XXII

¿Ù Ù³ ². Îáë ï³Ý¹ Û³Ý ä³ïÙ. ·Çï. ¹áÏ ïáñ

¶ðÆ ¶àð ¼àÐ ð²äÜ ² ðºìØ î² Ð² Úàò ²¼ ¶² ÚÆÜ Äà Ôà ìàôØ ºì úê Ø²Ü Ú²Ü ÊàðÐð ² ð² ÜàôØ

ÌÝÝ¹Û³Ý 150-³Ù Û³ ÏÇ ³éÃÇí*

ºñÏ ñ³ ã³ ÷Ç Ç ñ³ í³ µ³ ÝÇ µ³ñÓ ñ³ ·áõÛÝ ÏñÃáõà ÛáõÝ ëï³ ó³Í ¶ñÇ ·áñ ¼áÑ-ñ³ åÁ 1883 Ã. ëÏë³Í ½µ³Õ í»É ¿ ÷³ë ï³ µ³ Ýáõà ۳ٵ ¨ Ç ñ³ í³ ·Ç ïáõà ÛáõÝ ¿ ¹³ ë³ í³Ý ¹»É Î. äáÉ ëÇ ¸³ñ-ÛáõÉ-ý Ûáõ ÝáõÝ Ñ³ Ù³É ë³ ñ³ ÝáõÙ: îÇ ñ³ å» ï» Éáí ýñ³Ý ë» ñ»ÝÇÝ, éáõ ë» ñ»ÝÇÝ, Ãáõñ ù» ñ»ÝÇÝ, Ñáõ ݳ ñ»ÝÇÝ áõ µáõÉ Õ³ ñ» ñ»ÝÇÝ, Çñ ³ß ˳ ï³Ý ù³ ÛÇÝ ·áñ Íáõ Ý»áõÃ Û³Ý ³ é³ çÇÝ ÇëÏ û ñ» ñÇó ݳ ³ã ùÇ ¿ ÁÝ Ï»É ÷³ë ï³-µ³ ÝÇ ÷³Û ÉáõÝ áõ ݳ Ïáõà ÛáõÝ Ý» ñáí, ÇÝ ãÇ Ñ»ï¨³Ý ùáí Ñ³Ý ñ³ ѳÛï ¿ ¹³ñ Ó»É ³ñ¨Ùï³ Ñ³Û Ç ñ³ ϳ ÝáõÃ Û³Ý Ù»ç:

1880-³ Ï³Ý Ý» ñÇ í»ñ ç» ñÇó ëÏë³Íª ³ñ¨Ùï³ Ñ³ Ûáõà Ûáõ ÝÁ ß³ ñáõ ݳ ϳ µ³ñ ¼áÑ ñ³ åÇ Ã»Ï Ý³ Íáõà ÛáõÝÝ ¿ñ ³ é³ ç³¹ ñáõÙª Ýñ³Ý ²½ ·³ ÛÇÝ Åá Õá íÇ » ñ»ë ÷á Ë³Ý ÁÝï ñ» Éáõ ѳ Ù³ñ: ²Ûë å»ëª ʳñ µ»ñ ¹Ç Ñá·¨áñ û ÙÇ ³ é³ç Ýáñ ¹Ç, ·³ í³ é³ Ï³Ý Åá Õá íÇ ³ ï» Ý³ å» ïÇ ¨ ³ ï» Ý³¹å ñÇ ëïá ñ³· ñáõà ۳ٵ ѳë ï³ï í³Í ÙÇ ÷³ë ï³ÃÕ Ãáí ¹»é¨ë 1888 Ã. ë»å ï»Ù µ» ñÇ 27-ÇÝ Í³ Ýáõó íáõÙ ¿ñ Î. äáÉ ëÇ å³ï-ñdzñ ù³ Ï³Ý ÷á ˳ Ýáñ¹ êÇ ÙáÝ ê» ý»ñ Û³ ÝÇÝ, áñ » ñ»ù ³Ý ÓÇó µ³Õ Ï³ ó³Í ÁÝï ñ»-ÉÇ Ý» ñÇ óáõ ó³ ÏáõÙ ùí» Ý» ñÇ µ³ ó³ñ Ó³Ï ³ é³ í» Éáõà ۳ٵ ²½ ·³ ÛÇÝ Åá Õá íÇ » ñ»ë ÷á Ë³Ý ¿ ÁÝïñ í»É ¶ñÇ ·áñ ¼áÑ ñ³ åÁ: ê³ Ï³ÛÝ å³ï ñdzñ ù³ ñ³ ÝÁ ãí³ í»-ñ³ó ñ»ó ³Û¹ ÁÝï ñáõà Ûáõ ÝÁ, á ñáí Ñ»ï¨ ²½ ·³ ÛÇÝ ê³Ñ Ù³ ݳ¹ ñáõÃ Û³Ý Ñ³ Ù³ Ó³Ûݪ ÁÝïñ Û³ ÉÇ ï³ ñÇ ùÁ å»ïù ¿ ÉÇ Ý»ñ 30 ¨ ³ í» ÉÇ, ÙÇÝã ¹»é, ¼áÑ ñ³åÝ ³Û¹ ų Ù³ Ý³Ï ¹»é¨ë 27 ï³ ñ» Ï³Ý ¿ñ:

1891-ÇÝ, »ñµ Î. äáÉ ëáõÙ ÁÝ Ã³ ݳ Éáõ ¿ÇÝ ²½ ·³ ÛÇÝ Åá Õá íÇ å³ï ·³ Ù³ íáñ Ý» ñÇ Ã³ ÷áõñ ï» Õ» ñÇ ÁÝï ñáõà ÛáõÝ Ý» ñÁ, ¼áÑ ñ³ åÇ ³ Ýáõ ÝÁ Ùïóí»ó ÙÇ ù³ ÝÇ Ã³ Õ» ñÇ ÁÝï ñ» ÉÇ Ý» ñÇ óáõ ó³ ÏÇ Ù»ç: ø³ ÝÇ áñ ¶áõ½ ÏáõÝ ×áõ· ó Õ³ Ù³ ëáõ٠ݳ ëï³ ó³í ùí» Ý» ñÇ µ³ ó³ñ Ó³Ï Ù» ͳ Ù³ë Ýáõà Ûáõ ÝÁ, ÙÛáõë ï» Õ³ Ù³ ë» ñÁ ³Ûɨë ãù í»³ñ Ï» óÇÝ ¼áÑ ñ³ åÇ ³Ý ¹³ ÙáõÃ Û³Ý Ñ³ñ óÁ: ê³ Ï³ÛÝ ².²ñ ÷dzñ Û³ ÝÇ µÝáõ ó· ñáõ Ùáíª Î. äáÉ ëÇ §å³Ñ å³ Ýá Õ³ Ï³Ý í³ñ ãáõ û³Ý Õ» ϳ í³ñ¦ Ðáí Ñ³Ý Ý»ë Üáõñ Û³ ÝÇ ³Ý ÙÇ-ç³ Ï³Ý Ý³ ˳ Ó»é Ýáõà ۳ٵ ¼áÑ ñ³ åÇ ÁÝï ñáõÃ Û³Ý í³ í» ñ³ó Ù³Ý Ñ³ñ óÁ ÝáõÛ-* Ðá¹í³ÍÝ ÁÝ ¹áõÝ í»É ¿ ïå³· ñáõÃ Û³Ý 26.11.2011£

XXIII

ì¿Ù

ѳ

ٳѳ

Ûϳ

ϳÝ

ѳݹ

»ë¶

(Â

) ï

³ñÇ

, ÃÇ

í 4

(36)

ÑáÏ

ï»Ù

毤-

¹»Ï

ï»Ù

毤,

201

1Ð

²ì

ºÈ

ì²

ÌÝÇëÏ ã¹ñí»ó ùí»³ñ Ïáõà ۳ݪ ¹³ñÓ Û³É ï³ ñÇ ùÇ å³ï ׳ é³ µ³ Ýáõà ۳ٵ: àõ ãݳ Û³Í Ñ³ çáñ¹ ÝÇë ï» ñáõÙ ³ å³ óáõó í»ó ݳ¨ Ýñ³ 30 ï³ ñ» ϳ ÝÁ Éñ³ ó³Í ÉÇ Ý»-Éáõ ÷³ë ïÁ, ë³ Ï³ÛÝ §µéݳ å» ïáõ ÃÇõÝÝ Çñ ÙÇ³Ï ²ë ïá õ³ ÍÁ ѳ Ù³ ñáÕ¦ Üáõñ Û³-ÝÁ, Ñ³ß íÇ ã³é Ý» Éáí ÙÇ ËáõÙµ » ñ»ë ÷á Ë³Ý Ý» ñÇ å³ Ñ³Ýç Ý» ñÁ, ѳñ óÁ ÏñÏÇÝ ã¹ñ»ó ùí»³ñ Ïáõà ۳Ý, ¨ ¼áÑ ñ³ åÇ ÁÝï ñáõà Ûáõ ÝÁ ѳ Ù³ñ í»ó ã»Õ ۳ɪ §µ» Ï»³É¦:

1894 Ã. ÁÝï ñáõà ÛáõÝ Ý» ñÇ Å³ Ù³ Ý³Ï ¨ë ø³ Õ³ ù³ Ï³Ý Åá Õá íÁ ѳ ïáõÏ ï» Õ»-ϳ ·Çñ Ý»ñ ϳ Û³ó ñ»ó, Áëï á ñǪ ¼áÑ ñ³ åÁ » ñ»ë ÷á Ë³Ý ãÇ ÁÝïñ í»É: г Ùǹ Û³Ý §½áõ Éáõ ÙǦ ï³ ñÇ Ý» ñÇݪ ½³Ý· í³ Í³ ÛÇÝ Ïá ïá ñ³Í Ý» ñÇ Å³ Ù³ ݳÏ, ¹³ ¹³ ñ»É ¿ÇÝ ²½ ·³ ÛÇÝ Åá Õá íÇ ÝÇë ï» ñÁ, ÇëÏ Ø . úñ Ù³Ý Û³ ÝÇ å³ï ñdzñ ùáõÃ Û³Ý ßñç³ ÝáõÙ ÝÇë-ï» ñÁ ï» ÕÇ ¿ÇÝ áõ Ý» Ýáõ٠ѳ í³ ùáõÛà ݻ ñÇ ³Ý í³Ý ï³Ï, á ñáí Ñ»ï¨ íï³Ý· ϳñ, áñ ³ñ Ûáõ Ýáï ëáõÉ Ã³ ÝÁ ³ Ù»Ý ñá å» Ï³ ñáÕ ¿ ϳ ë»ó Ý»É ²½ ·³ ÛÇÝ ê³Ñ Ù³ ݳ¹ ñáõÃ-Ûáõ ÝÁ: ØÇÝã ¹»é ѳ Ùǹ Û³Ý Ïá ïá ñ³Í Ý» ñÇ Å³ Ù³ ݳϪ 1895-1896 ÃÃ., ¼áÑ ñ³ åÁ, óáõ ó³ µ» ñ» Éáí ù³ Õ³ ù³ Ï³Ý Ù»Í ³ ñÇáõà ÛáõÝ, ëï³ÝÓ ÝáõÙ ¿ Ñ³Û µ³Ý ï³ñÏ Û³É Ý»-ñÇ å³ßï å³ Ýáõà Ûáõ ÝÁ, µ³½ Ù³ ÃÇí ¹³ ï»ñ ¿ ß³ ÑáõÙ ¨ Ù»Í Ãíáí ³Ý Ù»Õ ÏÛ³Ý ù»ñ ÷ñÏáõÙ:

1902 Ã. ¼áÑ ñ³ åÇÝ Î. äáÉ ëÇó Ñ» é³ó Ý» Éáõ Ýå³ ï³ Ïáí ²µ ¹áõÉ-г ÙÇ ¹Á Ï³Û ë»-ñ³ Ï³Ý Ññá í³ñ ï³ Ïáí Ýñ³Ý Ýß³ ݳ ÏáõÙ ¿ â³Ý ÕÁ ñÇ Ï³ é³ í³ñ ãÇ û· ݳ ϳÝ: ¸³ ³ù ëá ñÇÝ Ñ³ í³ ë³ ñ³ ½áñ å³ß ïáÝ ¿ñ, áõë ïÇ ¹ñ³ÝÇó Ëáõ ë³ ÷» Éáõ ѳ Ù³ñ ݳ ¹Ç-Ù»ó éáõ ë³ Ï³Ý ¹»ë å³Ý Æ í³Ý ¼Ç Ýáí¨ÇÝ, á ñÁ ¼áÑ ñ³ åÇÝ Ýß³ ݳ Ï»ó ¹»ë å³ Ý³-ï³Ý ÷³ë ï³ µ³Ý-Ç ñ³ í³ ËáñÑñ ¹³ ïáõ: øÇã ³Ýóª 1905 Ãí³ Ï³ ÝÇÝ, »ñµ Ãáõñù ·³Û Ù³ ·³ ÙÁ Ëáß ï³Ý ·»É ¿ñ ÙÇ µáõÉ Õ³ñ Ñ» Õ³ ÷á ˳ ϳ ÝÇ Ýñ³ ¹»Ù ¹³ï ¿ñ µ³ó-í»É, ÷³ë ï³ µ³ Ýáõà Ûáõ ÝÁ ëï³ÝÓ ÝáõÙ ¿ ³Ý í» Ñ»ñ ¼áÑ ñ³ åÁ: ¸³ ¿ñ å³ï ׳ éÁ, áñ Âáõñ ùdz ÛÇ ³ñ ¹³ ñ³ ¹³ ïáõÃ Û³Ý Ý³ ˳ ñ³ ñÁ Ýñ³Ý ½ñÏ»ó ¹³ ï³ å³ßï å³ ÝÇ ¨ ÷³ë ï³ µ³ ÝÇ Ç ñ³ íáõÝ ùÇó, ÇëÏ ïå³· ñ³ Ï³Ý ï»ë ãáõà ÛáõÝÝ ³ñ ·» É»ó ³Ý ·³Ù ·ñ³ Ï³Ý ëï»Õ ͳ ·áñ Íáõà ÛáõÝ Ý» ñÇ ïå³· ñáõà Ûáõ ÝÁ, ÝáõÛ ÝÇëϪ ³Ý í³Ý ÑÇ ß³ ï³-Ïáõà Ûáõ ÝÁ Ù³ Ùáõ ÉáõÙ: ¼áÑ ñ³ åÁ ëïÇå í³Í ¿ñ ѳ Ù» Ù³ ï³ µ³ñ ϳñ× Å³ Ù³ ݳ Ïáí Ñ» é³ Ý³É ºí ñá å³ (üñ³Ý ëdz), ë³ Ï³ÛÝ » ñÇï Ãáõñ ù³ Ï³Ý Ñ» Õ³ßñ çáõ ÙÇó Ñ» ïá ݳ í» ñ³ ¹³ñ Ó³í Î. äá ÉÇë:

