutuk hira tiu Pedro nia bibi agora?

1

Lucia iha borraxa 320. Nia bá joga ho ninia maluk sira no manán tan borraxa 92. Ninia maun fó tan borraxa 123 ba nia. Hamutuk hira Lucia nia borraxa?

2

Lekibosi ku’u ai-daak fuan karón tolu hodi fa’an iha merkadu. Iha karón primeiru iha ai-daak fuan 476, iha karón segundu iha ai-daak fuan 857 no iha karón terseiru iha ai-daak fuan 365. Hamutuk hira ai-daak fuan ne’ebé Lekibosi ku’u?

3

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 69

Kompleta númeru sira tuir ezemplu.

cento e trinta e dois

duzentos e sessenta

mil seiscentos e quarenta e um

seiscentos e dez

trezentos e setenta e quatro

quatro mil oitocentos e cinquenta e três

mil _______ e noventa e nove

seis mil ________ e ________

quinhentos e doze

a)

b)

c)

d)

e)

f)

Page 45: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Rezolve problema sira iha kraik ne’e.

Tia Maria iha bibi hamutuk 125. Tanba moras, hosi ninia bibi sira-ne’e, bibi 75 mak mate no nia fa’an bibi 29. Tia Maria nia bibi hela hira agora?

1

Ana iha borraxa 320. Nia bá joga ho ninia maluk sira no lakon borraxa 92. Nia fó-empresta borraxa 54 ba ninia maluk. Ana nia borraxa hela hira agora?

2

Lekibosi ku’u abakate-fuan 476. Nia bá merkadu hodi fa’an, maibé ema sosa de’it abakate-fuan 379. No nia fó ba ninia tiu fuan 45. Lekibosi nia abakate hela hira?

3

Ezersísiu 26 MATEMÁTIKA 3MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 68

Halo korrespondénsia tuir númeru sira hosi koluna A ba liafuan hosi koluna B.Ezemplu : 3 - Três

68.1.

Kompleta ho símbolu matemátika ka hakerek ho liafuan iha fatin mamuk sira.

68.2.

CincoDozeTrêsOitoQuatroDezasseis

A B

Quinze

a)

b)

c)

d)

Sete

Dez

e)

f)

g)

h)

i)

j)

k)

l)

Nove

Dezassete

Zero

m)

n)

o)

p)

Page 46: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 27 MATEMÁTIKA 3

Halo relasaun ba figura jeométrika sira-ne’ebé semellante. Ezemplu: A – 3 – b

A

B

C

D

E

F

G

1

2

3

4

5

6

7

a

b

c

d

e

f

g

Ezersísiu 67 kontinua MATEMÁTIKA 3

Rezolve adisaun no subtrasaun tuirmai ne’e.67.3.

Rezolve problema tuirmai ne’e:67.4.

a) Alotu iha borraxa 252. Iha loron-segunda nia bá joga ho ninia kolega no nia manán borraxa 85. Totál hira mak Alotu niaborraxa iha loron ne’e?

b) Loron-tersa Alotu bá tan joga borraxa, maibé nia lakon borraxa 49. Alotu nia borraxa iha loron-tersa ne’e sei hela hira?

a)

c)

b)

d)

Page 47: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 28 MATEMÁTIKA 3

Kopia ba kadernu no kompleta sekuénsia jeométrika tuirmai ne’e:

Kopia ba kadernu no kompleta sekuénsia numérika tuirmai ne’e:

28.1.

28.2.

a.

b.

, , , , , , , ,

, , , , , , , , ,

, , , , , , ,

a.

b.

c.

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 67

A. B. C.

D. E. F.

Rezolve divizaun tuirmai ne’e:67.1

Rezolve problema ne’e:67.2Profesór ami-nia klase haruka kada grupu tenke lori ai-kesak 18. Iha estudante na’in-6 iha grupu ida. Kada estudante tenke loriai-kesak hira?

Page 48: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 28 kontinua

Kopia ba kadernu no kompleta sekuénsia jeométrika tuirmai ne’e.

28.3.

a.

b.

