akiko santos, ciência pós-moderna e educação

Post on 16-Nov-2015

3 Views

Category:

Documents

0 Downloads

Preview:

Click to see full reader

DESCRIPTION

TEXTO FALA DA POS MODERNIDADE

TRANSCRIPT

  • 31/03/2015 AkikoSantos,Cinciapsmodernaeeducao

    http://bibliotecavirtual.clacso.org.ar/ar/libros/brasil/cpda/estudos/seis/akiko6.htm 1/5

    EstudosSociedadeeAgriculturaautores|sumrio

    AkikoSantosCinciapsmodernaeeducao

    EstudosSociedadeeAgricultura,6,julho1996,198206.AkikoSantosprofessoradaUFRRJ.

    medidaquerevisamosabibliografiasobreachamadacinciapsmoderna,maispercebemosadistnciaentreteoriaeaprticanaeducao.Duranteaeramoderna,aprticaeducativaseautonomizoudasuateoria,fazendocrerqueelaeastcnicasdidticaseramneutras.Esseestratagemasetransformouemsensocomumentreosprofessoresdedidtica,facilitandoasmanipulaespelosplanejadoreseducacionais(digasedepassagemqueatcnicadeplanejamentotambmsetransformouemuminstrumentoneutro).Eassim,essesprofessores(neutros)juntoaostcnicoseducacionais(igualmenteneutros)planejamaeducaoomitindoaexistnciadarelaoqueaprticamantmcomateoria.Enquantoisso,asteoriasalternativascorremparaleloprticaconservadora.AchamadaPedagogiaCrticoSocial(Libneo,19911995),apesardeassumidapormuitosprofessores,semantmnareaterica,semcontudo,conseguirpenetraretransformarasprticasreceiturias.Podemosatribuiraraizdesseproblematradiodacincianewtonianocartesiana,queestruturoueorganizounosaeducao,comotambmaformaoepensamentodecadaserhumanoduranteos400anosdesuahegemonia.Estadominaotemdeixadoprofundasmarcasculturaisedecomportamento.NodizerdeMoreira(1994),atradiodacinciamoderna,deinspiraodisciplinar,abasedoreducionismoedaconcepodualdarealidadeouseja,deummundoconstitudodisciplinarmente,porconceitos,teoriasetcnicasdecadacinciaeprofisso,(que)representamnocontextodatradioummundosegmentado,recortadoefragmentado.(Moreira:1994).Nachamadaerapsmoderna,[1]essascaractersticasdacinciamodernavmsofrendomudanasegerandoumconjuntodeprincpiosqueestoseconformandoatravsdanecessidadedeumolharmaisabrangente,princpioscadavezmaiscentradosnoreconhecimentodacomplexidadedoservivoedoprprioconhecimento.Estasnotaspretendemtosomentesistematizaralgunsdessesprincpiosapartirdeumabibliografiaquediscuteaepistemologiacientficacommaioresinsinuaessobrenossocampotemticodaeducao,edadidtica,emparticular.Princpiodainterdisciplinaridade/transdisciplinaridadeUmaproposiomaisgeralassinalaqueascincias,natradio,fragmentadasemseusdiversoscompartimentosestanques,agoraestoseinterrelacionandocadavezmaismedidaquesebuscaumaabordagemmaisabrangentedosfenmenoshumanosenaturais,reivindicandoseumaexplicaomaisradicaleglobal,isto,semperderacomplexidadedaparteedodiverso.Adenominaointerdisciplinaridadejnocomportaosignificadodaultrapassagemempreendidapelasdiversasdisciplinasnasquaisestocontidososconhecimentosestruturadossobparmetrosepistemolgicosespecficosacadareadeconhecimento.Desserelacionamentoedessaultrapassagemsurgeumnovocorpocognitivo,daporqueosquehojepretendemmaiorrigorterminolgicopreferemusaradenominaotransdisciplinaridade,significandootermoumaultrapassagemdasfronteirasepistemolgicasdecadacincia,entendidacomoumaconstruoebuscadeautoconhecimento,nosecontentandocomrazesejustificativasprconcebidas.Portanto,umarupturacomoparadigmaprevalecentenacinciamoderna.Desdediversasreasdacincia,cientistascontemporneostmreveladoelementosfundamentaisparaacompreensodomododeconscinciadainserodohomem

