prefácío - bdjurbdjur.stj.jus.br/.../2011/93703/curso_direito_administrativo_8.ed.pdf · edimur...

16
EDIMUR FERREIRA DE FARIA Prefácío Cármen Lúcia Antunes Rocha CURSO DE DIREITO ADMINISTRATIVO POSITIVO 8ª edição revista e ampliada Atualizada até a Lei 13.097, de 19 de janeiro de 2015 Belo Horizonte "F6rum 2015 STJ00100483

Upload: trancong

Post on 01-Dec-2018

214 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

EDIMUR FERREIRA DE FARIA

Prefaacuteciacuteo

Caacutermen Luacutecia Antunes Rocha

CURSO DE DIREITO ADMINISTRATIVO POSITIVO

8ordf ediccedilatildeo revista e ampliada

Atualizada ateacute a Lei nordm 13097 de 19 de janeiro de 2015

Belo Horizonte

F6rum 2015

STJ00100483

copy 1997 Editora Del Rey 1999 2 ediccedilatildeo 2000 3 ediccedilatildeo 2001 4 ediccedilatildeo 2004 5 ediccedilatildeo 20076 ediccedilatildeo 2011 7 ediccedilatildeo

copy 2015 8lI ediccedilatildeo Editora Foacuterum Ltda

Eacute proibida a reproduccedilatildeo total ou parcial desta obra por qualquer melo eletrocircnico inclusive por processos xerograacuteficos sem autorizaccedilatildeo expressa do EdiacutetltJ[

Conselho Editorial

Adilson Abreu Dallari Flaacutevio Henriacuteque Unes Pereira Aleacutecia Paolucd Nogueira Bicalho Floriano de Azccdo Marques Neto

Alexandre Coutinho Pagliariruuml Gustavo Justino de Oliveira Andreacute Ramos Tavares Inecircs Virgiacutenia Prado Suares

Jorge Ulisses Jacoby Fernandes Juarez Freitas

Carlos AyTes Brjtto Carlos Maacuterio da Silva VeHoso

Luciano Ferraz Caacutermen Luacutecia Antunes Ro(ha Luacutecio Delfino

Cesar Augusto Guimaratildees Pereira Marcia Carla Pereira Ribeiro Clovis Beznos Maacutercio Cammarosano

Cristiana Fortini Marcos Ehrhardt )r Dinoraacute Adelaide Musettiacute Grotti Maria Sylviacutea Zanella Di Pietro

Diogo de Figueiredo Moreira --e-to Ney Joseacute de FreHas Egon Bockmann Moreira Oswaldo Othon de Pontes Saraiva Filho

Emerson Gabardo Paulo Modesto FabridoMotta Romeu Felipe BaceHar Filho

Fernando Rossi Seacutergio Guerra

fF6um Luiacutes Claacuteudio Rodrigues Ferreira

Presidente e Editor

Coordenaccedilatildeo editorial Leonardo Eustaacutequio Siqueira Arauacutejo Capa projeto graacutefico e diagramaccedilatildeo Walter Santos

Av Afonso Pena 2770 ~ 16deg andar - Funcionaacuterios - CEP 30130-007 Belo Horizonte - Minas Geraiacutes - Tel (31) 21214900 21214949

wwweditoraforumcombr-ediacutetoraforumeditoraforumcombr

Edimur Ferreira de Curso de direito administratiacutevo pt1SHivo I Edimur Ferreira de Fariamiddot

ed rev _ampL Belo Horizonte Foacuterum 2015

701p ISBN 978-85450-0045-7

1 Direito Administrativo 2 L Tiacutetulo 11 Faria Edimur Ferreira de

informaccedilatildeo bibliograacutefica deste livro conforme a NBR 60232002 da Associaccedilatildeo Brasileira de Normas Teacutecnicas (ABNT)

de Ctrso de direito administraliuo positit1o 8 ed rev ampL 2015 701p ISBN 978-85-450()()45-7

STJ00100483

07

SUMAacuteRIO

eletrocircnico Editor

a es Neto

les

ro

uaiva Filho

Jr

PREFAacuteCIO DA 1ordf EDICcedilAtildeO Caacutennen Luacutecia Antunes Rocha 19

NOTA DA 8 EDICcedilAtildeO 21

NOTA DA 7 EDICcedilAtildeO 23

NOCcedilOtildeES DE DIREITO 25 1 ORIGEM EVOLUCcedilAtildeO E CONCEITO DE DIREITO 25 11 Normas naturais 26 12 Normas dos costumes 27 13 Normas morais28 14 Normas teacutecnicas29 15 Normas juriacutedicas29 2 SISTEMA JURIacuteDICO 31 21 Consideraccedilotildees gerais 31

I 22 Composiccedilatildeo do sistema juriacutedico brasileiro e o processo legislativo 32

bull 3 DIREITO PRIVADO E DIREITO PUacuteBLICO 33 4 CONCLUSAtildeO 34

DIREITO ADMINISTRATIVO 37 1 ORIGEM37 2 EVOLUCcedilAtildeO 40 21 Direito francecircs 40 22 Direito italiano 40 23 Direito alematildeo 41 24 Direito anglo-americano 41 25 Direito Administrativo brasileiro 42 3 ATUALIDADE 42 4 CONCEITO 45 5 CODIFICACcedilAtildeO 45 51 Consideraccedilotildees gerais 45 52 Correntes 46 6 FONTES 49 61 Lei 49 62 Jurisprudecircncia 50 63 Doutrina 51 64 Costumes 51

STJ00100483

7 RELACcedilAtildeO COM OUTROS RAMOS DO DIREITO 52 71 Com o Direito Constitucional 52 72 Com o Direito Tributaacuterio 52 73 Com o Direito Eleitoral 52 74 Com o Direito do Trabalho 53 75 Com o Direito Penal 53 76 Com o Direito Civil 53 77 Com o Direito Empresarial 53 78 Com o Direito Processual Civil e Penal 54

ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 55 1 NOCcedilAtildeO E CONCEITO DE ESTADO 55 11 Antecedentes 55 12 Estado de Direito - Conceito 56 2 NoccedilOtildeES E CONCEITO DE ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 58 21 Administraccedilatildeo Puacuteblica no sentido geral 58 211 Poder Legislativo 58 212 Poder Executivo 59 213 Poder Judiciaacuterio 59 22 Administraccedilatildeo Puacuteblica no sentido estrito 60 3 DISTINCcedilAtildeO ENTRE ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA E DIREITO

ADMINISTRATIVO 61 4 PRINCIacutePIOS DA ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 61 41 Princiacutepio da legalidade 62 42 Princiacutepio da impessoalidade64 43 Principio da moralidade 65 44 Princiacutepio da publicidade 67 45 Princiacutepio da eficiecircncia 67 46 Principio da hierarquia 68 47 Princiacutepio da indisponibilidade 69 48 Princiacutepio da razoabilidade 70 49 Princiacutepio da autotutela 71 410 Principio da tutela ou do controle71

5 ADMINISTRACcedilAtildeO DIRETA 71 51 Concentraccedilatildeo e desconcentraccedilatildeo 72 52 Oacutergatildeos da Administraccedilatildeo Puacuteblica direta 73 521 Conceito 73 522 Classificaccedilatildeo 73 6 ADMINISTRACcedilAtildeO INDIRETA 75 61 Autarquia 76 611 Conceito 76 612 Classificaccedilatildeo 77 613 Agecircncias reguladoras 78 6131 Agecircncia Nacional de Energia Eleacutetrica 79 6132 Agecircncia Nacional de Telecomunicaccedilotildees 80 6133 Agecircncia Nacional do Petroacuteleo 81

STJ00100483

52 middotmiddotmiddotmiddotmiddot 52 52 52 53 53 53 53 54

55

55 55

56 58

58

58

~ TO 60

61

61 62

73 75

~ 77

~ 80

81

6134 Agecircncia Nacional de Vigilacircncia Sanitaacuteria 83 6135 Agecircncia Nacional da Sauacutede Suplementar 84 6136 Agecircncia Nacional de Aacuteguas85 6137 Agecircncia Nacional de Transportes Terrestres 86 6138 Agecircncia Nacional de Transportes Aquaviaacuterios 86 6139 Agecircncia Nacional do Cinema 87 61310 Agecircncia Nacional de Aviaccedilatildeo Civil 87 61311 Limite da competecircncia regulatoacuteria atribuiacuteda agraves agecircncias 89 614 Criaccedilatildeo das autarquias em geral 91 615 Regime juriacutedico de pessoal 91 616 Capital e patrimocircnio 95 617 Obrigatoriedade de licitar 95 618 Extinccedilatildeo e destinaccedilatildeo do patrimocircnio95 62 Sociedade de economia mista 95 621 Conceito 96 622 Criaccedilatildeo 97 623 Objeto 98 624 Natureza juriacutedica 98 625 Regime juriacutedico do pessoal 99 626 Necessidade de concurso puacuteblico para admissatildeo de empregados 99 627 Necessidade de realizaccedilatildeo de Licitaccedilatildeo 99 628 Extinccedilatildeo e destino dos patrimocircnios 100 63 Empresa puacuteblica 101 631 Definiccedilatildeo legal 101 632 Capital 101 633 Forma societaacuteria 102 634 Objeto 102 635 Regime juriacutedico do pessoal 102 636 Admissatildeo de pessoal 102 637 Obrigatoriedade de licitar 102 638 Extinccedilatildeo e destino do patrimocircnio 1 03 639 Consideraccedilotildees finais sobre a sociedade de economia mista e a empresa puacuteblica 103 64 Fundaccedilatildeo puacuteblica 104 641 Consideraccedilotildees gerais 104 642 Instituiacuteda pelo Estado 1 04 643 Momento da aquisiccedilatildeo da personalidade juriacutedica 106 644 Regime juriacutedico de pessoal 106 645 Alteraccedilotildees introduzidas pela Emenda n 1998 107 646 Extinccedilatildeo e destino do patrimocircnio 110 65 Agecircncias Executivas 110

AGENTES PUacuteBLICOS 113 1 CONCEITO 113 2 CLASSIFICACcedilAtildeO DOS AGENTES PUacuteBLICOS 113 21 Agentes poliacuteticos 114 211 Investidura115

STJ00100483

212 Subsiacutedio 116 22 Agentes de carreiras especiais 125 221 Subsiacutedio da categoria de agentes de carreiras especiais 125 23 Agentes administrativos 126 231 Servidores Puacuteblicos Estatutaacuterios 127 232 Empregados puacuteblicos 202 233 Contratados temporaacuterios 204 24 Agentes militares 206 25 Subsiacutedio e remuneraccedilatildeo teto constitucional e questotildees polecircmicas 206 251 Introduccedilatildeo 206 252 Remuneraccedilatildeo e subsiacutedio 207 253 Competecircncia para fixar o subsiacutedio 208 254 Teto remuneratoacuterio constitucional 208 255 Eficaacutecia do teto constitucional 214 256 Acumulaccedilatildeo de proventos com pensatildeo 217 257 Acumulaccedilatildeo de proventos com vencimento de novo cargo 218 258 Subteto221 259 Conclusatildeo 221 3 VONTADE DO OacuteRGAtildeO E VONTADE DO AGENTE 224

PODER DE POLiacutecIA 225 1 SIacuteNTESE DA EVOLUCcedilAtildeO DO PODER DE POLIacuteCIA 225 2 OUTRAS CONSIDERACcedilOtildeES 226 3 CONCEITO LEGAL 228 4 FUNDAMENTO 229 5 POLIacuteCIA ADMINISTRATIVA E POLIacuteCIA JUDICIAacuteRIA 230 6 COMPETEcircNCIA PARA EXERCER A POLIacuteCIA ADMINISTRATIVA 232 7 DISCRICIONARIEDADE E REGRAMENTO 232 8 AUTOEXECUTORIEDADE 233 9 CONDICcedilOtildeES DE VALIDADE DO ATO DE POLIacuteCIA 234 10 MODALIDADES DE POLIacuteCIAS POR AacuteREAS DE ATUACcedilAtildeO 235 11 MODALIDADES DE SANCcedilAtildeO 236

ATO ADMINISTRATIVO 239 1 FATO JURIacuteDICO239 11 Conceito 239 12 Classificaccedilatildeo 239 2 ATO JURIacuteDICO 240 3 ATO ADMINISTRATIVO E FATO ADMINISTRATIVO 240 4 DISTINCcedilAtildeO ENTRE ATO ADMINISTRATIVO E ATO JURIacuteDICO CIVIL 241 5 SIacuteNTESE CONCLUSIVA 242 6 CONCEITO DE ATO ADMINISTRATIVO 243 7 REQUISITOS DO ATO ADMINISTRATIVO 246 71 Agente competente 246 72 Objeto 247

STJ00100483

116

125

125

126 127 202 204 206

micas 206 206 207 208 208 214 217 218 221

221 224

225

225

226 228 229 230 ~TIVA 232 232 233 234 ) 235 236

239

239

middot 239

239

240

240 )lCO CIVIL 241 242 243 246 246 247

73 Fonna 248 74 Finalidade 249 75 Motivo 250 751 Motivaccedilatildeo 251 752 Posiccedilatildeo de alguns autores quanto agrave necessidade da motivaccedilatildeo 252 753 Teoria dos motivos determinantes 255 76 Consideraccedilotildees conclusivas 256 8 CLASSIFICACcedilAtildeO DOS ATOS ADMINISTRATIVOS 256 81 Quanto agrave produccedilatildeo de efeitos 257 82 Quanto aos destinataacuterios do ato 257 83 Quanto ao alcance 257 84 Quanto agrave liberdade do agente 258 85 Quanto agrave vontade concorrente para a formaccedilatildeo do ato258 86 Quanto ao objeto259 87 Quanto agrave formaccedilatildeo do ato 259 88 Quanto agrave produccedilatildeo de efeitos vaacutelidos 260 9 ESPEacuteCIES DE ATOS ADMINISTRATIVOS 260 91 Quanto agrave forma 260 92 Quanto ao conteuacutedo 262 10 ATRIBUTOS DO ATO ADMINISTRATIVO 265 101 Presunccedilatildeo de legitimidade 265 102 Imperatividade266 103 Autoexecutoriedade 266 11 DISCRICIONARIEDADE266 111 Consideraccedilotildees gerais 266 112 Limites da discricionariedade 268 1121 Abuso de poder 269 1122 Teoria dos motivos determinantes 269 1123 Conceitos juriacutedicos indeterminados 270 1124 Razoabilidade e proporcionalidade 270 1125 Arbitrariedade271 12 DESFAZIMENTO OU RETIRADA DE ATOS ADMINISTRATIVOS 271 121 Anulaccedilatildeo 272 1211 Motivo 273 1212 Competecircncia para anular 273 1213 Efeitos do ato de anulaccedilatildeo no tempo 273 1214 Indenizaccedilatildeo 274 1215 Prescriccedilatildeo do direito de anular275 122 Revogaccedilatildeo277 1221 Motivo 278 1222 Competecircncia278 1223 Efeito no tempo278 1224 Indenizaccedilatildeo 278 1225 Limites do poder revogatoacuterio 278 123 Convalidaccedilatildeo 279

STJ00100483

LICITACcedilAtildeO 281 1 CONCEITO 281 2 BASE JURIacuteDICA 282 3 CONSIDERACcedilOtildeES SOBRE OS PRINCIacutePIOS DA LICITACcedilAtildeO 282 31 Princiacutepio da publicidade 283 32 Princiacutepio da legalidade 283 33 Princiacutepio da impessoalidade 283 34 Princiacutepio da moralidade 284 35 Princiacutepio da igualdade284 36 Princiacutepio da probidade administrativa 288 37 Princiacutepio da vinculaccedilatildeo ao instrumento convoca toacuterio 289 38 Princiacutepio do julgamento objetivo 290 4 ENTIDADES SUJEITAS Agrave LICITACcedilAtildeO 290 5 DIREITO PUacuteBLICO SUBJETIVO DOS INTERESSADOS 291 6 DOS PAGAMENTOS 291 7 DEFINICcedilOtildeES292 8 CONTRATACcedilAtildeO DE OBRAS E SERVICcedilOS 292 81 Vedaccedilotildees 293 811 Sanccedilotildees 294 812 Controle popular 294 9 PROGRAMACcedilAtildeO DA EXECUCcedilAtildeO DE OBRA OU SERVICcedilO 294 10 PROIBICcedilAtildeO DE PARTICIPAR DE LICITACcedilAtildeO E DE EXECUCcedilAtildeO DE OBRAS294 11 FORMAS DE EXECUCcedilAtildeO DE OBRAS E SERVICcedilOS 295 12 SERVICcedilOS TEacuteCNICOS PROFISSIONAIS ESPECIALIZADOS 295 13 COMPRAS 296 131 Princiacutepio da padronizaccedilatildeo 296 132 Sistema de registro de preccedilos 298 133 Submeter-se agraves condiccedilotildees de aquisiccedilatildeo e pagamentos semelhantes agraves do setor

privado 300 134 Subdividir em parcelas com vista a atender peculiaridades do mercado e a

fazer economia 301 135 Balizar-se pelos preccedilos praticados na regiatildeo da licitaccedilatildeo 301 14 MODALIDADES DE LICITACcedilAtildeO 302 141 Concorrecircncia 302 142 Tomada de preccedilos 302 143 Convite 303 144 Concurso 304 145 Leilatildeo 304 146 Pregatildeo304 15 TIPOS DE LICITACcedilAtildeO 308 16 DISPENSA E INEXIGIBILIDADE DE LICITACcedilAtildeO 309 161 Dispensa de licitaccedilatildeo310 162 Inexigibilidade de licitaccedilatildeo 317 163 Processo320 164 Conclusotildees321 17 Fases da liacutecitaccedilatildeo 321

STJ00100483

middot 281 281 282 0282 283 283 middot 283 284

284 288

289 290 middot 290 291 291 292 292 293 294 294 ) 294 JccedilAtildeO DE OBRAS 294 295 295 296 296 298

300

antes agraves do setor

lo mercado e a 301 301 302 302 302 303 middot middot 304 304 304

308

309 310 317 320 middot321 321

171 Fase interna 321 172 Edital 323 1721 Preacircmbulo323 1722 Conteuacutedo 324 1723 Fecho 328 1724 Outras consideraccedilotildees sobre o edital 328 1725 Impugnaccedilatildeo do edital 328 173 Divulgaccedilatildeo do instrumento convocatoacuterio 329 1731 Conteuacutedo do aviso 330 1732 Prazo miacutenimo de publicaccedilatildeo do edital 330 1733 Contagem dos prazos 330 174 Fases externas da licitaccedilatildeo331 1741 Apresentaccedilatildeo das propostas 331 1742 Habilitaccedilatildeo332 1743 Apreciaccedilatildeo dos documentos de habilitaccedilatildeo e julgamento das propostas 340 1744 Homologaccedilatildeo e adjudicaccedilatildeo 346

CONTRATO ADMINISTRATIVO 349 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 349 2 NOCcedilOtildeES INICIAIS SOBRE O CONTRATO ADMINISTRATIVO 350 21 Manifestaccedilatildeo do particular na formaccedilatildeo de contrato com a Administraccedilatildeo 352 22 O contrato administrativo eacute intuitus personae 352

3 LEGISLACcedilAtildeO PERTINENTE 352 4 CLAacuteUSULAS FUNDAMENTAIS DO CONTRATO ADMINISTRATIVO 352 5 CASOS EXCEPCIONAIS DE PRORROGACcedilAtildeO DO CONTRATO 355 6 REGIME JURIacuteDICO DO CONTRATO ADMINISTRATIVO 356 7 EFEITOS DA ANULACcedilAtildeO DO CONTRATO356 8 FORMALIZACcedilAtildeO DOS CONTRATOS ADMINISTRATIVOS 356 9 ALTERACcedilAtildeO DOS CONTRATOS 358 10 EXECUCcedilAtildeO DOS CONTRATOS 362 11 INEXECUCcedilAtildeO E RESCISAtildeO DOS CONTRATOS 364 12 FORMAS DE RESCISAtildeO DOS CONTRATOS 366 13 TIPOS DE CONTRATOS ADMINISTRATIVOS 367 131 Contratos de obras puacuteblicas368 132 Contrato de concessatildeo de uso de bens puacuteblicos 370 133 Contrato de prestaccedilatildeo de serviccedilo 370 134 Contrato de fornecimento 371 135 Contrato de gestatildeo371 136 Contrato de concessatildeo de serviccedilos puacuteblicos 373 14 CONVEcircNIO373 141 Consideraccedilotildees gerais 373 142 Conceito 373 143 Controle 374 144 Caracteriacutesticas distintivas do conwnio e contrato 374 145 Natureza juriacutedica do conwnio375 146 O disciplinamento dos conwnios na Lei n 866693 376

STJ00100483

147 Consideraccedilotildees finais 377 15 CONSOacuteRCIO PUacuteBLICO 378 151 Consideraccedilotildees gerais 378 152 Consoacutercios puacuteblicos 378 153 Constituiccedilatildeo do consoacutercio 379 1531 Protocolo de intenccedilotildees 380 1532 Contrato de consoacutercio puacuteblico 380 1533 Aquisiccedilatildeo da personalidade juriacutedica 381 1534 Contrato de rateio 381 1535 Contrato de programa 382 154 Consideraccedilotildees criacuteticas e finais 383

SERVICcedilOS PUacuteBLICOS 385 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 385 2 CONCEITO 386

3 PRINCIacutePIOS DO SERVICcedilO PUacuteBLICO 387

31 Continuidade 387

32 Qualidade e eficiecircncia 387

33 Modicidade 388 34 Igualdade 388 4 FORMAS DE PRESTACcedilAtildeO DE SERVICcedilOS PUacuteBLICOS 388 5 ENTIDADES PRESTADORAS DE SERVICcedilOS PUacuteBLICOS POR DELEGACcedilAtildeO 389 6 CONCESSAtildeO DE SERVICcedilOS PUacuteBLICOS PRECEDIDOS OU NAtildeO DE

OBRAS PUacuteBLICAS 389

61 Consideraccedilotildees 389

62 Conceitos390

621 Poder concedente390

622 Concessionaacuterio 390 623 Concessatildeo de serviccedilo puacuteblico 390 624 Concessatildeo de serviccedilo puacuteblico precedido da execuccedilatildeo de obra puacuteblica 391 63 Justificativa 391 64 Serviccedilo adequado 391 65 Direitos e obrigaccedilotildees dos usuaacuterios392 66 Encargos do poder concedente393 67 Encargos da concessionaacuteria395

68 Tarifa397 69 Licitaccedilatildeo 398 610 Contrato 400 611 Su bconcessatildeo 403 612 Intervenccedilatildeo 404 613 Extinccedilatildeo da concessatildeo 405 6131 Advento do tempo contratual 405 6132 Encampaccedilatildeo406 6133 Caducidade406

6134 Rescisatildeo do contrato408

STJ00100483

middotmiddotmiddot middot377 middot 378

middotmiddot middotmiddot middot 378

middotmiddotmiddot middotmiddot middot 378

379 middotmiddot middotmiddot 380

middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 380 middotmiddot middotmiddotmiddot 381 middotmiddotmiddot 381 middotmiddot middot middotmiddotmiddot 382 middotmiddotmiddot middotmiddot middot 383

middot 385 middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 385 middotmiddot 386 middot middotmiddot387 middot middotmiddot 387 middotmiddotmiddot middotmiddot 387 middotmiddot 388 middot 388 middotmiddotmiddot 388 )R DELEGACcedilAtildeO389 NAtildeO DE

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 389

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot middot 389 390 middotmiddotmiddot 390 390 middot middotmiddot 390 puacuteblica 391 middotmiddot 391 middot middotmiddot middot 391 middot middot

middot middotmiddot middot 395

392 middot middot 393

middot 397 middotmiddot 398 middot 400 middot middot middot middot 404

403

middot 405 middotmiddot 405 middotmiddot middot middot 406 middot middotmiddot 406

middotmiddot middotmiddot 408

7 PRESTACcedilAtildeO DE SERVICcedilOS DE ENERGIA ELEacuteTRICA 408 71 Objeto de concessatildeo 409 72 Produtor independente de energia eleacutetrica 410 8 CONCESSAtildeO DE SERVICcedilO DE TV A CABO 4lO 9 PERMISSAtildeO 411 10 AUTORIZACcedilAtildeO 413 11 TERCEIRO SETOR 413 111 Organizaccedilotildees sociais 414 112 Organizaccedilotildees da sociedade civil de interesse puacuteblico 418 113 Organizaccedilotildees natildeo governamentais 420 114 Parcerias voluntaacuterias 421 1141 Termo de colaboraccedilatildeo 421 1142 Da celebraccedilatildeo do termo de colaboraccedilatildeo ou de fomento 422 1143 Transparecircncia e controle 422 1144 Do fortalecimento da participaccedilatildeo social e da divulgaccedilatildeo das accedilotildees 423 1145 Termos de colaboraccedilatildeo e de fomento 423 1146 Procedimento de manifestaccedilatildeo de interesse social 423 1147 Plano de trabalho 424 1148 Chamamento puacuteblico 424 1149 Contrataccedilotildees realizadas pelas parceiras 425 11410 Das despesas 426 11411 Da liberaccedilatildeo de recursos 426 12 PARCERIAS PUacuteBLICO-PRIVADAS 427 121 Conceito 427 122 Concessatildeo patrocinada 428 123 Concessatildeo administrativa 429 124 Consideraccedilotildees sobre os contratos 430 1241 Regime de aportes financeiros em favor do parceiro privado 432 1242 Regime de garantias 432 1243 A adoccedilatildeo da arbitragem 434 1244 Licitaccedilatildeo 435

13 REGIME DIFERENCIADO DE CONTRATACcedilOtildeES PUacuteBLICAS (RDC) 436 131 Consideraccedilotildees gerais 436

132 Apontamentos sobre o RDC 437 1321 Objetivos do RDC 437 l322 Definiccedilotildees 438 1323 Diretrizes 438 133 Procedimento licita toacuterio 439 l331 Apresentaccedilatildeo das propostas ou lances 441 13311 Modo de disputa aberto 441 13312 Modo de disputa fechado 441 13313 Combinaccedilatildeo dos modos de disputa 442 1332 Julgamento das propostas 442 13321 Criteacuterios de julgamento 442 l3322 Negociaccedilatildeo depois do julgamento 446 13323 Procedimentos auxiliares das licitaccedilotildees 446

STJ00100483

13324 Pedido de esclarecimento impugnaccedilatildeo e recuro administrativo 452 13325 Controle das despesas decorrentes dos contratos 453 13326 Dos contratos 454

BENS PUacuteBLICOS 457 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 457 2 DOMIacuteNIO EMINENTE 457 21 No Direito brasileiro 458 3 CONCEITO 459 4 CLASSIFICACcedilAtildeO DOS BENS PUacuteBLICOS QUANTO Agrave DESTINACcedilAtildeO 459 5 AFETACcedilAtildeO E DESAFETACcedilAtildeO DE BENS PUacuteBLICOS 460 6 CARACTERIacuteSTICAS JURIacuteDICAS ESPECIAIS EM RELACcedilAtildeO AOS BENS

PARTICULARES 460 7 REPARTICcedilAtildeO DOS BENS PUacuteBLICOS DE ACORDO COM A CONSTITUICcedilAtildeO

DA REPUacuteBLICA 462 71 Uniatildeo 462 72 Estado-membro463 73 Municiacutepio463 8 OUTROS BENS PUacuteBLICOS 463 81 Formas de aquisiccedilatildeo463 9 CONSIDERACcedilOtildeES SOBRE OS BENS PUacuteBLICOS TRATADOS NA

CONSTITUICcedilAtildeO465 91 Bens hiacutedricos 465 911 Aacuteguas puacuteblicas465 92 Bens territoriais 466 921 Solo 466 922 Subsolo 469 10 UTILIZACcedilAtildeO DE BENS PUacuteBLICOS POR PARTICULARES 469 101 Bens de uso comum470 1011 Uso anormal de bens de uso comum 470 1012 Uso singular de bens de uso comum 470 1013 Uso singular sobre bens de uso especial 471 1014 Uso privativo de bens puacuteblicos dominiais 471

RESTRICcedilOtildeES AgravePROPRIEDADE E AO DOMIacuteNIO ECONOcircMICO 475 1 RESTRICcedilOtildeES Agrave PROPRIEDADE 475 11 Limitaccedilatildeo administrativa 477 12 Ocupaccedilatildeo temporaacuteria 479 13 Requisiccedilatildeo administrativa 480 14 Servidatildeo administrativa 481 141 Breves consideraccedilotildees sobre servidatildeo civil 481 142 Servidatildeo administrativa 484 15 Tombamento 495 151 Conceito 495 152 Bens passiacuteveis de tombamento 496 153 Natureza juriacutedica do tombamento 498

STJ00100483

uumlivomiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 452

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot453 middot middotmiddotmiddot 454

middot 457 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 457 middotmiddotmiddot middotmiddot middot 457 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 458 middotmiddotmiddot 459 5TINACcedilAtildeO 459 middot middotmiddot 460 cUumlAOSBENS

middotmiddot 460 A CONSTITUICcedilAtildeO

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 462 middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 462 middotmiddot middot middotmiddot 463 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 463 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 463

middot middotmiddotmiddot 463 )SNA

middot middotmiddotmiddot 465 middotmiddot middot middot middotmiddot middot 465 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddot 465 middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 466 middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 466 middotmiddot middot middot 469

middotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot middot 469 middot middotmiddotmiddotmiddot middot 470 middot middot middot 470 middotmiddot middotmiddotmiddot middot 470 middotmiddotmiddotmiddot middot 471 middot middot middot 471

0middot 475 middotmiddot middotmiddotmiddot 475 middot middotmiddot middot 477 middotmiddotmiddot middotmiddot 479 middot middot middot 480 middot middotmiddotmiddot 481 middotmiddot 481 middot middotmiddotmiddot middot 484 middot middot 495 middotmiddotmiddot 495

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot 496 middot 498

154 Efeito do ato de tombamento 498 155 Fundamentos 499 156 Competecircncia para legislar e para tombar 502 157 Espeacutecies de tombamento 505 158 Tombamento provisoacuterio e tombamento definitivo 506 159 Direitos e deveres da entidade ativa do tombamento507 1510 Direitos e deveres do proprietaacuterio de bem tombado 508 1511 Direitos e deveres do novo adquirente 508 1512 Deveres e sujeiccedilotildees do terceiro vizinho de preacutedio tombado 509 1513 Desapropriaccedilatildeo e indenizaccedilatildeo como regra de exceccedilatildeo 5lO 16 Desapropriaccedilatildeo 519 161 Conceito 519 162 Fundamento social 520 163 Fundamento juriacutedico521 164 Forma originaacuteria de aquisiccedilatildeo de propriedade 523 165 Bens desapropriaacuteveis 524 166 Bens natildeo desapropriaacuteveis pela sua natureza524 167 Competecircncias em relaccedilatildeo agrave desapropriaccedilatildeo 525 168 Agentes passivos na desapropriaccedilatildeo 527 169 Identificaccedilatildeo dos pressupostos da desapropriaccedilatildeo 527 1610 Destinaccedilatildeo dos bens adquiridos por desapropriaccedilatildeo 531 1611 Breve comentaacuterio sobre desapropriaccedilatildeo destinada a terceiros 531 1612 Fases da desapropriaccedilatildeo 541 1613 Declaraccedilatildeo 541 1614 Providecircncias administrativas seguintes agrave dedaraccedilatildeo 543 1615 Processo judicial 544 1616 Retrocessatildeo 554 1617 Desistecircncia da desapropriaccedilatildeo 558 1618 Desapropriaccedilatildeo indireta 559 2 INTERVENCcedilAtildeO NO DOMIacuteNIO ECONOcircMICO 560 21 Poliacutecia administrativa 563 22 Participaccedilatildeo direta do Estado no desempenho de atividades econocircmicas 565 221 Monopoacutelio 565 23 Fomento puacuteblico 566

RESPONSABILIDADE CIVIL DO ESTADO POR DANOS EXTRACONTRATUAIS 569 1 EVOLUCcedilAtildeO569 11 Irresponsabilidade 569 12 Responsabilidade com culpa 570 13 Responsabilidade objetiva 572 2 A RESPONSABILIDADE DO ESTADO NO DIREITO BRASILEIRO 574 21 Generalidades 574 22 A responsabilidade do Estado no Direito Positivo 574 221 No Direito Constitucional 574 222 No Direito Civil 576

STJ00100483

23 A responsabilidade do Estado na doutrina brasileira577 24 A responsabilidade do Estado na jurisprudecircncia brasileira por atos da

Administraccedilatildeo Puacuteblica (Poder Executivo) 578 25 Responsabilidade civil do Estado por ato do Legislativo591 26 Responsabilidade civil do Estado por ato do Judiciaacuterio 592 27 Dano indenizaacutevel 594 28 Excludentes de responsabilidade 597 29 Reparaccedilatildeo do dano e regresso 599 3 RESPONSABILIDADE ADMINISTRATIVA E CIVIL DE PESSOAS JURIacuteDICAS

EM VIRTUDE DE CONDUTA ILIacuteCITA Agrave ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 600 31 Consideraccedilotildees introdutoacuterias 600 32 O jeitinho brasileiro deturpado 601 33 Principais regras e princiacutepios juriacutedicos contra a corrupccedilatildeo e improbidade

administrativa 602 34 Consideraccedilotildees sobre a Lei n 128462013 605 341 Consideraccedilotildees gerais sobre a responsabilidade civil e administrativa 605 342 Informaccedilotildees introdutoacuterias sobre a Lei n 128462013 606 343 Atos lesivos 606 344 Responsabilizaccedilatildeo administrativa 607 345 Breves consideraccedilotildees sobre o processo administrativo 609 346 Acordo de leniecircncia610 347 Responsabilizaccedilatildeo judicial 610 348 A constitucionalidade da lei examinada 613 349 Conclusatildeo 615

CONTROLE DA ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 617 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 617 2 CONTROLE ADMINISTRATIVO 618 21 Direito de peticcedilatildeo 620 211 Efeitos dos recursos 620 212 Modalidade de recursos 621 213 Exaustatildeo da via administrativa 623 214 Coisa julgada administrativa 623 22 Algumas consideraccedilotildees sobre o processo administrativo 624 221 Princiacutepios do processo administrativo 625 222 Fases do processo administrativo 626 223 Tipos de processos administrativos 626 3 CONTROLE PELO LEGISLATIVO 633 31 Controle poliacutetico 633 311 Pelo Congresso Nacional 633 312 Pela Cacircmara dos Deputados 635 313 Pelo Senado Federal 635 314 Pela Cacircmara dos Deputados ou pelo Senado Federal 636 315 Comissatildeo Parlamentar de Inqueacuterito (CPI) 636 32 Controles contaacutebil financeiro e orccedilamentaacuterio 637 321 Fiscalizaccedilatildeo das contas 638

STJ00100483

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 577 por atos da

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot578 middotmiddotmiddotmiddot middot middot 591

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 592

middot middotmiddot middotmiddot middot 594

middot middot middotmiddotmiddot middot 597

middot middot middotmiddotmiddot 599 SSOAS JURIacuteDICAS 0 PUacuteBLlCA600

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 600 middot middot middot 601 improbidade

middot middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 602 middot middot middot 605 tistrativa605

middot middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 606 middot middot middot middot 606

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 607

middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot middot 609 middotmiddot middot 610

middotmiddot middot middot middotmiddot 610

middot middotmiddot middotmiddotmiddot middot 613

middotmiddot middotmiddot middot 615

middotmiddot middotmiddot middot 617 middotmiddot middot middot 617

middotmiddot middot 618

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot620 middotmiddot middot 620

middotmiddot middotmiddotmiddotmiddot 621

middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middot middot 623

middot middot middot middotmiddotmiddot 623

middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 624 middot middot 625

middot middotmiddotmiddot middotmiddot 626

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 626 middotmiddot middot middot 633

middot middot middotmiddotmiddot 633

middotmiddotmiddotmiddot middot middot 633 middot middot 635

middot middot middot middot middotmiddotmiddotmiddot 635

middotmiddotmiddot middot middot 636

middot 636

middot middot middotmiddotmiddot middotmiddot 637

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middotmiddot638

4 CONTROLE PELO JUDICIAacuteRIO 640

41 Habeas corpus 640 42 Habeas data 641

421 Condiccedilatildeo para a propositura da accedilatildeo 642

422 Sujeito ativo e passivo 643

423 Objeto 643

424 Competecircncia para processar e julgar 643

425 Execuccedilatildeo de sentenccedila644 43 Mandado de injunccedilatildeo 644

431 Conceito e pressupostos 645

432 Competecircncia para processar e julgar o mandado de injunccedilatildeo 646

433 Evoluccedilatildeo do entendimento do STF sobre o mandado de injunccedilatildeo 646

5 MANDADO DE SEGURANCcedilA 648

51 Conceito 648

52 Origem e evoluccedilatildeo do instituto no Direito brasileiro 649

521 Constituiccedilatildeo de 1934 649

522 Constituiccedilatildeo de 1937 649

523 Constituiccedilatildeo de 1946 649

524 Constituiccedilatildeo de 1967 650

525 Constituiccedilatildeo emendada de 1969651

526 Constituiccedilatildeo de 5 de outubro de 1988 651

53 Comentaacuterio ao inciso LXIX do art 5ordm da Constituiccedilatildeo da Repuacuteblica652

531 Direito liacutequido e certo 652

532 Ilegalidade ou abuso de poder 655

533 Agente puacuteblico responsaacutevel pelo ato e o a ele equiparado 655

534 Objeto do mandado de seguranccedila 661

535 Algumas hipoacuteteses em que o mandado de seguranccedila natildeo eacute cabiacutevel 662 536 Registros sobre o processo da accedilatildeo de mandado de seguranccedila 665 537 Liminar671

6 ACcedilAtildeO POPULAR 680

61 Evoluccedilatildeo legislativa 680

62 Conceito 681

63 Pressupostos 681

64 Accedilatildeo popular preventiva 683

65 Objeto 684

66 Legitimaccedilatildeo ativa e passiva 684

67 Competecircncia685

68 Participaccedilatildeo do Ministeacuterio Puacuteblico 685

69 Consideraccedilotildees sobre o processo 686

7 ACcedilAtildeO CIVIL PUacuteBLICA 687

71 Consideraccedilotildees iniciais 687

72 Pressupostos da accedilatildeo 689

73 Conceito 691

74 Objeto 691

75 Legitimidade 691

76 Foro 693

STJ00100483

77 Funccedilotildees do Ministeacuterio Puacuteblico 693

78 Consideraccedilotildees sobre o processo 694 79 Consideraccedilotildees finais 695

REFEREcircNCIAS 697

STJ00100483

copy 1997 Editora Del Rey 1999 2 ediccedilatildeo 2000 3 ediccedilatildeo 2001 4 ediccedilatildeo 2004 5 ediccedilatildeo 20076 ediccedilatildeo 2011 7 ediccedilatildeo

copy 2015 8lI ediccedilatildeo Editora Foacuterum Ltda

Eacute proibida a reproduccedilatildeo total ou parcial desta obra por qualquer melo eletrocircnico inclusive por processos xerograacuteficos sem autorizaccedilatildeo expressa do EdiacutetltJ[

Conselho Editorial

Adilson Abreu Dallari Flaacutevio Henriacuteque Unes Pereira Aleacutecia Paolucd Nogueira Bicalho Floriano de Azccdo Marques Neto

Alexandre Coutinho Pagliariruuml Gustavo Justino de Oliveira Andreacute Ramos Tavares Inecircs Virgiacutenia Prado Suares

Jorge Ulisses Jacoby Fernandes Juarez Freitas

Carlos AyTes Brjtto Carlos Maacuterio da Silva VeHoso

Luciano Ferraz Caacutermen Luacutecia Antunes Ro(ha Luacutecio Delfino

Cesar Augusto Guimaratildees Pereira Marcia Carla Pereira Ribeiro Clovis Beznos Maacutercio Cammarosano

Cristiana Fortini Marcos Ehrhardt )r Dinoraacute Adelaide Musettiacute Grotti Maria Sylviacutea Zanella Di Pietro

Diogo de Figueiredo Moreira --e-to Ney Joseacute de FreHas Egon Bockmann Moreira Oswaldo Othon de Pontes Saraiva Filho

Emerson Gabardo Paulo Modesto FabridoMotta Romeu Felipe BaceHar Filho

Fernando Rossi Seacutergio Guerra

fF6um Luiacutes Claacuteudio Rodrigues Ferreira

Presidente e Editor

Coordenaccedilatildeo editorial Leonardo Eustaacutequio Siqueira Arauacutejo Capa projeto graacutefico e diagramaccedilatildeo Walter Santos

Av Afonso Pena 2770 ~ 16deg andar - Funcionaacuterios - CEP 30130-007 Belo Horizonte - Minas Geraiacutes - Tel (31) 21214900 21214949

wwweditoraforumcombr-ediacutetoraforumeditoraforumcombr

Edimur Ferreira de Curso de direito administratiacutevo pt1SHivo I Edimur Ferreira de Fariamiddot

ed rev _ampL Belo Horizonte Foacuterum 2015

701p ISBN 978-85450-0045-7

1 Direito Administrativo 2 L Tiacutetulo 11 Faria Edimur Ferreira de

informaccedilatildeo bibliograacutefica deste livro conforme a NBR 60232002 da Associaccedilatildeo Brasileira de Normas Teacutecnicas (ABNT)

de Ctrso de direito administraliuo positit1o 8 ed rev ampL 2015 701p ISBN 978-85-450()()45-7

STJ00100483

07

SUMAacuteRIO

eletrocircnico Editor

a es Neto

les

ro

uaiva Filho

Jr

PREFAacuteCIO DA 1ordf EDICcedilAtildeO Caacutennen Luacutecia Antunes Rocha 19

NOTA DA 8 EDICcedilAtildeO 21

NOTA DA 7 EDICcedilAtildeO 23

NOCcedilOtildeES DE DIREITO 25 1 ORIGEM EVOLUCcedilAtildeO E CONCEITO DE DIREITO 25 11 Normas naturais 26 12 Normas dos costumes 27 13 Normas morais28 14 Normas teacutecnicas29 15 Normas juriacutedicas29 2 SISTEMA JURIacuteDICO 31 21 Consideraccedilotildees gerais 31

I 22 Composiccedilatildeo do sistema juriacutedico brasileiro e o processo legislativo 32

bull 3 DIREITO PRIVADO E DIREITO PUacuteBLICO 33 4 CONCLUSAtildeO 34

DIREITO ADMINISTRATIVO 37 1 ORIGEM37 2 EVOLUCcedilAtildeO 40 21 Direito francecircs 40 22 Direito italiano 40 23 Direito alematildeo 41 24 Direito anglo-americano 41 25 Direito Administrativo brasileiro 42 3 ATUALIDADE 42 4 CONCEITO 45 5 CODIFICACcedilAtildeO 45 51 Consideraccedilotildees gerais 45 52 Correntes 46 6 FONTES 49 61 Lei 49 62 Jurisprudecircncia 50 63 Doutrina 51 64 Costumes 51