²Û¹ û ñ» ñÇÝ ï³ñ µ»ñ ·³ í³ é³ Ï³Ý Åá Õáí Ý» ñáõÙ ÏñÏÇÝ µ³ñÓ ñ³ó í»ó ¼áÑ ñ³-åÇÝ ²½ ·³ ÛÇÝ Åá Õá íÇ » ñ»ë ÷á Ë³Ý ÁÝï ñ» Éáõ ѳñ óÁ: 1908 Ã. û ·áë ïá ëÇ 8-ÇÝ ¼ÙÛáõé Ýdz ÛÇ ·³ í³ é³ Ï³Ý Åá Õá íáõÙ ùí» Ý» ñÇ µ³ ó³ñ Ó³Ï ³ é³ í» Éáõà ۳ٵ ¼áÑ-ñ³åÝ ÁÝïñ í»ó ²½ ·³ ÛÇÝ Åá Õá íÇ å³ï ·³ Ù³ íáñ, ë³ Ï³ÛÝ Ýñ³ ѳ ϳ é³ Ïáñ¹ Ý»-ñÁ, á ñáÝù ëï³ ó»É ¿ÇÝ ³ÝÝ ß³Ý ù³ ݳ Ïáõà ۳ٵ ùí» Ý»ñ, Ù³ Ùáõ ÉáõÙ ÝÛáõ ûñ Ññ³-å³ ñ³ Ï» óÇÝ ÁÝï ñáõÃ Û³Ý Çµñª §³ åû ñÇ ÝǦ ÉÇ Ý» Éáõ Ù³ ëÇÝ: ºí ßáõ ïáí ¼áÑ ñ³åÝ ÇÝ ùÁ Ù³ Ùáõ ÉáõÙ Ñ³Ý ¹»ë » ϳí Ññ³ ų ñ³ ϳ Ýáí, í×é³ Ï³ Ýá ñ»Ý Ñ³Û ï³ ñ³ ñ» Éáí, áñ ãÇ ó³Ý ϳ ÝáõÙ ¹³é Ý³É ³½ ·³ ÛÇÝ ³Ý ѳ Ù³ Ó³Û ÝáõÃ Û³Ý ³ é³ñ ϳ: ØdzÛÝ 1908 Ã. û ·áë ïá ëÇ 24-Çݪ Î. äáÉ ëÇ Ùdzó Û³É »ñ Ïáõ ó Õ³ Ù³ ë» ñáõ٠ϳ Û³ ó³Í ùí»³ñ-ÏáõÃ Û³Ý Å³ Ù³ Ý³Ï (ê³ Ù³ Ãdz ¨ Âá÷-¶³ µáõ) ¼áÑ ñ³ åÁ ùí» Ý» ñÇ µ³ ó³ñ Ó³Ï Ù» ͳ Ù³ë Ýáõà ۳ٵ ÁÝïñ í»ó ²½ ·³ ÛÇÝ Åá Õá íÇ » ñ»ë ÷á ˳Ý:

êáõÉ Ã³ ÝÇ 1908 Ã. Ñáõ ÉÇ ëÇ 13-Ç Ç ñ³ ¹»áí (Ññá í³ñ ï³ Ïáí) í» ñ³ ѳë ï³ï í³Í Øǹ ѳï Û³Ý ë³Ñ Ù³ ݳ¹ ñáõÃ Û³Ý ÑÇ Ù³Ý íñ³ ëÏëí» óÇÝ Ý³¨ úë Ù³Ý Û³Ý ËáñÑñ-¹³ ñ³ ÝÇ ³Ý ¹³Ù Ý» ñÇ ÁÝï ñáõà ÛáõÝ Ý» ñÁ: ÊáñÑñ ¹³ ñ³ ÝáõÙ (Ù»ç ÉÇë) ѳ Û» ñÇÝ Ñ³ï-ϳó í»ó 10 ï»Õ, á ñÇó »ñ Ïáõ ëÁª Î. äáÉ ëáõÙ: ºñ Ïáõ ï» ÕÇ Ñ³ Ù³ñ Ç ñ»Ýó Ã»Ï Ý³ ÍáõÃ-ÛáõÝÝ ³ é³ ç³¹ ñ» óÇÝ 6 Ñá ·Ç, á ñáÝ óÇó ³ é³ çÇÝ ÇëÏ ùí»³ñ ÏáõÃ Û³Ý Å³ Ù³ Ý³Ï ³ é³ í» É³ ·áõÛÝ ùí» (61-Çóª 45) ëï³ ó³Í ¶ñÇ ·áñ ¼áÑ ñ³åÝ ÁÝïñ í»ó úë Ù³Ý Û³Ý

XXIV

ËáñÑñ ¹³ ñ³ ÝÇ ³Ý ¹³Ù, ÇëÏ »ñÏ ñáñ¹ ùí»³ñÏáõÃÛ³Ý Å³ Ù³ Ý³Ï ÙÛáõë » ñ»ë ÷á Ë³Ý ÁÝïñ í»ó ä»ï ñáë г É³× Û³ ÝÁ: ê³ Ï³ÛÝ ¹ñ³ Ýáí ÃÝçáõ ÏÁ ãѳñà í»ó. Ñ» ï³ ¹Ç Ù³-Ï³Ý áõ Å» ñÁ Ùdz íáñ í» óÇÝ ¼áÑ ñ³ åÇ ¹»Ùª Ùdzë ݳ Ï³Ý å³Û ù³ñ ÙÕ» Éáõ ѳ Ù³ñ: ¶áñ ÍÇ ³Ý ó³í Ãáõñ ù³ Ï³Ý Ù³ Ùáõ ÉÁª åݹ» Éáí, áñ §éáõ ë³ Ï³Ý ¹»ë å³ Ý³ ï³Ý Ñ³Û å³ß ïá Ý»³Ý¦, á ñÁ ͳ é³ Û»É ¿ §éáõ ë³ Ï³Ý Ý»Ý ·³ ÙÇï áõ ³Ý ·áõà ù³ Õ³ ù³ ϳ Ýáõ-û³ ÝÁ¦ ¨ ÝáõÛ ÝÇëÏ ÁÝ ¹áõ Ý»É éáõ ë³Ñ å³ ï³ Ïáõà ÛáõÝ, Ç ñ³ íáõÝù ãáõ ÝÇ ÉÇ Ý» Éáõ úë-Ù³Ý Û³Ý ËáñÑñ ¹³ ñ³ ÝÇ ³Ý ¹³Ù:

Âáõñ ù³ Ï³Ý Ù³ Ùáõ ÉÇ Ñ»ñ Ûáõ ñ³Ýù Ý» ñÇÝ å³ ï³ë ˳ Ý»ó Ñ³Û Ï³ Ï³Ý Ù³ Ùáõ ÉÁ, ÇëÏ ¼áÑ ñ³åÝ ÇÝ ùÁ Ù»Ï Ý³ µ³ Ý»ó, áñ »ñ µ»ù ãÇ ÷á Ë»É ù³ Õ³ ù³ óÇáõà Ûáõ ÝÁ ÙÇßï ¿É » Õ»É ¿ ûë Ù³ Ý³Ñ å³ ï³Ï: ØdzÛÝ ³Û¹ µá Éá ñÇó Ñ» ïá Æà ÃÇ Ñ³ ïÇ Ïá ÙÇ ï»Ý ѳ-Ù³ Ó³Û Ý»ó, áñ Î. äáÉ ëÇó ËáñÑñ ¹³ ñ³ ÝÇ Ñ³Û ³Ý ¹³Ù Ý»ñ ÉÇ Ý»Ý ¶ñÇ ·áñ ¼áÑ ñ³ åÁ ¨ ä»ï ñáë г É³× Û³ ÝÁ: ´³Ûó ¹ñ³ Ýáí ÏÝ×Ç éÁ ãѳñà í»ó: øÇã ³Ýóª 1908 Ã. Ýá Û»Ù-µ» ñÇ 22-ÇÝ, Æà ÃÇ Ñ³ ïÇ Ïá ÙÇ ï»Ý Ùá é³ Ý³ Éáí Çñ ëïá ñ³· ñáõà Ûáõ ÝÁ, ê³ ÉÇÙ µ» ÛÇÝ áõ Õ³ñ Ï»ó ѳ Ûáó å³ï ñdzñù سï ûáë ƽ ÙÇñÉ Û³ ÝÇ Ùáïª ¼áÑ ñ³ åÇ ÁÝï ñáõà Ûáõ-ÝÁ ã»Õ Û³É Ñ³Û ï³ ñ³ ñ» Éáõ å³ Ñ³Ý çáí£ 1908 Ã. í»ñ ç» ñÇÝ ¹ñ³Ý ѻ層ó ³ñ¨Ùï³-ѳ ÛáõÃ Û³Ý Ùdz ѳ Ùáõé ¹Ç Ù³¹ ñáõà Ûáõ ÝÁ, á ñÇ å³ï ׳ éáí ³ å³ñ¹ ÛáõÝ ³Ý ó³Ý µ³ ½áõÙ Ù» ù» ݳ Ûáõà ÛáõÝ Ý» ñÁ£

² é³ çÇݪ 1908 Ã. ÁÝï ñáõà Ûáõ ÝÁ ³ Ù» ݳ ͳÝñ ÷áñ Óáõà ÛáõÝÝ ¿ñ, á ñÁ ·» ñ³ ½³Ýó Ñ³Õ Ã³ ѳ ñ» óÇÝ ° ¼áÑ ñ³ åÁ, ° Ýñ³ µ³½ Ù³ ÃÇí ³Ý Ï»ÕÍ Ñ³ Ù³ ÏÇñ Ý» ñÁ£ ñ³ ÝÇó Ñ» ïá ݳ úë Ù³Ý Û³Ý ËáñÑñ ¹³ ñ³ ÝÇ ³Ý ¹³Ù ÁÝïñ í»ó ¨ë »ñ Ïáõ ³Ý ·³Ùª 1912 ¨ 1914 Ãí³ Ï³Ý Ý» ñÇݪ ÙÇßï ¿É Ñ³Õ Ã³ ѳ ñ» Éáí µ³½ Ù³ ÃÇí Ëá ãÁÝ ¹áï Ý»ñ:

²Ûë åÇ ëáí, ³ñ¨Ùï³ Ñ³Û Ñ³ ë³ ñ³ ϳ Ï³Ý ßñç³ Ý³Ï Ý» ñáõÙ Ù»Í Ñéã³Ï Ó»éù µ» ñ³Í ¶ñÇ ·áñ ¼áÑ ñ³ åÁ 1908 Ã. û ·áë ïá ëÇÝ ÁÝïñí»Éáí г Ûáó ²½ ·³ ÛÇÝ Åá Õá íÇ » ñ»ë ÷á ˳Ý, ÇëÏ Ýá Û»Ù µ» ñÇ í»ñ çÇݪ úë Ù³Ý Û³Ý Ù»ç ÉÇ ëÇ Ù» µáõë, ÙÇÝ㨠Çñ » Õ» ñ³ Ï³Ý Ù³ ÑÁª 1915 Ã. Ñáõ ÝÇë ³ ÙÇ ëÁ, ѳ í³ ï³ñ Ùá ñ»Ý Çñ å³ñï ùÁ ϳ ï³ ñ»ó ѳ ñ³ ½³ï Åá Õáíñ ¹Ç ³é稪 ¹³é ݳ Éáí µ³½ Ù³ ÃÇí ÏÝ×éáï ѳñ ó» ñÇ ùÝݳñÏ Ù³Ý ¨ Éáõ ÍáõÙ ³ é³ ç³ñ Ï» Éáõ ·áñ ÍÇ » é³Ý ¹áõÝ Ù³ë ݳ ÏÇóÁ ¨° ²½ ·³ ÛÇÝ Åá Õá íáõÙ, ¨° úë Ù³Ý Û³Ý ËáñÑñ ¹³ ñ³ ÝáõÙ:

àõ ëáõ٠ݳ ëÇ ñ» Éáí ²½ ·³ ÛÇÝ Åá Õá íÇ ³ ï» Ý³· ñáõà ÛáõÝ Ý» ñÁ ¨ úë Ù³Ý Û³Ý ËáñÑñ ¹³ ñ³ ÝáõÙ ÑÝã³Í ¼áÑ ñ³ åÇ » ÉáõÛà ݻ ñÁ, ÇÝã å»ë ݳ¨ª Ñ³Û Ï³ Ï³Ý Ù³ Ùáõ-ÉáõÙ Ññ³ å³ ñ³Ï í³Í ѳ Õáñ ¹áõÙ Ý»ñÝ áõ ï» Õ» ϳï íáõà ÛáõÝ Ý» ñÁ, ½³ñ Ù³ ÝáõÙ áõ Ñdz ÝáõÙ »Ýù, û Ù»Ï å³ï ·³ Ù³ íáñÝ ÇÝã å»±ë ¿ ϳ ñá Õ³ ó»É ͳ í³ É»É ³Û¹ ù³Ý µ³½ Ù³µ ÝáõÛà ·áñ Íáõ Ý»áõà ÛáõÝ£ ¼áÑ ñ³ åÁ » ÉáõÛà ݻñ ¿ áõ Ý» ó»É ²½ ·³ ÛÇÝ Åá Õá íÇ ¨ úë Ù³Ý Û³Ý ËáñÑñ ¹³ ñ³ ÝÇ ·ñ» û µá Éáñ ÝÇë ï» ñáõÙ, Ù³ë Ý³Ï ó»É µ³½ Ù³ ÃÇí ѳñ-ó» ñÇ ùÝݳñ ÏáõÙ Ý» ñÇÝ, Ý»ñ ϳ Û³ó ñ»É ³ÝÑ ñ³ Å»ßï ³ é³ ç³ñ Ïáõà ÛáõÝ Ý»ñ ¨ Ó»é-ݳ ÙáõË » Õ»É ¹ñ³Ýó Ç ñ³ ϳ ݳó Ù³ ÝÁ: ³Ûó ݳ ãÇ µ³ í³ ñ³ñ í»É ëáëÏ å³ß ïá ݳ-Ï³Ý » ÉáõÛà ݻ ñáí. ïå³ íá ñÇã ¿ÇÝ ï³ñ µ»ñ ³ éÇà ݻ ñáí Ññ³ íÇñ í³Í ѳ Ù³ Åá Õáíñ ¹³ Ï³Ý Ñ³ í³ù Ý» ñáõÙ, ²½ ·³ ÛÇÝ Äá Õá íáõÙ ¨ úë Ù³Ý Û³Ý ËáñÑñ ¹³-ñ³ ÝáõÙ ÑÝã³Í ¼áÑ ñ³ åÇ µ³ ݳ Ëá ëáõà ÛáõÝ Ý» ñÁ£ ÈÇ Ý» Éáí ³ñ¨Ùï³ Ñ³ Û» ñ» ÝÇ ÑÙáõï ·Ç ï³Ï, ݳ Ñá Û³ ϳå ïÇ ñ³ å» ïáõÙ ¿ñ ݳ¨ Ãáõñ ù» ñ» ÝÇÝ, áõë ïÇ Åá Õáíñ-¹Ç ³éç¨ » ÉáõÛà ¿ñ áõ Ý» ÝáõÙ ¨° Ãáõñ ù» ñ»Ý, ¨° ѳ Û» ñ»Ý: Âáõñ ù» ñÁ ½³ñ Ù³ ÝáõÙ ¿ÇÝ ¼áÑ ñ³ åÇ ·Ç ï» ÉÇù Ý» ñÇ áõ ÑÙïáõà ÛáõÝ Ý» ñÇ íñ³ ¨ Ëáë ïá í³ ÝáõÙ ¿ÇÝ, áñ Çñ»ÝóÇó áã áù ãÇ Ï³ ñáÕ Ýñ³ Ãáõñ ù» ñ»Ý » ÉáõÛà ݻ ñÇÝ Ñ³ í³ ë³ ñÁ ÑÝã»ó Ý»É:

