ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1995 ΑΡΙΘ. issn...
Post on 15-Jul-2020
20 Views
Preview:
TRANSCRIPT
Ο Κ Τ Ω Β Ρ ΙΟ Σ - Ν Ο Ε Μ Β Ρ ΙΟ Σ - Δ Ε Κ Ε Μ Β Ρ ΙΟ Σ 1995 ΕΤΟΣ 19° - Τ Ο Μ Ο Σ θ - ΤΕΥΧΟ Σ 73 Α Ρ ΙΘ . IS S N 1106 - 2118
« Μ Ο Υ Σ Τ Ο Τ Ρ Ι Μ Η Ν Ι Α Ι Ο
Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο
Π Ο Λ Ι Τ Ι Σ Τ Ι Κ Η Σ
Ε Τ Α Ι Ρ Ε Ι Α Σ
Ν Α Ο Υ Σ Α Σ
Ο Χρ ίσ το ς Βασ ιλε ίου Σ έρμπος μαΖι με τον Κοπετόν Α κρ ίτα (ΙΚων/νος Μ οΖαράκης) καί Κοπετόν Μπούα (Σπόρος Σπυρομήλιος) οτο Ά ν ω Σ έ λ ι το 1905.
Αρχείο του Μακεδονικού Αγώνα περιοχής Ναουσης
Φυλάξτε τα τεύχη της «Νιάουστας»
Π αλαιά τεύχη μπορείτε να προμηθευτείτε από τα γρ α φ ε ί« του Συλλόγου
Η «ΝΙΑΟΥΣΤΑ» σ τη ρ ίζ ε τα ι σ τη ν α γά π η και το ε ν δ ια φ έρ ο ν
τω ν σ υ νδ ρ ο μ η τώ ν τ η ς
Π α ρ α κ α λ ο ύ μ ε να μ ε ρ ιμ ν ή σ ε τε γ ια τη ν α να νέω σ η
τ η ς σ υ νδ ρ ο μ ή ς σ α ς
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΝΛΟΥΣΗΣ
1) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ ΝΑΟΥΣΗΣ 2) ΜΝΗΜΗ ΑΗΜΗΤΡΙΟΥ ΤΣΑΜΗ ΚΑΡΑΤΑΣΙΟΥ
ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΛΕΙΨΟΥΝ ΑΠΟ ΚΑΝΕΝΑ ΝΑΟΥΣΑΙΤΚΟ ΣΠΙΤΙ
ΜΠΟΡΕΙΤΕ ΝΑ ΤΑ ΠΡΟΜΗΘΕΥΤΕΙΤΕ ΑΠΟ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ
ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΑ ΓΡΑΦΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΝΑΟΥΣΗΣ
στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Νάουσας. Τηλέφωνα 24.102 και 22.575
Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Βέροιας
ν'·· ■■
“ Ν Ι Α Ο Υ Σ Αγαπητοί, φίλοι
Π ΕΡΙΟ Δ ΙΚΗ Ε Κ Δ Ο Σ Η Τ Η Σ Π Ο Λ ΙΤ ΙΣ Τ ΙΚ Η Σ Ε Τ Α ΙΡ ΙΑ Σ - Α Ν Α Σ Τ Α Σ ΙΟ Σ Μ ΙΧΑ Η Λ Ο Λ Ο Γ ΙΟ Σ -
Ο Κ Τ Ω Β Ρ ΙΟ Σ — Ν Ο Ε Μ Β Ρ ΙΟ Σ — Έ το ς 19ο - Τόμος Θ ' - Τ εύχος 73 Αρ ιβμός Ιβ β Ν 1106 2 118
ΙΔΡΥΤΑΙ:
Το Διοικητικά Συμβούλιο της Π ολιτιστικής Ετοα ρείο,ς Νάουσας «Αν,οκττάσιος Μιχοπήλ ο Λόγιος» και η συντακτική επιτροπή του περιοδικού «ΝΙΑΟΥΣΤΑ»
