tabeiros terra, nº 12, xuño 1999 optimizado

7/22/2019 Tabeiros terra, nº 12, xuño 1999 optimizado

http://slidepdf.com/reader/full/tabeiros-terra-no-12-xuno-1999-optimizado 1/24

- ~~ t s\11 Xornal CuHur tl da Estmda uño 19 1 1

·

,¡ ~

,...,_, ,,/-

- o r s



21

José de QuintasO abor dos nosos emigrados a prol do

noso país ás veces permanece no es

quecemento así como o seu traballodinamizador e, como non , dada a súa posición e o seu contacto cos grandes iÍltelectuais galegas exiliados por todo o mundo,o seu labor informativo e de apoio tantocultural como económico apoiando grandes proxectos como as escalas parroquiaise outros ..

Un caso deses é o de 'José de Quintas ' ,seudónimo co que asinaba José LoureiroGarcía en 'El Emigrado' as súas colaboracións, especialmente de información, desdeLa Habana. El fora nomeado como un doscorrespondentes da 'Sociedad Hijos delAyuntamiento de La Estrada' para o antedito xornal e foi quen escribiu practica"mente na totalidade as 'Postales habaneras', colaboración informativa e ao mesmotempo de opinión.

"O Tío", como sempre .o coñeciamos osfamiliares e achegados naceu no ano 1886.

Emigra bastante xove para Cuba ond$ xadesde novo, e dado o seu espírito galeguista, se integra nas actividades do Centro Galego no que ingresa en Decembro do 1912.Asimesmo pasa a pertencer á SociedadeFillos do Axuntamento de A Estrada, sociedade de suma importancia para os estradenses xa que foi a que dinamizou osapoios para a creación das diferentes es -

las nas parroquias estradenses así como outros apoios culturais, como o xornal 'ElEmigrado' .

Os que o coñecemos, moi pouco podíamos imaxinar a inxente cantidade de coñecementos, de datos, .. dos que 'O Tío' dispuña e que con el se foron porque ninguénen vida se -preocupou de coñecelos polasúa propia boca, ¡canta mágoa Aquel home pausado, depositario dunha cultura acadada por un autodidacta que a emigraciónforxou e que fora en vida aquel elo impor

tantísimo entre os nosos emigrados e aqueJa nación (nai) que os botara fóra dos seuseidos.

Nesa emigración se formou aquel homecrítico co caciquismo imperante no seu país e que o anegaba por todos os lados, como cando defendeu ao Erundino Bergueirode Tabeirós por ter o civismo necesario para reclamar a escola pública de mulleresconcedida por Real Decreto á Parroquia deTabeirós, e de moi adentro sáelle o "todos

Rematamos o mes de maio, mes de

plenitude primaveral e así tamén no

das nosas letras. Tabeirós Terra quere,dende as súas páxinas, no sentir fondode tódolos que nel colaboramos, facerpúblico o recoñecemento á figura

exemplar - alma escolleita - de Roberto Blanco Torres o cal axudoil con

compromiso e lealdade a poñer en certo o principio de que a historia móvese no desenvolvemento das culturas esoamente así, no amor que niso poñamos, el ha ser quen de certo nos salve.Como el mesmo dicía, non é dciado -sen selo - chegar a ser quen queremos.

Epor iso. amén, oeste ano adicadoá memoria do pobo estradense,nós queremos ser (sendo) e des

tas que as accións sigan ás nosas vontades, pois non é boa cousa enganarnos con sentimentos baleiros. Para nóso pobo estradense - como Galicia - tenacentos primorosos que facermos soare un dos máis cualificados está na súamemoria. A Terra de Tabeirós non pode caer -na monotonía, pola contra debe valerse das máis fondas sensibili-

POR

CARLOS LOUREIRO

os que van á emigración teñen dignidade esaben despreciar ao malvado cacique", "ao

· lado do Sr. Bergueiro están os estradensesemigrados e os seus conveciños aquí residentes e todos os homes de honor e dignidade que por Galicia loitan consecueritemen e". El foi un dos que redactou o

famoso manifesto de Abril do 1922 no quea Sociedade Fillos do Axuntamento de AEstrada se dirixía aos estradenses para quetratasen por todos os medios de loitar contra os caciques debido ·á súa actitude de represión e de coartar ideas.

Tamén nesa lonxeva emigración se forxou o seu laicismo, laicismo que tamén eraa filosofía de base sa Sociedade Fillos doAxuntamento de A Estrada na que el foranomeado secretario. Cando un grupo de

dades para recoñerse na súa h1stona,nos seus maiores, na súa cultura e tradicións que serán quen afortezan o

mulleres de A Estrada lles piden axuda para acabar as obras da 'Iglesia nueva', eles

colaboran, pero o mesmo que as desculpasque o propio Curros Enríquez pedira ao escribir a 'Virxe do Cristal', colaboran en

_contra da súa maneira de pensar, simplemente porque elas lles piden axuda elesdescúlpanse dicindo: ·

"Nós, pobres diaños, que non podemosdescifrar a que relixión pertencemos, porque este constante batallar pola vida e poJas colectividades a que pertencemos, róubannos toda a mísera existencia, prestamoso apoio a tal solicitude, xa que non por vocación, por un deber de cortesía para coasnosas simpáticas señoritas da \lila de A Estrada. ( ..) Non podemos, por ningún concepto, corear o que "morra todo o que nonpense coma min". E velaquí o que por unha simple cortesía nos levou a cooperarcunha obra pola que non sentimos vocación ningunha".

. Por outra parte xamais foi o emigrado

conforme que xustificase, coma moitos,nin nunha migalla esa emigración e na súacorrespondencia-información con 'El Emigrado' tenta abrir os olios aos emigrantespotenciais dicíndolles que nesa emigraciónso buscan "braceros baratos''. Critica aogoberno español por permitir que deixeabandonados á súa sorte aos súbditos españois que saen na procura do que na súa patria se lles nega; e aproveita para censuraracedamente ao 'malhadado' corpo consularpolo seu silencio: "son estes representantesoficiais da España enferma, os mil parásitos que, inútiles para outra cousa na corrompida política española, mándanos adesempeñar estes postos para que ridiculicen á Patria que representan e procuren explotar o ruáis posible aos desgraciadosemigrantes da súa nación".

'José de Quintas' finou na súa casa deQuintas (San Xorxe _e Cereixo) o 25 de

Agosto do 1967. Voltara no 1957 á súa Terra, e foi soterrado nun anonimato total,sen que dirixentes nin intelectuais (agásuns cantos, entre os que poderiamos salientar ao seu amigo García Barros) fixesen nina ruáis mínima mención nin acto por unhome que xogara un gran papel na emigración durante a dictadura. Por de-sgracia aTerra pola que loitou desde a lonxanía nonlle rendeu as homenaxes que si lle fixeranlonxe dela antes de voltar.

futuro dende o presente, pois os díasde froito e de seitura abondosa -na

empresa común que é A Estrada en

ideal de pobo e de identidade- non poden írsenos das follas do noso calendario común. Traballemos todos así

por iso, en causa comunal e cara a tódolos ventos que nos poidan poñer

freo ou dificultades. Entre todos -coasaportacións de cada quen sumando

superarémplas e poñeremos -se as

houber- as nosas diferencias de melloracordo. A Estrada, -como pobo e como idea- obríganos.

Os nosos sentimentos de estradenses -na memoria e no presente, a proldo futuro satisfactorio, en palabras deRoberto Blanco Torres - non poden

ser epidérmicos, nin mecánicos. Teñenque nos encher de ben os corazóns eque acugulen as nosas conciencias dereponsabilidades.

Xa que logo, todos e sen máis voltas, dispoñámo-los nosos entusiasmos.Entusiasmos que nos posibiliten exerce-los imperativos das nosas melloresilusións.

filaheirós filerra, xuño de 1999

NOTA: A FOTO PUBLICADA NO

N2 ANTERIOR E DE SAN PEDRO

DE ANCORADOS

REVIST CULTUR L

D ESTR D

EDITA:FUNDACIÓN CULTURAL

DA ESTRADAC Benito Vigo, 10436680 - A EstradaPontevedraTfno:986570165Fax:986570233E-mail:[email protected]

XERENTE:Manuel Arca Castro

CONSELLODEREDACCIÓN:X. Manuel Reboredo BañosDavid OteroCarlos LoureiroXoan Carlos GarridoOlimpio Arca CaldasXosé Lueiro LemosValentín García GómezXosé RodríguezXosé VilariñoXosé Luna SanmartínNicolau Alvarellos

FOTOGRAFÍA:Marcos MíguezBernabé S.L.Xosé E. CarbajalGonzalo GarcíaCarlos López NArquivo

DEPÓSITO LEGAL:BG: 28211997

MAQUETACIÓN:FILMACIÓNP R G

IMPRESIÓN:Tameiga SL _



ID1theírós W:errn, xuño de 1999

-

·EQUIP AMENTO INTE·GRAL DE OFICINAS·INFORMATIZACIÓN DEEMPRESAS

3

Presencia feminina no poeta CABADA VAZQUEZ 11)

A dicatoria do poema, ausente deVagalumes, Unha n9ite (1923) é

"' e s t a "Pra as rapazas da miña aldea", e se Maruxa (1924) aparece incluída en Vagalumes, estará cautelosamente despoxada aquí tanto da galanteadicatoria de 'Vida Gallega' ("Por todas e cada unha das nenas da Estrada,coa fonda ademiración que lles ten. Oautor"), como dos perigosos 'beixos'dun dos versos finais que serán substituídos polos máis cándidos 'sorrisos' ...A artistas estradenses (elas e eles) estará adicado o seu afervoado Chama-mento de 1927 (no El Emigrad,ó') aprol da cultura popular galega: "O fei

xe de rapazas e rapaces que tomaron párte nas representaciónsescénicas en pro dos damnificados de Cuba e da futura Banda daEstrada".

Pero as adicatoriás serán máis concretas noutros poemas, escritos uns en castelán e outros xa en galego. Así Evocación(1923) ten esta adicatoria: "Para ti, que fuiste e1 alma mater deestas escenas". E de xeito similar no poema co título xeral ¡Porcompasión (1923) (no que se inclúen os poemas Tus ojos e Tus .labios): "No es necesario que te lo indique. ¡Ya sabes que para ties . ." -

Este veo·pudoroso desaparece en -moitos poemas amorosos econ iso as adicatorias fanse xa nominais e concretas. "Pra unhamoi galega Maruxiña" é a adicatoria de Serei teu poeta (1923)."Para la srta. M.E. del Carmen" será a de Meus soños (1923).Máis biográfica e significativa será a adicatoria de Delirios depoeta: . (1924): "Para la Srta. Dorinda Vázquez cariñosamente: suprimo Pepe". A morte (só algúns meses despois de publicado este poema) desta xove e intelixente curmá do poeta sumirá a estenunha ·fonda crise interior. Neste mesmo ano aparecerá aínda o

poema No hay juegos con amor coa adicatoria: "Para la niñaAurentina Bergueiro Sieiro".

Pero no ano seguinte, 1925 , os nomes femininos das adicato

rias tomarán un forte pulo : Compasión ("A Moncha P. y f almanoble y corazón de oro"), Sed tengo ("A Charito, que lee misversos"), Amor...dolor ("Para Lupe, amiga del alma"), Desenga-ño ("A Concha, margarita en coral, con todo el afecto y el cariñotodo"), Andar..andar ("Para-Celia, afectuosamente"). E comonunha especie de traca final de flores aparecen agora, nese mesmo aiio, anteriores ou novos nomes femininos, de maneira conxunta, no poema Meu dor, poema este que si aparece en Vagalumes, aínda que naturalmente sen a correspondente anterior

adicatoria, que é un feixe de nomes femininos: "Pra Moncha,Noema, Concha; Lupe, Celia, Charito, Maruxa Solá, Pacita Hinojal, Carmiña Castro e Carmiña Queimadelos. Pra todas e cadaunha".

Entre os nomes anteriores o de Noema (Noema Landeira Martínez) acadará especial importancia poética tanto neste ano 1925como no s e g u i n ~ e A ela estará adicada, en 1925, Nue1Ja Aurora("A Noema Landeira, ·roda amor y sentimiento"), pero sobre todoxá no ano seguinte, Acróstico (ou, segundo a súa versión manuscrita, Estampa. Acróstico). Nos acrósticos -como o lector seguramente ben sabe- o poeta constrúe coa secuencia dunhas determinadas letras dos versos do poema un nome concreto por el

intencionado. No presente Acróstico a secuencia conxunta das ·primeiras letras dos versos desvelan xustamente o nome e ámbolos- dous apelidos de Noema Landeira Martl.nez. Pero para quetanto o editor como o lector de Vagalumes non puidesen descu-

1bri-lo nome desta xove, o poeta adopta o recurso de darlle ó poema un título diferente do de Acróstico. En Vagalumes o título -deste poema será, en consecuencia, non Acróstico, senón outro:Paisaxe do fusco e fusco. Deste xeito Noema Landeira Martínezdesaparece pudorosamente de Vagalumes.

E se o nome de 'Maruxa' (Maruxa sen máis ou Maruxa Solá)foi un dos primeiros das adicatorias de Cabada Vázquez, co mesmo nome rematará tamén o poeta as súas adicatorias amorosas.O seu fermoso traballo en prosa do ano 1927, A nena encantada,publicado por Cabada Vázquez en 'Céltiga' e louvado explícitamente polo seu bo amigo M García Barros, ten esta adicatoria:"Pra Maruxiña, no ferventío do meu amoroso anceio".

-A Rapa das Bestas de Sabucedol is to r o e .411rropo/r 1xia uu h rnulicf6n

Afmnwi ('abada as t

CURSOS DE

-Informática-Contabilidade-Idiomas-Mecanografía

-Xestiónde Empresas-Recuperacións-Etc

·PROGRAMACIÓN·MANTEMENTO

·MATERIAL DE OFICINA

CONSUMIBLES

FORM ClóN OCUP CION L E EMPRES RI L

CTIVID DES ESTR EXCOL RES

C San Paio, 21 -Tfno e Fax:986 57 20 2S - A ESTRADA C/ W Calvo Garra, 5 entlo. Tlf. e Fax: 986 78 39 88 - LALÍN



~ ~ . ...

4 AHistoria de hicho

Antela, novela de Antón Riveiro Coello ga

ñadora do accésit ManuelGarcía Barros 1997, colocatamén á Estrada na primeira liña d promoción narrativa galega. Se coa novelaMagog de María Gándaratiñamos unha novela histórica que recreaba acontece- _

nientos acorridos na xestación dos alicerces do reinode G llicia, nesta obra temasa Galicia actual, a Galiciaferida deste século de emigracións e separacións traumáticas

M ais non será esta unhanovela de emigrantes,senón unha novela ne

gra protagonizada por emigrantes.