STJ00100483

7 RELACcedilAtildeO COM OUTROS RAMOS DO DIREITO 52 71 Com o Direito Constitucional 52 72 Com o Direito Tributaacuterio 52 73 Com o Direito Eleitoral 52 74 Com o Direito do Trabalho 53 75 Com o Direito Penal 53 76 Com o Direito Civil 53 77 Com o Direito Empresarial 53 78 Com o Direito Processual Civil e Penal 54

ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 55 1 NOCcedilAtildeO E CONCEITO DE ESTADO 55 11 Antecedentes 55 12 Estado de Direito - Conceito 56 2 NoccedilOtildeES E CONCEITO DE ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 58 21 Administraccedilatildeo Puacuteblica no sentido geral 58 211 Poder Legislativo 58 212 Poder Executivo 59 213 Poder Judiciaacuterio 59 22 Administraccedilatildeo Puacuteblica no sentido estrito 60 3 DISTINCcedilAtildeO ENTRE ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA E DIREITO

ADMINISTRATIVO 61 4 PRINCIacutePIOS DA ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 61 41 Princiacutepio da legalidade 62 42 Princiacutepio da impessoalidade64 43 Principio da moralidade 65 44 Princiacutepio da publicidade 67 45 Princiacutepio da eficiecircncia 67 46 Principio da hierarquia 68 47 Princiacutepio da indisponibilidade 69 48 Princiacutepio da razoabilidade 70 49 Princiacutepio da autotutela 71 410 Principio da tutela ou do controle71

5 ADMINISTRACcedilAtildeO DIRETA 71 51 Concentraccedilatildeo e desconcentraccedilatildeo 72 52 Oacutergatildeos da Administraccedilatildeo Puacuteblica direta 73 521 Conceito 73 522 Classificaccedilatildeo 73 6 ADMINISTRACcedilAtildeO INDIRETA 75 61 Autarquia 76 611 Conceito 76 612 Classificaccedilatildeo 77 613 Agecircncias reguladoras 78 6131 Agecircncia Nacional de Energia Eleacutetrica 79 6132 Agecircncia Nacional de Telecomunicaccedilotildees 80 6133 Agecircncia Nacional do Petroacuteleo 81

STJ00100483

52 middotmiddotmiddotmiddotmiddot 52 52 52 53 53 53 53 54

55

55 55

56 58

58

58

~ TO 60

61

61 62

73 75

~ 77

~ 80

81

6134 Agecircncia Nacional de Vigilacircncia Sanitaacuteria 83 6135 Agecircncia Nacional da Sauacutede Suplementar 84 6136 Agecircncia Nacional de Aacuteguas85 6137 Agecircncia Nacional de Transportes Terrestres 86 6138 Agecircncia Nacional de Transportes Aquaviaacuterios 86 6139 Agecircncia Nacional do Cinema 87 61310 Agecircncia Nacional de Aviaccedilatildeo Civil 87 61311 Limite da competecircncia regulatoacuteria atribuiacuteda agraves agecircncias 89 614 Criaccedilatildeo das autarquias em geral 91 615 Regime juriacutedico de pessoal 91 616 Capital e patrimocircnio 95 617 Obrigatoriedade de licitar 95 618 Extinccedilatildeo e destinaccedilatildeo do patrimocircnio95 62 Sociedade de economia mista 95 621 Conceito 96 622 Criaccedilatildeo 97 623 Objeto 98 624 Natureza juriacutedica 98 625 Regime juriacutedico do pessoal 99 626 Necessidade de concurso puacuteblico para admissatildeo de empregados 99 627 Necessidade de realizaccedilatildeo de Licitaccedilatildeo 99 628 Extinccedilatildeo e destino dos patrimocircnios 100 63 Empresa puacuteblica 101 631 Definiccedilatildeo legal 101 632 Capital 101 633 Forma societaacuteria 102 634 Objeto 102 635 Regime juriacutedico do pessoal 102 636 Admissatildeo de pessoal 102 637 Obrigatoriedade de licitar 102 638 Extinccedilatildeo e destino do patrimocircnio 1 03 639 Consideraccedilotildees finais sobre a sociedade de economia mista e a empresa puacuteblica 103 64 Fundaccedilatildeo puacuteblica 104 641 Consideraccedilotildees gerais 104 642 Instituiacuteda pelo Estado 1 04 643 Momento da aquisiccedilatildeo da personalidade juriacutedica 106 644 Regime juriacutedico de pessoal 106 645 Alteraccedilotildees introduzidas pela Emenda n 1998 107 646 Extinccedilatildeo e destino do patrimocircnio 110 65 Agecircncias Executivas 110

AGENTES PUacuteBLICOS 113 1 CONCEITO 113 2 CLASSIFICACcedilAtildeO DOS AGENTES PUacuteBLICOS 113 21 Agentes poliacuteticos 114 211 Investidura115

STJ00100483

212 Subsiacutedio 116 22 Agentes de carreiras especiais 125 221 Subsiacutedio da categoria de agentes de carreiras especiais 125 23 Agentes administrativos 126 231 Servidores Puacuteblicos Estatutaacuterios 127 232 Empregados puacuteblicos 202 233 Contratados temporaacuterios 204 24 Agentes militares 206 25 Subsiacutedio e remuneraccedilatildeo teto constitucional e questotildees polecircmicas 206 251 Introduccedilatildeo 206 252 Remuneraccedilatildeo e subsiacutedio 207 253 Competecircncia para fixar o subsiacutedio 208 254 Teto remuneratoacuterio constitucional 208 255 Eficaacutecia do teto constitucional 214 256 Acumulaccedilatildeo de proventos com pensatildeo 217 257 Acumulaccedilatildeo de proventos com vencimento de novo cargo 218 258 Subteto221 259 Conclusatildeo 221 3 VONTADE DO OacuteRGAtildeO E VONTADE DO AGENTE 224

PODER DE POLiacutecIA 225 1 SIacuteNTESE DA EVOLUCcedilAtildeO DO PODER DE POLIacuteCIA 225 2 OUTRAS CONSIDERACcedilOtildeES 226 3 CONCEITO LEGAL 228 4 FUNDAMENTO 229 5 POLIacuteCIA ADMINISTRATIVA E POLIacuteCIA JUDICIAacuteRIA 230 6 COMPETEcircNCIA PARA EXERCER A POLIacuteCIA ADMINISTRATIVA 232 7 DISCRICIONARIEDADE E REGRAMENTO 232 8 AUTOEXECUTORIEDADE 233 9 CONDICcedilOtildeES DE VALIDADE DO ATO DE POLIacuteCIA 234 10 MODALIDADES DE POLIacuteCIAS POR AacuteREAS DE ATUACcedilAtildeO 235 11 MODALIDADES DE SANCcedilAtildeO 236

ATO ADMINISTRATIVO 239 1 FATO JURIacuteDICO239 11 Conceito 239 12 Classificaccedilatildeo 239 2 ATO JURIacuteDICO 240 3 ATO ADMINISTRATIVO E FATO ADMINISTRATIVO 240 4 DISTINCcedilAtildeO ENTRE ATO ADMINISTRATIVO E ATO JURIacuteDICO CIVIL 241 5 SIacuteNTESE CONCLUSIVA 242 6 CONCEITO DE ATO ADMINISTRATIVO 243 7 REQUISITOS DO ATO ADMINISTRATIVO 246 71 Agente competente 246 72 Objeto 247

STJ00100483

116

125

125

126 127 202 204 206

micas 206 206 207 208 208 214 217 218 221

221 224

225

225

226 228 229 230 ~TIVA 232 232 233 234 ) 235 236

239

239

middot 239

239

240

240 )lCO CIVIL 241 242 243 246 246 247

73 Fonna 248 74 Finalidade 249 75 Motivo 250 751 Motivaccedilatildeo 251 752 Posiccedilatildeo de alguns autores quanto agrave necessidade da motivaccedilatildeo 252 753 Teoria dos motivos determinantes 255 76 Consideraccedilotildees conclusivas 256 8 CLASSIFICACcedilAtildeO DOS ATOS ADMINISTRATIVOS 256 81 Quanto agrave produccedilatildeo de efeitos 257 82 Quanto aos destinataacuterios do ato 257 83 Quanto ao alcance 257 84 Quanto agrave liberdade do agente 258 85 Quanto agrave vontade concorrente para a formaccedilatildeo do ato258 86 Quanto ao objeto259 87 Quanto agrave formaccedilatildeo do ato 259 88 Quanto agrave produccedilatildeo de efeitos vaacutelidos 260 9 ESPEacuteCIES DE ATOS ADMINISTRATIVOS 260 91 Quanto agrave forma 260 92 Quanto ao conteuacutedo 262 10 ATRIBUTOS DO ATO ADMINISTRATIVO 265 101 Presunccedilatildeo de legitimidade 265 102 Imperatividade266 103 Autoexecutoriedade 266 11 DISCRICIONARIEDADE266 111 Consideraccedilotildees gerais 266 112 Limites da discricionariedade 268 1121 Abuso de poder 269 1122 Teoria dos motivos determinantes 269 1123 Conceitos juriacutedicos indeterminados 270 1124 Razoabilidade e proporcionalidade 270 1125 Arbitrariedade271 12 DESFAZIMENTO OU RETIRADA DE ATOS ADMINISTRATIVOS 271 121 Anulaccedilatildeo 272 1211 Motivo 273 1212 Competecircncia para anular 273 1213 Efeitos do ato de anulaccedilatildeo no tempo 273 1214 Indenizaccedilatildeo 274 1215 Prescriccedilatildeo do direito de anular275 122 Revogaccedilatildeo277 1221 Motivo 278 1222 Competecircncia278 1223 Efeito no tempo278 1224 Indenizaccedilatildeo 278 1225 Limites do poder revogatoacuterio 278 123 Convalidaccedilatildeo 279

STJ00100483

LICITACcedilAtildeO 281 1 CONCEITO 281 2 BASE JURIacuteDICA 282 3 CONSIDERACcedilOtildeES SOBRE OS PRINCIacutePIOS DA LICITACcedilAtildeO 282 31 Princiacutepio da publicidade 283 32 Princiacutepio da legalidade 283 33 Princiacutepio da impessoalidade 283 34 Princiacutepio da moralidade 284 35 Princiacutepio da igualdade284 36 Princiacutepio da probidade administrativa 288 37 Princiacutepio da vinculaccedilatildeo ao instrumento convoca toacuterio 289 38 Princiacutepio do julgamento objetivo 290 4 ENTIDADES SUJEITAS Agrave LICITACcedilAtildeO 290 5 DIREITO PUacuteBLICO SUBJETIVO DOS INTERESSADOS 291 6 DOS PAGAMENTOS 291 7 DEFINICcedilOtildeES292 8 CONTRATACcedilAtildeO DE OBRAS E SERVICcedilOS 292 81 Vedaccedilotildees 293 811 Sanccedilotildees 294 812 Controle popular 294 9 PROGRAMACcedilAtildeO DA EXECUCcedilAtildeO DE OBRA OU SERVICcedilO 294 10 PROIBICcedilAtildeO DE PARTICIPAR DE LICITACcedilAtildeO E DE EXECUCcedilAtildeO DE OBRAS294 11 FORMAS DE EXECUCcedilAtildeO DE OBRAS E SERVICcedilOS 295 12 SERVICcedilOS TEacuteCNICOS PROFISSIONAIS ESPECIALIZADOS 295 13 COMPRAS 296 131 Princiacutepio da padronizaccedilatildeo 296 132 Sistema de registro de preccedilos 298 133 Submeter-se agraves condiccedilotildees de aquisiccedilatildeo e pagamentos semelhantes agraves do setor

privado 300 134 Subdividir em parcelas com vista a atender peculiaridades do mercado e a

fazer economia 301 135 Balizar-se pelos preccedilos praticados na regiatildeo da licitaccedilatildeo 301 14 MODALIDADES DE LICITACcedilAtildeO 302 141 Concorrecircncia 302 142 Tomada de preccedilos 302 143 Convite 303 144 Concurso 304 145 Leilatildeo 304 146 Pregatildeo304 15 TIPOS DE LICITACcedilAtildeO 308 16 DISPENSA E INEXIGIBILIDADE DE LICITACcedilAtildeO 309 161 Dispensa de licitaccedilatildeo310 162 Inexigibilidade de licitaccedilatildeo 317 163 Processo320 164 Conclusotildees321 17 Fases da liacutecitaccedilatildeo 321

STJ00100483

middot 281 281 282 0282 283 283 middot 283 284

284 288

289 290 middot 290 291 291 292 292 293 294 294 ) 294 JccedilAtildeO DE OBRAS 294 295 295 296 296 298

300

antes agraves do setor

lo mercado e a 301 301 302 302 302 303 middot middot 304 304 304

308

309 310 317 320 middot321 321

171 Fase interna 321 172 Edital 323 1721 Preacircmbulo323 1722 Conteuacutedo 324 1723 Fecho 328 1724 Outras consideraccedilotildees sobre o edital 328 1725 Impugnaccedilatildeo do edital 328 173 Divulgaccedilatildeo do instrumento convocatoacuterio 329 1731 Conteuacutedo do aviso 330 1732 Prazo miacutenimo de publicaccedilatildeo do edital 330 1733 Contagem dos prazos 330 174 Fases externas da licitaccedilatildeo331 1741 Apresentaccedilatildeo das propostas 331 1742 Habilitaccedilatildeo332 1743 Apreciaccedilatildeo dos documentos de habilitaccedilatildeo e julgamento das propostas 340 1744 Homologaccedilatildeo e adjudicaccedilatildeo 346

CONTRATO ADMINISTRATIVO 349 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 349 2 NOCcedilOtildeES INICIAIS SOBRE O CONTRATO ADMINISTRATIVO 350 21 Manifestaccedilatildeo do particular na formaccedilatildeo de contrato com a Administraccedilatildeo 352 22 O contrato administrativo eacute intuitus personae 352

3 LEGISLACcedilAtildeO PERTINENTE 352 4 CLAacuteUSULAS FUNDAMENTAIS DO CONTRATO ADMINISTRATIVO 352 5 CASOS EXCEPCIONAIS DE PRORROGACcedilAtildeO DO CONTRATO 355 6 REGIME JURIacuteDICO DO CONTRATO ADMINISTRATIVO 356 7 EFEITOS DA ANULACcedilAtildeO DO CONTRATO356 8 FORMALIZACcedilAtildeO DOS CONTRATOS ADMINISTRATIVOS 356 9 ALTERACcedilAtildeO DOS CONTRATOS 358 10 EXECUCcedilAtildeO DOS CONTRATOS 362 11 INEXECUCcedilAtildeO E RESCISAtildeO DOS CONTRATOS 364 12 FORMAS DE RESCISAtildeO DOS CONTRATOS 366 13 TIPOS DE CONTRATOS ADMINISTRATIVOS 367 131 Contratos de obras puacuteblicas368 132 Contrato de concessatildeo de uso de bens puacuteblicos 370 133 Contrato de prestaccedilatildeo de serviccedilo 370 134 Contrato de fornecimento 371 135 Contrato de gestatildeo371 136 Contrato de concessatildeo de serviccedilos puacuteblicos 373 14 CONVEcircNIO373 141 Consideraccedilotildees gerais 373 142 Conceito 373 143 Controle 374 144 Caracteriacutesticas distintivas do conwnio e contrato 374 145 Natureza juriacutedica do conwnio375 146 O disciplinamento dos conwnios na Lei n 866693 376

STJ00100483

147 Consideraccedilotildees finais 377 15 CONSOacuteRCIO PUacuteBLICO 378 151 Consideraccedilotildees gerais 378 152 Consoacutercios puacuteblicos 378 153 Constituiccedilatildeo do consoacutercio 379 1531 Protocolo de intenccedilotildees 380 1532 Contrato de consoacutercio puacuteblico 380 1533 Aquisiccedilatildeo da personalidade juriacutedica 381 1534 Contrato de rateio 381 1535 Contrato de programa 382 154 Consideraccedilotildees criacuteticas e finais 383

SERVICcedilOS PUacuteBLICOS 385 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 385 2 CONCEITO 386

3 PRINCIacutePIOS DO SERVICcedilO PUacuteBLICO 387

31 Continuidade 387

32 Qualidade e eficiecircncia 387

33 Modicidade 388 34 Igualdade 388 4 FORMAS DE PRESTACcedilAtildeO DE SERVICcedilOS PUacuteBLICOS 388 5 ENTIDADES PRESTADORAS DE SERVICcedilOS PUacuteBLICOS POR DELEGACcedilAtildeO 389 6 CONCESSAtildeO DE SERVICcedilOS PUacuteBLICOS PRECEDIDOS OU NAtildeO DE

OBRAS PUacuteBLICAS 389

61 Consideraccedilotildees 389

62 Conceitos390

621 Poder concedente390

622 Concessionaacuterio 390 623 Concessatildeo de serviccedilo puacuteblico 390 624 Concessatildeo de serviccedilo puacuteblico precedido da execuccedilatildeo de obra puacuteblica 391 63 Justificativa 391 64 Serviccedilo adequado 391 65 Direitos e obrigaccedilotildees dos usuaacuterios392 66 Encargos do poder concedente393 67 Encargos da concessionaacuteria395

68 Tarifa397 69 Licitaccedilatildeo 398 610 Contrato 400 611 Su bconcessatildeo 403 612 Intervenccedilatildeo 404 613 Extinccedilatildeo da concessatildeo 405 6131 Advento do tempo contratual 405 6132 Encampaccedilatildeo406 6133 Caducidade406

6134 Rescisatildeo do contrato408

STJ00100483

middotmiddotmiddot middot377 middot 378

middotmiddot middotmiddot middot 378

middotmiddotmiddot middotmiddot middot 378

379 middotmiddot middotmiddot 380

middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 380 middotmiddot middotmiddotmiddot 381 middotmiddotmiddot 381 middotmiddot middot middotmiddotmiddot 382 middotmiddotmiddot middotmiddot middot 383

middot 385 middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 385 middotmiddot 386 middot middotmiddot387 middot middotmiddot 387 middotmiddotmiddot middotmiddot 387 middotmiddot 388 middot 388 middotmiddotmiddot 388 )R DELEGACcedilAtildeO389 NAtildeO DE

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 389

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot middot 389 390 middotmiddotmiddot 390 390 middot middotmiddot 390 puacuteblica 391 middotmiddot 391 middot middotmiddot middot 391 middot middot

middot middotmiddot middot 395

392 middot middot 393

middot 397 middotmiddot 398 middot 400 middot middot middot middot 404

403

middot 405 middotmiddot 405 middotmiddot middot middot 406 middot middotmiddot 406

middotmiddot middotmiddot 408

7 PRESTACcedilAtildeO DE SERVICcedilOS DE ENERGIA ELEacuteTRICA 408 71 Objeto de concessatildeo 409 72 Produtor independente de energia eleacutetrica 410 8 CONCESSAtildeO DE SERVICcedilO DE TV A CABO 4lO 9 PERMISSAtildeO 411 10 AUTORIZACcedilAtildeO 413 11 TERCEIRO SETOR 413 111 Organizaccedilotildees sociais 414 112 Organizaccedilotildees da sociedade civil de interesse puacuteblico 418 113 Organizaccedilotildees natildeo governamentais 420 114 Parcerias voluntaacuterias 421 1141 Termo de colaboraccedilatildeo 421 1142 Da celebraccedilatildeo do termo de colaboraccedilatildeo ou de fomento 422 1143 Transparecircncia e controle 422 1144 Do fortalecimento da participaccedilatildeo social e da divulgaccedilatildeo das accedilotildees 423 1145 Termos de colaboraccedilatildeo e de fomento 423 1146 Procedimento de manifestaccedilatildeo de interesse social 423 1147 Plano de trabalho 424 1148 Chamamento puacuteblico 424 1149 Contrataccedilotildees realizadas pelas parceiras 425 11410 Das despesas 426 11411 Da liberaccedilatildeo de recursos 426 12 PARCERIAS PUacuteBLICO-PRIVADAS 427 121 Conceito 427 122 Concessatildeo patrocinada 428 123 Concessatildeo administrativa 429 124 Consideraccedilotildees sobre os contratos 430 1241 Regime de aportes financeiros em favor do parceiro privado 432 1242 Regime de garantias 432 1243 A adoccedilatildeo da arbitragem 434 1244 Licitaccedilatildeo 435

13 REGIME DIFERENCIADO DE CONTRATACcedilOtildeES PUacuteBLICAS (RDC) 436 131 Consideraccedilotildees gerais 436

132 Apontamentos sobre o RDC 437 1321 Objetivos do RDC 437 l322 Definiccedilotildees 438 1323 Diretrizes 438 133 Procedimento licita toacuterio 439 l331 Apresentaccedilatildeo das propostas ou lances 441 13311 Modo de disputa aberto 441 13312 Modo de disputa fechado 441 13313 Combinaccedilatildeo dos modos de disputa 442 1332 Julgamento das propostas 442 13321 Criteacuterios de julgamento 442 l3322 Negociaccedilatildeo depois do julgamento 446 13323 Procedimentos auxiliares das licitaccedilotildees 446

STJ00100483

13324 Pedido de esclarecimento impugnaccedilatildeo e recuro administrativo 452 13325 Controle das despesas decorrentes dos contratos 453 13326 Dos contratos 454

BENS PUacuteBLICOS 457 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 457 2 DOMIacuteNIO EMINENTE 457 21 No Direito brasileiro 458 3 CONCEITO 459 4 CLASSIFICACcedilAtildeO DOS BENS PUacuteBLICOS QUANTO Agrave DESTINACcedilAtildeO 459 5 AFETACcedilAtildeO E DESAFETACcedilAtildeO DE BENS PUacuteBLICOS 460 6 CARACTERIacuteSTICAS JURIacuteDICAS ESPECIAIS EM RELACcedilAtildeO AOS BENS

PARTICULARES 460 7 REPARTICcedilAtildeO DOS BENS PUacuteBLICOS DE ACORDO COM A CONSTITUICcedilAtildeO

DA REPUacuteBLICA 462 71 Uniatildeo 462 72 Estado-membro463 73 Municiacutepio463 8 OUTROS BENS PUacuteBLICOS 463 81 Formas de aquisiccedilatildeo463 9 CONSIDERACcedilOtildeES SOBRE OS BENS PUacuteBLICOS TRATADOS NA

CONSTITUICcedilAtildeO465 91 Bens hiacutedricos 465 911 Aacuteguas puacuteblicas465 92 Bens territoriais 466 921 Solo 466 922 Subsolo 469 10 UTILIZACcedilAtildeO DE BENS PUacuteBLICOS POR PARTICULARES 469 101 Bens de uso comum470 1011 Uso anormal de bens de uso comum 470 1012 Uso singular de bens de uso comum 470 1013 Uso singular sobre bens de uso especial 471 1014 Uso privativo de bens puacuteblicos dominiais 471

RESTRICcedilOtildeES AgravePROPRIEDADE E AO DOMIacuteNIO ECONOcircMICO 475 1 RESTRICcedilOtildeES Agrave PROPRIEDADE 475 11 Limitaccedilatildeo administrativa 477 12 Ocupaccedilatildeo temporaacuteria 479 13 Requisiccedilatildeo administrativa 480 14 Servidatildeo administrativa 481 141 Breves consideraccedilotildees sobre servidatildeo civil 481 142 Servidatildeo administrativa 484 15 Tombamento 495 151 Conceito 495 152 Bens passiacuteveis de tombamento 496 153 Natureza juriacutedica do tombamento 498

STJ00100483

uumlivomiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 452

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot453 middot middotmiddotmiddot 454

middot 457 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 457 middotmiddotmiddot middotmiddot middot 457 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 458 middotmiddotmiddot 459 5TINACcedilAtildeO 459 middot middotmiddot 460 cUumlAOSBENS

middotmiddot 460 A CONSTITUICcedilAtildeO

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 462 middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 462 middotmiddot middot middotmiddot 463 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 463 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 463

middot middotmiddotmiddot 463 )SNA

middot middotmiddotmiddot 465 middotmiddot middot middot middotmiddot middot 465 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddot 465 middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 466 middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 466 middotmiddot middot middot 469

middotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot middot 469 middot middotmiddotmiddotmiddot middot 470 middot middot middot 470 middotmiddot middotmiddotmiddot middot 470 middotmiddotmiddotmiddot middot 471 middot middot middot 471

0middot 475 middotmiddot middotmiddotmiddot 475 middot middotmiddot middot 477 middotmiddotmiddot middotmiddot 479 middot middot middot 480 middot middotmiddotmiddot 481 middotmiddot 481 middot middotmiddotmiddot middot 484 middot middot 495 middotmiddotmiddot 495

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot 496 middot 498

154 Efeito do ato de tombamento 498 155 Fundamentos 499 156 Competecircncia para legislar e para tombar 502 157 Espeacutecies de tombamento 505 158 Tombamento provisoacuterio e tombamento definitivo 506 159 Direitos e deveres da entidade ativa do tombamento507 1510 Direitos e deveres do proprietaacuterio de bem tombado 508 1511 Direitos e deveres do novo adquirente 508 1512 Deveres e sujeiccedilotildees do terceiro vizinho de preacutedio tombado 509 1513 Desapropriaccedilatildeo e indenizaccedilatildeo como regra de exceccedilatildeo 5lO 16 Desapropriaccedilatildeo 519 161 Conceito 519 162 Fundamento social 520 163 Fundamento juriacutedico521 164 Forma originaacuteria de aquisiccedilatildeo de propriedade 523 165 Bens desapropriaacuteveis 524 166 Bens natildeo desapropriaacuteveis pela sua natureza524 167 Competecircncias em relaccedilatildeo agrave desapropriaccedilatildeo 525 168 Agentes passivos na desapropriaccedilatildeo 527 169 Identificaccedilatildeo dos pressupostos da desapropriaccedilatildeo 527 1610 Destinaccedilatildeo dos bens adquiridos por desapropriaccedilatildeo 531 1611 Breve comentaacuterio sobre desapropriaccedilatildeo destinada a terceiros 531 1612 Fases da desapropriaccedilatildeo 541 1613 Declaraccedilatildeo 541 1614 Providecircncias administrativas seguintes agrave dedaraccedilatildeo 543 1615 Processo judicial 544 1616 Retrocessatildeo 554 1617 Desistecircncia da desapropriaccedilatildeo 558 1618 Desapropriaccedilatildeo indireta 559 2 INTERVENCcedilAtildeO NO DOMIacuteNIO ECONOcircMICO 560 21 Poliacutecia administrativa 563 22 Participaccedilatildeo direta do Estado no desempenho de atividades econocircmicas 565 221 Monopoacutelio 565 23 Fomento puacuteblico 566

RESPONSABILIDADE CIVIL DO ESTADO POR DANOS EXTRACONTRATUAIS 569 1 EVOLUCcedilAtildeO569 11 Irresponsabilidade 569 12 Responsabilidade com culpa 570 13 Responsabilidade objetiva 572 2 A RESPONSABILIDADE DO ESTADO NO DIREITO BRASILEIRO 574 21 Generalidades 574 22 A responsabilidade do Estado no Direito Positivo 574 221 No Direito Constitucional 574 222 No Direito Civil 576

STJ00100483

23 A responsabilidade do Estado na doutrina brasileira577 24 A responsabilidade do Estado na jurisprudecircncia brasileira por atos da

Administraccedilatildeo Puacuteblica (Poder Executivo) 578 25 Responsabilidade civil do Estado por ato do Legislativo591 26 Responsabilidade civil do Estado por ato do Judiciaacuterio 592 27 Dano indenizaacutevel 594 28 Excludentes de responsabilidade 597 29 Reparaccedilatildeo do dano e regresso 599 3 RESPONSABILIDADE ADMINISTRATIVA E CIVIL DE PESSOAS JURIacuteDICAS

EM VIRTUDE DE CONDUTA ILIacuteCITA Agrave ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 600 31 Consideraccedilotildees introdutoacuterias 600 32 O jeitinho brasileiro deturpado 601 33 Principais regras e princiacutepios juriacutedicos contra a corrupccedilatildeo e improbidade

administrativa 602 34 Consideraccedilotildees sobre a Lei n 128462013 605 341 Consideraccedilotildees gerais sobre a responsabilidade civil e administrativa 605 342 Informaccedilotildees introdutoacuterias sobre a Lei n 128462013 606 343 Atos lesivos 606 344 Responsabilizaccedilatildeo administrativa 607 345 Breves consideraccedilotildees sobre o processo administrativo 609 346 Acordo de leniecircncia610 347 Responsabilizaccedilatildeo judicial 610 348 A constitucionalidade da lei examinada 613 349 Conclusatildeo 615

CONTROLE DA ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 617 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 617 2 CONTROLE ADMINISTRATIVO 618 21 Direito de peticcedilatildeo 620 211 Efeitos dos recursos 620 212 Modalidade de recursos 621 213 Exaustatildeo da via administrativa 623 214 Coisa julgada administrativa 623 22 Algumas consideraccedilotildees sobre o processo administrativo 624 221 Princiacutepios do processo administrativo 625 222 Fases do processo administrativo 626 223 Tipos de processos administrativos 626 3 CONTROLE PELO LEGISLATIVO 633 31 Controle poliacutetico 633 311 Pelo Congresso Nacional 633 312 Pela Cacircmara dos Deputados 635 313 Pelo Senado Federal 635 314 Pela Cacircmara dos Deputados ou pelo Senado Federal 636 315 Comissatildeo Parlamentar de Inqueacuterito (CPI) 636 32 Controles contaacutebil financeiro e orccedilamentaacuterio 637 321 Fiscalizaccedilatildeo das contas 638

STJ00100483

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 577 por atos da

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot578 middotmiddotmiddotmiddot middot middot 591

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 592

middot middotmiddot middotmiddot middot 594

middot middot middotmiddotmiddot middot 597

middot middot middotmiddotmiddot 599 SSOAS JURIacuteDICAS 0 PUacuteBLlCA600

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 600 middot middot middot 601 improbidade

middot middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 602 middot middot middot 605 tistrativa605

middot middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 606 middot middot middot middot 606

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 607

middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot middot 609 middotmiddot middot 610

middotmiddot middot middot middotmiddot 610

middot middotmiddot middotmiddotmiddot middot 613

middotmiddot middotmiddot middot 615

middotmiddot middotmiddot middot 617 middotmiddot middot middot 617

middotmiddot middot 618

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot620 middotmiddot middot 620

middotmiddot middotmiddotmiddotmiddot 621

middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middot middot 623

middot middot middot middotmiddotmiddot 623

middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 624 middot middot 625

middot middotmiddotmiddot middotmiddot 626

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 626 middotmiddot middot middot 633

middot middot middotmiddotmiddot 633

middotmiddotmiddotmiddot middot middot 633 middot middot 635

middot middot middot middot middotmiddotmiddotmiddot 635

middotmiddotmiddot middot middot 636

middot 636

middot middot middotmiddotmiddot middotmiddot 637

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middotmiddot638

4 CONTROLE PELO JUDICIAacuteRIO 640

41 Habeas corpus 640 42 Habeas data 641

421 Condiccedilatildeo para a propositura da accedilatildeo 642

422 Sujeito ativo e passivo 643

423 Objeto 643

424 Competecircncia para processar e julgar 643

425 Execuccedilatildeo de sentenccedila644 43 Mandado de injunccedilatildeo 644

431 Conceito e pressupostos 645

432 Competecircncia para processar e julgar o mandado de injunccedilatildeo 646

433 Evoluccedilatildeo do entendimento do STF sobre o mandado de injunccedilatildeo 646

5 MANDADO DE SEGURANCcedilA 648

51 Conceito 648

52 Origem e evoluccedilatildeo do instituto no Direito brasileiro 649

521 Constituiccedilatildeo de 1934 649

522 Constituiccedilatildeo de 1937 649

523 Constituiccedilatildeo de 1946 649

524 Constituiccedilatildeo de 1967 650

525 Constituiccedilatildeo emendada de 1969651

526 Constituiccedilatildeo de 5 de outubro de 1988 651

53 Comentaacuterio ao inciso LXIX do art 5ordm da Constituiccedilatildeo da Repuacuteblica652

531 Direito liacutequido e certo 652

532 Ilegalidade ou abuso de poder 655

533 Agente puacuteblico responsaacutevel pelo ato e o a ele equiparado 655

534 Objeto do mandado de seguranccedila 661

535 Algumas hipoacuteteses em que o mandado de seguranccedila natildeo eacute cabiacutevel 662 536 Registros sobre o processo da accedilatildeo de mandado de seguranccedila 665 537 Liminar671

6 ACcedilAtildeO POPULAR 680

61 Evoluccedilatildeo legislativa 680

62 Conceito 681

63 Pressupostos 681

64 Accedilatildeo popular preventiva 683

65 Objeto 684

66 Legitimaccedilatildeo ativa e passiva 684

67 Competecircncia685

68 Participaccedilatildeo do Ministeacuterio Puacuteblico 685

69 Consideraccedilotildees sobre o processo 686

7 ACcedilAtildeO CIVIL PUacuteBLICA 687

71 Consideraccedilotildees iniciais 687

72 Pressupostos da accedilatildeo 689

73 Conceito 691

74 Objeto 691

75 Legitimidade 691

76 Foro 693

STJ00100483

77 Funccedilotildees do Ministeacuterio Puacuteblico 693

78 Consideraccedilotildees sobre o processo 694 79 Consideraccedilotildees finais 695

REFEREcircNCIAS 697

STJ00100483

07

SUMAacuteRIO

eletrocircnico Editor

a es Neto

les

ro

uaiva Filho

Jr

PREFAacuteCIO DA 1ordf EDICcedilAtildeO Caacutennen Luacutecia Antunes Rocha 19

NOTA DA 8 EDICcedilAtildeO 21

NOTA DA 7 EDICcedilAtildeO 23

NOCcedilOtildeES DE DIREITO 25 1 ORIGEM EVOLUCcedilAtildeO E CONCEITO DE DIREITO 25 11 Normas naturais 26 12 Normas dos costumes 27 13 Normas morais28 14 Normas teacutecnicas29 15 Normas juriacutedicas29 2 SISTEMA JURIacuteDICO 31 21 Consideraccedilotildees gerais 31

I 22 Composiccedilatildeo do sistema juriacutedico brasileiro e o processo legislativo 32

bull 3 DIREITO PRIVADO E DIREITO PUacuteBLICO 33 4 CONCLUSAtildeO 34

DIREITO ADMINISTRATIVO 37 1 ORIGEM37 2 EVOLUCcedilAtildeO 40 21 Direito francecircs 40 22 Direito italiano 40 23 Direito alematildeo 41 24 Direito anglo-americano 41 25 Direito Administrativo brasileiro 42 3 ATUALIDADE 42 4 CONCEITO 45 5 CODIFICACcedilAtildeO 45 51 Consideraccedilotildees gerais 45 52 Correntes 46 6 FONTES 49 61 Lei 49 62 Jurisprudecircncia 50 63 Doutrina 51 64 Costumes 51

STJ00100483

7 RELACcedilAtildeO COM OUTROS RAMOS DO DIREITO 52 71 Com o Direito Constitucional 52 72 Com o Direito Tributaacuterio 52 73 Com o Direito Eleitoral 52 74 Com o Direito do Trabalho 53 75 Com o Direito Penal 53 76 Com o Direito Civil 53 77 Com o Direito Empresarial 53 78 Com o Direito Processual Civil e Penal 54

ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 55 1 NOCcedilAtildeO E CONCEITO DE ESTADO 55 11 Antecedentes 55 12 Estado de Direito - Conceito 56 2 NoccedilOtildeES E CONCEITO DE ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 58 21 Administraccedilatildeo Puacuteblica no sentido geral 58 211 Poder Legislativo 58 212 Poder Executivo 59 213 Poder Judiciaacuterio 59 22 Administraccedilatildeo Puacuteblica no sentido estrito 60 3 DISTINCcedilAtildeO ENTRE ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA E DIREITO

ADMINISTRATIVO 61 4 PRINCIacutePIOS DA ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 61 41 Princiacutepio da legalidade 62 42 Princiacutepio da impessoalidade64 43 Principio da moralidade 65 44 Princiacutepio da publicidade 67 45 Princiacutepio da eficiecircncia 67 46 Principio da hierarquia 68 47 Princiacutepio da indisponibilidade 69 48 Princiacutepio da razoabilidade 70 49 Princiacutepio da autotutela 71 410 Principio da tutela ou do controle71

5 ADMINISTRACcedilAtildeO DIRETA 71 51 Concentraccedilatildeo e desconcentraccedilatildeo 72 52 Oacutergatildeos da Administraccedilatildeo Puacuteblica direta 73 521 Conceito 73 522 Classificaccedilatildeo 73 6 ADMINISTRACcedilAtildeO INDIRETA 75 61 Autarquia 76 611 Conceito 76 612 Classificaccedilatildeo 77 613 Agecircncias reguladoras 78 6131 Agecircncia Nacional de Energia Eleacutetrica 79 6132 Agecircncia Nacional de Telecomunicaccedilotildees 80 6133 Agecircncia Nacional do Petroacuteleo 81

STJ00100483

52 middotmiddotmiddotmiddotmiddot 52 52 52 53 53 53 53 54

55

55 55

56 58

58

58

~ TO 60

61

61 62

73 75

~ 77

~ 80

81

6134 Agecircncia Nacional de Vigilacircncia Sanitaacuteria 83 6135 Agecircncia Nacional da Sauacutede Suplementar 84 6136 Agecircncia Nacional de Aacuteguas85 6137 Agecircncia Nacional de Transportes Terrestres 86 6138 Agecircncia Nacional de Transportes Aquaviaacuterios 86 6139 Agecircncia Nacional do Cinema 87 61310 Agecircncia Nacional de Aviaccedilatildeo Civil 87 61311 Limite da competecircncia regulatoacuteria atribuiacuteda agraves agecircncias 89 614 Criaccedilatildeo das autarquias em geral 91 615 Regime juriacutedico de pessoal 91 616 Capital e patrimocircnio 95 617 Obrigatoriedade de licitar 95 618 Extinccedilatildeo e destinaccedilatildeo do patrimocircnio95 62 Sociedade de economia mista 95 621 Conceito 96 622 Criaccedilatildeo 97 623 Objeto 98 624 Natureza juriacutedica 98 625 Regime juriacutedico do pessoal 99 626 Necessidade de concurso puacuteblico para admissatildeo de empregados 99 627 Necessidade de realizaccedilatildeo de Licitaccedilatildeo 99 628 Extinccedilatildeo e destino dos patrimocircnios 100 63 Empresa puacuteblica 101 631 Definiccedilatildeo legal 101 632 Capital 101 633 Forma societaacuteria 102 634 Objeto 102 635 Regime juriacutedico do pessoal 102 636 Admissatildeo de pessoal 102 637 Obrigatoriedade de licitar 102 638 Extinccedilatildeo e destino do patrimocircnio 1 03 639 Consideraccedilotildees finais sobre a sociedade de economia mista e a empresa puacuteblica 103 64 Fundaccedilatildeo puacuteblica 104 641 Consideraccedilotildees gerais 104 642 Instituiacuteda pelo Estado 1 04 643 Momento da aquisiccedilatildeo da personalidade juriacutedica 106 644 Regime juriacutedico de pessoal 106 645 Alteraccedilotildees introduzidas pela Emenda n 1998 107 646 Extinccedilatildeo e destino do patrimocircnio 110 65 Agecircncias Executivas 110

AGENTES PUacuteBLICOS 113 1 CONCEITO 113 2 CLASSIFICACcedilAtildeO DOS AGENTES PUacuteBLICOS 113 21 Agentes poliacuteticos 114 211 Investidura115

STJ00100483

212 Subsiacutedio 116 22 Agentes de carreiras especiais 125 221 Subsiacutedio da categoria de agentes de carreiras especiais 125 23 Agentes administrativos 126 231 Servidores Puacuteblicos Estatutaacuterios 127 232 Empregados puacuteblicos 202 233 Contratados temporaacuterios 204 24 Agentes militares 206 25 Subsiacutedio e remuneraccedilatildeo teto constitucional e questotildees polecircmicas 206 251 Introduccedilatildeo 206 252 Remuneraccedilatildeo e subsiacutedio 207 253 Competecircncia para fixar o subsiacutedio 208 254 Teto remuneratoacuterio constitucional 208 255 Eficaacutecia do teto constitucional 214 256 Acumulaccedilatildeo de proventos com pensatildeo 217 257 Acumulaccedilatildeo de proventos com vencimento de novo cargo 218 258 Subteto221 259 Conclusatildeo 221 3 VONTADE DO OacuteRGAtildeO E VONTADE DO AGENTE 224

PODER DE POLiacutecIA 225 1 SIacuteNTESE DA EVOLUCcedilAtildeO DO PODER DE POLIacuteCIA 225 2 OUTRAS CONSIDERACcedilOtildeES 226 3 CONCEITO LEGAL 228 4 FUNDAMENTO 229 5 POLIacuteCIA ADMINISTRATIVA E POLIacuteCIA JUDICIAacuteRIA 230 6 COMPETEcircNCIA PARA EXERCER A POLIacuteCIA ADMINISTRATIVA 232 7 DISCRICIONARIEDADE E REGRAMENTO 232 8 AUTOEXECUTORIEDADE 233 9 CONDICcedilOtildeES DE VALIDADE DO ATO DE POLIacuteCIA 234 10 MODALIDADES DE POLIacuteCIAS POR AacuteREAS DE ATUACcedilAtildeO 235 11 MODALIDADES DE SANCcedilAtildeO 236

ATO ADMINISTRATIVO 239 1 FATO JURIacuteDICO239 11 Conceito 239 12 Classificaccedilatildeo 239 2 ATO JURIacuteDICO 240 3 ATO ADMINISTRATIVO E FATO ADMINISTRATIVO 240 4 DISTINCcedilAtildeO ENTRE ATO ADMINISTRATIVO E ATO JURIacuteDICO CIVIL 241 5 SIacuteNTESE CONCLUSIVA 242 6 CONCEITO DE ATO ADMINISTRATIVO 243 7 REQUISITOS DO ATO ADMINISTRATIVO 246 71 Agente competente 246 72 Objeto 247