σ α ς εύχονται ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ Υ γεία και Ε υτυχία το 1996
Σύλλογος Αποφοίτω ν Νάουσας, Οδυσοεύς Ντινόπουλος 1
Σ Υ Ν Τ Α Κ Τ ΙΚ Η ΕΠΙΤΡΟΠΗ:Ελένη Μήτσισλα - Ζ εγκ ίνη , Λ ευκή Σαμαρά Χρηστός Μ παταντξής, Α λέξανδρος Ο ικονόμου
ΓΡΑΦ ΕΙΑ Π ΕΡ ΙΟ Δ ΙΚΟ Υ :Δημοτική Β ιβλιοθήκη ΝάουσαςΔ ιον. Σολωμού 3. Τ .Κ . 59200 Ν Α Ο Υ Σ ΑΤηλ. 0332 /24 .102 & 22.575 __
Α Ν Τ ΙΠ Ρ Ο Σ Ω Π Ο Σ Β Ε Ρ Ο ΙΑ ΣΓ ιάννης Καρατσ ιώ λης - Γεω πόνος τηλ. 60.331
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΕΞΩ Φ ΥΛΛΟ ΥΑπό το αρχε ίο τη ς Π ολιτ ιστ ικής Ε τα ιρ ε ία ς Νάουσας
Σ Τ Ο ΙΧ Ε ΙΟ Θ Ε Σ ΙΑ - ΕΚΤΥΠ Ω ΣΗ :
Σ ' αυτό το τεύχος το 73ο αρχίζουμε την δημοσίευση των αρχείω ν του Μακεδονικού Α γώνα που αφορά την περιοχή μας, παραθέτοντας αυθεν τικά σ το ιχεία και σχόλια ornó τον πλέον αρμόδιο γ ια το θέμα κ. Γ ιώ ργο Τουσίμη τον οποίο ευχαρ ιστούμε θερμά γ ια την συνεργασία του.
Επίσης ευχαριστούμε γ ια άλλη μιά φορά την «Φωνή της Νσούσης» και τον κ. Πέτρο Δεινόπου- λο που με την ευγενική τους χο ρ η γ ία αποκτήσαμε αυτό το πολύτιμο αρχείο .
Τυπογραφείο Αντώνη Γ . Μ αυρογένη Καλή ΧρονιάΑντων. Καμάρα 3 — Θεσσαλονίκη Τηλέφωνα 260.140 & 261.747 - FAX 261747
Π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν αΙσ το ρ ικ ά
Τ Α Σ Ο Υ Λ Α Σ Σ ΙΟ Υ Γ Γ Α Ρ Η - Δ Ο ΥΔ Ο Υ : Ξύλα γιατου Χρ ιστού σελ. 160
ΓΙΑΝ Ν Η Μ Ο Σ Χ Ο Π Ο Υ Λ Ο Υ : Μ ανουήλ ο του Γεω ρ γίου Ζωγράφου εκ Σ ελ ίτ ο η ς και η ε ικόνα της Π ανάγ ιο ς του 1843 στον Γ ιδά 161
Π ΕΤΡΟ Υ Δ Ε ΙΝ Ο Π Ο Υ Λ Ο Υ : Γενίτσαροι κα ι Μπού-λεο στη Νάουσα και στα Λ εχα ινά 162
Ε Λ Ε Ν Η Σ Μ Η Τ Σ ΙΑ Λ Α - ΖΕ ΓΚ ΙΝ Η : Η σωτηρία τηςο ικογένε ια ς Ν . Γ ιομαλή κα ί του μικρού Βλάχου 165
Θ Ω Μ Α ΓΑ ΒΡ ΙΗ Λ ΙΔ Η : Η Π αναγ ιά του Γκέγκα 167Α Χ ΙΛ Λ Ε Α ΓΚΟ ΥΤΑ : Μ έρ ε ς του 1910 169Α ΓΠ ΕΛ Ο Υ Β ΑΛ Τ Α Δ Ω ΡΟ Υ : Αναφορά σε β ιο τεχν ίε ς
κα ί β ιομηχαν ίες τη ς προπολεμ ικής Νάουοας κα ί τη ς Θ εσσαλον ίκη ς 172