    http://bibliotecavirtual.clacso.org.ar/ar/libros/brasil/cpda/estudos/primeira.htmhttp://bibliotecavirtual.clacso.org.ar/ar/libros/brasil/cpda/estudos/crono.htmhttp://bibliotecavirtual.clacso.org.ar/ar/libros/brasil/cpda/estudos/autor.htm

  • 31/03/2015 AkikoSantos,Cinciapsmodernaeeducao

    http://bibliotecavirtual.clacso.org.ar/ar/libros/brasil/cpda/estudos/seis/akiko6.htm 2/5

    navida.Talcomplexidadedestriasformastradicionaisdecompreenderarelaodoshomensentresiedestescomomundoexterior,e,porconseguinte,sugereumatransformaoradicalnaeducaocomoinstituioescolar.Comosesabe,oespaoescolarconstituiolugarondeseprocessamoselementosindividuais,coletivos,apartirdasinteraesalunosalunos,alunosprofessores,alunosinstituies,alunosfenmenossociaismediadospeloconhecimento,abarcandotalexperinciaatotalidadenaparticularidade,visandoaformaodocidadoesuaautonomiadentrodoprocessocoletivo.Oseducandos,atravsdeumarededereferenciaisdeleituradomundo,voconstruindoereconstruindoasimesmosnassuasinteraesmediadaspeloconhecimento.Estarededereferenciais,queconstituemoparadigmaeducacional,recentementetemseampliadocomestudossobreoprocessodeconhecimento,oqualpermanecedispersoemmltiploscompartimentosdascinciasfsicas,biolgicasehumanas.Atravsdatransdisciplinaridadevemsetentandoorganizarquestesrelativasaumobjetodepesquisaemcomum.Oconhecimentopassariaaser,portanto,resultadodeumarededearticulaesquerequerumaparatoquepermitaodilogodosdiferentesenfoques.PrincpiodainterdependnciaAcinciacontemporneavemrefutandooparadigmapedaggicoestruturadocombasenascategoriaslgicasementalistas,assentadasnodualismocorpo/mente,razo/emoo,sujeito/objeto.Elatemprocuradoresgataropapeldasemoesnasatividadeshumanas(Goleman:1996),realaainseparabilidadedosujeitoobjetonoconhecimentodosfenmenosnaturais(Morin:1991)edocosmos(Gleick,1990),mostrandoantimainterrelaodestascategorias,desatualizando,emconseqncia,aspedagogiasestruturadascombaseemdualidades.Acomplexidadedaatividadepedaggicadeveexpressarentoacomplexidadedoserhumano,ouseja,osnossoseducandosensmesmos,osprofessores.Senamodernidadetratvamososeducandoscomoumpadro,ousimplesmenteumaabstrao,transmitindolhesoconhecimentodeformaracionalistaefragmentriamediantetcnicasdidticasmecanicistas,napsmodernidade,ainterdependnciapassaaserodesafio,seconsiderarmosasincursesfeitasporcientistascontemporneosdediversasreasconstruindoumnovoolharsobreohomem,anaturezaeoprprioconhecimento.PrincpiodaautoorganizaoOparadigmaeducacionalmodernoignoraoladosubjetivodoaprendenteeapresentaoconhecimentodentrodeumaestruturafragmentada,cientificista,lineareahistrica,transformandooemcontedovazio,mecnico,desligadodaconstruodasubjetividadeedoprocessovital.Nestesentido,MaturanaeVarela,desdeavertentedabiologia,tmdadodecisivacontribuio,revelandooladosubjetivodaconstruodoconhecimento,atravsdoseuconceitodeautopoise(autofazerse)comocaractersticadeumorganismovivo,queseconstriasiprprioeseadaptaaomeio(MaturanaeVarela:1995).Asocializaoquecaracterizaoserhumanoenvolvedeformacomplexaaapreensodeumarealidadeobjetivadaprenhadesentidos,queservemdesubstratoparaaconstruodeumarealidadesubjetivada.Nesteprocessooserhumanoherdatodaahistriadahumanidade,tornandosecapazdesobreviver,assimsetransformandonumcidadointegradoaojinstitudo.Talprocessoseefetivaatravsdeperturbaeseembatessubjetivosdoseremconstruo.Tornasecomplexoresponderaperguntastaiscomo:comoseconstrioconhecimento?quaisasdificuldades?osprofessoresatuamdeacordocomoprocessovital,reveladoporMaturanaeVarela,dosujeitoqueapreende,reflete,reconstriasiprprioeasuasrelaescomomundo?Nodizerdessesdoisautores,aaprendizagemumaexpressodoacoplamentoestrutural,quesempremanterumacompatibilidadeentreooperardoorganismoeomeio(Idem).AestaindissociabilidadeconvergemasconclusesdopesquisadorDanielGoleman(1996)edeAntnioDamsio(1996),revelandoaunicidadedocorpo/mente,razo/emoo,embuscadeequilbrionumcontextodeconflitosetenses,numprocessodinmicoeaberto.Aspesquisasoriundasdoestudodocrebro,dabiologia,daneurofisiologiademonstramanecessidadedereajustarmosaconcepodoprocessode

