-si - bdjur.stj.jus.brbdjur.stj.jus.br/.../40019/1/manual_antropologia_juridica_kumpel.pdf · -si...

8
I. ANTROPOLOGIA .. ................................... . ....... ............... .. ................. . ................ .. lS 1. Conceito e objeto ...... ....... .... ................ ...... ......... ............ .. .... .. .. ..... ....... ... . 1S l.l. Antropologia e humanismo................... .. ....... ... ...... ... .... ........ ....... ... . l4 l.l.l . Etapas do humanismo .. ........ .... ........ .. ... ... .. ............. .... .... ....... . l4 l .2 . Objeto teórico e áreas de estudo .. .............. ... ...... .......... ..... ........ ... .... l7 2. Antropologia cultural ............ ....... .... ..... ......... .... ...... ............ ... .... ... .... .... . l8 2. l. Etnografia e etnologia ....... .. ........... .. ........... ...... .......... .... .... ...... .. ....... 19 2.2. Etnologia e antropologia ......... ..... ......... ... ... ........ ..... ... ... ... ..... ....... .... 19 2.3. Antropologia cultural e antropologia sociaL......... ... ....... ............ 20 2.4. Antropologia e sociologia ......... ...... ........ .. ... .. ..... . ... ...... ..... ..... ........ .. 22 11. PRÉ-HISTÓRIA DA ANTROPOLOGIA. . ..................................... ... ........ ...... 25 1. Descoberta do novo mundo ... ........ ......... ........... .... .................. ... ... ... ... .. 25 2. Estranhamento .. .. ... .......... ... ........ .... ... .... ........... ..... ... ..... .... ... ........ ..... ..... ... 26 2.l. Fascínio pelo es tranho ... ..... ......... .. ..... ... ......... ... ... ... .... .. .. ... ... .... ......... 26 2.2. Recusa do estranho..... ..... ............. ... .. ... ........ ... .................... ..... ..... ..... . 27 3. Choque de culturas ... .... ...... .... .. ... ........ ......... . .. .......... ......... ... ....... .... ........ 29 S. l . Ocidente x Oriente ................... ........ ...... ..... ... .. ...... ............. .... ...... ...... SO S.2. Hegemônica x minoritária .. ....... .. ............... ..... .................. ......... .. .... S2 5

Upload: lamnhi

Post on 09-Sep-2018

216 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

. -SI ISBN 978·8S.()2·1D284·2

Dodos Internocionois de Catologaçõo no Publicaçõo ((IPI

(Câmoro Brosileiro do livro. SP. Brasil)

Assis. OIney Queiroz Monuol de ontropologia julidico I OIney Queiroz Assis.

YIIOI Frederitv Kümpe!. - São Poulo : SoroiYo. 20i 1.

1. Antropologia jurldKo 2. Direito' 8rosil 3. Direito e ontropologia 4. Sociologia jurídico I. Kümpsl. Vitor Frederico. 11. Titulo.

CDU·34:30110.()6861

índices pora cotólogo sistemótico: 34:3011. Antropologio jurídico 34 :3012. Direito e ontropologio 34 :3013. Sociologio jurídico

Dhtor editorial Antrmic Luiz de ToIedo Pinto Diretor de produção editorial Luiz Roberto Curio Gerente de produção editoriol Ugio Alves Editoro Monuello Santos de Castro Assistente de produção edaoriol C/orisso BorosdJi Mario Preparação de origino~ Mario IzabelBorreiros Bitencourt Bresson

Eunice Aparecido de Jesus Arte edi09romoção Crisrino Aparecido Agudo de Freitas

Mônico LDndi RevisDo de provas Rito de COssio Oueiroz Gorgori

Morie NokagoWfJ Serviços editorio~ Ann Paulo MOll(J(O

Eloine Crisrino do Silvo (opa lolE orre ecomunicação

,. Data de fechamento da edição: 11·10·2010

Dúvidas? Acesse www.saraivajur.com.br

Nenhuma porle desta publ i{o~iio poderó ser reproduzido por quolquer meio ou fOI mo ~em o prévio outorilO~õo do Edilom SOIoivo. Aviolo~õo dos direilos aulorais é (lime eSlobelecido no lei n. 9.610/98 e punido pelo orligo t84 do (ódigo Penol .