ΓΕ Ω ΡΓ ΙΟ Υ Μ ΙΝ ΤΣΗ : Η β ιομηχανική ανάπτυξη της Ν άουσας κα ί τ η ς λο ιπή ς Κ εντρ ική ς Μ α κεδ ο ν ία ς στα τέλη της τουρκοκρστίος 174
Γ ΙΩ Ρ Γ Ο Υ Τ Ο Υ Σ ΙΜ Η : Ανέκδοτη εμπκττευτική α λ ληλογραφ ία του Κοπετόν Ακρ ίτα (Κώστα Μ ο- ξοράκη) με το Π ροξενε ίο Θ εσσαλον ίκης. Μ ά ιο ς 1905 — Σ επτέμβρ ιο ς 1905 177
Λα ο γρ α φ ικ άΣ Τ Ε Λ ΙΟ Υ Κ Ο Ψ Α Χ Ε ΙΛ Η : Δ ιονυσ ιακά δρώμενα στο
χω ρ ιά Μ ελ ικ ή 187Ν ΙΚ Ο Υ Σ Π Α Ρ Τ Σ Η : Τα μ ικρου ϊπαγγέλματο 188
Λ ο γ ο τ ε χ ν ικ ά — Δ ιά φ ο ρ αΑ ΛΕΣ . ΙΠΑΠΑΔΙΑΜ ΑΝΤΗ : Φώτα — Ολόφωτα 191Φ ΙΛΩΤΑ Α Δ Α Μ ΙΔ Η : Ό χ ι στο Ρατσ ισμό Ό χ ι στο
Φασισμό 194Β Α Σ ΙΛ Η ΙΠΑΠΠΑ: Π ο ρ ε ία προς την Ο μ ογένε ιο 198
Δ ρ α σ τ η ρ ιό τ η τ ε ς Σ υ λ λ ό γ ω ν — Γ ε ω ρ γ ικ άΜ .Ε Χ .Σ .Ν . Κοπανού -Η Μ ίεΖ α - 203Ν ΙΚ Ο Υ Σ Π Α Ρ Τ Σ Η : Κλαδέματα γ ιο χαμηλά δένδρα
ροδακ ιν ιά ς 205
//)}/
}
/>))
Το Δ ιο ικ η τικ ό Σ υ μ β ο ύ λ ιοτ η ς Π ολ ιτ . Ε τ α ιρ ε ία ς Ν άουσ ας « Α να σ τά σ ιο ς Μ ιχαήλ ο Λ ό γιο ς»
Λ ΕΥ Κ Η Σ Α Μ Α Ρ Α , Πρόεδρος Θ Ω Μ Α Σ ΓΑ Ε ίΡ ΙΗ Λ ΙΔ Η Σ , Αντιπρόεδρος Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ Ρ Ο Σ Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ Ο Υ , Γραμματέας Β Α Γ Γ Ε Λ ΙΤ Σ Α Δ ΕΛ Η Χ ΡΗ Σ Τ Ο Υ , Ταμ ία ς ΕΛΕΝΗ Μ Η Τ Σ ΙΑ Λ Α - ΖΕ ΓΚ ΙΝ Η , μ έλο ς Γ ΙΑ Ν Ν Η Σ Κ Α Ρ Α Τ Σ ΙΩ Λ Η Σ , μ έλος Χ Ρ Η Σ Τ Ο Σ Μ Π Α Τ Α Ν Τ Ζ Η Σ , μέλος
)/)?>/t)/))'/ί
Διακίνηση περιοδικών Εμδάσιματα - συνδρομές
Λογιστικό Γραφείο Βαγγελίτσας Δεληχρήστου
Παναγοϋλη 14. Τηλ. (0332) 25.278 (δίπλα στο ταχυδρομείο)
I
Τιμή Τεύχους δρχΕτήσια συνδρομή' Ιδιωτών Δήμοι, Κοινότητες, Συν)αμο( Εξωτερικού δολλάρια
7503.0005.000
40
C:ii
IHmWNMIWHIIIHIIWWWWWWmWW
159
Ξύλα για τα Χριστούι ΐ ί ΐ ι ι ι ι ΐ Μ ΐ · ι ι ι ι ι · ι ι ι ι ι ι ι ι ι ι ι ι ι ι ι ι ι · ι ι ι ι · ι ι · ι ι π ι ι ι ι ι ι | - Γ ΐ ι · ~ ι - ι · ι ι ~ π ΐ Γ η ι ι τ ~ ι τ - ι ------------------------------- ----- *---- * — --------------------------- ---- -------