¼áÑ ñ³ åÁ ã¿ñ å³ï ϳ ÝáõÙ áñ¨¿ ù³ Õ³ ù³ Ï³Ý Ïáõ ë³Ï óáõà ۳Ý, µ³Ûó ѳ Ù³-ÏÇñ ¿ñ Ð³Û Ú» Õ³ ÷á ˳ Ï³Ý ¸³ß Ý³Ï óáõà ۳ ÝÁ£ àõë ïÇ å³ ï³ Ñ³ Ï³Ý ã¿, áñ »ñµ

XXV

ì¿Ù

ѳ

ٳѳ

Ûϳ

ϳÝ

ѳݹ

»ë¶

(Â

) ï

³ñÇ

, ÃÇ

í 4

(36)

ÑáÏ

ï»Ù

毤-

¹»Ï

ï»Ù

毤,

201

1

1908 Ã. û ·áë ïá ëÇÝ ÐÚ¸ Î.äáÉ ëÇ ä³ ï³ë ˳ ݳ ïáõ Ù³ñ ÙÇ ÝÁ ê³ Ù³ Ãdz ó ÕÇ ê³ Ñ³Ï Û³Ý í³ñ ų ñ³ ÝáõÙ µ³ ݳ Ëá ëáõà ÛáõÝ ¿ ϳ½ Ù³ Ï»ñ åáõÙ úë Ù³Ý Û³Ý ê³Ñ-Ù³ ݳ¹ ñáõÃ Û³Ý í» ñ³ùÝ ÝáõÃ Û³Ý Ñ³ñ óÇ í» ñ³ µ»ñ Û³É, ǵñ¨ µ³ ݳ Ëáë Ññ³ íÇñ-íáõÙ ¿ ¶ñÇ ·áñ ¼áÑ ñ³ åÁ: 1908 Ã. û ·áë ïá ëÇ 19-ÇÝ §²ñ¨»É ùÁ¦ ³Ûë ³ éÇ Ãáí ·ñáõÙ ¿ñ, áñ §…¼áÑ ñ³ åÇÝ ³ Ýáõ ÝÁ µ³ í³ Ï³Ý ¿ñ ѳ Ù³ËÙ µ» Éáõ ëïá õ³ñ µ³½ Ùáõ ÃÇõÝ ÙÁ, á ñáí É» óá õ³Í ¿ñ ê³ Ù³ ÃÇá ê³ Ñ³ Ï»³Ý í³ñ ų ñ³ ÝÁ¦1: ¼áÑ ñ³ åÇ Ý³ Ëáñ¹ » ÉáõÛà ݻ ñÁ ·ñ» û ÙÇßï ÑÝã»É ¿ÇÝ Ãáõñ ù» ñ»Ý, µ³Ûó ³Û¹ ¹»å ùÇ Ñ»ï ϳå í³Í §Ø³Ý ½áõ ٻݦ Ù»Í ·á Ñáõ ݳ Ïáõà ۳ٵ ï» Õ» ϳó ÝáõÙ ¿ñ. §² é³ çÇÝ ³Ý ·³ÙÝ ¿ñ, áñ ѳ ë³ ñ³ Ïáõ ÃÇõ ÝÁ µ» ÙÇ íñ³ åÇ ïÇ Éë»ñ ¼áÑ ñ³ åÁ ѳ Û» ñ¿Ý É» ½á õáí¦2:

àõÝÏÝ ¹Çñ Ý» ñÇÝ Ñ³Ý ·³ Ù³ ݳ ÉÇó Ï»ñ åáí å³ñ ½³ µ³ Ý» Éáí §ê³Ñ Ù³ ݳ¹ ñáõÃ-Ûáõݦ ѳë ϳ óáõÃ Û³Ý ¿áõà Ûáõ ÝÁ, ¼áÑ ñ³ åÁ µ³ ó³ï ñáõÙ ¿ñ, áñ ³Û¹ ³ñ Å» ùÇÝ Çñ ÝíÇñ í³ ÍáõÃ Û³Ý Ç Ù³ë ïáí ³ñ¨Ùï³ Ñ³ Ûáõà ÛáõÝÝ ³ í» ÉÇ ³ é³ ç³ ¹Ç Ù³ Ï³Ý ¿ » Õ»É ïÇ ñ³ å» ïáÕ ³½ ·áõà Ûáõ ÝÇó ¨ Ýñ³ å» ï³ Ï³Ý Ï³ éáõÛó Ý» ñÇó, ù³Ý ½Ç ²ñ¨Ùï³-ѳ Ûáó ²½ ·³ ÛÇÝ ë³Ñ Ù³ ݳ¹ ñáõà ÛáõÝÝ ÁÝ ¹áõÝ í»É ¿ ¹»é¨ë 1860, ÇëÏ ëáõÉ Ã³ ÝÇ ÏáÕ-ÙÇó ѳë ï³ï í»Éª 1863 Ãí³ Ï³ ÝÇÝ£ Üñ³ ϳñ ÍÇ ùáí, úë Ù³Ý Û³Ý ë³Ñ Ù³ ݳ¹ ñáõÃ-Û³Ý í» ñ³ùÝ ÝáõÃ Û³Ý í»ñ³µ»ñÛ³É Çñ ³ é³ ç³ñ Ï³Í å³Û Ù³Ý Ý» ñÁ µËáõÙ »Ý §Ñ³ Ùá ñ»Ý úë Ù³ Ý»³Ý ³½ ·ÇÝ û ·áõ ï»Ý¦3, áñáíÑ»ï¨ ûë Ù³Ý Û³Ý »ñÏ ñáõÙ §å» ïáõ-û³Ý ½á ñáõ ÃÇõ ÝÁ ×ÝßÇã áõ µéݳ ¹³ ïÇã ·áñ ÍÇù ÙÁ ¹³ñ Ó³Í ¿ ë³ Ï³ í³ ÃÇõ Ù³ñ ¹áó Ó»é ùÁ¦ Ýñ³Ýù Ç ñ»Ýó ·áñ Íá Õáõà ÛáõÝ Ý» ñáí Ñ³Ï í³Í »Ý §³ ½³ï ù³ Õ³ ù³ óÇ Ý» ñÁ ëïñáõ ÏÇ í» ñ³ Í» Éáõ¦4: Àݹ· Í» Éáí, áñ å» ïáõÃ Û³Ý ÑÇ٠ݳ Ï³Ý ·áñÍÝ ¿ §Ï»³Ý ùÇ å³Û ù³ ñÇÝ Ù»ç¦ Ã¨ áõ ÃÇ ÏáõÝù ϳݷ Ý»É Çñ Åá Õáíñ ¹ÇÝ, ¼áÑ ñ³ åÁ ¹ñ³ ϳ Ýá ñ»Ý ¿ñ í» ñ³ µ»ñ íáõÙ úë Ù³Ý Û³Ý ë³Ñ Ù³ ݳ¹ ñáõÃ Û³Ý í» ñ³ùÝ ÝáõÃ Û³Ý Ñ³ñ óÇÝ: ²ñ Ó³-ݳ· ñ» Éáí, áñ úë Ù³Ý Û³Ý Ï³Ù Øǹ ѳï Û³Ý ë³Ñ Ù³ ݳ¹ ñáõà Ûáõ ÝÁ ѳë ï³ï í»É ¿ 30 ï³ ñÇ ³ é³ç, ݳ ÑÇ ß»ó ÝáõÙ ¿ñ, áñ í»ñ çÇ ÝÇë ÑÇ٠ݳ ¹Çñ Ý» ñÇó Ù» ÏÁ ¶ñÇ ·áñ úï Û³ÝÝ ¿ñ, áí §ÖßÙ³ñ ï³ å»ë ßù» Õ³ å»ë Ñ³Û ÙÁ ¨ úë Ù³Ý óÇ » Õ³í¦5£ êáõÉ Ã³Ý Ð³ ÙÇ ¹Ç Ññ³ Ù³ Ýáí Øǹ ѳ ïÇ ëå³ Ýáõà Ûáõ ÝÇó Ñ» ïá ݳ Ñ» é³ ó³í üñ³Ý ëdz, ³ÛÝ ï»Õ ¿É ÏÝù»ó Çñ Ù³Ñ Ï³ ݳ óáõÝ ¨ Ã³Õ í³Í ¿ ä»ñ-ȳ ß» ½Ç ·» ñ»½ Ù³ ݳ ï³ ÝÁ: ò³ í» Éáí ¹ñ³ ѳ Ù³ñ, ¼áÑ ñ³ åÁ ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï ÝßáõÙ ¿ñ, áñ úëÙ³ÝÛ³Ý ë³Ñ Ù³-ݳ¹ ñáõÃ Û³Ý í» ñ³ùÝ ÝáõÃ Û³Ý ·³ Õ³ ÷³ ñÁ ÑÇ٠ݳ íáñ í³Í ¿ Ýñ³ 116-ñ¹ Ñá¹ í³ Íáí: ´³ ݳ Ëá ëÁ å³ñ ½³ µ³ ÝáõÙ ¿ñ, áñ ë³Ñ Ù³ ݳ¹ ñáõÃ Û³Ý í» ñ³ùÝ ÝáõÃ Û³Ý å³ Ñ³Ý-çÁ ãÇ ¹ñíáõÙ á°ã ݳ ˳ ñ³ñ Ý» ñÇ ËáñÑñ ¹Ç, á°ã ¿É ² í³· Ý» ñÇ Åá Õá íÇ ³Ý ¹³Ù Ý» ñÇ ÏáÕ ÙÇó, á ñáí Ñ»ï¨ Ñ³ Ùǹ Û³Ý µéݳ å» ïáõÃ Û³Ý û ñ» ñÇóª 30 ï³ ñÇ ß³ ñáõ Ý³Ï §å» ï³ Ï³Ý Ù³ñ ¹áó ³Û¹ »ñ ϳñ ß³ñ ùÁ ѳ çáñ ¹³ µ³ñ ¨ ÷áË ÝÇ ÷áË Ý³ ˳ ñ³-ñ³ ϳÝ, ¹»ë å³ Ý³ ϳÝ, í³ ÉÇáõ û³Ý¦ ¨ ³ÛÉ å³ß ïáÝ Ý»ñ í³ ñ» Éáí, Ù³ë Ý³Ï ó»É »Ý §ë³Ñ Ù³ ݳ¹ ñáõ û³Ý ¹³ ¹³ñ Ù³Ý ¹³ í³ ×³ Ýáõ û³ ÝÁ¦6£ àõ ù³ ÝÇ ¹»é Ýñ³Ýù ß³-ñáõ ݳ ÏáõÙ »Ý å³ß ïáÝ Ý»ñ ½µ³ Õ»ó Ý»É, ÷³ë ïá ñ»Ý ê³Ñ Ù³ ݳ¹ ñáõÃ Û³Ý Ãßݳ ÙÇ-Ý» ñÁ í³ ñáõÙ »Ý ë³Ñ Ù³ ݳ¹ ñ³ Ï³Ý å» ïáõÃ Û³Ý Ï³ñ¨áñ å³ß ïá Ý» ñÁ: ² í» ÉÇݪ ¼áÑ ñ³ åÁ åݹáõÙ ¿ñ, áñ ² í³· Ý» ñÇ Åá Õá íÁ ϳ½ Ù³ íáñ í»É ¿ §Ï³ñ· ÙÁ Ù³ñ ¹³ë-å³Ý Ý» ñ» ¨ ³ í³ ½³Ï Ý» ñ»¦7, ÙdzÛÝ Ã» ¹ñ³Ýù á°ã ÞÇÉ É» ñÇ ³ í³ ½³Ï Ý»ñÝ »Ý, á° ã ¿É

1 §²ñ»õ»Éù¦, Î. äáÉÇë, 1908., û·áëïáëÇ 19, N 6877:2 §Ø³Ý½áõÙ»Ç ¾ýùdzñ¦, Î. äáÉÇë, 1908, û·áëïáë 20/2 ë»åï»Ùµ»ñ, N 2205:3 ¶ñÇ·áñ ¼áÑñ³å, ºñÏ»ñÇ ÅáÕáí³Íáõ, Û³í»É»³É ѳïáñ (º), ·Çñù ³é³çÇÝ, ³ß˳ï³ëÇñáõû³Ùµ ²Éµ»ñï Þ³ñáõñ»³ÝÇ, ºñ., 2004, ¿ç 55:4 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 57: 5 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 67:6 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 62:7 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 64:

в

ìº

Èì

²Ì

XXVI

´³ Ïáõ ÝÇ ÝÇ ³ ݳñ ËÇëï Ý» ñÁ, ³ÛÉ §Ü³ ½ÁÙ ÷³ ß³ ÛÇ å»ë ³ ñÇõ ݳ ó óõ áõ ñá õ³-Ï³Ý ÙÁ¦8£ äݹ» Éáí, áñ úë Ù³Ý Û³Ý ³½ ·Á Çñ ׳ ϳ ï³ ·Ç ñÁ ÝÙ³Ý ³Ý Ó³Ýó Ó»é ùÁ ѳÝÓ Ý» Éáíª ² í³· Ý» ñÇ Åá Õá íÁ ¹³ñÓ ÝáõÙ ¿ §Ãdz ñ³Ý¦, ¼áÑ ñ³ åÁ å³ Ñ³Ý çáõÙ ¿ñ ÁÝï ñáõÃ Û³Ý Ç ñ³ íáõÝù ã³ ÷³ Ñ³ë µá Éáñ ³Ý Ó³Ýó ѳ Ù³ñª ³Ý Ï³Ë ë» éÇó, ³½ ·áõà Ûáõ ÝÇó ¨ áõ Ý»ó í³Í ùÇó£ ²Ûë ѳ Ù³ñ Ó³Ï » ÉáõÛ Ãáí ݳ ÷³ë ïá ñ»Ý Áݹ· ÍáõÙ ¿ñ, áñ ê³Ñ Ù³ ݳ¹ ñáõà Ûáõ ÝÁ á ãÇÝã ãÇ ÷á Ë»É Âáõñ ùdz ÛáõÙ£