  • 31/03/2015 AkikoSantos,Cinciapsmodernaeeducao

    http://bibliotecavirtual.clacso.org.ar/ar/libros/brasil/cpda/estudos/seis/akiko6.htm 3/5

    aprendizagem,docurrculo,darelaoqueosprofessoresestabelecemcomoseducandos,daexpectativaeavaliaoqueseconstri.Atravsdocontrasteentreesseprincpiodaautoorganizaoeaprticausualnaeducao,tornasecompreensvelporqueineficazaintervenodosprofessoresnosmoldesatuais,ocasionandoosconhecidosresultados:fracassos,altosndicesdeevasoerepetncianosistemaeducacional,etc.,semsubestimaraindaosfatoressocioeconmicosqueaatuam,exigindo,porsuavez,novosolharesenovoscaminhosparaestruturaraatividadepedaggica.Odesafiopostoparaainstituioescolarconsistenaintegraodasatividadespedaggicascomasdescobertasqueascinciasestodesenvolvendoatualmente,oque,porcerto,vemdemolirmuitasposturasqueaindahojesosensocomumentreospedagogoseaomesmotempoirobriglosaampliarosfundamentosdaeducao,conseqentementeensejandoumreajustedaprticaeducativa.PrincpiodaincertezaedocaosorganizadorAcinciamodernaconstruiuseapartirdaordem,dacertezaedahierarquizao.Acinciapsmodernacontrapeseaestedeterminismo,mostrandootecidodeacontecimentos,aes,interaes,retroaes,acasos,traosdeconfuso,oinextrincvel,adesordem,aambigidade,aincerteza,indeterminaes,fenmenosaleatrios(PessisPasternak,1993)ouseja,demonstraqueosfenmenosestudadospassamdeumestadodesordenadoaumestadoordenado,oquequerdizerquedocaossurgeaordem.Aincertezasemantmnoslimitesdonossoentendimentocomonosfenmenosaseremobservados,requerendoconscinciadaspossibilidadeselimitaesdaprpriacincia,poisnemtudopassveldemedio.Acomplexidadeconstitui,assim,umanovaatitudeparacomoconhecimento.PrincpiohologrficoAoprincpiodadiviso,daspartesedotododoparadigmaclssico,acinciapsmodernacontrapeasuavisohologrfica,afirmandoqueapartenosomenteestdentrodotodo,senoqueotodotambmestdentrodaparte.Comisso,ressaltaoparadoxodounoedomltiplo,ouseja,dantimarelaoeinterdependnciaentreaparteeotodo.Aparteexplicandoseatravsdotodo.Comasuadisjuno,correseoriscodaperdadesignificao(Petraglia:1995).ParaDavidBohn(apudTalbot:1991),muitosdosnossosproblemasocorremdevidoanossatendnciaemfragmentaromundo,ignorarainterligaodinmicadetodasascoisasedesconhecerqueouniversoconstitudocomoumholograma.Ouseja,tudonouniversopartedeumcontnuoqueoautorchamadeholomovimento,devidoasuanaturezaativaedinmica.KarlPribram(idem),umneurofisiologistadaUniversidadedeStanford,estudandoocrebro,chegasmesmasconclusesdeDavidBohn,umfsicoquntico,edeclaraqueocrebroumhologramaenvoltoporumuniversohologrfico,ouseja,essavisoabreumanovaperspectivaaospesquisadores.Trataseagoradedesenvolverummovimentocontrrioaodedesmontarconjuntosefragmentartotalidadesparaexplicarquearealidadeeaspartesspodemsercompreendidasapartirdesuasinterrelaescomadinmicadotodoouseja,ressaltandose,ainterrelaoeainterdependnciadosmltiplosnveisdarealidade.SistemacomplexodinmicoeadaptativoPorsuavez,acomplexidadeenglobadiversoselementos,distintoseheterogneos,jnosendomaissuficienteaanliseatravsdoestatutocartesiano,exigindoseumasntesemaisglobalizadora.Ocomplexonoseexplicamedianteparticularidadesouasespecificidadesdomaissimples,ejnotematransparnciaqueespervamosencontrarnanaturezapelocontrrio,encontramosaopacidade,processosirredutveisdeestruturasdissipativas(Prigogine:1992),queserecriameserenovamnotempoenadinmicasubjetivaeintersubjetivadasintervenesaleatrias.Oestatutodeheterogeneidade,quecaracterizaacomplexidade,revelasepordiferentesrefernciaselinguagensdistintas,quesefazemcopresentesnarealidadesemperderem,noentanto,asuaespecificidade(Burhan:1993).Oparadigmadacomplexidaderompecomopensamentolinear,hierarquizanteereducionista.SegundoEdgarMorin,acomplexidadeaextremaquantidadedeinteraesedeinterfernciasentreumnmeromuitograndedeunidades(...)quedesafiamasnossaspossibilidadesdeclculomasacomplexidadeabrangetambmindeterminaes,fenmenosaleatrios(...)Elaconvivecomumapartedaincerteza,sejanasraiasdenossoentendimento,sejainscritanosfenmenos(...)porissoqueprecisamosconceberoUniversoapartirdaquiloquedenomineiotetragrama:

  • 31/03/2015 AkikoSantos,Cinciapsmodernaeeducao

    http://bibliotecavirtual.clacso.org.ar/ar/libros/brasil/cpda/estudos/seis/akiko6.htm 4/5