¡nilHBUlimiUllimiltUltllltilltIHlIltllUlllllllimilllimUllllllllllllllllUlUIMIIIIIilllllllliilllllllUIUUIIIIIIUIUlJUIIUIIIIIIIIIIIIItllllilllUlUtlllllllllUIUUIII
Το ρολόι στην π λα τεία του Δημαρχείου, χτύπησε 5 φορές, έχει ώ ρα ακόμα ω ς τ ις 6. Σ τ ις 6 θα μαζευτούμε τ α π α ιδ ιά της Βύρωνος. θα πάμε στο βουνό να μαζέψουμε «ξύλα γ ια τα Χριστού». Η οργάνω ση ε ίχε γ ίν ε ι από μέρες. Τα α γό ρ ια θα έφερναν 1 ή 2 α ραμπάδες, που θα φορτώναμε όλα τα ξύλα. Π ρώτα τους καρτσιού- νους (δηλ. τ ις ρ ίζες και χοντρούς κορμούς) κα ι από πάνω όσα ά λ λ α μπορούσαμε να δρούμε. 'Α λ λ ο ς θάφερνε μεγάλο ή μικρό φόρ τω μ α (σχοινί) γ ια να τα δέσουμε μην μας φύγουν στην κατηφ όρα άλλος κανένα ζουδανά, σκεπάρ- νι, ή ότι μπορούσε φανερά ή κρυφ ά να πάρη α π ' το σ π ίτ ι του.
Ε μείς τ α κορίτσ ια θα πα ίρναμε χα λ δ ά και ψωμί, νυστεύαμε τότε πολύ, γ ια να προγευματίσουμε εκεί.
Επίσης θα μαζεύαμε και από κάτω ό,τι ξύλ α θρίσκαμε, θα δ ίνα με και ένα χεράκι στο σμπρώ- ξιμο των αραμπάδω ν. Ό λ ο ι λ α γοκοιμόμαστε περιμένοντας τ ις 6. Η νύχτα έφ εγγε α π ' το χιόνι.
Τα τζά κ ια και οι σόμπες από ώρες έχουν σδύσει και εμείς κουκου λωμένοι στο κρεδδάτι με τ ις μύτες παγω μένες, περιμένουμε τις 6. Τέτοιες ώ ρες μπορείς να ακούς το χ ιόνι που πέφτει.
Κρατούσα την αναπνοή μου, γ ια να το ακούω και σκεφτόμουνα, θα δρουμε καρτσιούνους;
θ α έπρεπε τα α γό ρ ια νάχουν κάνει πιο νω ρίς, μ ια δόλτα στο βουνό γ ια να επισημάνουν ό,τι κα λώτερο και ευκολότερο σε μετακί νηση έβρισκαν,.
Μήπως μας πρόλαβαν ά λ λ α π α ιδ ιά α π ' άλλους μ α χα λά δες;
θ α δούμε τ ί τυχερό θάχουμε.Αυτές οι ώρες της προσμονής,
ε ίχαν τόση ησυχία. Σκέφτομαι α κόμη ότι τότε και τ α σ κυλ ιά που υπήρχαν, ήταν ήσυχα. Ούτε σκύλος, ούτε γ ά τ α ενοχλούσε. Ενώ
Τ η ς Τ ο σ ο ύ λ α ς Σ ιο ύ γ γ α ρ η — Δ ούδου
σήμερα το ά γ χ ο ς περ ιφ έρετα ι και μέσα αητό τ ις φωνές τους.
Έ π εφ τε το χ ιό ν ι και εμείς το ακούγα με.