Kopia ba kadernu no kompleta sekuénsia numérika tuirmai ne’e:

28.4.

, , , , , , ,

, , , , , , , ,

a.

b.

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 66

Kalkula adisaun no subtrasaun tuirmai ne’e mentalmente.

a)

b)

c)

d)

e)

f)

g)

h)

i)

j)

k)

l)

m)

n)

o)

Page 49: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 29 MATEMÁTIKA 3MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 65

Kalkula adisaun no subtrasaun tuirmai ne’e mentalmente.

a)

b)

d)

c)

e)

f)

h)

g)

j)

i)

Page 50: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 29 kontinua

Kopia ba kadernu no kompleta sekuénsia ne’ebé sei mamuk tuir padraun ne’ebé iha.

29.1.

Kopia ba kadernu no kontinua dezeña tuir sekuénsia ne’ebé iha.

29.2.

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 64

Kalkula adisaun no subtrasaun tuirmai ne’e, koko ho mentál de’it.

a)

b)

d)

c)

e)

f)

h)

g)

j)

i)

Page 51: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 30 MATEMÁTIKA 3

Kubu Silindru

Esfera

Prizma

Paralelepípedu Pirámida Kone

Observa sólidu sira iha leten. Kompleta tabela tuirmai, tuir sólidu nia naran.

Kubu

Paralelepípedu

Silindru

PirámideKuadrangulár

Kone

Prizma

Esfera

Fase Plana

Sólidu Fase Aresta Vértise

Ezersísiu 63 kontinua MATEMÁTIKA 3

Tiu Roberto iha to’os ida ho forma retángulu. Molok atu kuda batar nia hakarak halo lutu hale’u ho rede atu karau labele han ninia batar. To’os nia naruk metru 7,50 no luan metru 5,89. Tiu Roberto presiza sosa rede metru hira hodi bele halo lutu hale’u nia to’os?

5,89 m5,89 m

7,50 m

7,50 m

4

Page 52: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 31 MATEMÁTIKA 3

Halo korrespondénsia tuir sólidu nia naran no figura. Ezemplu: Kubu - 1

31.1.

Kubu

Silindru

Paralelepípedu

Pirámide

Kone

2

3

1

5

4

Hakerek kada sólidu nia naran.Ezemplu: Sólidu 1 : Silindru

31.2.

Sólidu 1 Sólidu 2 Sólidu 3 Sólidu 4 Sólidu 5

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 63

Rezolve problema sira tuirmai ne'e.

12,60 m

9,45 m

Rosa ho nia alin ba loja sosa hena hodi suku vestidu. Rosa sosa hena metru 1,85 no nia alin sosa hena metru 1,50. Rosa ho nia alin sosa hena hamutuk metru hira?

Tia Marta sosa hena metru 5,5 hodi halo hena-meza. Nia suku tiha ona metru 3,4. Sei falta metru hira mak seidauk suku?

Tia Margarita nia to’os nia naruk 12,60 metru. To’o tempu udan nia kuda batar, maibé seidauk kuda to’os tomak. Nia kuda balu ho naruk 9,45 metru. Entaun, naruk falta metru hira mak seidauk kuda?

1

2

3

Page 53: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 32 MATEMÁTIKA 3

Ajuda Bikolo rezolve problema matemátika32.1.

Bikolo silu batar loron rua tuituir malu. Iha loron dahuluk, nia silu batar-fulin 43, loron daruak fulin 67. Hamutuk batar-fulin hira mak Bikolo silu durante loron rua ne'e?

1.

Iha loron seluk, depois silu batar hamutuk fulin 162, Bikolo bá fa'an tiha fulin 49 iha merkadu. Entaun batar-fulin hira mak sei hela?

2.

Kompleta tabela tuirmai, tuir sólidu ida-idak nia naran

32.2.