~um~.RIO

I. ANTROPOLOGIA .................................................................................................. lS

1. Conceito e objeto ...... ....... .... ................ ...... ......... ............ .. .... .. .. ..... ....... ... . 1S

l.l. Antropologia e humanismo........ ....... .... ......... ... ...... ... .... ........ ....... ... . l4

l.l.l . Etapas do humanismo .. ........ .... ........ .. ... ... .. ............. .... .... ....... . l4

l .2 . Objeto teórico e áreas de estudo.. .............. ... ...... .......... ..... ........ ... .... l7

2. Antropologia cultural......... ... ....... .... ..... ......... .... ...... ............ ... .... ... .... .... . l8

2 . l. Etnografia e etnologia ....... .. ........... .. ........... ...... .......... .... .... ...... .. ....... 19

2.2. Etnologia e antropologia ......... ..... ......... ... ... ........ ..... ... ... ... ..... ....... .... 19

2.3. Antropologia cultural e antropologia sociaL...... ... ... ....... ............ 20

2.4. Antropologia e sociologia ......... ...... ........ .. ... .. ..... .... ...... ..... ..... .......... 22

11. PRÉ-HISTÓRIA DA ANTROPOLOGIA........................................................ 25

1. Descoberta do novo mundo ... ........ ......... ........... ...................... ... ... ... ... .. 25

2. Estranhamento .. .. ... .......... ... ........ .... ... .... ........... ..... ... ..... .... ... ........ ..... ..... ... 26

2.l. Fascínio pelo es tranho ... ..... ......... .. ..... ... ......... ... ... ... .... .. .. ... ... .... ......... 26

2.2. Recusa do estranho..... ..... ............. ... .. ... ........ ....................... ..... ..... ..... . 27

3. Choque de culturas ... .... ...... .... .. ... ........ ......... ... .......... ......... ... ....... ............ 29

S. l . Ocidente x Oriente ................... ........ ...... ..... ... .. ...... ............. .... ...... ...... SO

S.2. Hegemônica x minoritária .. ....... .. ............... ..... .................. ......... ...... S2

5

111. RACiSMO ................................................ ....................... .. .. ..................................... 35

1. Doutrina racista. ....... ... ..................... ... ........ ...... .. ..... .................. ....... ........ S5

1. 1. Raça e genética ........................ ... .... .... ....... .. ......... ............................ .. .. 3 7

1.2. Cultura x civilização.......... .. ... ....... ... ... .... .... .. ...... .. ........ .. .. .. ........ ·.... ·.. S9

1.3. Diversidade de cu lturas ................. ....... ............ ....... ... ...... ·... ·... ..... ·.... 40

2. Diferenças raciais e sociais .... .... .. .. ....................................................... 1·1

IV ANTROPOLOGIA E DIREITO.......... .............................................................. 4 5

1. Conexões...... ..... ............. .... ............. .. ................ ... ........ ... ............. .... .. ........... 1·5

1. 1. Aproximações e afastamentos ...................... ..................... ....... .. .... .. · 46

1.2. O fenômeno jurídico.... ...................... ... .. ...... ........ ........ ... ... .. .... ..... ... ... 4·7

I. S. Estudo do direito ........... .. ...... .... ...... .......... ... ... ... ............... ... .. .. .. ....... . 48

2. Antropologia jurídica............ .. ..... ........... ... ............ ........ ..... ... ......... .. .... .. 49

2.1 . Pluralismo jurídico ......... ..... ......... ...... ................. .... ....... ............... ... .. 50

2.2. Justiça estatal x justiça comunitária .. .. ........................................ .. 5 1

V NASCIMENTO DA ANTROPOLOGIA ....................................................... 55

1. Projeto antropológico...................... .... ....... .. .. ...... ...... ................. ..... .. .... 55

1.1. Jean Jacques Rousseau ( 1712-1778) ...... ... 55

1.2. Limitações do século XVIII ............................ .. ....................... ..... ... 56

2. Evolucionismo sociológico ..... .................... ........................ ....... .. ......... 5 7

s. Evolucionismo biológico ..... .. .................... .... .... .. ........ ... .. ..................... 58

S. I . Jean-Baptiste Lamarck ( 171-4- - 1829)............ ..... .. ............... .......... . 59

S.2. Charles Darwin (1809 - 1882)............... ... ...... ................. ............... .. 59

4. Evolucionismo antropológico .................. ................. .... ..... .. ........... .. .... 60

VI. EVOLUCiONiSMO .................................................. .. ........................................ 6S

1. Antropólogos evolucionistas .. ..... .. ......... .. .. ...................... .. ... ................ 6S

1. 1. Bachofen ( 181 5- 1887) ........... ......... ....... .... ........ ... ......... .... ... ..... ... ... 64

1.1.1 . Direito materno x direito paterno..... ......... .. ..... .. .. ..... ......... 65

1.2. Edward Tylor (18S2 - 1917 ) .................... ......... .. .................... ....... 66

6

2. Temas do evolucionismo ...................... .

2 . 1. Sociedades simples ou primitivas ....