STJ00100483

116

125

125

126 127 202 204 206

micas 206 206 207 208 208 214 217 218 221

221 224

225

225

226 228 229 230 ~TIVA 232 232 233 234 ) 235 236

239

239

middot 239

239

240

240 )lCO CIVIL 241 242 243 246 246 247

73 Fonna 248 74 Finalidade 249 75 Motivo 250 751 Motivaccedilatildeo 251 752 Posiccedilatildeo de alguns autores quanto agrave necessidade da motivaccedilatildeo 252 753 Teoria dos motivos determinantes 255 76 Consideraccedilotildees conclusivas 256 8 CLASSIFICACcedilAtildeO DOS ATOS ADMINISTRATIVOS 256 81 Quanto agrave produccedilatildeo de efeitos 257 82 Quanto aos destinataacuterios do ato 257 83 Quanto ao alcance 257 84 Quanto agrave liberdade do agente 258 85 Quanto agrave vontade concorrente para a formaccedilatildeo do ato258 86 Quanto ao objeto259 87 Quanto agrave formaccedilatildeo do ato 259 88 Quanto agrave produccedilatildeo de efeitos vaacutelidos 260 9 ESPEacuteCIES DE ATOS ADMINISTRATIVOS 260 91 Quanto agrave forma 260 92 Quanto ao conteuacutedo 262 10 ATRIBUTOS DO ATO ADMINISTRATIVO 265 101 Presunccedilatildeo de legitimidade 265 102 Imperatividade266 103 Autoexecutoriedade 266 11 DISCRICIONARIEDADE266 111 Consideraccedilotildees gerais 266 112 Limites da discricionariedade 268 1121 Abuso de poder 269 1122 Teoria dos motivos determinantes 269 1123 Conceitos juriacutedicos indeterminados 270 1124 Razoabilidade e proporcionalidade 270 1125 Arbitrariedade271 12 DESFAZIMENTO OU RETIRADA DE ATOS ADMINISTRATIVOS 271 121 Anulaccedilatildeo 272 1211 Motivo 273 1212 Competecircncia para anular 273 1213 Efeitos do ato de anulaccedilatildeo no tempo 273 1214 Indenizaccedilatildeo 274 1215 Prescriccedilatildeo do direito de anular275 122 Revogaccedilatildeo277 1221 Motivo 278 1222 Competecircncia278 1223 Efeito no tempo278 1224 Indenizaccedilatildeo 278 1225 Limites do poder revogatoacuterio 278 123 Convalidaccedilatildeo 279

STJ00100483

LICITACcedilAtildeO 281 1 CONCEITO 281 2 BASE JURIacuteDICA 282 3 CONSIDERACcedilOtildeES SOBRE OS PRINCIacutePIOS DA LICITACcedilAtildeO 282 31 Princiacutepio da publicidade 283 32 Princiacutepio da legalidade 283 33 Princiacutepio da impessoalidade 283 34 Princiacutepio da moralidade 284 35 Princiacutepio da igualdade284 36 Princiacutepio da probidade administrativa 288 37 Princiacutepio da vinculaccedilatildeo ao instrumento convoca toacuterio 289 38 Princiacutepio do julgamento objetivo 290 4 ENTIDADES SUJEITAS Agrave LICITACcedilAtildeO 290 5 DIREITO PUacuteBLICO SUBJETIVO DOS INTERESSADOS 291 6 DOS PAGAMENTOS 291 7 DEFINICcedilOtildeES292 8 CONTRATACcedilAtildeO DE OBRAS E SERVICcedilOS 292 81 Vedaccedilotildees 293 811 Sanccedilotildees 294 812 Controle popular 294 9 PROGRAMACcedilAtildeO DA EXECUCcedilAtildeO DE OBRA OU SERVICcedilO 294 10 PROIBICcedilAtildeO DE PARTICIPAR DE LICITACcedilAtildeO E DE EXECUCcedilAtildeO DE OBRAS294 11 FORMAS DE EXECUCcedilAtildeO DE OBRAS E SERVICcedilOS 295 12 SERVICcedilOS TEacuteCNICOS PROFISSIONAIS ESPECIALIZADOS 295 13 COMPRAS 296 131 Princiacutepio da padronizaccedilatildeo 296 132 Sistema de registro de preccedilos 298 133 Submeter-se agraves condiccedilotildees de aquisiccedilatildeo e pagamentos semelhantes agraves do setor

privado 300 134 Subdividir em parcelas com vista a atender peculiaridades do mercado e a

fazer economia 301 135 Balizar-se pelos preccedilos praticados na regiatildeo da licitaccedilatildeo 301 14 MODALIDADES DE LICITACcedilAtildeO 302 141 Concorrecircncia 302 142 Tomada de preccedilos 302 143 Convite 303 144 Concurso 304 145 Leilatildeo 304 146 Pregatildeo304 15 TIPOS DE LICITACcedilAtildeO 308 16 DISPENSA E INEXIGIBILIDADE DE LICITACcedilAtildeO 309 161 Dispensa de licitaccedilatildeo310 162 Inexigibilidade de licitaccedilatildeo 317 163 Processo320 164 Conclusotildees321 17 Fases da liacutecitaccedilatildeo 321

STJ00100483

middot 281 281 282 0282 283 283 middot 283 284

284 288

289 290 middot 290 291 291 292 292 293 294 294 ) 294 JccedilAtildeO DE OBRAS 294 295 295 296 296 298

300

antes agraves do setor

lo mercado e a 301 301 302 302 302 303 middot middot 304 304 304

308

309 310 317 320 middot321 321

171 Fase interna 321 172 Edital 323 1721 Preacircmbulo323 1722 Conteuacutedo 324 1723 Fecho 328 1724 Outras consideraccedilotildees sobre o edital 328 1725 Impugnaccedilatildeo do edital 328 173 Divulgaccedilatildeo do instrumento convocatoacuterio 329 1731 Conteuacutedo do aviso 330 1732 Prazo miacutenimo de publicaccedilatildeo do edital 330 1733 Contagem dos prazos 330 174 Fases externas da licitaccedilatildeo331 1741 Apresentaccedilatildeo das propostas 331 1742 Habilitaccedilatildeo332 1743 Apreciaccedilatildeo dos documentos de habilitaccedilatildeo e julgamento das propostas 340 1744 Homologaccedilatildeo e adjudicaccedilatildeo 346

CONTRATO ADMINISTRATIVO 349 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 349 2 NOCcedilOtildeES INICIAIS SOBRE O CONTRATO ADMINISTRATIVO 350 21 Manifestaccedilatildeo do particular na formaccedilatildeo de contrato com a Administraccedilatildeo 352 22 O contrato administrativo eacute intuitus personae 352

3 LEGISLACcedilAtildeO PERTINENTE 352 4 CLAacuteUSULAS FUNDAMENTAIS DO CONTRATO ADMINISTRATIVO 352 5 CASOS EXCEPCIONAIS DE PRORROGACcedilAtildeO DO CONTRATO 355 6 REGIME JURIacuteDICO DO CONTRATO ADMINISTRATIVO 356 7 EFEITOS DA ANULACcedilAtildeO DO CONTRATO356 8 FORMALIZACcedilAtildeO DOS CONTRATOS ADMINISTRATIVOS 356 9 ALTERACcedilAtildeO DOS CONTRATOS 358 10 EXECUCcedilAtildeO DOS CONTRATOS 362 11 INEXECUCcedilAtildeO E RESCISAtildeO DOS CONTRATOS 364 12 FORMAS DE RESCISAtildeO DOS CONTRATOS 366 13 TIPOS DE CONTRATOS ADMINISTRATIVOS 367 131 Contratos de obras puacuteblicas368 132 Contrato de concessatildeo de uso de bens puacuteblicos 370 133 Contrato de prestaccedilatildeo de serviccedilo 370 134 Contrato de fornecimento 371 135 Contrato de gestatildeo371 136 Contrato de concessatildeo de serviccedilos puacuteblicos 373 14 CONVEcircNIO373 141 Consideraccedilotildees gerais 373 142 Conceito 373 143 Controle 374 144 Caracteriacutesticas distintivas do conwnio e contrato 374 145 Natureza juriacutedica do conwnio375 146 O disciplinamento dos conwnios na Lei n 866693 376

STJ00100483

147 Consideraccedilotildees finais 377 15 CONSOacuteRCIO PUacuteBLICO 378 151 Consideraccedilotildees gerais 378 152 Consoacutercios puacuteblicos 378 153 Constituiccedilatildeo do consoacutercio 379 1531 Protocolo de intenccedilotildees 380 1532 Contrato de consoacutercio puacuteblico 380 1533 Aquisiccedilatildeo da personalidade juriacutedica 381 1534 Contrato de rateio 381 1535 Contrato de programa 382 154 Consideraccedilotildees criacuteticas e finais 383

SERVICcedilOS PUacuteBLICOS 385 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 385 2 CONCEITO 386

3 PRINCIacutePIOS DO SERVICcedilO PUacuteBLICO 387

31 Continuidade 387

32 Qualidade e eficiecircncia 387

33 Modicidade 388 34 Igualdade 388 4 FORMAS DE PRESTACcedilAtildeO DE SERVICcedilOS PUacuteBLICOS 388 5 ENTIDADES PRESTADORAS DE SERVICcedilOS PUacuteBLICOS POR DELEGACcedilAtildeO 389 6 CONCESSAtildeO DE SERVICcedilOS PUacuteBLICOS PRECEDIDOS OU NAtildeO DE

OBRAS PUacuteBLICAS 389

61 Consideraccedilotildees 389

62 Conceitos390

621 Poder concedente390

622 Concessionaacuterio 390 623 Concessatildeo de serviccedilo puacuteblico 390 624 Concessatildeo de serviccedilo puacuteblico precedido da execuccedilatildeo de obra puacuteblica 391 63 Justificativa 391 64 Serviccedilo adequado 391 65 Direitos e obrigaccedilotildees dos usuaacuterios392 66 Encargos do poder concedente393 67 Encargos da concessionaacuteria395

68 Tarifa397 69 Licitaccedilatildeo 398 610 Contrato 400 611 Su bconcessatildeo 403 612 Intervenccedilatildeo 404 613 Extinccedilatildeo da concessatildeo 405 6131 Advento do tempo contratual 405 6132 Encampaccedilatildeo406 6133 Caducidade406

6134 Rescisatildeo do contrato408

STJ00100483

middotmiddotmiddot middot377 middot 378

middotmiddot middotmiddot middot 378

middotmiddotmiddot middotmiddot middot 378

379 middotmiddot middotmiddot 380

middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 380 middotmiddot middotmiddotmiddot 381 middotmiddotmiddot 381 middotmiddot middot middotmiddotmiddot 382 middotmiddotmiddot middotmiddot middot 383

middot 385 middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 385 middotmiddot 386 middot middotmiddot387 middot middotmiddot 387 middotmiddotmiddot middotmiddot 387 middotmiddot 388 middot 388 middotmiddotmiddot 388 )R DELEGACcedilAtildeO389 NAtildeO DE

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 389

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot middot 389 390 middotmiddotmiddot 390 390 middot middotmiddot 390 puacuteblica 391 middotmiddot 391 middot middotmiddot middot 391 middot middot

middot middotmiddot middot 395

392 middot middot 393

middot 397 middotmiddot 398 middot 400 middot middot middot middot 404

403

middot 405 middotmiddot 405 middotmiddot middot middot 406 middot middotmiddot 406

middotmiddot middotmiddot 408

7 PRESTACcedilAtildeO DE SERVICcedilOS DE ENERGIA ELEacuteTRICA 408 71 Objeto de concessatildeo 409 72 Produtor independente de energia eleacutetrica 410 8 CONCESSAtildeO DE SERVICcedilO DE TV A CABO 4lO 9 PERMISSAtildeO 411 10 AUTORIZACcedilAtildeO 413 11 TERCEIRO SETOR 413 111 Organizaccedilotildees sociais 414 112 Organizaccedilotildees da sociedade civil de interesse puacuteblico 418 113 Organizaccedilotildees natildeo governamentais 420 114 Parcerias voluntaacuterias 421 1141 Termo de colaboraccedilatildeo 421 1142 Da celebraccedilatildeo do termo de colaboraccedilatildeo ou de fomento 422 1143 Transparecircncia e controle 422 1144 Do fortalecimento da participaccedilatildeo social e da divulgaccedilatildeo das accedilotildees 423 1145 Termos de colaboraccedilatildeo e de fomento 423 1146 Procedimento de manifestaccedilatildeo de interesse social 423 1147 Plano de trabalho 424 1148 Chamamento puacuteblico 424 1149 Contrataccedilotildees realizadas pelas parceiras 425 11410 Das despesas 426 11411 Da liberaccedilatildeo de recursos 426 12 PARCERIAS PUacuteBLICO-PRIVADAS 427 121 Conceito 427 122 Concessatildeo patrocinada 428 123 Concessatildeo administrativa 429 124 Consideraccedilotildees sobre os contratos 430 1241 Regime de aportes financeiros em favor do parceiro privado 432 1242 Regime de garantias 432 1243 A adoccedilatildeo da arbitragem 434 1244 Licitaccedilatildeo 435

13 REGIME DIFERENCIADO DE CONTRATACcedilOtildeES PUacuteBLICAS (RDC) 436 131 Consideraccedilotildees gerais 436

132 Apontamentos sobre o RDC 437 1321 Objetivos do RDC 437 l322 Definiccedilotildees 438 1323 Diretrizes 438 133 Procedimento licita toacuterio 439 l331 Apresentaccedilatildeo das propostas ou lances 441 13311 Modo de disputa aberto 441 13312 Modo de disputa fechado 441 13313 Combinaccedilatildeo dos modos de disputa 442 1332 Julgamento das propostas 442 13321 Criteacuterios de julgamento 442 l3322 Negociaccedilatildeo depois do julgamento 446 13323 Procedimentos auxiliares das licitaccedilotildees 446

STJ00100483

13324 Pedido de esclarecimento impugnaccedilatildeo e recuro administrativo 452 13325 Controle das despesas decorrentes dos contratos 453 13326 Dos contratos 454

BENS PUacuteBLICOS 457 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 457 2 DOMIacuteNIO EMINENTE 457 21 No Direito brasileiro 458 3 CONCEITO 459 4 CLASSIFICACcedilAtildeO DOS BENS PUacuteBLICOS QUANTO Agrave DESTINACcedilAtildeO 459 5 AFETACcedilAtildeO E DESAFETACcedilAtildeO DE BENS PUacuteBLICOS 460 6 CARACTERIacuteSTICAS JURIacuteDICAS ESPECIAIS EM RELACcedilAtildeO AOS BENS

PARTICULARES 460 7 REPARTICcedilAtildeO DOS BENS PUacuteBLICOS DE ACORDO COM A CONSTITUICcedilAtildeO

DA REPUacuteBLICA 462 71 Uniatildeo 462 72 Estado-membro463 73 Municiacutepio463 8 OUTROS BENS PUacuteBLICOS 463 81 Formas de aquisiccedilatildeo463 9 CONSIDERACcedilOtildeES SOBRE OS BENS PUacuteBLICOS TRATADOS NA

CONSTITUICcedilAtildeO465 91 Bens hiacutedricos 465 911 Aacuteguas puacuteblicas465 92 Bens territoriais 466 921 Solo 466 922 Subsolo 469 10 UTILIZACcedilAtildeO DE BENS PUacuteBLICOS POR PARTICULARES 469 101 Bens de uso comum470 1011 Uso anormal de bens de uso comum 470 1012 Uso singular de bens de uso comum 470 1013 Uso singular sobre bens de uso especial 471 1014 Uso privativo de bens puacuteblicos dominiais 471

RESTRICcedilOtildeES AgravePROPRIEDADE E AO DOMIacuteNIO ECONOcircMICO 475 1 RESTRICcedilOtildeES Agrave PROPRIEDADE 475 11 Limitaccedilatildeo administrativa 477 12 Ocupaccedilatildeo temporaacuteria 479 13 Requisiccedilatildeo administrativa 480 14 Servidatildeo administrativa 481 141 Breves consideraccedilotildees sobre servidatildeo civil 481 142 Servidatildeo administrativa 484 15 Tombamento 495 151 Conceito 495 152 Bens passiacuteveis de tombamento 496 153 Natureza juriacutedica do tombamento 498

STJ00100483

uumlivomiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 452

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot453 middot middotmiddotmiddot 454

middot 457 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 457 middotmiddotmiddot middotmiddot middot 457 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 458 middotmiddotmiddot 459 5TINACcedilAtildeO 459 middot middotmiddot 460 cUumlAOSBENS

middotmiddot 460 A CONSTITUICcedilAtildeO

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 462 middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 462 middotmiddot middot middotmiddot 463 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 463 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 463

middot middotmiddotmiddot 463 )SNA

middot middotmiddotmiddot 465 middotmiddot middot middot middotmiddot middot 465 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddot 465 middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 466 middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 466 middotmiddot middot middot 469

middotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot middot 469 middot middotmiddotmiddotmiddot middot 470 middot middot middot 470 middotmiddot middotmiddotmiddot middot 470 middotmiddotmiddotmiddot middot 471 middot middot middot 471

0middot 475 middotmiddot middotmiddotmiddot 475 middot middotmiddot middot 477 middotmiddotmiddot middotmiddot 479 middot middot middot 480 middot middotmiddotmiddot 481 middotmiddot 481 middot middotmiddotmiddot middot 484 middot middot 495 middotmiddotmiddot 495

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot 496 middot 498

154 Efeito do ato de tombamento 498 155 Fundamentos 499 156 Competecircncia para legislar e para tombar 502 157 Espeacutecies de tombamento 505 158 Tombamento provisoacuterio e tombamento definitivo 506 159 Direitos e deveres da entidade ativa do tombamento507 1510 Direitos e deveres do proprietaacuterio de bem tombado 508 1511 Direitos e deveres do novo adquirente 508 1512 Deveres e sujeiccedilotildees do terceiro vizinho de preacutedio tombado 509 1513 Desapropriaccedilatildeo e indenizaccedilatildeo como regra de exceccedilatildeo 5lO 16 Desapropriaccedilatildeo 519 161 Conceito 519 162 Fundamento social 520 163 Fundamento juriacutedico521 164 Forma originaacuteria de aquisiccedilatildeo de propriedade 523 165 Bens desapropriaacuteveis 524 166 Bens natildeo desapropriaacuteveis pela sua natureza524 167 Competecircncias em relaccedilatildeo agrave desapropriaccedilatildeo 525 168 Agentes passivos na desapropriaccedilatildeo 527 169 Identificaccedilatildeo dos pressupostos da desapropriaccedilatildeo 527 1610 Destinaccedilatildeo dos bens adquiridos por desapropriaccedilatildeo 531 1611 Breve comentaacuterio sobre desapropriaccedilatildeo destinada a terceiros 531 1612 Fases da desapropriaccedilatildeo 541 1613 Declaraccedilatildeo 541 1614 Providecircncias administrativas seguintes agrave dedaraccedilatildeo 543 1615 Processo judicial 544 1616 Retrocessatildeo 554 1617 Desistecircncia da desapropriaccedilatildeo 558 1618 Desapropriaccedilatildeo indireta 559 2 INTERVENCcedilAtildeO NO DOMIacuteNIO ECONOcircMICO 560 21 Poliacutecia administrativa 563 22 Participaccedilatildeo direta do Estado no desempenho de atividades econocircmicas 565 221 Monopoacutelio 565 23 Fomento puacuteblico 566

RESPONSABILIDADE CIVIL DO ESTADO POR DANOS EXTRACONTRATUAIS 569 1 EVOLUCcedilAtildeO569 11 Irresponsabilidade 569 12 Responsabilidade com culpa 570 13 Responsabilidade objetiva 572 2 A RESPONSABILIDADE DO ESTADO NO DIREITO BRASILEIRO 574 21 Generalidades 574 22 A responsabilidade do Estado no Direito Positivo 574 221 No Direito Constitucional 574 222 No Direito Civil 576

STJ00100483

23 A responsabilidade do Estado na doutrina brasileira577 24 A responsabilidade do Estado na jurisprudecircncia brasileira por atos da

Administraccedilatildeo Puacuteblica (Poder Executivo) 578 25 Responsabilidade civil do Estado por ato do Legislativo591 26 Responsabilidade civil do Estado por ato do Judiciaacuterio 592 27 Dano indenizaacutevel 594 28 Excludentes de responsabilidade 597 29 Reparaccedilatildeo do dano e regresso 599 3 RESPONSABILIDADE ADMINISTRATIVA E CIVIL DE PESSOAS JURIacuteDICAS

EM VIRTUDE DE CONDUTA ILIacuteCITA Agrave ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 600 31 Consideraccedilotildees introdutoacuterias 600 32 O jeitinho brasileiro deturpado 601 33 Principais regras e princiacutepios juriacutedicos contra a corrupccedilatildeo e improbidade

administrativa 602 34 Consideraccedilotildees sobre a Lei n 128462013 605 341 Consideraccedilotildees gerais sobre a responsabilidade civil e administrativa 605 342 Informaccedilotildees introdutoacuterias sobre a Lei n 128462013 606 343 Atos lesivos 606 344 Responsabilizaccedilatildeo administrativa 607 345 Breves consideraccedilotildees sobre o processo administrativo 609 346 Acordo de leniecircncia610 347 Responsabilizaccedilatildeo judicial 610 348 A constitucionalidade da lei examinada 613 349 Conclusatildeo 615

CONTROLE DA ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 617 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 617 2 CONTROLE ADMINISTRATIVO 618 21 Direito de peticcedilatildeo 620 211 Efeitos dos recursos 620 212 Modalidade de recursos 621 213 Exaustatildeo da via administrativa 623 214 Coisa julgada administrativa 623 22 Algumas consideraccedilotildees sobre o processo administrativo 624 221 Princiacutepios do processo administrativo 625 222 Fases do processo administrativo 626 223 Tipos de processos administrativos 626 3 CONTROLE PELO LEGISLATIVO 633 31 Controle poliacutetico 633 311 Pelo Congresso Nacional 633 312 Pela Cacircmara dos Deputados 635 313 Pelo Senado Federal 635 314 Pela Cacircmara dos Deputados ou pelo Senado Federal 636 315 Comissatildeo Parlamentar de Inqueacuterito (CPI) 636 32 Controles contaacutebil financeiro e orccedilamentaacuterio 637 321 Fiscalizaccedilatildeo das contas 638

STJ00100483

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 577 por atos da

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot578 middotmiddotmiddotmiddot middot middot 591

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 592

middot middotmiddot middotmiddot middot 594

middot middot middotmiddotmiddot middot 597

middot middot middotmiddotmiddot 599 SSOAS JURIacuteDICAS 0 PUacuteBLlCA600

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 600 middot middot middot 601 improbidade

middot middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 602 middot middot middot 605 tistrativa605

middot middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 606 middot middot middot middot 606

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 607

middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot middot 609 middotmiddot middot 610

middotmiddot middot middot middotmiddot 610

middot middotmiddot middotmiddotmiddot middot 613

middotmiddot middotmiddot middot 615

middotmiddot middotmiddot middot 617 middotmiddot middot middot 617

middotmiddot middot 618

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot620 middotmiddot middot 620

middotmiddot middotmiddotmiddotmiddot 621

middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middot middot 623

middot middot middot middotmiddotmiddot 623

middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 624 middot middot 625

middot middotmiddotmiddot middotmiddot 626

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 626 middotmiddot middot middot 633

middot middot middotmiddotmiddot 633

middotmiddotmiddotmiddot middot middot 633 middot middot 635

middot middot middot middot middotmiddotmiddotmiddot 635

middotmiddotmiddot middot middot 636

middot 636

middot middot middotmiddotmiddot middotmiddot 637

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middotmiddot638

4 CONTROLE PELO JUDICIAacuteRIO 640

41 Habeas corpus 640 42 Habeas data 641

421 Condiccedilatildeo para a propositura da accedilatildeo 642

422 Sujeito ativo e passivo 643

423 Objeto 643

424 Competecircncia para processar e julgar 643

425 Execuccedilatildeo de sentenccedila644 43 Mandado de injunccedilatildeo 644

431 Conceito e pressupostos 645

432 Competecircncia para processar e julgar o mandado de injunccedilatildeo 646

433 Evoluccedilatildeo do entendimento do STF sobre o mandado de injunccedilatildeo 646

5 MANDADO DE SEGURANCcedilA 648

51 Conceito 648

52 Origem e evoluccedilatildeo do instituto no Direito brasileiro 649

521 Constituiccedilatildeo de 1934 649

522 Constituiccedilatildeo de 1937 649

523 Constituiccedilatildeo de 1946 649

524 Constituiccedilatildeo de 1967 650

525 Constituiccedilatildeo emendada de 1969651

526 Constituiccedilatildeo de 5 de outubro de 1988 651

53 Comentaacuterio ao inciso LXIX do art 5ordm da Constituiccedilatildeo da Repuacuteblica652

531 Direito liacutequido e certo 652

532 Ilegalidade ou abuso de poder 655

533 Agente puacuteblico responsaacutevel pelo ato e o a ele equiparado 655

534 Objeto do mandado de seguranccedila 661

535 Algumas hipoacuteteses em que o mandado de seguranccedila natildeo eacute cabiacutevel 662 536 Registros sobre o processo da accedilatildeo de mandado de seguranccedila 665 537 Liminar671

6 ACcedilAtildeO POPULAR 680

61 Evoluccedilatildeo legislativa 680

62 Conceito 681

63 Pressupostos 681

64 Accedilatildeo popular preventiva 683

65 Objeto 684

66 Legitimaccedilatildeo ativa e passiva 684

67 Competecircncia685

68 Participaccedilatildeo do Ministeacuterio Puacuteblico 685

69 Consideraccedilotildees sobre o processo 686

7 ACcedilAtildeO CIVIL PUacuteBLICA 687

71 Consideraccedilotildees iniciais 687

72 Pressupostos da accedilatildeo 689

73 Conceito 691

74 Objeto 691

75 Legitimidade 691

76 Foro 693

STJ00100483

77 Funccedilotildees do Ministeacuterio Puacuteblico 693

78 Consideraccedilotildees sobre o processo 694 79 Consideraccedilotildees finais 695

REFEREcircNCIAS 697

STJ00100483

7 RELACcedilAtildeO COM OUTROS RAMOS DO DIREITO 52 71 Com o Direito Constitucional 52 72 Com o Direito Tributaacuterio 52 73 Com o Direito Eleitoral 52 74 Com o Direito do Trabalho 53 75 Com o Direito Penal 53 76 Com o Direito Civil 53 77 Com o Direito Empresarial 53 78 Com o Direito Processual Civil e Penal 54

ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 55 1 NOCcedilAtildeO E CONCEITO DE ESTADO 55 11 Antecedentes 55 12 Estado de Direito - Conceito 56 2 NoccedilOtildeES E CONCEITO DE ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 58 21 Administraccedilatildeo Puacuteblica no sentido geral 58 211 Poder Legislativo 58 212 Poder Executivo 59 213 Poder Judiciaacuterio 59 22 Administraccedilatildeo Puacuteblica no sentido estrito 60 3 DISTINCcedilAtildeO ENTRE ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA E DIREITO

ADMINISTRATIVO 61 4 PRINCIacutePIOS DA ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 61 41 Princiacutepio da legalidade 62 42 Princiacutepio da impessoalidade64 43 Principio da moralidade 65 44 Princiacutepio da publicidade 67 45 Princiacutepio da eficiecircncia 67 46 Principio da hierarquia 68 47 Princiacutepio da indisponibilidade 69 48 Princiacutepio da razoabilidade 70 49 Princiacutepio da autotutela 71 410 Principio da tutela ou do controle71

5 ADMINISTRACcedilAtildeO DIRETA 71 51 Concentraccedilatildeo e desconcentraccedilatildeo 72 52 Oacutergatildeos da Administraccedilatildeo Puacuteblica direta 73 521 Conceito 73 522 Classificaccedilatildeo 73 6 ADMINISTRACcedilAtildeO INDIRETA 75 61 Autarquia 76 611 Conceito 76 612 Classificaccedilatildeo 77 613 Agecircncias reguladoras 78 6131 Agecircncia Nacional de Energia Eleacutetrica 79 6132 Agecircncia Nacional de Telecomunicaccedilotildees 80 6133 Agecircncia Nacional do Petroacuteleo 81

STJ00100483

52 middotmiddotmiddotmiddotmiddot 52 52 52 53 53 53 53 54

55

55 55

56 58

58

58

~ TO 60

61

61 62

73 75

~ 77

~ 80

81

6134 Agecircncia Nacional de Vigilacircncia Sanitaacuteria 83 6135 Agecircncia Nacional da Sauacutede Suplementar 84 6136 Agecircncia Nacional de Aacuteguas85 6137 Agecircncia Nacional de Transportes Terrestres 86 6138 Agecircncia Nacional de Transportes Aquaviaacuterios 86 6139 Agecircncia Nacional do Cinema 87 61310 Agecircncia Nacional de Aviaccedilatildeo Civil 87 61311 Limite da competecircncia regulatoacuteria atribuiacuteda agraves agecircncias 89 614 Criaccedilatildeo das autarquias em geral 91 615 Regime juriacutedico de pessoal 91 616 Capital e patrimocircnio 95 617 Obrigatoriedade de licitar 95 618 Extinccedilatildeo e destinaccedilatildeo do patrimocircnio95 62 Sociedade de economia mista 95 621 Conceito 96 622 Criaccedilatildeo 97 623 Objeto 98 624 Natureza juriacutedica 98 625 Regime juriacutedico do pessoal 99 626 Necessidade de concurso puacuteblico para admissatildeo de empregados 99 627 Necessidade de realizaccedilatildeo de Licitaccedilatildeo 99 628 Extinccedilatildeo e destino dos patrimocircnios 100 63 Empresa puacuteblica 101 631 Definiccedilatildeo legal 101 632 Capital 101 633 Forma societaacuteria 102 634 Objeto 102 635 Regime juriacutedico do pessoal 102 636 Admissatildeo de pessoal 102 637 Obrigatoriedade de licitar 102 638 Extinccedilatildeo e destino do patrimocircnio 1 03 639 Consideraccedilotildees finais sobre a sociedade de economia mista e a empresa puacuteblica 103 64 Fundaccedilatildeo puacuteblica 104 641 Consideraccedilotildees gerais 104 642 Instituiacuteda pelo Estado 1 04 643 Momento da aquisiccedilatildeo da personalidade juriacutedica 106 644 Regime juriacutedico de pessoal 106 645 Alteraccedilotildees introduzidas pela Emenda n 1998 107 646 Extinccedilatildeo e destino do patrimocircnio 110 65 Agecircncias Executivas 110

AGENTES PUacuteBLICOS 113 1 CONCEITO 113 2 CLASSIFICACcedilAtildeO DOS AGENTES PUacuteBLICOS 113 21 Agentes poliacuteticos 114 211 Investidura115

STJ00100483

212 Subsiacutedio 116 22 Agentes de carreiras especiais 125 221 Subsiacutedio da categoria de agentes de carreiras especiais 125 23 Agentes administrativos 126 231 Servidores Puacuteblicos Estatutaacuterios 127 232 Empregados puacuteblicos 202 233 Contratados temporaacuterios 204 24 Agentes militares 206 25 Subsiacutedio e remuneraccedilatildeo teto constitucional e questotildees polecircmicas 206 251 Introduccedilatildeo 206 252 Remuneraccedilatildeo e subsiacutedio 207 253 Competecircncia para fixar o subsiacutedio 208 254 Teto remuneratoacuterio constitucional 208 255 Eficaacutecia do teto constitucional 214 256 Acumulaccedilatildeo de proventos com pensatildeo 217 257 Acumulaccedilatildeo de proventos com vencimento de novo cargo 218 258 Subteto221 259 Conclusatildeo 221 3 VONTADE DO OacuteRGAtildeO E VONTADE DO AGENTE 224

PODER DE POLiacutecIA 225 1 SIacuteNTESE DA EVOLUCcedilAtildeO DO PODER DE POLIacuteCIA 225 2 OUTRAS CONSIDERACcedilOtildeES 226 3 CONCEITO LEGAL 228 4 FUNDAMENTO 229 5 POLIacuteCIA ADMINISTRATIVA E POLIacuteCIA JUDICIAacuteRIA 230 6 COMPETEcircNCIA PARA EXERCER A POLIacuteCIA ADMINISTRATIVA 232 7 DISCRICIONARIEDADE E REGRAMENTO 232 8 AUTOEXECUTORIEDADE 233 9 CONDICcedilOtildeES DE VALIDADE DO ATO DE POLIacuteCIA 234 10 MODALIDADES DE POLIacuteCIAS POR AacuteREAS DE ATUACcedilAtildeO 235 11 MODALIDADES DE SANCcedilAtildeO 236

ATO ADMINISTRATIVO 239 1 FATO JURIacuteDICO239 11 Conceito 239 12 Classificaccedilatildeo 239 2 ATO JURIacuteDICO 240 3 ATO ADMINISTRATIVO E FATO ADMINISTRATIVO 240 4 DISTINCcedilAtildeO ENTRE ATO ADMINISTRATIVO E ATO JURIacuteDICO CIVIL 241 5 SIacuteNTESE CONCLUSIVA 242 6 CONCEITO DE ATO ADMINISTRATIVO 243 7 REQUISITOS DO ATO ADMINISTRATIVO 246 71 Agente competente 246 72 Objeto 247

STJ00100483

116

125

125

126 127 202 204 206

micas 206 206 207 208 208 214 217 218 221

221 224

225

225

226 228 229 230 ~TIVA 232 232 233 234 ) 235 236

239

239

middot 239

239

240

240 )lCO CIVIL 241 242 243 246 246 247

73 Fonna 248 74 Finalidade 249 75 Motivo 250 751 Motivaccedilatildeo 251 752 Posiccedilatildeo de alguns autores quanto agrave necessidade da motivaccedilatildeo 252 753 Teoria dos motivos determinantes 255 76 Consideraccedilotildees conclusivas 256 8 CLASSIFICACcedilAtildeO DOS ATOS ADMINISTRATIVOS 256 81 Quanto agrave produccedilatildeo de efeitos 257 82 Quanto aos destinataacuterios do ato 257 83 Quanto ao alcance 257 84 Quanto agrave liberdade do agente 258 85 Quanto agrave vontade concorrente para a formaccedilatildeo do ato258 86 Quanto ao objeto259 87 Quanto agrave formaccedilatildeo do ato 259 88 Quanto agrave produccedilatildeo de efeitos vaacutelidos 260 9 ESPEacuteCIES DE ATOS ADMINISTRATIVOS 260 91 Quanto agrave forma 260 92 Quanto ao conteuacutedo 262 10 ATRIBUTOS DO ATO ADMINISTRATIVO 265 101 Presunccedilatildeo de legitimidade 265 102 Imperatividade266 103 Autoexecutoriedade 266 11 DISCRICIONARIEDADE266 111 Consideraccedilotildees gerais 266 112 Limites da discricionariedade 268 1121 Abuso de poder 269 1122 Teoria dos motivos determinantes 269 1123 Conceitos juriacutedicos indeterminados 270 1124 Razoabilidade e proporcionalidade 270 1125 Arbitrariedade271 12 DESFAZIMENTO OU RETIRADA DE ATOS ADMINISTRATIVOS 271 121 Anulaccedilatildeo 272 1211 Motivo 273 1212 Competecircncia para anular 273 1213 Efeitos do ato de anulaccedilatildeo no tempo 273 1214 Indenizaccedilatildeo 274 1215 Prescriccedilatildeo do direito de anular275 122 Revogaccedilatildeo277 1221 Motivo 278 1222 Competecircncia278 1223 Efeito no tempo278 1224 Indenizaccedilatildeo 278 1225 Limites do poder revogatoacuterio 278 123 Convalidaccedilatildeo 279

STJ00100483

LICITACcedilAtildeO 281 1 CONCEITO 281 2 BASE JURIacuteDICA 282 3 CONSIDERACcedilOtildeES SOBRE OS PRINCIacutePIOS DA LICITACcedilAtildeO 282 31 Princiacutepio da publicidade 283 32 Princiacutepio da legalidade 283 33 Princiacutepio da impessoalidade 283 34 Princiacutepio da moralidade 284 35 Princiacutepio da igualdade284 36 Princiacutepio da probidade administrativa 288 37 Princiacutepio da vinculaccedilatildeo ao instrumento convoca toacuterio 289 38 Princiacutepio do julgamento objetivo 290 4 ENTIDADES SUJEITAS Agrave LICITACcedilAtildeO 290 5 DIREITO PUacuteBLICO SUBJETIVO DOS INTERESSADOS 291 6 DOS PAGAMENTOS 291 7 DEFINICcedilOtildeES292 8 CONTRATACcedilAtildeO DE OBRAS E SERVICcedilOS 292 81 Vedaccedilotildees 293 811 Sanccedilotildees 294 812 Controle popular 294 9 PROGRAMACcedilAtildeO DA EXECUCcedilAtildeO DE OBRA OU SERVICcedilO 294 10 PROIBICcedilAtildeO DE PARTICIPAR DE LICITACcedilAtildeO E DE EXECUCcedilAtildeO DE OBRAS294 11 FORMAS DE EXECUCcedilAtildeO DE OBRAS E SERVICcedilOS 295 12 SERVICcedilOS TEacuteCNICOS PROFISSIONAIS ESPECIALIZADOS 295 13 COMPRAS 296 131 Princiacutepio da padronizaccedilatildeo 296 132 Sistema de registro de preccedilos 298 133 Submeter-se agraves condiccedilotildees de aquisiccedilatildeo e pagamentos semelhantes agraves do setor

privado 300 134 Subdividir em parcelas com vista a atender peculiaridades do mercado e a

fazer economia 301 135 Balizar-se pelos preccedilos praticados na regiatildeo da licitaccedilatildeo 301 14 MODALIDADES DE LICITACcedilAtildeO 302 141 Concorrecircncia 302 142 Tomada de preccedilos 302 143 Convite 303 144 Concurso 304 145 Leilatildeo 304 146 Pregatildeo304 15 TIPOS DE LICITACcedilAtildeO 308 16 DISPENSA E INEXIGIBILIDADE DE LICITACcedilAtildeO 309 161 Dispensa de licitaccedilatildeo310 162 Inexigibilidade de licitaccedilatildeo 317 163 Processo320 164 Conclusotildees321 17 Fases da liacutecitaccedilatildeo 321

STJ00100483

middot 281 281 282 0282 283 283 middot 283 284

284 288

289 290 middot 290 291 291 292 292 293 294 294 ) 294 JccedilAtildeO DE OBRAS 294 295 295 296 296 298

300

antes agraves do setor

lo mercado e a 301 301 302 302 302 303 middot middot 304 304 304

308

309 310 317 320 middot321 321

171 Fase interna 321 172 Edital 323 1721 Preacircmbulo323 1722 Conteuacutedo 324 1723 Fecho 328 1724 Outras consideraccedilotildees sobre o edital 328 1725 Impugnaccedilatildeo do edital 328 173 Divulgaccedilatildeo do instrumento convocatoacuterio 329 1731 Conteuacutedo do aviso 330 1732 Prazo miacutenimo de publicaccedilatildeo do edital 330 1733 Contagem dos prazos 330 174 Fases externas da licitaccedilatildeo331 1741 Apresentaccedilatildeo das propostas 331 1742 Habilitaccedilatildeo332 1743 Apreciaccedilatildeo dos documentos de habilitaccedilatildeo e julgamento das propostas 340 1744 Homologaccedilatildeo e adjudicaccedilatildeo 346

CONTRATO ADMINISTRATIVO 349 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 349 2 NOCcedilOtildeES INICIAIS SOBRE O CONTRATO ADMINISTRATIVO 350 21 Manifestaccedilatildeo do particular na formaccedilatildeo de contrato com a Administraccedilatildeo 352 22 O contrato administrativo eacute intuitus personae 352

3 LEGISLACcedilAtildeO PERTINENTE 352 4 CLAacuteUSULAS FUNDAMENTAIS DO CONTRATO ADMINISTRATIVO 352 5 CASOS EXCEPCIONAIS DE PRORROGACcedilAtildeO DO CONTRATO 355 6 REGIME JURIacuteDICO DO CONTRATO ADMINISTRATIVO 356 7 EFEITOS DA ANULACcedilAtildeO DO CONTRATO356 8 FORMALIZACcedilAtildeO DOS CONTRATOS ADMINISTRATIVOS 356 9 ALTERACcedilAtildeO DOS CONTRATOS 358 10 EXECUCcedilAtildeO DOS CONTRATOS 362 11 INEXECUCcedilAtildeO E RESCISAtildeO DOS CONTRATOS 364 12 FORMAS DE RESCISAtildeO DOS CONTRATOS 366 13 TIPOS DE CONTRATOS ADMINISTRATIVOS 367 131 Contratos de obras puacuteblicas368 132 Contrato de concessatildeo de uso de bens puacuteblicos 370 133 Contrato de prestaccedilatildeo de serviccedilo 370 134 Contrato de fornecimento 371 135 Contrato de gestatildeo371 136 Contrato de concessatildeo de serviccedilos puacuteblicos 373 14 CONVEcircNIO373 141 Consideraccedilotildees gerais 373 142 Conceito 373 143 Controle 374 144 Caracteriacutesticas distintivas do conwnio e contrato 374 145 Natureza juriacutedica do conwnio375 146 O disciplinamento dos conwnios na Lei n 866693 376

STJ00100483

147 Consideraccedilotildees finais 377 15 CONSOacuteRCIO PUacuteBLICO 378 151 Consideraccedilotildees gerais 378 152 Consoacutercios puacuteblicos 378 153 Constituiccedilatildeo do consoacutercio 379 1531 Protocolo de intenccedilotildees 380 1532 Contrato de consoacutercio puacuteblico 380 1533 Aquisiccedilatildeo da personalidade juriacutedica 381 1534 Contrato de rateio 381 1535 Contrato de programa 382 154 Consideraccedilotildees criacuteticas e finais 383

SERVICcedilOS PUacuteBLICOS 385 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 385 2 CONCEITO 386

3 PRINCIacutePIOS DO SERVICcedilO PUacuteBLICO 387

31 Continuidade 387

32 Qualidade e eficiecircncia 387

33 Modicidade 388 34 Igualdade 388 4 FORMAS DE PRESTACcedilAtildeO DE SERVICcedilOS PUacuteBLICOS 388 5 ENTIDADES PRESTADORAS DE SERVICcedilOS PUacuteBLICOS POR DELEGACcedilAtildeO 389 6 CONCESSAtildeO DE SERVICcedilOS PUacuteBLICOS PRECEDIDOS OU NAtildeO DE

OBRAS PUacuteBLICAS 389

61 Consideraccedilotildees 389

62 Conceitos390

621 Poder concedente390

622 Concessionaacuterio 390 623 Concessatildeo de serviccedilo puacuteblico 390 624 Concessatildeo de serviccedilo puacuteblico precedido da execuccedilatildeo de obra puacuteblica 391 63 Justificativa 391 64 Serviccedilo adequado 391 65 Direitos e obrigaccedilotildees dos usuaacuterios392 66 Encargos do poder concedente393 67 Encargos da concessionaacuteria395