Sólidu

Kubu

Paralelepípedu

Silindru

Pirámide

Fase Aresta Vértise

kuadrangulár

Prizma

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 62

Rezolve operasaun sira-ne'e ho forma vertikál.

a)

b)

c)

d)

e)

f)

g)

h)

Page 54: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 33 MATEMÁTIKA 3 MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 61

61.1 Rezolve adisaun númeru desimál tuirmai.

e)

f)

a)

b)

c)

d)

61.2 Rezolve subtrasaun númeru desimál tuirmai ne'e.

a)

b)

c)

d)

Rezolve problema ne’e:António iha fiu ida ho naruk metru 3,5.Nia tesi baluk ida hosi fiu ho naruk 2,15 m.Restu nia naruk hira?

61.3

Reprezenta multiplikasaun sira tuirmai ne'e ho dezeñu [fatuk ka koto-musan ka objetu seluk].

33.1.

a) b) c)

d) e) f)

Halo korrespondénsia tuir koluna A ba koluna B no C. Ezemplu: 5 x 3 =15 (d)

33.2.

A Ba

b

c

d

e

f

C

Page 55: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 34 MATEMÁTIKA 3

Haree reprezentasaun multiplikasaun ho fatuk iha kraik ne'e. Hakerek multiplikasaun uza númeru sira, tuir ezemplu.

34.1.

Ezemplu:

a)

b)

c)

d)

Haree ba dezeñu sira. Hakerek multiplikasaun no rezultadu tuir dezeñu.

34.2.

Multipikasaun Rezultadu

1.

2.

3.

4.

5.

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 60

Halo adisaun desimál tuirmai ne’e.

a)

b)

d)

c)

Rezolve problema ne’e: Ha’u-nia Apá han paun rua ho balun. Ha’u han ida. Ha’u ho ha’u-nia Apá han paun hamutuk hira?

60.1

60.2

Page 56: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 35 MATEMÁTIKA 3

Kompleta tabuada sira-ne'e.

a. b.

c. d.

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 59Haree númeru desimál tuirmai ne’e. Hakerek númeru tuir orden grandeza desimál nian.

Haree figura tuirmai ne’e.Tau kór tuir númeru desimál ne’ebé iha.

Dezena Unidade Désima Sentézima Milézima

a)

b)

d)

c)

e)

a) b) c)

d) e)

59.1

59.2

Page 57: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 35 kontinua

e. f.

g. h.

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 58

Hakerek númeru tuir orden grandeza desimál nian.

Dezena Unidade Désima Sentézima Milézima

a)

b)

d)

c)

e)

Page 58: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 36 MATEMÁTIKA 3

Kalkula multiplikasaun ho 10, mentalmente.

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 57

Observa figura sira-ne’e no hakerek númeru desimál tuir figura ida-idak.

a)

c)

e)

b)

d)

f)

57.1

Dezeña figura ne’ebé reprezenta desimál sira tuirmai ne’e:

57.2

a)

b)

d)

c)

Page 59: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 37 MATEMÁTIKA 3

Kalkula multiplikasaun ho 100, mentalmente.

Kalkula multiplikasaun ho 1.000, mentalmente.

37.1.

37.2.

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 56

Kompleta tabela ne’e ho frasaun, desimál ka eskema tuir frasaun no desimál.

EskemaDesimálFrasaun

Page 60: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Hakerek.rezultadu hosi multiplikasaun sira tuirmai ne'e.

Kompleta espasu mamuk sira tuirmai ne'e.

38.1.

38.2.

Ezersísiu 38 MATEMÁTIKA 3 MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 55

Kompleta tabela tuir ezemplu.

EskemaDesimálFrasaun

a)

b)

c)

d)

55.1

Hakerek frasaun sira tuirmai ne’e ba desimál, no dezeña nia figura ne’ebé aprezenta frasaun ida-idak.

55.2

Page 61: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 39 MATEMÁTIKA 3

Rezolve multiplikasaun tuirmai ne’e:

a)

d)

g)

j)

b)

e)

h)

k)

c)

f)

i)

l)

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 54

a)

b)

c)

d)

a)

b)

d)

c)

Haree figura ne'ebé fahe ba 10 tuirmai ne’e.Hakerek frasaun no desimál ne’ebé reprezenta parte ne’ebé tau kór iha figura.

