recursos para o mestre ciencias da natureza ciencias sociais 5...116104 atención ao cliente 902 44...

116104

Atención ao cliente902 44 44 41

[email protected]

www.edebe.com

Recursos para o mestre

rodeira

rodeira

5primaria

Ciencias da Natureza Ciencias Sociais

116104_CG_NAT_SOC_5EP_GAL_TALENTIA_coberta.indd 1 19/02/14 12:19

As esencias do talentoO noso proxecto estimula e integra todas as formas de talento:

Talento analítico e críticoAprender a pensar, utilizar rutinas de pensamento, va-lorar o pensamento… Toda unha actitude fronte á vida.

Talento creativoDeixar aflorar a imaxinación, a expresividade... na reso-lución de problemas e retos.

Talento emprendedorIniciativa, imaxinación, traballo en equipo, comunica-ción, constancia… Persigue os teus soños.

Talento emocionalTalento que permite xestionar de maneira eficaz as emocións e fainas fluír adecuadamente.

Talento socialSensible á xustiza social para lograr un mundo mellor.

Talento cooperativoPara aprender con e dos demais, e xerar produtos de valor.

Programación e Orientacións didácticas

Material complementario

Recursos para o mestre

116104_CG_NAT_SOC_5EP_GAL_TALENTIA_coberta.indd 2 19/02/14 12:20

TALENTIA: é a hora do talentoOs mestres e mestras sodes o motor do talento nas aulas. Desde rodeira ache-gámosvos recursos e materiais que faciliten o voso traballo docente. Este cader-no é unha guía explicativa dalgúns destes recursos: o libro de Programación e orientación didácticas e o Material complementario.

Confiamos que vos sexa de utilidade e agradecémosvos a confianza que deposita-des en nós.

Mostra da Programación e Orientacións Didácticas dunha unidade ................................................... 2-13

Mostra de diferentes recursos do Material complementario ................................ 14-21

Mostra de Programación didáctica e Programación de aula .................................... 22

Glosario .............................................................. 23

E ademais...

116104_CG_NAT_SOC_5EP_GAL_TALENTIA_interior.indd 1 19/02/14 13:01

A Terra no UniversoPáxinas 12 e 13 1. O UniversoPáxinas 14 e 15 2. O sistema solarPáxinas 16 e 17 3. A TerraPáxinas 18 e 19

4. A LúaPáxina 20 5. Eclipses e mareasPáxina 21

6. Un planeta con vidaPáxina 22 Move o pensamentoPáxina 23 Para rematarPáxinas 26 e 27

• Resolución da tarefa integrada: Ata o infinito e máis aló! P

• O Universo. Orixe e composición. C

• O sistema solar. C• Os planetas. Características e movementos. C • A Terra. Características xerais. C• Os movementos de rotación e translación e as súas consecuencias. C • Interpretación dos fenómenos naturais (día, noite, estacións) en imaxes. P • A Lúa. Movementos e fases. C

• As eclipses. Tipos. C• As mareas. C• Curiosidade por entender como se producen as mareas. V • Factores que favorecen a vida na Terra. C• As capas da Terra. C • Rutina de pensamento: penso - interésame – investigo, sobre as eclipses. P

Pon en práctica• Aplicación dos contidos traballados na unidade dun xeito competencial. Emprende• Ser capaz de expoñer oralmente un tema, con coherencia e seguridade.Reflexiona• Reflexión sobre a propia aprendizaxe.

AvaliaciónRecursos para a avaliación (MC): rúbrica de avaliación da unidade Páx. xx; ficha de avaliación da unidade Páx. xx; rúbricas de habilidades xerais Páxs. xx-xx; táboa de observación de adquisición dos contidos Páx. xx.

Unha escola para todos• Adaptación curricular (MC):

Páxinas xx-xx, ampliación Páxina xx.

• Detectámolo a tempo! (POD)Páxina 40.

Aprendizaxe 360°• Unha volta polo mundo (LA)

Páxina 18.

Metodoloxías interactivas• Aplicar a metodoloxía cooperativa

ás páxinas 13, 19 (LA) e á páxina 42 (POD).

Creatividade• Tarefa integrada (LA) Páxina 13.

Emprendemento• Emprende (LA) Páxina 27.

Intelixencias múltiples• Actividades (LA) I. Naturalista

Páxina 15; I. Espacial Páxina 17.• Actividades (POD) Páxinas xx-xx.

Competencias• Pon en práctica as competencias

(LA): Páxinas 26-27.• Fichas de competencias (MC):

Páx XX• Actividades competenciais (POD):

Páxina XX

Cultura do pensamento• Rutina do pensamento penso – in-

terésame – investigo (LA) Páxina xx.

Ferramentas TIC• Recursos dixitais para a PDI: libro

dixital interactivo, actividades complementarias etc.

• Recursos dixitais para a aula.

1A Terra

no Universo

Recursos para fomentar o talento na aula

LA Libro do Alumno. MC Material Complementario. POD Programación e Orientacións Didácticas.

CONTIDOS

28

C2201_R27880_028 01 114236.BK.indd 28 03/02/2014 12:53:042

Prog

ram

ació

n e O

rien

taci

óns D

idác

ticas

1. PLANIFICACIÓN / PROGRAMACIÓN DA UNIDADE DIDÁCTICA

Mapa cos recursos dispoñibles na unidade didáctica.


1. Coñecer a orixe e a composición do Universo e do sistema solar, para unha mellor comprensión do medio que habita-mos. (Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía / Intelixencia naturalista)

2. Localizar a Terra como planeta do sistema solar e identificar as súas características básicas, a súa estrutura e os move-mentos que efectúa, para entender que é o único planeta con vida, a secuencia día-noite e as estacións. (Competen-cia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía / Intelixencia naturalista)

3. Iniciarse na utilización das tecnoloxías da información e da comunicación cun espírito crítico. (Competencia dixital / Intelixencia lingüístico-verbal, visual-espacial)

4. Valorar a importancia do coñecemento científico, para comprender mellor o Universo e o sistema solar. (Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía / Intelixencia naturalista)

Obxectivos en termos de competencias/Intelixencias múltiples

CRITERIOS DE AVALIACIÓN

• Explicar como é e de que forma se orixinou o Uni-verso e os seus principais compoñentes.

• Describir as características principais do sistema solar identificando diferentes tipos de astros e as súas características.

• Situar o planeta Terra no sistema solar explicando o paso do xeocentrismo ao heliocentrismo.

• Explicar os movementos da terra e as súas conse-cuencias.

• Explicar características da Lúa e dos movementos que realiza, identificando as fases lunares e as súas consecuencias.

• Explicar como e por que se producen as eclipses de Sol e de Lúa.

• Buscar, obter, procesar e comunicar información sobre o Universo e o sistema solar, utilizando re-cursos tecnolóxicos.

• Recoñecer os avances da ciencia no estudo do Universo e da Terra, e a súa aplicación na vida co-tiá das persoas, valorando a curiosidade humana e a importancia do coñecemento científico.

ESTÁNDARES

• Explica como é e de que forma se orixinou o Universo e identifica os seus principais compoñentes.

• Define galaxia, estrela, planeta, satélite, asteroide e cometa.

• Describe e interpreta esquemas e imaxes do Sistema Solar e dos astros que o forman.

• Describe a relación que existe entre meteoritos e estrelas fugaces.

• Describe a composición dos cometas e explica por que e cando se fan visibles.

• Explica as características do Sol e localiza os planetas segundo a súa proximidade a esta estrela.

• Describe a localización da Terra no Universo. A súa forma e algunhas características vista desde o espazo.

• Identifica e describe as capas da Terra.

• Define o movemento de translación terrestre, o eixe de xiro e os polos xeográficos e asocia as estacións de ano ao seu efecto combinado.

• Identifica as estacións, fixa a súa duración, e describe a luz solar nelas e os seus efectos sobre os seres vivos.

• Explica o día e a noite como consecuencia da rotación terrestre e como unidades para medir o tempo.

• Define a translación da Lúa e identifica e nomea as fases lunares.

• Utiliza láminas, debuxos e modelos tridimensionais para realizar descri-cións orais dos movementos da Terra e da Lúa.

• Representa graficamente e analiza os movementos de rotación e transla-ción.

• Define termos relacionado co Universo e co sistema solar como: asteroi-de, cometa, eclipse, galaxia, meteorito, órbita, planeta, rotación, satélite, translación, Vía Láctea.

• Explica que é un telescopio espacial e as vantaxes que ten fronte aos te-lescopios terrestres.

• Identifica un planetario como o lugar que simula o ceo nocturno no inte-rior dunha cúpula semiesférica.

• Utiliza as TIC para buscar información e elaborar traballos sobre o Univer-so, o sistema solar e a Terra.

• Valora a curiosidade humana e a importancia dos avances científicos para afondar no coñecemento do Universo.