2.2. Parentesco ............................. .. .. ......... .

2.3. Religião e magia .... .. .............. .. ...... ..... .

S. Críticas ao evolucionismo ....... .. .......... ..

3 .1. Críticas ao evolucionismo antropol<

VII. EVOLUCIONISMO E DIREITO................

1 . Religião e direito ............ ........................

1.1. Casamento religioso ....... .. .... .. .......... ..

2. Juristas e evolucionismo .. .......... .... .........

2. 1. Hen ry Lévy-Bruhl .. ..... ....................... .

2.2. Outras manifestações .. ..... ...... ..... ...... .

VIII. LEWIS MORGAN (1818 - 1881) ..............

1. Antropologia social e parentesco .... .. ..

2. Morgan e o marxismo ............................. .

S. Comunidade gentílica .. ............. .. ..... .. .....

S. I. Princípio da solidariedade..... ...... ..... ..

S.2. Solidariedade e costume .... ......... ........ .

4. Fim da solidariedade .............................. ..

4.1. Desigualdade econômica .... .. ..............

IX. FRANZ BOAS (1858 - 1942) ........................

1. Antropologia no século XX .......... .... .... ..

2. Etnografia ............. ..... .... ........... .................. .

2.1 . Reconstrução da cultura.... ... .......... ... ..

s. Cultura e raça .................................... ....... .. ..

S. 1. Cul tura e segregação ....... ......... .. .. ..... ..

S.2. Cultura e símbolos ...... ........ .. .............. ..

4. Difusionismo .. ... ... ............... ...... ... .. .... ... ..... ..

7

S5............. .. ..... ...... ...... .............. .............. ........ .. .. ....... .. .. .

.... ................... .... .. ....... .. .. ...... ... .. .. .. ... .............. .. .. S5 S 7 .......................... .. .............. .. ...... ..... ..... .. ..

..... .. ................. .... ......... ..... .. ........ ..... ..... ........ .. ..... S9

Iras............ .. ..... ............. ......... .. .. ..... ......... ... ... .. ... 40

;iais .. ....................................... .. .......... .. ............ 4 1

45REITO.................................·· ..·· ..··· ....·..·..·..·....···..·.. ·.

.. ................ ......... .. ..... ... ......... ... .... ... .. .. ............ .. ... 4·5

,tamentos......... .. ......... .... .... ... .. .......... ... ......... .. .. 46

)...... ......... .... ...... .. ....... .. ........... .. ... ... .. ... ..... ..... ... ... 4·7

4·8..... ...... ............ .. ... .. ... ..... ... ........... ..... .. ... 49..... ... .......... ........... ... ..... ...... . ........ ..... ......... .... ...

................. .... .. ......... ..... ...... ....... ... ............ ... 50

:iça comunitária ..... .................. .. ..... .. ....... .. .. .. .. 5 1

55

55

rROPOLOGIA .......................................................

....... .. .. ....... .. .......... ... .. .... .. .... ....... ... ... .. ... ... ... ........ .

~au (171 2-1778) .. ...... .. ..... .. ....... ...... ...... .. ... .. .. .. . 55

o XVlll ........ .. .......... .. ...... .... .. ·.. ·.. .... ·.. .... ·.. ·.... ·· 56

.gico .. .. .. ... .. .... ... .. .. ....... .... .. ........ .. .... .... .. ..... .... .... 5 7

58ico ........................ .......... .. ............ .. .. .... ...... ........ .

r ck ( 1744 - 1829) .. ..... .................. · ...... ·...... .... 59

59109 - 1882).. ............................ ·.. · .... · .... .... · .... ·.. ·

ológico ... .. .. ... ......... .. .. .. ... ........ ...... ............ .. .. .. ... 60

6S................ .... ........... .. ...................... ............... .... .............

[)nistas.. ..... .. ... .. ................. .. ..... .. ..... ....... .. ... ..... ... 6S

887).... .. ....... ....... .... ........... .. ........... .. ...... ...... .... .. . 64

m o x direito paterno.............. .. ....................... · 65

32 -1 9 17) .... .. ................ .... ... .. ............... .... ........ . 66

6

2. T e mas do evolucionismo .. ... .. .. .. .... .. ...... ... .. .. ... .... ... ................ ..... ........... 67

2. 1. Sociedades simples ou primitivas ......... .. .. .... .. .. ..... .. .. .. .. .. ... ......... .. ... 68

2.2 . Parentesco .......... ...... ...... ........ ... .... .. ...... ..... .... .... ..... ..... ............. ............ 68

2. S. Relig ião e magia .................. .... ........... .. .... .. .. .. ... ..... .. .................. ....... .. . 69