54.1

Reprezenta frasaun no desimál iha figura, hanesan ezemplu.

54.2

Page 62: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 40 MATEMÁTIKA 3

Rezolve multiplikasaun tuirmai ne’e:

a)

d)

g)

j)

m)

p)

b)

e)

h)

k)

n)

q)

c)

f)

i)

l)

o)

r)

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 53

a)

b)

c)

Reprezenta frasaun rua ho figura no soma, hanesan ezemplu:

53.1

Pinta sirkunferénsia rua. Ida fahe ba baluk 2 no ida seluk ba baluk 4.

53.2

Hakerek frasaun ida-idak nia naran hosi baluk 2 no baluk 4 ne’ebé hetan hosi sirkunferénsia rua ne’ebé pinta.

53.3

Page 63: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Rezolve multiplikasaun tuirmai ne’e:

Ezersísiu 41 MATEMÁTIKA 3

a) b) c)

d) e) f)

g) h) i)

j) k) l)

m) n) o)

p) q) r)

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 52

Reprezenta frasaun sira-ne’e iha figura jeométrika rua ne’ebé hanesan.

a)

b)

d)

c)

52.1

Hakerek letra hosi frasaun rua ne’ebé ho valór hanesan.

52.2

Page 64: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Rezolve multiplikasaun tuirmai ne’e:

Ezersísiu 42 MATEMÁTIKA 3

a) b) c)

d) e) f)

g) h) i)

j) k) l)

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 51

Kompleta tuir relasaun divizaun no multiplikasaun, no determina restu.

a)

b)

c)

d)

:

:

:

:

tanba

tanba

tanba

tanba

no nia r

no nia r

no nia r

no nia r

Halo divizaun sira-ne'e.

a)

c)

b)

d)

e)

f)

51.1

51.2

Page 65: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 43

Rezolve problema tuirmai ho operasaun multiplikasaun.

Tiu Paul fa’an fehuk iha merkadu no nia fehuk iha fatin 6 hanesan figura iha kraik.

Kada fehuk fatin ida, nia fa’an ba dolar 2. Nia fa’an hotu nia fehuk. Totál osan hira mak nia sei simu?

MATEMÁTIKA 3

1

Ana iha eskola hosi segunda to’o kinta nia sempre sosa dose no kada loron nia gasta osan sentavus 15 atu sosa dose. Entaun iha loron 4 ne’e nia laran nia gasta sentavus hira?

2

Joni bá eskola loroloron, ninia maun sempre fó osan sentavus 5. Entaun hosi segunda to’o sesta osan ne’ebé ninia maun fó hamutuk hira?”

3

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 50

a)

b)

c)

d)

e)

f)

g)

h)

i)

j)

k)

Rezolve divizaun sira-ne'e.

Page 66: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

Ezersísiu 44

Haree gráfiku liña iha kraik ne’e:

Gráfiku liña rebusadu iha kioske

Hatán pergunta tuirmai ne’e tuir gráfiku liña iha leten:

1. Loron-segunda rebusadu iha kioske iha falun hira?

2. Loron-tersa rebusadu iha kioske iha falun hira?

3. Loron-kuarta rebusadu iha kioske iha falun hira?

4. Loron-kinta rebusadu iha kioske iha falun hira?

5. Loron-sesta rebusadu iha kioske iha falun hira?

6. Loron-sábadu rebusadu iha kioske iha falun hira?

7. Loron-domingu rebusadu iha kioske iha falun hira?

8. Loron saida mak rebusadu iha kioske barak liu?

9. Loron saida mak rebusadu iha kioske uitoan liu?

10. Loron saida mak rebusadu iha kioske mantein de’it?

MATEMÁTIKA 3

Domingu Segunda Tersa Kuarta Kinta Sesta Sábadu

L o r o n

Fa

lu

n

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 49

Rezolve divizaun sira-ne'e.

a)

f)

b)

c)

d)

e)

g)

h)

i)

j)

k)

l)

Page 67: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 45

Antonio ho ninia kolega halo peskiza kona-ba tempu loro-manas, kalohan taka no udan durante fulan-janeiru nia laran. Rezultadu hosi peskiza ida-ne’e mak hanesan iha eskema tuirmai:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

JANEIRU - iha fulan-janeiru totál loron 31

Kompleta tabela frekuénsia tuirmai ne'e hosi informasaun peskiza iha leten.