29

C2201_R27880_029 01 114236.BK.indd 29 03/02/2014 12:53:57

3

Prog

ram

ació

n e O

rien

taci

óns D

idác

ticas

•Recursos dispoñibles en cada unha das unidades para o desenvolvemento dos talentos na clase.

• Intención educativa da unidade. Interrelación dos elementos curriculares da unidade.

Interrelación de elementos curriculares.

Referentes para a avaliación por competencias.


Unidade 1 A Terra no Universo

Clav

es p

ara

mot

ivar

Det

ectá

mol

o a

tem

po!

Pódense utilizar as seguintes propostas para prever e anticiparse ás posibles dificultades que poidan xurdir res-pecto dos contidos da unidade.

– Para axudarlles a ser máis conscientes das inmensas dimensións do Universo, da incontable cantidade de corpos celestes que o compoñen e do seu enorme tamaño, e das enormes distancias que os separan poden ver un vídeo, por exemplo:

– Para recoñecer os diferentes corpos celestes que conforman o Universo e o sistema solar:

• Adaptación curricular: proposta de actividade sobre o Universo e o sistema solar (páx. XX).

– Para comprender a relación entre os movementos da Terra e a Lúa e os fenómenos que estes provocan.

• Traballo cooperativo. Propoñer un traballo en grupo para comprender os movementos terrestres res-pecto ao Sol e a súa relación coas estacións ou o día e a noite (ver proposta concreta en páx. 34). Poste-riormente, ampliar este traballo incluíndo a Lúa no xogo (ver proposta concreta en páx. 35).

• Adaptación curricular: propostas de actividade sobre a Terra e a Lúa (páxs. XX e XX).

– Para poñer en práctica técnicas de traballo en grupo e traballo cooperativo.

• O xogo das palabras: o mestre ou mestra escribe no encerado o nome dos diferentes corpos celestes que forman o Universo. En grupos, cada membro debe construír unha frase para definir un destes corpos celestes e, despois, amósalla ao resto do grupo para corrixila, ampliala, matizala... Cando os grupos teñan todas as definicións listas, poñeranas en común. Esta posta en común representa unha síntese do tema traballado.

• Ler o título da unidade e observar a imaxe. Para motivar os alumnos e alum-nas a expoñer os seus coñecementos previos sobre o contido da unidade pódense formular cuestións como as seguintes:

– Que relación existe entre o título da unidade e a imaxe que a presenta? Ocórresevos outra imaxe que podería ilustrar o título da unidade?

– Recoñecedes que tipo de corpos celestes son os pequenísimos puntos de luz que se ven na imaxe? E as zonas coloreadas, que vos imaxinades que son? Coñecedes outros tipos de corpos celestes? Podedes ordenalos segundo o seu tamaño?

– Que tipo de corpo celeste é a Terra? Que estrela é a máis próxima a ela? Por que de noite non a vemos?

• Ler os apartados da unidade citados en «Vas aprender». E, para que os alumnos e alumnas sexan conscientes dos obxectivos da unidade e de cada apartado en concreto, propoñerlles as cuestións seguintes:

– Citar un ou varios aspectos que esperades que se expliquen en cada un dos apartados desta unidade.

– Que apartado vos parece máis interesante?

– Que obxectivos de aprendizaxe nos podemos propoñer segundo estes contidos?

• Transmitir a importancia que o estudo do Universo debe ter para o ser humano e podería ter nun futuro afas-tado, para achegar funcionalidade e valor significativo aos contidos.

• Conciencialos que eles serán protagonistas do seu propio proceso de aprendizaxe e que deben manter unha actitude proactiva.

Páxinas12 e 13

30

http://links.edebe.com/ybuifhttp://links.edebe.com/768wghttp://links.edebe.com/q3

C2201_R27880_030 01 114236.BK.indd 30 03/02/2014 12:54:19

2. MOTIVACIÓN INICIAL / PREVENCIÓN E ATENCIÓN Á DIVERSIDADE

•A motivación achega unha boa disposición de cara á aprendizaxe.• «Detectámolo a tempo!», pensada para previr as dificultades e

actuar sobre elas.

4

Prog

ram

ació

n e O

rien

taci

óns D

idác

ticas

Orientacións prácticas para a motivación inicial.

Recursos para previr e atender a diversidade.


5

Prog

ram

ació

n e O

rien

taci

óns D

idác

ticas

3. TAREFA INTEGRADA. ORIENTACIÓNS•Unha proposta dinámica e creativa para ensinar/aprender.•Cambio metodolóxico. Traballo por competencias.

TAREFA

INTEG

RAD

A

Ata o infinito e máis aló!DESCRICIÓN

Nesta tarefa o alumnado buscará información e elaborará murais sobre as distintas misións levadas a cabo pola NASA.

Coa realización desta tarefa, o alumnado pode:

– Coñecer as distintas misións espaciais que levou a cabo a NASA para coñecer e explorar o Universo.

– Recoñecer a importancia que ten para o ser humano a exploración do Universo e os fitos máis significa-tivos conseguidos pola Nasa na súa carreira espacial.

– Aprender a buscar información sobre o tema nas webs suxeridas ou noutras fontes.

– Aprender a sintetizar e representar o aprendido nun mural e a preparar exposicións orais sobre o tema traballado.

– Desenvolver as habilidades interpersoais e de traballo en equipo, participando de forma activa e valo-rando e respectando as achegas e opinións dos demais.

PROCESO

Ler o título da tarefa proposta e o texto que a introduce e comentar colectivamente de que trata; ler as pre-guntas que suscita e describir en que consistirá esta tarefa.

1. Organización dos equipos de traballo. Antes de emprender esta tarefa será necesario organizar os alumnos en grupos.

2. Preparación do material. Cada grupo deberá poder acceder a un ordenador conectado a Internet ou dispoñer doutras fontes onde atopar a información necesaria. Cada grupo deberá organizarse e repartirse a tarefa de maneira que cada membro se responsabilice de recoller a información sobre un dos aspectos propostos.

3. Realización da actividade. Cada grupo poñerá en común a información atopada e deberá consensuar como van elaborar o mural: como se organizará a información e que materiais van utilizar. Ao levar a cabo a actividade, hai que ter en conta que todos os membros do grupo deben participar activamente respec-tando a quenda, así como amosar interese e respecto polo traballo de cada un.

PRESENTACIÓN

• Elaborar o mural tendo en conta tanto o contido conceptual como a presentación gráfica.

• Preparar a exposición oral por parte de cada grupo. O grupo deberá repartirse a explicación para que todos os membros participen da exposición na clase.

• Ao finalizar a presentación, deberán contestar as dúbidas que lles poida realizar o resto da clase.

31

C2201_R27880_031 01 114236.BK.indd 31 03/02/2014 12:54:36

Proceso pautado para realizar a tarefa integrada na aula.


6

4. ORIENTACIÓNS PARA O DESENVOLVEMENTO DOS CONTIDOS (I)

•Presentación dos contidos en contextos próximos ao alumno.

Prog

ram

ació

n e O

rien

taci

óns D

idác

ticas

O Universo

Como dinamizo a clase?

01. Na táboa deben aparecer: galaxias, estrelas, planetas, satélites e astros menores (asteroi-des, cometas, meteoritos).

02. A nosa galaxia chámase Vía Láctea. Ten for-ma espiral. − O seu nome provén da mitoloxía grega e

significa «Camiño de leite».− En España denomínase Camiño de Santia-

go. Porque era usada como guía polos pe-regrinos que querían chegar á cidade de Santiago de Compostela.

03. Os planetas e os satélites son astros sen luz propia.

04. Os astros menores son astros de menor ta-maño. Por exemplo: os asteroides, os come-tas ou os meteoritos.− As estrelas fugaces son meteoritos que

cando entran en contacto coa atmosfera arden.

05. Resposta aberta.

Solucionario

Unidade 1Páxinas14 e 15

32

Unidade 1

Solucionario

CB

AC

Antes de comezar a traballar este contido, o mestre ou mestra pode preparar unha serie de fotogra-fías dos distintos corpos celestes que compoñen o Universo para amosarllas o alumnado: pregunta-ralles se recoñecen de que corpo se trata. Unha vez traballados os contidos do apartado, volveranse amosar as fotografías para comparar se o alumnado identifica máis corpos celestes que ao comezo da unidade.

Actividade competencial

• Propoñer aos alumnos que escriban unha redacción na que expliquen a que lugar do universo lles gustaría viaxar, como o imaxinan (tendo en conta o que aprenderon) e como cren que sería a súa estancia alí. Representalo cun debuxo.

• Elaborar un libro colectivo coas redaccións titulado «As nosas viaxes polo Universo».

Actividade complementaria

• Realizar unha visita a un planetario.

– Antes da visita, explicarase que é un planetario: lugar onde se poden observar simulacións do ceo nocturno en diferentes horas e momentos do ano, e desde lugares distintos. E traballaranse os distintos contidos que alí se expoñerán.

– Durante a visita observásense os diferentes corpos celestes, os seus movementos e as súas ca-racterísticas principais.