A istoria artéllase en dousrelatos paralelos: un prota-

- _ gonizado por Alfredo An-

tela, un galego de Xinzo da Limia que vai a Cuba investigar amorte do seu tío Chicho Antela,,ocorrida antes da revolucióncando se dispuña a voltar a Galicia, e outra por Boris,un matónque ten unha aparición casualmais determinante no decurso dadiéxese. Ambas vense adobadas,e dicimos adubadas porque o

prebe é exquisito, polas cartasque Chicho Antela enviara á casadurante a estancia en Cuba. Ambálas <lúas historias son as <lúas

caras dunha mesma moeda, manteñen unha relación de causaefecto. Así aínda que sabemosdas investigacións, dos contactosque Alfredo mantén coas persoasque coñecían o seu tío pola información tjue nos ofrece un narrador omnisciente en terceira persoa que predomina en todo odecurso narrativo, orientando,

dando ou,ocultando datos ao seuantollo, mais nada sabemos daspersonaxes coas que trata, apenas .unha breve descrición do ambiente en que se moven, nalgúns ·casos tamén física e a relaciónque tiveron con Chicho- da súa

reacción, do que pensaban daspreguntas de Alfredo. Só o sabemos pola outra cara da moeda:

Boris, que obedecendo ordes deAníbal Bacallao tenta matar aAlfredo mais, ao non coñecelo,asasina a Daniel Xeitoso, e despois ao propio Aníbal Bacallaolevado pola tenrura e o amor áterra eque lle transmiten as cartas de Chicho Antela en quen veun espello en que voltar á casa, áterra, á súa pequena vila cubana,Cídra, e vivir tranquilamente

afastado da turbia vida que tiverana cidade. En fin xorde o conflicto existencial <leste neno-homedesnortado que se agarra ás cartas de Chicho Antela coma a un

cravo fervendo, como a últimatáboa de salvamento, para fuxirdaquela vida de agoiros pouco

claros,e voltar á casa e vivir coidando a horta coa súa nai. TantoBoris como Alfredo, cada undesde a súa perspectiva, Borismáis levado pola acción que poloconvencemento propio como lleocorre a Alfredo, son actantesactivos , ou personaxe s esféricos en terminoloxía de Foster,frente a todos os dernais que sonactantes pasivos ou personaxes

planos , por non evoluíren e apareceren xa cofigurados en tantoque, os dous protagonistas principais da acción, son personaxesen conflicto. Deste xeito Alfredoao final sabe que o asasino doseu tío foi Daniel Xeitoso, e o inductor Aníbal Bacallao, co obxectivo de tirarlle os cartos, que,Chicho Antela obtivera da venda

das súas propiedades en Cuba nomomento en que í voltar a Galicia. Mais o final resúltalle amar-

'C Jaheirós 'C Jerrn, xuño de 1999

OS NOSOS LIBROS, S NOSAS LECTURASN FOTO: IAGO COUCEIRO

go: namorárase dunha fermosacubana da que descóbre que é filia do seu tío Chicho e da donade Aníbal Bacallao, polo tantosúacurmá.

Por outra parte a historia desenvól vese en dous espacios fundamentáis, a Cuba

prerrevolucionaria e a Cuba actual como os espacios da acción,e Xinzo da Limia como o espacio da memoria: a investigacióndun crime e as palabras doentesdun home que ten saudades dasúa terra, da súa xente que nuncamáis puido ver. Estes espaciosvan ter unha correspondencia

temporal xa que _s pescudas prodúcense nun período de tempoindefinido, mais breve na Cubaactual e as cartas son saltos aopasado, analepses epistolares quedescriben as impresións, as arelas e os feítos duo galego emigrado e enriquecido na convulsaCuba de finais dos cincuenta.

Noutro sentido, o espacio narrativo divídese en 27 capítulos nosque alternan os dous relatos co

mentados máis arriba ata se fundiren contra a fin do libro, no clímax da acción.

Todo o relato presenta grandes doses de intriga, intri-ga ben administrada que ti

ra do lector, que o mete nunhahistoria en que o autor demostraun bo dominio da prosa poética,por momentos sensual e fermosista, mais sempre constante, po

lo que podemos falar dunha verdadeira pulsación poética, sobretodo nas misivas de Chicho Antela, como se pode ver no seguinte exemplo:

Parto da súa inutilidade, unha .mañá de carazo decidiumorrer na horta; a furto, sen

máis roupa que a camiseta e oscalzóns, brandiu o sacho e xebrou a terra ata que caeu fulminado polos folguexos de dragónque lle encirraron os bronquios(p. 107)

En definitiva como adiantabamos no inicio unha novela de boa construcción,

abundante intriga e áxil lecturaque, ao noso xuízo, vén agrandaro prestixio do Premio Manuel

García Barros, e confirmar ao

seu autor na novísima literaturagalega dos 90.

NCIP L

estradenses

Cultura



W:aheirós W:erra xuño de 1999

XXVI FESTA DOSALMON

O sábado 5 e o domingo 16 A Estrada

O salmón, o rei do río,vol ve á Estrada nunha nova celebración lúdico-gastronómica, _que organizada desde diversos sectoresdesde o CIT ata os res- -

tauradores locais, pasandopolo departamento de cul

tura do Concello), é xatradicional no calendariode festas locais.

Este ano a orga ni za ción, ademais da degustación popular, e da macrocea do sábado 15, quechegou á súa terceira edición, inclúeu unha MostraFotográfica un Festival

Rock cos grupos locais),unha concentración de

motos e rematou cun concerto de Na Lúa.

Un programa completoe ameno que invitou a saírá rúa, ora para degustar osalmón, ora para disfrutardas actividades programadas .

5



6

Chegamos á súa casa deSequeros pola tardiña econ choiva de maio. Ru

bén agardaba por nós na beirada estrada. Rubén e un dos bisnetos de Dolores Torreiro Villar. Fomos ben invitados a pasar e alí estaba ela, a bisavoaDolores, sentada no seu escano,en flor de sorriso acariñado

con noventa e cinco anos 'vividos na súa vida azuerada e apouco, por xullo e por Sta Ana,

ha face-los noventa e seis, a catro do século. Vemos nela unhaestampa de frescura, un estarde nobreza nas cousas dun

mundo vivido, acugulado de

experiencias, de sabencia e dememoria, como fermento xeneroso e absoluto para a imaxinación dos máis novos. Dolores édona de toda unha vida para

aprendermos dela.- O meu tempo de escota foiunha historia. Na casa coidaban tanto de min, queríanmede tal maneira, que non memandaron como as outras, aínda que non todos ían sempre.Fun algo máis de un mes á deRubín, con García Barros e lago á de Pausada - Curantes -con dona Irene. Estábamos to

dos xuntos, rapaces e rapazas,e eu soíña, a un lado, colocábame nun tallo. A escota deRubín era a mesma que agorarestauraron. Os de fóra mandaran daquela os cartas paraque se fixese. Moito do que seiaprendeumo meu pai e outroJuno aprendendo eu. Daquelanon pasei de multiplicar. Líano Silabario, no Manuscrito enos libros que había na casa.Tamén tiña a miña pizarra -¡eo meu "pizarrillo" - e nelafacía as cantas.

Eran tempos distintos. Aobrigatoriedade de ir á escolanon existía. Cando se podía e opermitían outras tarefas si,asistíase para ir aprendendo algo. Iso entendérono ben os

emigrantes de conciencia comoaqueles que sufragaron as escolas de tantos lugares como a deRubín. A emigración en Galiciarevestiu caracteres dramáticos eeles entenderon que os que semarchasen, que foron moitos,deberían ir con preparación.

América daquela -por mor daemigración- ripounos moitoshomes e mulleres. Moitas casasquedaron pechadas.A necesidade botounos polo mundo.- Eu de xogos sabía poucos.Xogabamos á baralla e candoíamos coas vacas, no montebailábamos coas varas ou unhas coas outras. Cantabamos efaciámo-los puntos para campqr ben o bailar nas festas. /amos coas vacas "a Guimarás".

A primeira vaca suíza que chegou derredor foi a nasa. Mercámola en Santiago. Pero va/vendo o de irmos coas vacaspara o monte, tamén poníamosenxeño e botábamos desafíos,si ás de ala arriba, ás de Pausada.

" Sodes primas e máis ben.Unha é o cu do pote.

Outra o rabo da sartén"- Diciámosllelo polo morenasque estaban, pero unha das veces paseime algo co desafío .Boteille un de sete esta/os e anai dunha das .mozas veu queixarse a miña nai.

¡Como cambian os andaresdo sol - dicimos nós - Hoxesería unha distinción de honraiso de estar morenas, aínda que

os tempos xa volven ó rego e

ona OLORES atenta a conversaci ón mira a cámara refrexando

sabiduría

O COMARCÁNS DE HONRA

Dolores Torreirocatro anos duo

século de vida

Otero de Ameixeiras fala con Dolores Torreiro, de Sequeros, unha

muller que nos achega desde a 'súa experiencia outra imaxe da Estrada: ..

Que os máis novos vaian aprendendo da experiencia dos maiores

métennos medo co do cancrode pe e destas veña a usar protectores de alta intensidade. Omoreno daquela era para os quetraballaoan de sol a sol. Era oconvenio dos pobres. A xentede ben, a das boas casas e dospazos, estaban branquiñas conalgo de coloradiñas. Iso eracampar.- Fun coma todas á catequesea Rubín polo tempo da doutrina. Tiñamos moit o coid ado epoñíamos moita atención para

sabe-las causas, pois do contrario "botabánno-lo carneiro". Vasco carneiro " -dicíanlle con risas ós burricáns.

Un andando algo máis , trouxo a mocidade, con ela, o ir ásfestas e mais ás feiras. Os mirares e namoros. As ilusións detodos por andar un pouco máisna vida.- Tratabamos de lle levar osmozas unhas ás outras. Eu eramoi "maghadera " con eles. Unpadriño meu dicía que estabamoifachendoso das súas afilladas que eramos moi "enamoradeiras ''. Gustabamos de termos moitos mozos e que nondurasen máis de tres meses.Hoxe, ó facérense mozos, xanon sae un de onda o outro. a

mos á herba e comezabamos acantar. De seguir-, os mozos,veña a aturuxar. Eu- como dixen - g u ~ t i de ter moitos mozas. En Africa, na guerra e namilicia, tiven tres. Escoite:

Soldadito militarque traes en la mochila.

a escarapela del reyy el corazón de una niña.

Un soldado me dio un ramo,yo lo recibí con pena.

De las manos de un soldado,nunca viene cosa buena

- Mire que fidelidade, que enMelilla, as mulleres dos soldados ían con eles á guerra. Facían de "camilleras". Debíanser moi va/entes. Había esta

canción:

" Mientras mi marido lucha,por su patria con amor,

a los heridos "me adico"con solícito candor. ·

¡Camillera ¡camiliera soyDonde cae un herido,

allí voy.Ni las balas,

ni el ruido del cañón,han logrado de que olvidemi sagrada obligación"

Quen logo había ser seu home -Aurelio Pereiras Couceiro- estaba alí, na guerra. No tempoque tiña libre ou de descanso ,olvidándose das qalas que o podían pillar, el tocaba o acordeón e cantaba. E Dolores dinos:

- E tamén as mozas que estábamos aquí, encantábanos tocártno-la panderetas, así botábamos ó aire:

As f erriñas na baranda.¡Viva quen anda de amores¡Viva quen de amores anda

Dolores ten a palabra e segue a contarnos coa ilusión dequen viviu as cousas, de quenas sabe por ter sabor delas.

- ¡Canto se perdeu - exclama -¡Canto nos valía de alegría irproba-los vestidos á costureira ¡que alegres eramos Recordo unha a que nos gustabamoito ir Era Juanita. Súa naicantaba de marabilla. E mireque coa miseria que había, veña, ¡a vivi-la rumba con alegría

W:aheirós W:erra xuño e 1999

Connosco agora están taménRubén e mais María, dous dosseus bisnetos. Non perden detalle e fan moi ben, pois nós asífacemos outro tanto. Co saberde Dolores un pode pórlle ascostas a calquera tristeza. Memorias como a dela fan contrapeso para calquera nube mouraque nos chegue. A memoria, eela tena, é quen nos leva o futuro.- /amos á feira do Foxo e logoquedabámonos "ó paseo''. As

mellares feiras eran as de Sa.ntos e San Manuel, a de San Andrés valía pouco. Tamén iamosó San "Amaro" a Codeseda ,que a miña nai gustáballe moito e case que sempre nevab(l,íamos en besta e botabámo-lodía e parte da noite. Tampoucoperdiámo-lo Cristo de Seoane.

Daquela as festas comezaban polo día cun anaco Yle sole á noitiña, veña "prá casa".Faciamos un traxiño para todoo, ano e lago outro un algo

máis ruín para andar. As festasde máis sona eran o San Campio en Rubín, os Dolores enLamas, o Carme en Pardemarín O San Miguel en Curantes,O Angel en Olives e Sta Margarita en Cal/obre. Viña a Ban

da de Merza, a cal case quesempre quedaba contratada

dun ano para outro e tamén asde Orazo e Remesar, aínda queestas non tiñan moitos músicos("números" /les dicían). Si quehabía gaiteiros. Un que noschamaba moito a atención - eque tocaba case sempre - erade Rubín. Chamabámoslle "Oturuluras ".

A días de xuño deste anoque corre, xustamente o domingo vinte, na carballeira de sempre, a tan bonita como lle dinos desta parte, a que pacían as

vacas e que agora rozan congusto os veciños para o acontecemen o, celebrarase a festados Pereiriños. Festa recupera

da e restaurada para lecer de tódolos estradenses. A nosa obriga está en irmos alí ecompartirlo día coas xentes daquelas parroquias tal cal comoantano. Falarlle dos Pereiriñosa Dolores é como poñer unhapafabra con sabor a cereixa benmadura e moi azucrada. Un sabor con moitos recordos e ungalano de moitas vivencias.

-Os Pereiriños, de principio,comezaron de pouco, vamos,con non moita xente. GarcíaBarros viña cos rapaces da escota de Rubín. Xuntáronse daquela Lamas e Rubín, Curantes Olives e Pardemarín. Quenrealmente estaba no motor erao Sindicato Agrícola de Pardemarín. A festa celebrábase -ecelébrase- na carballeira dosPereiros de Curantes. Cadaquen ía coa súa parroquia.