68 Tarifa397 69 Licitaccedilatildeo 398 610 Contrato 400 611 Su bconcessatildeo 403 612 Intervenccedilatildeo 404 613 Extinccedilatildeo da concessatildeo 405 6131 Advento do tempo contratual 405 6132 Encampaccedilatildeo406 6133 Caducidade406

6134 Rescisatildeo do contrato408

STJ00100483

middotmiddotmiddot middot377 middot 378

middotmiddot middotmiddot middot 378

middotmiddotmiddot middotmiddot middot 378

379 middotmiddot middotmiddot 380

middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 380 middotmiddot middotmiddotmiddot 381 middotmiddotmiddot 381 middotmiddot middot middotmiddotmiddot 382 middotmiddotmiddot middotmiddot middot 383

middot 385 middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 385 middotmiddot 386 middot middotmiddot387 middot middotmiddot 387 middotmiddotmiddot middotmiddot 387 middotmiddot 388 middot 388 middotmiddotmiddot 388 )R DELEGACcedilAtildeO389 NAtildeO DE

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 389

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot middot 389 390 middotmiddotmiddot 390 390 middot middotmiddot 390 puacuteblica 391 middotmiddot 391 middot middotmiddot middot 391 middot middot

middot middotmiddot middot 395

392 middot middot 393

middot 397 middotmiddot 398 middot 400 middot middot middot middot 404

403

middot 405 middotmiddot 405 middotmiddot middot middot 406 middot middotmiddot 406

middotmiddot middotmiddot 408

7 PRESTACcedilAtildeO DE SERVICcedilOS DE ENERGIA ELEacuteTRICA 408 71 Objeto de concessatildeo 409 72 Produtor independente de energia eleacutetrica 410 8 CONCESSAtildeO DE SERVICcedilO DE TV A CABO 4lO 9 PERMISSAtildeO 411 10 AUTORIZACcedilAtildeO 413 11 TERCEIRO SETOR 413 111 Organizaccedilotildees sociais 414 112 Organizaccedilotildees da sociedade civil de interesse puacuteblico 418 113 Organizaccedilotildees natildeo governamentais 420 114 Parcerias voluntaacuterias 421 1141 Termo de colaboraccedilatildeo 421 1142 Da celebraccedilatildeo do termo de colaboraccedilatildeo ou de fomento 422 1143 Transparecircncia e controle 422 1144 Do fortalecimento da participaccedilatildeo social e da divulgaccedilatildeo das accedilotildees 423 1145 Termos de colaboraccedilatildeo e de fomento 423 1146 Procedimento de manifestaccedilatildeo de interesse social 423 1147 Plano de trabalho 424 1148 Chamamento puacuteblico 424 1149 Contrataccedilotildees realizadas pelas parceiras 425 11410 Das despesas 426 11411 Da liberaccedilatildeo de recursos 426 12 PARCERIAS PUacuteBLICO-PRIVADAS 427 121 Conceito 427 122 Concessatildeo patrocinada 428 123 Concessatildeo administrativa 429 124 Consideraccedilotildees sobre os contratos 430 1241 Regime de aportes financeiros em favor do parceiro privado 432 1242 Regime de garantias 432 1243 A adoccedilatildeo da arbitragem 434 1244 Licitaccedilatildeo 435

13 REGIME DIFERENCIADO DE CONTRATACcedilOtildeES PUacuteBLICAS (RDC) 436 131 Consideraccedilotildees gerais 436

132 Apontamentos sobre o RDC 437 1321 Objetivos do RDC 437 l322 Definiccedilotildees 438 1323 Diretrizes 438 133 Procedimento licita toacuterio 439 l331 Apresentaccedilatildeo das propostas ou lances 441 13311 Modo de disputa aberto 441 13312 Modo de disputa fechado 441 13313 Combinaccedilatildeo dos modos de disputa 442 1332 Julgamento das propostas 442 13321 Criteacuterios de julgamento 442 l3322 Negociaccedilatildeo depois do julgamento 446 13323 Procedimentos auxiliares das licitaccedilotildees 446

STJ00100483

13324 Pedido de esclarecimento impugnaccedilatildeo e recuro administrativo 452 13325 Controle das despesas decorrentes dos contratos 453 13326 Dos contratos 454

BENS PUacuteBLICOS 457 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 457 2 DOMIacuteNIO EMINENTE 457 21 No Direito brasileiro 458 3 CONCEITO 459 4 CLASSIFICACcedilAtildeO DOS BENS PUacuteBLICOS QUANTO Agrave DESTINACcedilAtildeO 459 5 AFETACcedilAtildeO E DESAFETACcedilAtildeO DE BENS PUacuteBLICOS 460 6 CARACTERIacuteSTICAS JURIacuteDICAS ESPECIAIS EM RELACcedilAtildeO AOS BENS

PARTICULARES 460 7 REPARTICcedilAtildeO DOS BENS PUacuteBLICOS DE ACORDO COM A CONSTITUICcedilAtildeO

DA REPUacuteBLICA 462 71 Uniatildeo 462 72 Estado-membro463 73 Municiacutepio463 8 OUTROS BENS PUacuteBLICOS 463 81 Formas de aquisiccedilatildeo463 9 CONSIDERACcedilOtildeES SOBRE OS BENS PUacuteBLICOS TRATADOS NA

CONSTITUICcedilAtildeO465 91 Bens hiacutedricos 465 911 Aacuteguas puacuteblicas465 92 Bens territoriais 466 921 Solo 466 922 Subsolo 469 10 UTILIZACcedilAtildeO DE BENS PUacuteBLICOS POR PARTICULARES 469 101 Bens de uso comum470 1011 Uso anormal de bens de uso comum 470 1012 Uso singular de bens de uso comum 470 1013 Uso singular sobre bens de uso especial 471 1014 Uso privativo de bens puacuteblicos dominiais 471

RESTRICcedilOtildeES AgravePROPRIEDADE E AO DOMIacuteNIO ECONOcircMICO 475 1 RESTRICcedilOtildeES Agrave PROPRIEDADE 475 11 Limitaccedilatildeo administrativa 477 12 Ocupaccedilatildeo temporaacuteria 479 13 Requisiccedilatildeo administrativa 480 14 Servidatildeo administrativa 481 141 Breves consideraccedilotildees sobre servidatildeo civil 481 142 Servidatildeo administrativa 484 15 Tombamento 495 151 Conceito 495 152 Bens passiacuteveis de tombamento 496 153 Natureza juriacutedica do tombamento 498

STJ00100483

uumlivomiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 452

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot453 middot middotmiddotmiddot 454

middot 457 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 457 middotmiddotmiddot middotmiddot middot 457 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 458 middotmiddotmiddot 459 5TINACcedilAtildeO 459 middot middotmiddot 460 cUumlAOSBENS

middotmiddot 460 A CONSTITUICcedilAtildeO

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 462 middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 462 middotmiddot middot middotmiddot 463 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 463 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 463

middot middotmiddotmiddot 463 )SNA

middot middotmiddotmiddot 465 middotmiddot middot middot middotmiddot middot 465 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddot 465 middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 466 middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 466 middotmiddot middot middot 469

middotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot middot 469 middot middotmiddotmiddotmiddot middot 470 middot middot middot 470 middotmiddot middotmiddotmiddot middot 470 middotmiddotmiddotmiddot middot 471 middot middot middot 471

0middot 475 middotmiddot middotmiddotmiddot 475 middot middotmiddot middot 477 middotmiddotmiddot middotmiddot 479 middot middot middot 480 middot middotmiddotmiddot 481 middotmiddot 481 middot middotmiddotmiddot middot 484 middot middot 495 middotmiddotmiddot 495

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot 496 middot 498

154 Efeito do ato de tombamento 498 155 Fundamentos 499 156 Competecircncia para legislar e para tombar 502 157 Espeacutecies de tombamento 505 158 Tombamento provisoacuterio e tombamento definitivo 506 159 Direitos e deveres da entidade ativa do tombamento507 1510 Direitos e deveres do proprietaacuterio de bem tombado 508 1511 Direitos e deveres do novo adquirente 508 1512 Deveres e sujeiccedilotildees do terceiro vizinho de preacutedio tombado 509 1513 Desapropriaccedilatildeo e indenizaccedilatildeo como regra de exceccedilatildeo 5lO 16 Desapropriaccedilatildeo 519 161 Conceito 519 162 Fundamento social 520 163 Fundamento juriacutedico521 164 Forma originaacuteria de aquisiccedilatildeo de propriedade 523 165 Bens desapropriaacuteveis 524 166 Bens natildeo desapropriaacuteveis pela sua natureza524 167 Competecircncias em relaccedilatildeo agrave desapropriaccedilatildeo 525 168 Agentes passivos na desapropriaccedilatildeo 527 169 Identificaccedilatildeo dos pressupostos da desapropriaccedilatildeo 527 1610 Destinaccedilatildeo dos bens adquiridos por desapropriaccedilatildeo 531 1611 Breve comentaacuterio sobre desapropriaccedilatildeo destinada a terceiros 531 1612 Fases da desapropriaccedilatildeo 541 1613 Declaraccedilatildeo 541 1614 Providecircncias administrativas seguintes agrave dedaraccedilatildeo 543 1615 Processo judicial 544 1616 Retrocessatildeo 554 1617 Desistecircncia da desapropriaccedilatildeo 558 1618 Desapropriaccedilatildeo indireta 559 2 INTERVENCcedilAtildeO NO DOMIacuteNIO ECONOcircMICO 560 21 Poliacutecia administrativa 563 22 Participaccedilatildeo direta do Estado no desempenho de atividades econocircmicas 565 221 Monopoacutelio 565 23 Fomento puacuteblico 566

RESPONSABILIDADE CIVIL DO ESTADO POR DANOS EXTRACONTRATUAIS 569 1 EVOLUCcedilAtildeO569 11 Irresponsabilidade 569 12 Responsabilidade com culpa 570 13 Responsabilidade objetiva 572 2 A RESPONSABILIDADE DO ESTADO NO DIREITO BRASILEIRO 574 21 Generalidades 574 22 A responsabilidade do Estado no Direito Positivo 574 221 No Direito Constitucional 574 222 No Direito Civil 576

STJ00100483

23 A responsabilidade do Estado na doutrina brasileira577 24 A responsabilidade do Estado na jurisprudecircncia brasileira por atos da

Administraccedilatildeo Puacuteblica (Poder Executivo) 578 25 Responsabilidade civil do Estado por ato do Legislativo591 26 Responsabilidade civil do Estado por ato do Judiciaacuterio 592 27 Dano indenizaacutevel 594 28 Excludentes de responsabilidade 597 29 Reparaccedilatildeo do dano e regresso 599 3 RESPONSABILIDADE ADMINISTRATIVA E CIVIL DE PESSOAS JURIacuteDICAS

EM VIRTUDE DE CONDUTA ILIacuteCITA Agrave ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 600 31 Consideraccedilotildees introdutoacuterias 600 32 O jeitinho brasileiro deturpado 601 33 Principais regras e princiacutepios juriacutedicos contra a corrupccedilatildeo e improbidade

administrativa 602 34 Consideraccedilotildees sobre a Lei n 128462013 605 341 Consideraccedilotildees gerais sobre a responsabilidade civil e administrativa 605 342 Informaccedilotildees introdutoacuterias sobre a Lei n 128462013 606 343 Atos lesivos 606 344 Responsabilizaccedilatildeo administrativa 607 345 Breves consideraccedilotildees sobre o processo administrativo 609 346 Acordo de leniecircncia610 347 Responsabilizaccedilatildeo judicial 610 348 A constitucionalidade da lei examinada 613 349 Conclusatildeo 615

CONTROLE DA ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 617 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 617 2 CONTROLE ADMINISTRATIVO 618 21 Direito de peticcedilatildeo 620 211 Efeitos dos recursos 620 212 Modalidade de recursos 621 213 Exaustatildeo da via administrativa 623 214 Coisa julgada administrativa 623 22 Algumas consideraccedilotildees sobre o processo administrativo 624 221 Princiacutepios do processo administrativo 625 222 Fases do processo administrativo 626 223 Tipos de processos administrativos 626 3 CONTROLE PELO LEGISLATIVO 633 31 Controle poliacutetico 633 311 Pelo Congresso Nacional 633 312 Pela Cacircmara dos Deputados 635 313 Pelo Senado Federal 635 314 Pela Cacircmara dos Deputados ou pelo Senado Federal 636 315 Comissatildeo Parlamentar de Inqueacuterito (CPI) 636 32 Controles contaacutebil financeiro e orccedilamentaacuterio 637 321 Fiscalizaccedilatildeo das contas 638

STJ00100483

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 577 por atos da

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot578 middotmiddotmiddotmiddot middot middot 591

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 592

middot middotmiddot middotmiddot middot 594

middot middot middotmiddotmiddot middot 597

middot middot middotmiddotmiddot 599 SSOAS JURIacuteDICAS 0 PUacuteBLlCA600

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 600 middot middot middot 601 improbidade

middot middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 602 middot middot middot 605 tistrativa605

middot middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 606 middot middot middot middot 606

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 607

middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot middot 609 middotmiddot middot 610

middotmiddot middot middot middotmiddot 610

middot middotmiddot middotmiddotmiddot middot 613

middotmiddot middotmiddot middot 615

middotmiddot middotmiddot middot 617 middotmiddot middot middot 617

middotmiddot middot 618

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot620 middotmiddot middot 620

middotmiddot middotmiddotmiddotmiddot 621

middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middot middot 623

middot middot middot middotmiddotmiddot 623

middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 624 middot middot 625

middot middotmiddotmiddot middotmiddot 626

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 626 middotmiddot middot middot 633

middot middot middotmiddotmiddot 633

middotmiddotmiddotmiddot middot middot 633 middot middot 635

middot middot middot middot middotmiddotmiddotmiddot 635

middotmiddotmiddot middot middot 636

middot 636

middot middot middotmiddotmiddot middotmiddot 637

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middotmiddot638

4 CONTROLE PELO JUDICIAacuteRIO 640

41 Habeas corpus 640 42 Habeas data 641

421 Condiccedilatildeo para a propositura da accedilatildeo 642

422 Sujeito ativo e passivo 643

423 Objeto 643

424 Competecircncia para processar e julgar 643

425 Execuccedilatildeo de sentenccedila644 43 Mandado de injunccedilatildeo 644

431 Conceito e pressupostos 645

432 Competecircncia para processar e julgar o mandado de injunccedilatildeo 646

433 Evoluccedilatildeo do entendimento do STF sobre o mandado de injunccedilatildeo 646

5 MANDADO DE SEGURANCcedilA 648

51 Conceito 648

52 Origem e evoluccedilatildeo do instituto no Direito brasileiro 649

521 Constituiccedilatildeo de 1934 649

522 Constituiccedilatildeo de 1937 649

523 Constituiccedilatildeo de 1946 649

524 Constituiccedilatildeo de 1967 650

525 Constituiccedilatildeo emendada de 1969651

526 Constituiccedilatildeo de 5 de outubro de 1988 651

53 Comentaacuterio ao inciso LXIX do art 5ordm da Constituiccedilatildeo da Repuacuteblica652

531 Direito liacutequido e certo 652

532 Ilegalidade ou abuso de poder 655

533 Agente puacuteblico responsaacutevel pelo ato e o a ele equiparado 655

534 Objeto do mandado de seguranccedila 661

535 Algumas hipoacuteteses em que o mandado de seguranccedila natildeo eacute cabiacutevel 662 536 Registros sobre o processo da accedilatildeo de mandado de seguranccedila 665 537 Liminar671

6 ACcedilAtildeO POPULAR 680

61 Evoluccedilatildeo legislativa 680

62 Conceito 681

63 Pressupostos 681

64 Accedilatildeo popular preventiva 683

65 Objeto 684

66 Legitimaccedilatildeo ativa e passiva 684

67 Competecircncia685

68 Participaccedilatildeo do Ministeacuterio Puacuteblico 685

69 Consideraccedilotildees sobre o processo 686

7 ACcedilAtildeO CIVIL PUacuteBLICA 687

71 Consideraccedilotildees iniciais 687

72 Pressupostos da accedilatildeo 689

73 Conceito 691

74 Objeto 691

75 Legitimidade 691

76 Foro 693

STJ00100483

77 Funccedilotildees do Ministeacuterio Puacuteblico 693

78 Consideraccedilotildees sobre o processo 694 79 Consideraccedilotildees finais 695

REFEREcircNCIAS 697

STJ00100483

52 middotmiddotmiddotmiddotmiddot 52 52 52 53 53 53 53 54

55

55 55

56 58

58

58

~ TO 60

61

61 62

73 75

~ 77

~ 80

81

6134 Agecircncia Nacional de Vigilacircncia Sanitaacuteria 83 6135 Agecircncia Nacional da Sauacutede Suplementar 84 6136 Agecircncia Nacional de Aacuteguas85 6137 Agecircncia Nacional de Transportes Terrestres 86 6138 Agecircncia Nacional de Transportes Aquaviaacuterios 86 6139 Agecircncia Nacional do Cinema 87 61310 Agecircncia Nacional de Aviaccedilatildeo Civil 87 61311 Limite da competecircncia regulatoacuteria atribuiacuteda agraves agecircncias 89 614 Criaccedilatildeo das autarquias em geral 91 615 Regime juriacutedico de pessoal 91 616 Capital e patrimocircnio 95 617 Obrigatoriedade de licitar 95 618 Extinccedilatildeo e destinaccedilatildeo do patrimocircnio95 62 Sociedade de economia mista 95 621 Conceito 96 622 Criaccedilatildeo 97 623 Objeto 98 624 Natureza juriacutedica 98 625 Regime juriacutedico do pessoal 99 626 Necessidade de concurso puacuteblico para admissatildeo de empregados 99 627 Necessidade de realizaccedilatildeo de Licitaccedilatildeo 99 628 Extinccedilatildeo e destino dos patrimocircnios 100 63 Empresa puacuteblica 101 631 Definiccedilatildeo legal 101 632 Capital 101 633 Forma societaacuteria 102 634 Objeto 102 635 Regime juriacutedico do pessoal 102 636 Admissatildeo de pessoal 102 637 Obrigatoriedade de licitar 102 638 Extinccedilatildeo e destino do patrimocircnio 1 03 639 Consideraccedilotildees finais sobre a sociedade de economia mista e a empresa puacuteblica 103 64 Fundaccedilatildeo puacuteblica 104 641 Consideraccedilotildees gerais 104 642 Instituiacuteda pelo Estado 1 04 643 Momento da aquisiccedilatildeo da personalidade juriacutedica 106 644 Regime juriacutedico de pessoal 106 645 Alteraccedilotildees introduzidas pela Emenda n 1998 107 646 Extinccedilatildeo e destino do patrimocircnio 110 65 Agecircncias Executivas 110

AGENTES PUacuteBLICOS 113 1 CONCEITO 113 2 CLASSIFICACcedilAtildeO DOS AGENTES PUacuteBLICOS 113 21 Agentes poliacuteticos 114 211 Investidura115

STJ00100483

212 Subsiacutedio 116 22 Agentes de carreiras especiais 125 221 Subsiacutedio da categoria de agentes de carreiras especiais 125 23 Agentes administrativos 126 231 Servidores Puacuteblicos Estatutaacuterios 127 232 Empregados puacuteblicos 202 233 Contratados temporaacuterios 204 24 Agentes militares 206 25 Subsiacutedio e remuneraccedilatildeo teto constitucional e questotildees polecircmicas 206 251 Introduccedilatildeo 206 252 Remuneraccedilatildeo e subsiacutedio 207 253 Competecircncia para fixar o subsiacutedio 208 254 Teto remuneratoacuterio constitucional 208 255 Eficaacutecia do teto constitucional 214 256 Acumulaccedilatildeo de proventos com pensatildeo 217 257 Acumulaccedilatildeo de proventos com vencimento de novo cargo 218 258 Subteto221 259 Conclusatildeo 221 3 VONTADE DO OacuteRGAtildeO E VONTADE DO AGENTE 224

PODER DE POLiacutecIA 225 1 SIacuteNTESE DA EVOLUCcedilAtildeO DO PODER DE POLIacuteCIA 225 2 OUTRAS CONSIDERACcedilOtildeES 226 3 CONCEITO LEGAL 228 4 FUNDAMENTO 229 5 POLIacuteCIA ADMINISTRATIVA E POLIacuteCIA JUDICIAacuteRIA 230 6 COMPETEcircNCIA PARA EXERCER A POLIacuteCIA ADMINISTRATIVA 232 7 DISCRICIONARIEDADE E REGRAMENTO 232 8 AUTOEXECUTORIEDADE 233 9 CONDICcedilOtildeES DE VALIDADE DO ATO DE POLIacuteCIA 234 10 MODALIDADES DE POLIacuteCIAS POR AacuteREAS DE ATUACcedilAtildeO 235 11 MODALIDADES DE SANCcedilAtildeO 236

ATO ADMINISTRATIVO 239 1 FATO JURIacuteDICO239 11 Conceito 239 12 Classificaccedilatildeo 239 2 ATO JURIacuteDICO 240 3 ATO ADMINISTRATIVO E FATO ADMINISTRATIVO 240 4 DISTINCcedilAtildeO ENTRE ATO ADMINISTRATIVO E ATO JURIacuteDICO CIVIL 241 5 SIacuteNTESE CONCLUSIVA 242 6 CONCEITO DE ATO ADMINISTRATIVO 243 7 REQUISITOS DO ATO ADMINISTRATIVO 246 71 Agente competente 246 72 Objeto 247

STJ00100483

116

125

125

126 127 202 204 206

micas 206 206 207 208 208 214 217 218 221

221 224

225

225

226 228 229 230 ~TIVA 232 232 233 234 ) 235 236

239

239

middot 239

239

240

240 )lCO CIVIL 241 242 243 246 246 247

73 Fonna 248 74 Finalidade 249 75 Motivo 250 751 Motivaccedilatildeo 251 752 Posiccedilatildeo de alguns autores quanto agrave necessidade da motivaccedilatildeo 252 753 Teoria dos motivos determinantes 255 76 Consideraccedilotildees conclusivas 256 8 CLASSIFICACcedilAtildeO DOS ATOS ADMINISTRATIVOS 256 81 Quanto agrave produccedilatildeo de efeitos 257 82 Quanto aos destinataacuterios do ato 257 83 Quanto ao alcance 257 84 Quanto agrave liberdade do agente 258 85 Quanto agrave vontade concorrente para a formaccedilatildeo do ato258 86 Quanto ao objeto259 87 Quanto agrave formaccedilatildeo do ato 259 88 Quanto agrave produccedilatildeo de efeitos vaacutelidos 260 9 ESPEacuteCIES DE ATOS ADMINISTRATIVOS 260 91 Quanto agrave forma 260 92 Quanto ao conteuacutedo 262 10 ATRIBUTOS DO ATO ADMINISTRATIVO 265 101 Presunccedilatildeo de legitimidade 265 102 Imperatividade266 103 Autoexecutoriedade 266 11 DISCRICIONARIEDADE266 111 Consideraccedilotildees gerais 266 112 Limites da discricionariedade 268 1121 Abuso de poder 269 1122 Teoria dos motivos determinantes 269 1123 Conceitos juriacutedicos indeterminados 270 1124 Razoabilidade e proporcionalidade 270 1125 Arbitrariedade271 12 DESFAZIMENTO OU RETIRADA DE ATOS ADMINISTRATIVOS 271 121 Anulaccedilatildeo 272 1211 Motivo 273 1212 Competecircncia para anular 273 1213 Efeitos do ato de anulaccedilatildeo no tempo 273 1214 Indenizaccedilatildeo 274 1215 Prescriccedilatildeo do direito de anular275 122 Revogaccedilatildeo277 1221 Motivo 278 1222 Competecircncia278 1223 Efeito no tempo278 1224 Indenizaccedilatildeo 278 1225 Limites do poder revogatoacuterio 278 123 Convalidaccedilatildeo 279

STJ00100483

LICITACcedilAtildeO 281 1 CONCEITO 281 2 BASE JURIacuteDICA 282 3 CONSIDERACcedilOtildeES SOBRE OS PRINCIacutePIOS DA LICITACcedilAtildeO 282 31 Princiacutepio da publicidade 283 32 Princiacutepio da legalidade 283 33 Princiacutepio da impessoalidade 283 34 Princiacutepio da moralidade 284 35 Princiacutepio da igualdade284 36 Princiacutepio da probidade administrativa 288 37 Princiacutepio da vinculaccedilatildeo ao instrumento convoca toacuterio 289 38 Princiacutepio do julgamento objetivo 290 4 ENTIDADES SUJEITAS Agrave LICITACcedilAtildeO 290 5 DIREITO PUacuteBLICO SUBJETIVO DOS INTERESSADOS 291 6 DOS PAGAMENTOS 291 7 DEFINICcedilOtildeES292 8 CONTRATACcedilAtildeO DE OBRAS E SERVICcedilOS 292 81 Vedaccedilotildees 293 811 Sanccedilotildees 294 812 Controle popular 294 9 PROGRAMACcedilAtildeO DA EXECUCcedilAtildeO DE OBRA OU SERVICcedilO 294 10 PROIBICcedilAtildeO DE PARTICIPAR DE LICITACcedilAtildeO E DE EXECUCcedilAtildeO DE OBRAS294 11 FORMAS DE EXECUCcedilAtildeO DE OBRAS E SERVICcedilOS 295 12 SERVICcedilOS TEacuteCNICOS PROFISSIONAIS ESPECIALIZADOS 295 13 COMPRAS 296 131 Princiacutepio da padronizaccedilatildeo 296 132 Sistema de registro de preccedilos 298 133 Submeter-se agraves condiccedilotildees de aquisiccedilatildeo e pagamentos semelhantes agraves do setor

privado 300 134 Subdividir em parcelas com vista a atender peculiaridades do mercado e a

fazer economia 301 135 Balizar-se pelos preccedilos praticados na regiatildeo da licitaccedilatildeo 301 14 MODALIDADES DE LICITACcedilAtildeO 302 141 Concorrecircncia 302 142 Tomada de preccedilos 302 143 Convite 303 144 Concurso 304 145 Leilatildeo 304 146 Pregatildeo304 15 TIPOS DE LICITACcedilAtildeO 308 16 DISPENSA E INEXIGIBILIDADE DE LICITACcedilAtildeO 309 161 Dispensa de licitaccedilatildeo310 162 Inexigibilidade de licitaccedilatildeo 317 163 Processo320 164 Conclusotildees321 17 Fases da liacutecitaccedilatildeo 321

STJ00100483

middot 281 281 282 0282 283 283 middot 283 284

284 288

289 290 middot 290 291 291 292 292 293 294 294 ) 294 JccedilAtildeO DE OBRAS 294 295 295 296 296 298

300

antes agraves do setor

lo mercado e a 301 301 302 302 302 303 middot middot 304 304 304

308

309 310 317 320 middot321 321

171 Fase interna 321 172 Edital 323 1721 Preacircmbulo323 1722 Conteuacutedo 324 1723 Fecho 328 1724 Outras consideraccedilotildees sobre o edital 328 1725 Impugnaccedilatildeo do edital 328 173 Divulgaccedilatildeo do instrumento convocatoacuterio 329 1731 Conteuacutedo do aviso 330 1732 Prazo miacutenimo de publicaccedilatildeo do edital 330 1733 Contagem dos prazos 330 174 Fases externas da licitaccedilatildeo331 1741 Apresentaccedilatildeo das propostas 331 1742 Habilitaccedilatildeo332 1743 Apreciaccedilatildeo dos documentos de habilitaccedilatildeo e julgamento das propostas 340 1744 Homologaccedilatildeo e adjudicaccedilatildeo 346

CONTRATO ADMINISTRATIVO 349 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 349 2 NOCcedilOtildeES INICIAIS SOBRE O CONTRATO ADMINISTRATIVO 350 21 Manifestaccedilatildeo do particular na formaccedilatildeo de contrato com a Administraccedilatildeo 352 22 O contrato administrativo eacute intuitus personae 352

3 LEGISLACcedilAtildeO PERTINENTE 352 4 CLAacuteUSULAS FUNDAMENTAIS DO CONTRATO ADMINISTRATIVO 352 5 CASOS EXCEPCIONAIS DE PRORROGACcedilAtildeO DO CONTRATO 355 6 REGIME JURIacuteDICO DO CONTRATO ADMINISTRATIVO 356 7 EFEITOS DA ANULACcedilAtildeO DO CONTRATO356 8 FORMALIZACcedilAtildeO DOS CONTRATOS ADMINISTRATIVOS 356 9 ALTERACcedilAtildeO DOS CONTRATOS 358 10 EXECUCcedilAtildeO DOS CONTRATOS 362 11 INEXECUCcedilAtildeO E RESCISAtildeO DOS CONTRATOS 364 12 FORMAS DE RESCISAtildeO DOS CONTRATOS 366 13 TIPOS DE CONTRATOS ADMINISTRATIVOS 367 131 Contratos de obras puacuteblicas368 132 Contrato de concessatildeo de uso de bens puacuteblicos 370 133 Contrato de prestaccedilatildeo de serviccedilo 370 134 Contrato de fornecimento 371 135 Contrato de gestatildeo371 136 Contrato de concessatildeo de serviccedilos puacuteblicos 373 14 CONVEcircNIO373 141 Consideraccedilotildees gerais 373 142 Conceito 373 143 Controle 374 144 Caracteriacutesticas distintivas do conwnio e contrato 374 145 Natureza juriacutedica do conwnio375 146 O disciplinamento dos conwnios na Lei n 866693 376

STJ00100483

147 Consideraccedilotildees finais 377 15 CONSOacuteRCIO PUacuteBLICO 378 151 Consideraccedilotildees gerais 378 152 Consoacutercios puacuteblicos 378 153 Constituiccedilatildeo do consoacutercio 379 1531 Protocolo de intenccedilotildees 380 1532 Contrato de consoacutercio puacuteblico 380 1533 Aquisiccedilatildeo da personalidade juriacutedica 381 1534 Contrato de rateio 381 1535 Contrato de programa 382 154 Consideraccedilotildees criacuteticas e finais 383

SERVICcedilOS PUacuteBLICOS 385 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 385 2 CONCEITO 386

3 PRINCIacutePIOS DO SERVICcedilO PUacuteBLICO 387

31 Continuidade 387

32 Qualidade e eficiecircncia 387

33 Modicidade 388 34 Igualdade 388 4 FORMAS DE PRESTACcedilAtildeO DE SERVICcedilOS PUacuteBLICOS 388 5 ENTIDADES PRESTADORAS DE SERVICcedilOS PUacuteBLICOS POR DELEGACcedilAtildeO 389 6 CONCESSAtildeO DE SERVICcedilOS PUacuteBLICOS PRECEDIDOS OU NAtildeO DE

OBRAS PUacuteBLICAS 389

61 Consideraccedilotildees 389

62 Conceitos390

621 Poder concedente390

622 Concessionaacuterio 390 623 Concessatildeo de serviccedilo puacuteblico 390 624 Concessatildeo de serviccedilo puacuteblico precedido da execuccedilatildeo de obra puacuteblica 391 63 Justificativa 391 64 Serviccedilo adequado 391 65 Direitos e obrigaccedilotildees dos usuaacuterios392 66 Encargos do poder concedente393 67 Encargos da concessionaacuteria395

68 Tarifa397 69 Licitaccedilatildeo 398 610 Contrato 400 611 Su bconcessatildeo 403 612 Intervenccedilatildeo 404 613 Extinccedilatildeo da concessatildeo 405 6131 Advento do tempo contratual 405 6132 Encampaccedilatildeo406 6133 Caducidade406

6134 Rescisatildeo do contrato408

STJ00100483

middotmiddotmiddot middot377 middot 378

middotmiddot middotmiddot middot 378

middotmiddotmiddot middotmiddot middot 378

379 middotmiddot middotmiddot 380

middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 380 middotmiddot middotmiddotmiddot 381 middotmiddotmiddot 381 middotmiddot middot middotmiddotmiddot 382 middotmiddotmiddot middotmiddot middot 383

middot 385 middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 385 middotmiddot 386 middot middotmiddot387 middot middotmiddot 387 middotmiddotmiddot middotmiddot 387 middotmiddot 388 middot 388 middotmiddotmiddot 388 )R DELEGACcedilAtildeO389 NAtildeO DE

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 389

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot middot 389 390 middotmiddotmiddot 390 390 middot middotmiddot 390 puacuteblica 391 middotmiddot 391 middot middotmiddot middot 391 middot middot

middot middotmiddot middot 395

392 middot middot 393

middot 397 middotmiddot 398 middot 400 middot middot middot middot 404

403

middot 405 middotmiddot 405 middotmiddot middot middot 406 middot middotmiddot 406

middotmiddot middotmiddot 408

7 PRESTACcedilAtildeO DE SERVICcedilOS DE ENERGIA ELEacuteTRICA 408 71 Objeto de concessatildeo 409 72 Produtor independente de energia eleacutetrica 410 8 CONCESSAtildeO DE SERVICcedilO DE TV A CABO 4lO 9 PERMISSAtildeO 411 10 AUTORIZACcedilAtildeO 413 11 TERCEIRO SETOR 413 111 Organizaccedilotildees sociais 414 112 Organizaccedilotildees da sociedade civil de interesse puacuteblico 418 113 Organizaccedilotildees natildeo governamentais 420 114 Parcerias voluntaacuterias 421 1141 Termo de colaboraccedilatildeo 421 1142 Da celebraccedilatildeo do termo de colaboraccedilatildeo ou de fomento 422 1143 Transparecircncia e controle 422 1144 Do fortalecimento da participaccedilatildeo social e da divulgaccedilatildeo das accedilotildees 423 1145 Termos de colaboraccedilatildeo e de fomento 423 1146 Procedimento de manifestaccedilatildeo de interesse social 423 1147 Plano de trabalho 424 1148 Chamamento puacuteblico 424 1149 Contrataccedilotildees realizadas pelas parceiras 425 11410 Das despesas 426 11411 Da liberaccedilatildeo de recursos 426 12 PARCERIAS PUacuteBLICO-PRIVADAS 427 121 Conceito 427 122 Concessatildeo patrocinada 428 123 Concessatildeo administrativa 429 124 Consideraccedilotildees sobre os contratos 430 1241 Regime de aportes financeiros em favor do parceiro privado 432 1242 Regime de garantias 432 1243 A adoccedilatildeo da arbitragem 434 1244 Licitaccedilatildeo 435

13 REGIME DIFERENCIADO DE CONTRATACcedilOtildeES PUacuteBLICAS (RDC) 436 131 Consideraccedilotildees gerais 436

132 Apontamentos sobre o RDC 437 1321 Objetivos do RDC 437 l322 Definiccedilotildees 438 1323 Diretrizes 438 133 Procedimento licita toacuterio 439 l331 Apresentaccedilatildeo das propostas ou lances 441 13311 Modo de disputa aberto 441 13312 Modo de disputa fechado 441 13313 Combinaccedilatildeo dos modos de disputa 442 1332 Julgamento das propostas 442 13321 Criteacuterios de julgamento 442 l3322 Negociaccedilatildeo depois do julgamento 446 13323 Procedimentos auxiliares das licitaccedilotildees 446

STJ00100483

13324 Pedido de esclarecimento impugnaccedilatildeo e recuro administrativo 452 13325 Controle das despesas decorrentes dos contratos 453 13326 Dos contratos 454

BENS PUacuteBLICOS 457 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 457 2 DOMIacuteNIO EMINENTE 457 21 No Direito brasileiro 458 3 CONCEITO 459 4 CLASSIFICACcedilAtildeO DOS BENS PUacuteBLICOS QUANTO Agrave DESTINACcedilAtildeO 459 5 AFETACcedilAtildeO E DESAFETACcedilAtildeO DE BENS PUacuteBLICOS 460 6 CARACTERIacuteSTICAS JURIacuteDICAS ESPECIAIS EM RELACcedilAtildeO AOS BENS

PARTICULARES 460 7 REPARTICcedilAtildeO DOS BENS PUacuteBLICOS DE ACORDO COM A CONSTITUICcedilAtildeO

DA REPUacuteBLICA 462 71 Uniatildeo 462 72 Estado-membro463 73 Municiacutepio463 8 OUTROS BENS PUacuteBLICOS 463 81 Formas de aquisiccedilatildeo463 9 CONSIDERACcedilOtildeES SOBRE OS BENS PUacuteBLICOS TRATADOS NA

CONSTITUICcedilAtildeO465 91 Bens hiacutedricos 465 911 Aacuteguas puacuteblicas465 92 Bens territoriais 466 921 Solo 466 922 Subsolo 469 10 UTILIZACcedilAtildeO DE BENS PUacuteBLICOS POR PARTICULARES 469 101 Bens de uso comum470 1011 Uso anormal de bens de uso comum 470 1012 Uso singular de bens de uso comum 470 1013 Uso singular sobre bens de uso especial 471 1014 Uso privativo de bens puacuteblicos dominiais 471

RESTRICcedilOtildeES AgravePROPRIEDADE E AO DOMIacuteNIO ECONOcircMICO 475 1 RESTRICcedilOtildeES Agrave PROPRIEDADE 475 11 Limitaccedilatildeo administrativa 477 12 Ocupaccedilatildeo temporaacuteria 479 13 Requisiccedilatildeo administrativa 480 14 Servidatildeo administrativa 481 141 Breves consideraccedilotildees sobre servidatildeo civil 481 142 Servidatildeo administrativa 484 15 Tombamento 495 151 Conceito 495 152 Bens passiacuteveis de tombamento 496 153 Natureza juriacutedica do tombamento 498

STJ00100483

uumlivomiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 452

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot453 middot middotmiddotmiddot 454

middot 457 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 457 middotmiddotmiddot middotmiddot middot 457 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 458 middotmiddotmiddot 459 5TINACcedilAtildeO 459 middot middotmiddot 460 cUumlAOSBENS

middotmiddot 460 A CONSTITUICcedilAtildeO

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 462 middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 462 middotmiddot middot middotmiddot 463 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 463 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 463

middot middotmiddotmiddot 463 )SNA

middot middotmiddotmiddot 465 middotmiddot middot middot middotmiddot middot 465 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddot 465 middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 466 middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 466 middotmiddot middot middot 469

middotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot middot 469 middot middotmiddotmiddotmiddot middot 470 middot middot middot 470 middotmiddot middotmiddotmiddot middot 470 middotmiddotmiddotmiddot middot 471 middot middot middot 471

0middot 475 middotmiddot middotmiddotmiddot 475 middot middotmiddot middot 477 middotmiddotmiddot middotmiddot 479 middot middot middot 480 middot middotmiddotmiddot 481 middotmiddot 481 middot middotmiddotmiddot middot 484 middot middot 495 middotmiddotmiddot 495

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot 496 middot 498

154 Efeito do ato de tombamento 498 155 Fundamentos 499 156 Competecircncia para legislar e para tombar 502 157 Espeacutecies de tombamento 505 158 Tombamento provisoacuterio e tombamento definitivo 506 159 Direitos e deveres da entidade ativa do tombamento507 1510 Direitos e deveres do proprietaacuterio de bem tombado 508 1511 Direitos e deveres do novo adquirente 508 1512 Deveres e sujeiccedilotildees do terceiro vizinho de preacutedio tombado 509 1513 Desapropriaccedilatildeo e indenizaccedilatildeo como regra de exceccedilatildeo 5lO 16 Desapropriaccedilatildeo 519 161 Conceito 519 162 Fundamento social 520 163 Fundamento juriacutedico521 164 Forma originaacuteria de aquisiccedilatildeo de propriedade 523 165 Bens desapropriaacuteveis 524 166 Bens natildeo desapropriaacuteveis pela sua natureza524 167 Competecircncias em relaccedilatildeo agrave desapropriaccedilatildeo 525 168 Agentes passivos na desapropriaccedilatildeo 527 169 Identificaccedilatildeo dos pressupostos da desapropriaccedilatildeo 527 1610 Destinaccedilatildeo dos bens adquiridos por desapropriaccedilatildeo 531 1611 Breve comentaacuterio sobre desapropriaccedilatildeo destinada a terceiros 531 1612 Fases da desapropriaccedilatildeo 541 1613 Declaraccedilatildeo 541 1614 Providecircncias administrativas seguintes agrave dedaraccedilatildeo 543 1615 Processo judicial 544 1616 Retrocessatildeo 554 1617 Desistecircncia da desapropriaccedilatildeo 558 1618 Desapropriaccedilatildeo indireta 559 2 INTERVENCcedilAtildeO NO DOMIacuteNIO ECONOcircMICO 560 21 Poliacutecia administrativa 563 22 Participaccedilatildeo direta do Estado no desempenho de atividades econocircmicas 565 221 Monopoacutelio 565 23 Fomento puacuteblico 566

RESPONSABILIDADE CIVIL DO ESTADO POR DANOS EXTRACONTRATUAIS 569 1 EVOLUCcedilAtildeO569 11 Irresponsabilidade 569 12 Responsabilidade com culpa 570 13 Responsabilidade objetiva 572 2 A RESPONSABILIDADE DO ESTADO NO DIREITO BRASILEIRO 574 21 Generalidades 574 22 A responsabilidade do Estado no Direito Positivo 574 221 No Direito Constitucional 574 222 No Direito Civil 576

STJ00100483

23 A responsabilidade do Estado na doutrina brasileira577 24 A responsabilidade do Estado na jurisprudecircncia brasileira por atos da

Administraccedilatildeo Puacuteblica (Poder Executivo) 578 25 Responsabilidade civil do Estado por ato do Legislativo591 26 Responsabilidade civil do Estado por ato do Judiciaacuterio 592 27 Dano indenizaacutevel 594 28 Excludentes de responsabilidade 597 29 Reparaccedilatildeo do dano e regresso 599 3 RESPONSABILIDADE ADMINISTRATIVA E CIVIL DE PESSOAS JURIacuteDICAS

EM VIRTUDE DE CONDUTA ILIacuteCITA Agrave ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 600 31 Consideraccedilotildees introdutoacuterias 600 32 O jeitinho brasileiro deturpado 601 33 Principais regras e princiacutepios juriacutedicos contra a corrupccedilatildeo e improbidade

administrativa 602 34 Consideraccedilotildees sobre a Lei n 128462013 605 341 Consideraccedilotildees gerais sobre a responsabilidade civil e administrativa 605 342 Informaccedilotildees introdutoacuterias sobre a Lei n 128462013 606 343 Atos lesivos 606 344 Responsabilizaccedilatildeo administrativa 607 345 Breves consideraccedilotildees sobre o processo administrativo 609 346 Acordo de leniecircncia610 347 Responsabilizaccedilatildeo judicial 610 348 A constitucionalidade da lei examinada 613 349 Conclusatildeo 615