– Finalmente, na clase valorarase a visita e poñerase en común o aprendido.

•Propoñerllesosalumnosealumnasqueescribanunharedacciónnaqueexpliquenaquelugar do Universo lles gustaría viaxar, como o imaxinan (tendo en conta o que aprenderon) e como cren que sería a súa estancia alí. Representalo cun debuxo.

•Elaborarunlibrocolectivocoasredacciónstitulado«AsnosasviaxespoloUniverso».

C2201_R27880_032 01 114236.BK.indd 32 03/02/2014 12:54:51

Implicar o alumno no proceso de aprendizaxe.


Unidade 1 O sistema solar



06. Debe ter maior temperatura Mercurio, por-que é o planeta máis próximo ao Sol. E debe ter menor temperatura Neptuno, porque é o máis afastado do Sol.− A traxectoria dos planetas ao redor do Sol

chámase órbita. 07. Resposta aberta

08. Os planetas clasifícanse en interiores e exte-riores. Os interiores son os máis próximos ao Sol e son de pequeno tamaño, sólidos e de aspecto rochoso. Os exteriores son os máis afastados do Sol e son de maior tamaño, gasosos e están rodeados de aneis. 33

Solucionario

IM

CB

Explicarlles os alumnos e alumnas que de noite, ademais de verse estrelas, tamén se poden observar algúns dos planetas do sistema solar. E que o máis recoñecible deles é Venus, porque despois do Sol e a Lúa, é o terceiro astro máis brillante no ceo. Comentarlles que se distingue das estrelas porque a súa luz non pestanexa. Propoñerlles que nunha noite de ceo despexado intenten localizalo, para iso deberán axudarse dun planisferio celeste ou consultar en Internet ou a un adulto experto.

Intelixencias múltiples

O Universo en números (Lóxico-Matemática)• Propoñerlle o alumnado que resolvan os seguintes problemas matemáticos.

– Se o diámetro da Terra no ecuador mide uns 12.756 km e o de Urano 51.118 km, cantos quiló-metros é o diámetro de Urano maior que o da Terra?

– Se unha nave espacial viaxa a unha velocidade de 18.000 km/h, canto tempo tardará en chegar á Lúa se esta se atopa a uns 380.000 Km da Terra?

Actividade competencial

Construír un diorama do sistema solar

•Materialnecesario:unhacaixadezapatosgrande,dúasimaxesencoreaescaladosdis-tintos planetas, pintura negra, fío de pescar, tesoiras, cinta adhesiva e unha lámina de plástico transparente.

•Proceso: − Recortar unha cara lateral da caixa de zapatos deixando un marco duns 2 cm, a través

da cal poderase observar o diorama. − Pintar todo o interior da caixa con pintura negra e deixar que seque ben. − Mentres, recortar as dúas fotografías de cada planeta e pegalas unha coa outra de ma-

neira que se vexa o planeta polas dúas caras. − Facer un pequeno buraco na parte superior de cada planeta. Pasar o fío de pescar e facer

un nó para suxeitalo. − Na tapa da caixa de zapatos cun lapis, trazar unha diagonal desde un extremo ao outro,

e facer sete pequenos buracos ao longo da diagonal para colgar os planetas respectan-do a súa posición no sistema solar. Colgalos, empezando polo buraco máis próximo á tapa lateral recortada, desde o máis próximo ao Sol ao máis afastado.

− Suxeitar con cinta adhesiva a lámina de plástico, para cubrir a cara lateral recortada. Poñer a tapa cos planetas colgados.

C2201_R27880_033 01 114236.BK.indd 33 03/02/2014 12:55:04

7

4. ORIENTACIÓNS PARA O DESENVOLVEMENTO DOS CONTIDOS (II)

•Propostas para traballar os contidos de maneira máis vivencial.

Prog

ram

ació

n e O

rien

taci

óns D

idác

ticas

Diversidade deactividades para un traballo sistemático das competencias.


8

Prog

ram

ació

n e O

rien

taci

óns D

idác

ticas

A Terra


09. Como consecuencia do movemento de ro-tación da Terra sucédese o día e a noite. E como consecuencia do movemento de translación da Terra prodúcense as esta-cións.

10. Por mor da inclinación do eixe terrestre os raios do Sol chegan ás distintas zonas da Te-rra con maior ou menor inclinación, quen-tan de forma distinta e prodúcense as esta-cións do ano.− Porque na metade norte, os raios de luz

chegan inclinados á Terra e a quentan me-nos, mentres que na metade sur chegan perpendicularmente e quéntana máis.

11. A estación na que medran as plantas con maior facilidade é a primavera, porque as temperaturas son suaves e é a época máis chuviosa.

12. Resposta orientadora. Ocorrería que os raios do Sol chegarían só a unha metade da Te-rra, cada seis meses. É dicir, que o día e a noite duraría seis meses.

Solucionario


34

Unidade 1

Solucionario

IM

AC

Ler o texto «Unha volta polo mundo» e realizar as actividades propostas.


Os movementos de rotación e translación (Corporal-Cinestésica e Naturalista)• Simular os movementos da Terra para entender como se producen e que fenómenos orixinan.

Para iso, formar parellas: un dos membros do grupo será o Sol e o outro a Terra. O primeiro alumno ou alumna representará ao Sol mediante un foco ou unha lanterna; o segundo elabo-rará a Terra mediante unha bóla de porexpan do tamaño dunha pelota de tenis atravesada por unha variña que represente o seu eixe de rotación. Cada parella simulará os movementos de rotación e translación da Terra e comprobará os fenómenos que orixinan.


– Propoñerlles os alumnos preguntas relacionadas cos movementos da Terra coma se fosen adivi-ñas.

Por exemplo, «se en España é de noite e é verán, en Chile é...», «se en Estados Unidos é de día e outono, na India é...»Para facilitar as respostas, pódese traballar cunha esfera terrestre e un foco para que sexa máis fácil identificar os países e a súa situación no globo terráqueo.

C2201_R27880_034 01 114236.BK.indd 34 03/02/2014 13:06:34

4. ORIENTACIÓNS PARA O DESENVOLVEMENTO DOS CONTIDOS (III)

• «Unha volta polo mundo»: aprendizaxe 360°.

Proposta de actividades alternativas para abrir a aprendizaxe fóra da escola.


9

Prog

ram

ació

n e O

rient

ació

ns D

idác

ticas

Unidade 1 A Lúa – Eclipses e mareas



13. Resposta aberta− O cuarto crecente prodúcese cando a Lúa

se sitúa de forma que desde a Terra só se ve unha metade da súa cara iluminada polo Sol, a parte dereita. A lúa chea pro-dúcese cando a Lúa se sitúa de maneira que toda a súa cara iluminada se atopa en fronte da Terra.

14. A lúa nova prodúcese cando a cara non-ilu-minada da Lúa queda en fronte da Terra e non a vemos. En cambio, a eclipse de Lúa prodúcese cando a Terra durante o seu mo-vemento de translación se coloca entre a

Lúa e o Sol impedindo que a luz solar che-gue á Lúa.

15. As mareas son debidas ás forzas que exer-cen a Lúa e o Sol sobre as augas oceánicas. A forza da Lúa é maior que a do Sol.Cando a Lúa se atopa sobre a vertical dun océano atrae as augas e estas elévanse e prodúcese a preamar.Cando o Sol e a Lúa se situan en liña recta coa Terra, as súas forzas de atracción sú-manse e producen as mareas vivas.

35

Solucionario

IM

AC

A LúaComentarlle o alumnado que xa desde antigo, un dos soños da Humanidade foi visitar a Lúa. Para ilustralo e comparar a ficción coa realidade poden visionar:

– Curtametraxe «Viaxe á Lúa» de George Méliès (1902)»: http://links.edebe.com/2mep e as imaxes do «Primeiro ser humano en pisar a Lúa»: http://links.edebe.com/ntq6.

Eclipses e mareasPreguntarlles os alumnos e alumnas se observaron algunha vez unha eclipse. Propoñerlles consultar a páxina Eclipses lunares http://links.edebe.com/na2v para coñecer información sobre as eclipses que se produciron e as que terán lugar proximamente.


O Sol, a Terra e a Lúa (Corporal-Cinestésica e Naturalista)Continuar a actividade iniciada no apartado anterior para comprender os movementos da Terra e a súa relación co Sol. Neste caso incorporar os movementos que efectúa a Lúa.• Simular os movementos da Lúa para entender como se producen e que fenómenos orixinan

(cara oculta da Lúa, fases lunares e eclipses). Para iso, formar grupos de 3. Cada un dos mem-bros do grupo representará o Sol, a Terra e a Lúa respectivamente. O primeiro alumno ou alum-na representará o Sol mediante un foco ou unha lanterna; outro, representará a Terra mediante unha bóla de porexpan do tamaño dunha pelota de tenis atravesada por unha variña que repre-sente o seu eixe de rotación e un terceiro representará á Lúa mediante unha bóla de porexpan do tamaño dunha bóla de vidro. Cada grupo simulará os movementos destes astros e compro-bará os fenómenos que orixinan.