Xuntabámonos no local da Veiga da Leña. Traíase unha banda de música (tirando a ruín).No local do Sindicato habíaunha mesa grande e levábase ácarballeira. Fa/aban enribadela. Viña ata o alcalde. Aqueldía quedaba o gando na corte.Todo era festa ata a noitiña.De comida poñíamos xamóncocido, tortilla e algo de pantrigo, se había. Lago a bailar,a cantar e a aturuxar. Despoisfiwse moita causa. De América mandaron catro bandeiras,a de Cuba, a de Argentina, ade España e a de Galicia. Mireesta foto. Nela podemos ver a



'IDahd rós 'IDerrn, xuño de 1999

Dolores coa de Cuba, a súaconsagra, a de Ferrín e outramoza máis coas outras. Eu subín a de Cuba e aínda me estouvendo. Dixen ó facelo ¡e benque o recordo¡:"Eu quixera se-lo voso encan

tiño.Eu quixera sela.máis "sala

da".Ai Dios mio Eu quixera ser, .

e non son nada

Dolores emociónase. Non épara menos. Seu pai foi Secretario do Sindicato e así tamén oda festa dos Pereiriños. El tíñase ós Pereiriños moita estima.Cando o movemento tivo que ir

render contas de tal á Estrada.Pagou daquela mil pesetas de

multa. Outros tamén. Tamén -eo fío disto- e entre outros moitos, saen ó camiño os nomes deManuel Brea Abades e o de José Arca. Para Dolores, moza doseu tempo, tamén había outrasfestas de ano. Preguntámoslle

polos Reis e polos Entroidos.- Cantabamos máis as panxoliñas. Mi padre dieí(l que si, queeles cantaban máis os reis. Acomida de Nadal eran castañas, mazás, bacallao e no nosocaso, algo de mazapán. A xentedábanos cartos, ·poucos, viño ealgo de pan. E nos cantabámoslles:

"De Egipto salió la Virgenhuyendo del rei Herodes.Por el camino pasarongrandes fríos y calores.

El niño o llevancon grande "coidado"porque el rei Herodes

quiere degollarlo"

E outra:

"A Belen caminauna niña adoradatoda llena de flores

y de gracias adornada"

E falando do Entroido, así

nos conta Dolores:

- /amos todos moi arreglados.Levabamos unhas "bagheras"(de Cuba). Unhas blusas brancas e uns sombreiros moi adornados. Era a " Parranda '. ¡E

os mantos Buscabámolos ondefose ¡"A cada cual meghore" .A mellar mascarada era a daUlla. Tiña a fama toda. Nós levábamos un correo que ía pedi-la entrada nas casas. Habíaun "general" que daba os encuentros" e os " vivas". O na

cemento da mascarada era enOlives. Alá marchaba a "Pa-

rranda" e maila música. /amosunha chea de mozas. O director era un mozo. Arredor docoro andaba outro cun látigopara que non se nos achegasen, para coidar de nos ¡e daroupa Uns dos cantares eran:

"La Parranda iba buena,

si llevara los platillos,pero como no los lleva,la parranda va de pillos.

Al pasar la vida de aquíparaallá,

cojo mi pandero y me pongo abailar.

Carnaval ¿ cuando volverás ?C(lrnaval ¡para "comban

char".E vai o outro:

En las indias hay un a mora,que tiene los ojos más lindos,

que el lucero encantador.¡Ay mora

¡" Acabáme "de quererNo me martirices más,

que mi corazón está que se devora,

de "querete"' tanto mora.¿Cuando volverás, Carnaval?

para " combanchar".

Dolores tamén nos fala doscastillos" de San Xoán e de

San Pedro, de como se "salvaban", que non era máis que salta-las fogueiras e librar de queimarse.Facían o lumeiro con piñas etoxo e dicíase para o de SanXoán:

" Sálvame Castillo de SanJuan para que non me morda

cadela nin can"

E para o de San Pedro:

"Sálvame castillo de San Pedro "pra" que non me morda

cadela nin ''perro".

- E lago - dinos Dolores - veñabaile e mais "amor". Todo conpandeiretas e acordeón, que

nós temas un na casa, que erade meu home en paz estea.

Cando lle falamos a Doloresdo liño, ela dinos inmediatamente que para falar <liso, precisaría dous días máis de con-

. versa amigable, si, para nosexplica-lo proceso dende a bagaña" ata a tea. Como secala naeira e como se preparaba a propia eira cunha ca ldada de

bosta e agardábase a que secase. Prometémoslle facelo, peroagora , aínda que por riba, elacóntanos algo. Advírtenos queo liño era un misterio. Súa nai

era tecedeira e ensinoulle amoita xe nte a tecer. Dolores

non quixo segufr con ese traballo. Dános conta de cando chegou o lenzo. Un de Padrón,moreno e outro da Coruña,

máis branco. Bota-lo liño era

un martirio e mazalo daba moito traballo. De tódalas maneiras, daquela unha moza que ca

sase sen unha peza de liño, nonera ben mirado. Dolores ten nacasa algunhas sabas de liño eaínda que llelas pagaban ben,non quixo desfacerse delas. Pola contra, Dolores gustaba domillo. Era moi bo de arreglar.Para esfollar chamaban a unha .persoa pór cada "calco" ( unhamorea del, máis ou menos uncarro). Pola mañá ós homes dábanlle augardente do Ribeiro eas mulleres anís. Polas doce había caldo e papas de arroz e a

A mellor mascarada

era a da Ulla. Tiña a

fama toda. Nós levábamos un correo queía pedi-la entrada nascasas. Había un "general" que -daba o-s

encuentros" e os " vi -

vas"

noite caldo de patacas e fabas.Despois baile ¡e que non chovese

Logo xuntábase a palla en"berrugotas" e ó estar seca, ópalleiro e o millo ó hórreo. Ta·mén nos conta de .cando viñan

as "sachadeiras" (a nai de Varela Bux' ín, o practicante comopor aquí lle din, era unha delas). Eran homes e mulleres .Chegaban da parte de Lalín ede Monterroso e xuntábanse naPena do Foxo. Al{ "axustábanas por unha semana ou por

quince días. Se servían ben xaquedaban comprometidas parao outro ano. ·

- Recordo ben o de da -la"oblata" ("o diezmo"). Oscriados do crego viñan co carro por onde se estaba a mallar e de cada dez monllos, unpara o carro da igrexa. Tam énacordo cando se mercaban as"buldas" . As aa carne, nós

non, que eran moi caras e os

.que as tiñan podían comer carne na corentena e lago había

/7

" .. De médicos había Araujo e Don Manuel Magan, este de Moreira e Boticas ade Carbón e maila de Vilariño, que estapenso que era a máis vella. Na casa tiñamos moita amistade con el. Facía a maiorparte dos medicamentos e tamén desinf ctaba as casas cando o da tuberculose .. "

as de rezar. As de rezar taménnos viñan ben, pois servían para enlia-los untos, que daquelahabía pouco papel de xornais.Outra causa era.a benzón dosbolos de pan. Levabámolos porPascua á igrexa e tiña moitomérito. Tiñámolo ata quincedías. Nós íamos bendicilo aRubín ou a Lamas que é anexo.

Pala Semana Santa tamén selle daban os ovos ó cura. Unhaducia deles p or matrimonio.

E agora Dolores ábrenos unpouco máis o seu corazón de

muller namorada. Un corazónque latexou por tempo a ritmode mar entre Sequeros e Melillae logo con Cuba . Engalánasede tenrura e recorda ben as veces que mirou o ceo por rezarpolo que tanto amou .

- Como xa dixen, tiven moitosmozos, tres en Melilla, pero uncasou comigo. Foi Aurelio Pereiras Couceiro. Tivemos tresfillos e lago viñeron cinco netos, once bisnetos e dez afiliados. Aurelio era un home moipreparado. Foi tarde á mili, a

Santiago e pillouno a guerra etivo que ir a Africa, a Melilla,serviu en Intendencia. Era carpinteiro ebanista. El foi quenfixo a roda grande, a de andarcon auga, da fábrica de madeira da Ponte Liñares. Cando apuxeron a fúncionar, non habíaun milímetro por onde perdesenada. En Cuba, onde estivo

por dúas veces, traballou conmi padre e lago, despois dotrabal/o, ían os dous ó CentroGalega a preparárense en debuxo e novas técnicas.

Casámonos cando eu tiñadezanove anos, no ano vintedous. Chovía moito e levei pastos os zocos de miña nai. Lago,para "ir de paseo" a Vigo, catro días, puxen zapatos. De re-

galos tivemos unha botella decoñac e un biscóito.

Dolores, esta muller sabia emaxistral, co falar dos que saben, cóntanos dos tempos, cando aínda moza, a tuberculosecolleu moitas vidas. Ela -xuntocoa veciña Dorinda- poñíanllesinxeccións ós enfermos.

Afectou·a moitos. Dinos queen nada de lugar,· á be ra dasúa casa, foron quince as martes. Ela tiña algo de reparo,por se pillaba o mal. O médicoDon Manuel Magan de Moreira díxome que tranquila, queeles andaban tamén entre delese non lles pasaba nada. Soamente me pediu que tivese moita canta de desinfectarme.

- A Estrada por aquel temponon era moita causa. Hoxe ca-

se que chega a Liñares. Tiñapoucas casas. Os comercios dexéneros eran os de Dona Ma ría de Escariz e o de Casagrande. Agora hai un mundodeles. De ultramarinos eran osde Bastida e os de SeverinoDuran, vamos os máis grandes.De ferreterías había a de Diego, que penso que foron os pri

me ros e a de Sanmartín. Demédicos había Arauja e DonManuel Magan, este de Moreira e Boticas a de Carbón emaila de Vilariño, que esta

penso que era a máis vella. Nacasa tiñamos moita amistadecon el. Facía a maior parte dosmedicamentos e tamén desinfec taba as casas cando o da tuberculose.

Dolores Torreiro Villar, conacentos de entoación fermosa,non improvisa. O que conta,

fai no con certeza. Nós tomamos boa nota. Mesmo pensamos que debería cobramos portodo o que nos ensina. Todo oque nos dixo ten a color da esperanza.

Non é unha foto amarelada,antiga, en desuso. A súa memoria está na actividade das nosasinquedanzas e así ternos que

constatalo. Dolores sabe comoséntiu por moitos anos o cucopor abril, que o mapa da súa vida ten moito que dicir, pois neviviu con intensidade e así tódolos días.

Dolores escribe primoro'samente as liñas da súa historia,tamén sabe ir ó mencer dos días de sol ridente. Cando lle preguntámo-los anos que tiña, Dolores díxonos poucos. Ben

poucos, iso si, que foron os minutos de estamos na súa compaña, pero moitos os recursosque nos ofreceu xenerosamentepara levarmos cousas connosco

e por sempre. Dolores é unhaluz natural que nos dá a visiónlimpa e acompasada do quetanto precisamos. Agora, os nosos soños van máis alegres e osnosos corazóns saben un algomáis por onde ir. U nha boa

cousa -e nós vímolo con Dolores- e que para ir a máis hai queasistir á escola da vida.

En Dolores recoñecemosunha vida de traballo. lgunhasveces co n sufrimento, pero

sempre con moito esforzo doseu espírito. Dolores fala co corazón.Un corazón no presenteque goza do seu pasado, sabio,vital e fe rmo so. Con ela benpodemos cantar cunha ponliñade toxo ou de xesta nas nosasbocas, pois a súa voz está en

moitos tempos, a catro anosdun século.



8

O CONCURSO

oncello da Estrada organizaba co galloda festa do Salmón un concurso de fotografía o primeiro , que pretendía reco

Uer baixo o epígrafe de arte e natureza fotos dacomarca. Un concurso ó que se presentaban máisde medio ceilto de concursantes. O primeiro premio foi para Gonzalo García (colaborador de TA BEIRÓS TERRA e fotógrafo habitual no xornal

El Correo Gallego), coa foto titulada Palco conRandeeira . O segundo premio foi para MarcosMíguez, tamén colaborador de Tabeirós Terra, efinalmente o terceiro premio f oi para Miguel Salvande.

quí presentamos unha escolma das melloresfotos que, xa publicadas nunha guía da Estradaen imaxes, reflicten a gran cantidade e calidadedas foto grafías. Nacía este ano o I concurso defoto grafía -Concello da Estrada, unha iniciativaque seguramente será tamén pioneira no eido audiovisual.

W:aheirós W:erra, xuño de 999

FOTO GAÑADORA O PRIMEIRO PREMIO

PALCO CON RANDEEIRA

AUTOR: GONZALO GARCÍA

SEGUNDO PREMIO

CABALO

AUTOR: XOAN MARCOS MÍGUEZ

TERCEIRO PREMIOIGREXA

AUTOR: MIGUEL SALVANDE



IDaheirós IDerra, xuño de 999

CRUZ AUTOR: D VID CARRACEDO

ACUEDUCTO DE LEIRA . AUTOR: JOAQUÍN T BO D

ARQUITECTURAS DENDE A MEMORIAAUTOR: GONZALO GARCÍA

A TORRE DE GUIMAREIAUTOR: DANIEL RODRÍGUEZ

ARQUITECJURAS DENDE A MEMORIA . AUTOR: GONZALO GARCÍA

9



/

P odríguez

O domingo 30 de maio, rematando o mes das flores, a lgrexia Parroquial de Berres era atestemuña do nacemento dunhanova coral, a MASA CORAL

DE BERRES, que dirixida polomestre Cándido Fernández

Chedas, conta con corenta eseis compoñentes, entre os quedestacan algúns de idade avanzada que non só fan bo o refránde que nunca é tarde para cantar, senón que polo demostrado,son partes fundamentais da masa coral.

A presentación, a que chegaron veciños de Berres e amigos dende tódalas partes do

concello e da comarca, foi todoun éxito.

Ás nove en punto os corentae seis compoñentes da Masa

Coral de Berres, apadriñada polo director de Radio Estrada,

Pepe Rodríguez, que facía unhapresentación na que pedía lon

.ga vida para a agrupación e líaun poema de Manuel García

Barros, empezaba o recital nosilencio do Templo.

Polas súas gorxas empeza-

ron a fluír temas de diferentesmodalidades líricas, destacandoespecialmente unha salve dedicada á Virxe do Amparo, recollida da música tradiciónal da

parroquia.Finalmente, os numerosos

asistentes solicitaron un bis

- que a Masa Coral efectuou por

dúas veces, mentres os .aplausos. servían de bautizo a esta

nova agrupación lírica que naceno concello estradense.

Especialmente contento, oseu director, o músico e mestreestradense Cándido Fernández

Chedas, aseguraba que a agrupación debe agora seguir trabaliando para mellora-lo seu repertorio e, con máis tempo,

afrontar retos importantes dentro das distintas convocatoriasque ofrece o panorama galego.

Ei1 definitiva, unha presentación e n sociedade que resultou todo un éxito, e que foi respa ldada pola brillante

interpretación dunhas voces

que xa quedaron incoporadas ópanorama estradense, xunto

con outras corais como a Pazode Gca ou a Polifónica Estradense.

Dende TABEIRÓS TERRA

longa vida e moitos éxitos áMasa Coral de Berres.

ffiaheirós ffierra, xuño de 1999

sén eles. Só esta última presentao detalle preciso para ver quecoincide coa ponte de Liñares,mesmo no petril parcialmenteperdido pero, curiosamente, dolado contrario que na realidade.