3 . Críticas ao evolucionismo .. ........ .. ........ .. .. .. .. .... .... .. .. .. .... .. ..................... 70

S. l . Críticas ao evolucionismo antropológico .. .. ... .. ....... .. ................... 71

VII. EVOLUCIONISMO E DIREITO.................................................................... 73

1. Religião e direito ......... ............ ... ............ .. ....... ..... .. ... ...... .. ................. .. .... 7S

1. 1. Casamen to religioso ......... .. ... . ....... .... .. .. .. .. ..... .. .. .. ............. .. ............. .. 75

2. Juristas e evolucionismo .. .......... ... .. ......... .. ..... .. ......... ...... .. .. .... .. ..... ....... 76

2. 1. H enry Lévy-Bruhl... ........ .. ... .. ... .. .. ..... .. ............ .. ..... ... .. ................ .. ..... 7 8

2.2 . Outras manifestações ................. .. ... ..... .. ............ .. ............ .. .... ... .. ... .... 79

VIII. LEWIS MORGAN (1818 - 1881) ................................. ................ .. .. ... .. .. ...... 8 1

1. Antropologia social e parentesco ............. ... ........ .... .. ......... ...... .... ... .... 8 1

2. Morgan e o marxismo ...................... .. ....... .... .......... .. .. ... ... .. .. .............. .. ... 82

3. Comunidade gentílica .. ... ......... ...... .. .................... ... .. ... ... ... ... .. .. .. ... .......... 84

S. I . Princípio da solidariedade............. ..... .......... .......... .. ..... ... ..... .. .. ....... .. 85

3.2. Solidariedade e cos tume ...... ........ .. ..... ...... ... ........ .. .. ......... ..... .. ... ... ..... 86

4. Fim da solidariedade ........... .... ... .. .... ..................... .. .......... ......... .. .... ....... 87

4'. 1. D esiguald ade econômica .... ... .... .... .......... .. ............ .. .... .. .... .. ...... ....... 88

IX. FRANZ BOAS [1858 - 1942) .......................... ......... ........................... .............. 9 1

1. Antropologia no século XX .... .. .. ........ .. ................ .. ........ .. ... .. ... ..... ........ 9 1

2. Etnografia ....... ......... ...... ... ..... ... ..... ............. .. .... ... ...... .... ............ ....... .. ... ... ... 92

2 .1. Reconstrução da cultura....... ... ........... .......... .. .. ...... ...... ....... .. ... ...... .... 93

3. Cultura e raça .... .......... ......................... .. ...... .......... .. .... .... ..... .. ..... ... .. ...... .... 95

3. 1. Cultura e segregação .... ........ .... ......... .. ........................ .. ...... .. ..... .. .... .. 96

S.2. Cul tura e símbolos................................. ... ..... .. .. ... ... .. .. ........... ... .. .... .. .. 9 7

4. Difusionismo ..... ....... ... .. ....... ........ .. ........... .... ..... ...... ..... ... .. .. .................... ... 97

7

D

4. I. Difusionismo norte-americano '.......................................... ...... .. . 99

4.1.1. Ruth Benedict (1887 - 1948) .. ..... ........ ....... . 100

4.1.2. Edward Sapir ( 1884 - 1939) ........................ ........................ . 102

5. Críticas ao difusionismo ....................................................................... . 103

6. Difusionismo e direito ......... ..... .. ... ............................ .. ........ .. ..... .. ........ ... 104

6.1. Difusão da tópica ....................... ... ..... .... ...... ........ .. ........................ ....... 105

6.2. Casos problemáticos ........................................................... ................ 107

X. BRONISLAW MALlNOWSKI (1884 - 1942) ............................................... I I I

1. Funcionalismo .... .................. .. ...... ......... ... ..... ........ ....... .. .. .. ..... .... ............... I I I

2. Pesquisa de campo ........................... .. .... ... ..... ....................... ........... ......... I 13

3. Fato e totalidade ....................................................... .. ..... ... .. ........ ... .... ..... I 14

3.1. Kula .............................................. ......................... .. ...... ........................ . 115

4. Natureza humana e cultura ........ ................. ... .. ............................. .... ... .. 116

4.1. Ambientes: primário e secundário .......................... ................. .. .. .... 117

5. Instituições ... ........... ................ ... .. ... ................. ............... ........ ................ 118

