su má r io - editorainterciencia.com.br · ca pí tu lo 10 lubrificaÇÃo hidrodinÂmica ..... 121...

22
Sumário Sumário PARTE I O PETRÓLEO ................................................... 1 Ca pí tu lo 1 HISTÓRICO .................................................... 3 Origem ..................................................................... 6 Teoria Inorgânica ....................................................... 6 Teoria Vegetal .......................................................... 6 Teoria dos Animais Marinhos ............................................. 6 Geologia .................................................................... 6 Perfuração de Poços de Petróleo .............................................. 9 Composição do Petróleo ...................................................... 10 Ca pí tu lo 2 REFINO ...................................................... 13 Introdução ................................................................. 13 Missão do Refino ............................................................ 13 Quebra de Emulsão ..................................................... 15 Destilação ............................................................ 15 Craqueamento ...................................................... 16 Polimerização ............................................................ 17 Reformação Catalítica ................................................... 17 Alcoilação Catalítica .................................................... 17 Hidrogenação ......................................................... 17 Aromatização ......................................................... 17 Isomerização .......................................................... 18

Upload: haque

Post on 11-Nov-2018

214 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Su má r io - editorainterciencia.com.br · Ca pí tu lo 10 LUBRIFICAÇÃO HIDRODINÂMICA ..... 121 Cunha de Óleo ..... 121

4ª pro va

Su má rio

Su má rio

PARTE I

O PE TRÓ LEO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

Ca pí tu lo 1

HISTÓRICO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3Origem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Te o ria Inor gâ ni ca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Te o ria Ve ge tal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Te o ria dos Ani ma is Ma ri nhos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Geologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Perfuração de Poços de Petróleo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Composição do Petróleo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

Ca pí tu lo 2

REFINO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13Intro du ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

Mis são do Re fi no . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

Qu e bra de Emul são . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

Des ti la ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

Cra que a men to . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

Po li me ri za ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Re for ma ção Ca ta líti ca. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Alco i la ção Ca ta líti ca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Hi dro ge na ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Aro ma ti za ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Iso me ri za ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

Page 2: Su má r io - editorainterciencia.com.br · Ca pí tu lo 10 LUBRIFICAÇÃO HIDRODINÂMICA ..... 121 Cunha de Óleo ..... 121

Vis cor re du ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

Co que a men to Re tar da do . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

Tra ta men to Cáus ti co . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

Tra ta men to Me rox . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

Tra ta men to Ben der. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

Tra ta men to DEA (Di-Etil-Ami na). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

Ca pí tu lo 3

BASES LUBRIFICANTES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19Óle os Bá si cos Mi ne ra is . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

Bases Sintéticas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

Oligômeros de Olefina (PAO’s ou Polialfaolefinas). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

Ésteres de Ácidos Dibásicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

Éste res de Orga no fos fa tos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

Éste res de Si li ca tos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

Si li co nes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

Com pos tos de Éste res de Po li ol (POE ou Po li ol és ter) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

Po li bu te nos ou Po li i so bu ti le nos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

Po li gli cóis (Po li al qui le no gli cóis ou PAG) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

Alqui la dos Aro má ti cos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

Óle os Bá si cos Não Con ven ci o na is . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

Óle os de Alto ou Altís si mo Índi ce de Vis co si da de. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

Tec no lo gia GTL (Gas To Li quid) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

CLASSIFICAÇÃO DOS BÁSICOS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

PAR TE II

LU BRI FI CAN TES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

Capítulo 4

ÓLEOS LUBRIFICANTES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35Características dos Óleos Lubrificantes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

Viscosidade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

Unidades e Métodos de Medir Viscosidade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

Vis co sí me tros ca pi la res. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

Vis co sí me tro ci ne má ti co sim ples . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

Vis co sí me tro ci ne má ti co de alta pres são . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

Vis co sí me tros ro ta ti vos. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

Conversão de Viscosidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

VIII t Lubr ifi can tes e Lu bri fi ca ção Industrial

4ª pro va

Page 3: Su má r io - editorainterciencia.com.br · Ca pí tu lo 10 LUBRIFICAÇÃO HIDRODINÂMICA ..... 121 Cunha de Óleo ..... 121

Relações de Viscosidade/Temperatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

Altu ra do Pólo de Vis co si da de. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

Incli na ção da Cur va ASTM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

Índi ce de Vis co si da de . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

Mistura de Óleos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

Grau API. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

Ponto de Fluidez. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

Ponto de Fulgor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

Resíduo de Carbono . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

Cor. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

Cinzas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

Número de Precipitação. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

Número de Neutralização . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

Número de Saponificação . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

Número de Emulsão. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

Ponto de Anilina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

Corrosão . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

Insolúveis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

IAT (TAN) e IBT (TBN) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

Análise Espectrográfica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

Ca pí tu lo 5

ADI TI VOS EM LU BRI FI CAN TES. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69TIPOS DE ADITIVOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