Calendario lunar•Amosarlle o alumnado un calendario no que estean marcadas as diferentes fases da Lúa. Com-

probar que os meses lunares duran 28 días e que cada sete iníciase unha nova fase.

• Pedirlles que conten cantos meses lunares ten un ano.

•Motivalos para que durante un mes lunar observen os cambios de fase.

C2201_R27880_035 01 114236.BK.indd 35 03/02/2014 12:55:36

4. ORIENTACIÓNS PARA O DESENVOLVEMENTO DOS CONTIDOS (IV)

•Recursos para unha clase máis dinámica e diversificada.

Itinerario alternativo para a aprendizaxe dos contidos atendendo á diversidade de intelixencias presentes na aula.

Integrar as diversas intelixencias en experiencias de aprendizaxe cooperativa / compartida.


10

Prog

ram

ació

n e O

rien

taci

óns D

idác

ticas

Unidade 1Un planeta con vida


16. Atmosfera / Capa gasosa que envolve a Te-rra. Xeosfera / Parte sólida da Terra. Hidros-fera / Capa de auga que recubre parte da Terra. Biosfera / Conxunto de seres vivos do planeta

17. É a capa intermedia / Manto. − É a capa máis interna e a súa temperatura

é moi elevada / Núcleo. − É a capa máis superficial e delgada, e está

formada por materiais sólidos / Codia.

Solucionario

Unidade 1Páxina

22

36

IM

AC

Comentarlle o alumnado o interese do ser humano por saber se existe vida máis aló da Terra e se existen seres intelixentes cos que poidamos contactar. Explicarlles que con este último obxectivo, lanzáronse ao espazo sondas con información sobre o noso planeta e a nosa forma de vida. Estas sondas viaxan polo espazo coa esperanza de contactar con seres intelixentes doutros planetas. A in-formación que conteñen foi elaborada por un comité de científicos. Para concretar que información conteñen estas sondas poden consultar por exemplo a páxina «Disco de ouro das Voyager» http://links.edebe.com/42n que explica que información conteñen os discos de ouro das sondas Voyager so-bre o noso planeta.


Representar en 3D as capas da Terra (espacial, intrapersoal)• Para aprender cales son as capas da Terra, modelar unha representación en 3D con plastilina.

Para iso debe seguirse o seguinte proceso:

– Para representar o núcleo: facer unha bóla pequena de plastilina (da mesma cor coa que estea representada o núcleo no esquema da páxina 22 do Libro do Alumno).

– Sobre ela colocar outra capa de plastilina que representará o manto (da mesma cor que no Libro do Alumno).

– Colocar outra capa de plastilina marrón que representará a codia terrestre.

– Enriba fixar unha fina capa de plastilina azul que simulará a hidrosfera.

– E sobre esta última, colocar placas da mesma cor que a codia reproducindo os distintos conti-nentes, observando a súa forma, tamaño e localización nun globo terráqueo.

– Para rematar, cortar a esfera pola metade, para facer visibles as distintas capas. Vernizar ambas metades e deixar que seque ben.


• Propoñerlles os alumnos que busquen información sobre os sondeos que se realizaron para coñecer as características do interior da Terra e que outros métodos se empregan para o estudo das capas internas da Terra. Para iso, por exemplo, poden ler a noticia «Sondeos cara ao interior da Terra»

http://links.edebe.com/r7t9rg

C2201_R27880_036 01 114236.BK.indd 36 03/02/2014 12:55:53

4. ORIENTACIÓNS PARA O DESENVOLVEMENTO DOS CONTIDOS (V)

•Recursos para tomar conciencia da importancia do que aprendemos.

Proposta de actividades complementarias para dinamizar a aula.


11

Prog

ram

ació

n e O

rient

ació

ns D

idác

ticas

5. CULTURA DO PENSAMENTO. ORIENTACIÓNS•As rutinas de pensamento, un recurso privilexiado para ensinar

a pensar.•Cara a unha «aula pensante».

A rutina de pensamento «penso, interésame, investigo» estimula a curiosidade do alumnado e centra as bases para afondar en coñecementos novos sobre un contido de aprendizaxe. Utilízase para centrar na reflexión e ex-ploración das súas ideas, para afondar no que coñecen e descoñecen incitándolles a investigar sobre cuestións ou aspectos que espertan o seu interese respecto ao contido que terán que aprender. Neste caso, podémolo aplicar ás eclipses.

Paso 0 (opcional): Deixar os alumnos e alumnas un tempo para reflexionar sobre o que xa saben das eclipses.

Paso 1: Preguntar que cres que sabes sobre os seres microscópicos? Os alumnos e alumnas escribirán o que saben no lugar elixido polo mestre ou mestra (unha tira de papel, unha nota adhesiva ou o seu propio ca-derno).

Paso 2: Preguntar que dúbidas ou preguntas tes sobre os seres microscópicos? Déixaselles o tempo necesario para que pensen a súa resposta e que a escriban no lugar indicado.

Paso 3: Remataremos preguntando que che gustaría investigar sobre os seres microscópicos? Déixaselles tempo para a reflexión e escritura dos seus pensamentos.

Paso 4: Posta en común. Cada un expoñerá ante o resto dos seus compañeiros as súas tres respostas e ano-taraas ou pegará a nota adhesiva nun mural destinado a iso.

Ao pechar este contido poderiamos volver sobre o anotado nos seus cadernos para valorar o que aprenderon e se atoparon resposta ás súas dúbidas e aos seus intereses.

Propoñemos utilizar esta rutina antes de iniciar o estudo do apartado sobre eclipses.

– Todos os alumnos participarán na posta en común das tres preguntas. Cando os alumnos saian a compartir os seus pensamentos é conveniente que o fagan sen interrupcións e usando antes de cada un deles, eu penso… a min interésame… gustaríame investigar…

– Pódese facer a posta en común da rutina pregunta a pregunta, en función do grao de madurez da clase.

– Esta rutina pódese traballar en grupo, aínda que é conveniente que se dea tempo para que cada alumno explore previamente os seus propios pensamentos.

– É importante escribir ou pegar as respostas nun mural. Se se anotan as respostas no encerado despois ha-bería que borralo e non poderiamos deixar visibles os pensamentos para usalos máis adiante ou reforzar as aprendizaxes.

37

Move o pensamento: penso - interésame - investigo


Unidade 1Páxina

23

Orientacións didácticas

Recomendacións

Unidade 1

… … …

1. Penso

Que cres que sabes sobre os seres microscópicos?

2. Interésame

Que dúbidas ou preguntas tes sobre os seres microscópicos?

3. Investigo

Que che gustaría investigar ou saber sobre os seres microscópicos?

PENSO-INTERÉSAME-INVESTIGO

C2201_R27880_037 01 114236.BK.indd 37 03/02/2014 12:56:04

Pautas para realizar a rutina.

Recomendacións para a aplicación da rutina na clase.


12

Prog

ram

ació

n e O

rien

taci

óns D

idác

ticas

6. REPASAMOS•Actividades para repasar os contidos da unidade. Solucionario.

00-txt-ud-tit Unidade 1

Solucionario

Repasamos


Unidade 1Páxinas

24 e 25

Solucionario

38

18.

19. O Universo é o conxunto formado polos corpos celestes, como as galaxias, as estrelas, os plane-tas e os astros menores; e o espazo que os contén.

20. Un planeta describe o movemento de rotación e o de translación. O movemento de rotación é o xiro que efectúa o planeta sobre si mesmo; e o movemento de translación, é o xiro do planeta ao redor do Sol. – Como consecuencia do movemento de rotación da Terra sucédese o día e a noite. E como con-

secuencia do movemento de translación da Terra prodúcense as estacións. 21. Resposta aberta.

– Planetas interiores: Mercurio, Venus, Terra e Marte. Planetas exteriores: Xúpiter, Saturno, Urano e Neptuno.

22. – Cando no hemisferio norte é inverno, no hemisferio sur é verán. No hemisferio norte é inverno porque os raios do sol inciden moi inclinados e quentan pouco e, por iso as temperaturas son baixas. Mentres que no hemisferio sur os raios do sol inciden perpendicularmente e quentan con grande intensidade, dando lugar a altas temperaturas.

– Cando é outono no hemisferio norte, é primavera no hemisferio sur. No hemisferio norte, no outono, as horas de luz e de escuridade iguálanse e os raios do sol inciden lixeiramente inclina-dos e quentan menos que no verán, polo que as temperaturas descenden. Mentres que no hemisferio sur tamén se igualan as horas de luz e de escuridade, pero os raios do sol inciden máis perpendicularmente e as temperaturas ascenden.

23. A: Lúa chea: a lúa sitúase no lado contrario ao Sol, de maneira que a súa cara iluminada queda totalmente en fronte da Terra.

B: Lúa nova. A lúa sitúase ente o Sol e a Terra de modo que a cara non-iluminada queda total-mente en fronte da Terra e non vemos a Lúa.