¼áÑ ñ³ åÇ µ³ ݳ Ëá ëáõÃ Û³Ý Ñ³ ïáõÏ áõ ß³¹ ñáõÃ Û³Ý ³ é³ñ Ï³Ý ¿ÇÝ ê³Ñ Ù³-ݳ¹ ñáõÃ Û³Ý 11-ñ¹ ¨ 16-ñ¹ Ñá¹ í³Í Ý» ñÁ, á ñáÝù í» ñ³ µ» ñáõÙ ¿ÇÝ Ïñá ݳ Ï³Ý ³ é³ÝÓ Ý³ß Ýáñ ÑáõÙ Ý» ñÇÝ, ÇÝã å»ë ݳ¨ ³ å³ Ï»Ýï ñá ݳó Ù³Ý ëϽµáõÝùÝ ³ é³ ç³¹ ñáÕ 108-ñ¹ Ñá¹ í³ ÍÁ, á ñÁ ËÇëï ³ÝÑ ñ³ Å»ßï ¿ñ Ñ³Û Ï³ Ï³Ý ·³ í³é Ý» ñÇ Ñ³ Ù³ñ: ´³½ Ù³ ÃÇí ³ÛÉ Ñá¹ í³Í Ý»ñ ùÝݳñ Ï» Éáõó Ñ» ïá, ÑÇ٠ݳ íá ñ» Éáí ³ Ù»Ý ³½-·Çª §Çñ ·á Ûáõ ÃÇõ ÝÁ å³Ñ å³ Ý» Éáõ ¨ ½³ñ ·³ ݳ Éáõ Ç ñ³ õáõÝ ùÁ¦9, ¼áÑ ñ³ åÁ Çñ µ³-ݳ Ëá ëáõÃ Û³Ý ³ í³ñ ïÇÝ Áݹ· Í»ó, áñ §ß³ï Û³ñ ·» ÉÇ ¨ å³ñ ï³ õá ñÇã »Ý ûë Ù³-Ý»³Ý ù³ Õ³ ù³ óÇáõà »³Ý ϳ å» ñÁ¦10, áñ áÝù ³Ùñ ³åݹ »É áõ ѳ٠³ñ å»ïù ¿ ç³Ýù ó÷ »Ý Ñ³í ³ë ³ñ ³å »ë µáÉ áñ ³½· áõÃÛ áõÝÝ »ñ Á: Àݹ áõÝ »É áí ûëÙ ³ÝÛ ³Ý §Ùdzë-Ý³Ï ³Ý ѳÛñ »Ý Çù Ǧ ·³Õ ³÷ ³ñ Á, ¼áÑñ ³å Á Ïáã ¿ñ ³Ý áõÙ Çñ ѳÛñ »Ý ³Ï ÇóÝ »ñ ÇÝ. §²½· áõà »³Ýó ¹³ñ ³õ áñ ѳݷ áÛóÝ »ñ Á ϳñ »É Ç ã¿ ·ñãÇ Ù»Ï ß³ñÅ áõÙ áí, Ù»Ï Å³Ù áõ-³Ý Ù»ç ÉáõÍ »É, Ù»çï »Õ »Ý µ³éÝ ³É: гٵ »ñ áõà »³Ý, ËáÑ »Ù áõà »³Ý, ϳÙù Ç Ù»Í å³ß ³ñ å»ïù ¿ áõÝ »Ý ³É¦11:

àõëá õÙݳ ëÇ ñá ÕÝ» ñÇ ó áÙ³ Ýù ·ïÝáõÙ »Ý, áñ ųٳ ݳ ÏÇ Ý ¼áÑñ³ åÁ ÝáõÛÝå» ë ï³ñí» É ¿ »ñÇ ïÃá õñù» ñÇ Ëáëïá õÙÝ» ñá í, Ñ³í³ ï³ ó» É Ýñ³Ýó£ ê³Ï³ ÛÝ ë³ Ññ³å³ ñ³ ϳ ÛÇ Ý µ³Ý³ Ëá ëá õÃÛá õÝ ¿ñ£ ºñÇ ïÃá õñù» ñÇ Çß˳ Ýá õÃÛ³ Ý ·³Éá õ Ñ»Ýó ³é³ çÇ Ý ³ÙÇ ëÝ» ñÇ Ý ¼áÑñ³ åÁ ÑÇÙݳ íá ñá õÙ ¿ñ ϳÛëñá õÃÛ³ Ý ï³ñµ» ñ ÅáÕá íá-õñ¹Ý» ñÇ Ñ³Ù³ ·á ñͳ Ïóá õÃÛ³ Ý ³ÝÑñ³ Å» ßïá õÃÛá õÝÁ , µ³Ûó Ùdzų Ù³ ݳ Ï Ýñ³Ýó ¹³ëïÇ ³ñ³ Ïá õÃÛ³ Ý, ûñá õÃÛá õÝÝ» ñÁ µ³ó³ ѳ Ûï» Éá õ, ÇÝãå» ë ݳ¨ ÷á˳ ¹³ ñÓ Ï³ëϳ ÍÝ» ñÝ áõ ï³ñ³ Ïá õÛëÝ» ñÁ í»ñ³ óÝ» Éá õ Ïáã ¿ñ ³Ýá õÙ:

¼áÑñ³ åÇ ù³Õ³ ù³ ϳ Ý ·áñÍá õÝ» áõÃÛá õÝÝ ³ñï³ óá Éí» É ¿ ݳ¨ ѳÛá ó ²½·³-ÛÇ Ý ÅáÕá íá õÙ ¨ úëÙ³ ÝÛ³ Ý ËáñÑñ¹³ ñ³ Ýá õÙ ÑÝã³Í Ýñ³ µ³½Ù³ ÃÇ í ³ÛÉ »Éá õÛÃÝ»-ñá õÙ: Î³Ý Ñ³ñó» ñ, áñá Ýù ݳ ½áõ·³ Ñ» é Ï»ñåá í µ³ñÓñ³ óñ» É ¿ í»ñá ÑÇ ßÛ³ É »ñ - Ïá õ Ù³ñÙÇ ÝÝ» ñá õÙ£ ¸ñ³ÝóÇ ó ³Ù» ݳ ϳ ñ¨áñÁ áã Çëɳ ÙÝ» ñÇ ½ÇÝíá ñ³ ·ñá õÃÛ³ Ý ËݹÇñÝ ¿ñ:

1909 Ã. Ù³ñïÇ 22-ÇÝ ´»ñ³ ÛÇ ê.º ññá ñ¹á õÃÛ³ Ý »Ï» Õ» óá õ٠ϳ½Ù³ Ï» ñåí³ Í Ñ³ÛÏ³Ï³Ý Ñ³Ýñ³ ѳ í³ ùÇ Å³Ù³ ݳ Ï ³é³ ç³ ¹ñ» Éá í áã Çëɳ ÙÝ» ñÇ ½ÇÝíá ñ³-·ñá õÃÛ³ Ý ËݹÇñÁ , ¼áÑñ³ åÝ ³ÛÝ ¹Çïá õÙ ¿ñ úëÙ³ ÝÛ³ Ý ë³ÑÙ³ ݳ ¹ñá õÃÛá õÝÇ ó µËáÕª ³½·» ñÇ Çñ³ í³ Ñ³ í³ ë³ ñá õÃÛ³ Ý Çñ³ íá õÝùÇ ï»ë³ ÝÏÛá õÝÇ ó: ²ñÓ³ ݳ ·ñ»-Éá í, áñ áã Çëɳ ÙÝ» ñÇ Ý ã½ÇÝíá ñ³ ·ñ» ÉÁ ˻ճ ÃÛá õñá õÙ ¿ Ñ³í³ ë³ ñá õÃÛ³ Ý ëϽµáõÝùÁ ¨ ËïñáõÃÛá õÝ ¿ ¹ÝáõÙ ï³ñµ» ñ ³½·» ñÇ ÙÇç¨, ¼áÑñ³ åÁ å³Ñ³ Ýçá õÙ ¿ñ í»ñ³ óÝ» É ½ÇÝíá ñ³ ϳ Ý ïáõñùÁ ª µ»¹» ÉÁ ³ëÏ» ñÇ »Ý, »ÉÝ» Éá í »ñÏá õ ëϽµáõÝùÇ ó. ݳ˪ ïÝï»ë³ å» ë ù³Ûù³ Ûí³ Í Ñ³ÛÁ Ç íÇ׳ ÏÇ ã¿ ½ÇÝíá ñ³ ϳ Ý ïáõñù í׳ñ» É ¨ »ñÏñá ñ¹ª ³Ù» ݳ ϳ ñ¨áñÁ , ¹³ åÇïÇ §Ë»Õ³ ÃÇ õñ» Ñ³í³ ë³ ñá õû ³Ý ëϽµáõÝùÝ áõ íÇñ³ íá ñÇ ã ËïñáõÃÇ õÝ ÙÁ åÇïÇ µ»ñ» ³ÛÝ ¹ñáßÇ Ý ï³Ï ³åñá Õ ³½·» ñá õÝ ÙÇ-

8 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ:9 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 66:10 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ:11 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 67:

XXVII

ì¿Ù

ѳ

ٳѳ

Ûϳ

ϳÝ

ѳݹ

»ë¶

(Â

) ï

³ñÇ

, ÃÇ

í 4

(36)

ÑáÏ

ï»Ù

毤-

¹»Ï

ï»Ù

毤,

201

1

ç»õ¦12:ø³ÝÇ áñ ѻճßñçáõÙÇó Ñ»ïá §Ñ³í³ë ³ñáõ ÃÛáõÝ, »Õµ³Û ñáõÃÛáõ Ý,

³½³ï áõÃÛáõ ݦ ϳñ·³Ë áëÁ Ùݳó»É ¿ñ ÉáÏ Çµñ¨ ϳñ·³Ë áë, ³Ûë ѳÝñ³Ñ ³í³-ùÇó 2-3 ³ÙÇë ³Ýóª 1909 Ã. ÑáõÝÇë Ç 3-ÇÝ, ¼áÑñ³å Á »Éáõ Ûà ¿ áõÝ»Ý áõÙ úëÙ³Ý Û³Ý ËáñÑñ¹³ñ ³Ýáõ Ù£ ܳ í×é³Ï³Ý áñ»Ý å³Ñ³Ý çáõÙ ¿ áã ÙÇ ¹»åùáõ Ù áã Çëɳ٠ݻñÇó ½ÇÝíáñ ³Ï³Ý ïáõñù ãå³Ñ³Ý ç»É£ ¼áÑñ³å Ç Ï³ñÍÇù áí, ù³ÝÇ áñ §½ÇÝáõ áñ³-·ñáõÃÇõ ÝÁ ë³ÑÙ³Ý ³¹ñáõ û³Ý Ñ³Ù³Ó ³ÛÝ ³Ù»Ý ù³Õ³ù ³óÇÇ ïñáõ³Í Çñ³õ áõÝù ÙÁÝ ¿¦13, ³Û¹ å³ï׳éá í Ï³é³ í³ñáõà ÛáõÝÝ Çñ³íá õÝù ãáõÝ Ç áã ÇëɳÙÝ »ñÇó ½ÇÝíáñ³ Ï³Ý ïáõñù å³Ñ³Ýç »É, ³ÛÉ ³ÝÑñ³Å» ßï ¿ Ý ñ³Ýó ½ÇÝíáñ í»ñóÝ»É:

ÜáõÛݪ 1909 Ã. ÑáõÝÇëÇ 22-ÇÝ ËáñÑñ¹³ñ³ ÝÁ ÝáñÇó ¿ ùÝݳñÏáõÙ áã Çëɳ٠-

Ý»ñÇó ½ÇÝíáñ³ Ï³Ý ïáõñù ·³ÝÓ»Éá õ ѳñó Á: âÝ³Û³Í ³ñ¹»Ý Ù»Ï ï³ñÇ ¿ ñ ³Ýó »É »ñÇïà áõñù³Ï³ Ý Ñ»Õ³ ßñçáõÙÇó ³Ûëå»ë Ïáãí³Íª úëÙ³ÝÛ ³Ý ë³Ñٳݳ-¹ñáõÃÛ³Ý Ñéã³ÏáõÙ Çó, µ³Ûó ËáñÑñ¹³ñ³ ÝÇ Ãáõñù ³Ý¹³ÙÝ »ñÁ Ñ ³Ù³Ó³ ÛÝáõÃÛ³Ý »Ý ·³ÉÇë, áñ ÙÇ ï³ñÇ ¨ ëª 1909-ÇÝ, áã ÇëɳÙÝ »ñÇó ½ÇÝíáñ³ Ï³Ý ïáõñù í»ñóÝ»Ý ÙdzÛÝ 1910-Çó ÷áñÓ»Ý Ýñ³Ýó ½ÇÝíáñ³ ·ñ»É: ÊáñÑñ¹³ñ³ ÝáõÙ ÝáñÇó íÇ׳µ³ ÝáõÃÛáõÝ ¿ ëÏëíáõÙ£ ÐÇÙݳϳ Ý Áݹ ¹ÇÙ³¹Ç ñÁ ¼áÑñ³åÝ ¿ñ. ݳ å³Ñ³Ý-ç áõÙ ¿ñ, áñ ËáñÑñ¹³ñ³ ÝÇ Ù»Í³Ù³ ëÝáõÃÛáõÝ Á ѳñ·Ç ÷ áùñ³Ù³ ëÝáõÃÛ³Ý Çñ³íá õÝùÝ»ñÁ, ÁݹáõÝ íÇ ûñ»Ýù ª §ê³Ñٳݳ ¹ñáõû³Ý ѳٳӳ ÛÝ µáÉá ñ ûë-Ù³ÝóÇÝ» ñÁ ½ÇÝáõá ñ å»ïù ¿ ï³Ý¦14:

Æëɳ٠» ñ»ë÷áË³Ý Ý»ñÁ ѳ Û» ñÇ Ï áÕÙÇ ó ½ÇÝíáñ³Ï ³Ý ïáõñùÇó Ñ ñ³Å³ñ í»ÉÁ µ³ ó³ ïñ áõÙ ¿ÇÝ Ýñ³Ýáí, áñ í»ñçÇÝÝ» ñë ÙÛáõë ùñÇëïáÝÛ³ Ý» ñÁ Ý Ûáõó ϳ Ý ß³Ñ »Ý áõ½áõÙ ³å³Ñáí »É: гñóÇ ùÝ Ý³ñÏáõÙÁ ß ³ñáõ ݳÏíáõÙ ¿, ¨ 1909 Ã. û·áëïá ëÇ í »ñçÇ Ý ¼áÑñ³åÁ úëÙ³ÝÛ³ Ý ËáñÑñ¹³ñ³Ý Ç µáõÉÕ³ñ å ³ï·³ Ù³ íá ñÝ »ñÇ Ñ» ï ÙdzëÇÝ å ³Ñ³Ý çáõÙ ¿ ѳñ·»É Ç ñ»Ýó Çñ³íáõ ÝùÝ»ñÁ: ² ñ¨ÙïÛ³Ý Ð ³Û³ë ï³ÝÇ Ñ»-é³ íá ñ ³ÝÏÛáõÝÝ »ñÇó Ñ ³Û»ñ Á ³ç³Ïóá õÃ Û³Ý Ñ»é³·ñ» ñ »Ý ÑÕáõÙ Ñ³Û å³ï·³Ù³-í áñÝ»ñÇÝ :