CONTROLE DA ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 617 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 617 2 CONTROLE ADMINISTRATIVO 618 21 Direito de peticcedilatildeo 620 211 Efeitos dos recursos 620 212 Modalidade de recursos 621 213 Exaustatildeo da via administrativa 623 214 Coisa julgada administrativa 623 22 Algumas consideraccedilotildees sobre o processo administrativo 624 221 Princiacutepios do processo administrativo 625 222 Fases do processo administrativo 626 223 Tipos de processos administrativos 626 3 CONTROLE PELO LEGISLATIVO 633 31 Controle poliacutetico 633 311 Pelo Congresso Nacional 633 312 Pela Cacircmara dos Deputados 635 313 Pelo Senado Federal 635 314 Pela Cacircmara dos Deputados ou pelo Senado Federal 636 315 Comissatildeo Parlamentar de Inqueacuterito (CPI) 636 32 Controles contaacutebil financeiro e orccedilamentaacuterio 637 321 Fiscalizaccedilatildeo das contas 638

STJ00100483

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 577 por atos da

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot578 middotmiddotmiddotmiddot middot middot 591

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 592

middot middotmiddot middotmiddot middot 594

middot middot middotmiddotmiddot middot 597

middot middot middotmiddotmiddot 599 SSOAS JURIacuteDICAS 0 PUacuteBLlCA600

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 600 middot middot middot 601 improbidade

middot middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 602 middot middot middot 605 tistrativa605

middot middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 606 middot middot middot middot 606

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 607

middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot middot 609 middotmiddot middot 610

middotmiddot middot middot middotmiddot 610

middot middotmiddot middotmiddotmiddot middot 613

middotmiddot middotmiddot middot 615

middotmiddot middotmiddot middot 617 middotmiddot middot middot 617

middotmiddot middot 618

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot620 middotmiddot middot 620

middotmiddot middotmiddotmiddotmiddot 621

middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middot middot 623

middot middot middot middotmiddotmiddot 623

middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 624 middot middot 625

middot middotmiddotmiddot middotmiddot 626

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 626 middotmiddot middot middot 633

middot middot middotmiddotmiddot 633

middotmiddotmiddotmiddot middot middot 633 middot middot 635

middot middot middot middot middotmiddotmiddotmiddot 635

middotmiddotmiddot middot middot 636

middot 636

middot middot middotmiddotmiddot middotmiddot 637

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middotmiddot638

4 CONTROLE PELO JUDICIAacuteRIO 640

41 Habeas corpus 640 42 Habeas data 641

421 Condiccedilatildeo para a propositura da accedilatildeo 642

422 Sujeito ativo e passivo 643

423 Objeto 643

424 Competecircncia para processar e julgar 643

425 Execuccedilatildeo de sentenccedila644 43 Mandado de injunccedilatildeo 644

431 Conceito e pressupostos 645

432 Competecircncia para processar e julgar o mandado de injunccedilatildeo 646

433 Evoluccedilatildeo do entendimento do STF sobre o mandado de injunccedilatildeo 646

5 MANDADO DE SEGURANCcedilA 648

51 Conceito 648

52 Origem e evoluccedilatildeo do instituto no Direito brasileiro 649

521 Constituiccedilatildeo de 1934 649

522 Constituiccedilatildeo de 1937 649

523 Constituiccedilatildeo de 1946 649

524 Constituiccedilatildeo de 1967 650

525 Constituiccedilatildeo emendada de 1969651

526 Constituiccedilatildeo de 5 de outubro de 1988 651

53 Comentaacuterio ao inciso LXIX do art 5ordm da Constituiccedilatildeo da Repuacuteblica652

531 Direito liacutequido e certo 652

532 Ilegalidade ou abuso de poder 655

533 Agente puacuteblico responsaacutevel pelo ato e o a ele equiparado 655

534 Objeto do mandado de seguranccedila 661

535 Algumas hipoacuteteses em que o mandado de seguranccedila natildeo eacute cabiacutevel 662 536 Registros sobre o processo da accedilatildeo de mandado de seguranccedila 665 537 Liminar671

6 ACcedilAtildeO POPULAR 680

61 Evoluccedilatildeo legislativa 680

62 Conceito 681

63 Pressupostos 681

64 Accedilatildeo popular preventiva 683

65 Objeto 684

66 Legitimaccedilatildeo ativa e passiva 684

67 Competecircncia685

68 Participaccedilatildeo do Ministeacuterio Puacuteblico 685

69 Consideraccedilotildees sobre o processo 686

7 ACcedilAtildeO CIVIL PUacuteBLICA 687

71 Consideraccedilotildees iniciais 687

72 Pressupostos da accedilatildeo 689

73 Conceito 691

74 Objeto 691

75 Legitimidade 691

76 Foro 693

STJ00100483

77 Funccedilotildees do Ministeacuterio Puacuteblico 693

78 Consideraccedilotildees sobre o processo 694 79 Consideraccedilotildees finais 695

REFEREcircNCIAS 697

STJ00100483

212 Subsiacutedio 116 22 Agentes de carreiras especiais 125 221 Subsiacutedio da categoria de agentes de carreiras especiais 125 23 Agentes administrativos 126 231 Servidores Puacuteblicos Estatutaacuterios 127 232 Empregados puacuteblicos 202 233 Contratados temporaacuterios 204 24 Agentes militares 206 25 Subsiacutedio e remuneraccedilatildeo teto constitucional e questotildees polecircmicas 206 251 Introduccedilatildeo 206 252 Remuneraccedilatildeo e subsiacutedio 207 253 Competecircncia para fixar o subsiacutedio 208 254 Teto remuneratoacuterio constitucional 208 255 Eficaacutecia do teto constitucional 214 256 Acumulaccedilatildeo de proventos com pensatildeo 217 257 Acumulaccedilatildeo de proventos com vencimento de novo cargo 218 258 Subteto221 259 Conclusatildeo 221 3 VONTADE DO OacuteRGAtildeO E VONTADE DO AGENTE 224

PODER DE POLiacutecIA 225 1 SIacuteNTESE DA EVOLUCcedilAtildeO DO PODER DE POLIacuteCIA 225 2 OUTRAS CONSIDERACcedilOtildeES 226 3 CONCEITO LEGAL 228 4 FUNDAMENTO 229 5 POLIacuteCIA ADMINISTRATIVA E POLIacuteCIA JUDICIAacuteRIA 230 6 COMPETEcircNCIA PARA EXERCER A POLIacuteCIA ADMINISTRATIVA 232 7 DISCRICIONARIEDADE E REGRAMENTO 232 8 AUTOEXECUTORIEDADE 233 9 CONDICcedilOtildeES DE VALIDADE DO ATO DE POLIacuteCIA 234 10 MODALIDADES DE POLIacuteCIAS POR AacuteREAS DE ATUACcedilAtildeO 235 11 MODALIDADES DE SANCcedilAtildeO 236

ATO ADMINISTRATIVO 239 1 FATO JURIacuteDICO239 11 Conceito 239 12 Classificaccedilatildeo 239 2 ATO JURIacuteDICO 240 3 ATO ADMINISTRATIVO E FATO ADMINISTRATIVO 240 4 DISTINCcedilAtildeO ENTRE ATO ADMINISTRATIVO E ATO JURIacuteDICO CIVIL 241 5 SIacuteNTESE CONCLUSIVA 242 6 CONCEITO DE ATO ADMINISTRATIVO 243 7 REQUISITOS DO ATO ADMINISTRATIVO 246 71 Agente competente 246 72 Objeto 247

STJ00100483

116

125

125

126 127 202 204 206

micas 206 206 207 208 208 214 217 218 221

221 224

225

225

226 228 229 230 ~TIVA 232 232 233 234 ) 235 236

239

239

middot 239

239

240

240 )lCO CIVIL 241 242 243 246 246 247

73 Fonna 248 74 Finalidade 249 75 Motivo 250 751 Motivaccedilatildeo 251 752 Posiccedilatildeo de alguns autores quanto agrave necessidade da motivaccedilatildeo 252 753 Teoria dos motivos determinantes 255 76 Consideraccedilotildees conclusivas 256 8 CLASSIFICACcedilAtildeO DOS ATOS ADMINISTRATIVOS 256 81 Quanto agrave produccedilatildeo de efeitos 257 82 Quanto aos destinataacuterios do ato 257 83 Quanto ao alcance 257 84 Quanto agrave liberdade do agente 258 85 Quanto agrave vontade concorrente para a formaccedilatildeo do ato258 86 Quanto ao objeto259 87 Quanto agrave formaccedilatildeo do ato 259 88 Quanto agrave produccedilatildeo de efeitos vaacutelidos 260 9 ESPEacuteCIES DE ATOS ADMINISTRATIVOS 260 91 Quanto agrave forma 260 92 Quanto ao conteuacutedo 262 10 ATRIBUTOS DO ATO ADMINISTRATIVO 265 101 Presunccedilatildeo de legitimidade 265 102 Imperatividade266 103 Autoexecutoriedade 266 11 DISCRICIONARIEDADE266 111 Consideraccedilotildees gerais 266 112 Limites da discricionariedade 268 1121 Abuso de poder 269 1122 Teoria dos motivos determinantes 269 1123 Conceitos juriacutedicos indeterminados 270 1124 Razoabilidade e proporcionalidade 270 1125 Arbitrariedade271 12 DESFAZIMENTO OU RETIRADA DE ATOS ADMINISTRATIVOS 271 121 Anulaccedilatildeo 272 1211 Motivo 273 1212 Competecircncia para anular 273 1213 Efeitos do ato de anulaccedilatildeo no tempo 273 1214 Indenizaccedilatildeo 274 1215 Prescriccedilatildeo do direito de anular275 122 Revogaccedilatildeo277 1221 Motivo 278 1222 Competecircncia278 1223 Efeito no tempo278 1224 Indenizaccedilatildeo 278 1225 Limites do poder revogatoacuterio 278 123 Convalidaccedilatildeo 279

STJ00100483

LICITACcedilAtildeO 281 1 CONCEITO 281 2 BASE JURIacuteDICA 282 3 CONSIDERACcedilOtildeES SOBRE OS PRINCIacutePIOS DA LICITACcedilAtildeO 282 31 Princiacutepio da publicidade 283 32 Princiacutepio da legalidade 283 33 Princiacutepio da impessoalidade 283 34 Princiacutepio da moralidade 284 35 Princiacutepio da igualdade284 36 Princiacutepio da probidade administrativa 288 37 Princiacutepio da vinculaccedilatildeo ao instrumento convoca toacuterio 289 38 Princiacutepio do julgamento objetivo 290 4 ENTIDADES SUJEITAS Agrave LICITACcedilAtildeO 290 5 DIREITO PUacuteBLICO SUBJETIVO DOS INTERESSADOS 291 6 DOS PAGAMENTOS 291 7 DEFINICcedilOtildeES292 8 CONTRATACcedilAtildeO DE OBRAS E SERVICcedilOS 292 81 Vedaccedilotildees 293 811 Sanccedilotildees 294 812 Controle popular 294 9 PROGRAMACcedilAtildeO DA EXECUCcedilAtildeO DE OBRA OU SERVICcedilO 294 10 PROIBICcedilAtildeO DE PARTICIPAR DE LICITACcedilAtildeO E DE EXECUCcedilAtildeO DE OBRAS294 11 FORMAS DE EXECUCcedilAtildeO DE OBRAS E SERVICcedilOS 295 12 SERVICcedilOS TEacuteCNICOS PROFISSIONAIS ESPECIALIZADOS 295 13 COMPRAS 296 131 Princiacutepio da padronizaccedilatildeo 296 132 Sistema de registro de preccedilos 298 133 Submeter-se agraves condiccedilotildees de aquisiccedilatildeo e pagamentos semelhantes agraves do setor

privado 300 134 Subdividir em parcelas com vista a atender peculiaridades do mercado e a

fazer economia 301 135 Balizar-se pelos preccedilos praticados na regiatildeo da licitaccedilatildeo 301 14 MODALIDADES DE LICITACcedilAtildeO 302 141 Concorrecircncia 302 142 Tomada de preccedilos 302 143 Convite 303 144 Concurso 304 145 Leilatildeo 304 146 Pregatildeo304 15 TIPOS DE LICITACcedilAtildeO 308 16 DISPENSA E INEXIGIBILIDADE DE LICITACcedilAtildeO 309 161 Dispensa de licitaccedilatildeo310 162 Inexigibilidade de licitaccedilatildeo 317 163 Processo320 164 Conclusotildees321 17 Fases da liacutecitaccedilatildeo 321

STJ00100483

middot 281 281 282 0282 283 283 middot 283 284

284 288

289 290 middot 290 291 291 292 292 293 294 294 ) 294 JccedilAtildeO DE OBRAS 294 295 295 296 296 298

300

antes agraves do setor

lo mercado e a 301 301 302 302 302 303 middot middot 304 304 304

308

309 310 317 320 middot321 321

171 Fase interna 321 172 Edital 323 1721 Preacircmbulo323 1722 Conteuacutedo 324 1723 Fecho 328 1724 Outras consideraccedilotildees sobre o edital 328 1725 Impugnaccedilatildeo do edital 328 173 Divulgaccedilatildeo do instrumento convocatoacuterio 329 1731 Conteuacutedo do aviso 330 1732 Prazo miacutenimo de publicaccedilatildeo do edital 330 1733 Contagem dos prazos 330 174 Fases externas da licitaccedilatildeo331 1741 Apresentaccedilatildeo das propostas 331 1742 Habilitaccedilatildeo332 1743 Apreciaccedilatildeo dos documentos de habilitaccedilatildeo e julgamento das propostas 340 1744 Homologaccedilatildeo e adjudicaccedilatildeo 346

CONTRATO ADMINISTRATIVO 349 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 349 2 NOCcedilOtildeES INICIAIS SOBRE O CONTRATO ADMINISTRATIVO 350 21 Manifestaccedilatildeo do particular na formaccedilatildeo de contrato com a Administraccedilatildeo 352 22 O contrato administrativo eacute intuitus personae 352

3 LEGISLACcedilAtildeO PERTINENTE 352 4 CLAacuteUSULAS FUNDAMENTAIS DO CONTRATO ADMINISTRATIVO 352 5 CASOS EXCEPCIONAIS DE PRORROGACcedilAtildeO DO CONTRATO 355 6 REGIME JURIacuteDICO DO CONTRATO ADMINISTRATIVO 356 7 EFEITOS DA ANULACcedilAtildeO DO CONTRATO356 8 FORMALIZACcedilAtildeO DOS CONTRATOS ADMINISTRATIVOS 356 9 ALTERACcedilAtildeO DOS CONTRATOS 358 10 EXECUCcedilAtildeO DOS CONTRATOS 362 11 INEXECUCcedilAtildeO E RESCISAtildeO DOS CONTRATOS 364 12 FORMAS DE RESCISAtildeO DOS CONTRATOS 366 13 TIPOS DE CONTRATOS ADMINISTRATIVOS 367 131 Contratos de obras puacuteblicas368 132 Contrato de concessatildeo de uso de bens puacuteblicos 370 133 Contrato de prestaccedilatildeo de serviccedilo 370 134 Contrato de fornecimento 371 135 Contrato de gestatildeo371 136 Contrato de concessatildeo de serviccedilos puacuteblicos 373 14 CONVEcircNIO373 141 Consideraccedilotildees gerais 373 142 Conceito 373 143 Controle 374 144 Caracteriacutesticas distintivas do conwnio e contrato 374 145 Natureza juriacutedica do conwnio375 146 O disciplinamento dos conwnios na Lei n 866693 376

STJ00100483

147 Consideraccedilotildees finais 377 15 CONSOacuteRCIO PUacuteBLICO 378 151 Consideraccedilotildees gerais 378 152 Consoacutercios puacuteblicos 378 153 Constituiccedilatildeo do consoacutercio 379 1531 Protocolo de intenccedilotildees 380 1532 Contrato de consoacutercio puacuteblico 380 1533 Aquisiccedilatildeo da personalidade juriacutedica 381 1534 Contrato de rateio 381 1535 Contrato de programa 382 154 Consideraccedilotildees criacuteticas e finais 383

SERVICcedilOS PUacuteBLICOS 385 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 385 2 CONCEITO 386

3 PRINCIacutePIOS DO SERVICcedilO PUacuteBLICO 387

31 Continuidade 387

32 Qualidade e eficiecircncia 387

33 Modicidade 388 34 Igualdade 388 4 FORMAS DE PRESTACcedilAtildeO DE SERVICcedilOS PUacuteBLICOS 388 5 ENTIDADES PRESTADORAS DE SERVICcedilOS PUacuteBLICOS POR DELEGACcedilAtildeO 389 6 CONCESSAtildeO DE SERVICcedilOS PUacuteBLICOS PRECEDIDOS OU NAtildeO DE

OBRAS PUacuteBLICAS 389

61 Consideraccedilotildees 389

62 Conceitos390

621 Poder concedente390

622 Concessionaacuterio 390 623 Concessatildeo de serviccedilo puacuteblico 390 624 Concessatildeo de serviccedilo puacuteblico precedido da execuccedilatildeo de obra puacuteblica 391 63 Justificativa 391 64 Serviccedilo adequado 391 65 Direitos e obrigaccedilotildees dos usuaacuterios392 66 Encargos do poder concedente393 67 Encargos da concessionaacuteria395

68 Tarifa397 69 Licitaccedilatildeo 398 610 Contrato 400 611 Su bconcessatildeo 403 612 Intervenccedilatildeo 404 613 Extinccedilatildeo da concessatildeo 405 6131 Advento do tempo contratual 405 6132 Encampaccedilatildeo406 6133 Caducidade406

6134 Rescisatildeo do contrato408

STJ00100483

middotmiddotmiddot middot377 middot 378

middotmiddot middotmiddot middot 378

middotmiddotmiddot middotmiddot middot 378

379 middotmiddot middotmiddot 380

middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 380 middotmiddot middotmiddotmiddot 381 middotmiddotmiddot 381 middotmiddot middot middotmiddotmiddot 382 middotmiddotmiddot middotmiddot middot 383

middot 385 middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 385 middotmiddot 386 middot middotmiddot387 middot middotmiddot 387 middotmiddotmiddot middotmiddot 387 middotmiddot 388 middot 388 middotmiddotmiddot 388 )R DELEGACcedilAtildeO389 NAtildeO DE

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 389

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot middot 389 390 middotmiddotmiddot 390 390 middot middotmiddot 390 puacuteblica 391 middotmiddot 391 middot middotmiddot middot 391 middot middot

middot middotmiddot middot 395

392 middot middot 393

middot 397 middotmiddot 398 middot 400 middot middot middot middot 404

403

middot 405 middotmiddot 405 middotmiddot middot middot 406 middot middotmiddot 406

middotmiddot middotmiddot 408

7 PRESTACcedilAtildeO DE SERVICcedilOS DE ENERGIA ELEacuteTRICA 408 71 Objeto de concessatildeo 409 72 Produtor independente de energia eleacutetrica 410 8 CONCESSAtildeO DE SERVICcedilO DE TV A CABO 4lO 9 PERMISSAtildeO 411 10 AUTORIZACcedilAtildeO 413 11 TERCEIRO SETOR 413 111 Organizaccedilotildees sociais 414 112 Organizaccedilotildees da sociedade civil de interesse puacuteblico 418 113 Organizaccedilotildees natildeo governamentais 420 114 Parcerias voluntaacuterias 421 1141 Termo de colaboraccedilatildeo 421 1142 Da celebraccedilatildeo do termo de colaboraccedilatildeo ou de fomento 422 1143 Transparecircncia e controle 422 1144 Do fortalecimento da participaccedilatildeo social e da divulgaccedilatildeo das accedilotildees 423 1145 Termos de colaboraccedilatildeo e de fomento 423 1146 Procedimento de manifestaccedilatildeo de interesse social 423 1147 Plano de trabalho 424 1148 Chamamento puacuteblico 424 1149 Contrataccedilotildees realizadas pelas parceiras 425 11410 Das despesas 426 11411 Da liberaccedilatildeo de recursos 426 12 PARCERIAS PUacuteBLICO-PRIVADAS 427 121 Conceito 427 122 Concessatildeo patrocinada 428 123 Concessatildeo administrativa 429 124 Consideraccedilotildees sobre os contratos 430 1241 Regime de aportes financeiros em favor do parceiro privado 432 1242 Regime de garantias 432 1243 A adoccedilatildeo da arbitragem 434 1244 Licitaccedilatildeo 435

13 REGIME DIFERENCIADO DE CONTRATACcedilOtildeES PUacuteBLICAS (RDC) 436 131 Consideraccedilotildees gerais 436

132 Apontamentos sobre o RDC 437 1321 Objetivos do RDC 437 l322 Definiccedilotildees 438 1323 Diretrizes 438 133 Procedimento licita toacuterio 439 l331 Apresentaccedilatildeo das propostas ou lances 441 13311 Modo de disputa aberto 441 13312 Modo de disputa fechado 441 13313 Combinaccedilatildeo dos modos de disputa 442 1332 Julgamento das propostas 442 13321 Criteacuterios de julgamento 442 l3322 Negociaccedilatildeo depois do julgamento 446 13323 Procedimentos auxiliares das licitaccedilotildees 446

STJ00100483

13324 Pedido de esclarecimento impugnaccedilatildeo e recuro administrativo 452 13325 Controle das despesas decorrentes dos contratos 453 13326 Dos contratos 454

BENS PUacuteBLICOS 457 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 457 2 DOMIacuteNIO EMINENTE 457 21 No Direito brasileiro 458 3 CONCEITO 459 4 CLASSIFICACcedilAtildeO DOS BENS PUacuteBLICOS QUANTO Agrave DESTINACcedilAtildeO 459 5 AFETACcedilAtildeO E DESAFETACcedilAtildeO DE BENS PUacuteBLICOS 460 6 CARACTERIacuteSTICAS JURIacuteDICAS ESPECIAIS EM RELACcedilAtildeO AOS BENS

PARTICULARES 460 7 REPARTICcedilAtildeO DOS BENS PUacuteBLICOS DE ACORDO COM A CONSTITUICcedilAtildeO

DA REPUacuteBLICA 462 71 Uniatildeo 462 72 Estado-membro463 73 Municiacutepio463 8 OUTROS BENS PUacuteBLICOS 463 81 Formas de aquisiccedilatildeo463 9 CONSIDERACcedilOtildeES SOBRE OS BENS PUacuteBLICOS TRATADOS NA

CONSTITUICcedilAtildeO465 91 Bens hiacutedricos 465 911 Aacuteguas puacuteblicas465 92 Bens territoriais 466 921 Solo 466 922 Subsolo 469 10 UTILIZACcedilAtildeO DE BENS PUacuteBLICOS POR PARTICULARES 469 101 Bens de uso comum470 1011 Uso anormal de bens de uso comum 470 1012 Uso singular de bens de uso comum 470 1013 Uso singular sobre bens de uso especial 471 1014 Uso privativo de bens puacuteblicos dominiais 471

RESTRICcedilOtildeES AgravePROPRIEDADE E AO DOMIacuteNIO ECONOcircMICO 475 1 RESTRICcedilOtildeES Agrave PROPRIEDADE 475 11 Limitaccedilatildeo administrativa 477 12 Ocupaccedilatildeo temporaacuteria 479 13 Requisiccedilatildeo administrativa 480 14 Servidatildeo administrativa 481 141 Breves consideraccedilotildees sobre servidatildeo civil 481 142 Servidatildeo administrativa 484 15 Tombamento 495 151 Conceito 495 152 Bens passiacuteveis de tombamento 496 153 Natureza juriacutedica do tombamento 498

STJ00100483

uumlivomiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 452

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot453 middot middotmiddotmiddot 454

middot 457 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 457 middotmiddotmiddot middotmiddot middot 457 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 458 middotmiddotmiddot 459 5TINACcedilAtildeO 459 middot middotmiddot 460 cUumlAOSBENS

middotmiddot 460 A CONSTITUICcedilAtildeO

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 462 middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 462 middotmiddot middot middotmiddot 463 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 463 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 463

middot middotmiddotmiddot 463 )SNA

middot middotmiddotmiddot 465 middotmiddot middot middot middotmiddot middot 465 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddot 465 middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 466 middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 466 middotmiddot middot middot 469

middotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot middot 469 middot middotmiddotmiddotmiddot middot 470 middot middot middot 470 middotmiddot middotmiddotmiddot middot 470 middotmiddotmiddotmiddot middot 471 middot middot middot 471

0middot 475 middotmiddot middotmiddotmiddot 475 middot middotmiddot middot 477 middotmiddotmiddot middotmiddot 479 middot middot middot 480 middot middotmiddotmiddot 481 middotmiddot 481 middot middotmiddotmiddot middot 484 middot middot 495 middotmiddotmiddot 495

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot 496 middot 498

154 Efeito do ato de tombamento 498 155 Fundamentos 499 156 Competecircncia para legislar e para tombar 502 157 Espeacutecies de tombamento 505 158 Tombamento provisoacuterio e tombamento definitivo 506 159 Direitos e deveres da entidade ativa do tombamento507 1510 Direitos e deveres do proprietaacuterio de bem tombado 508 1511 Direitos e deveres do novo adquirente 508 1512 Deveres e sujeiccedilotildees do terceiro vizinho de preacutedio tombado 509 1513 Desapropriaccedilatildeo e indenizaccedilatildeo como regra de exceccedilatildeo 5lO 16 Desapropriaccedilatildeo 519 161 Conceito 519 162 Fundamento social 520 163 Fundamento juriacutedico521 164 Forma originaacuteria de aquisiccedilatildeo de propriedade 523 165 Bens desapropriaacuteveis 524 166 Bens natildeo desapropriaacuteveis pela sua natureza524 167 Competecircncias em relaccedilatildeo agrave desapropriaccedilatildeo 525 168 Agentes passivos na desapropriaccedilatildeo 527 169 Identificaccedilatildeo dos pressupostos da desapropriaccedilatildeo 527 1610 Destinaccedilatildeo dos bens adquiridos por desapropriaccedilatildeo 531 1611 Breve comentaacuterio sobre desapropriaccedilatildeo destinada a terceiros 531 1612 Fases da desapropriaccedilatildeo 541 1613 Declaraccedilatildeo 541 1614 Providecircncias administrativas seguintes agrave dedaraccedilatildeo 543 1615 Processo judicial 544 1616 Retrocessatildeo 554 1617 Desistecircncia da desapropriaccedilatildeo 558 1618 Desapropriaccedilatildeo indireta 559 2 INTERVENCcedilAtildeO NO DOMIacuteNIO ECONOcircMICO 560 21 Poliacutecia administrativa 563 22 Participaccedilatildeo direta do Estado no desempenho de atividades econocircmicas 565 221 Monopoacutelio 565 23 Fomento puacuteblico 566

RESPONSABILIDADE CIVIL DO ESTADO POR DANOS EXTRACONTRATUAIS 569 1 EVOLUCcedilAtildeO569 11 Irresponsabilidade 569 12 Responsabilidade com culpa 570 13 Responsabilidade objetiva 572 2 A RESPONSABILIDADE DO ESTADO NO DIREITO BRASILEIRO 574 21 Generalidades 574 22 A responsabilidade do Estado no Direito Positivo 574 221 No Direito Constitucional 574 222 No Direito Civil 576

STJ00100483

23 A responsabilidade do Estado na doutrina brasileira577 24 A responsabilidade do Estado na jurisprudecircncia brasileira por atos da

Administraccedilatildeo Puacuteblica (Poder Executivo) 578 25 Responsabilidade civil do Estado por ato do Legislativo591 26 Responsabilidade civil do Estado por ato do Judiciaacuterio 592 27 Dano indenizaacutevel 594 28 Excludentes de responsabilidade 597 29 Reparaccedilatildeo do dano e regresso 599 3 RESPONSABILIDADE ADMINISTRATIVA E CIVIL DE PESSOAS JURIacuteDICAS

EM VIRTUDE DE CONDUTA ILIacuteCITA Agrave ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 600 31 Consideraccedilotildees introdutoacuterias 600 32 O jeitinho brasileiro deturpado 601 33 Principais regras e princiacutepios juriacutedicos contra a corrupccedilatildeo e improbidade

administrativa 602 34 Consideraccedilotildees sobre a Lei n 128462013 605 341 Consideraccedilotildees gerais sobre a responsabilidade civil e administrativa 605 342 Informaccedilotildees introdutoacuterias sobre a Lei n 128462013 606 343 Atos lesivos 606 344 Responsabilizaccedilatildeo administrativa 607 345 Breves consideraccedilotildees sobre o processo administrativo 609 346 Acordo de leniecircncia610 347 Responsabilizaccedilatildeo judicial 610 348 A constitucionalidade da lei examinada 613 349 Conclusatildeo 615

CONTROLE DA ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 617 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 617 2 CONTROLE ADMINISTRATIVO 618 21 Direito de peticcedilatildeo 620 211 Efeitos dos recursos 620 212 Modalidade de recursos 621 213 Exaustatildeo da via administrativa 623 214 Coisa julgada administrativa 623 22 Algumas consideraccedilotildees sobre o processo administrativo 624 221 Princiacutepios do processo administrativo 625 222 Fases do processo administrativo 626 223 Tipos de processos administrativos 626 3 CONTROLE PELO LEGISLATIVO 633 31 Controle poliacutetico 633 311 Pelo Congresso Nacional 633 312 Pela Cacircmara dos Deputados 635 313 Pelo Senado Federal 635 314 Pela Cacircmara dos Deputados ou pelo Senado Federal 636 315 Comissatildeo Parlamentar de Inqueacuterito (CPI) 636 32 Controles contaacutebil financeiro e orccedilamentaacuterio 637 321 Fiscalizaccedilatildeo das contas 638

STJ00100483

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 577 por atos da

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot578 middotmiddotmiddotmiddot middot middot 591

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 592

middot middotmiddot middotmiddot middot 594

middot middot middotmiddotmiddot middot 597

middot middot middotmiddotmiddot 599 SSOAS JURIacuteDICAS 0 PUacuteBLlCA600

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 600 middot middot middot 601 improbidade

middot middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 602 middot middot middot 605 tistrativa605

middot middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 606 middot middot middot middot 606

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 607

middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot middot 609 middotmiddot middot 610

middotmiddot middot middot middotmiddot 610

middot middotmiddot middotmiddotmiddot middot 613

middotmiddot middotmiddot middot 615

middotmiddot middotmiddot middot 617 middotmiddot middot middot 617

middotmiddot middot 618

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot620 middotmiddot middot 620

middotmiddot middotmiddotmiddotmiddot 621

middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middot middot 623

middot middot middot middotmiddotmiddot 623

middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 624 middot middot 625

middot middotmiddotmiddot middotmiddot 626

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 626 middotmiddot middot middot 633

middot middot middotmiddotmiddot 633

middotmiddotmiddotmiddot middot middot 633 middot middot 635

middot middot middot middot middotmiddotmiddotmiddot 635

middotmiddotmiddot middot middot 636

middot 636

middot middot middotmiddotmiddot middotmiddot 637

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middotmiddot638

4 CONTROLE PELO JUDICIAacuteRIO 640

41 Habeas corpus 640 42 Habeas data 641

421 Condiccedilatildeo para a propositura da accedilatildeo 642

422 Sujeito ativo e passivo 643

423 Objeto 643

424 Competecircncia para processar e julgar 643

425 Execuccedilatildeo de sentenccedila644 43 Mandado de injunccedilatildeo 644

431 Conceito e pressupostos 645

432 Competecircncia para processar e julgar o mandado de injunccedilatildeo 646

433 Evoluccedilatildeo do entendimento do STF sobre o mandado de injunccedilatildeo 646

5 MANDADO DE SEGURANCcedilA 648

51 Conceito 648

52 Origem e evoluccedilatildeo do instituto no Direito brasileiro 649

521 Constituiccedilatildeo de 1934 649

522 Constituiccedilatildeo de 1937 649

523 Constituiccedilatildeo de 1946 649

524 Constituiccedilatildeo de 1967 650

525 Constituiccedilatildeo emendada de 1969651

526 Constituiccedilatildeo de 5 de outubro de 1988 651

53 Comentaacuterio ao inciso LXIX do art 5ordm da Constituiccedilatildeo da Repuacuteblica652

531 Direito liacutequido e certo 652

532 Ilegalidade ou abuso de poder 655

533 Agente puacuteblico responsaacutevel pelo ato e o a ele equiparado 655

534 Objeto do mandado de seguranccedila 661

535 Algumas hipoacuteteses em que o mandado de seguranccedila natildeo eacute cabiacutevel 662 536 Registros sobre o processo da accedilatildeo de mandado de seguranccedila 665 537 Liminar671

6 ACcedilAtildeO POPULAR 680

61 Evoluccedilatildeo legislativa 680

62 Conceito 681

63 Pressupostos 681

64 Accedilatildeo popular preventiva 683

65 Objeto 684

66 Legitimaccedilatildeo ativa e passiva 684

67 Competecircncia685

68 Participaccedilatildeo do Ministeacuterio Puacuteblico 685

69 Consideraccedilotildees sobre o processo 686

7 ACcedilAtildeO CIVIL PUacuteBLICA 687

71 Consideraccedilotildees iniciais 687

72 Pressupostos da accedilatildeo 689

73 Conceito 691

74 Objeto 691

75 Legitimidade 691

76 Foro 693

STJ00100483

77 Funccedilotildees do Ministeacuterio Puacuteblico 693

78 Consideraccedilotildees sobre o processo 694 79 Consideraccedilotildees finais 695

REFEREcircNCIAS 697

STJ00100483

116

125

125

126 127 202 204 206

micas 206 206 207 208 208 214 217 218 221

221 224

225

225

226 228 229 230 ~TIVA 232 232 233 234 ) 235 236

239

239

middot 239

239

240

240 )lCO CIVIL 241 242 243 246 246 247

73 Fonna 248 74 Finalidade 249 75 Motivo 250 751 Motivaccedilatildeo 251 752 Posiccedilatildeo de alguns autores quanto agrave necessidade da motivaccedilatildeo 252 753 Teoria dos motivos determinantes 255 76 Consideraccedilotildees conclusivas 256 8 CLASSIFICACcedilAtildeO DOS ATOS ADMINISTRATIVOS 256 81 Quanto agrave produccedilatildeo de efeitos 257 82 Quanto aos destinataacuterios do ato 257 83 Quanto ao alcance 257 84 Quanto agrave liberdade do agente 258 85 Quanto agrave vontade concorrente para a formaccedilatildeo do ato258 86 Quanto ao objeto259 87 Quanto agrave formaccedilatildeo do ato 259 88 Quanto agrave produccedilatildeo de efeitos vaacutelidos 260 9 ESPEacuteCIES DE ATOS ADMINISTRATIVOS 260 91 Quanto agrave forma 260 92 Quanto ao conteuacutedo 262 10 ATRIBUTOS DO ATO ADMINISTRATIVO 265 101 Presunccedilatildeo de legitimidade 265 102 Imperatividade266 103 Autoexecutoriedade 266 11 DISCRICIONARIEDADE266 111 Consideraccedilotildees gerais 266 112 Limites da discricionariedade 268 1121 Abuso de poder 269 1122 Teoria dos motivos determinantes 269 1123 Conceitos juriacutedicos indeterminados 270 1124 Razoabilidade e proporcionalidade 270 1125 Arbitrariedade271 12 DESFAZIMENTO OU RETIRADA DE ATOS ADMINISTRATIVOS 271 121 Anulaccedilatildeo 272 1211 Motivo 273 1212 Competecircncia para anular 273 1213 Efeitos do ato de anulaccedilatildeo no tempo 273 1214 Indenizaccedilatildeo 274 1215 Prescriccedilatildeo do direito de anular275 122 Revogaccedilatildeo277 1221 Motivo 278 1222 Competecircncia278 1223 Efeito no tempo278 1224 Indenizaccedilatildeo 278 1225 Limites do poder revogatoacuterio 278 123 Convalidaccedilatildeo 279

STJ00100483

LICITACcedilAtildeO 281 1 CONCEITO 281 2 BASE JURIacuteDICA 282 3 CONSIDERACcedilOtildeES SOBRE OS PRINCIacutePIOS DA LICITACcedilAtildeO 282 31 Princiacutepio da publicidade 283 32 Princiacutepio da legalidade 283 33 Princiacutepio da impessoalidade 283 34 Princiacutepio da moralidade 284 35 Princiacutepio da igualdade284 36 Princiacutepio da probidade administrativa 288 37 Princiacutepio da vinculaccedilatildeo ao instrumento convoca toacuterio 289 38 Princiacutepio do julgamento objetivo 290 4 ENTIDADES SUJEITAS Agrave LICITACcedilAtildeO 290 5 DIREITO PUacuteBLICO SUBJETIVO DOS INTERESSADOS 291 6 DOS PAGAMENTOS 291 7 DEFINICcedilOtildeES292 8 CONTRATACcedilAtildeO DE OBRAS E SERVICcedilOS 292 81 Vedaccedilotildees 293 811 Sanccedilotildees 294 812 Controle popular 294 9 PROGRAMACcedilAtildeO DA EXECUCcedilAtildeO DE OBRA OU SERVICcedilO 294 10 PROIBICcedilAtildeO DE PARTICIPAR DE LICITACcedilAtildeO E DE EXECUCcedilAtildeO DE OBRAS294 11 FORMAS DE EXECUCcedilAtildeO DE OBRAS E SERVICcedilOS 295 12 SERVICcedilOS TEacuteCNICOS PROFISSIONAIS ESPECIALIZADOS 295 13 COMPRAS 296 131 Princiacutepio da padronizaccedilatildeo 296 132 Sistema de registro de preccedilos 298 133 Submeter-se agraves condiccedilotildees de aquisiccedilatildeo e pagamentos semelhantes agraves do setor

privado 300 134 Subdividir em parcelas com vista a atender peculiaridades do mercado e a

fazer economia 301 135 Balizar-se pelos preccedilos praticados na regiatildeo da licitaccedilatildeo 301 14 MODALIDADES DE LICITACcedilAtildeO 302 141 Concorrecircncia 302 142 Tomada de preccedilos 302 143 Convite 303 144 Concurso 304 145 Leilatildeo 304 146 Pregatildeo304 15 TIPOS DE LICITACcedilAtildeO 308 16 DISPENSA E INEXIGIBILIDADE DE LICITACcedilAtildeO 309 161 Dispensa de licitaccedilatildeo310 162 Inexigibilidade de licitaccedilatildeo 317 163 Processo320 164 Conclusotildees321 17 Fases da liacutecitaccedilatildeo 321

STJ00100483

middot 281 281 282 0282 283 283 middot 283 284

284 288

289 290 middot 290 291 291 292 292 293 294 294 ) 294 JccedilAtildeO DE OBRAS 294 295 295 296 296 298

300

antes agraves do setor

lo mercado e a 301 301 302 302 302 303 middot middot 304 304 304

308

309 310 317 320 middot321 321

171 Fase interna 321 172 Edital 323 1721 Preacircmbulo323 1722 Conteuacutedo 324 1723 Fecho 328 1724 Outras consideraccedilotildees sobre o edital 328 1725 Impugnaccedilatildeo do edital 328 173 Divulgaccedilatildeo do instrumento convocatoacuterio 329 1731 Conteuacutedo do aviso 330 1732 Prazo miacutenimo de publicaccedilatildeo do edital 330 1733 Contagem dos prazos 330 174 Fases externas da licitaccedilatildeo331 1741 Apresentaccedilatildeo das propostas 331 1742 Habilitaccedilatildeo332 1743 Apreciaccedilatildeo dos documentos de habilitaccedilatildeo e julgamento das propostas 340 1744 Homologaccedilatildeo e adjudicaccedilatildeo 346

CONTRATO ADMINISTRATIVO 349 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 349 2 NOCcedilOtildeES INICIAIS SOBRE O CONTRATO ADMINISTRATIVO 350 21 Manifestaccedilatildeo do particular na formaccedilatildeo de contrato com a Administraccedilatildeo 352 22 O contrato administrativo eacute intuitus personae 352

3 LEGISLACcedilAtildeO PERTINENTE 352 4 CLAacuteUSULAS FUNDAMENTAIS DO CONTRATO ADMINISTRATIVO 352 5 CASOS EXCEPCIONAIS DE PRORROGACcedilAtildeO DO CONTRATO 355 6 REGIME JURIacuteDICO DO CONTRATO ADMINISTRATIVO 356 7 EFEITOS DA ANULACcedilAtildeO DO CONTRATO356 8 FORMALIZACcedilAtildeO DOS CONTRATOS ADMINISTRATIVOS 356 9 ALTERACcedilAtildeO DOS CONTRATOS 358 10 EXECUCcedilAtildeO DOS CONTRATOS 362 11 INEXECUCcedilAtildeO E RESCISAtildeO DOS CONTRATOS 364 12 FORMAS DE RESCISAtildeO DOS CONTRATOS 366 13 TIPOS DE CONTRATOS ADMINISTRATIVOS 367 131 Contratos de obras puacuteblicas368 132 Contrato de concessatildeo de uso de bens puacuteblicos 370 133 Contrato de prestaccedilatildeo de serviccedilo 370 134 Contrato de fornecimento 371 135 Contrato de gestatildeo371 136 Contrato de concessatildeo de serviccedilos puacuteblicos 373 14 CONVEcircNIO373 141 Consideraccedilotildees gerais 373 142 Conceito 373 143 Controle 374 144 Caracteriacutesticas distintivas do conwnio e contrato 374 145 Natureza juriacutedica do conwnio375 146 O disciplinamento dos conwnios na Lei n 866693 376

STJ00100483

147 Consideraccedilotildees finais 377 15 CONSOacuteRCIO PUacuteBLICO 378 151 Consideraccedilotildees gerais 378 152 Consoacutercios puacuteblicos 378 153 Constituiccedilatildeo do consoacutercio 379 1531 Protocolo de intenccedilotildees 380 1532 Contrato de consoacutercio puacuteblico 380 1533 Aquisiccedilatildeo da personalidade juriacutedica 381 1534 Contrato de rateio 381 1535 Contrato de programa 382 154 Consideraccedilotildees criacuteticas e finais 383

SERVICcedilOS PUacuteBLICOS 385 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 385 2 CONCEITO 386

3 PRINCIacutePIOS DO SERVICcedilO PUacuteBLICO 387

31 Continuidade 387

32 Qualidade e eficiecircncia 387

33 Modicidade 388 34 Igualdade 388 4 FORMAS DE PRESTACcedilAtildeO DE SERVICcedilOS PUacuteBLICOS 388 5 ENTIDADES PRESTADORAS DE SERVICcedilOS PUacuteBLICOS POR DELEGACcedilAtildeO 389 6 CONCESSAtildeO DE SERVICcedilOS PUacuteBLICOS PRECEDIDOS OU NAtildeO DE