A pouca distancia do lugarde Ponte Liñares, na parroquiade Lagartóns, hai un cruceiroque se conserva con dificultade.Un aro e·grapas de ferro manteñen de forma precaria das figuras. Os brazos da cruz non están,e probablemente faltasen xa

cando Castelao debuxou a Virxesostendo a Cristo, para incluílana documentación gráfica do libro As cruces de pedra na Galiza. Esta obra recopila como vemos un bo número de

testemuñas gráficas sobre A Estrada, e tamén algunha nota verbal, como a referencia ao cruceiro do lugar da Gándara, en SantaCristina de Vea, con lenda incluída, tomada dun traballo deFermín Bouza Brey e por tantosen debuxo. Tampouco sabemosse chegou a debuxar a fonte daactual Praza da Farola, á que serefería como fonte cantareira

ESTR D na obra de

CastelaoPABLO PORTA MARTÍNEZ

Como ternos descrito nas anteriores entregas, a maioría dasnumerosas referencias á Estradaen pinturas e debuxos de Castelao aparecen relacionadas coasparroquías de Guimarei e Ouzande, seguramente os lugaresmáis visitados por un home inquedo, dinámico e afeizoado aospaseos. Nesta última parte trataremos da presencia na súa obragráfica doutras partes do concello e algunhas dos arredores, co

mezando polo Pazo de Oca, xadaquela lugar de visita inexcusable polo seu interese monumental.

Coñecemos dous debuxos

feítos por Castelao que describen os bancos da entrada aogrande corredQr dos tilos, na zona central dos xardíns, e a fontelabrada en pedra na parede doedificio pola que se accede aorecinto axardinado. Están feítosde xeito minucioso e con moitodetalle, aínda que as anotaciónsde arquitectura pacega, que aparecen de forma sintética nalgunhas viñetas, non foron logo emprega.das en ningún dos seu5_traballos etnográficos, como outras imaxes de tipo relixioso.Con todo, a fonte do segundo

.debuxo é a que aparece logo naderradeira das narracións que

.compoñen o seu celebrado librode relatos Cousas , Chamábanlle a marquesiña. O mesmo queas personaxes que vimos nas viñet as relativas á emigración,

ambientadas con referencias aOuzande, a marquesiña simboliza no seu particular e irónicodestino a condición dos desfavorecidos, mais á parte do evidentefondo social do paradóxico relato, é descrita con tal cornpaixóne humanidade, que sentimos detrás a presencia dunha persoa edunha historia real, non necesariamente do Pazo de Oca.

Son interesantes tamén comopersonaxes os .rapaces que pro-

Fonte do Pazo de Oca Museo de Pontevedra

tagonizan algunhas famosas viñ e t ~ da serie Cousas da Vida.Como contrapunto aos razonamentos dos seus maiores, a inocencia dos nenos cuestiona radicalmente a realidade imposta.Algúns, con quince anos xa noneren en Deus; outros queren saber se os que viven na outra

banda do Miño son máis ex-

tranxeiros que os de Madrí , eoutros moitos aesobedecen, escapan á escola e rebaten as ensinanzas dos mestres. Nunha viñe-

ta dous destes rapaces dubidande que o sol estea quedo, comopredica o mestre, no alto dunhapequena ponte que pode ser a do

río Liñares. X. M. Castaño, no

seu traballo sobre este mesmotema, afirma que se trata da ponte vella de Liñares, e eu sempredefendín esta posibilidade, aindaque non é tan demostrable comooutros casos comentados. NoMuseo.de Pontevedra hai outrasdúas versións da mesma ponte,unha delas cos rapaces e outra

nas primeiras páxinas do Sempre en Galiza .

Para rematar, veremos comoalgúns lugares limítrofes co noso concello foron tamén obxectodo lapis de Castelao.

Outra cruz recollida en Ascruces de pedra procede da parroquia de Sarandón, e o PicoSacro, que asoma ao norte dende o outro extremo do val doUlla, aparece caracterizando ohorizonte en varias pinturas daqueles anos en que o rianxeiro

frecuentou A Estrada. Noutra dirección é digna de mención unha serie de debuxos sobre omosteiro de Carboeiro: dúas vistas da entrada ·coa igrexa, unhavista de todo o conxunto, e detalles dun pórtico e da ábsida dotemplo. Estas obras de grandeinterese, conservadas no Museode Pontevedra, son pouco coñecidas porque non tiveron aplicación nas ilustracións e viñetasque fixeron famoso ao seu autor.Si que é moi coñecida a caricatura que fixo dun destacado víciño daquelas terras: o gaiteiro deSoutelo, Avelino Cachafeiro.

De Soutelo de Montes ternosoutra mostra no agnus dei darectoral da igrexa da Madalena.Cunha cruz de aspas bilobula

das, ben diferente do que virríosde Ouzande, aparece tamén enAs cruces de pedra, en dúas versións. Nunha delas aparece a figura illada e na outra sobre odintel dun portalón de dúas fo-

Has.

A mesma vista ampliada desta entrada erve de fondo noutraviñeta na que de novo dous nenos desobedecen as normas docura. A igrexa da Madalena e arectoral desapareceion h i tempo. Coa mesma pedra foi construído un novo templo máis rri-

ba, no mesmo Soutelo. e nestenovo emprazamento a figura debuxada por Castelao segue a coroa-lo portal de entrada á recto-ral. ·



'é raheirós 'é rerra, xuño de 1999

Viaxamos aArxentina

E ntre o 24 defebreiro e o

0. ' ·7 de marzo

pasados tivo lugara visita organizadapola Excma. Deputación Provincial dePontevedra xunto

con varios concellosentre o que estaba o·da Estrada. De en

tre tódolos participantes case 300

entre autoridades eviaxeiros da expedición hai que dicirque os da nosa vilaeramos maioría ecomo non podía sermenos tivemos quesaíren tres avións

distintos dous de

Santiago e un de

Vigo para xuntar

nos en Barajas eco-lle-lo grande apare- o de Iberia que

nos había levar aterras americanas.

Se algo especial levaba aexpedición foi a Banda de Mú-

report xe de miz de

B ND DE MÚSIC MUNICIP L DA ESTR D FOI UNH TR CCIÓN PERM NENTE DUR NTE VI XE

sica Municipal da Estrada, quelevou a música galega e a música da Estrada a un dos lugaresdo mundo onde pode ser máisquerida e apreciada. Alá o mestre Comesaña e os seus "xoves"discípulos atoparon os aplausosde galegos e arxentinos. Para

esta ocasión, levouse a cabo agravación do cassette 'Trouladaen Bos Aires" primeira grava-

ción feita nos estudios Phonosque Valentín Torrado botou aandar na rúa Gradín recentemente. Esta recompilación perrnitiu deixa-la mostra do repertorio bandíst ico ga lego en

Galicia e Buenos Aires.Despois de 12 horas polo aire,chegamos as 8 00 da mañá

(hora local) e só baixar no aeroporto de Ezeiza (Bos Aires),

estalaron as gaitas e os bailesda terra dos centros galegos deultramar. Comezaron os actosde benvida que a nosa amablexente non nos deixou de brindar en ningún momento, para

facer da nosa o que· a ser unhaestancia inesquecible.

A festa de benvida ce le-

. brouse esa mesma noite no

Centro Cultural do Partido da

Estrada na rúa México conmáis de 600 convidados entre.os que fomos e os que nos estaban agardando tal e como podedes ver nas fotos que ilustranesta reportaxe. Alí ba ilou ogrupo de baile tradicional galego do centro, tocou a banda demúsica e falaron o Vicepresi dente da Deputación D. RafaelLouzáns, o alcalde da Estrada e

Avda. Fernando Conde, 123

36680 - Estrada

Tlfno. 7 02 08)



2/

MÁXIMA EXPECTACIÓN ENTRE OS EMIGRANTES QUE PARTICIPARON NUNHA MACROCEA DE BENVIDA

IDabeirós IDerra, xuño de 19

o Presidente do Centro da Estrada D Ignacio Turnes, foi unvelada ll)arabillosa, de encontrorecreo é lecer do que debe ser oirmanamento da xente dun pobo.

O ALCALDE DA ESTRADA, RAMON CAMPOS, DURANTE UNHA INTERVENCIÓN DAS MOITAS QUE SE FIXERON. DETRÁS, IGNACIO TURNES,PRESIDENTE DA CASA D ESTRADA SEGUE ATENTAMENTE O DISCURSO DO ALCALDE ,. A CARÓN, A SÚA DONA TERESA BÁSCUAS

E a partires de aí comezaronas visitas, ademais do CentroCultural da Estrada que serviude núcleo loxístico de toda aoperación, viñeron os actos culturais en tódolos centros da co

lectividade. Visita ó Centro deRibadumia onde boubo unbarecepdón da expedición quecontou coa presencia do ex-

presidente da Repblica Arxentina D. Ral Alfonsín, ó Centro deYedra no que se nos brindouunha excelente acollida con ceade irma:iamento e varios centosde persoas, o Centro do Carballiño e os máis grandes o Centro Gallego, onde podemos atopar o Hospital Galego-, uncomplexo hospitalario do máismoderno do país e que dá cobertura a miles de socios dendea súa creación. Tamen como

parte interesante está o seu peso cultural, a bilblioteca, dasmáis importantes do galeguismo, os fondos pictóricos e nos

que permanece latente o espíri-

Axencia e A Estrada

POMP S FUNEBRES

T N TORIO

Figueroa de Arriba -Telfs. 57 37 43 - 57 24 06 - 57 28 43 - Servicio Permanente) - Fax 57 22 50 - A ESTRADA



W:aheirós W :errn xuño de 1999 / 13

ENTRE AS VISITAS PROGRAMADAS DESTACOU UNHA Ó BUQUE D

ARMADA ESPAÑOLA JUAN SEBASTIÁN ELCANO

tu do noso Castelao. Polos corredores do hospital podemosobservar varias obras del (Gali- ·za mártir, Milicianos Atila enGaliza), así como a habitación

onde el estivo internado intacta,xunto co lugar onde a súa inseparable e para nós inesquecibleVirxinia o acompañaba; máscaras de Os Vellos non deben de

N ARXENTINA DEGUSTAR UN ASADO É OBRIGADO. PESE Ó APRETADO DO PROGRAMA DE ACTOSTAMÉN SE DEGUSTOU UN ASADO ARXENTINO TÍPICO

namorarse cartas inéditas, primeiras edicións de Sempre enGaliza son só alg unha dasque puidemos observar e falar.Ademais o teatro do centro leva o seu nome.

Máis tarde veu a visita óCentro Galicia, que vén se-laárea de recreo dos galegos enOlivos, cunha eno rme extensión á beira do Río de la Platana que se atopan tremendas instlacións (hosteleiras, piscinas,

salóns de bolos, de conferencias, consultorio médico, campos de fútbol, tenis, baloncestoetc). Alí celebrouse unha auténtica romaría con banda, gaiteiros, orquestra e centos de persoas que percorreran algunhadelas máis de 200 km para poder estar presentes.

Os fogares de anciáns de

Tempelton (fogar español) eDon Celar (fogar galego) quenos permitiron levarlle-lo máisespecial da no sa cultura ós nosos paisanos máis entrados enidade e compartir con eles unsdías tan especiais.

OUTRO DOS PUNTOS DE ESPECIAL ATENCIÓN N VIAXE:

Dentro dun apretadísimó ritmo de traballo, houbo tempopara visita-lo 'Sanatorio Casade Galicia' en Montevideo

Uruguai, onde puidemos com-S CATARATAS DE IGUAZÚ

VENDA DE:

PISOS V.P.L. e V.P.O., PRAZAS DE GARAXE, A

e BAIXOS COMERCIAIS á e

Infórmese nas novas oficinas de atención o cliente:

rúa Calvo Sotelo, 9 -Baixo- A Estrada. 57.25.38

m o BAMARTI S L

e:=::::: : e:::::::> ..----,. -t.:: ..- __ e e i e:::::::> ..- .- - - -



4 / W:aheirús IDerra, xuño e 1999

A DELEGACIÓN PONTEVEDRESA DURANTE O ACTO DE RECEPCIÓN A RAÚL ALFONSÍN, EX-PRESIDENTE ARXENTINO

EN RADIO E.L MUNDO. POR CERTO, RADIO ESTRADA Perfecto Sangiao, enviado especial), TAMÉN FIXOUN SEGUIMENTO ESPECIAL D VIAXE

probar como a colecti vidadegalega, ó igual que fixo en BosAires, dotouse de infraestructuras que aínda hoxe son punteiras no sector nestes países sudamericanos. Este hospital enconcreto alcanza nivéis de operatividade moi semellantes ósque nosos, tal e como manifestou o Secretario Xeral de Sanidade, o estradense Manuel Silva Romero xunto cos propiosdirectivos do centro uruguaio.- Tamén foi importante nestaviaxe a presencia dos mediosde comunicación, xa que ade-

mais dos que nos acompañarondende aquí (Tele Salnés e Radio Estrada), a actuación en directo da Banda de Mú sica Municipal en 'Radio El Mundo' naque xunto coa entrevista ás autoridades da expedición retransmitiu en directo para todoo territorio arxentino que tantocomo dicir media sudamérica,durante esa actuación, recibíronse emocionadísimas chamadas de galegos residentes enprovincias lonxanas como Córdoba ou La Rioja que entre bágoas daban as gracias porque

non oíran unha banda de música dende que de nenos os levaban ás romarías na Galicia natal. O programa dos actos foiseguido tamén por programasda TVG e diversas canles de televisión arxentinas, así omo

entrevistas en emisoras de radio entre os que destacou oprograma de Radio del Centrodo locutor de Salvaterra do Miño Ramón Suárez, gran amantee coidador da cultura galega.

Houbo tamén algq de tempopara o lecer, e ademais daspoucas noites de Bos Aires

FOTO DE FAMILIA N CASA D SAÚDE EN URUGUAI

que nos quedaron libres, nasque puidemos visita-las cataratas de Iguazú, no límite entre oestado de Misiones (Argenti-

. na), Minas Gerais (Brasil) e Paraguai. Alí xuntan os ríos Paraná e Ig uaz ú, un auténticoparaíso natural no que entramos en contacto coa naturezamáis virxe do globo terrá-

queo.Vimos tamén cousas_ andistintas como a fluvial zonade Tigre, o teatro Colón, a CasaRosada, o Obelisco, a Casa doCabildo e paseamos por PuertoMadero, La Recoleta, os xardíns de Palermo, ou a multitu-

dinaria actuación semanal dogrupo Axóuxeres no local demúsica celta El Druída

Foi unha visita que d_urouata o día 7 de marzo no que nomedio de tremendas mostras deafecto regresamos co corazóntriste po la despedida pero o espírito enriquecido por lugares exentes do outro lado dese océano que nos une.

Reportaxe realizado p r

VALENTIN GARCIA



QJ:aheirós QJ:errn, xuño de 1999

OBRADOIRO DE TEATRO DAFUNDACIÓN CAIXA GALICIAEstase realizando na Casa da Cultura,un obradoiro de teatro impartido poladirectora Cristi na Domínguez, froitoda colaboración do Concello da Estrada coa Obra Social de Caixa Galicia.As clases lévanse a cabo os venres de

20 a 21,30.h e nelas están presentesdende os compoñentes dos grupos locais Tirinautas e Lóstregos ata os máisnovos que se inician ou xentes vidasdende Santiago. As clasés durarán atamediados de xullo.