De ter gen tes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

Sul fo na tos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

Sul fo na tos Na tu ra is (de Pe tró leo) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

Sul fo na tos Sin té ti cos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

Fos fo na tos e/ou Ti o fos fo na tos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

Fe na tos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

Sa li ci la tos al co il-subs ti tu í dos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

Detergentes Alcalinos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

Dispersantes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

Antioxidantes e Passivadores de Metais. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

1ª fase – Ini ci a ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

2ª fase – Pro pa ga ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

3ª fase – Ra mi fi ca ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

4ª fase – Ter mi na ção. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

4ª pro va

Su má rio t IX

Page 4: Su má r io - editorainterciencia.com.br · Ca pí tu lo 10 LUBRIFICAÇÃO HIDRODINÂMICA ..... 121 Cunha de Óleo ..... 121

Agentes Antidesgaste. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

Propriedades de Extrema Pressão . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

Ti pos de Adi ti vos EP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

Métodos de Teste para Lubrificantes EP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

Tim ken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

Almen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

Fa lex . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

Four ball . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

SAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

FZG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

Outros Aditivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

Melhoradores do Índice de Viscosidade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

Inibidores de Corrosão. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

Abaixadores de Ponto de Fluidez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

Di ver sos. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

Ca pí tu lo 6

MISTURA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87Produção – Formulação. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87

Adi ti vos Usa dos em Óle os Au to mo ti vos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90

De sen vol vi men to de um Novo Lu bri fi can te . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

De sen vol vi men to de um Novo Óleo Au to mo ti vo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

For mu la ção de Óle os para Mo tor a Ga so li na . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

For mu la ção de Óle os para Mo tor Di e sel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

Ca pí tu lo 7

GRA XAS LU BRI FI CAN TES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95Van ta gens da Uti li za ção das Gra xas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

Ca rac te rís ti cas das Gra xas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

Con sis tên cia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

Vis co si da de Apa ren te . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

Pon to de Gota (ASTM D-566) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

Re sis tên cia ao Ci sa lha men to (ASTM D-1831) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102

Se pa ra ção do Óleo Du ran te a Arma ze na gem (ASTM D-1742) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102

Esta bi li da de à Oxi da ção (ASTM D-942) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102

Ca pa ci da de de Car ga (ASTM D-2509 e D-2596) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102

Ação de La va gem pela Água (ASTM D-1264). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102

Bom be a bi li da de . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103

X t Lubr ifi can tes e Lu bri fi ca ção Industrial

4ª pro va

Page 5: Su má r io - editorainterciencia.com.br · Ca pí tu lo 10 LUBRIFICAÇÃO HIDRODINÂMICA ..... 121 Cunha de Óleo ..... 121

Gra xas de Cál cio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103

Gra xas de Só dio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

Gra xas de Alu mí nio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

Gra xas de Lí tio. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

Gra xas de Sa bões Com ple xos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

Gra xas Gra fi ta das . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

Gra xas sem Sa bão . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

Apli ca ções Espe ci a is . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

Gra xas para Altas Tem pe ra tu ras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

Gra xas para Ba i xas Tem pe ra tu ras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

Gra xas para Alta Ro ta ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

Adi ti vos para Gra xas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

Ca pí tu lo 8

LUBRIFICANTES SÓLIDOS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109Lubrificação Sólida . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

PTFE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

Películas Secas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

Penetração Iônica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111

Metais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112

PARTE III

PRIN CÍ PI OS BÁ SI COS DE LU BRI FI CA ÇÃO. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

Ca pí tu lo 9

ATRITO E DESGASTE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115Atrito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115

Tipos de Atrito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115

Atri to Só li do . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115

Atri to Flu i do . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115

Causas do Atrito. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116

Atri to de Des li za men to . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116

Co e fi ci en te de Atri to . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

Ângu lo de Atri to . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

Atri to de Ro la men to . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

Desgaste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119

Leis de Desgaste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120

4ª pro va

Su má rio t XI

Page 6: Su má r io - editorainterciencia.com.br · Ca pí tu lo 10 LUBRIFICAÇÃO HIDRODINÂMICA ..... 121 Cunha de Óleo ..... 121

Ca pí tu lo 10

LUBRIFICAÇÃO HIDRODINÂMICA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121Cunha de Óleo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121

Lubrificação de Superfícies Planas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122

Lubrificação de um Mancal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122

Ca pí tu lo 11

LUBRIFICAÇÃO LIMÍTROFE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125Formação do Filme Fluido . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126