C: Cuarto crecente. A lúa sitúase de forma que desde a Terra só se ve unha metade iluminada polo Sol, a da dereita.

D: Cuarto minguante. A lúa sitúase de forma que desde a Terra só se ve media cara da lúa ilumi-nada polo Sol, a da esquerda.

O SISTEMA SOLAR

O Sol

Urano

Neptuno

Saturno

Xúpiter

Marte

A Lúa

A Terra

Venus

Mercurio

Astros menoresPlanetas

nela distinguimos

o seu satélite

consta de tres capas

Codia

Manto

Núcleo

Biosfera

Atmósfera

Hidrosfera

Xeosfera

C2201_R27880_038 01 114236.BK.indd 38 03/02/2014 12:56:17

Esquema que sintetiza os contidos da unidade.


13

Prog

ram

ació

n e O

rien

taci

óns D

idác

ticas

7. PÁXINAS FINAIS. ORIENTACIÓNS•Modelos de probas PISA adaptados aos contidos da unidade

didáctica. •Actividades para promover a cultura emprendedora.

00-txt-ud-tit

39

Para rematar



Solucionario

01. Terra: planeta. / Vía Láctea: galaxia. / Sol: estrela. / Lúa: satélite.

02. 1. Mercurio. / 2. Venus. / 3. Terra. / 4. Marte. / 5. Xúpiter. / 6. Saturno. / 7. Urano. / 8. Nep-tuno

03. Resposta orientadora. Desde un punto de vista científico non é correcto porque nin o Sol nin a Lúa se ven en ningún sitio. Que vexamos estes astros ou non os vexamos é un efecto dos movementos da Terra e da Lúa.

04. − Venus ten o período de translación máis parecido á Terra. E Marte, o de rotación.

− En Venus dura máis o seu día que o seu ano.

− Xúpiter empregará 4.380 días en orbitar ao redor do Sol. Saturno empregará 10.585 días.

05. Ano: Tempo que tarda a Terra en describir unha órbita ao redor do Sol. Día: tempo que tarda un planeta ao virar ao redor do seu eixe.

39

Unidade 1

Pon en prácticaNa primeira actividade, o alumnado poderá aplicar o que aprendeu sobre os diferentes elementos do Uni-verso.

A segunda actividade permite repasar o nome dos planetas do sistema solar e a súa posición respecto ao Sol.

Na terceira actividade aplicarán os contidos aprendidos para valorar, desde o punto de vista científico, ex-presións da vida cotiá.

Na cuarta actividade, analizarán a información contida nunha táboa e aplicaranse os contidos aprendidos sobre os movementos dos planetas do sistema solar para resolver as cuestións propostas.

E finalmente, na última actividade identificarán o significado das palabras ano e día.

EmprendeEn primeiro lugar, o mestre ou mestra deberá recordarlle o alumnado que unha exposición oral realízase ante un auditorio. Por iso é importante preparala con antelación, para ter seguridade ao realizala e expre-sarse con claridade.

Deseguido, o alumnado deberá ler a proposta, desenvolver unha exposición oral sobre un traballo en gru-po sobre O Universo, e analizar os aspectos que se lle amosan como exemplo.

A partir desta análise deberá reflexionar e propoñer que outros aspectos pensa que deben terse en conta para levar a cabo a exposición oral, por exemplo, a elaboración dun guión cos puntos que se van explicar, decidir e elaborar os recursos audiovisuais que se utilizarán durante a exposición, practicar antes para ter unha pronunciación clara e boa entoación…

Finalmente, realizar unha posta en común dos aspectos propostos polos alumnos e alumnas e elaborar un sinxelo manual de como realizar unha boa exposición oral.

ReflexionaResponder, de xeito individual, as preguntas formuladas no apartado. Despois, poñer en común as respos-tas, para valorar, en xeral que aspectos consideraron que son os máis importantes que aprenderon e os que lles chamaron máis a atención.

C2201_R27880_039 01 114236.BK.indd 39 03/02/2014 12:56:32

Unha proposta de traballo/avaliación por competencias.

Orientacións paradesenvolver o talento emprendedor.

Aprender a aprender. Reflexión sobreo proceso da propia aprendizaxe.


8. ADAPTACIÓN CURRICULAR• Traballo cos contidos básicos da unidade e fichas

de ampliación.•Proceso de aprendizaxe máis visual e pautado, en secuencias

máis curtas, para estimular o alumno e facilitar a aprendizaxe.

194

Nome: .......................................................................................................................................... Data: ..................................

Ada

ptac

ión

curr

icul

ar (b

ásic

a). U

nida

de 1

O UniversoOrixe— Hai uns 15.000 millóns de anos.

— A teoría máis difundida é que se creou debido a unha gran explosión: o big bang.

Composición— Está formado por astros.

•Galaxias: agrupacións de estrelas e outros astros; teñen forma espiral, elíptica ou irregu-lar; a Vía Láctea é a galaxia da Terra.

•Estrelas: compostas por gases; desprenden gran cantidade de luz e calor ata que se apa-gan; teñen forma esférica.

•Planetas: non posúen luz propia; xiran ao redor dunha estrela e describen dous move-mentos: a rotación e a translación; poden ser sólidos ou gasosos.

•Satélites: non posúen luz propia; xiran ao redor dun planeta.

•Astros menores: asteroides, cometas e meteoritos; as estrelas fugaces son os meteoritos que entran en contacto coa atmosfera.

O sistema solar— Localízase na galaxia, de forma espiral, denominada Vía Láctea.

— Formado por unha estrela, o Sol, e un conxunto de astros que orbitan de forma elíptica ao seu redor: oito planetas, satélites, asteroides e cometas.

aaaaaaaaaaaaaaaaa

PLANETAS INTERIORES

•PróximosaoSol.•Pequenotamaño.•Aspectosólidoe

rochoso.

1. Mercurio. Sen satélites. 3. Terra. Ten moita auga e un satélite: a Lúa.

2. Venus. Sen satélites. 4. Marte. Ten dous satélites.

Sol. Estrela de tamaño mediano.

Xúpiter. O maior planeta do sistema solar. 63 satélites.

Saturno. Aneis de po, asteroides e gas. Ten uns 40 satélites.

Urano. Aneis e uns 30 satélites.

Neptuno. 13 satélites.

PLANETAS EXTERIORES

•AfastadosdoSol.•Grantamaño.

•Gaseososerodeadosde aneis.

1 2 3 4

C2201_R26735_194 mue 114767.BK.indd 194 29/01/2014 10:15:35

195

Nome: .......................................................................................................................................... Data: ..................................

1 Contesta brevemente:

— Que é unha galaxia?

aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa

— En que galaxia podemos atopar a Terra?


— Que diferencia unha estrela dun planeta?


— Que tipos de astros menores coñeces?


2 Indica o nome de cada planeta e sinala os que son interiores e os que son exteriores.

3 Sinala a resposta correcta:

• Os planetas interiores son os máis /menos próximos ao Sol. Son de pequeno / gran tamaño, sólidos / gasosos e de aspecto gasoso / rochoso.

• Os planetas exteriores son os máis / menos próximos ao Sol. Son de pequeno / gran tamaño, sólidos / gasosos e rodeados de aneis / rochas. A

dapt

ació

n cu

rric

ular

(bás

ica)

. Uni

dade

1

aaaaaaaaaaaaaaaaa

aaaaaaaaaaaaaaaaa

aaaaaaaaaaaaaaaaa

aaaaaaaaaaaaaaaaa

aaaaaaaaaaaaaaaaa

aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa

aaaaaaaaaaaaaaaaa

C2201_R26735_194 mue 114767.BK.indd 195 29/01/2014 10:15:40

1 En grupos, elaborar unha presentación dos astros do noso sistema solar. Seguide estes pasos para levala a cabo:

1º Cada membro do grupo investigará sobre un grupo de astros: Vía Láctea (para si-tuar todos os astros), estrelas, planetas (segundo o número de membros do gru-po, repartirse os planetas entre varios), satélites (incidir na Lúa), astros menores (asteroides, cometas, meteo ritos).

2º Escribir unha breve descrición de cada un deles:

a) Tipo de astro.

b) Posición que ocupa no sistema solar.

c) Tamaño.

d) Algunhas características significativas.

3º Buscar imaxes de cada astro en Internet para pegalas na presentación.

4º Unificar a información de cada membro do grupo nunha soa presentación.

5º Presentar o traballo na aula.Ada

ptac

ión

curr

icul

ar (a

mpl

iaci

ón).

Uni

dade

1

196

Nome: .......................................................................................................................................... Data: ..................................

A Terra:— 3º planeta máis próximo ao Sol.

— Planeta pequeno (510.000.000 km2)

— É o único planeta do que se coñece a existencia de vida.

— Posúe gran cantidade de auga.

— O seu único satélite é a Lúa.