OBRADO HOMENAXEA Á MESTRA DONACARMEN CONDE'A Asociación Cultural 'O Brado', homenaxou o sábado 22 demaio á mestra estradense Dona Carmen Conde polo gran labordesenvolvido ó longo de tantos anos exercendo o maxisterio contan bo criterio nas aulas da Estrada. Este acto enmárcase dentrodos recoñecementos ós mestres que nos educaron e ós que tantodebemos. A asistencia, foi totalmente libre, e os salóns do Recreo Cultural foron o esceario apropiado para este entrañable acto de recoñecemento

HIPERTENSIÓN CÍVICA 'Aproximación a obra de Roberto Blanco Torres', libro de Xoan L Blanco ValdésO estradense Xoan L. Blanco ~ ~ ~Valdés, presentou nun acto or-

•••i toccU NTos

ganizado po la AsociaciónCultural O Brado xunto coRecreo Cultural e nas instalacións de Montecelo. No actoestiveron presentes Isaac DíazPardo como director da editorial, Charo Portela, coordinadora da publicación AlfonsoVázquez Moares como ' presentador e numerosos amigose simpatizantes do autor e afamilia Blanco Valdés comoD. Avelino Pousa Antelo Presidente da Fundación Castelao. O libro, no que se rescataa dimensión do labor intelectual do xornalista e escritor de L _ : _ _ _ . , . . _ . . ° = - = ' - - - - ~ - ' - 'Cuntis, que representou unhadas máis orixinais voces poéticas da súa xeración e un nome absolutamente cimeiro do xornalismo de opinión en Galicia. A pu

blicación, pertencente á serie Documentos de Edicións do Castro, recolle en 397 páxinas a vida e obra, tanto literaria comoxornalística, de Roberto Blanco Torres. Xoan, sobriño neto deBlanco Torres acompaña este traballo con documentos celosamente gardados pola familia que axudan a coñecer máis en profundidade a fructífera obra do xornalista galego ó que se lle adica este ano o Día das Letras Galegas.

CONCERTO DA ORQUESTRA MUNICIPAL DECÁMARA DE AGUIÑO - RIBEIRA E O PIANISTAESTRADENSE XABIER OTERO NEIRA NO COLEXIODE LOURDESO Colexio Nosa Señora de Lourdes, dentro da súa programacióncultural, organizou un recital da xove orquestra de Aguiño, quecon repertorio de Albinoni, Mózart e Vivaldi, mostiou o bo facerdos músic os clásicos galegos. Neste recital destacou a interpretación ó piano de Xabier Otero, xove promesa do piano na Estradaque co Concerto Nºl2 de Mózart fixo vibrar ó numeroso públicopresente no acto.

POESÍADurante o mes de abril, o RecreoCultural desenvolveu unha serie deactos que encheron as súas instalacións coa actuacións de diversas formacións todas elas estradenses. Comezaron coa presentación da follavoandeira de poesía 'Augasverso' odía 9 de abril, que naceu na intención de dar c b i d a toda creación poética e 'tradense. Na .presentación en público estivoacompañada dun recital poético no que interviron o s poetas estradenses Segundo Ventín, Maxill}ino Sanmartín xunto co seuneto Gabriel, Romina Bal, Senén, Osear Valladares, Xosé Lueiroe os convidados Xosé Abella e Antón Dobao, o acto estivo presidido polo Alcalde Ramón Campos e contou coa asistencia de numeroso público. O abril cultural continuou coa actuación do grupo de teatro de Tabeirós Os Lóstregos, que representaron a obrado seu director Olimpio Arca Caldas Os reis do Panchiño" e OsTirinautas que representaron de Varela Buxán Se o sei non volvo á casa". Rematou este abril cultural coa actuación da CoralPolifónica da Estrada o día 25.

/ 15

·

OVALENTENo Pedroso estaba aniñan

do unha néboa mesta, chegando as súas pegadas ata a Forca vedra. Mal asunto. Ainvernía estaba ó vixío. Zoabaun ve nto fresco e forte queobrigaba a ir moi abrigado .Alá no alto os corvos facían edesfacían círculos imaxinarios.berrando de contino. A Pedralba estaba tinguida dun grismorriñento. Algúns paxarosfuxían cara o norte en quendas. O can, medio deitado ó pédo valo, ruáis que ladrar oube

aba. Ramón.coa súa filia María, bulindo ó máximo, procuraban fina-lo labor que estabana facer na Chousa da Picota.Axudándolles tamén andaba oAntucho. O pobre, envellecido , gañándolle pola man ótempo, facía o que podía. Asvacas tamén se lles notaba quetiñan presa por rematar. O ceo,moi cabreado, comeza a rebentar por riba do · monte. Oslóstregos ían e viñarr, e mesturándose, facían debuxos sobreaquel pano fondo e mouro dunceo anoxado. Nestas decátanseque unha parella de gardas civís se achega loitando contra ovento cunha man no tricornioe outra na carabina. As súascapas que foran verde escuro,chascadas polo sol e con pegadas de graxa e tinto, bourabansobre as súas coxas. Ramónque levaba o arado pola rabelae ó ver que se dirixían a el ,véndoas vir, berrou un ¡Xocoma un mundo. O gando quedou trabado. María, asustadamáis pola presencia dos civísque polo bruído do pai, deixoua corda e medio se agochoutralo gando . O Antucho quenon vira nada, ensumido comoestaba no seu traballo, estordigou co berro e vendo os gardas botou as mans á pucha edescubriuse co conveniente edebido respecto como era áusanza. Ramón, tanquilo, recoñeceu ben a un deles, o cha-

Xosé Vilariño·remata nesta entregaa semblanza sobre a

figura do Valente

mado Aboy, que sempre se daba por home ino i for te, fa chendoso e destemido. Alla tiña a misión de dirixirse ácasa do Ribeirao facer unhasdilixencias encomendadas polo xefe da guarnición, pero órecoñecer ó Valente da Somoza, e non sabendo como chama-la súa atención ocorréuselle ó varudo, sen saudar,colle-la carabina pola punta do.cano con dous dedos e dirixirse a Ramón dicindo:

¡Oes ¿Ti sabes onde está acasa do Ribeirao?Ramón, que ben coñecía as súas intencións, díxolle á súa filia: - ¡María- ¡Mande- ¡Saca as vacas do arado

A nena, ~ o n un olio postonos civís e o outro en seu pai,

fixo o que lle mandaban. Ramó n, collendo o arado coasmans, ergueuno e sinalandocara o punto onde estaba a casa do suxeito por quen preguntaban dixo: - Xa sei que V des.saben de sobra onde queda acasa 'dese home, pero, por se·non o queren saber, a casa éaquela e o Valente son eu.

Os gardas ó ver tal demos-.tración, escusándose e co raboentre as pernas, marcharon cara á casa do inquirido, deixan-

. do un longo e paralelo rastrode sorpresa e respecto.Ramón comezou a acirra-lo

gando, tentando ó peso o tempo que tiña para remata-la laboura antes que a treboadaarrimase. Tivo que espabilaloe aínda máis ós seus acólitosque seguían pampos. As leiras,en nada, comezaron a quedardesertas e o trebón principiouaandar anteposto: Toxo, o can,coa cagana de sempre, ergueuse de súpeto e púxose a carónde María coas orellas baixas emirando de esguello. O tempo

. apremaba e había que apuralo, tentando ó peso o tempoque había para remata-la labo ura antes que a treboadaarrimase. Caendo as primeirapinguas xa tiñan.as vacas ó carro.

Non lles deu tempo de chegar á casa. O ceo corhezou abaldeirarse e as nubes, mourase mestas, cabalgando sobre oscabalos da choiva, debuxabanpantasmas vagas e imprecisassobre o cinsento monte.

María tentaba taparse agachándose contra os ladrais.'cando non lle facía falla os berros de Ramón e de Antuchopara ir ás carreiras.

A fin chegaron á casa e nunsantiamén acomodaron os trebe llos na barra e o gando nacorte.

Na lareira o pote fumegabacolgado na gramalleira.



16/

º románico de

noso, o dos

. aproximada

mente 22.000 estra

denses, que hoxe en

día damos sentido esensibilidade ás nosas51 parroquias, é sen

lugar a dúbidas, a arte

que mellar nos definecomo estradenses ecomo galegas.

Na procura do noso.

ROM NICOD cía don Ramón Otero Pe

drayo que . .as parro

quias significan moito,significan todo, son a nosa familia; porque veñen dos clans dosantigos celtas, porque a hermidaou igrexa florece sobre o lugaronde se erguía o castro axedador

de horizontes e falando da nosavila dicía, o patriarca das nosasletras, .. quizais non haxa en

Galicia exemplo tan elocuente de

pobo nado no cruce de camiños,como o que leva o seu nome latino e galego de camiño: A Estrada.

Paremos un breve repaso aonoso románico coñecedores da

grande influencia exercida por

Compostela ·nas nosas igrexas esabedores, asemade, das partiCu-·laridades propias de cada unhadas nosas igrexas, peculiaridadesque veñen dadas , quizais, por

que cada grupo humano dúnha

parroquia galega -como ben dixoo profesor e escritor estradenseManuel Cabada Castro- vive tanpreto da natureza e da súa miste

riosa soidade coma lon xe damultitude artificial das grandescidades.

Comezamos, pois, o percorrido por dúas orixinais igrexas queson, de cetto, paradigma do romanico galego . As igrexas de

San Pedro de Ancorados e SanXurxo de Codeseda son as únicasigrexas de ábsida pentagonal deGalicia, xunto á de Santa Maríade Acibeiro que teñen cinco ventás románicas na ábsida. BangoTorviso, autor da Arquitecturarománica en Pontevedra sinalaque estas dúas igrexas, san Pedro

- e san Xurxo, non só pertencen ámesma diócese e á mesma esco-1 , senóri que son, asemade ,obras feitas pola mesma man .ámbalas dúas igrexas son da segunda mef c de do S.XII, nunhadata inmediatamente posterior a-1170.

O apelido de San Pedro, Ancorados, ºvén, segundo Pedro Varela autor de La Estrada 1923, deancos, cábado, encorvadura dochan, por ser deste xeito o terreo.San Pedro de Ancorados, pertenceu á fundación que os Terciarios

Regulares Franciscanos tiñan no

'é aheirós 'é erra, xÚño de 1999

UNHA SETEIRA CON ARQUIVOLTA SEMICIRCULAR AÍ VEN SAN LOURENZO CO SEU CALDEIRIÑO

PENZO . SAN LOURENZO DE OUZANDE

convento de S. María a Nova deSantiago, fundado por Juan García Manrique. Coa reforma dosconventos -primeira metade

S.XVI- San Pedro pasa no 1577.a depender do cenobio de mon-xas clarisas de Santiago. Segundo as Me111orias del Arzobispadode Santiago do Cardeal Jerónimodel Hoyo os froitos das herdadesda igrexa dividíanse en tres partes: dúas para as monxas e a terceira para o crego por elas presentado. Ao redor da igrexa, nascasas que aínda chaman do convento, tiveron as monxas as súasmoradas e celeiros ata a desamortización do século pasado. A

porta da fac ha da pr incipal daigrexa de San Pedro, ten unha arquivolta tórica semicircular quedescansa sobre dúas columnas de

capiteis vexetais. O tímpano vaicon dobre lumieira e está esculpido con labor de lacería: con

tres cruces de San Andrés de La.zos unha delas tapada por unhaimaxe moderna de San Pedro.

. A ábsida pentagonal, procededun decágono regular, internamente ten unha arquería cega.Orixinariamente tivo cinco ventás románicas, unha en cada plano, das que soamente se conservan as tr es dos planos máis

setentrionais, con arquivolta tórica semicircular, e chambrana concatro filas de tacos, apoiada sobre dúas columnas que teñen ca-_

piteis vexetais, tres cabeciñas de

· leóns e un personaxe tocando un ha viola. O aleiro románico e oscanzorros desapareceron. Tan sóse conserva a cuberta que ía decorada no seu chafrán por unhacadeneta de rombos. O arco

triunfal derrubouse para gañar altura, consérvanse os fustes dascolumnas, as bases están mediosoterradas e os capiteis foron picados.

O nome da outra igrexa de

ábsida pentagonal, Codeseda,

vén de Codeseira localidade

abundante en codesos). A freguesía de San Xurxo de Codeseda édas máis antigas da Comarca deTabeirós. A principios do século

X, o Bispo de Iria, Sisnando,menciona nunha escritura a Codesión como tributaria para omosteiro do Pico Sagro. LópezFerrt<iro sip.ala que no ano 1124hai unha doazón do mosteiro deSari Xurxo de Augas Santas ouCodeseda. No ano 1164, era abadesa do mosteiro Mariana Fernández, como se constata nunhaepigrafía recollida, da porta daepístola, polo Cardeal Jerónimodel Hoyo; inscricións que eu nonatopei na igrexa. Na Bula do- Papa Anastasio IV, do 8 de abril de.1154, na que se confirman os privilexios e posesións da igrexa

compostelana menciónase o deCod eseda (coteseta). A fundación do mosteiro, como ben nosindica Hipólito de Sá autor de

Las rutas del románico en la pro-

vincia de Pontevedra é anterior a1164. No S.XV o mosteiro de

Codeseda, no que só quedabandúas monxas, foi suprimido polocabildo. A igrexa é o único quequeda do cenobio. A igrexa de

Codeseda é dunha nave, reedificada, e ten unha fermosa ábsidapoligonál completa, procedentedun decágono regular. Dende oexterior a ábsida está dividida encinco tramos, por cati:o semicolumnas de capiteis v x t i s adosadas ás arestas dos ángulos, uni-

Aprincipios do século X

o Rispo de /ria Sisnan-do menciona nunha escrituraa Codesión omo tributariapara o mosteiro do Pico Sagro

dos a dous muros rectos por douscontrafortes de sección rectangular. Nos cinco tramos hai cincoventás, unha en cada tramo, conarquivolta tórica semicircular defino xadrezadó, chambrana de

cinco filas de tacos e unha seteiiacentral. Dentro da igrexa a cabeceira está unida á nave por un arco triunfal de medio punto, lixeiramente peraltado, característicado románico compostelá, e por

outro arco paralelo faxón. A cu

berta no tramo recto da capela



'éliaheirós 'élierra, xuño de 1999

maior é unha bóveda de canón. O' resto está cuberto cunha bóveda

de forno sobre os seis nervios.Entramos agora nun grupo de

catro igrexas que teñen, a simplevista, un mesmo denominador

común: a forma semicircular dasúa ábsida e ademais as catro teñen, como veremos máis adiante,un mesmo problema en canto ádatación cronolóxica. ·Estamos afalar de San Lourenzo de Ouzan

de, San Miguel de Moreira, SanEstebo de Oca e San Martiño deRiobó.