Adsorção Física . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126

Adsorção Química . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128

Reação Química . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128

Ca pí tu lo 12

PROJETO DE FILMES EM MANCAIS DE DESLIZAMENTO . . . . . . . . . . . 131Generalidades. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

Projeto de Filme Fluido em Mancais de Escora e de Guia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136

Sapata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136

Completo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136

Sapata Chapéu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138

Mancais Hidrodinâmicos (Tipo Fixo)?????? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

Mancais Hidrodinâmicos (Tipo Pivô) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144

Mancais Hidrostáticos. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148

Sapata Simples . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148

Sapatas Opostas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149

Sa pa ta Sim ples. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149

Sa pa tas Opos tas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152

Projeto de Filme Fluido em Mancais Planos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154

Mancais Hidrodinâmicos (Tipo Fixo)?????? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154

Mancais Completos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156

Mancais Parciais – b = 120° . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165

Ca pí tu lo 13

REOLOGIA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167Curvas Características de um Fluido Newtoniano . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168

Curvas Características dos Fluidos Não-Newtonianos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168

XII t Lubr ifi can tes e Lu bri fi ca ção Industrial

4ª pro va

Page 7: Su má r io - editorainterciencia.com.br · Ca pí tu lo 10 LUBRIFICAÇÃO HIDRODINÂMICA ..... 121 Cunha de Óleo ..... 121

PARTE IV

LU BRI FI CA ÇÃO DE EQUI PA MEN TOS ESPE CÍ FI COS. . . . . . . . . . . . . . . . . 169

Ca pí tu lo 14

MANCAIS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171Classificação dos Mancais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171

Materiais para Mancais Simples . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174

Aplicações dos Diferentes Tipos de Rolamentos. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176

Nomenclatura-padrão de Rolamentos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

Lubrificação de Mancais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

Fatores de Escolha da Viscosidade/Consistência Adequada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178

Lubrificação dos Mancais de Rolamentos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

Lubrificação a Graxa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

Lubrificação a Óleo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

Vedações . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183

Intervalos de Lubrificação . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183

Ca pí tu lo 15

ENGRENAGENS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185Nomenclatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185

Tipos de Engrenagens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186

Materiais Usados para Engrenagem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189

Lubrificação de Engrenagens Fechadas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189

Formação da Película . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190

Fatores que Influenciam a Lubrificação . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190

Tipo de Engre na gem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191

Ro ta ção do Pi nhão. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191

Grau de Re du ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191

Tem pe ra tu ra de Ser vi ço . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191

Po tên cia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191

Na tu re za da Car ga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192

Tipo de Aci o na men to . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192

Mé to dos de Apli ca ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192

Con ta mi na ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193

Escolha da Viscosidade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193

Lubrificação de Engrenagens Abertas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196

Formação da Película . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196

Fatores Que Influenciam a Lubrificação . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196

4ª pro va

Su má rio t XIII

Page 8: Su má r io - editorainterciencia.com.br · Ca pí tu lo 10 LUBRIFICAÇÃO HIDRODINÂMICA ..... 121 Cunha de Óleo ..... 121

Tem pe ra tu ra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196

Mé to do de apli ca ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196

Con di ções am bi en ta is . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197

Ma te ri al da en gre na gem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197

Classificação ISO para Lubrificantes Industriais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197

Ca pí tu lo 16

SISTEMA HIDRÁULICO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199Princípios de Hidráulica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199

Diagrama de Circuitos Hidráulicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200

Bombas Hidráulicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202

Ge ne ra li da des . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202

Clas si fi ca ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203

Válvulas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203

Motores Hidráulicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204

Tubos Hidráulicos e Conexões . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204

Acessórios. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204

O Óleo Hidráulico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205

Roteiro Prático . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206

Bom bas fun ci o nan do ina de qua da men te . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206

Aque ci men to do óleo hi dráu li co. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207

Mo to res hi dráu li cos fun ci o nan do ina de qua da men te . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207

Con ta mi nan tes no sis te ma hi dráu li co . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207

Vazamentos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207

A Escolha do Fluido Hidráulico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208

Espe ci fi ca ção de Desempenho . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209

Ca pí tu lo 17

CORRENTES, ACOPLAMENTOS E CABOS DE AÇO . . . . . . . . . . . . . . . . . 211Correntes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211

Tipos Básicos de Correntes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211

Usos Gerais. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211

Causas de Mau Funcionamento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212

Lubrificação de Correntes Acionadoras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212

Lubrificação de Correntes Abertas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213

Acoplamentos de Eixos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214

Acoplamento Rígido . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214

Acoplamento Flexível . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214

XIV t Lubr ifi can tes e Lu bri fi ca ção Industrial

4ª pro va

Page 9: Su má r io - editorainterciencia.com.br · Ca pí tu lo 10 LUBRIFICAÇÃO HIDRODINÂMICA ..... 121 Cunha de Óleo ..... 121