Loron Totál loron

Loro-manas

Kalohan taka

Udan

45.1.

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 48

Kompleta divizaun tuir relasaun ho multiplikasaun.

48.1.

Divizaun no multiplikasaun iha relasaun. Kompleta tuir relasaun.

48.2.

no :

:

:

:

Entaun

Entaun

Entaun

Entaun

Entaun

:

:

:

:

:

a)

b)

c)

d)

e) :

no

no

no

no

:

:

:

:

:

Entaun :

Entaun :

Entaun :

Entaun :

a)

b)

c)

d)

e)

Entaun : no

no

no

no

no

Page 68: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 45 kontinua

Haree didi’ak gráfiku barra tuirmai, no hatánpergunta iha kraik ne’e.

45.2.

1. Hosi gráfiku iha leten, tempu ida-ne’ebé mak mosu barak liu? Loron hira?

2. Tempu ida-ne’ebé mak mosu uitoan liu? Loron hira?

131211109876543210

Loro-manas Kalohan taka Udan

T o

t á l

L

o r o

n

Gráfiku sasán eskola nian

Aprezenta dadus hosi tabela ihaezersísiu 47.3, iha gráfiku barra.

47.4.

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 47 kontinua

0123456789

10111213141516171819202122

Meza Kadeira Odamatan Kuadru

T o

t á

l

Page 69: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 45 kontinua

1. Ambere nia aas hira bainhira nia tinan 7?

2. Ambere nia aas hira bainhira nia tinan 8?

3. Ambere nia aas hira bainhira nia tinan 10?

4. Ambere nia aas hira bainhira nia tinan 11?

5. Bainhira Ambere nia idade aumenta, ninia aas aumenta ka lae?

Gráfiku pontu mak ida-ne’ebé? No gráfiku liña mak ida-ne’ebé?

150145140135130125120

7 8 9 10 11 12

Idade

Aas

(cm

)

Ambere nia aas

150145140135130125120

7 8 9 10 11 12

Idade

Aas

(cm

)

Ambere nia aas

45.3. Haree gráfiku pontu no liña tuirmai ne’e:Gráfiku rua ne’e hatudu Ambere nia aas tuir idade.Haree didi’ak gráfiku sira no hatán pergunta iha kraik ne’e.

47.3. Observa didi’ak eskema iha kraik ne’e.

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 47 kontinua

Kompleta tabela iha kraik ne'e tuir eskema iha leten.

Sasán iha sala laran TotálMeza

Kadeira

Odamatan

Kuadru

Eskema sala klase 3 turma A

Norte

Súl

Este OesteMeza

Lejenda

KuadruOdamatan

Kadeira

Page 70: Livru Ezersísiu MATEMÁTIKA - moe.gov.tl · A Ester, o Venancio, a Joana e o Gabriel foram à loja ... 87.1: Observa a posição da chegada dos participantes da corrida e responde

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 46

1. Iha meza hira?

2. Iha kadeira hira?

3. Iha janela hira?

4. Iha odamatan hira?

5. Iha lixu-fatin hira?

6. Iha kuadru hira?

Haree didi'ak eskema iha leten no hatán pergunta tuirmai ne'e.

Norte

Súl

Este Oeste

Eskema sala klase 3 turma A

Janela

Lixu-fatin

Kuadru

Kadeira

Odamatan

Meza

Lejenda

MATEMÁTIKA 3Ezersísiu 47

Rezolve multiplikasaun tuirmai ne’e:47.1.

Ameu iha eskola hosi segunda to’o sesta nia sempre sosa dose no kada loron nia gasta osan sentavus 15 atu sosa dose. Entaun iha loron 5 ne’e nia laran nia gasta sentavus hira?

47.2.

a) b) c)

d) e) f)