Æ í»ñçá å³ Ûù ³ñÁ ³ñ ¹ÛáõÝù ¿ ï³ÉÇë. áã ÇëɳÙÝ» ñÇ ½ ÇÝíá ñ³ ·ñ áõÃÛ³Ý Ë Ý¹ñÇ ùÝ Ý³ñÏáõÙÝ áõÝ»Ýáõ Ù ¿ ¹ñ ³Ï³Ý ³ í³ñï: ²ÝóÝáõÙ ¿ Å³Ù³Ý³Ï Á, ¨ ³ñ¹»Ý 1 915-Ç ³åñÇÉÇ 10-ÇÝ Ñ³ÛïÝÇ ¿ ¹³éÝáõÙ, áñ ϳé³í³ñ áõÃÛáõÝÁ Ñ ñ³Ù³Û »É ¿ ѳí³ù»É Ñ³Û ½ÇÝíáñÝ» ñÇ ½ »Ýù» ñÁ : ³ñÓÛ³É ë ÏëíáõÙ »Ý íÇ׳µ³Ý áõÃÛáõÝÝ »ñÁ, ë ³Ï³Û Ý Ñ³Û » ñ»ë÷áË³Ý Ý»ñÝ ³ñ¹»Ý ½ ·áõÙ ¿ÇÝ, áñ Çñ»Ýù ·ïÝíáõÙ »Ý ·áñÍáÕ Ñ ñ³µËÇ í ñ³: Æ ñ»Ýó ѳٳñ»É áí §Ñ³Û ÇÃÃÇÑ³ï ³Ï³Ý Ù »åáõ ëÝ»ñ¦15, ûëÙ³ÝÛ³Ý Ë áñÑñ¹³ñ³ÝÇ Ñ ³Û å³ ï·³Ù³íáñÝ »ñÁ ¼áÑ ñ³ åÇ ¨ ì³ñ¹·»ëÇ Õ »Ï³í³ ñáõ ÃÛ-³Ùµ á ñáßáõÙ » Ý ¹ÇÙ»É ÇÃÃÇѳïÇ Õ» ϳí³ñÝ»ñ ÇÝ ª Ñ³Û ½ÇÝíáñÝ»ñ Ç ½»ÝùÁ Çñ» Ýó Ó»éùÇÝ Ãá ÕÝ»Éáõ å³ Ñ³Ýçáíª § ÇÝù½ÇÝùÝÇ Ý ç ³ñ¹»ñ » ³½³ï å³ Ñ»Éáõ Ýå ³ï³-ϳ õ¦16 :

ÊáñÑñ¹³ñ³Ýáõ Ù ¼ áÑñ³åÇ µ³ ñÓñ³óñ³Í ѳñ ó»ñÇó ϳñ áñ ¿ÇÝ Ý³¨ ѳñëï³Ñ³ñáõ ÃÛá õÝÝ»ñÇ ¹³¹³ ñ» óÙ³Ý ¨ ѳ۳µÝ³Ï ݳ ѳݷݻñÇ ³å ³Ñáíáõ-ÃÛ ³Ý ËݹÇñÝ»ñÁ: ²Ûë ѳñó»ñÁ ¨ë Ë áñÑñ¹³ñ³ÝÇ ï³ë Á Ñ³Û å³ï·³Ù³íáñ-Ý»ñ Á µ³½Ù³ÃÇí ³ Ý·³ÙÝ»ñ µ³ñ Óñ³óÝáõÙ ¨ ûñÇݳíáñ Éá õÍáõÙ »Ý å³Ñ³ÝçáõÙ :

12 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 195:13 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 245:14 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 253:15 ¶ñÇ·áñ ¼áÑñ³å, ºñÏ»ñÇ ÅáÕáí³Íáõ, Û³í»É»³É ѳïáñ (¼), ·Çñù »ñÏñáñ¹, ³ß˳ï³ëÇñáõû³Ùµ ²Éµ»ñï Þ³ñáõñ»³ÝÇ, ºñ., 2004, ¿ç 307:16 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ:

в

ìº

Èì

²Ì

XXVIII

¸»é¨ë 1908 Ã. ÑáÏï»Ùµ»ñÇ 1 7-ÇÝ, »ñµ Ñ³Û å³ï·³Ù³íáñ Ý»ñ Á áñáß³ÏÇ Ñáõ Ûë»ñ ¿ÇÝ Ï³åáõÙ úë Ù³ÝÛ³Ý ë³Ñ ٳݳ¹ñáõà ۳ Ý Ñ»ï, ²½ ·³ÛÇÝ ÄáÕ áíáõÙ ¼á Ññ³åÝ ³Ûë ѳñó»ñÇ í»ñ³ µ» ñÛ³É ³ñï³Ñ³Ûï» É ¿ Çñ áõñáõÛÝ Ï ³ñÍÇùÁ £ ܳ ѳñëï³Ñ³ñáõ ÃÛá õÝÝ»ñÁ ѳٳ ñá õÙ ¿ñ áã û ã³ñ³ß³Ñáõ ÙÝ» ñ, ³ÛÉ á×ñ³·áñ-ÍáõÃÛá õÝÝ» ñ, á ñáÝó ³ñ·»É³ÏÙ³ Ý Ñ³ Ù³ñ å»ïù ¿ ó·ñÇñáí ¹ ÇÙ»É .¸é³ÝÁ: àõë-ïÇ Ï³½ÙíáõÙ ¿ ÙÇ µ³Ý³Ó¨, á ñáõÙ ·³í³é³Ï³Ý ѳ ñëï³Ñ³ñáõÃÛ áõÝÝ»ñÇ Ù³ ëÇÝ ï»ë³Ï»ï Ñ ³ÛïÝ»É áõ Ñ»ï ÙdzëÇÝ, ³é ³ç³ñÏíáõ Ù ¿ ñ ѳ Û»ñÇó áõ Ãáõñù»ñÇó ù ÝÝÇã Ñ³Ý ÓݳËáõÙµ ë ï»ÕÍ»É áõÕ³ñÏ»É Ñ³ Û³µÝ³Ï ·³í ³éÝ»ñª §½ »Õͳñ³ ñ å³ßïûÝ»³Ý» ñáõ ¹» Ù ÙÇçáóÝ» ñ ·á ñÍ ¹Ý»Éáõ¦17 ѳٳñ: Î³é ³í³ñáõÃÛá õÝÇó å³Ñ ³ÝçíáõÙ ¿ñ ݳ¨ ùÝÝÇã ѳÝÓݳËÙµÇÝ Ñ³Ý Óݳñ³ñ»É ³Ý ÙÇç³å»ë å³ ß-ïáݳÝÏ ³Ý» É ½»Õ ÍáõÙÝ»ñÇ Ù»ç ѳëï³ïí³Í å ³ß ïáÝÛ ³Ý»ñÇÝ, í ³ÉÇÝ»ñÇ Ý, §Ñ³Ùǹǻ¦ · ݹ»ñÇ ëå³ Ý»ñÇÝ Ñ»é³ óÝ»É áëï ÇÏ³Ý³Ï³Ý ù ³Õ³ù³óÇϳ Ý å ³ßïáÝÝ»ñÇó , Ó»ñµ³Ï³É»É ³½¹ »óÇÏ ã³ñ³ ·áñÍÝ »ñ ÇÝ ¨ Ýñ³Ýó ¹³ï³í³ñáõ-ÃÛáõ ÝÁ ÷á˳¹ñ»É Î .ä áÉÇë£ Ð ³ÛÏ³Ï³Ý · ³í³éÝ»ñ áõÙ ÙáÉ»·ÝáÕ ë áí Á û è³óÝ»Éáõ Ý å³ï³Ïáí ³é³ ç³ñÏí áõ Ù ¿ñ ÅáÕá íñ¹ÇÝ óáñ »Ý ë»ñÙ³óáõ µ³ ųݻÉ, ïá õñù»ñÇ å³ñïù »ñ Á çÝç»É, Ñ³Û ·ÛáõÕ³óÇÝ»ñÇ ó Ñ ³÷ßï³Ïí³Í Ñ áÕ »ñÁ í»ñ³ ¹³ñÓÝ »É : ê³Ï³ÛÝ ¹ñ³ Ýáí ùÝݳñ ÏáõÙ Á ã³í³ñïí»ó:

Ð ³ñëï³Ñ³ ñáõ ÃÛáõÝÝ»ñÇ Ëݹ ÇñÁ г Ûáó ²½·³ÛÇÝ Åá ÕáíáõÙ ³Ù» ݳ߳ï ù ÝݳñÏíáÕ Ñ³ñ ó»ñÇó ¿ñ Ý ³¨ 1911 -1912 Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇÝ : 1911 Ã. ÝáÛ»Ùµ»ñÇ 25 -ÇÝ Ï³Û³ó³Í ùÝ Ý³ñÏÙ³Ý ÁÝ Ã³óùáõÙ ¼áÑ ñ³åÁ å³ïÙ³ ϳ Ý ³Ï ݳñÏÇ ÙÇçáó áí Ý»ñϳݻñÇÝ ÑÇß »óñ»ó, áñ ²½·³ÛÇÝ Åá ÕáíáõÙ ³é³ çÇÝ ³ Ý· ³Ù ³Û¹ ѳñóÝ ³ñͳñÍí»É ¿ Ø . ÊñÇÙÛ³ÝÇ å³ñ ïñdzñùáõÃÛ³Ý ï³ñ ÇÝ»ñÇÝ ¨ ³Ýí³ñ³Ý Ï» ñ-åáí ѳÛï³ñ³ñ»ó, áñ 1870 Ãí³Ï³ÝÇó г Û³ëï³ÝáõÙ á ãÇÝã ãÇ ÷áËí»É£ §Ð³-Û³ëï³ÝÇ Ù»ç ³í³½³Ïáõà ÇõÝ Ý»ñ, Ù³ñ¹³ëå³Ýáõ ÃÇ õÝÝ»ñ ÏÁÝ»ÇÝ, Û³-÷ßï³ÏáõÃÇõÝÝ »ñ ¨ ³õ³ñ³éáõà ÇõÝ Ý»ñ ÏÁ ·áñÍ»ÇÝ, µé ݳµ³ñáõà ÇõÝ Ý»ñ ÏÁ ϳï³ñ»Çݦ18 , áñáíÑ»ï¨ Ãá õñù»ñÁ ùñ¹»ñÇ Ý ·á ñÍÇù ¿ ÇÝ ¹³ñÓñ»É, Ýñ³Ý ó ѳí³ï³óÝ» Éáí , áñ ÇëɳÙÝ áõÝÇ µáÉáñ Çñ³í áõÝùÝ »ñÁ, ϳñáÕ »Ý ³Ý »ñÏÛáõÕ §Ïá-Õ áåï»É ¨ ëå³ ÝÝ»É ùñÇëïáÝ»³Ý¦19:

²ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï Ï³é³ í³ñáõÃÛ áõ ÝÁ µ³ó³Ñ³Ûïáñ»Ý ù³ç ³É»ñáõÙ ¿ñ ã³ñ³·áñÍÝ»ñÇ Ý£ ø³ é³ëáõÝ ï³ñÇ ³Ýó é» ÅÇÙÇ ÷á÷áËáõ ÃÛ áõÝ Á ã¿ñ ϳñáÕ ÷áË»É Ù³ñ¹Ï ³Ýó Ñá·»µ³ÝáõÃÛá õÝÁ , ¼á Ññ³åÝ Çµñ¨ úëÙ³ÝÛ³Ý Ëáñ Ññ ¹³ñ³ÝÇ ³Ý¹ ³Ù, ó³íáí ³ñӳݳ ·ñáõÙ ¿ñ. §… Çñ³Ï³Ý ê³ÑÙ ³Ý³¹ñáõÃÇõÝ Ù Á ¹»é ѳ ë-ï³ïáõ³Í ã¿ ³ Ûë »ñÏñÇÝ Ù» ç¦20 : ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³ Ý ³é ³çÇ Ý å³ÛÙ³Ý Á ¨ å³-ѳÝçÁ ѳٳñ»Éá í Ñ³í ³ë³ñáõÃÛáõÝÁ , ¼áÑ ñ³ åÁ ÝßáõÙ ¿ñ, áñ ÇëɳÙÇ ¨ ùñÇë-ïáÝÛ³ÛÇ ÙÇç¨ Ñ ³í³ë³ñáõÃÛ áõÝ ãϳ ÝáõÛÝÇëϪ úëÙ³Ý Û³Ý Ëáñ Ññ¹³ñ³ÝáõÙ£ ²ÝÑ ³í³ë³ñáõÃÛ³Ý ³é ³çÇ Ý ûñÇÝ³Ï Á ѳ٠³ñ»Éáí ÎÇÉÇÏ Ç³ÛÇ Ñ³ ÛáõÃÛ ³Ý Ï áïáñ³ÍÁª ¼ áÑñ ³åÁ ÝÏ ³ïáõÙ ¿ñ, á ñ ³ñ¹³ñáõÃÛá õÝ Ñ³ëï ³ï»Éáõ ѳٳñ ²¹³Ý³ áõÕ³ñ Ïí³Í §½ ÇÝáõáñ³Ï³Ý ³ï »³Ý Ý»ñÁ ÙdzëÇÝ Ï ³Ë ³Õ ³Ý µ ³ñÓñ³óáõóÇ Ý ç ³ñ¹á ÕÁ ¨ ç³ ñ¹ áõáÕÁ¦21:

²ÝÑ ñ³Å»ßï ¿ Ýß»É, . áñ ÎÇÉÇÏÇá ѳÛáõÃ Û³Ý Ïáï áñ³ÍÝ»ñÇ Ñ³ñó Á ¼áÑñ³åÁ µ³½Ù³ÃÇ í ³Ý·³Ù Ý»ñ ³ ñÍ ³ñÍ»É ¿ û° ² ½·³ÛÇÝ ÅáÕáíáõÙ ¨ û ° úëÙ³ÝÛ³Ý

17 ¶ñÇ·áñ ¼áÑñ³å, ·Çñù º., ¿ç 82:18 ¶ñÇ·áñ ¼áÑñ³å, ·Çñù ¼, ¿ç 112:19 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 113:20 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 115:21 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 116:

XXIX

ì¿Ù

ѳ

ٳѳ

Ûϳ

ϳÝ

ѳݹ

»ë¶

(Â

) ï

³ñÇ

, ÃÇ

í 4

(36)

ÑáÏ

ï»Ù

毤-

¹»Ï

ï»Ù

毤,

201

1

ËáñÑñ ¹³ ñ³ÝáõÙ, ݳ¨ª Ð ³Ïáµ ä³åÇÏÛ ³ÝÇ Ã³Õ Ù³Ý ë ·³ ѳݹ»ëáõÙ ¨ ³ Ù»Ý ³Ý·³Ù ï»ÕÇ áõÝ »ó³ÍÁ ѳٳñ» É ¿ Ãáõ ñù³Ï³ Ý Ï³é³í³ ñáõÃÛ³Ý Ù»ÕùÁ:

ØdzŠ³Ù³Ý³Ï, ²½·³ÛÇ Ý ÅáÕáí áõÙ áõ Ý»ó³Í Çñ »ÉáõÛ Ãáõ٠ݳ ϳñÍ»ë ó³ÝϳÝáõ Ù ¿ñ ½ ëå»É Ç ñ ѳÛñ »Ý³ÏÇóÝ »ñÇ ½ ³ÛñáõÛà Áª ѳñ óÇÝ Ùáï»Ý³Éáí ¹Çí³-ݳ· Çïáñ» Ý. §úë ٳݻ³Ý ËáñÑñ¹³ ñ³ÝÇÝ Ù»ç Ñ ³Û »ñ»ë÷á˳ ÝÁ í ³Û ñÏÛ³Ý ÙÁ ÇëÏ ÙáéݳÉáõ ã¿ Ñ³Û ³½·ÇÝ Ù³ëݳõáñ ¹ÇñùÁ ¨ Çñ Ëáë ù»ñáõÝ ³é³ç µ» ñ»ÉÇù ³ñ¹ÇõÝù Ý ³É É ³õ Ïßé »Éáõ ¿ µ»ñ ³Ý µ³Ý³É» ³é³ç¦22:

²ñ¹ »Ý ³Ûë ݳ˳¹³ëáõÃÛáõÝÁ µ³ í³Ï ³Ý ¿ óáõÛó ï³Éáõ, û ÇÝã å ³ÛٳݻñÇ Ù»ç » Ý · áñ Í»É Ñ³Û »ñ»ë÷á˳ÝÝ»ñÁ úë Ù³ÝÛ ³Ý ËáñÑñ¹³ñ³ÝáõÙ: ê³Ï ³ÛÝ ¹³ ãÇ Ë³Ý·³ñ»É, áñ Ýáõ ÛÝ ¼áÑñ³åÁ 1911 Ã. ÝáÛ»Ùµ»ñÇ 28-ÇÝ ³ ÝÓ³Ùµ Çñ ÏáÕÙÇó §ÚÇß³ï³Ï³ ·Çñ¦ Ý »ñÏ ³Û ³óÝÇ í³ñã³å»ï ê³Ûǹ ÷³ß³ÛÇݪ Ñ»Ýó ³é³çÇÝ Ý³Ë³¹³ë áõÃÛ³Ý Ù»ç ³ñÓ³ ݳ·ñ»Éáí, áñ ú ëÙ³ÝÛ³Ý ê³Ñٳݳ¹ñ áõÃÛ³Ý Ñéã³ÏáõÙ Çó ãáñë ï³ñÇ ¿ ³Ýó»É, ë ³Ï³ÛÝ §²Ý³ï áÉáõÇ Ñ³Û ³µÝ³ Ï Ý³Ñ³Ý·Ý» ñáõ ϳ óáõ û ³Ý Ù»ç µ³ñ»É³íÙ³Ý áã Ù »Ï Ý ß³Ý »ñ» õó³Í ¿¦23: §Ú Çß³ï³Ï³·ñǦ Ñ »ÕÇ-ݳÏÝ ³å³ óáõóáõÙ ¿ñ, á ñ ݳËáñ¹ í³ñã³Ï³ñ· Ç ³Õ»ï³ µ»ñ ù³Õ³ù ³Ï³ÝáõÃÛáõ-ÝÁ ß ³ñáõÝ ³ÏíáõÙ ¿, ³ÝÁݹ ѳï ˳Ëïí áõÙ ¿ ѳۻñÇ ÑáÕ³ÛÇÝ ë »÷³Ï³Ý áõÃÛ³Ý Çñ ³íáõÝù Á, ÇëÏ Ï ³é³í³ñáõÃÛáõÝ Á ã ³ñ³·á ñÍÝ»ñÇÝ ã· ïÝ»É áõ ¨ ã¹³ï» Éáõ ù³Õ³ù³Ï ³Ý áõÃÛá õÝ ¿ í³ñáõÙ £ àõëïÇ ¼ áÑñ³åÁ ³ Ý»ñÏÛá õÕ Ñ³Ûï³ñ³ñ áõÙ ¿ñ. §Î³é³í³ñáõû³Ý Ýå ³ï³ ÏÁ ²Ý³ïá ÉáõÇ Ý³Ñ³ Ý·Ý»ñÁ Ñ ³Û»ñ¿Ý å ³ñå» ÉÝ ¿, ë ïá Û· ¿, áñ ³Û ¹ Ýå³ï³ÏÁ åÇïÇ Çñ ³Ï³ ݳ ݳۦ24: § ÚÇ ß³ ï³Ï³·ñáõÙ¦ ݳ¨ ÏáÝÏ ñ»ï ÙÇçáóÝ»ñ ¿Ç Ý ³é³ ç³ ñÏíáõÙ ³Ý¹áññáõÃÛáõÝÝ áõ Ï ³ñ· Á í»ñ³Ï³Ý· Ý»Éáõ ѳ Ù³ñ. Ù»Í Çñ³í³ëáõÃÛáõÝÝ»ñ ï³ É Ý ³Ñ³ Ý·³å»ï»ñÇÝ, Ñ³Û ³µÝ ³Ï ݳѳݷݻñáõÙ Ýß³Ý ³Ï» É Ñ³Û Ý³Ñ³Ý· ³å»ï, ѳۻ ñÇó É ÇÝ»Ý ù ³Õ ³ù³Û ÇÝ ¨ ¹ ³ï³Ï ³Ý å³ßïáÝ Û³Ý»ñÇ ¨ ų ݹ³ñÙ Ý»ñÇ ÙÇ Ù³ëÁ, å³ß ïá ݳ ÝÏ ³Ý»É ³Ýµ³ñ»Ñáõ Ûë å³ßï áÝÛ ³Ý»ñÇÝ , ѳÙǹǻ ½áñ³ËÙµ» ñÁ ÙïóÝ» É Ï ³Ý áݳíá ñ µ³Ý ³ÏÇ Ù»ç, Ó »ñµ³ Ï³É»É Ñ³Ý ó³ ·á ñÍ ³ßÇñ»Ã³å»ï»ñÇÝ , Ñ ³ÛÏ ³Ï³ Ý Ñ»é³ íáñ Ý ³Ñ³Ý·Ý »ñ Á Ï» ÝïñáÝÇ Ñ»ï ϳå»É »ñ ϳ ÃáõÕá í:

¼áÑñ³åÁ å³Ñ³ÝçáõÙ ¿ñ ݳ¨ Ï ³ñ·³íáñ»É ÑáÕ³ ÛÇ Ý Ñ ³ñ³µ» ñá õÃÛáõ ÝÝ» ñÁ , ù ³Ý½Ç ϳÛëñáõÃÛ ³Ý · áÛá õÃÛ³Ý ÁÝó óùáõÙ ùñ¹»ñÝ áõ Ãáõñù»ñÁ ÙÇßï ¿É ½³ íÃ»É »Ý ѳۻñÇ ÑáÕ»ñÁ, Ñá Õ³½áõñ Ï ·ÛáõÕ³óÇ Ý ³ñï³· ³Õ ÃÇ ¿ ¹Ç ٻɣ àõëïÇ å»ïù ¿ ³ÛÝå» ë ³Ý»É, áñ í»ñ³¹³ ñÓáÕ ·³Õó Ï³Ý Ñ³Û»ñÁ Ï ³ñ áճݳ Ý Çñ» Ýó Ñ áÕ»ñÇ ï»ñÁ ¹³éÝ ³É, áã û ¹ñ³Ýù ÙÝ³Ý ùáõñ¹ ¨ Ãáõñù ³í³ï³ï»ñ»ñÇÝ, ¨ Ýñ³ Ýù ¿É ïáõñù ·³ÝÓ»Ý Ñ³Û»ñÇó: àõ ß³¹ñá õÃÛ³Ý ³ñųÝÇ ¿ í ³ñã³å »ï ê³Ûǹ ÷ ³ß³ÛÇÝ á õÕÕ³Í §Ú Çß³ï³Ï³·ñǦ í» ñç³ µ³ÝÁ , áñï»Õ Çñ á Õç ÏÛ³ ÝùÁ ûëÙ³ÝÛ³Ý å»-ïáõà ۳ Ý ûñ»ÝùÝ»ñÝ áõëá õÙݳë Çñ³Í Ç ñ³í³ µ³ÝÁ ¨ Ñ³ë³ ñ³ Ï³Ï³Ý áõ ³½ ·³ ÛÇÝ ·áñÍÇãÁ ѳÛï³ñ³ñáõ Ù ¿ñ. § Ð³Û áõû ³Ý ÷ñÏáõÃÇõÝ Á ûëÙ³ÝóÇá õû³Ý ÷ñ Ïá õû³Ý Ù»ç ¿¦ 25: ¶áõó» ¹³ ¹Çí³Ý³·Çï³ Ï³ Ý ³ñï ³Ñ³ Ûï áõÃÛáõÝ ¿ñ , ù³Ý½Ç ¼áÑñ³åÁ ÑáõÛ ë ¿ñ Ñ ³ÛïÝáõÙ, à » Çñ ³é ³ç³ñÏá õÃÛáõÝÝ»ñÁ Ï ³ï³ñ »Éá õó Ñ»ï á §ûëÙ ³Ý»³Ý å»ïáõÃÇõÝÁ… ¹»åÇ ×ß Ù³ ñÇï ë³ Ñٳݳ¹ ñá õÃÇõÝ Ï’Á Ýóݳۅ¦26£

² Ûë §ÚÇß³ï³Ï³·ñǦ ÙÇ ï³ñ µ»ñ ³Ï Áª ³é³í»É ËÇëï ³ñï³Ñ³ Û-ïáõÃÛáõÝÝ»ñ áí, §Â³·ñ Çñ Ý»ñϳ۳óáõ³Í ´.¸é³ÝÁ ¦ Ë áñ³·ñáí, 1912 Ã.

22 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 123:23 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 128:24 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 133:25 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 136:26 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 137:

в

ìº

Èì

²Ì

XXX

÷»ï ñí³ñÇ 14-ÇÝ ¼áÑñ³åÁ ѳÝÓÝáõÙ ¿ ϳé³í³ñáõ ÃÛ³ÝÁ£ ³ ·ñÇ ñÇ Ñ»Õ ÇݳÏÁ ´.¸é³Ý áõß³¹ ñáõÃÛáõ ÝÁ Ññ ³íÇñáõÙ ¿ñ §Ñ³Û Ï³Ï ³Ý ݳѳݷݻñáõ íñ³, áõ ñ Ý »ñùÇÝ ù³Õ³ù³Ï³Ý áõ ÁÝÏ»ñ ³ÛÇ Ý íÇ׳ÏÁ ³ÛÝ ³ëïÇ׳ Ý ³Ýѳݹáõñ Å»ÉÇ ¹³ñÓ ³Í ¿, áñ Ù »½Ç Çñ³íáõÝù Ïáõ ï³ íï ³Ý·áõ³Í ï»ëÝ»Éáõ á ñù³Ý å»ï áõû³Ý, ÝáõÛÝù³Ý »õ Ñ³Û ÅáÕáí ñ¹Ç ߳ѻñÁ¦27: ¼áÑñ³åÁ ÝßáõÙ ¿ñ, áñ 1872-1876 ÃÃ. ÁÝóóùáõ٠гÛáó å³ïñ dz ñù³ñ³Ý Á, ݳ¨ ·³í³é³Ï ³Ý ³é³çÝáñ¹³ ñ³ÝÝ»ñÁ µ ³½ Ù³ ÃÇ í ï»Õ»Ï ³·ñ»ñ »Ý Ý»ñϳ Û³óñ» É Çß˳Ýáõ ÃÛ áõ ÝÝ»ñÇÝ ª ³Ñ³íá ñ ѳñë-ï³Ñ³ñá õÃÛáõÝ »ñÇ í» ñ³µ»ñÛ³É, µ³ Ûó û ñÇݳ íáñ ·³Ý·³ïÝ»ñÝ ³Ý Éë»ÉÇ »Ý Ùݳó»É Ï³é ³í³ñáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó: ²Û¹ å³ï׳éá í ï»Õ³Ï³Ý ÇßË ³ÝáõÃÛ áõÝ Ý»ñÁ ³í» ÉÇ »Ý ë³ëïÏ ³óñ »É Çñ»Ýó ½»ÕÍáõÙÝ»ñÁ ¨ ÝáõÛÝÇ ëÏ ÇëɳÙÇ ûñ»Ý ùáí ÑÇÙ-ݳíáñ» É Çñ»Ýó ѳ÷ßï ³Ïáõà ÛáõÝÝ»ñÁ: ê³Ñ ٳݳ¹ñáõ ÃÛ³Ý Ñéã³Ïá õÙ áí ѳÛáõÃÛáõ ÝÁ ç³Ý³ó Ù áé³ Ý³É ³ÝóÛ ³ÉÇ ³ñѳíÇñùÝ»ñÁ, Ñáõë³ Éáí, áñ §Ýáñ é »-ÅÇÙÁ…Çñ ³é³çÇÝ å³ñï³Ï³ÝáõÃÇ õÝÝ»ñ¿Ý ÙÇÝ å ÇïÇ Ñ³Ù³ñ»ñ ѳ۳ µÝ³Ï ݳ-ѳݷݻñ áõ ³ÝÙÇç³Ï³Ý µ³ñ»Ï³ñ·á õû ³Ý Ñá· Ý áõ ·á ñͳ¹ñáõÃÇõ ÝÁ¦28:

àõ à »¨ ϳé³í³ñáõÃÛ³Ý ³ é³çÇÝ ù³ ÛÉ» ñÁ ÑáõÛ ë»ñ Ý»ñßÝã»óÇÝ ï³é³åÛ³É Ñ³Ûá õÃÛ³ÝÁ, ë ³Ï³ÛÝ ¹ñ³ Ýù ßáõï áí Ç ¹»ñ¨ »É³Ý . ѳۻñÇÝ íÇ×³Ï í»ó ³ÛÝ åÇëÇ ëá ëϳÉÇ ³ñѳíÇñ ù, áñ Á ¼áÑñ ³åÇ µÝáõó·ñáõÙáíª · »ñ³ ½³ Ýó »ó §Ñ³Ù Çï»³Ý ßñç ³ÝÇ å³ïÙ³Ï ³Ý ³ñÇõ ݳѻÕáõ ÃÇõÝÝ»ñ Ý áõ ï³é³å³ÝùÝ »ñÁ¦ 29£ ¸³ ÎÇÉÇÏÇ³Û Ç Ñ³ÛáõÃÛ³Ý ë ³ñë³÷»ÉÇ ë å³Ý ¹Ý ¿ ñ, µ³ ñµ³ñáë³Ï³Ý ç³ñ¹Á, áñÁ ¼áÑ ñ³åÇ Ëá ëù»ñ áíª ³ñ³ï ³í áñ» ó §úëٳݻ ³Ý ë³ÑÙ ³Ý³¹ñáõ û³Ý Ù³ùáõñ ¿ ç» ñÁ¦30£ ²í³½ ³Ï³ËÙµ»ñÁ ÝáñÇó ë Ïë»ó ÇÝ Ñ³Ù³ñÓ ³Ï ³ëå ³ï³ÏáõÃÛá õÝÝ»ñÁ, ÝáñÇó ³í»É ³ó³Ý µéݳå»ï ³Ï³Ý ïáõ ñù»ñÁ, µéÝá õÃÛáõÝÝ»ñÝ áõ µéÝÇ Çëɳٳ-óáõÙÁ£ ÆëÏ úëÙ³Ý ÷³ß³ÛÇ ÝÙ³Ý Ñ³Ý ó³·áñÍ å³ßïáÝ۳ݻñÝ áõ ½ÇÝíáñ³ -ϳÝÝ»ñÁª áñáÙ ë »ñÙ³ÝáÕÝ»ñ Á, ³Ý å³ïÇ Å Ùݳó ÇÝ£