OBRAS PUacuteBLICAS 389

61 Consideraccedilotildees 389

62 Conceitos390

621 Poder concedente390

622 Concessionaacuterio 390 623 Concessatildeo de serviccedilo puacuteblico 390 624 Concessatildeo de serviccedilo puacuteblico precedido da execuccedilatildeo de obra puacuteblica 391 63 Justificativa 391 64 Serviccedilo adequado 391 65 Direitos e obrigaccedilotildees dos usuaacuterios392 66 Encargos do poder concedente393 67 Encargos da concessionaacuteria395

68 Tarifa397 69 Licitaccedilatildeo 398 610 Contrato 400 611 Su bconcessatildeo 403 612 Intervenccedilatildeo 404 613 Extinccedilatildeo da concessatildeo 405 6131 Advento do tempo contratual 405 6132 Encampaccedilatildeo406 6133 Caducidade406

6134 Rescisatildeo do contrato408

STJ00100483

middotmiddotmiddot middot377 middot 378

middotmiddot middotmiddot middot 378

middotmiddotmiddot middotmiddot middot 378

379 middotmiddot middotmiddot 380

middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 380 middotmiddot middotmiddotmiddot 381 middotmiddotmiddot 381 middotmiddot middot middotmiddotmiddot 382 middotmiddotmiddot middotmiddot middot 383

middot 385 middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 385 middotmiddot 386 middot middotmiddot387 middot middotmiddot 387 middotmiddotmiddot middotmiddot 387 middotmiddot 388 middot 388 middotmiddotmiddot 388 )R DELEGACcedilAtildeO389 NAtildeO DE

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 389

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot middot 389 390 middotmiddotmiddot 390 390 middot middotmiddot 390 puacuteblica 391 middotmiddot 391 middot middotmiddot middot 391 middot middot

middot middotmiddot middot 395

392 middot middot 393

middot 397 middotmiddot 398 middot 400 middot middot middot middot 404

403

middot 405 middotmiddot 405 middotmiddot middot middot 406 middot middotmiddot 406

middotmiddot middotmiddot 408

7 PRESTACcedilAtildeO DE SERVICcedilOS DE ENERGIA ELEacuteTRICA 408 71 Objeto de concessatildeo 409 72 Produtor independente de energia eleacutetrica 410 8 CONCESSAtildeO DE SERVICcedilO DE TV A CABO 4lO 9 PERMISSAtildeO 411 10 AUTORIZACcedilAtildeO 413 11 TERCEIRO SETOR 413 111 Organizaccedilotildees sociais 414 112 Organizaccedilotildees da sociedade civil de interesse puacuteblico 418 113 Organizaccedilotildees natildeo governamentais 420 114 Parcerias voluntaacuterias 421 1141 Termo de colaboraccedilatildeo 421 1142 Da celebraccedilatildeo do termo de colaboraccedilatildeo ou de fomento 422 1143 Transparecircncia e controle 422 1144 Do fortalecimento da participaccedilatildeo social e da divulgaccedilatildeo das accedilotildees 423 1145 Termos de colaboraccedilatildeo e de fomento 423 1146 Procedimento de manifestaccedilatildeo de interesse social 423 1147 Plano de trabalho 424 1148 Chamamento puacuteblico 424 1149 Contrataccedilotildees realizadas pelas parceiras 425 11410 Das despesas 426 11411 Da liberaccedilatildeo de recursos 426 12 PARCERIAS PUacuteBLICO-PRIVADAS 427 121 Conceito 427 122 Concessatildeo patrocinada 428 123 Concessatildeo administrativa 429 124 Consideraccedilotildees sobre os contratos 430 1241 Regime de aportes financeiros em favor do parceiro privado 432 1242 Regime de garantias 432 1243 A adoccedilatildeo da arbitragem 434 1244 Licitaccedilatildeo 435

13 REGIME DIFERENCIADO DE CONTRATACcedilOtildeES PUacuteBLICAS (RDC) 436 131 Consideraccedilotildees gerais 436

132 Apontamentos sobre o RDC 437 1321 Objetivos do RDC 437 l322 Definiccedilotildees 438 1323 Diretrizes 438 133 Procedimento licita toacuterio 439 l331 Apresentaccedilatildeo das propostas ou lances 441 13311 Modo de disputa aberto 441 13312 Modo de disputa fechado 441 13313 Combinaccedilatildeo dos modos de disputa 442 1332 Julgamento das propostas 442 13321 Criteacuterios de julgamento 442 l3322 Negociaccedilatildeo depois do julgamento 446 13323 Procedimentos auxiliares das licitaccedilotildees 446

STJ00100483

13324 Pedido de esclarecimento impugnaccedilatildeo e recuro administrativo 452 13325 Controle das despesas decorrentes dos contratos 453 13326 Dos contratos 454

BENS PUacuteBLICOS 457 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 457 2 DOMIacuteNIO EMINENTE 457 21 No Direito brasileiro 458 3 CONCEITO 459 4 CLASSIFICACcedilAtildeO DOS BENS PUacuteBLICOS QUANTO Agrave DESTINACcedilAtildeO 459 5 AFETACcedilAtildeO E DESAFETACcedilAtildeO DE BENS PUacuteBLICOS 460 6 CARACTERIacuteSTICAS JURIacuteDICAS ESPECIAIS EM RELACcedilAtildeO AOS BENS

PARTICULARES 460 7 REPARTICcedilAtildeO DOS BENS PUacuteBLICOS DE ACORDO COM A CONSTITUICcedilAtildeO

DA REPUacuteBLICA 462 71 Uniatildeo 462 72 Estado-membro463 73 Municiacutepio463 8 OUTROS BENS PUacuteBLICOS 463 81 Formas de aquisiccedilatildeo463 9 CONSIDERACcedilOtildeES SOBRE OS BENS PUacuteBLICOS TRATADOS NA

CONSTITUICcedilAtildeO465 91 Bens hiacutedricos 465 911 Aacuteguas puacuteblicas465 92 Bens territoriais 466 921 Solo 466 922 Subsolo 469 10 UTILIZACcedilAtildeO DE BENS PUacuteBLICOS POR PARTICULARES 469 101 Bens de uso comum470 1011 Uso anormal de bens de uso comum 470 1012 Uso singular de bens de uso comum 470 1013 Uso singular sobre bens de uso especial 471 1014 Uso privativo de bens puacuteblicos dominiais 471

RESTRICcedilOtildeES AgravePROPRIEDADE E AO DOMIacuteNIO ECONOcircMICO 475 1 RESTRICcedilOtildeES Agrave PROPRIEDADE 475 11 Limitaccedilatildeo administrativa 477 12 Ocupaccedilatildeo temporaacuteria 479 13 Requisiccedilatildeo administrativa 480 14 Servidatildeo administrativa 481 141 Breves consideraccedilotildees sobre servidatildeo civil 481 142 Servidatildeo administrativa 484 15 Tombamento 495 151 Conceito 495 152 Bens passiacuteveis de tombamento 496 153 Natureza juriacutedica do tombamento 498

STJ00100483

uumlivomiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 452

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot453 middot middotmiddotmiddot 454

middot 457 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 457 middotmiddotmiddot middotmiddot middot 457 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 458 middotmiddotmiddot 459 5TINACcedilAtildeO 459 middot middotmiddot 460 cUumlAOSBENS

middotmiddot 460 A CONSTITUICcedilAtildeO

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 462 middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 462 middotmiddot middot middotmiddot 463 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 463 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 463

middot middotmiddotmiddot 463 )SNA

middot middotmiddotmiddot 465 middotmiddot middot middot middotmiddot middot 465 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddot 465 middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 466 middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 466 middotmiddot middot middot 469

middotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot middot 469 middot middotmiddotmiddotmiddot middot 470 middot middot middot 470 middotmiddot middotmiddotmiddot middot 470 middotmiddotmiddotmiddot middot 471 middot middot middot 471

0middot 475 middotmiddot middotmiddotmiddot 475 middot middotmiddot middot 477 middotmiddotmiddot middotmiddot 479 middot middot middot 480 middot middotmiddotmiddot 481 middotmiddot 481 middot middotmiddotmiddot middot 484 middot middot 495 middotmiddotmiddot 495

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot 496 middot 498

154 Efeito do ato de tombamento 498 155 Fundamentos 499 156 Competecircncia para legislar e para tombar 502 157 Espeacutecies de tombamento 505 158 Tombamento provisoacuterio e tombamento definitivo 506 159 Direitos e deveres da entidade ativa do tombamento507 1510 Direitos e deveres do proprietaacuterio de bem tombado 508 1511 Direitos e deveres do novo adquirente 508 1512 Deveres e sujeiccedilotildees do terceiro vizinho de preacutedio tombado 509 1513 Desapropriaccedilatildeo e indenizaccedilatildeo como regra de exceccedilatildeo 5lO 16 Desapropriaccedilatildeo 519 161 Conceito 519 162 Fundamento social 520 163 Fundamento juriacutedico521 164 Forma originaacuteria de aquisiccedilatildeo de propriedade 523 165 Bens desapropriaacuteveis 524 166 Bens natildeo desapropriaacuteveis pela sua natureza524 167 Competecircncias em relaccedilatildeo agrave desapropriaccedilatildeo 525 168 Agentes passivos na desapropriaccedilatildeo 527 169 Identificaccedilatildeo dos pressupostos da desapropriaccedilatildeo 527 1610 Destinaccedilatildeo dos bens adquiridos por desapropriaccedilatildeo 531 1611 Breve comentaacuterio sobre desapropriaccedilatildeo destinada a terceiros 531 1612 Fases da desapropriaccedilatildeo 541 1613 Declaraccedilatildeo 541 1614 Providecircncias administrativas seguintes agrave dedaraccedilatildeo 543 1615 Processo judicial 544 1616 Retrocessatildeo 554 1617 Desistecircncia da desapropriaccedilatildeo 558 1618 Desapropriaccedilatildeo indireta 559 2 INTERVENCcedilAtildeO NO DOMIacuteNIO ECONOcircMICO 560 21 Poliacutecia administrativa 563 22 Participaccedilatildeo direta do Estado no desempenho de atividades econocircmicas 565 221 Monopoacutelio 565 23 Fomento puacuteblico 566

RESPONSABILIDADE CIVIL DO ESTADO POR DANOS EXTRACONTRATUAIS 569 1 EVOLUCcedilAtildeO569 11 Irresponsabilidade 569 12 Responsabilidade com culpa 570 13 Responsabilidade objetiva 572 2 A RESPONSABILIDADE DO ESTADO NO DIREITO BRASILEIRO 574 21 Generalidades 574 22 A responsabilidade do Estado no Direito Positivo 574 221 No Direito Constitucional 574 222 No Direito Civil 576

STJ00100483

23 A responsabilidade do Estado na doutrina brasileira577 24 A responsabilidade do Estado na jurisprudecircncia brasileira por atos da

Administraccedilatildeo Puacuteblica (Poder Executivo) 578 25 Responsabilidade civil do Estado por ato do Legislativo591 26 Responsabilidade civil do Estado por ato do Judiciaacuterio 592 27 Dano indenizaacutevel 594 28 Excludentes de responsabilidade 597 29 Reparaccedilatildeo do dano e regresso 599 3 RESPONSABILIDADE ADMINISTRATIVA E CIVIL DE PESSOAS JURIacuteDICAS

EM VIRTUDE DE CONDUTA ILIacuteCITA Agrave ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 600 31 Consideraccedilotildees introdutoacuterias 600 32 O jeitinho brasileiro deturpado 601 33 Principais regras e princiacutepios juriacutedicos contra a corrupccedilatildeo e improbidade

administrativa 602 34 Consideraccedilotildees sobre a Lei n 128462013 605 341 Consideraccedilotildees gerais sobre a responsabilidade civil e administrativa 605 342 Informaccedilotildees introdutoacuterias sobre a Lei n 128462013 606 343 Atos lesivos 606 344 Responsabilizaccedilatildeo administrativa 607 345 Breves consideraccedilotildees sobre o processo administrativo 609 346 Acordo de leniecircncia610 347 Responsabilizaccedilatildeo judicial 610 348 A constitucionalidade da lei examinada 613 349 Conclusatildeo 615

CONTROLE DA ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 617 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 617 2 CONTROLE ADMINISTRATIVO 618 21 Direito de peticcedilatildeo 620 211 Efeitos dos recursos 620 212 Modalidade de recursos 621 213 Exaustatildeo da via administrativa 623 214 Coisa julgada administrativa 623 22 Algumas consideraccedilotildees sobre o processo administrativo 624 221 Princiacutepios do processo administrativo 625 222 Fases do processo administrativo 626 223 Tipos de processos administrativos 626 3 CONTROLE PELO LEGISLATIVO 633 31 Controle poliacutetico 633 311 Pelo Congresso Nacional 633 312 Pela Cacircmara dos Deputados 635 313 Pelo Senado Federal 635 314 Pela Cacircmara dos Deputados ou pelo Senado Federal 636 315 Comissatildeo Parlamentar de Inqueacuterito (CPI) 636 32 Controles contaacutebil financeiro e orccedilamentaacuterio 637 321 Fiscalizaccedilatildeo das contas 638

STJ00100483

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 577 por atos da

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot578 middotmiddotmiddotmiddot middot middot 591

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 592

middot middotmiddot middotmiddot middot 594

middot middot middotmiddotmiddot middot 597

middot middot middotmiddotmiddot 599 SSOAS JURIacuteDICAS 0 PUacuteBLlCA600

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 600 middot middot middot 601 improbidade

middot middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 602 middot middot middot 605 tistrativa605

middot middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 606 middot middot middot middot 606

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 607

middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot middot 609 middotmiddot middot 610

middotmiddot middot middot middotmiddot 610

middot middotmiddot middotmiddotmiddot middot 613

middotmiddot middotmiddot middot 615

middotmiddot middotmiddot middot 617 middotmiddot middot middot 617

middotmiddot middot 618

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot620 middotmiddot middot 620

middotmiddot middotmiddotmiddotmiddot 621

middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middot middot 623

middot middot middot middotmiddotmiddot 623

middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 624 middot middot 625

middot middotmiddotmiddot middotmiddot 626

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 626 middotmiddot middot middot 633

middot middot middotmiddotmiddot 633

middotmiddotmiddotmiddot middot middot 633 middot middot 635

middot middot middot middot middotmiddotmiddotmiddot 635

middotmiddotmiddot middot middot 636

middot 636

middot middot middotmiddotmiddot middotmiddot 637

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middotmiddot638

4 CONTROLE PELO JUDICIAacuteRIO 640

41 Habeas corpus 640 42 Habeas data 641

421 Condiccedilatildeo para a propositura da accedilatildeo 642

422 Sujeito ativo e passivo 643

423 Objeto 643

424 Competecircncia para processar e julgar 643

425 Execuccedilatildeo de sentenccedila644 43 Mandado de injunccedilatildeo 644

431 Conceito e pressupostos 645

432 Competecircncia para processar e julgar o mandado de injunccedilatildeo 646

433 Evoluccedilatildeo do entendimento do STF sobre o mandado de injunccedilatildeo 646

5 MANDADO DE SEGURANCcedilA 648

51 Conceito 648

52 Origem e evoluccedilatildeo do instituto no Direito brasileiro 649

521 Constituiccedilatildeo de 1934 649

522 Constituiccedilatildeo de 1937 649

523 Constituiccedilatildeo de 1946 649

524 Constituiccedilatildeo de 1967 650

525 Constituiccedilatildeo emendada de 1969651

526 Constituiccedilatildeo de 5 de outubro de 1988 651

53 Comentaacuterio ao inciso LXIX do art 5ordm da Constituiccedilatildeo da Repuacuteblica652

531 Direito liacutequido e certo 652

532 Ilegalidade ou abuso de poder 655

533 Agente puacuteblico responsaacutevel pelo ato e o a ele equiparado 655

534 Objeto do mandado de seguranccedila 661

535 Algumas hipoacuteteses em que o mandado de seguranccedila natildeo eacute cabiacutevel 662 536 Registros sobre o processo da accedilatildeo de mandado de seguranccedila 665 537 Liminar671

6 ACcedilAtildeO POPULAR 680

61 Evoluccedilatildeo legislativa 680

62 Conceito 681

63 Pressupostos 681

64 Accedilatildeo popular preventiva 683

65 Objeto 684

66 Legitimaccedilatildeo ativa e passiva 684

67 Competecircncia685

68 Participaccedilatildeo do Ministeacuterio Puacuteblico 685

69 Consideraccedilotildees sobre o processo 686

7 ACcedilAtildeO CIVIL PUacuteBLICA 687

71 Consideraccedilotildees iniciais 687

72 Pressupostos da accedilatildeo 689

73 Conceito 691

74 Objeto 691

75 Legitimidade 691

76 Foro 693

STJ00100483

77 Funccedilotildees do Ministeacuterio Puacuteblico 693

78 Consideraccedilotildees sobre o processo 694 79 Consideraccedilotildees finais 695

REFEREcircNCIAS 697

STJ00100483

LICITACcedilAtildeO 281 1 CONCEITO 281 2 BASE JURIacuteDICA 282 3 CONSIDERACcedilOtildeES SOBRE OS PRINCIacutePIOS DA LICITACcedilAtildeO 282 31 Princiacutepio da publicidade 283 32 Princiacutepio da legalidade 283 33 Princiacutepio da impessoalidade 283 34 Princiacutepio da moralidade 284 35 Princiacutepio da igualdade284 36 Princiacutepio da probidade administrativa 288 37 Princiacutepio da vinculaccedilatildeo ao instrumento convoca toacuterio 289 38 Princiacutepio do julgamento objetivo 290 4 ENTIDADES SUJEITAS Agrave LICITACcedilAtildeO 290 5 DIREITO PUacuteBLICO SUBJETIVO DOS INTERESSADOS 291 6 DOS PAGAMENTOS 291 7 DEFINICcedilOtildeES292 8 CONTRATACcedilAtildeO DE OBRAS E SERVICcedilOS 292 81 Vedaccedilotildees 293 811 Sanccedilotildees 294 812 Controle popular 294 9 PROGRAMACcedilAtildeO DA EXECUCcedilAtildeO DE OBRA OU SERVICcedilO 294 10 PROIBICcedilAtildeO DE PARTICIPAR DE LICITACcedilAtildeO E DE EXECUCcedilAtildeO DE OBRAS294 11 FORMAS DE EXECUCcedilAtildeO DE OBRAS E SERVICcedilOS 295 12 SERVICcedilOS TEacuteCNICOS PROFISSIONAIS ESPECIALIZADOS 295 13 COMPRAS 296 131 Princiacutepio da padronizaccedilatildeo 296 132 Sistema de registro de preccedilos 298 133 Submeter-se agraves condiccedilotildees de aquisiccedilatildeo e pagamentos semelhantes agraves do setor

privado 300 134 Subdividir em parcelas com vista a atender peculiaridades do mercado e a

fazer economia 301 135 Balizar-se pelos preccedilos praticados na regiatildeo da licitaccedilatildeo 301 14 MODALIDADES DE LICITACcedilAtildeO 302 141 Concorrecircncia 302 142 Tomada de preccedilos 302 143 Convite 303 144 Concurso 304 145 Leilatildeo 304 146 Pregatildeo304 15 TIPOS DE LICITACcedilAtildeO 308 16 DISPENSA E INEXIGIBILIDADE DE LICITACcedilAtildeO 309 161 Dispensa de licitaccedilatildeo310 162 Inexigibilidade de licitaccedilatildeo 317 163 Processo320 164 Conclusotildees321 17 Fases da liacutecitaccedilatildeo 321

STJ00100483

middot 281 281 282 0282 283 283 middot 283 284

284 288

289 290 middot 290 291 291 292 292 293 294 294 ) 294 JccedilAtildeO DE OBRAS 294 295 295 296 296 298

300

antes agraves do setor

lo mercado e a 301 301 302 302 302 303 middot middot 304 304 304

308

309 310 317 320 middot321 321

171 Fase interna 321 172 Edital 323 1721 Preacircmbulo323 1722 Conteuacutedo 324 1723 Fecho 328 1724 Outras consideraccedilotildees sobre o edital 328 1725 Impugnaccedilatildeo do edital 328 173 Divulgaccedilatildeo do instrumento convocatoacuterio 329 1731 Conteuacutedo do aviso 330 1732 Prazo miacutenimo de publicaccedilatildeo do edital 330 1733 Contagem dos prazos 330 174 Fases externas da licitaccedilatildeo331 1741 Apresentaccedilatildeo das propostas 331 1742 Habilitaccedilatildeo332 1743 Apreciaccedilatildeo dos documentos de habilitaccedilatildeo e julgamento das propostas 340 1744 Homologaccedilatildeo e adjudicaccedilatildeo 346

CONTRATO ADMINISTRATIVO 349 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 349 2 NOCcedilOtildeES INICIAIS SOBRE O CONTRATO ADMINISTRATIVO 350 21 Manifestaccedilatildeo do particular na formaccedilatildeo de contrato com a Administraccedilatildeo 352 22 O contrato administrativo eacute intuitus personae 352

3 LEGISLACcedilAtildeO PERTINENTE 352 4 CLAacuteUSULAS FUNDAMENTAIS DO CONTRATO ADMINISTRATIVO 352 5 CASOS EXCEPCIONAIS DE PRORROGACcedilAtildeO DO CONTRATO 355 6 REGIME JURIacuteDICO DO CONTRATO ADMINISTRATIVO 356 7 EFEITOS DA ANULACcedilAtildeO DO CONTRATO356 8 FORMALIZACcedilAtildeO DOS CONTRATOS ADMINISTRATIVOS 356 9 ALTERACcedilAtildeO DOS CONTRATOS 358 10 EXECUCcedilAtildeO DOS CONTRATOS 362 11 INEXECUCcedilAtildeO E RESCISAtildeO DOS CONTRATOS 364 12 FORMAS DE RESCISAtildeO DOS CONTRATOS 366 13 TIPOS DE CONTRATOS ADMINISTRATIVOS 367 131 Contratos de obras puacuteblicas368 132 Contrato de concessatildeo de uso de bens puacuteblicos 370 133 Contrato de prestaccedilatildeo de serviccedilo 370 134 Contrato de fornecimento 371 135 Contrato de gestatildeo371 136 Contrato de concessatildeo de serviccedilos puacuteblicos 373 14 CONVEcircNIO373 141 Consideraccedilotildees gerais 373 142 Conceito 373 143 Controle 374 144 Caracteriacutesticas distintivas do conwnio e contrato 374 145 Natureza juriacutedica do conwnio375 146 O disciplinamento dos conwnios na Lei n 866693 376

STJ00100483

147 Consideraccedilotildees finais 377 15 CONSOacuteRCIO PUacuteBLICO 378 151 Consideraccedilotildees gerais 378 152 Consoacutercios puacuteblicos 378 153 Constituiccedilatildeo do consoacutercio 379 1531 Protocolo de intenccedilotildees 380 1532 Contrato de consoacutercio puacuteblico 380 1533 Aquisiccedilatildeo da personalidade juriacutedica 381 1534 Contrato de rateio 381 1535 Contrato de programa 382 154 Consideraccedilotildees criacuteticas e finais 383

SERVICcedilOS PUacuteBLICOS 385 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 385 2 CONCEITO 386

3 PRINCIacutePIOS DO SERVICcedilO PUacuteBLICO 387

31 Continuidade 387

32 Qualidade e eficiecircncia 387

33 Modicidade 388 34 Igualdade 388 4 FORMAS DE PRESTACcedilAtildeO DE SERVICcedilOS PUacuteBLICOS 388 5 ENTIDADES PRESTADORAS DE SERVICcedilOS PUacuteBLICOS POR DELEGACcedilAtildeO 389 6 CONCESSAtildeO DE SERVICcedilOS PUacuteBLICOS PRECEDIDOS OU NAtildeO DE

OBRAS PUacuteBLICAS 389

61 Consideraccedilotildees 389

62 Conceitos390

621 Poder concedente390

622 Concessionaacuterio 390 623 Concessatildeo de serviccedilo puacuteblico 390 624 Concessatildeo de serviccedilo puacuteblico precedido da execuccedilatildeo de obra puacuteblica 391 63 Justificativa 391 64 Serviccedilo adequado 391 65 Direitos e obrigaccedilotildees dos usuaacuterios392 66 Encargos do poder concedente393 67 Encargos da concessionaacuteria395

68 Tarifa397 69 Licitaccedilatildeo 398 610 Contrato 400 611 Su bconcessatildeo 403 612 Intervenccedilatildeo 404 613 Extinccedilatildeo da concessatildeo 405 6131 Advento do tempo contratual 405 6132 Encampaccedilatildeo406 6133 Caducidade406

6134 Rescisatildeo do contrato408

STJ00100483

middotmiddotmiddot middot377 middot 378

middotmiddot middotmiddot middot 378

middotmiddotmiddot middotmiddot middot 378

379 middotmiddot middotmiddot 380

middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 380 middotmiddot middotmiddotmiddot 381 middotmiddotmiddot 381 middotmiddot middot middotmiddotmiddot 382 middotmiddotmiddot middotmiddot middot 383

middot 385 middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 385 middotmiddot 386 middot middotmiddot387 middot middotmiddot 387 middotmiddotmiddot middotmiddot 387 middotmiddot 388 middot 388 middotmiddotmiddot 388 )R DELEGACcedilAtildeO389 NAtildeO DE

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 389

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot middot 389 390 middotmiddotmiddot 390 390 middot middotmiddot 390 puacuteblica 391 middotmiddot 391 middot middotmiddot middot 391 middot middot

middot middotmiddot middot 395

392 middot middot 393

middot 397 middotmiddot 398 middot 400 middot middot middot middot 404

403

middot 405 middotmiddot 405 middotmiddot middot middot 406 middot middotmiddot 406

middotmiddot middotmiddot 408

7 PRESTACcedilAtildeO DE SERVICcedilOS DE ENERGIA ELEacuteTRICA 408 71 Objeto de concessatildeo 409 72 Produtor independente de energia eleacutetrica 410 8 CONCESSAtildeO DE SERVICcedilO DE TV A CABO 4lO 9 PERMISSAtildeO 411 10 AUTORIZACcedilAtildeO 413 11 TERCEIRO SETOR 413 111 Organizaccedilotildees sociais 414 112 Organizaccedilotildees da sociedade civil de interesse puacuteblico 418 113 Organizaccedilotildees natildeo governamentais 420 114 Parcerias voluntaacuterias 421 1141 Termo de colaboraccedilatildeo 421 1142 Da celebraccedilatildeo do termo de colaboraccedilatildeo ou de fomento 422 1143 Transparecircncia e controle 422 1144 Do fortalecimento da participaccedilatildeo social e da divulgaccedilatildeo das accedilotildees 423 1145 Termos de colaboraccedilatildeo e de fomento 423 1146 Procedimento de manifestaccedilatildeo de interesse social 423 1147 Plano de trabalho 424 1148 Chamamento puacuteblico 424 1149 Contrataccedilotildees realizadas pelas parceiras 425 11410 Das despesas 426 11411 Da liberaccedilatildeo de recursos 426 12 PARCERIAS PUacuteBLICO-PRIVADAS 427 121 Conceito 427 122 Concessatildeo patrocinada 428 123 Concessatildeo administrativa 429 124 Consideraccedilotildees sobre os contratos 430 1241 Regime de aportes financeiros em favor do parceiro privado 432 1242 Regime de garantias 432 1243 A adoccedilatildeo da arbitragem 434 1244 Licitaccedilatildeo 435

13 REGIME DIFERENCIADO DE CONTRATACcedilOtildeES PUacuteBLICAS (RDC) 436 131 Consideraccedilotildees gerais 436

132 Apontamentos sobre o RDC 437 1321 Objetivos do RDC 437 l322 Definiccedilotildees 438 1323 Diretrizes 438 133 Procedimento licita toacuterio 439 l331 Apresentaccedilatildeo das propostas ou lances 441 13311 Modo de disputa aberto 441 13312 Modo de disputa fechado 441 13313 Combinaccedilatildeo dos modos de disputa 442 1332 Julgamento das propostas 442 13321 Criteacuterios de julgamento 442 l3322 Negociaccedilatildeo depois do julgamento 446 13323 Procedimentos auxiliares das licitaccedilotildees 446

STJ00100483

13324 Pedido de esclarecimento impugnaccedilatildeo e recuro administrativo 452 13325 Controle das despesas decorrentes dos contratos 453 13326 Dos contratos 454

BENS PUacuteBLICOS 457 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 457 2 DOMIacuteNIO EMINENTE 457 21 No Direito brasileiro 458 3 CONCEITO 459 4 CLASSIFICACcedilAtildeO DOS BENS PUacuteBLICOS QUANTO Agrave DESTINACcedilAtildeO 459 5 AFETACcedilAtildeO E DESAFETACcedilAtildeO DE BENS PUacuteBLICOS 460 6 CARACTERIacuteSTICAS JURIacuteDICAS ESPECIAIS EM RELACcedilAtildeO AOS BENS

PARTICULARES 460 7 REPARTICcedilAtildeO DOS BENS PUacuteBLICOS DE ACORDO COM A CONSTITUICcedilAtildeO

DA REPUacuteBLICA 462 71 Uniatildeo 462 72 Estado-membro463 73 Municiacutepio463 8 OUTROS BENS PUacuteBLICOS 463 81 Formas de aquisiccedilatildeo463 9 CONSIDERACcedilOtildeES SOBRE OS BENS PUacuteBLICOS TRATADOS NA

CONSTITUICcedilAtildeO465 91 Bens hiacutedricos 465 911 Aacuteguas puacuteblicas465 92 Bens territoriais 466 921 Solo 466 922 Subsolo 469 10 UTILIZACcedilAtildeO DE BENS PUacuteBLICOS POR PARTICULARES 469 101 Bens de uso comum470 1011 Uso anormal de bens de uso comum 470 1012 Uso singular de bens de uso comum 470 1013 Uso singular sobre bens de uso especial 471 1014 Uso privativo de bens puacuteblicos dominiais 471

RESTRICcedilOtildeES AgravePROPRIEDADE E AO DOMIacuteNIO ECONOcircMICO 475 1 RESTRICcedilOtildeES Agrave PROPRIEDADE 475 11 Limitaccedilatildeo administrativa 477 12 Ocupaccedilatildeo temporaacuteria 479 13 Requisiccedilatildeo administrativa 480 14 Servidatildeo administrativa 481 141 Breves consideraccedilotildees sobre servidatildeo civil 481 142 Servidatildeo administrativa 484 15 Tombamento 495 151 Conceito 495 152 Bens passiacuteveis de tombamento 496 153 Natureza juriacutedica do tombamento 498

STJ00100483

uumlivomiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 452

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot453 middot middotmiddotmiddot 454

middot 457 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 457 middotmiddotmiddot middotmiddot middot 457 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 458 middotmiddotmiddot 459 5TINACcedilAtildeO 459 middot middotmiddot 460 cUumlAOSBENS

middotmiddot 460 A CONSTITUICcedilAtildeO

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 462 middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 462 middotmiddot middot middotmiddot 463 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 463 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 463

middot middotmiddotmiddot 463 )SNA

middot middotmiddotmiddot 465 middotmiddot middot middot middotmiddot middot 465 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddot 465 middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 466 middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 466 middotmiddot middot middot 469

middotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot middot 469 middot middotmiddotmiddotmiddot middot 470 middot middot middot 470 middotmiddot middotmiddotmiddot middot 470 middotmiddotmiddotmiddot middot 471 middot middot middot 471

0middot 475 middotmiddot middotmiddotmiddot 475 middot middotmiddot middot 477 middotmiddotmiddot middotmiddot 479 middot middot middot 480 middot middotmiddotmiddot 481 middotmiddot 481 middot middotmiddotmiddot middot 484 middot middot 495 middotmiddotmiddot 495

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot 496 middot 498

154 Efeito do ato de tombamento 498 155 Fundamentos 499 156 Competecircncia para legislar e para tombar 502 157 Espeacutecies de tombamento 505 158 Tombamento provisoacuterio e tombamento definitivo 506 159 Direitos e deveres da entidade ativa do tombamento507 1510 Direitos e deveres do proprietaacuterio de bem tombado 508 1511 Direitos e deveres do novo adquirente 508 1512 Deveres e sujeiccedilotildees do terceiro vizinho de preacutedio tombado 509 1513 Desapropriaccedilatildeo e indenizaccedilatildeo como regra de exceccedilatildeo 5lO 16 Desapropriaccedilatildeo 519 161 Conceito 519 162 Fundamento social 520 163 Fundamento juriacutedico521 164 Forma originaacuteria de aquisiccedilatildeo de propriedade 523 165 Bens desapropriaacuteveis 524 166 Bens natildeo desapropriaacuteveis pela sua natureza524 167 Competecircncias em relaccedilatildeo agrave desapropriaccedilatildeo 525 168 Agentes passivos na desapropriaccedilatildeo 527 169 Identificaccedilatildeo dos pressupostos da desapropriaccedilatildeo 527 1610 Destinaccedilatildeo dos bens adquiridos por desapropriaccedilatildeo 531 1611 Breve comentaacuterio sobre desapropriaccedilatildeo destinada a terceiros 531 1612 Fases da desapropriaccedilatildeo 541 1613 Declaraccedilatildeo 541 1614 Providecircncias administrativas seguintes agrave dedaraccedilatildeo 543 1615 Processo judicial 544 1616 Retrocessatildeo 554 1617 Desistecircncia da desapropriaccedilatildeo 558 1618 Desapropriaccedilatildeo indireta 559 2 INTERVENCcedilAtildeO NO DOMIacuteNIO ECONOcircMICO 560 21 Poliacutecia administrativa 563 22 Participaccedilatildeo direta do Estado no desempenho de atividades econocircmicas 565 221 Monopoacutelio 565 23 Fomento puacuteblico 566

RESPONSABILIDADE CIVIL DO ESTADO POR DANOS EXTRACONTRATUAIS 569 1 EVOLUCcedilAtildeO569 11 Irresponsabilidade 569 12 Responsabilidade com culpa 570 13 Responsabilidade objetiva 572 2 A RESPONSABILIDADE DO ESTADO NO DIREITO BRASILEIRO 574 21 Generalidades 574 22 A responsabilidade do Estado no Direito Positivo 574 221 No Direito Constitucional 574 222 No Direito Civil 576

STJ00100483

23 A responsabilidade do Estado na doutrina brasileira577 24 A responsabilidade do Estado na jurisprudecircncia brasileira por atos da

Administraccedilatildeo Puacuteblica (Poder Executivo) 578 25 Responsabilidade civil do Estado por ato do Legislativo591 26 Responsabilidade civil do Estado por ato do Judiciaacuterio 592 27 Dano indenizaacutevel 594 28 Excludentes de responsabilidade 597 29 Reparaccedilatildeo do dano e regresso 599 3 RESPONSABILIDADE ADMINISTRATIVA E CIVIL DE PESSOAS JURIacuteDICAS

EM VIRTUDE DE CONDUTA ILIacuteCITA Agrave ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 600 31 Consideraccedilotildees introdutoacuterias 600 32 O jeitinho brasileiro deturpado 601 33 Principais regras e princiacutepios juriacutedicos contra a corrupccedilatildeo e improbidade

administrativa 602 34 Consideraccedilotildees sobre a Lei n 128462013 605 341 Consideraccedilotildees gerais sobre a responsabilidade civil e administrativa 605 342 Informaccedilotildees introdutoacuterias sobre a Lei n 128462013 606 343 Atos lesivos 606 344 Responsabilizaccedilatildeo administrativa 607 345 Breves consideraccedilotildees sobre o processo administrativo 609 346 Acordo de leniecircncia610 347 Responsabilizaccedilatildeo judicial 610 348 A constitucionalidade da lei examinada 613 349 Conclusatildeo 615

CONTROLE DA ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 617 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 617 2 CONTROLE ADMINISTRATIVO 618 21 Direito de peticcedilatildeo 620 211 Efeitos dos recursos 620 212 Modalidade de recursos 621 213 Exaustatildeo da via administrativa 623 214 Coisa julgada administrativa 623 22 Algumas consideraccedilotildees sobre o processo administrativo 624 221 Princiacutepios do processo administrativo 625 222 Fases do processo administrativo 626 223 Tipos de processos administrativos 626 3 CONTROLE PELO LEGISLATIVO 633 31 Controle poliacutetico 633 311 Pelo Congresso Nacional 633 312 Pela Cacircmara dos Deputados 635 313 Pelo Senado Federal 635 314 Pela Cacircmara dos Deputados ou pelo Senado Federal 636 315 Comissatildeo Parlamentar de Inqueacuterito (CPI) 636 32 Controles contaacutebil financeiro e orccedilamentaacuterio 637 321 Fiscalizaccedilatildeo das contas 638

STJ00100483

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 577 por atos da

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot578 middotmiddotmiddotmiddot middot middot 591

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 592

middot middotmiddot middotmiddot middot 594

middot middot middotmiddotmiddot middot 597

middot middot middotmiddotmiddot 599 SSOAS JURIacuteDICAS 0 PUacuteBLlCA600

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 600 middot middot middot 601 improbidade

middot middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 602 middot middot middot 605 tistrativa605

middot middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 606 middot middot middot middot 606

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 607

middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot middot 609 middotmiddot middot 610

middotmiddot middot middot middotmiddot 610

middot middotmiddot middotmiddotmiddot middot 613

middotmiddot middotmiddot middot 615

middotmiddot middotmiddot middot 617 middotmiddot middot middot 617

middotmiddot middot 618

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot620 middotmiddot middot 620

middotmiddot middotmiddotmiddotmiddot 621

middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middot middot 623

middot middot middot middotmiddotmiddot 623

middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 624 middot middot 625

middot middotmiddotmiddot middotmiddot 626

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 626 middotmiddot middot middot 633

middot middot middotmiddotmiddot 633

middotmiddotmiddotmiddot middot middot 633 middot middot 635

middot middot middot middot middotmiddotmiddotmiddot 635

middotmiddotmiddot middot middot 636

middot 636

middot middot middotmiddotmiddot middotmiddot 637

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middotmiddot638

4 CONTROLE PELO JUDICIAacuteRIO 640

41 Habeas corpus 640 42 Habeas data 641

421 Condiccedilatildeo para a propositura da accedilatildeo 642

422 Sujeito ativo e passivo 643

423 Objeto 643

424 Competecircncia para processar e julgar 643

425 Execuccedilatildeo de sentenccedila644 43 Mandado de injunccedilatildeo 644

431 Conceito e pressupostos 645

432 Competecircncia para processar e julgar o mandado de injunccedilatildeo 646

433 Evoluccedilatildeo do entendimento do STF sobre o mandado de injunccedilatildeo 646

5 MANDADO DE SEGURANCcedilA 648

51 Conceito 648

52 Origem e evoluccedilatildeo do instituto no Direito brasileiro 649

521 Constituiccedilatildeo de 1934 649

522 Constituiccedilatildeo de 1937 649

523 Constituiccedilatildeo de 1946 649

524 Constituiccedilatildeo de 1967 650

525 Constituiccedilatildeo emendada de 1969651

526 Constituiccedilatildeo de 5 de outubro de 1988 651

53 Comentaacuterio ao inciso LXIX do art 5ordm da Constituiccedilatildeo da Repuacuteblica652

531 Direito liacutequido e certo 652

532 Ilegalidade ou abuso de poder 655

533 Agente puacuteblico responsaacutevel pelo ato e o a ele equiparado 655

534 Objeto do mandado de seguranccedila 661

535 Algumas hipoacuteteses em que o mandado de seguranccedila natildeo eacute cabiacutevel 662 536 Registros sobre o processo da accedilatildeo de mandado de seguranccedila 665 537 Liminar671

6 ACcedilAtildeO POPULAR 680

61 Evoluccedilatildeo legislativa 680

62 Conceito 681

63 Pressupostos 681

64 Accedilatildeo popular preventiva 683

65 Objeto 684

66 Legitimaccedilatildeo ativa e passiva 684

67 Competecircncia685

68 Participaccedilatildeo do Ministeacuterio Puacuteblico 685

69 Consideraccedilotildees sobre o processo 686

7 ACcedilAtildeO CIVIL PUacuteBLICA 687

71 Consideraccedilotildees iniciais 687

72 Pressupostos da accedilatildeo 689

73 Conceito 691

74 Objeto 691

75 Legitimidade 691

76 Foro 693

STJ00100483

77 Funccedilotildees do Ministeacuterio Puacuteblico 693

78 Consideraccedilotildees sobre o processo 694 79 Consideraccedilotildees finais 695

REFEREcircNCIAS 697

STJ00100483

middot 281 281 282 0282 283 283 middot 283 284

284 288

289 290 middot 290 291 291 292 292 293 294 294 ) 294 JccedilAtildeO DE OBRAS 294 295 295 296 296 298

300

antes agraves do setor

lo mercado e a 301 301 302 302 302 303 middot middot 304 304 304

308

309 310 317 320 middot321 321

171 Fase interna 321 172 Edital 323 1721 Preacircmbulo323 1722 Conteuacutedo 324 1723 Fecho 328 1724 Outras consideraccedilotildees sobre o edital 328 1725 Impugnaccedilatildeo do edital 328 173 Divulgaccedilatildeo do instrumento convocatoacuterio 329 1731 Conteuacutedo do aviso 330 1732 Prazo miacutenimo de publicaccedilatildeo do edital 330 1733 Contagem dos prazos 330 174 Fases externas da licitaccedilatildeo331 1741 Apresentaccedilatildeo das propostas 331 1742 Habilitaccedilatildeo332 1743 Apreciaccedilatildeo dos documentos de habilitaccedilatildeo e julgamento das propostas 340 1744 Homologaccedilatildeo e adjudicaccedilatildeo 346

CONTRATO ADMINISTRATIVO 349 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 349 2 NOCcedilOtildeES INICIAIS SOBRE O CONTRATO ADMINISTRATIVO 350 21 Manifestaccedilatildeo do particular na formaccedilatildeo de contrato com a Administraccedilatildeo 352 22 O contrato administrativo eacute intuitus personae 352

3 LEGISLACcedilAtildeO PERTINENTE 352 4 CLAacuteUSULAS FUNDAMENTAIS DO CONTRATO ADMINISTRATIVO 352 5 CASOS EXCEPCIONAIS DE PRORROGACcedilAtildeO DO CONTRATO 355 6 REGIME JURIacuteDICO DO CONTRATO ADMINISTRATIVO 356 7 EFEITOS DA ANULACcedilAtildeO DO CONTRATO356 8 FORMALIZACcedilAtildeO DOS CONTRATOS ADMINISTRATIVOS 356 9 ALTERACcedilAtildeO DOS CONTRATOS 358 10 EXECUCcedilAtildeO DOS CONTRATOS 362 11 INEXECUCcedilAtildeO E RESCISAtildeO DOS CONTRATOS 364 12 FORMAS DE RESCISAtildeO DOS CONTRATOS 366 13 TIPOS DE CONTRATOS ADMINISTRATIVOS 367 131 Contratos de obras puacuteblicas368 132 Contrato de concessatildeo de uso de bens puacuteblicos 370 133 Contrato de prestaccedilatildeo de serviccedilo 370 134 Contrato de fornecimento 371 135 Contrato de gestatildeo371 136 Contrato de concessatildeo de serviccedilos puacuteblicos 373 14 CONVEcircNIO373 141 Consideraccedilotildees gerais 373 142 Conceito 373 143 Controle 374 144 Caracteriacutesticas distintivas do conwnio e contrato 374 145 Natureza juriacutedica do conwnio375 146 O disciplinamento dos conwnios na Lei n 866693 376