A Terra

Vía Láctea

O Sol

A Lúa

Cometa Halley

Estrela Polar

http://links.edebe.com/h6dju

http://links.edebe.com/j4

http://links.edebe.com/wj

http://links.edebe.com/mfh

http://links.edebe.com/w7nhyr

http://links.edebe.com/ejw

@

@

@

@

@

@

C2201_R26736_196 mue 114767.BK.indd 196 29/01/2014 10:16:0314

Mat

eria

l com

plem

enta

rio

Selección dosprincipais contidos da unidade didáctica.

Inclúe solucionarios.

Apoio visual e gráfico na presentación dos contidos.


15

Mat

eria

l com

plem

enta

rio

9. AVALIACIÓN. FICHAS•Avaliación completa dos contidos da unidade didáctica. •Valora a aprendizaxe e facilita a toma de decisións.

1 Explica que é o Universo.

aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa




2 Completa:

— A Terra forma parte da galaxia chamada aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa.

— As aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa dan luz e calor ata que se apagan e están formadas por gas.

— Ao redor dalgúns planetas viran os aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa. A Terra ten un denominado aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa.

— Os astros menores son os aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa, os aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa e os aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa.

— As aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa son agrupacións de estrelas e outros astros.

— A traxectoria elíptica que describen os astros denomínase aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa.

— Os planetas interiores de aspecto máis rochoso, pequenos e sólidos son: aaaaaaaaaaaaaaaaaaa, aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa, aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa e aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa.

3 Define estes termos:

•Galaxia: aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa

• Planeta: aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa

• Satélite: aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa

4 Cal é o efecto que ten a Lúa sobre o noso planeta?




5 Explica en que consiste o movemento de rotación e translación da Terra. Axúdate cun de-buxo.




6 Razoa e explica por que a Terra é un planeta con vida.



aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaAva

liaci

ón. F

ICH

A 1

. Uni

dade

1

198

Nome: .......................................................................................................................................... Data: ..................................

C2201_R26737.BK.indd 198 29/01/2014 10:16:13


Inclúe:

• Diferentes modelos para a avaliación dos contidos curriculares.

• Propostas para as avaliacións inicial e final.

• Observación de adquisición de contidos.

Fichas para a avaliación dos contidoscurriculares.


16

Mat

eria

l com

plem

enta

rio

Mat

eria

l com

plem

enta

rio

10. AVALIACIÓN. RÚBRICAS DA UNIDADE • Instrumentos para a avaliación por competencias.•O alumno toma conciencia dos criterios da súa avaliación.

Unidade 1. A Terra no Universo

Recu

rsos

par

a a

aval

iaci

ón. U

nida

de 1

. A T

erra

no

Uni

vers

o

66

Indicadores Niveis de cumprimento

Elabora textos, expli-cativos e argumenta-tivos na comprensión e explicación de rea-l idades natura is . (MCT)

Interpreta o espazo f ís ico no que se desenvolven a vida e a actividade huma-nas, tanto a grande escala coma no con-tor no inmedia to . (MCT)

Participa das iniciati-vas que xorden do grupo cooperando como par te dun proxecto común. (SC)

Le con eficacia e comprende textos, a idea que o autor que-re expresar e saca as propias conclusións. (L)

Expresa por escrito ideas, opinións, vi-vencias, emocións. (L)

Utiliza os recursos tecnolóxicos para in-formarse e formarse. (D)

Concreta os contidos para crear algo de xeito artístico (inter-pretación de debu-xos e elaboración de bosquexos). (CE)

Ten dificultades para comprender realida-des naturais.

Ten dificultades para imaxinar a represen-tación de espazos reais a escala.

Adopta unha actitude individualista e ten d i f icu l tades para compartir funcións cos compañeiros.

Ten dificultades na decodificación de textos descrit ivos propios da súa idade sobre temas científi-cos.

Presenta dificultades para elaborar textos aínda que coñece as ideas/sentimentos que desexa expresar.

Ten dificultades para utilizar recursos tec-nolóxicos para a pro-cura de información.

Representa con difi-cultade o debuxo dun bosquexo in-cluíndo elementos básicos.

Coñece a explicación e argumentación de realidades naturais describíndoa sen o rigor adecuado.

Coñece sistemas de representación do espazo físico a esca-la e identifica algúns elementos reais do seu contorno en re-presentacións que se achegan.

Participa e interésase polo funcionamento do grupo aínda que presenta dificultades para asumir todas as funcións asignadas.

Le un texto descritivo con r i tmo e en-toación adecuados, e comprende a idea xeral do texto.

Elabora un texto des-cribindo ideas e sen-timentos de xeito co-herente, aínda que con dificultades gra-maticais e ortográfi-cas.

Busca información con recursos tecno-lóxicos, aínda que ten dificultades para interpretala.

Representa o debuxo dun bosquexo, incor-porando elementos básicos para comu-nicar a finalidade coa que se crea.

Coñece a explicación e argumentación de realidades naturais.

Imaxina a represen-tación de espazos e coñece diferentes sistemas de repre-sentación do espazo físico a escala.

É algo individualista no traballo aínda que é capaz de distribuír e compartir funcións entre os membros do grupo.

Le un texto descritivo con r i tmo e en-toación adecuados.

Elabora textos que describen ideas e sentimentos aínda que de xeito deses-truturado.

É capaz de utilizar re-cursos tecnolóxicos e ten certa destreza para a procura de in-formación.

Representa o debuxo dun bosquexo, aínda que non incorpora elementos básicos para comunicar a fi-nalidade coa que se crea.

Coñece a explicación e argumentación de realidades naturais e elabora mensaxes e textos cunha explica-ción exacta.

Coñece sistemas de representación do espazo físico a esca-la e identifica ele-mentos comúns da representación co espazo real que habi-ta/coñece.

Cumpre e asume as funcións asignadas dentro do grupo. Participa da interde-pendencia positiva para alcanzar obxec-tivos de grupo.

Le un texto descritivo con r i tmo e en-toación adecuados, e compréndeo sa-cando conclusións.

Elabora un texto des-cribindo ideas e sen-timentos de xeito coherente e cohesio-nado, coidando a ex-presión.

Busca información útil e precisa con re-cursos tecnolóxicos interpretándoa efi-cazmente.

Representa ben o debuxo dun bos-quexo para comuni-car a finalidade coa que se crea e descri-bíndoo poster ior-mente con precisión.

1 32 4

C2201_R27922_066 EV1 114767.BK.indd 66 03/02/2014 20:24:00

Indicadores das competencias avaliadas.

Niveis de cumprimento secuenciados segundo a lóxica da aprendizaxe.

Ademais, inclúense:

• Un rexistro individual e de grupo.

• Rúbricas dos proxectos e habilidades xerais.

• Planificación de competencias e intelixencias múltiples.


17

11. AVALIACIÓN. PORTFOLIO• Instrumento de avaliación que integra as evidencias do proceso

de aprendizaxe realizado e a súa xustificación.•Diferentes formatos: carpeta, e-portfolio etc.

59

Por

tfol

io e

e-p

orfo

lio

58

O portfolio (arquivo de aprendizaxe): unha potente ferramenta de avaliación

Durante os últimos anos estase xeneralizando o uso de portfolios, tanto no ámbito empresarial coma no educativo. O portfolio é un sistema de avaliación integrado nos procesos de ensinanza e aprendizaxe que habitualmente se desenvolven nas aulas. Consiste na conformación dun arquivo ou carpeta cunha selección reflexiva de evidencias/producións achegadas polo alumno/a ao longo dun período de tempo determinado e que responde a un obxectivo concreto. A presentación pode facerse en soporte papel ou en formato electrónico (neste caso, fálase de e-portfolio).

Os traballos (presentacións, murais, traballos escritos, filmacións...) permítenlle ao alumno/a demostrar as súas aprendizaxes, habilidades ou competencias, á vez que lle posibilitan ao profesor un seguimento do progreso desta aprendizaxe.

Un aspecto moi interesante dos portfolios é que o estudante debe acompañar as súas «evidencias de aprendizaxe» cunha reflexión (intrapersoal) na que xustifique a súa selección e valore o proceso que seguiu no seu percorrido de aprendizaxe (metacognición, aprender a aprender, regulación...). Esta reflexión axú-dalle a tomar consciencia de que e como vai aprendendo, ao mesmo tempo que lle permite regular o seu proceso de aprendizaxe e de estudo.

As tecnoloxías da información e a comunicación (TIC) achegan moitas potencialidades no deseño e na propia elaboración do portfolio. As TIC poden axudar na elaboración das evidencias que conforman o por-tfolio e tamén poden actuar como plataforma base do proceso de ensinanza e aprendizaxe; neste caso, o portfolio quedaría implementado na plataforma mesma.