Επί τέλους 6. Η περ ιπέτεια α ρ χ ίζε ι. Ό λ ο ι μας ζεστοί, καθαροί, γελα σ το ί και γεμ ά το ι από δύναμη. Ο Μάκης και ο Χρηστός ο Σε ραφείνης, ο Θεόφιλος με την Ευ- γενούλα Γκόοφου, ο Π αρόλας, ο Λάκης ο Π αρδάλης, εγώ κ α ι ά λ λο ι πολλοί, αφού φορτώναμε στους αραμπάδες ό ,τι κρατούσαμε με τη σειρά τους σπρώ χαμε στο χιόνι. Μ έχρι τη Μ ηλίτσα, λέγα μ ε , μιλούσαμε, από κεί και πέρα όχι γ ια τ ί ά ρ χ ιζε η ανηφόρα, τότε α- κουγότανε μόνο το σύρσιμο των αραμπάδω ν και π ά λ ι το χιόνι που έπεφτε. 'Α λλες φορές βρίσκαμε ρ ίζες , άλλες ό χ ι. Τότε έπρεπε να τ ις ξεθάψουμε, ξ ε χ ώ ρ ζ ε λ ίγο ο κορμός τους. Φοβερά.
' Επρεπε να σκάψουν τα α γό ρ ια όσο μπορούσαν γύρω γύρω -από τον κορμό- ν α κόψουν όσες ρ ίζεςγινότα ν και μετά να τον δένουν με το φόρτω μα και να τρ α βούμε όλοι μ αζί, ώσπου να τα καταφέρουμε να τον ξεθάψουμε. Από τ ις κυκλώπειες προσπάθειές μας, και την φοβερή κούραση, νομίζαμε ότι ζοΰμε εξωσωματική εμπειρ ία . ' Οταν δεν μπορούσαμε να τα καταφέρουμε, ερχόταν τα αγόρ ια , την άλλη μ έρα με κανένα άλογο ή γα ϊδο ύ ρ ι και ο καρ- τσιούνος σερνόταν μέχρι τη γ ε ιτονιά μας. Τότε γυ ρ ίζα μ ε από σ π ίτι σε σπ ίτι, γ ια την επ ί πλέον βοήθεια, ζητώ ντας από τους γει- τόνους την εισφορά τους γ ια τη φω τιά του Χριστού. «Ξύλα γ ια τα Χριστού».
Με την πρώτη καμπά να μ εσ ' τη νύχτα , που έφερνε το μήνυμα της Γέννησης, ανάβαμε τη φω τιά στους καρτσιούνους που θα έκα ιγ ε 3 μέρες και 3 νύχτες, η κάθε γε ιτο ν ιά την δική τους. Αυτό το 3ήμερο τι κρύο τρ ώ γα μ ε γύρω α π ' τη φωτιά. Δεν θέλαμε να χ ά σουμε ούτε λεπτό από αυτό το χ ι ονισμένο υπαίθριο πάρτυ. Με τα πόδ ια και τ α χ έρ ια ξυλιασμένα, οι μύτες κρουσταλίδες, -έσταζαν κι όλας- οι γ ά μ π ες να τσούζουν σκασμένες, ο λ λ ά τα α ισθήματα α γά π η ς αυτές τ ις μέρες να μας φέρνουν τόσο κοντά, μ α τόσο κοντά , που να νομίζουμε ότι ο καθένας βιώνει το όνειρό του.
Μέσα στα δ ικ ά μας ανατροφίκια είνα ι και αυτό. Να μην λησμονούμε να γυρ ίζομ ε στη Νάουσα τέτο ιες μέρες και να ξαναζούμε α π ' όπου και αν βρισκόμαστε.«Ξύλα γ ια τ α Χριστού».
160
-------------- ΡΟΥΜΛΟΥΚΙΩΤΙΚΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ---------------
Μανουήλ ο του Γεωρχίου Ζυχράφου εκ Σελίτοης
και η εικόνα της Παναχίας του 1843 στον Γηδά
Έ λ α β α πρόσφατα δυο β ιβλία του Αθανασίου Ζ. Β αρσαμίδη, ερευνητή τη ς ιστορίας της Σέλι- τσ α ς (σημερινή Εράτυρα Σιατί- σ τη ς ) , τα οποία είχε την εαγενή καλωσύνη να μου αποστείλει ο παραπάνω σ υγγρα φ έα ς.