Acoplamentos Flexíveis sem Lubrificação . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215

Acoplamentos Flexíveis Lubrificados. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215

Acoplamento por Engrenagens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215

Aco pla men to por Jun ta Uni ver sal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216

Re co men da ções para Lu bri fi ca ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216

Acoplamentos Hidráulicos e Conversores de Torque . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216

Conversores de Torque . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216

Cabos de Aço . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218

Fundamentos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218

Métodos de Aplicação . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221

Limpeza de Cabos de Aço . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221

Ca pí tu lo 18

MOTORES ELÉTRICOS E MOTO-REDUTORES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223Motores Elétricos. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223

Mancais dos Motores Elétricos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223

Man ca is pla nos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223

Man ca is de ro la men to . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223

Lubrificação dos Mancais dos Motores. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224

Tem pe ra tu ra de ope ra ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224

Ro ta ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224

Car ga do man cal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225

Lubrificação à Graxa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225

Lubrificação a Óleo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225

Moto-Redutores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225

Lubrificação de Moto-Redutores. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225

Ca pí tu lo 19

COMPRESSORES. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227Generalidades. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227

Compressores Alternativos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227

Com po nen tes Me câ ni cos de um Com pres sor Alter na ti vo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228

Sis te mas de Lu bri fi ca ção. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229

Lu bri fi ca ção dos Ci lin dros e dos Man ca is. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229

Ti pos de Lu bri fi can tes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230

Con su mo de Óleo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230

Com pres so res Ro ta ti vos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231

Turbocompressores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234

4ª pro va

Su má rio t XV

Page 10: Su má r io - editorainterciencia.com.br · Ca pí tu lo 10 LUBRIFICAÇÃO HIDRODINÂMICA ..... 121 Cunha de Óleo ..... 121

Compressão de Gases . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235

Bombas de Vácuo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236

Ca pí tu lo 20

BOMBAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237Classificação . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237

Bombas Alternativas de Deslocamento Positivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237

Bombas Centrífugas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238

Bombas de Hélice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239

Bombas Rotativas de Deslocamento Positivo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239

Lubrificação dos Mancais de Rolamento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239

Graxas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241

Óleos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241

Ca pí tu lo 21

REFRIGERAÇÃO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243Sistema de Refrigeração por Absorção. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243

Sistema de Refrigeração por Compressão . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243

Características dos Refrigerantes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244

Compressores de Refrigeração . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245

Lubrificação . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245

Características dos Óleos Lubrificantes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245

Vis co si da de . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245

Esta bi li da de. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246

Pro pri e da des de Ba i xa Tem pe ra tu ra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246

Pon to de Flu i dez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246

Pon to de Flo cu la ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246

Umi da de . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246

Ca pí tu lo 22

MÁQUINAS OPERATRIZES. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247Objetivo e Necessidades das Máquinas Operatrizes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247

Sistemas Hidráulicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247

Ti pos de Sis te mas Hi dráu li cos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248

Bom bas para Flu i dos Hi dráu li cos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248

Flu i do Hi dráu li co . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248

Pe río do de Tro ca do Óleo Hi dráu li co . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248

As Máquinas Operatrizes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249

XVI t Lubr ifi can tes e Lu bri fi ca ção Industrial

4ª pro va

Page 11: Su má r io - editorainterciencia.com.br · Ca pí tu lo 10 LUBRIFICAÇÃO HIDRODINÂMICA ..... 121 Cunha de Óleo ..... 121

Tornos. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249

Furadeiras. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250

Plainas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250

Limadoras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250

Mandriladora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250

Brochadeiras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250

Fresadoras. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251

Lubrificação Geral da Máquina-Ferramenta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252

Óleos de Dupla e Tripla Finalidades. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252

Ca pí tu lo 23

LUBRIFICAÇÃO AUTOMOTIVA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255Óleos para Motor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256

Classificação por Viscosidade – Requisitos Físicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257

Óleos Multiviscosos. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260

Classificação por Serviço – Desempenho. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261

Especificações de Desempenho de Óleos Lubrificantes para Motores A Gasolina . . . . . . 263

Classificação Ilsac para Óleos de Motor a Gasolina. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268

Especificações de Desempenho de Óleos Lubrificantes para Motores Diesel . . . . . . . . . . 269

Classificação Européia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273

Classificação ACEA 2004 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276

Ca te go ri as A/B: Óle os para mo to res de car ros de pas se io a di e sel e ga so li na . . . . . . . . 276

Ca te go ri as C: Óle os com pa tí ve is com sis te mas de ca ta li sa do res. . . . . . . . . . . . . . . . . . 277