Ouzande antigamente chamábase Ausande, que en latín vulgar significa a lá, andando ata

máis adiante. Do ano 1362 é unescrito polo que dona Aldonza

Fernández de Churruchao doa ómosteiro de Acibeiro toda cuanta herdade et chantado eu ey enna freigesia de San Lourenc;oDouciente, a cual herdade chaman dorrego . Máis tarde, ao redor de 1574, aparecen documentos nos que a Ouzande se lledenomina Uc;ande e tamén aparece como vila de Ausinda. Xa noséculo XVII identificase Ouzande con San Lorenc;o de Beande.No 1910-1911 Castelao ía de paseo, coa que posteriormente seríaa súa muller Virxinia Pereira ,dende A Estrada ata San o u r e n ~zo. Gustáballe moito a igrexa e ocruceiro. En canto á relación deCastelao coa igrexa de Ouzandee coa Torre de Guimarei, querosalientar os bos traballos de XoséManuel Castaño na revista do

Museo do pobo estradense, AEstrada: miscelánea históricocultural e os artigos que ven quitando, Pablo Porta, no xornal

cultural, o Tabeirós-Terra, baixoo título da Estrada na obra de

Castelao.Un carneiro portador dunha

cruz está no piñon do muro dotesteiro da nave de San Lourenzo. O tema apocalíptico do Ag-

. nus Dei, tan representado na mini a tura mo zá rabe, es tá moi

difundido no noso románico. Acaracterística do Agnus Dei de

Ouzande está na tipoloxía da

cruz. Estamos <liante dunha cruzde palmas ou de oito puntas, estacru z é de tradición hispánica, utilizada polos hi spanovisigodos, éunha c ruz que pertence ao grupodas patadas, característica de Asturias. Outras cruces <leste estiloatopámolas no piñon da ábs ida

de Santa María de Loimil e no deSanta Maria de Frades.· O máis s alientable da arte ro

mánica que posúe San Lourenzode Ouzande é, como ocorre namaioría das igrexas da Comarcade Tabeirós, a súa ábsida semicircular. A ábsida de San Lou

renzo -a di ferencia das outras

tres igrexas de ábsida semicircu-

1 r- non posúe nin co lumnasadosadas ao tambor nin contrafortes na porción rectangular. Estas ausencias, de todas maneiras,non constitúen un elemento orixinal diferenciador, xa que desapareceron, seguramente, por mor

dunha reco nstruc ción. Dende oexterior vemos unha seteira simple, que non está enmarcada porarcos, nin r,o lumnas. Enriba da

seteira, escorado un pouco á esquerda, distinguimos o escudo domarqués de Santa Cruz _ue tivo,durante moito tempo, a prebendade presentar crego. Sen dúbida omáis interesa nte da ábsida é oseu aleiro de chafrán recto con-bolas sostido por unha magníficae variada colección de canzorriños moi choqueiros. No interior

da áb s ida hai dous arcos , untriunfal e outro perpiaño ou fa-

CAPITEIS DO PREBISTERIO SAN LOURENZO DE OUZANDE

xón, que está pacalelo ao triunfal.ámbolos dous son arcos de medio punto, algo peraltados -outracaracterística do románico compostelá- cunha lixeira tendencia á

tema apocalíptico do Ag-nus Dei, tan representadona m iniatura mozárabe,

está moi difundido no nosorománico

ferradura, sobre todo o triunfal.O capitel meridional presenta unha loita de leóns. Lémbranos unsimilar dunha escea de caza nocapitel meridional, do arco fa xón, da igrexa de Santiago de Tabeirós. A bóvedada ábsida é de

canón no tramo

recto e de forno,cascarón ou

cuarto esfera notambor semicir

cu lar. A tendencia, ao igual cosarcos, é de lixeira directriz de

ferradura. A seteira está enmarcada cunha ar

q u i vo t ase m i c i rc ul ar,

apoiad a so bredú as columnas

de fuste monolítico e con capi

teis vexetais. Nomedio das co -

1umnas , presi dindo a cabeceira, está o patrónde Ouzande: SanLourenzo , ' Aí

ven San Lourenzo co seu caldeiriño penzo' .

O cruceiro

ten dúas figuras.Na parte de enriba da vara , San

Lourenzo e na

de abaixo , San

Bartolomeu que

ten preso ao demo. Don ManuelCastiñeiras, curapárroco da Es trada e gr and eafe ccionado ao

mundo da arterecoñeceu a ima-

xe de Bartolomeu por asociaciónco san Bartolomeu de Pontevedra. Revisado o libro de fábricaaparece, no ano 1678, como titular da igrexa un crego chamadoBartolomeu, que non tivo reparosen poñer na vara do crúceiro a figura do seu santo; mesmo aparece o nome do canteiro de Forcarei e a cantidade pagada. Ocruceiro quedou dende aquela,mediada a década dos 70, ben

datado. D. Manuel comunicoulleaos veciños a data real do cruceiro: Ano 1678, a costa do Rector.

O nome da freguesia de Moreira, morera, ven, quizais, dasmoras, moi abundantes nas silveiras desta parroquia. Aínda quenon podemos esquecermos de

que os lugares, onde vivían os

protagonistas dos nosos cantos

infantís, os mouros, eran chama-

dos morerías. Moreira sinala natoponimia sitios nos cales a rocha ou o terreo preséntanse dunha color escura ou morena. Sabemos que o arcebispo Xoán Arias

M oar cóntanos queo nome desta jre-guesía de Oca vén

do filio de Darío de PersiaJOco

no seu testamento, datado o 20

de abril de 1266, fai unha doazóndo Casal de Moreira a Santiago.Pertenceu esta igrexa ao. mosteiro benidictino de San Martiño Pinario pasando posteriormente á

Coroa.De San Mi

gue l de Moreiradestacaría por riba de todo a beleza e orixinalidad e de dous

do s seus ca pi teis . Irnos con

eles. Están no

exterior da ábsida. O capitel 'meridional amosanos, no centroda cara princi pal, unha figurahuman, vestida

cunha túnica

curta, e cos brazos abertos tratando de separara dous ameaza

dores cuadrúpedo s -leóns- que

teñ en as patas

e nredadas nun

tal o ou ¿é unha

corda?Estamos <lian

te dun capitel

que está a ofrecerm os un dos

temas má is co tiáns do románico galego: Da

niel salvado dosleó ns, (a imaxe

da alma salvadado mal). Ou podería significar,tamén, os peri gos, aos que estaba sometido o

peregrino , simbolizado s polos

/ 17

leóns e a axuda e protección doApóstolo. En calquera caso estamesma temática repítese nun capitel -conservado no museo de

Pontevedra- da igrexa de S. María de Bermés. O capitel setentrional está formado por tres figuras humáns. U nha delas

axeonllada sostén contra sí unlargo báculo, mordido por unhaserpe ondulada aparecida entre

ésta e a figura central. ( . .. so

branceira a mítica que o noso país construíu ao redor da serpe) Acara principal do capitel está representada por un personaxe, detúnica longa ata os pés, que sostén nunha man unha bolsa e mesmo parece estar recibindo algodo personaxe da esquerda. Re

presentaría, seguindo a Constantino Neira Baloira na Compostellanum, a chegada do peregrino ámeta. Seguiríase, <leste xeito, coatemática xacobea. Estes dous capiteis teñen unha característica

común que é que están unidos directamente ao fuste, carecendo

de astrágalo e colarino.Outra xoia do noso románico

que se encadra dentro <leste grupo, de igrexas de ábsida semicircular, é San Estebo de Oca, o nome desta freguesía de Oca

podería vir do apelido dun famoso guerreiro expulsado de Toledo: Oc a, descendente de Olea,

que se establecería nesta localidade e lle daría o seu nome. Moar cántanos que o nome desta

freguesía de Oca vén do filio deDarío de Persia, Oco. Seguindoesta teoría chegamos a Álvaro deOca que casou con Constanza de ·

· Rivadeneira e, ámbolos dous ,fundaron a parroquia. Mais se

nos fixamos na etimoloxía portuguesa, Oca significaría antiquísima cabaña ou primitiva vivendade indíxenas.

Sabemos pola Historia Compostelana que a igrexa de San

Estebo de Oca pertenceu á SéCompostelá dende (} Je a adquiriuo arc ebispo Xelmlrez no ano

1114. No eclesi·stico dependeuesta freguesía do mosteiro de SanXoán da Coba desaparecido nas ·augas do Ulla no ano 1575 pasando despois a pe rtencer ao

Priorato do Sar que pagaba oitofanegas de froito á fortaleza daBarreira ou de TabeirÜós. Despois Oca pasou a pertencer á Coma .

Hai un dito popular nesta parroquia que di: 'q uen moito vai áigrexa algunha ten feita'.

Esta igrexa semp re. es t ivo

eclipsada polo Pazo que e n palabras de Otero Pedrayo é de decoración sobre todo ba rroca, por

unha determinante propia do espírito galego cara á ornamentación profusa, expresiva e graciosa . Pero hoxe non irnos fa lar,

aqui, do noso Versalles Galego .San Es tebo é unha xoia eclipsada, unha miudeza inesquecible, edebe ser visita obrigada para tódolos afeccionados ao románico.Permítanme roubarlle estes versos de loubanza ao Pazo. San Es tebo ben o merece.

Cando na igrexa de Ocaa tardiña o sol fachea,parece un navlo d ouroqu o pE da costa fo ndea.Como ocorre en moitas igre-

xas da nosa comarca, seguramente para poder darlle unha maioramplitude, a fachada princicipalde San Estebo foi totalmente reedificada no ano 1769.

Continuará



18J

A ESTRADA VIVE NO MES DE XUÑO UN PROCESO ELECTORAL QUEREMATARÁ O DÍA 3 CO CHAMAMENTO A VOTAR

Cnaheirós Cnerra, xuño de 1999

O ELECCIÓNS

Tres

elecci

idaturas® ® @

mu c pa ses son os partidos que se presentan na demarcación da Estra

da ás eleccións municipais que se celebrarán o vindeiro 13 dexuño. Partido Popular PS de G PSOE e BNG conforman o

trío de alternativas. Ramón Campos Manuel Otero Espiño e ManuelRendo son os cabezas de lista -respectivamente- das tres f ormaciónspolíticas estradenses.

REDACCIONA Estrada vivirá o próximo 3

de xuño unha nova xornadaelectoral. Chegan as elecciónsmunicipais que conformarán aCorporación que dirixirá o no

so concello na entrada do século XXI.

Tres son as formacións pol íticas que conforman as posibilidades de eleccións dos estradenses, as tres xa representadasneste momento no propio concello: Partido Popular, PS de GPSOEeBNG.

Ramón Campos e ManuelRendo repiten unha vez máiscomo cabezas de lista de Partido Popular e BNG, respectivamente mentres no PS de G

O 13 exuño

tódolosestradenses ternos

unha cita: aelección dos nosos representantes no concello

PSOE o cabeza de lista é Manuel Otero Espiño, que reempraza no posto a Jesús Tallón.

13 X

O domingo 13 de xuño rematará-a campaña electoral co chamamento a votar a tódolos estradenses, para elixi-los vinteúnconcelleiros que conformarán ogoberno local que nos levará aentrada do século XXI.

Unha cita que, inexcusablemente, debe se-la cita da reflexión e a da participación democrática dos estradenses nunproceso electoral que é o máiscercano á tódólos cidadáns doconcello.

CONVERSAS COANOBRE DAMA é o último traballo teatral dun mestreque sempre está pendente da

evolución cultural da nosa comarca: Olimpio Arca Caldas.

Editado polo concello deCuntis, Conversas coa NobreDama é unha peza teatral estructurada para a súa actualización cada ano, segundo oautor designado no Día dasLetras Galegas, e foi representada na Universidade Autónoma de Madrid en maio de1993 polos alumnos do Colexio de Figueroa ( A Estrada),aproveitando a excursión defin de curso.

A Galicia Clásica eBarroca de Ofelia Rey Castelao, presentada na Estrada Precisamente esta obra representouse no Cine Victoriade Cuntis o Día das LetrasGalegas dentro dos actos oficiais que o concello cuntienserealiza para homenaxear a

Roberto Blanco Torres.

O ibro oí presentado no edificio Expo-Tabeirós d Fundación Comarcal Tabeirós Terra de ontes

REDACCION

Ofelia Rey Castelao, naceu nanosa parroquia de Arnois noano 1956, é doutora en Historiacon premio extraordinario polaUniversidade de Santiago, naque é profesora titular. O seutraballo de investigación nocampo da Historia moderna deGalicia tradúcese nunha extensa bibliografía na que figuranmáis de medio cento de artigosespecializados e varios librosnos que abordou cuestións da

Galicia do Antigo Réxime tan

to dende o punto de vista dahistoria económica como da

historia cultural e das mentalidades. Na actualidade dirixetres proxectos de investigación(dous deles internacionais) asícomo a revista Obradoiro de

Historia ModernaA Galicia clásica e barroca,

ofrece unha visión distinta e renovada da historia de Galiciano período moderno. Se nunhaprimeira fase os historiadores

desta época se ocuparon con

preferencia do marco demográfico e económico no que se desenvolvía a vida das xentes,nos últimos tempos foron os aspectos culturais, educativos, relixiosos e os relacionados coahistoria das mentalidades osque concentraron boa parte daatención historiográfica. Estelibro nútrese desas achegas e dainvestigación directa reflectidapola nosa autora. O resultado éun texto de sumo interese, unha

ampla e actualizada síntese que

nos aproxima a un tramo dahistoria de Galicia aínda escasamente divulgada.

Precisamente na derradeirasemana de maio, e no centroExpo-Tabeirós Ofelia Rey

Castelao presentaba, xunto conD Olimpio Arca, na Estrada oseu traballo. Unha exposiciónrigurosa como acostuma·a autora <liante dun público que seguiu atentamente a evolucióndidáctica nesta presentación.

AGRUPACIÓN de VOLUNTARIOS DE PROTECCIÓN CNIL da ESTRADA

tfno: 986 7Sempre ó seu servicio



IDaheirós IDerrn, xuño e 1999

Ó colaborador e membro do Consello de Redacción desta revista

Xos Luna Sanmartín

gua das bolboretas'

que forma parte daobra que lle valeu oPremio Nacional de

foille entregado o día 6de febreiro en Cuntis opremio de relato curto'Roberto Blanco Torres'. Luna, de 3 anos

POR

VALENTIN GARCIA

Literatura ¿Que me

queres amor? ata asúa publicación máisrecente O lapis do

e mestre no CEIP de

Lalín licenciado enXeografía e Historia, ecoñecido estudioso dorománico na Estrada,.colabora nas revistas 'Dezactualidade', de Lalín eComarca e ten publicado ademais artigos de historia, arte e cine en variosxornais gaiegos. Tamén coordinou

programas de animación e cine na escola e mesmo escribiu guións de radio.