Το πρώτο, έχει τον τίτλο «Συμ-
T ouΓ ιά ν ν η ZL Μ οσχόπουλου
Δ ικ η γό ρ ο υ
βολή στη μελέτη της λα ϊκής ζω γρα φ ικ ή ς - λα ϊκής α γ ιογρα φ ία ς» , εκδόθηκε στη θ ε ά ) νίκη το 1990, οοποτελείται από 88 σελίδες και αναφέρετα ι στη λαϊκή ζω γραφ ική και α γ ιο γ ρ α φ ία του 18ου και 19ου α ιώ να, όπως αυτή αναπτύχθηκε στην περιοχή της ιδ ια ίτε ρης π α τρ ίδα ς του.
Το δεύτερο βιβλίο έχε ι τον τ ίτλ ο «Η κοινωνική κα ι Οικονομική ζωή της Ε ράτυρας (Σ έλ ιτσ α ς)το 19ο και σ τις α ρ χές του 20ου α ιώνα», εκδόθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1995 κα ι οπτοτελείται από 107 σελίδες. Με αφορμή τη δημοσίευση, σ ' αυτό το βιβλίο, του εκλογ ικού καταλόγου των αρρένων Εκλογέων τη ς Σ έλιτσσς του έτους 1915 (των οποίων βέβα ια τ α έτη γεννήσεω ς α νάγοντα ι σ τα έτη 1840 και επόμενα), ο σ υ γγρ α φ έα ς επ ιχειρεί μ ια α ξ ιολογώ τατη έ ρευνα σ τα επ α γγ έλ μ α τα των Σελιτσιωτών, που μνημονεύονται σ ' αυτόν τον κατά λογο και έτσι εξά γε ι χρη σ ιμ ώ τατα συμπεράσμα
τα γ ια την κοινωνικοοικονομική ζωή της Σ έλιτσας εκείνης της εποχής.
Το ιδ ιαίτερο ενδιαφέρον, που παρουσιάζει αυτό το β ιβλίο του γ ια την έρευνα της ιστορίας του Γηδά, ε ίνα ι η κατογροοφόμενη σ ' αυτό πληροφορία , ότι υπήρχε στην Σ έλ ιτσ α τον 19ο α ιώ να σπουδαία συντεχνία λαϊκών ζω γράφω ν - α- γ ιο γρό φ ω ν και ότι μ ια εικόνα ενός Σελιτσιώτη αγ ιογρά φ ου βρέθηκε σε εκκλησία του Γηδά. Στην σελίδα 96 λοιπόν του προοτναφερ- θέντος βιβλίου του Αθ. Β αρσαμίδη, υπάρχει φ ω τογραφ ία της ε ικόνας με την υποσημείωση «Μανουήλ Γ. Ζωγράφου. Η Θεοτόκος βρεφοκρατούσα (1843). Δ ιαστ. 112 X 77. Από τον Ιερό Ναό Αγ. Αθανασίου Α λεξάνδρειας Ημαθία ς (βρίσκετα ι στον I . Ν. Κοίμησης Θεοτόκου Α λεξανδρείας) φωτ. πρωτοπρεσβυτέρου Ιερόθεου Γκουντρουμιπή».
Λόγω αυτής της σημαντίικήςπλη ροφορίας επισκέφτηκα πρόσφατα ξανά τον γυναικω νίτη του I. Ναού της Κοιμήσεως Θεοτόκου, ε ίδα π ρ ά γμ α τ ι την εκόνα αυτή και δι- άιβασα στην δ εξ ιά γω ν ία της: «τη 14: Ο κτωβρίου 1843/ιστορίθησαν δ ια χειρός μανουήλ ο του/Γεώ ρ. /ζωγράφου εκΣ ελίτσ ης» . Στην σ. 44 ο σ υ γγρ α φ έα ς Αθ. Β αρσαμίδης μεταξύ των ονομάτων της συντεχν ία ς τω ν ζω γράφ ω ν της Σ έλ ιτσας, αναφέρει και τους «... 9. Γεώ ργιος Ζωγράφου (1833) ... 12. Μανουήλ Γ. Ζω γράφου “1β43»„
ονόματα που μνημονεύονται και στην εικόνα της Π α να γ ία ς του Γηδά.