STJ00100483

147 Consideraccedilotildees finais 377 15 CONSOacuteRCIO PUacuteBLICO 378 151 Consideraccedilotildees gerais 378 152 Consoacutercios puacuteblicos 378 153 Constituiccedilatildeo do consoacutercio 379 1531 Protocolo de intenccedilotildees 380 1532 Contrato de consoacutercio puacuteblico 380 1533 Aquisiccedilatildeo da personalidade juriacutedica 381 1534 Contrato de rateio 381 1535 Contrato de programa 382 154 Consideraccedilotildees criacuteticas e finais 383

SERVICcedilOS PUacuteBLICOS 385 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 385 2 CONCEITO 386

3 PRINCIacutePIOS DO SERVICcedilO PUacuteBLICO 387

31 Continuidade 387

32 Qualidade e eficiecircncia 387

33 Modicidade 388 34 Igualdade 388 4 FORMAS DE PRESTACcedilAtildeO DE SERVICcedilOS PUacuteBLICOS 388 5 ENTIDADES PRESTADORAS DE SERVICcedilOS PUacuteBLICOS POR DELEGACcedilAtildeO 389 6 CONCESSAtildeO DE SERVICcedilOS PUacuteBLICOS PRECEDIDOS OU NAtildeO DE

OBRAS PUacuteBLICAS 389

61 Consideraccedilotildees 389

62 Conceitos390

621 Poder concedente390

622 Concessionaacuterio 390 623 Concessatildeo de serviccedilo puacuteblico 390 624 Concessatildeo de serviccedilo puacuteblico precedido da execuccedilatildeo de obra puacuteblica 391 63 Justificativa 391 64 Serviccedilo adequado 391 65 Direitos e obrigaccedilotildees dos usuaacuterios392 66 Encargos do poder concedente393 67 Encargos da concessionaacuteria395

68 Tarifa397 69 Licitaccedilatildeo 398 610 Contrato 400 611 Su bconcessatildeo 403 612 Intervenccedilatildeo 404 613 Extinccedilatildeo da concessatildeo 405 6131 Advento do tempo contratual 405 6132 Encampaccedilatildeo406 6133 Caducidade406

6134 Rescisatildeo do contrato408

STJ00100483

middotmiddotmiddot middot377 middot 378

middotmiddot middotmiddot middot 378

middotmiddotmiddot middotmiddot middot 378

379 middotmiddot middotmiddot 380

middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 380 middotmiddot middotmiddotmiddot 381 middotmiddotmiddot 381 middotmiddot middot middotmiddotmiddot 382 middotmiddotmiddot middotmiddot middot 383

middot 385 middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 385 middotmiddot 386 middot middotmiddot387 middot middotmiddot 387 middotmiddotmiddot middotmiddot 387 middotmiddot 388 middot 388 middotmiddotmiddot 388 )R DELEGACcedilAtildeO389 NAtildeO DE

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 389

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot middot 389 390 middotmiddotmiddot 390 390 middot middotmiddot 390 puacuteblica 391 middotmiddot 391 middot middotmiddot middot 391 middot middot

middot middotmiddot middot 395

392 middot middot 393

middot 397 middotmiddot 398 middot 400 middot middot middot middot 404

403

middot 405 middotmiddot 405 middotmiddot middot middot 406 middot middotmiddot 406

middotmiddot middotmiddot 408

7 PRESTACcedilAtildeO DE SERVICcedilOS DE ENERGIA ELEacuteTRICA 408 71 Objeto de concessatildeo 409 72 Produtor independente de energia eleacutetrica 410 8 CONCESSAtildeO DE SERVICcedilO DE TV A CABO 4lO 9 PERMISSAtildeO 411 10 AUTORIZACcedilAtildeO 413 11 TERCEIRO SETOR 413 111 Organizaccedilotildees sociais 414 112 Organizaccedilotildees da sociedade civil de interesse puacuteblico 418 113 Organizaccedilotildees natildeo governamentais 420 114 Parcerias voluntaacuterias 421 1141 Termo de colaboraccedilatildeo 421 1142 Da celebraccedilatildeo do termo de colaboraccedilatildeo ou de fomento 422 1143 Transparecircncia e controle 422 1144 Do fortalecimento da participaccedilatildeo social e da divulgaccedilatildeo das accedilotildees 423 1145 Termos de colaboraccedilatildeo e de fomento 423 1146 Procedimento de manifestaccedilatildeo de interesse social 423 1147 Plano de trabalho 424 1148 Chamamento puacuteblico 424 1149 Contrataccedilotildees realizadas pelas parceiras 425 11410 Das despesas 426 11411 Da liberaccedilatildeo de recursos 426 12 PARCERIAS PUacuteBLICO-PRIVADAS 427 121 Conceito 427 122 Concessatildeo patrocinada 428 123 Concessatildeo administrativa 429 124 Consideraccedilotildees sobre os contratos 430 1241 Regime de aportes financeiros em favor do parceiro privado 432 1242 Regime de garantias 432 1243 A adoccedilatildeo da arbitragem 434 1244 Licitaccedilatildeo 435

13 REGIME DIFERENCIADO DE CONTRATACcedilOtildeES PUacuteBLICAS (RDC) 436 131 Consideraccedilotildees gerais 436

132 Apontamentos sobre o RDC 437 1321 Objetivos do RDC 437 l322 Definiccedilotildees 438 1323 Diretrizes 438 133 Procedimento licita toacuterio 439 l331 Apresentaccedilatildeo das propostas ou lances 441 13311 Modo de disputa aberto 441 13312 Modo de disputa fechado 441 13313 Combinaccedilatildeo dos modos de disputa 442 1332 Julgamento das propostas 442 13321 Criteacuterios de julgamento 442 l3322 Negociaccedilatildeo depois do julgamento 446 13323 Procedimentos auxiliares das licitaccedilotildees 446

STJ00100483

13324 Pedido de esclarecimento impugnaccedilatildeo e recuro administrativo 452 13325 Controle das despesas decorrentes dos contratos 453 13326 Dos contratos 454

BENS PUacuteBLICOS 457 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 457 2 DOMIacuteNIO EMINENTE 457 21 No Direito brasileiro 458 3 CONCEITO 459 4 CLASSIFICACcedilAtildeO DOS BENS PUacuteBLICOS QUANTO Agrave DESTINACcedilAtildeO 459 5 AFETACcedilAtildeO E DESAFETACcedilAtildeO DE BENS PUacuteBLICOS 460 6 CARACTERIacuteSTICAS JURIacuteDICAS ESPECIAIS EM RELACcedilAtildeO AOS BENS

PARTICULARES 460 7 REPARTICcedilAtildeO DOS BENS PUacuteBLICOS DE ACORDO COM A CONSTITUICcedilAtildeO

DA REPUacuteBLICA 462 71 Uniatildeo 462 72 Estado-membro463 73 Municiacutepio463 8 OUTROS BENS PUacuteBLICOS 463 81 Formas de aquisiccedilatildeo463 9 CONSIDERACcedilOtildeES SOBRE OS BENS PUacuteBLICOS TRATADOS NA

CONSTITUICcedilAtildeO465 91 Bens hiacutedricos 465 911 Aacuteguas puacuteblicas465 92 Bens territoriais 466 921 Solo 466 922 Subsolo 469 10 UTILIZACcedilAtildeO DE BENS PUacuteBLICOS POR PARTICULARES 469 101 Bens de uso comum470 1011 Uso anormal de bens de uso comum 470 1012 Uso singular de bens de uso comum 470 1013 Uso singular sobre bens de uso especial 471 1014 Uso privativo de bens puacuteblicos dominiais 471

RESTRICcedilOtildeES AgravePROPRIEDADE E AO DOMIacuteNIO ECONOcircMICO 475 1 RESTRICcedilOtildeES Agrave PROPRIEDADE 475 11 Limitaccedilatildeo administrativa 477 12 Ocupaccedilatildeo temporaacuteria 479 13 Requisiccedilatildeo administrativa 480 14 Servidatildeo administrativa 481 141 Breves consideraccedilotildees sobre servidatildeo civil 481 142 Servidatildeo administrativa 484 15 Tombamento 495 151 Conceito 495 152 Bens passiacuteveis de tombamento 496 153 Natureza juriacutedica do tombamento 498

STJ00100483

uumlivomiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 452

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot453 middot middotmiddotmiddot 454

middot 457 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 457 middotmiddotmiddot middotmiddot middot 457 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 458 middotmiddotmiddot 459 5TINACcedilAtildeO 459 middot middotmiddot 460 cUumlAOSBENS

middotmiddot 460 A CONSTITUICcedilAtildeO

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 462 middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 462 middotmiddot middot middotmiddot 463 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 463 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 463

middot middotmiddotmiddot 463 )SNA

middot middotmiddotmiddot 465 middotmiddot middot middot middotmiddot middot 465 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddot 465 middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 466 middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 466 middotmiddot middot middot 469

middotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot middot 469 middot middotmiddotmiddotmiddot middot 470 middot middot middot 470 middotmiddot middotmiddotmiddot middot 470 middotmiddotmiddotmiddot middot 471 middot middot middot 471

0middot 475 middotmiddot middotmiddotmiddot 475 middot middotmiddot middot 477 middotmiddotmiddot middotmiddot 479 middot middot middot 480 middot middotmiddotmiddot 481 middotmiddot 481 middot middotmiddotmiddot middot 484 middot middot 495 middotmiddotmiddot 495

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot 496 middot 498

154 Efeito do ato de tombamento 498 155 Fundamentos 499 156 Competecircncia para legislar e para tombar 502 157 Espeacutecies de tombamento 505 158 Tombamento provisoacuterio e tombamento definitivo 506 159 Direitos e deveres da entidade ativa do tombamento507 1510 Direitos e deveres do proprietaacuterio de bem tombado 508 1511 Direitos e deveres do novo adquirente 508 1512 Deveres e sujeiccedilotildees do terceiro vizinho de preacutedio tombado 509 1513 Desapropriaccedilatildeo e indenizaccedilatildeo como regra de exceccedilatildeo 5lO 16 Desapropriaccedilatildeo 519 161 Conceito 519 162 Fundamento social 520 163 Fundamento juriacutedico521 164 Forma originaacuteria de aquisiccedilatildeo de propriedade 523 165 Bens desapropriaacuteveis 524 166 Bens natildeo desapropriaacuteveis pela sua natureza524 167 Competecircncias em relaccedilatildeo agrave desapropriaccedilatildeo 525 168 Agentes passivos na desapropriaccedilatildeo 527 169 Identificaccedilatildeo dos pressupostos da desapropriaccedilatildeo 527 1610 Destinaccedilatildeo dos bens adquiridos por desapropriaccedilatildeo 531 1611 Breve comentaacuterio sobre desapropriaccedilatildeo destinada a terceiros 531 1612 Fases da desapropriaccedilatildeo 541 1613 Declaraccedilatildeo 541 1614 Providecircncias administrativas seguintes agrave dedaraccedilatildeo 543 1615 Processo judicial 544 1616 Retrocessatildeo 554 1617 Desistecircncia da desapropriaccedilatildeo 558 1618 Desapropriaccedilatildeo indireta 559 2 INTERVENCcedilAtildeO NO DOMIacuteNIO ECONOcircMICO 560 21 Poliacutecia administrativa 563 22 Participaccedilatildeo direta do Estado no desempenho de atividades econocircmicas 565 221 Monopoacutelio 565 23 Fomento puacuteblico 566

RESPONSABILIDADE CIVIL DO ESTADO POR DANOS EXTRACONTRATUAIS 569 1 EVOLUCcedilAtildeO569 11 Irresponsabilidade 569 12 Responsabilidade com culpa 570 13 Responsabilidade objetiva 572 2 A RESPONSABILIDADE DO ESTADO NO DIREITO BRASILEIRO 574 21 Generalidades 574 22 A responsabilidade do Estado no Direito Positivo 574 221 No Direito Constitucional 574 222 No Direito Civil 576

STJ00100483

23 A responsabilidade do Estado na doutrina brasileira577 24 A responsabilidade do Estado na jurisprudecircncia brasileira por atos da

Administraccedilatildeo Puacuteblica (Poder Executivo) 578 25 Responsabilidade civil do Estado por ato do Legislativo591 26 Responsabilidade civil do Estado por ato do Judiciaacuterio 592 27 Dano indenizaacutevel 594 28 Excludentes de responsabilidade 597 29 Reparaccedilatildeo do dano e regresso 599 3 RESPONSABILIDADE ADMINISTRATIVA E CIVIL DE PESSOAS JURIacuteDICAS

EM VIRTUDE DE CONDUTA ILIacuteCITA Agrave ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 600 31 Consideraccedilotildees introdutoacuterias 600 32 O jeitinho brasileiro deturpado 601 33 Principais regras e princiacutepios juriacutedicos contra a corrupccedilatildeo e improbidade

administrativa 602 34 Consideraccedilotildees sobre a Lei n 128462013 605 341 Consideraccedilotildees gerais sobre a responsabilidade civil e administrativa 605 342 Informaccedilotildees introdutoacuterias sobre a Lei n 128462013 606 343 Atos lesivos 606 344 Responsabilizaccedilatildeo administrativa 607 345 Breves consideraccedilotildees sobre o processo administrativo 609 346 Acordo de leniecircncia610 347 Responsabilizaccedilatildeo judicial 610 348 A constitucionalidade da lei examinada 613 349 Conclusatildeo 615

CONTROLE DA ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 617 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 617 2 CONTROLE ADMINISTRATIVO 618 21 Direito de peticcedilatildeo 620 211 Efeitos dos recursos 620 212 Modalidade de recursos 621 213 Exaustatildeo da via administrativa 623 214 Coisa julgada administrativa 623 22 Algumas consideraccedilotildees sobre o processo administrativo 624 221 Princiacutepios do processo administrativo 625 222 Fases do processo administrativo 626 223 Tipos de processos administrativos 626 3 CONTROLE PELO LEGISLATIVO 633 31 Controle poliacutetico 633 311 Pelo Congresso Nacional 633 312 Pela Cacircmara dos Deputados 635 313 Pelo Senado Federal 635 314 Pela Cacircmara dos Deputados ou pelo Senado Federal 636 315 Comissatildeo Parlamentar de Inqueacuterito (CPI) 636 32 Controles contaacutebil financeiro e orccedilamentaacuterio 637 321 Fiscalizaccedilatildeo das contas 638

STJ00100483

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 577 por atos da

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot578 middotmiddotmiddotmiddot middot middot 591

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 592

middot middotmiddot middotmiddot middot 594

middot middot middotmiddotmiddot middot 597

middot middot middotmiddotmiddot 599 SSOAS JURIacuteDICAS 0 PUacuteBLlCA600

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 600 middot middot middot 601 improbidade

middot middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 602 middot middot middot 605 tistrativa605

middot middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 606 middot middot middot middot 606

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 607

middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot middot 609 middotmiddot middot 610

middotmiddot middot middot middotmiddot 610

middot middotmiddot middotmiddotmiddot middot 613

middotmiddot middotmiddot middot 615

middotmiddot middotmiddot middot 617 middotmiddot middot middot 617

middotmiddot middot 618

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot620 middotmiddot middot 620

middotmiddot middotmiddotmiddotmiddot 621

middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middot middot 623

middot middot middot middotmiddotmiddot 623

middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 624 middot middot 625

middot middotmiddotmiddot middotmiddot 626

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 626 middotmiddot middot middot 633

middot middot middotmiddotmiddot 633

middotmiddotmiddotmiddot middot middot 633 middot middot 635

middot middot middot middot middotmiddotmiddotmiddot 635

middotmiddotmiddot middot middot 636

middot 636

middot middot middotmiddotmiddot middotmiddot 637

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middotmiddot638

4 CONTROLE PELO JUDICIAacuteRIO 640

41 Habeas corpus 640 42 Habeas data 641

421 Condiccedilatildeo para a propositura da accedilatildeo 642

422 Sujeito ativo e passivo 643

423 Objeto 643

424 Competecircncia para processar e julgar 643

425 Execuccedilatildeo de sentenccedila644 43 Mandado de injunccedilatildeo 644

431 Conceito e pressupostos 645

432 Competecircncia para processar e julgar o mandado de injunccedilatildeo 646

433 Evoluccedilatildeo do entendimento do STF sobre o mandado de injunccedilatildeo 646

5 MANDADO DE SEGURANCcedilA 648

51 Conceito 648

52 Origem e evoluccedilatildeo do instituto no Direito brasileiro 649

521 Constituiccedilatildeo de 1934 649

522 Constituiccedilatildeo de 1937 649

523 Constituiccedilatildeo de 1946 649

524 Constituiccedilatildeo de 1967 650

525 Constituiccedilatildeo emendada de 1969651

526 Constituiccedilatildeo de 5 de outubro de 1988 651

53 Comentaacuterio ao inciso LXIX do art 5ordm da Constituiccedilatildeo da Repuacuteblica652

531 Direito liacutequido e certo 652

532 Ilegalidade ou abuso de poder 655

533 Agente puacuteblico responsaacutevel pelo ato e o a ele equiparado 655

534 Objeto do mandado de seguranccedila 661

535 Algumas hipoacuteteses em que o mandado de seguranccedila natildeo eacute cabiacutevel 662 536 Registros sobre o processo da accedilatildeo de mandado de seguranccedila 665 537 Liminar671

6 ACcedilAtildeO POPULAR 680

61 Evoluccedilatildeo legislativa 680

62 Conceito 681

63 Pressupostos 681

64 Accedilatildeo popular preventiva 683

65 Objeto 684

66 Legitimaccedilatildeo ativa e passiva 684

67 Competecircncia685

68 Participaccedilatildeo do Ministeacuterio Puacuteblico 685

69 Consideraccedilotildees sobre o processo 686

7 ACcedilAtildeO CIVIL PUacuteBLICA 687

71 Consideraccedilotildees iniciais 687

72 Pressupostos da accedilatildeo 689

73 Conceito 691

74 Objeto 691

75 Legitimidade 691

76 Foro 693

STJ00100483

77 Funccedilotildees do Ministeacuterio Puacuteblico 693

78 Consideraccedilotildees sobre o processo 694 79 Consideraccedilotildees finais 695

REFEREcircNCIAS 697

STJ00100483

147 Consideraccedilotildees finais 377 15 CONSOacuteRCIO PUacuteBLICO 378 151 Consideraccedilotildees gerais 378 152 Consoacutercios puacuteblicos 378 153 Constituiccedilatildeo do consoacutercio 379 1531 Protocolo de intenccedilotildees 380 1532 Contrato de consoacutercio puacuteblico 380 1533 Aquisiccedilatildeo da personalidade juriacutedica 381 1534 Contrato de rateio 381 1535 Contrato de programa 382 154 Consideraccedilotildees criacuteticas e finais 383

SERVICcedilOS PUacuteBLICOS 385 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 385 2 CONCEITO 386

3 PRINCIacutePIOS DO SERVICcedilO PUacuteBLICO 387

31 Continuidade 387

32 Qualidade e eficiecircncia 387

33 Modicidade 388 34 Igualdade 388 4 FORMAS DE PRESTACcedilAtildeO DE SERVICcedilOS PUacuteBLICOS 388 5 ENTIDADES PRESTADORAS DE SERVICcedilOS PUacuteBLICOS POR DELEGACcedilAtildeO 389 6 CONCESSAtildeO DE SERVICcedilOS PUacuteBLICOS PRECEDIDOS OU NAtildeO DE

OBRAS PUacuteBLICAS 389

61 Consideraccedilotildees 389

62 Conceitos390

621 Poder concedente390

622 Concessionaacuterio 390 623 Concessatildeo de serviccedilo puacuteblico 390 624 Concessatildeo de serviccedilo puacuteblico precedido da execuccedilatildeo de obra puacuteblica 391 63 Justificativa 391 64 Serviccedilo adequado 391 65 Direitos e obrigaccedilotildees dos usuaacuterios392 66 Encargos do poder concedente393 67 Encargos da concessionaacuteria395

68 Tarifa397 69 Licitaccedilatildeo 398 610 Contrato 400 611 Su bconcessatildeo 403 612 Intervenccedilatildeo 404 613 Extinccedilatildeo da concessatildeo 405 6131 Advento do tempo contratual 405 6132 Encampaccedilatildeo406 6133 Caducidade406

6134 Rescisatildeo do contrato408

STJ00100483

middotmiddotmiddot middot377 middot 378

middotmiddot middotmiddot middot 378

middotmiddotmiddot middotmiddot middot 378

379 middotmiddot middotmiddot 380

middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 380 middotmiddot middotmiddotmiddot 381 middotmiddotmiddot 381 middotmiddot middot middotmiddotmiddot 382 middotmiddotmiddot middotmiddot middot 383

middot 385 middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 385 middotmiddot 386 middot middotmiddot387 middot middotmiddot 387 middotmiddotmiddot middotmiddot 387 middotmiddot 388 middot 388 middotmiddotmiddot 388 )R DELEGACcedilAtildeO389 NAtildeO DE

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 389

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot middot 389 390 middotmiddotmiddot 390 390 middot middotmiddot 390 puacuteblica 391 middotmiddot 391 middot middotmiddot middot 391 middot middot

middot middotmiddot middot 395

392 middot middot 393

middot 397 middotmiddot 398 middot 400 middot middot middot middot 404

403

middot 405 middotmiddot 405 middotmiddot middot middot 406 middot middotmiddot 406

middotmiddot middotmiddot 408

7 PRESTACcedilAtildeO DE SERVICcedilOS DE ENERGIA ELEacuteTRICA 408 71 Objeto de concessatildeo 409 72 Produtor independente de energia eleacutetrica 410 8 CONCESSAtildeO DE SERVICcedilO DE TV A CABO 4lO 9 PERMISSAtildeO 411 10 AUTORIZACcedilAtildeO 413 11 TERCEIRO SETOR 413 111 Organizaccedilotildees sociais 414 112 Organizaccedilotildees da sociedade civil de interesse puacuteblico 418 113 Organizaccedilotildees natildeo governamentais 420 114 Parcerias voluntaacuterias 421 1141 Termo de colaboraccedilatildeo 421 1142 Da celebraccedilatildeo do termo de colaboraccedilatildeo ou de fomento 422 1143 Transparecircncia e controle 422 1144 Do fortalecimento da participaccedilatildeo social e da divulgaccedilatildeo das accedilotildees 423 1145 Termos de colaboraccedilatildeo e de fomento 423 1146 Procedimento de manifestaccedilatildeo de interesse social 423 1147 Plano de trabalho 424 1148 Chamamento puacuteblico 424 1149 Contrataccedilotildees realizadas pelas parceiras 425 11410 Das despesas 426 11411 Da liberaccedilatildeo de recursos 426 12 PARCERIAS PUacuteBLICO-PRIVADAS 427 121 Conceito 427 122 Concessatildeo patrocinada 428 123 Concessatildeo administrativa 429 124 Consideraccedilotildees sobre os contratos 430 1241 Regime de aportes financeiros em favor do parceiro privado 432 1242 Regime de garantias 432 1243 A adoccedilatildeo da arbitragem 434 1244 Licitaccedilatildeo 435

13 REGIME DIFERENCIADO DE CONTRATACcedilOtildeES PUacuteBLICAS (RDC) 436 131 Consideraccedilotildees gerais 436

132 Apontamentos sobre o RDC 437 1321 Objetivos do RDC 437 l322 Definiccedilotildees 438 1323 Diretrizes 438 133 Procedimento licita toacuterio 439 l331 Apresentaccedilatildeo das propostas ou lances 441 13311 Modo de disputa aberto 441 13312 Modo de disputa fechado 441 13313 Combinaccedilatildeo dos modos de disputa 442 1332 Julgamento das propostas 442 13321 Criteacuterios de julgamento 442 l3322 Negociaccedilatildeo depois do julgamento 446 13323 Procedimentos auxiliares das licitaccedilotildees 446

STJ00100483

13324 Pedido de esclarecimento impugnaccedilatildeo e recuro administrativo 452 13325 Controle das despesas decorrentes dos contratos 453 13326 Dos contratos 454

BENS PUacuteBLICOS 457 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 457 2 DOMIacuteNIO EMINENTE 457 21 No Direito brasileiro 458 3 CONCEITO 459 4 CLASSIFICACcedilAtildeO DOS BENS PUacuteBLICOS QUANTO Agrave DESTINACcedilAtildeO 459 5 AFETACcedilAtildeO E DESAFETACcedilAtildeO DE BENS PUacuteBLICOS 460 6 CARACTERIacuteSTICAS JURIacuteDICAS ESPECIAIS EM RELACcedilAtildeO AOS BENS

PARTICULARES 460 7 REPARTICcedilAtildeO DOS BENS PUacuteBLICOS DE ACORDO COM A CONSTITUICcedilAtildeO

DA REPUacuteBLICA 462 71 Uniatildeo 462 72 Estado-membro463 73 Municiacutepio463 8 OUTROS BENS PUacuteBLICOS 463 81 Formas de aquisiccedilatildeo463 9 CONSIDERACcedilOtildeES SOBRE OS BENS PUacuteBLICOS TRATADOS NA

CONSTITUICcedilAtildeO465 91 Bens hiacutedricos 465 911 Aacuteguas puacuteblicas465 92 Bens territoriais 466 921 Solo 466 922 Subsolo 469 10 UTILIZACcedilAtildeO DE BENS PUacuteBLICOS POR PARTICULARES 469 101 Bens de uso comum470 1011 Uso anormal de bens de uso comum 470 1012 Uso singular de bens de uso comum 470 1013 Uso singular sobre bens de uso especial 471 1014 Uso privativo de bens puacuteblicos dominiais 471

RESTRICcedilOtildeES AgravePROPRIEDADE E AO DOMIacuteNIO ECONOcircMICO 475 1 RESTRICcedilOtildeES Agrave PROPRIEDADE 475 11 Limitaccedilatildeo administrativa 477 12 Ocupaccedilatildeo temporaacuteria 479 13 Requisiccedilatildeo administrativa 480 14 Servidatildeo administrativa 481 141 Breves consideraccedilotildees sobre servidatildeo civil 481 142 Servidatildeo administrativa 484 15 Tombamento 495 151 Conceito 495 152 Bens passiacuteveis de tombamento 496 153 Natureza juriacutedica do tombamento 498

STJ00100483

uumlivomiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 452

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot453 middot middotmiddotmiddot 454

middot 457 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 457 middotmiddotmiddot middotmiddot middot 457 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 458 middotmiddotmiddot 459 5TINACcedilAtildeO 459 middot middotmiddot 460 cUumlAOSBENS

middotmiddot 460 A CONSTITUICcedilAtildeO

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 462 middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 462 middotmiddot middot middotmiddot 463 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 463 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 463

middot middotmiddotmiddot 463 )SNA

middot middotmiddotmiddot 465 middotmiddot middot middot middotmiddot middot 465 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddot 465 middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 466 middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 466 middotmiddot middot middot 469

middotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot middot 469 middot middotmiddotmiddotmiddot middot 470 middot middot middot 470 middotmiddot middotmiddotmiddot middot 470 middotmiddotmiddotmiddot middot 471 middot middot middot 471

0middot 475 middotmiddot middotmiddotmiddot 475 middot middotmiddot middot 477 middotmiddotmiddot middotmiddot 479 middot middot middot 480 middot middotmiddotmiddot 481 middotmiddot 481 middot middotmiddotmiddot middot 484 middot middot 495 middotmiddotmiddot 495

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot 496 middot 498

154 Efeito do ato de tombamento 498 155 Fundamentos 499 156 Competecircncia para legislar e para tombar 502 157 Espeacutecies de tombamento 505 158 Tombamento provisoacuterio e tombamento definitivo 506 159 Direitos e deveres da entidade ativa do tombamento507 1510 Direitos e deveres do proprietaacuterio de bem tombado 508 1511 Direitos e deveres do novo adquirente 508 1512 Deveres e sujeiccedilotildees do terceiro vizinho de preacutedio tombado 509 1513 Desapropriaccedilatildeo e indenizaccedilatildeo como regra de exceccedilatildeo 5lO 16 Desapropriaccedilatildeo 519 161 Conceito 519 162 Fundamento social 520 163 Fundamento juriacutedico521 164 Forma originaacuteria de aquisiccedilatildeo de propriedade 523 165 Bens desapropriaacuteveis 524 166 Bens natildeo desapropriaacuteveis pela sua natureza524 167 Competecircncias em relaccedilatildeo agrave desapropriaccedilatildeo 525 168 Agentes passivos na desapropriaccedilatildeo 527 169 Identificaccedilatildeo dos pressupostos da desapropriaccedilatildeo 527 1610 Destinaccedilatildeo dos bens adquiridos por desapropriaccedilatildeo 531 1611 Breve comentaacuterio sobre desapropriaccedilatildeo destinada a terceiros 531 1612 Fases da desapropriaccedilatildeo 541 1613 Declaraccedilatildeo 541 1614 Providecircncias administrativas seguintes agrave dedaraccedilatildeo 543 1615 Processo judicial 544 1616 Retrocessatildeo 554 1617 Desistecircncia da desapropriaccedilatildeo 558 1618 Desapropriaccedilatildeo indireta 559 2 INTERVENCcedilAtildeO NO DOMIacuteNIO ECONOcircMICO 560 21 Poliacutecia administrativa 563 22 Participaccedilatildeo direta do Estado no desempenho de atividades econocircmicas 565 221 Monopoacutelio 565 23 Fomento puacuteblico 566

RESPONSABILIDADE CIVIL DO ESTADO POR DANOS EXTRACONTRATUAIS 569 1 EVOLUCcedilAtildeO569 11 Irresponsabilidade 569 12 Responsabilidade com culpa 570 13 Responsabilidade objetiva 572 2 A RESPONSABILIDADE DO ESTADO NO DIREITO BRASILEIRO 574 21 Generalidades 574 22 A responsabilidade do Estado no Direito Positivo 574 221 No Direito Constitucional 574 222 No Direito Civil 576

STJ00100483

23 A responsabilidade do Estado na doutrina brasileira577 24 A responsabilidade do Estado na jurisprudecircncia brasileira por atos da

Administraccedilatildeo Puacuteblica (Poder Executivo) 578 25 Responsabilidade civil do Estado por ato do Legislativo591 26 Responsabilidade civil do Estado por ato do Judiciaacuterio 592 27 Dano indenizaacutevel 594 28 Excludentes de responsabilidade 597 29 Reparaccedilatildeo do dano e regresso 599 3 RESPONSABILIDADE ADMINISTRATIVA E CIVIL DE PESSOAS JURIacuteDICAS

EM VIRTUDE DE CONDUTA ILIacuteCITA Agrave ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 600 31 Consideraccedilotildees introdutoacuterias 600 32 O jeitinho brasileiro deturpado 601 33 Principais regras e princiacutepios juriacutedicos contra a corrupccedilatildeo e improbidade

administrativa 602 34 Consideraccedilotildees sobre a Lei n 128462013 605 341 Consideraccedilotildees gerais sobre a responsabilidade civil e administrativa 605 342 Informaccedilotildees introdutoacuterias sobre a Lei n 128462013 606 343 Atos lesivos 606 344 Responsabilizaccedilatildeo administrativa 607 345 Breves consideraccedilotildees sobre o processo administrativo 609 346 Acordo de leniecircncia610 347 Responsabilizaccedilatildeo judicial 610 348 A constitucionalidade da lei examinada 613 349 Conclusatildeo 615

CONTROLE DA ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 617 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 617 2 CONTROLE ADMINISTRATIVO 618 21 Direito de peticcedilatildeo 620 211 Efeitos dos recursos 620 212 Modalidade de recursos 621 213 Exaustatildeo da via administrativa 623 214 Coisa julgada administrativa 623 22 Algumas consideraccedilotildees sobre o processo administrativo 624 221 Princiacutepios do processo administrativo 625 222 Fases do processo administrativo 626 223 Tipos de processos administrativos 626 3 CONTROLE PELO LEGISLATIVO 633 31 Controle poliacutetico 633 311 Pelo Congresso Nacional 633 312 Pela Cacircmara dos Deputados 635 313 Pelo Senado Federal 635 314 Pela Cacircmara dos Deputados ou pelo Senado Federal 636 315 Comissatildeo Parlamentar de Inqueacuterito (CPI) 636 32 Controles contaacutebil financeiro e orccedilamentaacuterio 637 321 Fiscalizaccedilatildeo das contas 638

STJ00100483

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 577 por atos da

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot578 middotmiddotmiddotmiddot middot middot 591

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 592

middot middotmiddot middotmiddot middot 594

middot middot middotmiddotmiddot middot 597

middot middot middotmiddotmiddot 599 SSOAS JURIacuteDICAS 0 PUacuteBLlCA600

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 600 middot middot middot 601 improbidade

middot middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 602 middot middot middot 605 tistrativa605

middot middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 606 middot middot middot middot 606

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 607

middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot middot 609 middotmiddot middot 610

middotmiddot middot middot middotmiddot 610

middot middotmiddot middotmiddotmiddot middot 613

middotmiddot middotmiddot middot 615

middotmiddot middotmiddot middot 617 middotmiddot middot middot 617

middotmiddot middot 618

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot620 middotmiddot middot 620

middotmiddot middotmiddotmiddotmiddot 621

middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middot middot 623

middot middot middot middotmiddotmiddot 623

middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 624 middot middot 625

middot middotmiddotmiddot middotmiddot 626

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 626 middotmiddot middot middot 633

middot middot middotmiddotmiddot 633

middotmiddotmiddotmiddot middot middot 633 middot middot 635

middot middot middot middot middotmiddotmiddotmiddot 635

middotmiddotmiddot middot middot 636

middot 636

middot middot middotmiddotmiddot middotmiddot 637

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middotmiddot638

4 CONTROLE PELO JUDICIAacuteRIO 640

41 Habeas corpus 640 42 Habeas data 641

421 Condiccedilatildeo para a propositura da accedilatildeo 642

422 Sujeito ativo e passivo 643

423 Objeto 643

424 Competecircncia para processar e julgar 643

425 Execuccedilatildeo de sentenccedila644 43 Mandado de injunccedilatildeo 644

431 Conceito e pressupostos 645

432 Competecircncia para processar e julgar o mandado de injunccedilatildeo 646

433 Evoluccedilatildeo do entendimento do STF sobre o mandado de injunccedilatildeo 646

5 MANDADO DE SEGURANCcedilA 648

51 Conceito 648

52 Origem e evoluccedilatildeo do instituto no Direito brasileiro 649

521 Constituiccedilatildeo de 1934 649

522 Constituiccedilatildeo de 1937 649

523 Constituiccedilatildeo de 1946 649

524 Constituiccedilatildeo de 1967 650

525 Constituiccedilatildeo emendada de 1969651

526 Constituiccedilatildeo de 5 de outubro de 1988 651

53 Comentaacuterio ao inciso LXIX do art 5ordm da Constituiccedilatildeo da Repuacuteblica652

531 Direito liacutequido e certo 652

532 Ilegalidade ou abuso de poder 655

533 Agente puacuteblico responsaacutevel pelo ato e o a ele equiparado 655

534 Objeto do mandado de seguranccedila 661

535 Algumas hipoacuteteses em que o mandado de seguranccedila natildeo eacute cabiacutevel 662 536 Registros sobre o processo da accedilatildeo de mandado de seguranccedila 665 537 Liminar671

6 ACcedilAtildeO POPULAR 680

61 Evoluccedilatildeo legislativa 680

62 Conceito 681

63 Pressupostos 681

64 Accedilatildeo popular preventiva 683

65 Objeto 684

66 Legitimaccedilatildeo ativa e passiva 684

67 Competecircncia685

68 Participaccedilatildeo do Ministeacuterio Puacuteblico 685

69 Consideraccedilotildees sobre o processo 686

7 ACcedilAtildeO CIVIL PUacuteBLICA 687

71 Consideraccedilotildees iniciais 687

72 Pressupostos da accedilatildeo 689

73 Conceito 691

74 Objeto 691

75 Legitimidade 691

76 Foro 693

STJ00100483

77 Funccedilotildees do Ministeacuterio Puacuteblico 693

78 Consideraccedilotildees sobre o processo 694 79 Consideraccedilotildees finais 695

REFEREcircNCIAS 697

STJ00100483

middotmiddotmiddot middot377 middot 378

middotmiddot middotmiddot middot 378

middotmiddotmiddot middotmiddot middot 378

379 middotmiddot middotmiddot 380

middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 380 middotmiddot middotmiddotmiddot 381 middotmiddotmiddot 381 middotmiddot middot middotmiddotmiddot 382 middotmiddotmiddot middotmiddot middot 383

middot 385 middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 385 middotmiddot 386 middot middotmiddot387 middot middotmiddot 387 middotmiddotmiddot middotmiddot 387 middotmiddot 388 middot 388 middotmiddotmiddot 388 )R DELEGACcedilAtildeO389 NAtildeO DE

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 389

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot middot 389 390 middotmiddotmiddot 390 390 middot middotmiddot 390 puacuteblica 391 middotmiddot 391 middot middotmiddot middot 391 middot middot

middot middotmiddot middot 395

392 middot middot 393

middot 397 middotmiddot 398 middot 400 middot middot middot middot 404

403

middot 405 middotmiddot 405 middotmiddot middot middot 406 middot middotmiddot 406

middotmiddot middotmiddot 408

7 PRESTACcedilAtildeO DE SERVICcedilOS DE ENERGIA ELEacuteTRICA 408 71 Objeto de concessatildeo 409 72 Produtor independente de energia eleacutetrica 410 8 CONCESSAtildeO DE SERVICcedilO DE TV A CABO 4lO 9 PERMISSAtildeO 411 10 AUTORIZACcedilAtildeO 413 11 TERCEIRO SETOR 413 111 Organizaccedilotildees sociais 414 112 Organizaccedilotildees da sociedade civil de interesse puacuteblico 418 113 Organizaccedilotildees natildeo governamentais 420 114 Parcerias voluntaacuterias 421 1141 Termo de colaboraccedilatildeo 421 1142 Da celebraccedilatildeo do termo de colaboraccedilatildeo ou de fomento 422 1143 Transparecircncia e controle 422 1144 Do fortalecimento da participaccedilatildeo social e da divulgaccedilatildeo das accedilotildees 423 1145 Termos de colaboraccedilatildeo e de fomento 423 1146 Procedimento de manifestaccedilatildeo de interesse social 423 1147 Plano de trabalho 424 1148 Chamamento puacuteblico 424 1149 Contrataccedilotildees realizadas pelas parceiras 425 11410 Das despesas 426 11411 Da liberaccedilatildeo de recursos 426 12 PARCERIAS PUacuteBLICO-PRIVADAS 427 121 Conceito 427 122 Concessatildeo patrocinada 428 123 Concessatildeo administrativa 429 124 Consideraccedilotildees sobre os contratos 430 1241 Regime de aportes financeiros em favor do parceiro privado 432 1242 Regime de garantias 432 1243 A adoccedilatildeo da arbitragem 434 1244 Licitaccedilatildeo 435

13 REGIME DIFERENCIADO DE CONTRATACcedilOtildeES PUacuteBLICAS (RDC) 436 131 Consideraccedilotildees gerais 436

132 Apontamentos sobre o RDC 437 1321 Objetivos do RDC 437 l322 Definiccedilotildees 438 1323 Diretrizes 438 133 Procedimento licita toacuterio 439 l331 Apresentaccedilatildeo das propostas ou lances 441 13311 Modo de disputa aberto 441 13312 Modo de disputa fechado 441 13313 Combinaccedilatildeo dos modos de disputa 442 1332 Julgamento das propostas 442 13321 Criteacuterios de julgamento 442 l3322 Negociaccedilatildeo depois do julgamento 446 13323 Procedimentos auxiliares das licitaccedilotildees 446

STJ00100483

13324 Pedido de esclarecimento impugnaccedilatildeo e recuro administrativo 452 13325 Controle das despesas decorrentes dos contratos 453 13326 Dos contratos 454

BENS PUacuteBLICOS 457 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 457 2 DOMIacuteNIO EMINENTE 457 21 No Direito brasileiro 458 3 CONCEITO 459 4 CLASSIFICACcedilAtildeO DOS BENS PUacuteBLICOS QUANTO Agrave DESTINACcedilAtildeO 459 5 AFETACcedilAtildeO E DESAFETACcedilAtildeO DE BENS PUacuteBLICOS 460 6 CARACTERIacuteSTICAS JURIacuteDICAS ESPECIAIS EM RELACcedilAtildeO AOS BENS

PARTICULARES 460 7 REPARTICcedilAtildeO DOS BENS PUacuteBLICOS DE ACORDO COM A CONSTITUICcedilAtildeO

DA REPUacuteBLICA 462 71 Uniatildeo 462 72 Estado-membro463 73 Municiacutepio463 8 OUTROS BENS PUacuteBLICOS 463 81 Formas de aquisiccedilatildeo463 9 CONSIDERACcedilOtildeES SOBRE OS BENS PUacuteBLICOS TRATADOS NA

CONSTITUICcedilAtildeO465 91 Bens hiacutedricos 465 911 Aacuteguas puacuteblicas465 92 Bens territoriais 466 921 Solo 466 922 Subsolo 469 10 UTILIZACcedilAtildeO DE BENS PUacuteBLICOS POR PARTICULARES 469 101 Bens de uso comum470 1011 Uso anormal de bens de uso comum 470 1012 Uso singular de bens de uso comum 470 1013 Uso singular sobre bens de uso especial 471 1014 Uso privativo de bens puacuteblicos dominiais 471

RESTRICcedilOtildeES AgravePROPRIEDADE E AO DOMIacuteNIO ECONOcircMICO 475 1 RESTRICcedilOtildeES Agrave PROPRIEDADE 475 11 Limitaccedilatildeo administrativa 477 12 Ocupaccedilatildeo temporaacuteria 479 13 Requisiccedilatildeo administrativa 480 14 Servidatildeo administrativa 481 141 Breves consideraccedilotildees sobre servidatildeo civil 481 142 Servidatildeo administrativa 484 15 Tombamento 495 151 Conceito 495 152 Bens passiacuteveis de tombamento 496 153 Natureza juriacutedica do tombamento 498