O relato que Xosé levou a Cuntistitúlase "As cometas da vida", que apesares do seu corido, trata dun temados máis duros e trascendentes da nosa historia recente; a represión, sometemento e fusilamento dos mestres naentrada da máis incivil de tódalas

guerras, a do 36.O relato, a historia do malogrado

mestre de Guimarei D. Nicolás, que

foi observado no exercicio do maxisterio, na paixón e na morte por u n dosseus alumnos, Ramón FernándezUlloa 'Monchiño'. Ó rapaz, anos

máis tarde converteríase en directordunha película rodada na Arxentina,na que narra o sucec;lido e volta paraestreala na mesma vila na que trinta enove anos atrás D. Nicolás lle fixeraver ó seu pobo 'Las Hurdes' de LuísBuñuel.

Pero todo esto Luna complicounona creación literaria. Cóntanos unhapelícula dende o papel, e o que parecexa así abondo dificil, convérteo en arte ó non seguir unha narración liñados feitos . Porque o autor marcou unritmo ó principio do seu relato quenon é un _itmo calquera, é un ritmomusical, 'o canon', caracterizado porrepetí-la mesma frase musical en distintas voces convenientemente secuenciadas no tempo.

A pouco que nos imaxinemos oque aquí se pode atopar en relato curto a obra está servida. Unha narracióncurta da truncada vida dun mestre do36, contada en canon por un seu

alumno, alternando secuencias de gravación dunha película galega na diáspora, cos recordos dun minucioso narrador cámara na liña de memorabJesobras que do mesmo xénero nos veñen ó recordo, dende os xa clásicosNon agardei por ningun e Er an

tempos de apandar" do noso inesquecible Ramón de Valenzuela, a "Losinmolados gallegos" de Luis Lamelaata os máis modernos, "Matádeo mañá' de Elixio Rodríguez ou o mesmoManolo Rivas que comezóu a trataresta parte da nosa historia en 'A lin-

c a r p i n t e i r o .Polo tanto unha

mestura de autobiografía con guión cinematográfico, o tor-

mento do recordo e a esperanza dofuturo. Sobre ela dinos o autor:. É un relato agarimoso, a 24imaxes por segundo, cheo de 'miude-zas inesquecibles' onde se mesturana linguaxe literaria coa cinematográ-fica. Un relato de idas e voltas, depesadelos e de soños, de barbarie e

· de amor, de xogos e de guerra, unquerer recuperar o pasado para veragramar, de novo, un ceo cheo de co-metas ó ritmo do 'Canon de Pachel-bel'.

Un premio, cando se outorga conleva o sentir do escritor e da historiaque conta e Xosé que máis que historiador é dinamizador da historia simbolizou neses papaventos de Guimarei rodados en Bos Aires, a constanciado eterno dispor do vento limpo e apermanencia da eterna ilusión infantilbaixo o manto celeste que nos cubre atodos.

Luna, que é un fondo coñecedor

da vida de R. Blanco Torres, dinoscon respecto ó premio:

..é unha honra para min gañar opremio que leva o nome dunha per-soa insubornalbe que nunca, xamaisclaudicou dos seus ideais galeguistas.Roberto Blanco Torres foi asasinadopala barbarie fascista. Era, esta, aúnica forma de facer calar ó xorna-lista que foi quen de elevar o perio-dismo á categoría de creación litera-ria. Era, esta, a única forma de

silenciar o poeta sensible e vangar-dista que foi quen de sentar ó home ádereita de Deus Pai, foi, esta, a úni-ca forma de abajar dunha vez por to-das, a un ser humano íntegro e exemplar. A sa vida foi unha auténtica

lección de ética, merecedora de serespallada, xunto coa súa escrita, óscatro ventos ..".

Certamente, para un mestre e xornalista gañar un premio que leve o·riome de Roberto Blanco Torres dasmans·do seu sobriño D. Mario BlancoFuentes, e que convoca a Asociación'O Meigallo' de Cuntis, ten que sermoi importante, pero máis importantedebe se-lo contido do seu relato, doseu credo, da súa historia acuguladade artes varias (literatura, cine, música . . e sobre todo o sentimento de escribir sobre unha boa causa como aredención dun pobo que recorda paranon verse condenado a repetí-la súa

historia.

Tradic onais

tenor

;'lada en e

CARTEL DO SEGUNDO CONCURSO DE GRUPOS TRADICIONAIS

MEMORIAL MANUEL TEXO

A requintaHomenaxe a Carlos.Rodríguez Feijoo 'Crof'

O pasado 8 de maio tivo lugar o segundo con curso 'Manuel Texo', paracuartetos e quintetos demúsica tradicional que sevén facendo en Sta. Cruzde Ribadulla organizado

pola Asoc. Cultural Ullán.

Nesta edición, á que acudiron formacións de todaGalicia, foi galardoado oartesán e constructor degaitas nacido en S. Ma

mede de Sarandón e residente dende hai tempo nanosa parroquia de BerresCarlos Rodríguez Feijóo,máis coñecido por Carlos'Crof' pola marca dosseus instrumentos . Co nesta homenaxe recoñeceronlle ó mestre artesán oseu labor na recuperaciónda requinta do Ulla, así

como cultivador e promotor é:lo e-spíri to musical

máis tradicional da zona

do Ulla.

/ 9

aft



20 /

S rafín Pazo Cumbraos,

fillo de Manuel do Pa-

= zo e da súa dona Ma-

nuela Cumbraos, nace no

lugar da Estrada, pertencen-

te á parroquia de San Paio

de Figueroa, xurisdición de

Vea e señorío do arcebispo

de Santiago, o día 3 de

maio do ano 1828.

A súa partida de bautismo está registrada no libro II, folio102, asinada por D. Miguel Julián de la Iglesia, cura ecónomoda San Pedro de Toedo e de SanPaio de Figueroa,- avós paternos,vecinos de San Lorenzo de Ouzande e os maternos veciños deSan Salvador de Escuadro, noconcello de Silleda.

grande amor ó estudio e obtén otítulo de hachare no ano 1847Na mesma cidade estudia a carreira de medicina cun notableaproveitamento.

Na cidade do apóstolo coñecee traba amizade cos intelectuaisliberais: Francisco Añón Pazo,natural de Outes, licenciado endereito e poeta liberal,- AurelioAguirre Galarraga, cinco anosmáis xove que el, romántico eportavoz das ideas liberais, autordo exaltado brinde do banquetede Conxo. José Angel MonteroRíos, compañeiro da facultade deMedicina e seu irmán Eugenio.

IDaheirós IDerra, xuño de 1999

Seu pai, Manuel do Pazo, veciño de Ouzande, aparece nomeado para alcalde segundo na certificación da constitución do

Concello da Estrada, con data

vinteún de setembro do mil oitocentos corenta:

Aventaxado alumno na facultade, polo seu brillante expediente académico foi nomeado afomno interno do Hospital Clínico dafacultade de Medicina. Malia asúa diverxencia política nó eidodos ideais, o mesmo cardeal García Cuesta, que tamén tentara coasúa 'Pastoral' de acercarse ó novo réxime, soubo aprecia-las boas cualidades <leste estudiante esempre lle demostrou a súa amizade ó correr dos anos . Cando seatopaban, o prelado acostumabaa dicirlle con certa retrónica: "Nome conviertas La Estrada en unNueva York . En xuño do ano1854 recibe o título de grao de licenciado en Medicina e Cirurxía.

SÍ ER ESTR D PRIMEIROS DE SÉCULO

En La Estrada a veintiunode septiembre de mil ochocientoscuarenta, en sesión del mismodía. La Junta provisional de a

Estrada instalada en diecisietedel corriente por consentimientodel pueblo y milicia de Tabeirósconsiguiente al acuerdo de lamisma acta en que providencióla destitución completa del

Ayuntamiento llamado de Cereij o y procediendo al nombra-

miento de la nueva municipalidad provisional ha eligido por

unanimidad para alcalde primero al li cenciado don Manuel

Otero, vecino de santa María deRiveyra; para-segundo, don Ma nuel Dopazo, de San Lorenzo deOuzande, miembro de la junta

gubernativa; para regidor primero a don Antonio Tato, deGuimarey; segundo a don Antonio Paseíro, boticario de la misma ... la Junta ha entendido abien declarar constituido e inaugurado en nuevo Ayuntamiento

al cual encarga desde este díadel ejercicio de las atribucionesmunicipales .

Cando o neno Serafín cumpleos seis anos e ha comeza-la escola a situación do ensino atopábase nas mans dos mestres o fe-

rrado', pois eran os concellos osencargados de establece-las escolas públicas, seleccionar ós mestres e pagárlle-los seus servicios.

Na persoa de Serafín xuntábanse, en perfecta simbiose, untalento prodixioso cunhas dotesdun extraordinario e fogoso orador. Introducido por méritos propios nos afluentes círculos políti

do seu tempo puido , de

intentalo, acadar un posto de primeira liña na política nacional.En troques, o seu amor á profesión, a súa rectitude de carácter ea súa disposición sempre a prodos demais afastou voluntariamente aquel vieiro.

Establécese como médico nasúa vila natal. No mes de decembro do ano 1856 é nomeado subdelegado de Medicina e Cirurxía

do partido Xudicial de Tabeirós.Tres anos despois, ou sexa noano 1859, a Excma. Sala do Go-

-bemo da Real Audiencia Territorial noméao médico forense dopartido Xudicial de Tabeirós, epasará a se-lo do Partido Xudicial da Estrada cando no ano

1869 sexa aceptado pola administración o troco de nome de Tabeirós polo d_ a Estrada.

A súa primeira intervenc(ón neste último cargo ten lugar cando,o día 7 de outubro daquel ano1859 acórdase traslada-la feirade Lagartóns para A Estrada, decisión que ocasionou unha forteliorta cun saldo de un morto evarios feridos. D. Serafín, seráforense do distrito ata o seu pasamento.

No mes de xuño do ano 1858,por mor da inauguración da novaigrexa de san Paio da Estrada, oSr. Arcebispo, García Cuesta, como xa se dixo amigo de Serafín,asiste ós actos: o día 25 á clausura da capela da Peregrina e ótraslado profesional da imaxe daVirxe para a igrexa de Ouzande,segundo petición dos parroquianos comandados por Serafín,- ódía seguinte, o 26, festa ·do patrón, asiste, Serafín, nun posto dehonor, á misa solemne.

O cólera, epidemia ordinariade Asia Central, chega a Galícia,no Areal de Vigo, en xaneiro de

1833 e vaise extendendo polaspoboacións costeiras. Ten aquíun bo caldo de cultivo pois á fame do 1852 hai que engadi-lasfebres tifoideas qo 1853 e no inverno dese mesmo ano xeneralízase o cólera. Entre os anos 1855a 1859 azotou as xentes dos concellos do Partido xudicial da Estrada e os veciños do concello deCuntis. D. Serafín entregouse

igura dun dos máis sobranceiros personaxes

- estradenses chega a _n_abeirós Terra para

_ refresca _a m emoria colectiva

con verdadeira abnegación e coñecementos para asisar e coidar atódolos enfermos <lestes municipios. Foi un labor arreo, un)la tarefa gratuíta, feita cun exemplaraltruísmo, xa que logo rechazousempre toda clase de remuneracións tanto do Concello coma

dos doentes.Coñecedoras as altas autori

dades da Nación desta abnegadaentrega, S.M. a Raiña dona Isabel II tivo a ben condecoralo coaCruz de terceira clase da Orde

Civil de Beneficencia, con data13 de Decembro de 1859.

Así mesmo, as corporaciónsmunicipais de Cuntis, A Estradae Forcarei fixeron constar nas actas dos anos 1860 e 1862 o seuagradecemento público polo granlabor e esforzo realizado por estemédico.

Con ser suficiente para a honra dun profesional da medicinaesta loita sen folganza fronte ocólera, na persoa de D. Serafín

había outras moi importantesconnotacións humanísticas: Benefactor e conselleiro dos máisdébiles, sempre disposto a acudira chamada do doente, que sabíada súa ciencia e da súa afabilidade. Tan notorias e perseveranteseran estas cualidades que, en novembro do 1869, S._A. o Rexente _do Reino noméao ComendadorOrdinario da Real Orde de Isabela Católica, e por decreto do 30de decembro de 1870, asinadopor S. A. ORexente do Reino, recibe o título de Comendador Ordinario da Real e Distinguida Or-de de Carlos III. ·

Malia a súa entrega· total ástarefas da medicina, D. SerafínPazo non descoidaba a vida políctica e os aconteceres dos partidos

en xeral e da súa vila en particular. Coñece e participa co seuam igo Aguirre no banquete deConxo ( 1856). Sendo deputado

Con oito anos coñece e vive otráxico pasamento dos vecinos liberáis Fernando Lorenzo, Eduardo Otero e Gonzalo Arén, fusilados aquel sete de Abril de 1836polos carlistas. Este acontecemento vai a marcar no futuro asideas políticas do rapaz.

D Serafín Pazo

No mesmo ano que se constitúe o Concello de A Estrada, noque seu pai, como xa dixemos, énomeado alcalde segundo, Serafin marcha á cidade de Santiagopará comeza-los estudios do bacJ-Íarelato na facultade de Filosofia. Demostra dende neno un

Cumbraos

O POR OLIMPIO ARCA

provincial suplente; e comisionado pola Xunta Local de defensa,preside a sesión municipal doprimeiro de outubro de 1868.Nela dá conta da constitución doGoberno Provisional e nomea alcalde a D. Benito Fraga, despoisde recibirlle a este o correspondente xuramento de defende-la

Soberanía Nacional e as libertades políticas.

A insatisfacción campesiñagalega polos impostos e as quintas tamén se manifestou de cheona zona da Estrada, desagradoque dá lugar ó amotinamento domes de xullo de 1870, no que

2.000 homes con sachos e paosarrestaron ó encargado dos impostos. A presencia das forzasmilitares alporizou ós vecinosque deixaron a Vila. Nela, paradefendela, quedaron catro gardascívis e 15 veciños de gran 'significado social' e no que estaba,unha vez máis, D. Serafin.

Tres anos despois (1873), no

mes de marzo, unha nova revoltapopular dirixida por Manuel Caramés ameaza converte-la Vilano escenario dunha loita de sangue . A elocuencia e autoridadede D. Serafín Pazo, naqueles intres Presidente do Comité Republicano, foron quen de apaciguala pelexa.

En xaneiro de 1877 atopamosno xomal "El Pais' de Santiago anova da felicitación que, con motivo dos seus discursos no Congreso dos Deputados, lle mandana Castelar, os vecinos da vila daEstrada, D: Serafín Pazo, médico, d. Cándido Barros, fiscal edeputado provincial, D. Francisco Pereira e un xove estradensecon gran futuro no eido das letras, D.Waldo Alvarez Insua.

E, por se todQ isto fose pouco, aínda lle queda tempo, aboféroubándolle horas a unh a benmerecida folganza, para escribir

-artigos encol da medicina ou deoutras ciencias. Así no ano 1882aparece como colaborador de ar-·tigos no "Eco de Galicia', revistasemanal de Ciencias, Artes e Literatura, que fundara e dirixía naHabana, outro ilustre filio de AEstrada, D. Waldo Alvarez Insua.