Έ τ σ ι, αφού καταγράψ ουμε την ιστορική πληροφορία, ότι μ ια από τις εικόνες της Π α ν α γ ία ς το 1843 π α ρογγέλθη κ ε σε Σελιτσιώτη σ- γ ιογρά φ ο , μένει στον ερευνητή της τοπικής Ιστορίας το χρέος να δέσει αυτό το νέο νή μα με το υπόλοιπο υφάδι της τοπικής μας Ι στορίας. Κ α τ ' αρχήν σημειώνω ότι την ίδ ια χρονιά μ ε την χρονολ ο γ ία της εικόνας, δηλ. το 1843, κτίστηκε και ο ναός της Π α ν α γ ίας (αυτός που γκρεμίστηκε γ ια ν α χτισ τεί ο σημερινός ν α ό ς ) . Εκφράζω λοιπόν την σκέψη, ότι π ρ έπει η εικόνα της δρεφοκρατούσσς Π α νο γ ία ς να π α ρογγέλθη κ ε το 1843 στον Σελιταιώτη α γ ιο γρ ά φ ο Μανουήλ Γ. Ζωγράφου, γ ια να τοποθετηθεί στον ομώνυμο και νεόκτιστο το ίδιο έτος νοοό της Π αν α γ ία ς , ο οποίος έγ ινε ο κεντρικός ναός του Γηδά μετά και την πέριξ του ναού της Π α να γ ία ς μεταφ ορά του χωριού από την περιοχή του Α γ. Λθοτνασίου. Δεν υπήρχε λό γο ς δηλαδή να π α ρ α γ γ ε ί λουνε το 1843 μ ια ακριβή κα ι μεγά λη εικόνα γ ια τον παλα ιό και υπολειτουργούντα τότε ναό του Αγ ίο υ Α θανασίου. Ό μ ω ς τελικά άγνω στος παραμένει ο λόγος που αυτή η εικόνα βρέθηκε ή μετα- φέρθηικε στον Ναό του Α γίου Αθανασίου κα ι όχ ι στης Π α να γ ία ς .
Π έραν τούτου όμως η π α ρ α γ γ ε Λ συνέχεια στην σελίδα 166
161
ΓΕΝΙΤΣΑΡΟΙ ΚΑΙ ΜΠΟΥΛΕΣ ΣΤΗ ΝΑΟ ΥΣΑ ΚΑΙ ΣΤΑ ΛΕΧΑ ΙΝΑ
’■\.*Λ..Χ.·ν··ν«·Ν.··ν*'ν··ν*"ν··ν·ν·,ν*ν*ν··ν·Χ··ν·Ν,··ν»Χ·'>..χ.··ν.·ν»Χ·Χ»·ν.··ν··ν·ν·ν··ν·ν·Χ··ν··ν·Χ#'ν·<ν·Χ.·ν·,ν··ν»Χ.·Λ.
Κοινές ρίζες στην αρχαιότητα και στην τουρκοκρατία
Σ τα μέσα της δεκ α ετία ς του 1950, αναβίω σε το Ν αουσαίϊκο Κ αρναβάλι μετά από 15ετή δ ια κοπή, λόγω του πολέμου και των γεγονότω ν που ακολούθησαν. Τότε (1955) ιδρύθηκε και ο Τουριστικός Ό μ ιλ ο ς που ανέλαδε και τη διοργάνω ση των αποκριάτικω ν εκδηλώσεων. Ά ρχισοιν να έρχοντα ι χ ιλ ιά δ ες επισκέπτες στη Νάουσα, ο ι οποίοι, ήταν <|>υσικό, να εντυπωσιαστούν από τους Γενίτσα ρους και τ ις Μπούλες και να ζη τούν πληροφορίες γ ια την «καταγω γή» τους. Βοηθούντος και του πατριω τικού κλίματος της εποχή ς, συνδέσαμε τ α δρώ μενα με εθνικά γεγο νό τα , με την επανά- σταση της Νάουσας, τον Μ ακεδονικό Α γώ να κ .τ.λ . Ά λ λ ω σ τε σ '
όλην την Ε λλ ά δα αυτό γ ίνετα ι. Ό λ α τ α συνδέουμε με εθνικούς α γώ νες , γ ια τ ί ακόμα κι αν δεν προήλθαν από αυτούς, π ά λ ι σε
ΤουΠ έτρ ο υ Δ ε ιν ό π ο υ λ ο υ
κάποιο στάδιο συνυπήρξαν και ά σκησαν επίδρακτη.