5. I. Instituição e função ......... ........ ...... ...... .. .. .. ............. ... ........................ . 119

5.2. Disfunção das instituições ... .......... ....... ...................... ................ .. . . 121

6. Direito e costume ........ ...................... .. .. .. .. ........ .......................... .. .......... . 122

6.1. Mito e direito ....................... .. .......... .. 124

7. Instituição e direito ....................... . 125

7.1. Instituição e teoria normativa .. .. ................... ..... ............ ... .... .... .. .. ... 126

7.2. Teoria institucionalista ................................................ .. ..................... 128

7.2. I. Mérito da teoria institucionalista ......................................... 128

XI. RADCLI FFE-BROWN (1881 - 1955)................................................................ 131

1. Teoria funcionalista ............................. .............. ...... .. ........ ........... .......... 131

1.1 . Estrutura e função ........... .. ..... ............. ...... ....................... .................. 132

1.2. Família elementar ... ............ ... .. ............... .. .. ... ...... ... ...... ....... ...... ......... 1.33

2. Estrutura social e cultura ...... ... .......... ... . ........... ............. .. ................... . 134

3. Crítica ao funcionalismo ........ ...... ... ....... ......... .. . 135

3. 1. Problema do método ........ ........ ... ... ... .. ......... . I S6

8

4. Sociedade e direito ............... .. .... ... ..... .. ... ... .

4.1. Funcionalismo e direito ....................... .

4.2. Direito: funcionalismo e estruturalisr

XII. tMILE DURKHEIM (1858 - 1917) ..............

1. Autonomia das ciências sociais .............. .

1.1. Fato sociaL............................................. .

2. Força dos fatos sociais ............................ ... .

2.1. Estudo do suicídio .................. ........... .....

2.2. Antropologia e religião ........ ... .. .... .... ... ..

2.2.1. Sagrado e profano ..................... ..

3. Direito e solidariedade .............................. .

S.I. Direito e sociedade complexa ......... ..... .

4. Justiça e retribuição ................................... .

4.1. Chimpanzés e Kikuyus ...... .. .................. .

XIII. MARCEL MAUSS (1872 - 1950)..................

1. Teoria do fato social total... ..................... ..

2. Sistema do dom ............................................. .

2.1. Obrigação de dar ..................................... .

2.2. Obrigação de restituir ... ..... .. ... ............... .

2.S. Quarta obrigação ................................... ..

3. Sistema de prestações totais .....................

3. I. Potlatch............. .... .................. ........... ...... ..

3.2. Kula ................................................... .. ...... ..

4. Dom e guerra .................................................. .

XlV. DOM NA SOCIEDADE CONTEMPORÂ

1. Dom: fato social total ................................. ..

1.1. Dons entre amigos ........... ...... .. ... ............ ..

1.2. Dom e caritas............................. .. .............. .

9

americano ....... ... ........ ..... ......... ..... .... ... ....... .. .. 99

t ( 1887 - 194.8) ................................... ..... .. ..... 100

(1884 - 1939) ................ .. .. .. ...... ...... ... .. ......... 102

10 .................. .. .. .............. .. .. ......... .......... ...... .. .. .... 103

.......... .. .. ... ..... .... ................ ........ ... .. .. , .. , 104

.............................. ............ ... .... .. .. ............... ... 105

~ .... ... .... .. ... ............. ................ ... ... ... ... ...... .... ....... 107

I/SKI (1884 - 1942) ............................................... 111

...... ........ ..... ............... ................. ... ..... ... ....... ... .... . 111

........ ... .. ........... .... .... ......... .. ................................... 11 3

............. ...... ....... .... ... ... ......................... .... ... ... ...... 114

................... .. ............ ... ..... ... ............... ....... 11 5

Itura .... .. ................. ..... .......... .. ....... ....... .............. 11 6

:> e secundário ......... ....... .. ..... ...... ... .. .... .... ........ 117

....................... ...... .. .................. ........ .. 11 8

.... ............ .. ... .. ......... ... ...................... .... . 11 9

:uições ......... ..... ...... ..... ............ ................. ...... .... . 121

.. .. ..... ..... ..... .... ...... ...................... .... .... ..... 122

........ ... ... .. ,.................... ... .... .... ................. " .... ... , .. . 124

... ... , .. , .. , ... .. "" ........... ... ............ .. ....... , .... ............. .. . 125

normativa ........ .. .. .. .... .... ..... ................. .............. 126

ista ............. ...... ..................... .... .......... .. .............. 128

>ria insti tucionalista .... ........ .... ... ..... .. .. ... ...... .... 128

881 - 1955)...............................................................· 13 1

.......... ... ......... , ..... ....... .... .. ....... .. .. ... ........ . 13 1

....... .......... ... ... ......... ,... ...... .... .......... .. .. ... .... ....... .. . . 132

.. ..... .. .... ............... ... .......... .. .................. .. . 133

134:ura ................... .... .. ... ... ·· .. .... ·.. ·.. ·.. ··· .. ·.. ·.. ·· .. ·· .. ·· ..