Ca te go ri as E: Óle os para mo to res di e sel de ser vi ço pe sa do. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277

Óleos para Engrenagens de Veículos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278

Sistemas de Classificação . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278

Especificações de Desempenho de Óleos Lubrificantes para Engrenagens Automotivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280

Classificação API para Óleos de Engrenagens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280

Ca pí tu lo 24

MOTORES DIESEL MARÍTIMOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283Tipos de Motores Marítimos. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283

Funcionamento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283

Mo tor Di e sel a qua tro Tem pos sem Cru ze ta. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283

Mo tor Di e sel a qua tro Tem pos de Cru ze ta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283

Mo tor Di e sel a dois Tem pos de Cru ze ta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283

Mo tor Di e sel a dois Tem pos sem Cru ze ta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284

4ª pro va

Su má rio t XVII

Page 12: Su má r io - editorainterciencia.com.br · Ca pí tu lo 10 LUBRIFICAÇÃO HIDRODINÂMICA ..... 121 Cunha de Óleo ..... 121

Mo tor Di e sel a dois Tem pos de Pis tões Opos tos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284

Mo tor Di e sel a dois Tem pos e Du plo Efe i to . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284

Mo tor Di e sel Tipo Na pi er-Del ta a dois Tem pos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284

Lubrificação de Motores Diesel Marítimos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286

Sistema de Lubrificação . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286

Cir cu la ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286

Lu bri fi ca dor Me câ ni co . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286

Potência . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287

Refrigeração . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288

Requisitos para os Óleos Lubrificantes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288

Contaminação. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288

Enxofre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289

Diluição. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289

Desgaste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289

Ca pí tu lo 25

MOTORES DIESEL FERROVIÁRIOS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291Tipos de Motores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291

Lubrificação dos Motores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291

Dispersão . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292

Fil tro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293

Teor de cin za . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293

Alca li ni da de . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293

Lubrificação dos Mancais de Prata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293

Turboalimentadores. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293

Controle da Vida do Lubrificante . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294

A Troca de Óleo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294

Ca pí tu lo 26

TURBINAS HIDRÁULICAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297Turbinas Pelton, Francis e Kaplan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299

Sistemas de Lubrificação . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300

Requisitos do Óleo para Turbinas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300

Vis co si da de . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302

Fer ru gem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302

Emul si fi ca ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303

Espu ma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303

Oxi da ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303

XVIII t Lubr ifi can tes e Lu bri fi ca ção Industrial

4ª pro va

Page 13: Su má r io - editorainterciencia.com.br · Ca pí tu lo 10 LUBRIFICAÇÃO HIDRODINÂMICA ..... 121 Cunha de Óleo ..... 121

For ma ção de bor ra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303

Aci dez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303

Purificação dos Óleos de Turbinas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303

De can ta ção e fil tra gem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304

Pu ri fi ca ção por cen tri fu ga ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304

Pu ri fi ca ção con tí nua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304

Pu ri fi ca ção par ci al. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304

Subs ti tu i ção par ci al do óleo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304

Lubrificação . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305

Ca pí tu lo 27

TURBINAS A VAPOR E SUALUBRIFICAÇÃO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307Generalidades. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307

O Vapor. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307

Geradores de Vapor (Caldeiras) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308

Rendimento Térmico. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308

Turbina a Vapor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309

Vantagens sobre a Máquina a Vapor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309

Classificação . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310

Tur bi na mul ti ce lu lar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310

Aces só ri os es sen ci a is das tur bi nas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310

Sistemas de Lubrificação das Turbinas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311

Bom bas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311

Re fri ge ra dor de óleo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311

Ven ti la ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311

Óleos Lubrificantes para Turbinas a Vapor. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312

Oxi da ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312

Emul são. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312

Bor ra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312

Espu ma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313

Fer ru gem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313

Con ta mi nan tes só li dos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313

Ca lor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313

Características do Óleo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313

Observações sobre as Condições do Óleo Usado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313

Purificação . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314

Prin cí pi os da Pu ri fi ca ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314

4ª pro va

Su má rio t XIX

Page 14: Su má r io - editorainterciencia.com.br · Ca pí tu lo 10 LUBRIFICAÇÃO HIDRODINÂMICA ..... 121 Cunha de Óleo ..... 121

Ca pí tu lo 28

FERRAMENTAS PNEUMÁTICAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317Lubrificação de Ferramentas Pneumáticas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318

Óleo para Ferramentas Pneumáticas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319

Ca pí tu lo 29

EQUIPAMENTOS DE TERRAPLENAGEM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321Tratores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321

Motoniveladoras. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322

Pás Carregadeiras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322

Escavadeiras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322

Scrapers. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322

Caminhões Fora de Estrada. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322