Elaboración do portfolio

Traballo: tarefas, proxectos, actividades

Selección(reflexiva e estratéxica)

Arquivo-clasificación

Reflexión sobre logrose procesos

(metacognición)

Presentación: exposición pública

INICIO

Primeira avaliaciónSegunda avaliaciónTerceira avaliación

AVALIACIÓNS

INTERNET E TICS

TAREFAS E PROXECTOS

EnlacesProgramas

Tarefas - Proxectos

MEUS TRABALLOSPOR ÁREAS

Lingua e LiteraturaMatemáticasNaturaisMúsicaVisual e PlásticaRelixiónLingua Estranxeira

PortadaPresentaciónAxenda

Ofrécese un e-portfolio on line para recompilar os traballos dos alumnos.

Modelo on line con orientacións para a súa personalización.


18

Mat

eria

l com

plem

enta

rio12. AVALIACIÓN. INFORME PARA A FAMILIA •Recursos para avaliar por competencias.•Para as familias, información detallada da evolución do alumno.

Avaliación das competencias e intelixencias múltiples

Final

Alto Medio Baixo

1a Av

2a Av

3a Av

1a Av

2a Av

3a Av

1a Av 2a Av 3a Av

1a Av

2a Av

3a Av

1a Av

2a Av

3a Av

1a Av 2a Av 3a Av 1a Av 2a Av 3a Av 1a Av 2a Av 3a Av

Descrición Capacidade de ler diferentes tipos de textos, de comprender o seu significado e de extraer a información. Tamén se basea na capacidade de escribir de maneira clara e estruturada, utilizando as expresións máis axustadas a cada situación e aplicando as normas básicas de puntuación, morfosintaxe e ortografía. A capacidade de comunicación oral (comprensión e expresión) tamén ten unha grande importancia no desenvolvemento desta competencia.

Capacidade de utilizar as ferramentas e os coñecementos matemáticos para resolver problemas na vida cotiá. Require resolver operacións e cálculos numéricos e aplicalos a exercicios sinxelos, así como operar con medidas de lonxitude, superficie, volume e peso. O recoñecemento e a representación de figuras en tres dimensións contribúen ao desenvolvemento desta competencia.

Capacidade de comprender e explicar o mundo natural e o tecnolóxico, e de recoñecer os trazos clave da ciencia e a tecnoloxía actuais. Tamén require habilidade para utilizar o pensamento e o método científico, e para empregar os coñecementos científicos na toma de decisións persoais.

Capacidade de buscar, obter, procesar e comunicar a información de forma eficaz a partir de diversas fontes (incluídas as TIC), e de transformar os datos en coñecemento dispoñible para o seu uso na vida cotiá. Permite aproveitar a información e analizala de forma crítica mediante o traballo autónomo e colaborativo, para conseguir obxectivos valiosos relacionados coa aprendizaxe, o traballo e o ocio.

Capacidade de comprender a realidade social e histórica do mundo actual (a súa evolución, os seus logros e as súas dificultades) e entender os trazos diferenciais das sociedades actuais nas súas dimensións plural, global e local. O desenvolvemento desta competencia baséase na comprensión e na tolerancia, a convivencia entre as persoas e a profesión de forma activa e responsable dos dereitos e os deberes da cidadanía.

Capacidade de creación e expresión artísticas valorando a importancia da expresión creativa das ideas a partir de distintos medios e apreciando a arte e o patrimonio cultural. Tamén se relaciona coa interculturalidade, entendida como interacción respectuosa entre culturas que facilita o enriquecemento mutuo.

Refírese á toma de conciencia das propias capacidades, o seu coñecemento e a eficacia na súa utilización. Relaciónase coa aprendizaxe estratéxica (planificar- regular-avaliar o propio proceso de aprendizaxe) e co uso estratéxico dos recursos e as técnicas de aprendizaxe.

Capacidade de coñecerse e confiar nun mesmo para adquirir compromisos, tomar decisións e asumir responsabilidades. Tamén se relaciona coa innovación, a creatividade e a implicación en iniciativas e proxectos, achegando actitudes activas, esforzo e constancia.

Competencia

Comunicación lingüística

Matemática

Coñecemento e interacción co mundo físico

Tratamento da información e Competencia dixital

Social e cidadá

Cultural e artística

Aprender a aprender

Autonomía e iniciativa persoal

Logotipo centro escolar

Boletín de Avaliación

Educación Primaria

Logotipo centro escolar

Alumno/a: ............................

............................

............................

............................

............................

............

Nivel: ................................

............................

............................

........................

Grupo: .........................

Curso: 20...... – 20 .........

1

Avaliación de todas as competencias esixidas no currículo.

Pautas para integrar a información das diferentes rúbricas e emitir un informe de competencias.


19

Mat

eria

l com

plem

enta

rio

Interpretas e calculas

1 Le o texto e resolve as actividades.

Com

pete

ncia

s. F

icha

6

199

Nome: .............................................................................................................................................. Data: ..................................

a) Cal é a densidade de poboación de Modia? Calcúlaa.

aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa



b) En total, cantos nenos naceron?


c) Cal é a taxa de natalidade de Modia? E a de mortalidade? Calcúlaas.




d) Cal é a taxa de crecemento natural de Modia? Calcúlaa.




e) Escribe o número de emigrantes e inmigrantes que aparecen no texto anterior.




f) Cales foron as causas dos movementos migratorios?




g) Cal é a taxa de saldo migratorio e a taxa de crecemento real de Modia? Calcúlaas.




En Modia, actualmente viven 245.500 habitantes e a súa superficie é de 380 km2.Durante o ano 2008, en Modia naceron 145 nenas e 196 nenos, e morreron 167 persoas.Tamén chegaron a Modia, durante ese mesmo ano, 87 persoas que buscaban traballo nas industrias e nos servizos que ofrecía esta localidade.Así mesmo, 25 persoas marcharon vivir a outra localidade para ampliar estudos.

C2201_R26738_199 mue 114767.BK.indd 199 29/01/2014 10:16:19

13. AVALIACIÓN. COMPETENCIAS•Propostas de avaliación por competencias.•Contextualización da aprendizaxe.

As probas seguen o modelo PISA.


Probas baseadas en contextos reais de aprendizaxe.


Experimentar coa panca

Material: Unha regra graduada (50 cm), un soporte: goma, afialapis, un estoxo cheo.

Procedemento

Sitúa a goma ou o afialapis no centro e experimenta en cada caso:

a) Coloca nun extremo o estoxo e no outro realiza unha forza.

b) Coloca nun extremo o estoxo e realiza unha forza no punto medio entre o punto de apoio e o outro extremo.

c) Coloca nun extremo o estoxo e realiza unha forza preto do punto de apoio.

Conclusións

Debuxa, en cada caso, a panca resultante.

a) Sinala en cada caso onde está a resistencia, o punto de apoio e a potencia.

b) Que tipo de panca utilizamos? Por que?

aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa


c) Poderás levantar o estoxo cunha panca de segundo xénero? E cunha de terceiro xénero? Razoa a túa resposta.



d) Que sucede se variamos a lonxitude da regra? Terás que realizar máis forza para poder levan-tar o estoxo? E se variamos a distancia entre o estoxo e a forza que aplicamos? Razoa as túas respostas.


aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaRecu

ncho

do

cien

tífico

. A p

anca

.

200

Nome: .......................................................................................................................................... Data: ..................................

A B C

C2201_R26739.BK.indd 200 29/01/2014 10:16:32

12

MOON

SOLAR SYSTEM

twelve

SATELLIT

MOON PHASES

COMET METEORITESASTEROIDS

STAR

SUN

PLANET

MERCURY VENUS

EARTH

MARS

JUPITER

SATURN

URANUS NEPTUNE

ORBIT

Answer these questions:• Which are the planets of the Solar System?• What is the Moon?

UNIVERS

GALAXY

MILKY WAY

>

14. OUTROS RECURSOS:•RECUNCHO DO CIENTÍFICO / RECUNCHO DO INVESTIGADOR•SCIENCE VISUAL DICTIONARY

20

Inclúe actividades.

Dicionario visual en inglés dos principais conceptos da materia.

Mat

eria

l com

plem

enta

rio

Prácticas e actividades para o traballo de procedementos propios das materias (experimentación, lectura e interpretación de mapas, elaboración de gráficas...).



21

Mat

eria

l com

plem

enta

rio

Imolo intentar!

Obxectivos•Converteraslimitaciónspersoaisenoportunidadesdecrecemento.•Favoreceraaceptacióndunmesmo.•Traballaraautoconfianza.

Material:papelelapis.

Método de traballo:individualeengrupo.

Tempo:1hora.

Desenvolvemento da actividadeTraballo individual•Pídollesaosmeusalumnosqueescribannunpapelaquelascousasquesegundoelesmesmosfanmal.Pododaralgúnexemplo:Eu non sei nadar ben, eu non sei bailar ben, eu non sei cantar ben, eu non sei correr ben, eu non sei facer amigos etc.

•Deseguido,pídollesquepensenporqueocrenasíerespondanaseguintepregunta:Por que cres que non sabes (nomear a actividade que o neno mencionou)?

•Deixounsminutosparaareflexiónpersoal.

Traballo en grupo•Sentámonosnochanformandounharoda.•Unaun,incluídoeucomoreferentedogrupo,compartiremoscogrupoaslimitaciónsper-soaisqueescribimosnopapel.