135mo ....................... .. ·· .. · ...... ·· .. ·.... .. ·.... ···· .. ·.. ···· .. ·· .. ··

lo .. ........ .... .............. .. .. ...... ... .... ... ... ............ .. . . 136

4. Sociedade e direito....... ........ ...... .. .. ................. ... .. ... ...... ... .... ... .... .............. 13 7

4 .1 . Funcionalismo e direito ........ .... .. .......... ................. .... .... .. ....... ... ...... ... 138

4 .2. Direito: funcionalismo e estruturalismo .... ...... ....... ............. ..... .... . 139

XII . ÉMILE DURKHEIM (1858 - 1917) ................................................................ 141

1. Autonomia das ciências sociais ......................................... .. ................. 141

1. 1. Fato social ..................................................... ... .... .......... .. ................... ... 142

2. Força dos fatos sociais ................................. ... .................. .. ....... .... ... .. .. ... 143

2.1 . Estudo do suicídio ................ .. ....... .. ................. .................... .... .... ....... 144

2.2. An tropologia e religião .................. .... ............... ... ................. .............. J45

2.2. 1. Sagrado e profano ................................................... ..... .. ........ .. 147

S. Direito e solidariedade ...... ...................................................................... 148

3.1. Direi to e sociedade complexa..... .. ....... ....... .. ................. ........... ...... ... 149

4. Justiça e retribuição ...................... ....... ...................... .. ..... ... .. .................. 150

4 . I . Chimpanzés e Kikuyus .......... .... .................... .. .. ..... ..... ..... .. ........... ...... 151

XIII. MARCEL MAUSS (1872 - 1950).................................................................. 155

1. Teoria do fato social totaL.... ..... .... ..... ....... ...... ................... ...... ............. 155

2. Sistema do dom .... ...... .............. .. .... ..... .... ... .. ............................... .. .... .... ..... ] 57

2.1. Obrigação de dar ............... ...... ........................................... .. .... ... .... ..... 159

2.2. Obrigação de restituir ............................... ............. ...... ... .. .. ......... ....... 161

2.3. Quarta obrigação .......... ........... ...... ....... .......... .... ... ... ........................ ... J63

S. Sistema de prestações totais ... ... ...... .................. ...... .......... ...... ...... ..... .. 164

3.1. Potlatch. .... ................ .................................. .... .... ................ ...... .. .. .. ......... 165

3 .2. Kula .... ....... .... ...... ........ .... .. .................... .. .... ............... .......................... ... 167

4. Dom e guerra .. ..... ......... .......... .. ...... ...................... ... ........... ........ .. .............. 170

XIV DOM NA SOCIEDADE CONTEMPORÂNEA ..................................... 173

1. Dom: fato social total ........ .... ..... .. ........... .. ... .. .. .. .............. .. .. .. ..... ... ... ...... 173

1. 1. Dons entre amigos ........................ .... ................... ..... ................ ...... ... .. 174

1.2. Dom e caritas.... .. .. .. ............. .................. .. ........ .. ... ....... ..... ..... ........... ..... 176

9 8

=

2. Dom e utopia ........................................... ........... ..... ................................... 178

2.1. Dom e excluídos .................................................................................. 180

2.1.1. A demanda do dom .............. ... ... .. .............. ...... .............. ....... . 182

2.2. Dom e objeto sagrado ........... .... ................ ......... .......... ... .............. ... . 184

xv. NEOEVOLUCIONISMO................................................................................. 187

1. Evolucionismo do século XX ............ ............... .................. .......... .... .. ... 187

1.1. Leslie Alvin White (1900 - 1975)........... ............. ............................ 187

1.2. Vere Gordon Childe (1892 - 1957).................................................. 189

2. Marshall Sahlins (1930).. ....................................... .. ........ .. ............ ..... 189

2.1. Primeiro período .................. .. ............ .. ......................... .. .. .. .. .......... .. 190

2.2. Segundo período .......... .... ...................... ... .... ... .......... .. .................. ... .. 191

2.3 . Mi topráxis ........................................... .... ............. .. ......... ...... .......... .. .. . 193

2.4. Revolução cultural havaiana ..................... : ................................... .. 194

2.4.1. Visita do Capitão Cook .......................................... .. .. .. ....... .. 194

2.4.2. Abolição do sistema de tabus .......... .. 196

3. Crítica ao neoevolucionismo ............. .......... ... .................................... . 197

4. Neoevolucionismo e direito ......... 199

4. J. Friedrich Engels (J 820 - 1895) e Karl Kautsky (1854 - 1938) 20 J

4.2. Evgeni Bronislavovich Pachukanis (1891 - 1937) ....................... 203

XVI. ESTRUTURALiSMO ........................................................................................ 205

1. Introdução ........................ ... ....................... ........ ... .... ............ ............... ..... . 205