Rolos Compressores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322

Máquinas Compactadoras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323

Lubrificação dos Equipamentos de Terraplenagem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323

Planejamento da Lubrificação . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323

Racionalização da Lubrificação. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324

PARTE V

LU BRI FI CA ÇÃO DE INDÚS TRI AS ESPE CÍ FI CAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325

Ca pí tu lo 30

USINA SIDERÚRGICA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327A Fabricação do Ferro-Gusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327

A Fabricação do Aço . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327

Pro ces so Bes se mer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327

Pro ces so Si e mens-Mar tin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329

Pro ces so de So pra gem a Oxi gê nio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329

Pro ces sos OLP e LD-AC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329

For nos Elé tri cos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330

A Laminação . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332

Clas si fi ca ção dos La mi na do res . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332

Ti pos de Ca de i ras de La mi na ção. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333

A Lubrificação . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334

Lubrificantes para Mancais dos Cilindros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335

Lubrificantes para Laminação. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335

Óle os de La mi na ção. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336

XX t Lubr ifi can tes e Lu bri fi ca ção Industrial

4ª pro va

Page 15: Su má r io - editorainterciencia.com.br · Ca pí tu lo 10 LUBRIFICAÇÃO HIDRODINÂMICA ..... 121 Cunha de Óleo ..... 121

Características do Óleo de Dendê . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337

Ori gem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337

Aspec to fí si co . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337

Cons ti tu i ção quí mi ca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337

Sistemas de Lubrificação . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338

Aná li se Tí pi ca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338

Ava li a ção de Alguns Óle os de La mi na ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339

Lu bri fi can te para La va gem do Ben zol (Des ti la ção do Co que) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339

Ca pí tu lo 31

INDÚSTRIA TÊXTIL. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341Fi a ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341

Te ce la gem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342

Ma lha ria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342

Aca ba men to . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342

Características dos Lubrificantes e Suas Aplicações . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345

Ca i xas de Pen tes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345

Fu sos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345

Anéis dos Vi a jan tes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346

Enro la de i ras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346

Te a res . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346

Ca pí tu lo 32

USINA DE AÇÚCAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347Generalidades. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347

Equipamentos de uma Usina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347

Equipamento de Moagem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347

Tri tu ra do res e mo en das . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347

Trens de en gre na gens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349

Dis fi bra dor e fa cas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350

Trans por ta do res e es te i ras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350

Equipamento de Clarificação. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350

Tan ques. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350

Cla ri fi ca do res . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350

Fil tros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351

Equipamento de Concentração . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351

Eva po ra do res . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351

4ª pro va

Su má rio t XXI

Page 16: Su má r io - editorainterciencia.com.br · Ca pí tu lo 10 LUBRIFICAÇÃO HIDRODINÂMICA ..... 121 Cunha de Óleo ..... 121

Co zi nha do res . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351

Cris ta li za do res . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351

Trans por ta do res, ele va do res, mis tu ra do res, pe ne i ras e se ca do res . . . . . . . . . . . . . . . 351

Ca pí tu lo 33

FÁBRICA DE CIMENTO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355Generalidades. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355

Matérias-Primas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355

Fabricação. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355

Pre pa ro e do sa gem da mis tu ra. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355

Ho mo ge ne i za ção. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355

Clin que ri za ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355

Res fri a men to. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357

Adi ções fi na is e mo a gem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357

Ensa ca men to. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357

Ca pí tu lo 34

FÁBRICA DE PAPEL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359Generalidades. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359

Processo de Fabricação de Celulose de Fibra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359

Fabricação da Celulose a partir da Madeira . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359

Considerações sobre os Lubrificantes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360

Ca pí tu lo 35

USINA NUCLEAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363Efeitos de Radiação nos Lubrificantes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363

PARTE VI

PRO DU TOS ESPE CI A IS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365

Ca pí tu lo 36

ÓLEO ISOLANTE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367Fundamentos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367

Refinação . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367

O Transformador. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369

Refrigeração dos Transformadores. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369

Chaves Elétricas (Disjuntores) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369

Características do Óleo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370

XXII t Lubr ifi can tes e Lu bri fi ca ção Industrial

4ª pro va

Page 17: Su má r io - editorainterciencia.com.br · Ca pí tu lo 10 LUBRIFICAÇÃO HIDRODINÂMICA ..... 121 Cunha de Óleo ..... 121

Óleos Sintéticos para Transformadores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371

Controle de Óleo em Serviço. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372

Purificação do Óleo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372

Formas de Apresentação da Água. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 373

Tratamento do Óleo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374

Fil tra ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374

Cen tri fu ga ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374

Fil tro de Li nha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375

De si dra ta ção sob Vá cuo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375