³·ñÇ ñÇ Ù»ç ¼áÑñ³åÁ Ý»ñ ϳ Û³ óÝáõÙ ¿ñ ѳÛïÝÇ á×ñ³·áñÍÝ»ñÇ ÙÇ Ñë-ϳ۳ Ï³Ý ó áõó³Ï, áñá Ýó ÙÇ Ù³ë Á û¨ ³ ñ¹»Ý Ó»ñµ³Ï³Éí³Í ¿ñ, µ³Ûó Ýñ³ Ýó ¹ ³ïÁ ã¿ñ ϳ½Ù³Ï»ñåíáõÙ »ñϳñ Ó·Ó·» Éáõó Ñ»ïá ³ëïÇ׳ݳµ³ñ ³½³ïá õÙ ¿Ç Ý µ ³ÝïÇó£ ̳Ýñ ¿ñ íÇ׳ÏÁ ٳݳí³Ý¹ª ´³Õ»ß Ç, ì³ÝÇ, ¸Ç³ñµ»ùÇ ñÇ ¨ ʳñ - µ»ñ¹Ç Ý ³Ñ³Ý·Ý»ñáõÙ, áñï »Õ µ³ ó³ñ ӳϳå»ë ·áÛáõÃÛáõÝ ãáõÝ »ñ ÏÛ³Ý ùÇ, ·áõÛùÇ, å³ïíÇ ³å³ÑáíáõÃÛá õÝ£ ¼á Ññ³ åÁ Ù³Ý ñ³Ù³ëÝ (11 Ï»ïáí) ÝßáõÙ ¿ñ, û DZ Ýã Çñ³í³Ë³ËïáõÙÝ»ñ »Ý Ï ³ï³ ñí»É , á õ±Ù ÏáÕ ÙÇó ¨ ÇÝãå»±ë å»ïù ¿ å³ïÅ»É Ñ³Ý ó³ÝùÝ»ñ ÃáõÛÉ ïí³Í µ³ñÓñ ³ëïÇ×³Ý å³ßïáÝ۳ݻñÇÝ£

¼áÑñ³åÁ Ï áÝÏ ñ»ï ÙÇçáó ³éáõÙÝ »ñ ¿ ³é³ç³ ñÏáõ ٠ݳ¨ §ÑáÕ³ ÛÇÝ Ñ³ñóÁ¦ ϳñ·³í áñ »Éáõ á õÕÕáõÃÛ ³Ùµ (7 Ï»ï), Ù³ïݳÝßáõÙ §Ý³Ë³ñ³ñ³ó Åá Õá íÇ Ï³ï³-ñ»É Çù ·áñÍáÕáõÃÛá õÝ Ý»ñÁ¦31: ܳ Ý» ñϳ۳óÝ áõÙ ¿ 16 Ñá¹í³ÍÇó µ³Õϳó³Í Ù»Í ÷³ ûÃÁ, ¨ Áݹ·ÍáõÙ, áñ ê ³Ñٳݳ¹ñ³Ï³ Ý ÑÇÙáõÝù Ý» ñáí ·áñͳ¹ ñ»Éáõ ¹»åùáõÙ §·³õ ³éÇ Ç ß˳Ýáõ û³Ýó Çñ³õ ³ëáõÃÇõ ÝÁ ÏÁݹ³ñÓ ³Ïáõ Ǧ 32: ¸ñ³ ѳ Ù³ñ

27 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 150:28 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 15229 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 153£30 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ£31 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 160:32 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 165: ò³ÝϳÝáõÙ »Ýù ßÝáñѳϳÉáõÃÛ³Ùµ Ýᯐ µ³Ý³ëÇñ³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹áÏïáñ ²Éµ»ñï Þ³ñáõñÛ³ÝÇ Ñ»ï³½áï³Ï³Ý ³ß˳ï³ÝùÁ, áñÇ ßÝáñÑÇí ݳ Ç ÙÇ ¿ µ»ñ»É 19-ñ¹ ¹³ñÇ í»ñçÇ ¨ 20-ñ¹ ¹³ñ³ëϽµÇ Ñ³Û Ù³ÙáõÉáõÙ, гÛáó ²½·³ÛÇÝ ÅáÕáíÇ ³ï»Ý³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ, ¶ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ³ñí»ëïÇ Ã³Ý·³ñ³ÝÇ ³ñËÇí³ÛÇÝ ýáݹ»ñáõÙ å³Ñå³Ýí³Í ³ÛÝ µáÉáñ ÝÛáõûñÁ, áñáÝù í»ñ³µ»ñáõÙ »Ý ¶ñÇ·áñ ¼áÑñ³åÇ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý, Çñ³í³µ³Ý³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³ÝÁ ¨ Ññ³ï³ñ³Ï»É Ù»Í ·ñáÕÇ §ºñÏ»ñǦ º ¨ ¼ ѳïáñÝ»ñáõÙ:

XXXI

ì¿Ù

ѳ

ٳѳ

Ûϳ

ϳÝ

ѳݹ

»ë¶

(Â

) ï

³ñÇ

, ÃÇ

í 4

(36)

ÑáÏ

ï»Ù

毤-

¹»Ï

ï»Ù

毤,

201

1

¹ ³ï³Ï³Ý å³ßïáÝ۳ݻñÝ áõ §ù ³Õ³ù³Û ÇÝ ßñçáõÝ ùÝÝÇ ãÝ» ñÁ¦ Çñ³íáõÝù å»ïù ¿ ëï³Ý³Ý Ñ ëÏ»É µáÉáñ å³ßïáÝ Û³Ý»ñÇ Ý ¨ Ñ ³ñÏ »Õ ³Í ¹» åùáõÙ §³Ý ³ñÅ³Ý ¨ ½»Õͳñ³ñ¦ ³ÝÓ³Ýó ³½³ï»É å ³ßïáÝÇó:

´³½Ù ³ÃÇí » Ý ³ÛÝ ËݹÇñÝ»ñÁ, áñáÝó ÉáõÍÙ³ÝÁ Ù ³ëݳÏó» É ¨ »Éáõ Ûà ¿ áõ Ý» ó»É ²½· ³ÛÇÝ ÄáÕáíÇ »ñ»ë÷áË³Ý ¨ úëÙ³Ý Û³Ý Ë áñ Ññ¹³ñ³ÝÇ ³ ݹ³Ù ¶ñÇ ·áñ ¼áÑ ñ³åÁ: гñó»ñ ϳÝ, áñ ¼áÑñ ³åÁ ëÏ ½µáõÙ µ³ñÓñ³óñ»É ¿ ²½·³ÛÇÝ ÅáÕá - íá õÙ, ³å³ª úëÙ³ÝÛ³ Ý ËáñÑñ¹³ ñ³ÝáõÙ . ·³í³é³Ï³Ý ѳ ñëï³Ñ³ñáõÃÛ áõÝ Ý»ñÇ, ½ÇÝíá ñ³Ï³Ý ïáõñùÇ, ÑáÕ³Û ÇÝ ËݹñÇ, Î ÇÉÇÏdz ÛÇ Ñ³ÛáõÃÛ ³Ý Ï áïá ñ³ÍÝ»ñÇ, úëÙ³ÝÛ³Ý ë³ÑÙ³Ý ³¹ñáõÃÛ³ Ý í»ñ³÷áË áõÃÛ³ Ý Ù ³ëÇÝ ¨ ³ÛÉÝ, ¨ ³ÛÉÝ: гñó»ñ ϳÝ, áñ µ³ñÓñ³óí»É »Ý ëáëÏ úëÙ³ÝÛ³ Ý ËáñÑñ¹³ñ³ÝáõÙª Ñ ÇÝ í³ñã³Ï³ ñ·Ç ó ïáõų ÍÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ, µÛá õç »Ç, ¹³ï³ñ³ ÝÝ»ñÇ ¨ ¹³ ï³Ï³Ý û ñ»ÝùÇ, ÇÃÃÇѳïÇ ÇÃÇɳ ýÇ Ù³ë ÇÝ: ÆëÏ ½á õï ³½·³ÛÇÝ Ñ³ñó»ñÁ µ³ñÓñ³ óí »É »Ý г Ûáó ²½·³ ÛÇÝ ÅáÕáíáõÙ. ³ÙáõëÝ ³Ï ³Ý, Ï ñÃ³Ï³Ý Ë Ý¹ÇñÝ»ñ, ÏáíÏ³ë ³Ñ³Û µ³Ý ï³ ñÏÛ³ÉÝ» ñÇ Ë Ý¹ÇñÁ (ÐÚ ¸³ßݳ Ïó áõÃÛ³Ý ·áñÍáí ), ϳÃáÕÇÏ áë³Ï³Ý ÁÝïñáõÃÛá õÝÝ»ñÇ Ñ³ñóÁ£

ÀÝà »ñó» Éáí гÛáó ²½·³ÛÇÝ Å áÕ áíáõÙ ¨ úëÙ ³ÝÛ³Ý ËáñÑ ñ¹³ñ³ÝáõÙ ÑÝã ³Í ¼áÑñ³åÇ » ÉáõÛÃÝ»ñÁ , ³åßá õÙ »ë Ýñ³ ³ Ýë³ÑÙ³Ý »é³Ý¹Ç, ·Çï³Ï³Ý áõ ݳÏáõ - ÃÛ áõÝÝ» ñÇ, ѳñó»ñ Ç ÇÙ³ óáõ ÃÛ ³Ý, ѳ Ûñ»Ý³ë Çñ áõÃÛ³ Ý, Ëǽ³Ëáõ ÃÛ³Ý, áÕç ³-ÙïáõÃÛ ³Ý, ³ÝÉáõÍ»ÉÇ Ëݹ ÇñÝ»ñÇ ÉáõÍ áõ ÙÁ ÷Ýïñ »É áõ ϳñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ íñ³: âÏ ³ ÙÇ ÝÇë ï, áñï»Õ ¼áÑ ñ³ åÁ »ÉáõÛà ãÇ áõÝ»ó»É, ãϳ ÙÇ Ñ³ñó, áñ Ç Ù³ëÇÝ Çñ ϳñÍÇùÁ ãÇ Ñ³ÛïÝ »É: ܳ áã ÙdzÛÝ Ñ³ÛáõÃÛ³Ý ß³Ñ»ñÇ å³ßïå³Ý ¿ñ, ³Ûɨ ³½·Ç Ý» ñëáõÙ å³é³ÏïáõÙÝ» ñÁ í» ñ³óÝáÕ Ñ Ùáõ ï ѳßï³ñ³ñ: Æñ » ÉáõÛÃÝ»ñá õÙ ¼áÑñ³åÁ µ³½ÙÇóë å³Ñ³Ýç »É ¿ ÙÇ Ï áÕÙ ¹Ý» É Ïáõë³Ïó³Ï³Ý ï³ñ³Ó³ÛÝáõ ÃÛ áõ ÝÝ»ñÁ ¨ Ùdzµ ³Ýí»É ³½·³Û ÇÝ ß³Ñ»ñÇ ßá õñç:

³í³Ï³Ý ¿ ϳñ¹³É 1912 Ã. ¹»Ïï»Ùµ»ñÇ 21-Ç Ýñ³ »ÉáõÛ ÃÁ ª Ç å³ßïå³Ýáõ-ÃÛ³Ý Ñ³Ûáó ݳËÏÇÝ å³ïñdzñù س Õ³ùdz úñÙ³ÝÛ³ ÝÇ, áñå»ë½ Ç ·³Õ³ ÷³ ñ ϳ½Ù» Ýù áã ÙÇ ³Û Ý ¼áÑñ³å Ç ÷³ëï³µ³Ý³Ï³Ý á õÝ ³ÏáõÃÛáõ ÝÝ» ñÇ, ³Ûɨ Ù³ñ¹Ï ³ÛÇÝ ³½ÝíáõÃÛ³Ý áõ ɳÛݳ ËáÑáõÃ Û³Ý Ù³ëÇÝ: ú ëÙ ³ÝÛ³Ý Ñ»Õ³ßñç áõÙÇó Ñ» ïá ª 190 8-Çó ÙÇ Ý㨠1912 Ã. ¹»Ïï»Ùµ»ñÇ 21-Á, Î. ä áÉëá ݳËÏ ÇÝ å ³ïñdzñù Ø . úñÙ³ÝÛ³Ý Á ³Ùµ³ëï³ÝÛ³ÉÇ íÇ ×³ÏáõÙ ÷ ³Ï í³ Í ¿ñ Çñ ï ³ÝÁ ¨ ÏÛ³ÝùÇ Ñ³ñí³ÍÝ» ñÇÝ ¹ÇÙ³·ñ³ í» Éá õ ѳ Ù³ñ ½µ ³Õ íá õÙ ¿ñ ·Çï³Ï³Ý ·á ñÍáõÝ»áõ ÃÛ³Ùµ : ܳ Ù»Õ³¹ñí áõÙ ¿ñ ²µ¹áõÉ-г٠ǹÇÝ Ñݳ½³Ý¹ Í ³é³Û»Éáõ ³½·³ ÛÇÝ ß ³Ñ» ñÁ áïݳѳñ »É áõ Ù »ç:

¼áÑñ ³åÁ, áñÁ Ñ»ï »É ¿ñ Ø. ú ñÙ³Ý Û³ ÝÇ ³½·³ÛÇÝ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³ÝÁ 1 880-³Ï³Ý Ý» ñÇ ë ϽµÇó, Ýñ³ Ù³ëÇÝ ·ñ»É Ñá ¹í³Í-³ÏݳñÏ §Ì³Ýáà ¹»Ùù»ñ¦ Åá-Õáí³ÍáõÇ Ù»ç, Ý»ñϳ۳óÝ áõÙ ¿ γñÇÝáõÙ úñÙ³ÝÛ³ÝÇ Í³í³É ³Í ³½·³Û ÇÝ -ѻճ÷ á˳ϳÝ, ³ 峪 Ñá·¨á ñ³Ï³ Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ, Ù³ïݳÝß áõ Ù ²µ ¹á õÉ-гÙÇ ¹ÇÝ »ñµ »ÙÝ Ñ³Ù³Ï »ñåí»Éáõ, »ñµ»ÙÝ ½· áõßáñ» Ý ¹ÇÙ³¹ñ »Éáõ ù ³Õ ³ù³Ï³Ý áõÃÛáõÝ Á ¨ ³Ýѳ Ù³Ó³ÛÝáõ ÃÛáõÝ Ñ³ÛïÝ áõ Ù ²½ ·³ÛÇÝ ÅáÕáíáõÙ Ýñ³ ѳñóÁ ùÝݳ ñÏáÕÝ»ñÇ Ñ»ï: ¼áÑñ³åÁ ѳñó ¿ñ áõÕÕáõÙ ²½·³ÛÇÝ ÅáÕáíÇ ³ ݹ³ÙÝ»ñÇ Ý. ÑÇÝ· ï³ñÇ ¿, Ç Ýã §ê³Ñٳݳ¹ñáõ ÃÇõÝÁ ·áñͳ¹ñ» Éáõ ϳï³ñ» ³É ³ ½³ ïá õÃÇõÝ Ïí³Û»É»Ýù¦, ³ñ¹Ûáù ·áñͳ¹ ñíá±õÙ »Ý ³ñ ¹³ñáõÃÛ ³Ý ·áÝ» ï³ññ³Ï³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñÁ : ܳ ݳ˳ïáõÙ ¿ ñ Çñ ·áñÍÁÝÏ» ñÝ»ñÇÝ, áñ ¹³ïáõ Ù »Ý ÙÇ ³ÝÓݳíáñá õÃÛ³Ý, áñÁ ãÇ Ï³ ñáÕ Ñ»ñ ù»É Ç ñ» Ý Ý» ñϳ۳óíáÕ Ù»Õ³¹ñ³ÝùÝ»ñÁª µ³ ó³Ï³ ÉÇ Ý»É áõ å³ï׳éáí, ¨ ѳݷáõÙ ³ÛÝ » ½ñ³Ï³óáõÃÛ³Ý , áñ ãݳ۳Í

в

ìº

Èì

²Ì

XXXII

Ð ³ÙÇ¹Ç ·³Ñ³Ï³ÉáõÙ Á ß ³ñá õݳÏí »É ¿ ÙÇÝ㨠1908 Ã., µ³Ûó ѳÛÏ³Ï³Ý ½³Ý·í³Í³ÛÇÝ ç³ñ¹» ñÁ Áݹѳï í»É »Ý 18 96 Ãí³Ï ³ÝÇÝ ¨ úñÙ³ÝÛ³ÝÇ å³ïñdzñ ùáõÃÛ³Ý ï ³ñÇÝ»ñÇ Ý áã ÙÇ Ïáïáñ ³Í ãÇ »Õ »É£ ¶ïÝ»É áí, áñ úñÙ³ÝÛ³ÝÁ Ñ»ï¨»É ¿ ѳٳϻ ñå áõÃÛ³Ý ù³Õ³ù³Ï³ ÝáõÃÛ³ ÝÁ, ¼áÑñ ³åÁ Ý ßáõ Ù ¿ñ, áñ ¹³ §³ÛÝ Å³Ù³Ý³ÏÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÝ Ý³ Û»É áí ª å³ ñï³¹ñ³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÇõÝ Ù ÁÝ ¿ñ¦: àõ ëïÇ ß»ßï» Éáí, áñ ݳËÏÇÝ å³ïñdzñùÁ §í»ñçÇÝ ÑÇÝ· ï³ñ áõ ³Ý Ï»³Ý ùÁ ¨ Çñ Ñá·»Ï³Ý ï³é³å³ÝùÁ... Éé áõû³Ùµ ³½ ·û ·áõï ³ß Ë³ïáõÃÇõÝÝ»ñáíÁ ³Ýóáõó¦, ÁÝ ¹·Í »Éá í §³ ½·ÇÝ Ù³ïáõó³Í ß³ï ÙÁ ͳé³Ûáõ-à Çõ ÝÝ»ñ¦, ²½·³Û ÇÝ ÅáÕáíÇÝ ³é³ç³ñÏá õÙ ¿ñ §³ ½³ï ϳ óáõó ³Ý»É úñٳݻ³Ý ëñµ³½³ÝÁ Ç ñ»Ý ¹ »Ù »Õ³Í µ áÉáñ ³Ùµ³ëï ³Ýáõ ÃÇõÝÝ »ñ¿Ý¦33: ¼áÑñ ³åÝ ³Ý³ã³ é ·Ý³Ñ³ï³Ï³Ý ¿ñ ï³É Çë úñÙ³ ÝÛ³ ÝÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Á, ÷ñ Ïá õÙ Ýñ³Ý ³Ùµ³ëï³ÝÛ ³ÉÇ Ï³ñ·³íÇ׳ÏÇó ª Ñݳñ³ íá ñá õÃÛ áõÝ ï³Éáí, áñ í »ñçÇÝë Çñ ÑÙáõï ·ñãáí ëï »ÕÍÇ å³ïÙ ³·Çï³Ï³Ý ³ñÅ» ù³ íá ñ ·áñ Í»ñ :

¼ áÑ ñ³ åÁ ß³ñáõݳϻó Çñ ·áñÍáõÝ»áõà Ûá õÝÝ úëÙ³ÝÛ³Ý Ç ËáñÑñ¹³ñ³Ýá õÙ Ý áõÛÝÇëÏ 191 5 à . ëϽµÝ »ñÇ Ýª ÙÇÝ㨠³ñÛáõݳÉÇ ³åñÇÉÇ í»ñçÁ: ´ ³½ Ù³ÃÇí Ù ï»ñÇÙÝ» ñ Ýñ ³Ý ³é ³ç³ñÏ »óÇÝ ª ù³ÝÇ ¹»é ų Ù³Ý³Ï Ï³ñ, Ñ »é³Ý³É Âáõñ-ùdzÛÇó: ¼áÑ ñ³å Á Ù»ñÅ»ó µá Éáñ ³é³ç³ñÏáõÃÛáõ ÝÝ»ñÁ, ·ïÝ» Éáí, áñ Çñ å³ ñïùÝ ¿ ÏÇë»É ѳñ³½³ï ÅáÕáíñ¹ Ç ×³Ï³ï³· ÇñÁ. §â ¿, ÷³ËãÇÉ ã»Ù Ïñ ݳñ, å³ñïùë ¿ ÙÇÝã»õ í »ñçÁ å³ïÝ»ßÇÝ íñ³ ϻݳ ɦ 34: º ñµ ѳñó³Ï³ÝÇ ï³Ï ¿ñ ¹ñí³Í ³ ñ¨ Ùï³ Ñ³ÛáõÃÛ³Ý ·áÛáõÃÛáõÝÁ, ¼áÑñ ³åÝ Çñ Ï Û³Ý ùÇ ·Ýáí ÁݹáõÝáõÙ ¿ñ ³Ù»Ý ÙÇ Ù³ñï³ Ññ ³í»ñ: ´³í ³Ï³Ý ¿ ÑÇ ß»É Â³ É»³ÃÇ »ñ» ëÇÝ ßåñï³Í Ýñ³ í»ñ çÇÝ Ë áëù»ñÁ. §úñ ÙÁ ѳßÇí åÇï Ç å³Ñ³Ýçí» Ó»½Ù» ¨ ¹áõù ãåÇï Ç Ï ³ñ »Ý ³ù ³ñ¹³ñ³óÝ»É Ó»ñ ³ñ³ñùÝ»ñÁ¦: ºí »ñµ ã³ñ³· áñÍ Á Ñ»·Ý³Ýùáí ѳñóÝ áõÙ ¿, û áí å »ïù ¿ ÉÇÝÇ ³Û¹ ѳßÇí å³Ñ ³ÝçáÕÁ, ¼áÑñ³åÁ ³ñdzµ³ñ å ³ï³ë˳Ýáõ Ù ¿. § ºë , ǵ ñ Ëá ñÑñ¹³ñ ³ÝÇ Ñ³Û Ù»åáõë, Ó»½Ù » ѳ ßÇ í åÇï Ç å³Ñ³Ýç»Ù¦35: Æñ³í³óÇ ¿ñ ²ñß ³Ï ²ÉåáÛ³× Û³Ý Á, »ñµ ÝϳïáõÙ ¿ ñ, û ³Û¹ Ëáëù»ñáí ¼áÑñ³åÁ ëïáñ³·ñ»ó Ç ñ Ù³Ñí³Ý ¹³ï³í×Ç éÁ :

²ÛëåÇ ëá íª Ð³Û áó ² ½·³ÛÇÝ Åá ÕáíáõÙ ¨ úëÙ³ÝÛ³Ý ËáñÑñ¹³ñ³ ÝáõÙ ¼áÑ -ñ³åÝ ³ßË³ï» É ¿ Ù»Í ÝíÇñí³Íáõà ۳ Ùµ, á õÅ »ñÇ ·»ñ ³·áõÛÝ É³ñáõÙáí: úëÙ³ÝÛ³Ý ËáñÑñ¹³ ñ³ ÝáõÙ ÑÝ ã³ Í Ýñ³ ѳ٠³ñ Ó³ Ï ùÝݹ³ ï³Ï³Ý »ÉáõÛÃÝ»ñÝ áõ ³é³ ç³ ñ-ÏáõÃÛ áõÝÝ »ñÝ ³å³ó áõ óáõ Ù »Ý, áñ ¼áÑñ³å Á »Õ»É ¿ ³½ ·Ç ÝíÇñÛ³É Á: 191 2 Ã. ÑáõÝí³ñÇ 5 -ÇÝ Î.äáÉëÇ §Ä³Ù³Ý³ Ϧ ûñÃÇÝ ïí ³Í Ñ³ñó ³½ñáõÛóáõ٠ݳ ù³ÝÇóë ß»ß ï»É ¿, áñ · »ñ ³¹³ëáõÙ ¿ ÁÝïñí»É ǵñ¨ Ñ³Û áõÃÛ³Ý Ý»ñϳ Û³óáõóÇ㪠§ºë ûë-Ù³ÝóÇ ÁÉ É³É» ³é³ç Ñ³Û »Ù¦36 , ¨ »Ã» ѳÛá õÃÛáõÝÁ ãó³Ýϳݳ Ç ñ ÁÝï ñáõà Ûá õÝÁ , §ºë ɳõ ³·áÛÝ ÏÁ ë»å»Ù »ñ»ë÷áË³Ý ãÁÉ É³É¦37: Üá õÛÝ ûñ Á §Èáõë³ñӳϦ ûñÃÇÝ ïí³Í ѳñó³½ñá õÛ óáõÙ ¼á Ññ³åÝ ³í»ÉÇ ¿ Ù³Ýñ³Ù³ëÝ»É Çñ Ýå³ï ³ÏÝ»ñÁª ѳÛïÝ»É áí, áñ Çñ»Ý Ý áõÛÝÇëÏ Ý³Ë³ñ³ñ³Ï³Ý å³ ßïáÝ ¿ ³é³ç³ñ Ïí» É, µ³Ûó ÇÝùÁ Ù»ñÅ» É ¿ §³Ýáñ ѳٳñ áñ ãÑ ³õ ³ï³óÇ, á ñ ³é³ ç³ñÏáõ³Í ³Û¹ å³ßïáÝÁ Ïñݳ ÇÙ ³½·Çë ³ñÅ³Ý³å ³ïáõû³ÝÁ Ñ»ï ѳ Ù»Ù³ï ³Ï³Ý Á ÉÉ ³É ¦38 : ܳ Áݹ-·Íáõ Ù ¿ñ, á ñ ѳÛáõÃÛáõÝÁ úëÙ³ÝÛ³Ý ËáñÑñ¹³ ñ³Ýáõ Ù åÇïÇ Ý »ñϳ۳ݳ Çñ

33 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 237£34 ¶ñÇ·áñ ¼áÑñ³å, ¾ç»ñ áõÕ»õáñÇ ÙÁ ûñ³·ñ¿Ý, ƽÙÇñ, 1922, ¿ç Ä´: 35 ². ²ÉåáÛ³×»³Ý, ²ÝÑ»ï³óáÕ ¹»Ùù»ñ. ¶ñÇ·áñ ¼áÑñ³åÇ Ï»³ÝùÁ »õ Çñ ·áñÍÁ, Î. äáÉÇë, 1919, ¿ç 245: 36 §Ä³Ù³Ý³Ï¦, 1912, Î. äáÉÇë, 5 ÛáõÝáõ³ñÇ: 37 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ:38 §Èáõë³ñӳϦ, Î. äáÉÇë, 1912, 5 ÛáõÝáõ³ñÇ:

XXXIII

ì¿Ù

ѳ

ٳѳ

Ûϳ

ϳÝ

ѳݹ

»ë¶

(Â

) ï

³ñÇ

, ÃÇ

í 4

(36)

ÑáÏ

ï»Ù

毤-

¹»Ï

ï»Ù

毤,

201

1

§É³í³·áÛÝ áõ å³ ñÍ» ݳÉÇ áõÅ»ñ áí¦39£Æñ á Õç · áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ùµ ¼áÑñ³åÝ ³å³óáõó»ó , áñ ú ëÙ³ÝÛ³Ý ËáñÑ ñ¹³-

ñ³Ýáõ٠ѳۻñÝ, Ç ëϳå»ë, å³ïí³íá ñ ï»Õ »Ý ·ñ³í»Éª ѳñáõó »Éáí Ç ßËáÕ ³½·Ç ݳ˳ÝÓÝ áõ ³ ï»ÉáõÃÛáõÝÁ£

Sum mary

GRIGOR ZOHRAB IN THE NATIONAL ASSEMBLY OF WESTERN ARMENIANS AND THE OTTOMAN

PARLIAMENT

On the occasion of the 150th anniversary of his birth

Emma A. Kostandyan

Prominent Western Armenian writer, Grigor Zohrab was famous also as a lawyer. From the onset of his activities, he became well known for his brilliant ability as an at-torney and won the favor of the people. Toward the end of 1888, Armenian voters from different regions put forth his name as a member of the Armenian National Assembly. However, due to the leader of the conservative committee of Constantinople, H. Nuryan and as a result of regressive powers who struggled against him, Zohrab’s election was not successful until 1908. In August 1908 Zohrab, after difficult ordeals became a mem-ber of the Armenian National Assembly and in the end of November of the same year was elected as a member of the Ottoman Parliament. While, previous to this he had won many court cases, saving the lives of Armenian and Bulgarian figures, he thus began his social-political and national activities. Zohrab, by raising issues of pertinence and vital importance, because of his bold proposals in the Armenian National Assembly and in the Ottoman Parliament, he indeed because the real people’s choice. Till the very end he remained on the barricades and shared the cruel destiny that was designated to the West-ern Armenians.

39 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ£

в

ìº

Èì

²Ì