1.1. Estrutura: significado restrito. 205

1.2. Estrutura: significado genérico ........................ . 206

2. Influência de Saussure ........................... .. .............. .. 207

3. Lévi-Strauss e o estruturalismo ........... ...... .................................... .. 208

3. J. Estrutura e consciência .............................................. . 209

3.2. Sistemas de culturas ...... .. ......... .... ....................... .. 211

3.3. Organização dualista ............... .. .......... ....... ............ ....... .................... . 21 J

4. Estruturalismo e direito ................................... ....... . 213

4 . 1. Estrutura e hierarquia ..................... . 214

la

XVII. CLAUDE LÉVI-STRAUSS (1908-2009)..

1. Símbolo e sociedade ................................ ..

1.1. Linguística e antropologia .... ............ ..

1.2. Linguagem e cultura ......... .. .... .. .... .. .... .

2. Sociedades primitivas .......................... ... .. .

XVIII. NOVA ANTROPOLOGIA AMERICA

1. Clifford Geertz (1926 - 2006) .. .. ........... ..

1.1. Cultura e religião ..........

1.2. Cultura e ideologia .............................. .

1.3 . O método .......... ....... ....... .. ............ ... .... ...

1.4. Brigas de galo.. .. ....................... .

2. David Schneider (1918-1995) ...

2.1. Parentesco e cultura ..................... .. .... .

2.2. Natureza e cultura ................................ ..

2.3. Código de conduta e laços de sangue.

3. Símbolo e direito.

XIX. CULTURA ............... ............................................

1. Cultura como objeto da antropologia .. .

J .1. Cultura: termo ambíguo ...................... ..

1.2. Surgimento da cultura ...... ...... .............. .

1.3. Cultura e valores ........................... ..... .. ..

1.4. Pluralidade de culturas ............. ............ .

2. Cultura e direito ........................................... .

2.1. Termo cultura: uso comum ................... .

2.2. Fluxo de culturas ............. .. ................... .

2.2. J. A imigração .................. ............ ... .

3. Direito de ser: igual e diferente ..............

3. J. Direito e cidadania ................................. .

3.2. Direito e minorias ..................... .... ........ .

11

17 8

180

o dom ... ........... ................ .......................... ... ...... . 182

do ................... ...................... ............ .......... .. ... .. .. . 184

[o................................................................................. 187

do XX ......................... .. .... ... ............... ...... ......... 187

(1900-1975) ....................... .. ..... ......... .. ...... 187

~(1892-1957) ................ .. ............... .. ................ 189

))........................... .......... ............................ ......... 189

190

191

193

havaiana .. ...... ........ .................... .... ...................... 194

itão Cook ......................... ... ........... ................... . 194

istema de tabus ................. .. .............. .... ..... .... .. . 196

nismo ......... ............................. ... .... .............. ..... 197

ireito ........ ............. ................... ............ ...... ....... .. 199

820 - 1895) e Karl Kau tsky ( 1854 - 1938) 20 1

ich Pachukanis (1891 - 1937 ) .. ..................... 203

.................. .... .......... ..... .... ........ .. ........ ............ .. .......... ... 205

............................... .................... ..... ... ... ............. . 205

do restrito .......... .... ..... .. .......... .. ... ...................... 205

do genérico ............. ..... ............ .... ............. ..... ... . 206

207

turalismo .. ..... .. ............ ........... .......... .. .. ...... ..... .. 208

ncia ............................ .. .... ..... .......... .... .. ............... 209

s..... ....... ...................... .... .. .. ........................ .. .. ...... 2 11

ta ... ............ ........... .. .................. ....... ...... ... ........ ..... 2 11

to.. ... ......... .. ........................ .. ... .. .... ....... .. .............. 213

uia ................... .. .......... ........... ..... ... .. ..... .. ..... ........ 214

XVI!. CLAUDE LÉVI-STRAUSS [1908-2009).................................................... 2 17

I. Símbolo e sociedade ......................... .. ........ .. ..... .. ........... .. ................ .. ...... 217

1.1 . Linguísti ca e antropologia ...... ... .. ...................... ....................... . 217

1.2. Ling uagem e cul tura ....................................... .. ... ......... .. ........... . 220

2 . Sociedades primitivas ............. .. ..................... ......... .... ........... .......... . 22 1

XVIII. NOVA ANTROPOLOGIA AMERICANA .......................................... 223

l. Clifford Geertz ( 1926 - 2006) ................................... .. .............. .. ....... 223

1. 1. Cultura e religião ............................ .... .. .... ............... ......... ... .... ............ 224