•Candoonenoterminedefalarémoiimportantepreguntarlle:— Que podes facer para mellorar ou aprender a (nomear a actividade que o neno mencio-

nou como debilidade)? — Intentaralo? Ou cres que é moi difícil?— Imaxina que o consegues. Como te sentirías? Por que?

Nocasodequealgúnnenononsaibacontestaralgunhadaspreguntas,entretodospodemosaxudarlleabuscarunharesposta.•Parafinalizar,explicoqueásvecespensamosouutilizamosoraciónsnegativasquenospodenfacermoitodanoporquenonnosdeixanfacercousaseademaisfannossentirmal,como«eunonpodo»,«eunonsei»,«sonmoimalo»,«vounofacermal».Estasoraciónspodemossubstituílasporoutrasmáispositivaseascendentes:«vouintentalo»,«ásvecesnonmesaebenperovoumellorando»,«eupodo».

•Podemosescribirestasexpresiónsnunhacartolinaepegalasnalgunhaparededaclaseparaqueaslembremos.Onosoobxectivoéqueosnenosvaianaprendendoarexeitarasoraciónsnegativaseinteriorizaraspositivasporquesonasquenosfacilitanresolverosproblemasenonfuxirparaevitaroesforzo.Endefinitiva,ousodopensamentoalternativoaxúdanosateraospoucosunhavidamáisplena.

Peche da actividadeAntesdedarporconcluídaasesión,pódesellespediraosalumnosquecompletenenvozaltaalgunhasdestasoracións.Podenescribirsenoencerado.

Educaciónem

ociona

l:EM

OCI

ON

ÁN

DO

NO

S

• Aprendín aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa

• Sentinme aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa

• Gustoume aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa

• Non me gustou aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa

256

15. EDUCACIÓN EMOCIONAL•Programa graduado para mellorar a xestión das emocións. •Proposta de actividades para desenvolver a autonomía

emocional.

Actividades para identificar as emocións e favorecera autoconciencia emocional.


22

Prog

ram

ació

n di

dáct

ica

e Pro

gram

ació

n de

aula

Programación Didáctica

1. Introdución 1.1. Xustificación e contextualización da programación 1.2. O proxecto da materia

2. Obxectivos 2.1. Obxectivos de etapa 2.2. Obxectivos da materia. Relación coas competencias 2.3. Obxectivos do terceiro curso da materia. Relación coas competencias

3. Ensinanzas transversais

4. Relación entre Contidos - Criterios de Avaliación – Estándares de aprendizaxe

5. Contidos 5.1. Organización e distribución dos contidos por unidades didácticas.

6. Unidades Didácticas 6.1. Distribución temporal das unidades didácticas

7. Avaliación 7.1. Criterios de avaliación e estándares de aprendizaxe. 7.2. Criterios de avaliación mínimos esixibles para superar o curso. 7.3. Procedementos e instrumentos de avaliación 7.4. Criterios de cualificación 7.5. Avaliación do proceso de ensinanza-aprendizaxe

8. Atención á diversidade 8.1. Propostas para a adaptación curricular, reforzo, ampliación, actividades multinivel... 8.2. Contidos mínimos esixibles para o terceiro curso.

9. Iniciativa emprendedora 9.1. Capacidades emprendedoras. 9.2. Actividades para promover o desenvolvemento da cultura emprendedora. 9.3. Avaliación.

10. Metodoloxía

11. Organización de espazos

12. Materiais e recursos didácticos

13. Estratexias para incorporar as TIC na aula

14. Estratexias para estimular o interese e o hábito da lectura e desenvolver a expresión oral e escrita

15. Actividades complementarias e extraescolares

16. Procedementos para valorar o axuste entre a Programación Didáctica e os resultados

Programación de Aula

UNIDADE DIDÁCTICA... 1. Obxectivos en termos de competencias. 2. Relación de Contidos – Criterios de Avaliación – Estándares de aprendizaxe. 3. Ensinanzas transversais 4. Actividades de aprendizaxe 5. Outras actividades

• Avaliación Inicial • Actividades de motivación • Competencias e Intelixencias Múltiples • Actividades Complementarias • Atención á diversidade • Avaliación a) Da unidade didáctica b) Das competencias e intelixencias múltiples

6. Actividades de promoción da lectura e desenvolvemento da expresión oral e escrita. 7. Actividades TIC. 8. Cultura emprendedora: Capacidades, actividades e propostas para a avaliación. 9. Mínimos esixibles para unha avaliación positiva 10. Criterios de cualificación 11. Metodoloxía

• Materiais e Recursos • Espazos e tempos • Estratexias metodolóxicas

12. Procedementos e Instrumentos de avaliación • Escritos • Orais • Outros

13. Avaliación da práctica docente 14. Programación de Apoios a Necesidades Educativas Especiais

Dispoñibles para todas as áreas.Documentos dispoñibles

na web e modificables polo mestre ou mestra.

PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA E DE AULAFerramentas para a planificación da materia dispoñibles en www.edebe.com.Adaptadas á normativa.


GLOSARIO

23

Glos

ario

Actividades competenciaisTipoloxía de actividades para o traballo específico das com-petencias. Son actividades prácticas, situadas en contextos reais que incitan o alumno a poñer en práctica as súas ca-pacidades.

Competencias Saber facer. Actividades relevantes, situadas en contextos reais que integran capacidades de distinta natureza.

E-portfolioPortfolio en soporte dixital.

EstándaresEspecificacións dos criterios de avaliación que permiten de-finir os resultados das aprendizaxes e que concretan, me-diante accións, o que o alumno debe saber, e saber facer, en relación con cada materia. Deben ser observables, medi-bles e avaliables, e permitir graduar o rendemento do logro alcanzado.

Habilidades xeraisCapacidades máis comúns e interdisciplinares que se des-envolven na aula e están estreitamente vinculadas ás com-petencias (comunicación oral/escrita, traballo en equipo...).

Indicadores de competencias e intelixencias múltiplesAs competencias refírense a «capacidades». Para avalialas necesítanse uns indicadores que describan a conduta «ob-servable» e manifesta desa capacidade.

Informe de avaliaciónModelo de comunicación ás familias dos resultados da aprendizaxe dos seus fillos en relación coas competencias. Permite situar sobre unha liña de progreso continuo a situa-ción do alumno respecto da adquisición das distintas com-petencias. Integra as avaliacións das diferentes áreas.

Intelixencias múltiples (H. Gardner)A intelixencia non é algo único e estático; pode traballarse e desenvolverse. Existen diferentes maneiras de ser intelixente (Gardner identificou ata oito tipos de intelixencia).

Mapa competencialDocumento no que figura o desdobramento e a concreción do oito competencias en «dimensións» e «subcompeten-cias».

Niveis de cumprimentoExpresan o grao de calidade amosado polo alumno na exe-cución da capacidade obxecto de avaliación.

PortfolioDocumento persoal do estudante no que incorpora os seus traballos, controis, producións audiovisuais etc. Resulta moi útil para avaliar procesos e resultados de aprendizaxe, á vez que estimula a autoavaliación e a reflexión sobre o proceso seguido.

Programación de aulaPlanificación das intencións educativas da unidade didácti-ca. Ferramenta imprescindible de planificación do traballo diario na clase.

Programación didácticaPlanificación anual do traballo e avaliación dos distintos ele-mentos que compoñen o currículo. É un dos documentos básicos para o traballo do profesorado.

Programar «por competencias»Incorporar as competencias na planificación docente: iden-tificalas, prever como traballalas e como avalialas.

ProxectosO traballo por proxectos constitúe unha estratexia educativa integral que utiliza un enfoque interdisciplinar e promove a aprendizaxe cooperativa. Adoitan responder á estrutura: elec-ción do tema, planificación, desenvolvemento, avaliación.

Rexistro claseTáboa de dobre entrada que relaciona o traballo das compe-tencias cos alumnos da clase.

Instrumento eficaz para o control por parte do mestre/a do progreso dos seus alumnos na adquisición das competencias.

Rexistro individual Matriz que relaciona o mapa competencial (competencias e dimensións) coas unidades didácticas, tarefas e proxectos que se desenvolven na clase. Permite rexistrar as cualifica-cións obtidas polo alumno (nas distintas rúbricas) e facilita a xestión da avaliación das competencias.

Rúbricas de avaliaciónMatriz que permite relacionar os indicadores de avaliación cos niveis de cumprimento, integrando as valoracións cuali-tativa e cuantitativa.

Tarefas integradasSecuencias didácticas organizadas ao redor da execución dunha actividade complexa, relacionadas con distintas áreas, nun contexto o máis real posible e próximo á expe-riencia dos estudantes. Adoitan responder á estrutura: pro-duto final, contexto e xustificación, secuencia de activida-des, síntese.


24

rodeira


recursos para o mestre ciencias da natureza ciencias sociais 5...116104 atención ao cliente 902 44...

Documents