Home dunha grande formación científica, unha das notasque máis o distinguiu como médico foi a súa investigación e seguridade na curación da rabia.

- Para a loita contra esta doenza non utilizaba as inxeccións desoro antirrábico,- tiña un tratamento diferente coñecido sornen-



W:aheirós W:erra, xuño de 1999

tes por médicos amigos que llepregaban o dese a coñecer. A súaextremada modestia non lle pennitía figurar como un innovadore aseguran as xentes do seu tempo que o segredo dese descubrementO'fose enterrado con el.

A xenerosidade de D. SerafinPazo era tan grande que, masa a

• súa discreción chegaron a coñecemento do público. Serían moitas as anécdotas que se contabandel, pero chegan só dous exemplos que acredita tal-virtude:

Cando acontece o pasamentodo cura de Olives, a quen tratara

durante unha prolongada enfermidade, os albaceas, cumprindoos derradeiros desexos do crego,tentaron pagarlle os honorariosque D. Serafín non cobrara. Estenégase en redondo a percibilos,pois como amigo de sempre lembraba outros favores que o devandito crego lle fixera tempoatrás. Despidiu ós albaceas conesta frase: o meu agradece- ·mento chega máis alá da tom-ba .

Naquelas datas do exerciciomédico houbera período s demoita fame. Moitos dos seus doentes, ademais da enfermidadenon tiñan que levar a boca. D.Serafín, auténtico cristián, santificaba con naturalidade, sen hipocrisía tódolos seus actos e das

rendas en especie que cobrabados máis ricos ordenou repartilaentre os que sabía máis necesitados.

A oratoria fogosa e apaixonada do noso persoeiro estivo preseftu:: U ; i u ~ ~ U . ' . I . CU,:00, ai....\.u.;o,

po i.; u;::,. n ~ ¡ 1 c ~ v 'v .._,cul;, u -

publicano e federal como político,- médico e periodista por vo cación, era tamén amigo de D.Serafín cando Alfredo era veciñodo lugar de Castrotión parroquiade Oca. Sendo A. Vicenti director do xornal madrileño "El liberal' achegouse a illa da Toxa apronunciar unha conferencia.

Diante dos amigos que o acompañaban, sembrando os discursosque lle escoitara ó médico Serafín dixo: El fuego que Serafín

pone en sus palabras sólo es

comparable al de Castelar, yo al

menos no oí otro que me gustase ·más' .

No aspecto político a súa autoridade moral xogou un papelmoi importante. No distrito daEstrada había unhas antigas diferencias políticas entre o deputados a Cortes.-D. José Riestra López, primeiro Marqués de Riestrae D. Justo Martínez. D. Serafín,coa súa autoridade moral e política, soubo borrar esas rivalidades.

A pro da boa saúde dos seusconveciños analizou e recomen- -dou as augas dos manantiais sul

furo-ferrosas que manan no distrito e nos concellos limítrofes.

A súa vida afectiva estivo

unida a persoa de Francisca

Álvarez Lamas, veciña da Estrada e filia de Juan Álvarez, natural de san Xoán de Baión e deFrancisca Lamas, natural de SanEstebo de Pantiñobre, no concello de Arzúa. Oeste matrimonionaceu Elisardo Augusto, PelayoCirilo que casa coa dona EmiliaAlvarez Silva,- Manuela, casadaco avogado Severino Trigo, e Socorro que morre xove e solteira.

O seu pasamento, ocorrido no

mes de Agosto do ano 1907,causou un profundo dor en toda abisbarra do partido xudicial e noconcello de Cuntis. O c o m p ñ ~mento dos restos mortais ó cemi

terio de Figueroa constituíu unhamanifestación de aprecio e homenaxe que tódalas xentes lle tri-

butaron.Foi a meirande concentración

de homes, mulleres e nenos que;o c; J C\,.,Ul a c;u l UUa a 1111: .)LUllQ Ud

T I • • •

D ~ u a u a \JI: VC\...lllUI:) U d }J<lllUlfU1d.

de San Lourenzo de Ou zande, ensinal de dor suspenderon as festas do patrón da parroquia que secelebraban neses días.

Os dous xornaís locais: 'E lEstradense' e a 'Voz del Pueblo ',

inimigos irreconciliables en tódolos e idos, no intre do pasamento de D. Serafín estiveron deacordo en subliña-las grandesvirtudes cív icas e profesionaiseste home.No número 36 do xornal 'El

Estradense' con data 17 de agos-

to e a tres columnas da conta doóbito de D. Serafín. 'Grande ydolorosa impresión c usó ennuestro ánimo la triste noticia dela muerte del ilustre patricio, cu-yo nombre va al frente de estaslíneas que dedicamos a su imperecedera memoria. Y como a no-

. sotros, indudablemente que Habrá de impresion r a nuestroslectores, porque D. Serafín Pazofue uno de esos hombres previlegiados que se hacen populares,no sólo por sus virtudes, sinotambién por sus conocimientoscientíficos pródigamente difun

didos en _provecho de las clasesdesheredadas de la fortuna ...

· Demócrata de toda la vida,fu e consecuente con sus ideas,que profesó, no como medio deindustrialismo político sino porconvicción. Pródigo en otorgarfavores que nada le valieron , sirvió de escala para que otros seencumbrasen y en las postrimerías de su vida, debió ver contristeza y amargura como muchos políticos de la localidad nose acordaban de él para nada,después de pretender mermar

/ 21

o aspecto político a súa

autoridade moral xogou

un papel moi importante.

No distrito de A Estradá había

unhas antigas diferencias políti-

cas entre o deputados a Cortes. - D. José Riestra _López primeiro

Marqués de Riestra e D. Justo

Martínez. ·Serafin coa súa au-

toridade moral e política soubo

borrar esas rivalidades.

A prol da boa saúde dos seus

conve_ciños analizou e recomen

dou-as augas dos manantiais sul

furo-ferrosas que manan no distrito e nos concellos limítrofes.

sus prestigios ..Hombre honrado y bondado

so no conoció jamás la envidiani el odio. En épocas de revuel-tas libró a La Estrada de trastornos cruentos arengando l

populacho, que había entrado enla villa ebrio de venganza; entiempo en que las pasiones políticas se hallaban tanto o más excitadas que hoy, D. Serafín nosupo ni pudo guardar rencores yvisitó con toda solicitud y ·cariñoa los enemigos como a los propios amigos, y es que D: Serafínen su fuero interno, era profun

damente cristiano, s antificandosus actos privados sin ostentaciones hipócritas

A súa muller, Francisca Álvarez Lamas, que moi pouquiñotempo sobreviviu ó seu marido, eós seus fillos deixoulle un legado

- ateigado de honradez, de traballoe de aprecio de cantos o coñeceron. A súa grande humanidade exenerosidade foi un atranco par l

acadar bens económicos .No libro de actas do noso ar

quivo municipal, con data 7 dedecembro de 1907, aparece re-

flectida unha acta que, entre outros acordos, figura o seguinte:

'Queriendo también el Ayuntamiento dar perpetuo recuerdoal distinguido y anciano médico,don Serafín Pazo Cumbraos, quedesempeñó por muchos años elcargo de titular de este ayuntamiento y actualmente el de médi-co forense y de la cárcel del partido, por los gr ndes ydesinteresados servicios que porsu profesión ha prestado al municipio, acuerda que la calle deConsolación, de esta Villa se

sustituya su nombre .por el de

'Serafin Pazo .Houbo, ó longo de noventa

anos, moitos trocos de nomes dasnosas rúas por mor de connotacións políticas. Non obstante arúa de ' Serafín Pazo.' endexamais estivo suxeita a tales caprichos, pois a recia e recoñecidapersonalidade do nominado así o

-require.

Da colección ESTRADENSESNA MEMORIA



/

O EXPOSICIÓN

Otren chegou ..

AESTR D

U n za Exposición sobre o mundo dotren auspiciada por Caixavigo tivoun especial protagonismo durante to-

do o mes de abril no Pazo de Exposicións eCongresos. Tabeirós Terra estivo lí e puidocoñecer en directo o apaixoante que o mundo do ferrocarril ..

REDACCIONMediante a Obra Social de Caixavigo, e o Concello, entre o

26 de marzo e o 25 de abril estivo a maqueta ferroviaria AL-.CA para visitas do público sobre todo escolar pero taménpara os que xa non o somos

tanto na Fundación de Exposicións e Congresos, presentadopolo Alcalde Ramón Campos,o Director de Comarca Mariano Lorenzo, o director da sucursal da Estrada Xosé Luis Saba rís Mougán e os técnicosferrov iarios César González

Mazaira e Carlos Gómez LópezAsoc Compostelana de Ami-

gos do Ferrocarril).Esta maqueta mostrou unha

p ~ q u e n í s i m parte do inmenso

mundo do ferrocarril e o seucontorno da forma máis detallista que .se pode imaxinar.Así, seguindo os máis estrictoscánones do modelismo ferroviario, a realidade fíxose 87 ve-ces máis pequena, utilizando aescala H0 1:87). Polo seu circuito circularon ata sete trens ómesmo tempo, e nel incluíansezonas chans e montañosas, tereos de labranza e pastoreo

montes, minas, zonas industriais e urbanas, que xunto cunha exposición de fotografias

ATODO DEPORTE

REDACCIONA ESTRADA estivo marcadadurante o último tramo do mesde abril, e a primeira quincenade maio polos éxitos deporti vos do noso deporte e dos nosos deportistas. Dende o campionato de Europa deTaewkondo de Patricia Rodríguez, pasando polas competicións de carácter nacional egalego celebradas na Estrada,como a liga de Kayak-Polo, ouas brillantes actuacións dos nosos atletas nos campionatos es- .colares, que este ano levaban onome de Memorial Coto Ferreiro, en xusta homenaxe á figura do ex-concelleiro de de

portes, para chegar á tremendae expléndida tempada do Hie-

r os Diego EDM de baloncesto, que por primeira vez nahistoria dun equipo estradenseparticipou, Iogo de proclamarse subcampión de_Galicia, nafase de ascenso nacional a ligaEBA que se disputou en Salamanca a finais do mes demaio.

Destacar tamén o ascensodo equipo xuvenil do CD Es- ,tradense a liga galega de xuvenís, polo que a próxima tempada teremos dous equipos nesacategoría, o xa <lito CD Estradense e o Callobre CF, que leva xa moitos anos entre-os mellores de Galicia.

Dende TABEIRÓS TERRA

as nosas felicitacións a tódolosdeportistas estradenses.

EXPOSIClóN ESTIVO P TROCIN D POR C IX VIGO

históricas do ferrocarril, leváronnos a dar unha ilusionantevolta pola historia destes máxicos artefactos en miniatura

construídos con case 8.000 ho-

ras de trabllo de tres persoas,150 conectores, 1.500 soldaduras, máis de 2.000 mi de cable,pouca présa e varias toneladasde paciencia.

OJaheirós OJrrra, xuño de 1999



W:aheirós W:erra xuño e 1999

Nin os máis optimistas poderían pensar que aqueloque comezou como unha aventura de nenos se ía

converter nun proxecto deportivo consolidado nonsó na nosa localidade senón tamen dentro da co

munidade autónoma.OSporting Estrada anterior PAJARO AZUL comezou a sua andaina fai 22 anos nas mas duns rapa

ces moi xoves coa única finalidade de crear unequipo de Infantís que cubrise desa maneira un va

leiro provocado pota falta de equipos na zona daEstrada.

A partires daquel ano de fundación fo ron incrementándose as distintas seccións,e equipos parachegar na actualidade a contar con equipos nas

categorías de Benxamíns, Alevíns, Infantís, Cadetes, Xuvenís e Séniors, ademais de contar coa esco,{a de fútbol que agrupa máis de 1 nenos en ida

des comprendidas entre os 5 e os 14 anos.ó longo destes anos sucedéronse catro presiden

tes que aportaron cada un deles a súa propia filosofía deportiva, Nicanor Bermejo (Q.D.E.P), Ma

nolo Blanco, Toño Lamiño e Remigio Garcíacompartiron momentos doces con tempadas duras

e difíciles pero sempre guiados polo traballo desinteresado a prol dos nenos que militaban nas distin

tas seccións.Moitos fo ron os títulos acadados potas distintas ca

tegorías, quero recordar aqueles campionatos deAlevíns, os ascensos e participación nas liga Gale

ga X u v e n í s o ascenso a segunda rexional.doequipo senior, etc., pero sen lugar a dúbidas o lo

gro máis importante foi a·consolidación da escotade fútbol pioneir:a na nosa localidade con sete anosde funcionamento onde o desenvolvemento físico,

deportivo e social acapára un lugar preferentedentro da propia idiosincrasia da escola.

Nesta longa vida da sociedade fo ron moitos osadestradores xogadores e directivos que compara

ron inquedanzas para conquerir o gusto polo fútbol a través dos contidos deportivos. Anos de moitotrabarlo refrendados por unha masa social volcada

co proxecto deportivo cun fin que segue sendo aeducación integral o n no a través do fútbol

POR

MANUEL REGUEIRO CADRO DIRECTIVO.Presidente.- Remigio GarcíaSecretario. - Manuel RegueiroVicepresidente: Alfonso Calvo

Tesow: eiro. - Juan Carlos Rivadulla.

CADRO TÉCNICO. -

23

DIRECTOR DA ESCOLA DE FUTBOL.- JOSÉ CHEDASAdestrador equipo senior e xuvenil. Lino Barrros.

Adestrador cadetes e Infantís. Manolo GómezAdestrador Alevíns.- Xosé Antón Carollo e Jorge

Adestradores de Benxamíns.- Ton¡ Duro e Manuel PallasAdestradores de Pre-Benxamíns. - Pepe Chedas e Lusquiños.



24 / IDaheirós IDerrn, xuñ e 1999

Milladoiro nbo padriño...Xesús Pérez Va.reta coselleiro de Cutura Xesús Palmou Lorenzo conselleiro de Xustiza Interior e Relacións Laborais

Guillermo Brea director da Obra Social de Caixavigo e Ramón Campos alcalde da Estrada presidían a inauguración do

REDACCIÓNO asado xoves 13 demaio inaugurábase oTeatro Principal, logo

dunha reforma cun orzamentode máis de douscentos millónsde pesetas aportados polasdistintas administracións galegas.

A inauguración foi dobre.Por un lado o acto oficial, coaparticipación do alcalde estradense, Ramón Campos, e de

Teatro Principal ·

dous conselleiros, o de Xustiza Interior e Relacións Laborai s, Xesús Palmou e o deCultura, Xesús Pérez Varela,o senador do Reino, Víctor

Vázquez Portomeñe, e taméncoa actuación do grupo máisrepresentativo do momento namúsica galega, ill doiro que co patrocinio de Caixavigo, deleitou os centos de persoas que ti veron a sor te deasistir a este acto.

Agora, o traballo debe consistir en converti-lQ Teatro

Principal no punto de referen-

cia da cultura estradens€, e foro de recitais, obras de teatro,etc. ..

tabeiros terra, nº 12, xuño 1999 optimizado

Documents