STJ00100483

uumlivomiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 452

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot453 middot middotmiddotmiddot 454

middot 457 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 457 middotmiddotmiddot middotmiddot middot 457 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 458 middotmiddotmiddot 459 5TINACcedilAtildeO 459 middot middotmiddot 460 cUumlAOSBENS

middotmiddot 460 A CONSTITUICcedilAtildeO

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 462 middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 462 middotmiddot middot middotmiddot 463 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 463 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 463

middot middotmiddotmiddot 463 )SNA

middot middotmiddotmiddot 465 middotmiddot middot middot middotmiddot middot 465 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddot 465 middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 466 middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 466 middotmiddot middot middot 469

middotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot middot 469 middot middotmiddotmiddotmiddot middot 470 middot middot middot 470 middotmiddot middotmiddotmiddot middot 470 middotmiddotmiddotmiddot middot 471 middot middot middot 471

0middot 475 middotmiddot middotmiddotmiddot 475 middot middotmiddot middot 477 middotmiddotmiddot middotmiddot 479 middot middot middot 480 middot middotmiddotmiddot 481 middotmiddot 481 middot middotmiddotmiddot middot 484 middot middot 495 middotmiddotmiddot 495

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot 496 middot 498

154 Efeito do ato de tombamento 498 155 Fundamentos 499 156 Competecircncia para legislar e para tombar 502 157 Espeacutecies de tombamento 505 158 Tombamento provisoacuterio e tombamento definitivo 506 159 Direitos e deveres da entidade ativa do tombamento507 1510 Direitos e deveres do proprietaacuterio de bem tombado 508 1511 Direitos e deveres do novo adquirente 508 1512 Deveres e sujeiccedilotildees do terceiro vizinho de preacutedio tombado 509 1513 Desapropriaccedilatildeo e indenizaccedilatildeo como regra de exceccedilatildeo 5lO 16 Desapropriaccedilatildeo 519 161 Conceito 519 162 Fundamento social 520 163 Fundamento juriacutedico521 164 Forma originaacuteria de aquisiccedilatildeo de propriedade 523 165 Bens desapropriaacuteveis 524 166 Bens natildeo desapropriaacuteveis pela sua natureza524 167 Competecircncias em relaccedilatildeo agrave desapropriaccedilatildeo 525 168 Agentes passivos na desapropriaccedilatildeo 527 169 Identificaccedilatildeo dos pressupostos da desapropriaccedilatildeo 527 1610 Destinaccedilatildeo dos bens adquiridos por desapropriaccedilatildeo 531 1611 Breve comentaacuterio sobre desapropriaccedilatildeo destinada a terceiros 531 1612 Fases da desapropriaccedilatildeo 541 1613 Declaraccedilatildeo 541 1614 Providecircncias administrativas seguintes agrave dedaraccedilatildeo 543 1615 Processo judicial 544 1616 Retrocessatildeo 554 1617 Desistecircncia da desapropriaccedilatildeo 558 1618 Desapropriaccedilatildeo indireta 559 2 INTERVENCcedilAtildeO NO DOMIacuteNIO ECONOcircMICO 560 21 Poliacutecia administrativa 563 22 Participaccedilatildeo direta do Estado no desempenho de atividades econocircmicas 565 221 Monopoacutelio 565 23 Fomento puacuteblico 566

RESPONSABILIDADE CIVIL DO ESTADO POR DANOS EXTRACONTRATUAIS 569 1 EVOLUCcedilAtildeO569 11 Irresponsabilidade 569 12 Responsabilidade com culpa 570 13 Responsabilidade objetiva 572 2 A RESPONSABILIDADE DO ESTADO NO DIREITO BRASILEIRO 574 21 Generalidades 574 22 A responsabilidade do Estado no Direito Positivo 574 221 No Direito Constitucional 574 222 No Direito Civil 576

STJ00100483

23 A responsabilidade do Estado na doutrina brasileira577 24 A responsabilidade do Estado na jurisprudecircncia brasileira por atos da

Administraccedilatildeo Puacuteblica (Poder Executivo) 578 25 Responsabilidade civil do Estado por ato do Legislativo591 26 Responsabilidade civil do Estado por ato do Judiciaacuterio 592 27 Dano indenizaacutevel 594 28 Excludentes de responsabilidade 597 29 Reparaccedilatildeo do dano e regresso 599 3 RESPONSABILIDADE ADMINISTRATIVA E CIVIL DE PESSOAS JURIacuteDICAS

EM VIRTUDE DE CONDUTA ILIacuteCITA Agrave ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 600 31 Consideraccedilotildees introdutoacuterias 600 32 O jeitinho brasileiro deturpado 601 33 Principais regras e princiacutepios juriacutedicos contra a corrupccedilatildeo e improbidade

administrativa 602 34 Consideraccedilotildees sobre a Lei n 128462013 605 341 Consideraccedilotildees gerais sobre a responsabilidade civil e administrativa 605 342 Informaccedilotildees introdutoacuterias sobre a Lei n 128462013 606 343 Atos lesivos 606 344 Responsabilizaccedilatildeo administrativa 607 345 Breves consideraccedilotildees sobre o processo administrativo 609 346 Acordo de leniecircncia610 347 Responsabilizaccedilatildeo judicial 610 348 A constitucionalidade da lei examinada 613 349 Conclusatildeo 615

CONTROLE DA ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 617 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 617 2 CONTROLE ADMINISTRATIVO 618 21 Direito de peticcedilatildeo 620 211 Efeitos dos recursos 620 212 Modalidade de recursos 621 213 Exaustatildeo da via administrativa 623 214 Coisa julgada administrativa 623 22 Algumas consideraccedilotildees sobre o processo administrativo 624 221 Princiacutepios do processo administrativo 625 222 Fases do processo administrativo 626 223 Tipos de processos administrativos 626 3 CONTROLE PELO LEGISLATIVO 633 31 Controle poliacutetico 633 311 Pelo Congresso Nacional 633 312 Pela Cacircmara dos Deputados 635 313 Pelo Senado Federal 635 314 Pela Cacircmara dos Deputados ou pelo Senado Federal 636 315 Comissatildeo Parlamentar de Inqueacuterito (CPI) 636 32 Controles contaacutebil financeiro e orccedilamentaacuterio 637 321 Fiscalizaccedilatildeo das contas 638

STJ00100483

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 577 por atos da

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot578 middotmiddotmiddotmiddot middot middot 591

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 592

middot middotmiddot middotmiddot middot 594

middot middot middotmiddotmiddot middot 597

middot middot middotmiddotmiddot 599 SSOAS JURIacuteDICAS 0 PUacuteBLlCA600

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 600 middot middot middot 601 improbidade

middot middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 602 middot middot middot 605 tistrativa605

middot middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 606 middot middot middot middot 606

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 607

middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot middot 609 middotmiddot middot 610

middotmiddot middot middot middotmiddot 610

middot middotmiddot middotmiddotmiddot middot 613

middotmiddot middotmiddot middot 615

middotmiddot middotmiddot middot 617 middotmiddot middot middot 617

middotmiddot middot 618

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot620 middotmiddot middot 620

middotmiddot middotmiddotmiddotmiddot 621

middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middot middot 623

middot middot middot middotmiddotmiddot 623

middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 624 middot middot 625

middot middotmiddotmiddot middotmiddot 626

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 626 middotmiddot middot middot 633

middot middot middotmiddotmiddot 633

middotmiddotmiddotmiddot middot middot 633 middot middot 635

middot middot middot middot middotmiddotmiddotmiddot 635

middotmiddotmiddot middot middot 636

middot 636

middot middot middotmiddotmiddot middotmiddot 637

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middotmiddot638

4 CONTROLE PELO JUDICIAacuteRIO 640

41 Habeas corpus 640 42 Habeas data 641

421 Condiccedilatildeo para a propositura da accedilatildeo 642

422 Sujeito ativo e passivo 643

423 Objeto 643

424 Competecircncia para processar e julgar 643

425 Execuccedilatildeo de sentenccedila644 43 Mandado de injunccedilatildeo 644

431 Conceito e pressupostos 645

432 Competecircncia para processar e julgar o mandado de injunccedilatildeo 646

433 Evoluccedilatildeo do entendimento do STF sobre o mandado de injunccedilatildeo 646

5 MANDADO DE SEGURANCcedilA 648

51 Conceito 648

52 Origem e evoluccedilatildeo do instituto no Direito brasileiro 649

521 Constituiccedilatildeo de 1934 649

522 Constituiccedilatildeo de 1937 649

523 Constituiccedilatildeo de 1946 649

524 Constituiccedilatildeo de 1967 650

525 Constituiccedilatildeo emendada de 1969651

526 Constituiccedilatildeo de 5 de outubro de 1988 651

53 Comentaacuterio ao inciso LXIX do art 5ordm da Constituiccedilatildeo da Repuacuteblica652

531 Direito liacutequido e certo 652

532 Ilegalidade ou abuso de poder 655

533 Agente puacuteblico responsaacutevel pelo ato e o a ele equiparado 655

534 Objeto do mandado de seguranccedila 661

535 Algumas hipoacuteteses em que o mandado de seguranccedila natildeo eacute cabiacutevel 662 536 Registros sobre o processo da accedilatildeo de mandado de seguranccedila 665 537 Liminar671

6 ACcedilAtildeO POPULAR 680

61 Evoluccedilatildeo legislativa 680

62 Conceito 681

63 Pressupostos 681

64 Accedilatildeo popular preventiva 683

65 Objeto 684

66 Legitimaccedilatildeo ativa e passiva 684

67 Competecircncia685

68 Participaccedilatildeo do Ministeacuterio Puacuteblico 685

69 Consideraccedilotildees sobre o processo 686

7 ACcedilAtildeO CIVIL PUacuteBLICA 687

71 Consideraccedilotildees iniciais 687

72 Pressupostos da accedilatildeo 689

73 Conceito 691

74 Objeto 691

75 Legitimidade 691

76 Foro 693

STJ00100483

77 Funccedilotildees do Ministeacuterio Puacuteblico 693

78 Consideraccedilotildees sobre o processo 694 79 Consideraccedilotildees finais 695

REFEREcircNCIAS 697

STJ00100483

13324 Pedido de esclarecimento impugnaccedilatildeo e recuro administrativo 452 13325 Controle das despesas decorrentes dos contratos 453 13326 Dos contratos 454

BENS PUacuteBLICOS 457 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 457 2 DOMIacuteNIO EMINENTE 457 21 No Direito brasileiro 458 3 CONCEITO 459 4 CLASSIFICACcedilAtildeO DOS BENS PUacuteBLICOS QUANTO Agrave DESTINACcedilAtildeO 459 5 AFETACcedilAtildeO E DESAFETACcedilAtildeO DE BENS PUacuteBLICOS 460 6 CARACTERIacuteSTICAS JURIacuteDICAS ESPECIAIS EM RELACcedilAtildeO AOS BENS

PARTICULARES 460 7 REPARTICcedilAtildeO DOS BENS PUacuteBLICOS DE ACORDO COM A CONSTITUICcedilAtildeO

DA REPUacuteBLICA 462 71 Uniatildeo 462 72 Estado-membro463 73 Municiacutepio463 8 OUTROS BENS PUacuteBLICOS 463 81 Formas de aquisiccedilatildeo463 9 CONSIDERACcedilOtildeES SOBRE OS BENS PUacuteBLICOS TRATADOS NA

CONSTITUICcedilAtildeO465 91 Bens hiacutedricos 465 911 Aacuteguas puacuteblicas465 92 Bens territoriais 466 921 Solo 466 922 Subsolo 469 10 UTILIZACcedilAtildeO DE BENS PUacuteBLICOS POR PARTICULARES 469 101 Bens de uso comum470 1011 Uso anormal de bens de uso comum 470 1012 Uso singular de bens de uso comum 470 1013 Uso singular sobre bens de uso especial 471 1014 Uso privativo de bens puacuteblicos dominiais 471

RESTRICcedilOtildeES AgravePROPRIEDADE E AO DOMIacuteNIO ECONOcircMICO 475 1 RESTRICcedilOtildeES Agrave PROPRIEDADE 475 11 Limitaccedilatildeo administrativa 477 12 Ocupaccedilatildeo temporaacuteria 479 13 Requisiccedilatildeo administrativa 480 14 Servidatildeo administrativa 481 141 Breves consideraccedilotildees sobre servidatildeo civil 481 142 Servidatildeo administrativa 484 15 Tombamento 495 151 Conceito 495 152 Bens passiacuteveis de tombamento 496 153 Natureza juriacutedica do tombamento 498

STJ00100483

uumlivomiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 452

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot453 middot middotmiddotmiddot 454

middot 457 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 457 middotmiddotmiddot middotmiddot middot 457 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 458 middotmiddotmiddot 459 5TINACcedilAtildeO 459 middot middotmiddot 460 cUumlAOSBENS

middotmiddot 460 A CONSTITUICcedilAtildeO

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 462 middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 462 middotmiddot middot middotmiddot 463 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 463 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 463

middot middotmiddotmiddot 463 )SNA

middot middotmiddotmiddot 465 middotmiddot middot middot middotmiddot middot 465 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddot 465 middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 466 middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 466 middotmiddot middot middot 469

middotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot middot 469 middot middotmiddotmiddotmiddot middot 470 middot middot middot 470 middotmiddot middotmiddotmiddot middot 470 middotmiddotmiddotmiddot middot 471 middot middot middot 471

0middot 475 middotmiddot middotmiddotmiddot 475 middot middotmiddot middot 477 middotmiddotmiddot middotmiddot 479 middot middot middot 480 middot middotmiddotmiddot 481 middotmiddot 481 middot middotmiddotmiddot middot 484 middot middot 495 middotmiddotmiddot 495

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot 496 middot 498

154 Efeito do ato de tombamento 498 155 Fundamentos 499 156 Competecircncia para legislar e para tombar 502 157 Espeacutecies de tombamento 505 158 Tombamento provisoacuterio e tombamento definitivo 506 159 Direitos e deveres da entidade ativa do tombamento507 1510 Direitos e deveres do proprietaacuterio de bem tombado 508 1511 Direitos e deveres do novo adquirente 508 1512 Deveres e sujeiccedilotildees do terceiro vizinho de preacutedio tombado 509 1513 Desapropriaccedilatildeo e indenizaccedilatildeo como regra de exceccedilatildeo 5lO 16 Desapropriaccedilatildeo 519 161 Conceito 519 162 Fundamento social 520 163 Fundamento juriacutedico521 164 Forma originaacuteria de aquisiccedilatildeo de propriedade 523 165 Bens desapropriaacuteveis 524 166 Bens natildeo desapropriaacuteveis pela sua natureza524 167 Competecircncias em relaccedilatildeo agrave desapropriaccedilatildeo 525 168 Agentes passivos na desapropriaccedilatildeo 527 169 Identificaccedilatildeo dos pressupostos da desapropriaccedilatildeo 527 1610 Destinaccedilatildeo dos bens adquiridos por desapropriaccedilatildeo 531 1611 Breve comentaacuterio sobre desapropriaccedilatildeo destinada a terceiros 531 1612 Fases da desapropriaccedilatildeo 541 1613 Declaraccedilatildeo 541 1614 Providecircncias administrativas seguintes agrave dedaraccedilatildeo 543 1615 Processo judicial 544 1616 Retrocessatildeo 554 1617 Desistecircncia da desapropriaccedilatildeo 558 1618 Desapropriaccedilatildeo indireta 559 2 INTERVENCcedilAtildeO NO DOMIacuteNIO ECONOcircMICO 560 21 Poliacutecia administrativa 563 22 Participaccedilatildeo direta do Estado no desempenho de atividades econocircmicas 565 221 Monopoacutelio 565 23 Fomento puacuteblico 566

RESPONSABILIDADE CIVIL DO ESTADO POR DANOS EXTRACONTRATUAIS 569 1 EVOLUCcedilAtildeO569 11 Irresponsabilidade 569 12 Responsabilidade com culpa 570 13 Responsabilidade objetiva 572 2 A RESPONSABILIDADE DO ESTADO NO DIREITO BRASILEIRO 574 21 Generalidades 574 22 A responsabilidade do Estado no Direito Positivo 574 221 No Direito Constitucional 574 222 No Direito Civil 576

STJ00100483

23 A responsabilidade do Estado na doutrina brasileira577 24 A responsabilidade do Estado na jurisprudecircncia brasileira por atos da

Administraccedilatildeo Puacuteblica (Poder Executivo) 578 25 Responsabilidade civil do Estado por ato do Legislativo591 26 Responsabilidade civil do Estado por ato do Judiciaacuterio 592 27 Dano indenizaacutevel 594 28 Excludentes de responsabilidade 597 29 Reparaccedilatildeo do dano e regresso 599 3 RESPONSABILIDADE ADMINISTRATIVA E CIVIL DE PESSOAS JURIacuteDICAS

EM VIRTUDE DE CONDUTA ILIacuteCITA Agrave ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 600 31 Consideraccedilotildees introdutoacuterias 600 32 O jeitinho brasileiro deturpado 601 33 Principais regras e princiacutepios juriacutedicos contra a corrupccedilatildeo e improbidade

administrativa 602 34 Consideraccedilotildees sobre a Lei n 128462013 605 341 Consideraccedilotildees gerais sobre a responsabilidade civil e administrativa 605 342 Informaccedilotildees introdutoacuterias sobre a Lei n 128462013 606 343 Atos lesivos 606 344 Responsabilizaccedilatildeo administrativa 607 345 Breves consideraccedilotildees sobre o processo administrativo 609 346 Acordo de leniecircncia610 347 Responsabilizaccedilatildeo judicial 610 348 A constitucionalidade da lei examinada 613 349 Conclusatildeo 615

CONTROLE DA ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 617 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 617 2 CONTROLE ADMINISTRATIVO 618 21 Direito de peticcedilatildeo 620 211 Efeitos dos recursos 620 212 Modalidade de recursos 621 213 Exaustatildeo da via administrativa 623 214 Coisa julgada administrativa 623 22 Algumas consideraccedilotildees sobre o processo administrativo 624 221 Princiacutepios do processo administrativo 625 222 Fases do processo administrativo 626 223 Tipos de processos administrativos 626 3 CONTROLE PELO LEGISLATIVO 633 31 Controle poliacutetico 633 311 Pelo Congresso Nacional 633 312 Pela Cacircmara dos Deputados 635 313 Pelo Senado Federal 635 314 Pela Cacircmara dos Deputados ou pelo Senado Federal 636 315 Comissatildeo Parlamentar de Inqueacuterito (CPI) 636 32 Controles contaacutebil financeiro e orccedilamentaacuterio 637 321 Fiscalizaccedilatildeo das contas 638

STJ00100483

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 577 por atos da

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot578 middotmiddotmiddotmiddot middot middot 591

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 592

middot middotmiddot middotmiddot middot 594

middot middot middotmiddotmiddot middot 597

middot middot middotmiddotmiddot 599 SSOAS JURIacuteDICAS 0 PUacuteBLlCA600

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 600 middot middot middot 601 improbidade

middot middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 602 middot middot middot 605 tistrativa605

middot middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 606 middot middot middot middot 606

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 607

middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot middot 609 middotmiddot middot 610

middotmiddot middot middot middotmiddot 610

middot middotmiddot middotmiddotmiddot middot 613

middotmiddot middotmiddot middot 615

middotmiddot middotmiddot middot 617 middotmiddot middot middot 617

middotmiddot middot 618

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot620 middotmiddot middot 620

middotmiddot middotmiddotmiddotmiddot 621

middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middot middot 623

middot middot middot middotmiddotmiddot 623

middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 624 middot middot 625

middot middotmiddotmiddot middotmiddot 626

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 626 middotmiddot middot middot 633

middot middot middotmiddotmiddot 633

middotmiddotmiddotmiddot middot middot 633 middot middot 635

middot middot middot middot middotmiddotmiddotmiddot 635

middotmiddotmiddot middot middot 636

middot 636

middot middot middotmiddotmiddot middotmiddot 637

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middotmiddot638

4 CONTROLE PELO JUDICIAacuteRIO 640

41 Habeas corpus 640 42 Habeas data 641

421 Condiccedilatildeo para a propositura da accedilatildeo 642

422 Sujeito ativo e passivo 643

423 Objeto 643

424 Competecircncia para processar e julgar 643

425 Execuccedilatildeo de sentenccedila644 43 Mandado de injunccedilatildeo 644

431 Conceito e pressupostos 645

432 Competecircncia para processar e julgar o mandado de injunccedilatildeo 646

433 Evoluccedilatildeo do entendimento do STF sobre o mandado de injunccedilatildeo 646

5 MANDADO DE SEGURANCcedilA 648

51 Conceito 648

52 Origem e evoluccedilatildeo do instituto no Direito brasileiro 649

521 Constituiccedilatildeo de 1934 649

522 Constituiccedilatildeo de 1937 649

523 Constituiccedilatildeo de 1946 649

524 Constituiccedilatildeo de 1967 650

525 Constituiccedilatildeo emendada de 1969651

526 Constituiccedilatildeo de 5 de outubro de 1988 651

53 Comentaacuterio ao inciso LXIX do art 5ordm da Constituiccedilatildeo da Repuacuteblica652

531 Direito liacutequido e certo 652

532 Ilegalidade ou abuso de poder 655

533 Agente puacuteblico responsaacutevel pelo ato e o a ele equiparado 655

534 Objeto do mandado de seguranccedila 661

535 Algumas hipoacuteteses em que o mandado de seguranccedila natildeo eacute cabiacutevel 662 536 Registros sobre o processo da accedilatildeo de mandado de seguranccedila 665 537 Liminar671

6 ACcedilAtildeO POPULAR 680

61 Evoluccedilatildeo legislativa 680

62 Conceito 681

63 Pressupostos 681

64 Accedilatildeo popular preventiva 683

65 Objeto 684

66 Legitimaccedilatildeo ativa e passiva 684

67 Competecircncia685

68 Participaccedilatildeo do Ministeacuterio Puacuteblico 685

69 Consideraccedilotildees sobre o processo 686

7 ACcedilAtildeO CIVIL PUacuteBLICA 687

71 Consideraccedilotildees iniciais 687

72 Pressupostos da accedilatildeo 689

73 Conceito 691

74 Objeto 691

75 Legitimidade 691

76 Foro 693

STJ00100483

77 Funccedilotildees do Ministeacuterio Puacuteblico 693

78 Consideraccedilotildees sobre o processo 694 79 Consideraccedilotildees finais 695

REFEREcircNCIAS 697

STJ00100483

uumlivomiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 452

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot453 middot middotmiddotmiddot 454

middot 457 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 457 middotmiddotmiddot middotmiddot middot 457 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 458 middotmiddotmiddot 459 5TINACcedilAtildeO 459 middot middotmiddot 460 cUumlAOSBENS

middotmiddot 460 A CONSTITUICcedilAtildeO

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 462 middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 462 middotmiddot middot middotmiddot 463 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 463 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 463

middot middotmiddotmiddot 463 )SNA

middot middotmiddotmiddot 465 middotmiddot middot middot middotmiddot middot 465 middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddot 465 middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 466 middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot 466 middotmiddot middot middot 469

middotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot middot 469 middot middotmiddotmiddotmiddot middot 470 middot middot middot 470 middotmiddot middotmiddotmiddot middot 470 middotmiddotmiddotmiddot middot 471 middot middot middot 471

0middot 475 middotmiddot middotmiddotmiddot 475 middot middotmiddot middot 477 middotmiddotmiddot middotmiddot 479 middot middot middot 480 middot middotmiddotmiddot 481 middotmiddot 481 middot middotmiddotmiddot middot 484 middot middot 495 middotmiddotmiddot 495

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot 496 middot 498

154 Efeito do ato de tombamento 498 155 Fundamentos 499 156 Competecircncia para legislar e para tombar 502 157 Espeacutecies de tombamento 505 158 Tombamento provisoacuterio e tombamento definitivo 506 159 Direitos e deveres da entidade ativa do tombamento507 1510 Direitos e deveres do proprietaacuterio de bem tombado 508 1511 Direitos e deveres do novo adquirente 508 1512 Deveres e sujeiccedilotildees do terceiro vizinho de preacutedio tombado 509 1513 Desapropriaccedilatildeo e indenizaccedilatildeo como regra de exceccedilatildeo 5lO 16 Desapropriaccedilatildeo 519 161 Conceito 519 162 Fundamento social 520 163 Fundamento juriacutedico521 164 Forma originaacuteria de aquisiccedilatildeo de propriedade 523 165 Bens desapropriaacuteveis 524 166 Bens natildeo desapropriaacuteveis pela sua natureza524 167 Competecircncias em relaccedilatildeo agrave desapropriaccedilatildeo 525 168 Agentes passivos na desapropriaccedilatildeo 527 169 Identificaccedilatildeo dos pressupostos da desapropriaccedilatildeo 527 1610 Destinaccedilatildeo dos bens adquiridos por desapropriaccedilatildeo 531 1611 Breve comentaacuterio sobre desapropriaccedilatildeo destinada a terceiros 531 1612 Fases da desapropriaccedilatildeo 541 1613 Declaraccedilatildeo 541 1614 Providecircncias administrativas seguintes agrave dedaraccedilatildeo 543 1615 Processo judicial 544 1616 Retrocessatildeo 554 1617 Desistecircncia da desapropriaccedilatildeo 558 1618 Desapropriaccedilatildeo indireta 559 2 INTERVENCcedilAtildeO NO DOMIacuteNIO ECONOcircMICO 560 21 Poliacutecia administrativa 563 22 Participaccedilatildeo direta do Estado no desempenho de atividades econocircmicas 565 221 Monopoacutelio 565 23 Fomento puacuteblico 566

RESPONSABILIDADE CIVIL DO ESTADO POR DANOS EXTRACONTRATUAIS 569 1 EVOLUCcedilAtildeO569 11 Irresponsabilidade 569 12 Responsabilidade com culpa 570 13 Responsabilidade objetiva 572 2 A RESPONSABILIDADE DO ESTADO NO DIREITO BRASILEIRO 574 21 Generalidades 574 22 A responsabilidade do Estado no Direito Positivo 574 221 No Direito Constitucional 574 222 No Direito Civil 576

STJ00100483

23 A responsabilidade do Estado na doutrina brasileira577 24 A responsabilidade do Estado na jurisprudecircncia brasileira por atos da

Administraccedilatildeo Puacuteblica (Poder Executivo) 578 25 Responsabilidade civil do Estado por ato do Legislativo591 26 Responsabilidade civil do Estado por ato do Judiciaacuterio 592 27 Dano indenizaacutevel 594 28 Excludentes de responsabilidade 597 29 Reparaccedilatildeo do dano e regresso 599 3 RESPONSABILIDADE ADMINISTRATIVA E CIVIL DE PESSOAS JURIacuteDICAS

EM VIRTUDE DE CONDUTA ILIacuteCITA Agrave ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 600 31 Consideraccedilotildees introdutoacuterias 600 32 O jeitinho brasileiro deturpado 601 33 Principais regras e princiacutepios juriacutedicos contra a corrupccedilatildeo e improbidade

administrativa 602 34 Consideraccedilotildees sobre a Lei n 128462013 605 341 Consideraccedilotildees gerais sobre a responsabilidade civil e administrativa 605 342 Informaccedilotildees introdutoacuterias sobre a Lei n 128462013 606 343 Atos lesivos 606 344 Responsabilizaccedilatildeo administrativa 607 345 Breves consideraccedilotildees sobre o processo administrativo 609 346 Acordo de leniecircncia610 347 Responsabilizaccedilatildeo judicial 610 348 A constitucionalidade da lei examinada 613 349 Conclusatildeo 615

CONTROLE DA ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 617 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 617 2 CONTROLE ADMINISTRATIVO 618 21 Direito de peticcedilatildeo 620 211 Efeitos dos recursos 620 212 Modalidade de recursos 621 213 Exaustatildeo da via administrativa 623 214 Coisa julgada administrativa 623 22 Algumas consideraccedilotildees sobre o processo administrativo 624 221 Princiacutepios do processo administrativo 625 222 Fases do processo administrativo 626 223 Tipos de processos administrativos 626 3 CONTROLE PELO LEGISLATIVO 633 31 Controle poliacutetico 633 311 Pelo Congresso Nacional 633 312 Pela Cacircmara dos Deputados 635 313 Pelo Senado Federal 635 314 Pela Cacircmara dos Deputados ou pelo Senado Federal 636 315 Comissatildeo Parlamentar de Inqueacuterito (CPI) 636 32 Controles contaacutebil financeiro e orccedilamentaacuterio 637 321 Fiscalizaccedilatildeo das contas 638

STJ00100483

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 577 por atos da

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot578 middotmiddotmiddotmiddot middot middot 591

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 592

middot middotmiddot middotmiddot middot 594

middot middot middotmiddotmiddot middot 597

middot middot middotmiddotmiddot 599 SSOAS JURIacuteDICAS 0 PUacuteBLlCA600

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 600 middot middot middot 601 improbidade

middot middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 602 middot middot middot 605 tistrativa605

middot middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 606 middot middot middot middot 606

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 607

middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot middot 609 middotmiddot middot 610

middotmiddot middot middot middotmiddot 610

middot middotmiddot middotmiddotmiddot middot 613

middotmiddot middotmiddot middot 615

middotmiddot middotmiddot middot 617 middotmiddot middot middot 617

middotmiddot middot 618

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot620 middotmiddot middot 620

middotmiddot middotmiddotmiddotmiddot 621

middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middot middot 623

middot middot middot middotmiddotmiddot 623

middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 624 middot middot 625

middot middotmiddotmiddot middotmiddot 626

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 626 middotmiddot middot middot 633

middot middot middotmiddotmiddot 633

middotmiddotmiddotmiddot middot middot 633 middot middot 635

middot middot middot middot middotmiddotmiddotmiddot 635

middotmiddotmiddot middot middot 636

middot 636

middot middot middotmiddotmiddot middotmiddot 637

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middotmiddot638

4 CONTROLE PELO JUDICIAacuteRIO 640

41 Habeas corpus 640 42 Habeas data 641

421 Condiccedilatildeo para a propositura da accedilatildeo 642

422 Sujeito ativo e passivo 643

423 Objeto 643

424 Competecircncia para processar e julgar 643

425 Execuccedilatildeo de sentenccedila644 43 Mandado de injunccedilatildeo 644

431 Conceito e pressupostos 645

432 Competecircncia para processar e julgar o mandado de injunccedilatildeo 646

433 Evoluccedilatildeo do entendimento do STF sobre o mandado de injunccedilatildeo 646

5 MANDADO DE SEGURANCcedilA 648

51 Conceito 648

52 Origem e evoluccedilatildeo do instituto no Direito brasileiro 649

521 Constituiccedilatildeo de 1934 649

522 Constituiccedilatildeo de 1937 649

523 Constituiccedilatildeo de 1946 649

524 Constituiccedilatildeo de 1967 650

525 Constituiccedilatildeo emendada de 1969651

526 Constituiccedilatildeo de 5 de outubro de 1988 651

53 Comentaacuterio ao inciso LXIX do art 5ordm da Constituiccedilatildeo da Repuacuteblica652

531 Direito liacutequido e certo 652

532 Ilegalidade ou abuso de poder 655

533 Agente puacuteblico responsaacutevel pelo ato e o a ele equiparado 655

534 Objeto do mandado de seguranccedila 661

535 Algumas hipoacuteteses em que o mandado de seguranccedila natildeo eacute cabiacutevel 662 536 Registros sobre o processo da accedilatildeo de mandado de seguranccedila 665 537 Liminar671

6 ACcedilAtildeO POPULAR 680

61 Evoluccedilatildeo legislativa 680

62 Conceito 681

63 Pressupostos 681

64 Accedilatildeo popular preventiva 683

65 Objeto 684

66 Legitimaccedilatildeo ativa e passiva 684

67 Competecircncia685

68 Participaccedilatildeo do Ministeacuterio Puacuteblico 685

69 Consideraccedilotildees sobre o processo 686

7 ACcedilAtildeO CIVIL PUacuteBLICA 687

71 Consideraccedilotildees iniciais 687

72 Pressupostos da accedilatildeo 689

73 Conceito 691

74 Objeto 691

75 Legitimidade 691

76 Foro 693

STJ00100483

77 Funccedilotildees do Ministeacuterio Puacuteblico 693

78 Consideraccedilotildees sobre o processo 694 79 Consideraccedilotildees finais 695

REFEREcircNCIAS 697

STJ00100483

23 A responsabilidade do Estado na doutrina brasileira577 24 A responsabilidade do Estado na jurisprudecircncia brasileira por atos da

Administraccedilatildeo Puacuteblica (Poder Executivo) 578 25 Responsabilidade civil do Estado por ato do Legislativo591 26 Responsabilidade civil do Estado por ato do Judiciaacuterio 592 27 Dano indenizaacutevel 594 28 Excludentes de responsabilidade 597 29 Reparaccedilatildeo do dano e regresso 599 3 RESPONSABILIDADE ADMINISTRATIVA E CIVIL DE PESSOAS JURIacuteDICAS

EM VIRTUDE DE CONDUTA ILIacuteCITA Agrave ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 600 31 Consideraccedilotildees introdutoacuterias 600 32 O jeitinho brasileiro deturpado 601 33 Principais regras e princiacutepios juriacutedicos contra a corrupccedilatildeo e improbidade

administrativa 602 34 Consideraccedilotildees sobre a Lei n 128462013 605 341 Consideraccedilotildees gerais sobre a responsabilidade civil e administrativa 605 342 Informaccedilotildees introdutoacuterias sobre a Lei n 128462013 606 343 Atos lesivos 606 344 Responsabilizaccedilatildeo administrativa 607 345 Breves consideraccedilotildees sobre o processo administrativo 609 346 Acordo de leniecircncia610 347 Responsabilizaccedilatildeo judicial 610 348 A constitucionalidade da lei examinada 613 349 Conclusatildeo 615

CONTROLE DA ADMINISTRACcedilAtildeO PUacuteBLICA 617 1 CONSIDERACcedilOtildeES GERAIS 617 2 CONTROLE ADMINISTRATIVO 618 21 Direito de peticcedilatildeo 620 211 Efeitos dos recursos 620 212 Modalidade de recursos 621 213 Exaustatildeo da via administrativa 623 214 Coisa julgada administrativa 623 22 Algumas consideraccedilotildees sobre o processo administrativo 624 221 Princiacutepios do processo administrativo 625 222 Fases do processo administrativo 626 223 Tipos de processos administrativos 626 3 CONTROLE PELO LEGISLATIVO 633 31 Controle poliacutetico 633 311 Pelo Congresso Nacional 633 312 Pela Cacircmara dos Deputados 635 313 Pelo Senado Federal 635 314 Pela Cacircmara dos Deputados ou pelo Senado Federal 636 315 Comissatildeo Parlamentar de Inqueacuterito (CPI) 636 32 Controles contaacutebil financeiro e orccedilamentaacuterio 637 321 Fiscalizaccedilatildeo das contas 638

STJ00100483

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 577 por atos da

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot578 middotmiddotmiddotmiddot middot middot 591

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 592

middot middotmiddot middotmiddot middot 594

middot middot middotmiddotmiddot middot 597

middot middot middotmiddotmiddot 599 SSOAS JURIacuteDICAS 0 PUacuteBLlCA600

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 600 middot middot middot 601 improbidade

middot middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 602 middot middot middot 605 tistrativa605

middot middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 606 middot middot middot middot 606

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 607

middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot middot 609 middotmiddot middot 610

middotmiddot middot middot middotmiddot 610

middot middotmiddot middotmiddotmiddot middot 613

middotmiddot middotmiddot middot 615

middotmiddot middotmiddot middot 617 middotmiddot middot middot 617

middotmiddot middot 618

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot620 middotmiddot middot 620

middotmiddot middotmiddotmiddotmiddot 621

middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middot middot 623

middot middot middot middotmiddotmiddot 623

middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 624 middot middot 625

middot middotmiddotmiddot middotmiddot 626

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 626 middotmiddot middot middot 633

middot middot middotmiddotmiddot 633

middotmiddotmiddotmiddot middot middot 633 middot middot 635

middot middot middot middot middotmiddotmiddotmiddot 635

middotmiddotmiddot middot middot 636

middot 636

middot middot middotmiddotmiddot middotmiddot 637

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middotmiddot638

4 CONTROLE PELO JUDICIAacuteRIO 640

41 Habeas corpus 640 42 Habeas data 641

421 Condiccedilatildeo para a propositura da accedilatildeo 642

422 Sujeito ativo e passivo 643

423 Objeto 643

424 Competecircncia para processar e julgar 643

425 Execuccedilatildeo de sentenccedila644 43 Mandado de injunccedilatildeo 644

431 Conceito e pressupostos 645

432 Competecircncia para processar e julgar o mandado de injunccedilatildeo 646

433 Evoluccedilatildeo do entendimento do STF sobre o mandado de injunccedilatildeo 646

5 MANDADO DE SEGURANCcedilA 648

51 Conceito 648

52 Origem e evoluccedilatildeo do instituto no Direito brasileiro 649

521 Constituiccedilatildeo de 1934 649

522 Constituiccedilatildeo de 1937 649

523 Constituiccedilatildeo de 1946 649

524 Constituiccedilatildeo de 1967 650

525 Constituiccedilatildeo emendada de 1969651

526 Constituiccedilatildeo de 5 de outubro de 1988 651

53 Comentaacuterio ao inciso LXIX do art 5ordm da Constituiccedilatildeo da Repuacuteblica652

531 Direito liacutequido e certo 652

532 Ilegalidade ou abuso de poder 655

533 Agente puacuteblico responsaacutevel pelo ato e o a ele equiparado 655

534 Objeto do mandado de seguranccedila 661

535 Algumas hipoacuteteses em que o mandado de seguranccedila natildeo eacute cabiacutevel 662 536 Registros sobre o processo da accedilatildeo de mandado de seguranccedila 665 537 Liminar671

6 ACcedilAtildeO POPULAR 680

61 Evoluccedilatildeo legislativa 680

62 Conceito 681

63 Pressupostos 681

64 Accedilatildeo popular preventiva 683

65 Objeto 684

66 Legitimaccedilatildeo ativa e passiva 684

67 Competecircncia685

68 Participaccedilatildeo do Ministeacuterio Puacuteblico 685

69 Consideraccedilotildees sobre o processo 686

7 ACcedilAtildeO CIVIL PUacuteBLICA 687

71 Consideraccedilotildees iniciais 687

72 Pressupostos da accedilatildeo 689

73 Conceito 691

74 Objeto 691

75 Legitimidade 691

76 Foro 693

STJ00100483

77 Funccedilotildees do Ministeacuterio Puacuteblico 693

78 Consideraccedilotildees sobre o processo 694 79 Consideraccedilotildees finais 695

REFEREcircNCIAS 697

STJ00100483

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 577 por atos da

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot578 middotmiddotmiddotmiddot middot middot 591

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 592

middot middotmiddot middotmiddot middot 594

middot middot middotmiddotmiddot middot 597

middot middot middotmiddotmiddot 599 SSOAS JURIacuteDICAS 0 PUacuteBLlCA600

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 600 middot middot middot 601 improbidade

middot middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 602 middot middot middot 605 tistrativa605

middot middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 606 middot middot middot middot 606

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 607

middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot middot 609 middotmiddot middot 610

middotmiddot middot middot middotmiddot 610

middot middotmiddot middotmiddotmiddot middot 613

middotmiddot middotmiddot middot 615

middotmiddot middotmiddot middot 617 middotmiddot middot middot 617

middotmiddot middot 618

middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot620 middotmiddot middot 620

middotmiddot middotmiddotmiddotmiddot 621

middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middot middot 623

middot middot middot middotmiddotmiddot 623

middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 624 middot middot 625

middot middotmiddotmiddot middotmiddot 626

middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot 626 middotmiddot middot middot 633

middot middot middotmiddotmiddot 633

middotmiddotmiddotmiddot middot middot 633 middot middot 635

middot middot middot middot middotmiddotmiddotmiddot 635

middotmiddotmiddot middot middot 636

middot 636

middot middot middotmiddotmiddot middotmiddot 637

middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middotmiddot638

4 CONTROLE PELO JUDICIAacuteRIO 640

41 Habeas corpus 640 42 Habeas data 641

421 Condiccedilatildeo para a propositura da accedilatildeo 642

422 Sujeito ativo e passivo 643

423 Objeto 643

424 Competecircncia para processar e julgar 643

425 Execuccedilatildeo de sentenccedila644 43 Mandado de injunccedilatildeo 644

431 Conceito e pressupostos 645

432 Competecircncia para processar e julgar o mandado de injunccedilatildeo 646

433 Evoluccedilatildeo do entendimento do STF sobre o mandado de injunccedilatildeo 646

5 MANDADO DE SEGURANCcedilA 648

51 Conceito 648

52 Origem e evoluccedilatildeo do instituto no Direito brasileiro 649

521 Constituiccedilatildeo de 1934 649

522 Constituiccedilatildeo de 1937 649

523 Constituiccedilatildeo de 1946 649

524 Constituiccedilatildeo de 1967 650

525 Constituiccedilatildeo emendada de 1969651

526 Constituiccedilatildeo de 5 de outubro de 1988 651

53 Comentaacuterio ao inciso LXIX do art 5ordm da Constituiccedilatildeo da Repuacuteblica652

531 Direito liacutequido e certo 652

532 Ilegalidade ou abuso de poder 655

533 Agente puacuteblico responsaacutevel pelo ato e o a ele equiparado 655

534 Objeto do mandado de seguranccedila 661

535 Algumas hipoacuteteses em que o mandado de seguranccedila natildeo eacute cabiacutevel 662 536 Registros sobre o processo da accedilatildeo de mandado de seguranccedila 665 537 Liminar671

6 ACcedilAtildeO POPULAR 680

61 Evoluccedilatildeo legislativa 680

62 Conceito 681

63 Pressupostos 681

64 Accedilatildeo popular preventiva 683

65 Objeto 684

66 Legitimaccedilatildeo ativa e passiva 684

67 Competecircncia685

68 Participaccedilatildeo do Ministeacuterio Puacuteblico 685

69 Consideraccedilotildees sobre o processo 686

7 ACcedilAtildeO CIVIL PUacuteBLICA 687

71 Consideraccedilotildees iniciais 687

72 Pressupostos da accedilatildeo 689

73 Conceito 691

74 Objeto 691

75 Legitimidade 691

76 Foro 693

STJ00100483

77 Funccedilotildees do Ministeacuterio Puacuteblico 693

78 Consideraccedilotildees sobre o processo 694 79 Consideraccedilotildees finais 695

REFEREcircNCIAS 697

STJ00100483

77 Funccedilotildees do Ministeacuterio Puacuteblico 693

78 Consideraccedilotildees sobre o processo 694 79 Consideraccedilotildees finais 695

REFEREcircNCIAS 697

STJ00100483