Des ga se i fi ca ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375

Regeneração do Óleo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375

Fos fa to Tris só di co. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375

Car vão Ati va do . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376

Adsor ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376

Per co la ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376

Adi ção de Ini bi dor. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376

Instalações de Tratamento e Regeneração . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377

A Troca do Óleo do Transformador . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378

Amostragem de Óleos Isolantes Minerais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378

a) Geral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378

b) Dispositivos para Retirada de Amostras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379

c) Recipiente. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379

Ca pí tu lo 37

PROTEÇÃO DE EQUIPAMENTOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381Orientações . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381

A Química da Ferrugem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383

Ca pí tu lo 38

FLUIDOS PARA TRABALHOS EM METAIS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385Introdução . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385

Trabalhos em Metal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385

Laminação. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385

Modelagem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387

Lubrificantes para Estampagem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387

Aços de Baixas e Médias Ligas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387

Aços Inoxidáveis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388

Cobre e Suas Ligas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388

4ª pro va

Su má rio t XXIII

Page 18: Su má r io - editorainterciencia.com.br · Ca pí tu lo 10 LUBRIFICAÇÃO HIDRODINÂMICA ..... 121 Cunha de Óleo ..... 121

Alumínio e Suas Ligas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388

Lubrificantes para Trefilação . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388

Corte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389

Flu i dos de Cor te. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390

Recomendações Práticas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392

Ca pí tu lo 39

TRATAMENTOS TÉRMICOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395Tratamentos Térmicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395

Re ve ni do . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395

Têm pe ra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396

Aquecimento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 397

Resfriamento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 397

Pri me i ro es tá gio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 397

Se gun do es tá gio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 397

Ter ce i ro es tá gio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 397

Têmpera a Óleo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398

Têmpera a Óleo Quente. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398

De fe i tos Que Ocor rem Fre qüen te men te ao Tem pe rar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399

O Banho . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399

Os Óleos para o Tratamento Térmico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 400

Óleos de Têmpera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 400

Uso do Óleo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401

Oxidação . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401

Contaminação. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402

Refrigerantes à Base de Água . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402

Equipamentos Usados na Têmpera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403

Resfriamento do Óleo para Têmpera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404

Capacidade dos Tanques de Têmpera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405

Ca pí tu lo 40

PRODUTOS DE GRAU ALIMENTÍCIO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407

Indús tria Pa ni fi ca do ra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 408

Indús tria de Mas sas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409

Indús tria do Cho co la te . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409

Indús tria de La ti cí ni os . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409

Indús tria de Con fe i ta ria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409

XXIV t Lubr ifi can tes e Lu bri fi ca ção Industrial

4ª pro va

Page 19: Su má r io - editorainterciencia.com.br · Ca pí tu lo 10 LUBRIFICAÇÃO HIDRODINÂMICA ..... 121 Cunha de Óleo ..... 121

Indús tria de Enla ta dos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 410

Indús tria de Be bi das . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 410

Indús tria de Car nes e Aves . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411

Indús tria do Pes ca do . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411

Pro du tos para Hi gi e ne Pes so al . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411

Indús tria Far ma cêu ti ca. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411

A Escolha do Lubrificante . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412

Óle os Bran cos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412

Pe tro la tos, Pa ra fi nas e Ce ras Mi cro cris ta li nas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 414

Ca pí tu lo 41

TRIBOLOGIA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415

Ca pí tu lo 42

TRANSFERÊNCIA DE CALOR. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419Generalidades. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419

Componentes do Sistema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419

Aquecedor. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419

Tanque de Expansão . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421

Bomba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421

Tubulação . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421

Instru men ta ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421

Recomendações Técnicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 422

PARTE VII

CU I DA DOS ESPE CI A IS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423

Ca pí tu lo 43

DISPOSITIVOS DE LUBRIFICAÇÃO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425Dispositivos de Lubrificação a Óleo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 426

Por Gravidade. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 426

Por Capilaridade. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427

Por Salpico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427

Por Imersão . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 428

Por Sistema Forçado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429

Dispositivos de Lubrificação a Graxa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 430

Lubrificador Mecânico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431

4ª pro va

Su má rio t XXV

Page 20: Su má r io - editorainterciencia.com.br · Ca pí tu lo 10 LUBRIFICAÇÃO HIDRODINÂMICA ..... 121 Cunha de Óleo ..... 121

Lubrificador Hidrostático . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 432

Sistema Centralizado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 432

Lubrificação por Névoa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434

Acessórios de Lubrificação . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437

Ca pí tu lo 44

ARMAZENAGEM E MANUSEIO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443Embalagem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443

Transporte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443

Manuseio e Armazenagem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444

Ca pí tu lo 45

INTERPRETAÇÃO DE ANÁLISE DO ÓLEO USADO . . . . . . . . . . . . . . . . . 447Densidade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 447