1.2. Cultura e ideologia ........... .. .. ............. ... ........ .... .. .. .. .. .. ......................... 225

1..'3. O método ................ ...... ........................ .. ............ .. ..... ........ ... ................ 226

1.4. Brigas de galo ............ .................... .............................. .. ................... ... 227

2. David Schneider (1918-1995) .......... .. ................. ... .... ..... .. ... ........... . 228

2.1. Parentesco e cultura ........ . .. .............. .................... .. .. ................ .. 228

2.2. Natureza e cultura .. .. ...... .. .. .... .. ... .. ... .. .. .............. .. ........... ... ... ......... 229

2 ..'3. Cód igo de co nduta e laços de sangue ............... ...... ....................... .. 2.'30

3. Símbolo e direito .......................................... .. .................. .. ...................... 2.'32

XIX. CULTURA............................................................................................................ 2.'35

1. Cultura como objeto da antropologia .. .... ........ ....................... .. ......... 2.'35

1. 1. Cultura: termo ambíguo ........................ .. ..... .. ...... .... ........ ...... ....... . 2.'35

1.2. Surg imento da cultura .. .. ................ ... ........ .. ...... .... ........................... .. 2.'37

1..'3. Cultura e valores ................................................ .. .... .. ..................... .... 2.'37

1.4. Pluralidade de culturas......................................... .. ........ .. .... .............. 238

2. Cultura e direito......................... .... ...... ............. ... .. .... ..... ............ ............... 2.'39

2. 1. Termo cultura: uso comum ....... .... ....... .. ................... .. ...................... .. 240

2.2 . Fluxo de culturas ............ ............................... .. ............ .. ..... .... .. ......... . 242

2.2. 1. A imigração ........................ ..... ........ .... ......... ............................ 24.'3

S. Direito de ser: igual e diferente ... .. ............ .... ........ ..... .. .... .......... .. ....... 244

.'3.1. Direito e cidadania ................. ................... .... ............................... .. .. . 245

.'3.2. Direito e minorias .................. .. .. ...... ........ ....................... ..... .............. . 246

10 11

XX. PROCESSO CULTURAL .................................................................................. 249

1. Mudança cultural .................. .... ..... .... ...... .. ............. ... ..... ... ........... .. ... ........ 249

1.1. Aspectos sincrônicos ........ .......... ........... .. .......................... ... ....... ........ 250

1.1.1. Endoculturação ...... .. ................ .......... ....................................... 251

1.2. Aspectos diacrônicos .. ...... ... ................ ........................................ ..... ... 252

1.2.1. Invenção........................... ....... ........................... ......................... 253

1.2.2. Difusão e aculturação ................... .. .......................... ..... .......... 254

2. Cultura e ambiente....................................................................... .. ........... 255

2.1. Ambiente e direito .......... .... ....................................... .... ...................... 256

2.2. Atividade econômica x defesa do ambiente ................................... 257

2.3. Relação custo/beneficio ................ ....... ....................... .. ... ................. . 259

2.4. Urgência do problema ....................................................................... 260

XXI. C1tNCIA JuRIDICA......................................................................................... 263

1. Modelo teórico dominante..................................................................... 263

1.1. Sistema de normas ................... ........ ............... .. ................................... 264

1.2. Norma e proposição ............... .............................................. ..... .......... 265

1.3. Norma e interpretação............................. ... ................. .. ................. 266

2. Modelo teórico emergente.... ................................... .. ........................... 268

2.1. Zetética jurídica.......................... ... .. .. .. ............ .. ......................... .. ... 268

2.2. Zetética e dogmática ....................... .............. .. .............................. 269

BIBLIOGRAFIA............................................................................................................ 273

12

.nHT~OPOlOGUl

I. CONCEITO E OBJETO

Adam Kuper (2002: 11) relata que, eJ rou que cultura é o único assunto da antro ciência é da psicologia, a vida é da biologia da física. Alguns antropólogos contestara tema da antropologia é a evolução humana. : da evolução humana, antropologia é uma ide ias, valores, símbolos, normas, costumes te etc., portanto, encontra-se associada a o logia, política, história, geografia, linguí~ autonomia não é universalmente reconhe. culdades em relação à determinação de seI

Para Lévi-Strauss (2003: 386) a antrc outras ciências humanas e sociais por um o próprio. Segundo ele, a história quis que a; estudo das sociedades simples, também denOJ sociedades arcaicas ou sociedadesfrias. Mas ~ tilhado por outras ciências, inclusive pelo antropologia volta-se para o estudo das s denominadas sociedades civilizadas, sociea quentes, percebe-se que aí os vínculos com ( são até mais visíveis. Há, portanto, muit antropologia e direito, fato que ressalta o as

13