    ordem/desordem/interaes/organizao(...)Elenosrevelaasuacomplexidade(...)Oobjetivodoconhecimentonodescobrirosegredodomundonumapalavrachave.dialogarcomomistriodomundo(PessisPasternak:1993).Noespaodasescolas,aheterogeneidadeelinguagensdistintasestodadas,masaeducaomodernadirecionaodesenvolvimentodosalunoscombasenumacompreensoestabelecidapelatradionewtonianocartesiana,selecionandofatoresprioritrios,fragmentandotantooconhecimento,comooaprendente,submetendotodasasatividadesaumaformadecontroleautoritrioeunidirecional,sobremaneiradesconhecendooprocessosubjetivoepessoaldaconstruodoconhecimento.Onovocenrioepistemolgicodacomplexidade(Abreu:1995)repercutenaeducaoeexigeconhecerpordiferentesticas,entenderefalardiversaslinguagenseconsiderarvriossistemasdereferncias.Dessemodo,nocampodapesquisaeducacionalficapatenteainsuficinciadeumnicoparadigmaepistemolgico/metodolgicoparapenetraromundoconstitudopelaatividadeeducacional,permeadoquepelosvalores,crenas,manifestaesdeinmerasculturasqueinteragemnaconstruodemundosinterioresdecadacomponente.Oenunciadodosprincpiosqueoraresumimosdabibliografiaconstituiapenasumatentativadechamaraatenoparaalgumaspostulaesqueemergemdediversasreasdacinciacontempornea.Emboranossasrefernciasselimitemaumnmerorelativamentepequenodeautores,temosindciosparacrerquetaiselaboraestmincidnciaserepercussesmaisamplaseprofundas.Taisavanosqueacinciapsmodernaesttornandopblico,seguramente,tmconseqnciasimediatasparaaEducaoetransformamseeminstigantessubsdiosparatodosaquelesquesepreocupamcomofenmenoeducacional.EssasquesteseprincpiostendemaserorganizadosemtornodoqueestsendochamadodeTeoriadosSistemasDinmicosComplexos.Istotudovempermitindofalarhojedeumparadigmadacomplexidade,afirmandosecomoumpensamentoemergenteemcontraposioaoparadigmadaeramoderna.ComojfoiantecipadopelacolocaodeThomasKuhn(1991),oparadigmamodernoentradefinitivamenteemcriseejpresenciamososurgimentodenovosprincpiosparaoequacionamentodosproblemas,exigindoumnovoolharsobreaeducao.Sequeremosconstruirumensinodequalidade,combaterasmazelasdoSistemaEducacional(semmenosprezarascausassocioeconmicas),tornaseimprescindvelrepensaraprticaeducativaatravsdasteoriasqueafundamentamechamaratenodosprofessoresparaosavanosdacinciapsmoderna,cujaimportnciadetalmontaquesignificanosomenteaprendernovosconceitos,comosobremaneiraimplicanamudanadeatitudesdosprprioseducadores.

    RefernciasbibliogrficasAbreu,Laerthe.Ocenrioepistemolgicodacomplexidade.TeseapresentadaUnimep,1995.Assmann,Hugo.Psmodernidadeeagirpedaggico.In:VIIIEndipe,Florianpolis,maiode1996.Burhan,T.F.Complexidade,multirreferencialidade,subjetividade:trsrefernciaspolmicasparaacompreensodocurriculumescolar.In:Emaberto,ano12,58,abril/junho1993.Damsio,Antnio.OerrodeDescartes.SoPaulo,CompanhiadasLetras,1996.Goleman,Daniel.Intelignciaemocional.RiodeJaneiro,Objetiva,1996.Gleick,James.Caos:acriaodeumanovacincia.RiodeJaneiro,Campus,1990.Kuhn,ThomasS.Aestruturadasrevoluescientficas.SoPaulo,Perspectiva,1991.Libneo,J.C.Pedagogiaemodernidade:presenteefuturodaescola.In:VIIEndipe,Goinia,1995.__________.Didtica.SoPaulo:Cortez,1991.Maturana,H.eVarela,F.Arvoredoconhecimento.Campinas,PsyII,1995.Moreira,Roberto.Sociedadeeuniversidade:ascincotesesequivocadas.Estudos

  • 31/03/2015 AkikoSantos,Cinciapsmodernaeeducao

    http://bibliotecavirtual.clacso.org.ar/ar/libros/brasil/cpda/estudos/seis/akiko6.htm 5/5

    SociedadeeAgricultura,3,novembro1994.Morin,Edgar.Introduoaopensamentocomplexo.Lisboa,InstitutoPiaget,1991.PessisPasternak,Guitta.DoCaosIntelignciaArtificial.SoPaulo,Unesp,1993.Petraglia,I.C.EdgarMorin:aeducaoeacomplexidadedoseredosaber.Petrpolis,Vozes,1995.Prigogine,I.eStengers,I.Entreotempoeaeternidade.SoPaulo,CompanhiadasLetras,1992.Talbot,Michael.Ouniversohologrfico.SoPaulo,CrculodoLivro,1991.

    Notas[1]Paraumarefernciaaoconceitodepsmodernidade,trabalhadoapartirdosautoresclssicos(Foucault,Lyortard,Derrida,Habermas),verAssmann(1996).

top related