Viscosidade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 447

Índi ce de Vis co si da de. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 448

Ponto de Fulgor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 448

Cor. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 448

Neutralização . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 448

Água . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449

Insolúveis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449

Sedimentos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 450

Filtração por Membrana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 450

Cinzas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 450

Análise Espectrográfica por Absorção (Emissão) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 450

Análise Espectrográfica Diferencial (Infravermelho) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452

Diluição. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452

Ca pí tu lo 46

LUBRIFICAÇÃO ORGANIZADA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455Fundamentos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455

Planejamento da Organização da Lubrificação . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455

Levantamento dos Equipamentos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455

Programação . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 456

Controle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 457

Codificação e Identificação dos Lubrificantes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 457

XXVI t Lubr ifi can tes e Lu bri fi ca ção Industrial

4ª pro va

Page 21: Su má r io - editorainterciencia.com.br · Ca pí tu lo 10 LUBRIFICAÇÃO HIDRODINÂMICA ..... 121 Cunha de Óleo ..... 121

Ca pí tu lo 47

PROGRAMA DE ANÁLISES PERIÓDICAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 459Introdução . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 459

Material e Metodologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 459

Esquema de Montagem do Programa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 459

Etapas de Implantação . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 460

Descrição dos Procedimentos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 461

1a Eta pa: Di ag nós ti co da si tu a ção atu al da lu bri fi ca ção e co le ta de da dos . . . . . . . . . . 461

2a Eta pa: Con tro les do pro gra ma de aná li ses pe rió di cas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 462

3a Eta pa: Pla no de lu bri fi ca ção – pla ne ja men to e pro gra ma ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . 462

4a Eta pa: Inte gra ção en tre lu bri fi ca ção e ma nu ten ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 463

5a Eta pa: Re ci cla gem de óle os lu bri fi can tes usa dos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 463

6a Eta pa: Infor ma ti za ção dos con tro les . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 463

Re sul ta dos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 463

Re co men da ções . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 464

Ca pí tu lo 48

RE CI CLA GEM E RERRE FI NO DE ÓLE OS USA DOS. . . . . . . . . . . . . . . . . . 465Introdução . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465

A Re ci cla gem dos Óleos Usa dos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467

Re ci cla gem por Pro ces sos Fí si cos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467

Se di men ta ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467

Fil tra ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 468

Cen tri fu ga ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 471

Des ga se i fi ca ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 472

De si dra ta ção tér mi ca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 472

Extra ção por sol ven te . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473

Des ti la ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473

Re ci cla gem por Pro ces sos Qu í mi cos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 474

Aci du la ção. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 474

Ne u tra li za ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 474

Hi dro a ca ba men to . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 475

Re ci cla gem por Pro ces sos Com ple xos. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 475

Tra ta men to de óle os hi dráu li cos e óle os de cir cu la ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 475

Tra ta men to de óleo de tur bi na . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 475

Tra ta men to de óle os de cor te . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 476

Tra ta men to de óle os iso lan tes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 478

– Su má rio t XXVII

4ª pro va

Page 22: Su má r io - editorainterciencia.com.br · Ca pí tu lo 10 LUBRIFICAÇÃO HIDRODINÂMICA ..... 121 Cunha de Óleo ..... 121

Tra ta men to de flu i dos sin té ti cos re sis ten tes ao fogo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 480

O Rerrefino dos Óleos Usados . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 480

Áci do/Ar gi la (Bernd Me in ken) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 481

Des ti la ção/Ar gi la . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 483

Pro ces so VISCOLUBE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 483

Pro ces so RTI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 484

Pro ces so INTERLINE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 484

Pro ces so ROSE-KELLOG. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 485

Des ti la ção/Hi dro ge na ção. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 485

Pro ces so MOHAWK. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 486

Pro ces so BERC ou NIPER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 487

Pro ces so PROP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 487

Pro ces so “SAFETY KLEEN” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 488

Pro ces so UOP DCH. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 488

Extra ção por Sol ven te (IFP – Insti tu to Fran cês do Pe tró leo) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 489

Extra ção Se le ti va a Pro pa no com Tra ta men to Ácido . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 489

Extra ção Se le ti va a Pro pa no com Hi dro a ca ba men to. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 491

Pré-tra ta men to Tér mi co . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 494

Ultra fil tra ção e Adsor ção . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 494

Ou tros Pro ces sos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 496

Pro ces so ENTRA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 496

Pro ces so RECYCLON. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 496

Pro ces so SNAMPROGETTI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 496

Pro ces so Su per crí ti co KRUPP KOPPERS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 497

Pro ces so VAXON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 497

RE FE RÊN CI AS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 499

XXVIII t Lubr ifi can tes e Lu bri fi ca ção Industrial

4ª pro va