Την «εξήγηση» αυτή , πρόδαλε α ρ γό τερ α (1988) κα ι ο Τάκης Μ πάϊτσης, προχω ρώ ντας μάλιστα και στον χρονικό προσδιορισμό της «γέννησης» του εθίμου. Στο δ ιδλίο του «Γιανίτσαροι και Μπού λες της Ν ιάουστας», (σελ. 2 8 ) , αφού αναφέρει την περίπτωση του πα ιδομαζώ ματος στη Νάουσα, την εξέγερση του Καραδήμου και των
παλικαριώ ν του και την εξόντωσή τους από τους Τούρκους, συμπληρώνει, χω ρ ίς ν ' αναφ έρει την πηγή στην οπο ία στηρ ίζε ι την περ ίεργη εκδοχή το υ ; «Αντί μνημοσύνου τον επόμενο χρόνο 1706 οι νέοι της Νάουσας, ντύνονται την αρματολική τους στολή και φορώντα ς τον πρόσωπο - ήταν και τότε μέρες αποκριάς ( ...) , μέρες ξεφαν- τώματος από την αρχαιότητα γ ια να μήν τους αναγνωρίσουν οι Τούρκοι ( .. .) , γύριζαν στην πόλη ανα- παριστώ ντας το πα ιδομάζω μα...» .
Ο Κ αθηγητής θ ω μ ά ς Γαδριηλί- δης μ ε δυο ά ρ θρα του στη «Νιά- ουστα» (τεύχη 70 κα 71, «Γιανύ- τσαρος κα ι Μ πούλα»), δ ιατυπώ νει άλλη θεωρία, καταφ εύγοντας στην «ιστορία των ονομάτων».
Γεν ιτσορα ίο ι κ α ί Μ πούλες τω ν Λ εχο ινώ ν στο καρναβάλ ι του 1954. Η ατολή τω ν «Γενττοαροίων» θυ
μ ίζ ε ι το ντύσιμο τω ν παλ ικορ ιώ ν στην επαν&σταση του 1821
162
Γενίτσαροι και Μπούλες
κ ο ΐ ο «θώρακας» μ ε το κέρματα τονίΖουν τ ις <φχα!ες ρ ίΖες.
(Φωτογραφ ία τη ς «Φωνής» οπό τ ις αποκρ ιές του Ι95Β)(
Γράψει Γιανύτσαίρος, με «ύψιλον» VI« να υποστηρίξει ότι προέρχετα ι κατευθείαν απτό τον Διόνυσο (Διόνυσος - Γιάνουσος - Γ ιονύτσα ρ ο ς ) , ενώ γ ια τ ις Μπούλες π ιθ α νολογεί την προέλευσή τους απτό τ ις α ρ χα ίες Βαβύλες, που ο ι Ρωμαίο ι πρόφεραν «Μπαμπούλες» και εμείς τ ις κάναμε «Μπούλες».
Γ ε ν ίτ σ α ρ ο ι κ α ι Μ πούλες κα ι σ τη ν Η λεία
Μπούλες κα ι Γενίτσαρους όμως δεν έχουμε μόνο στη Νάουσα. Ανάλογο δρώμενο υπάρχει και στην Ηλεία, όπως το ε ίχα μ ε αναφέρει πριν οστό ιμερικά χρόνια στη «Φωνή της Ναούσης», χω ρ ίς να π α ρ α θέσουμε αποδεικτικά σ το ιχεία γ ι ' αυτό ίσως και δεν δόθηκε η δέουσα προσοχή. Α ναγκαστήκαμε λοι πόν, ν ' αναζητήσουμε περισσότερες πληροφορίες οπτό τον Δήμο Λε χα ινώ ν, κοινότητες τη ς Η λείας και εφημερίδες της περιοχής.
Την προσπάθειά μ α ς βοήθησαν με ενθουσιασμό ο δήμα ρχος Λε-
χοανών κ. Δ ημ. Χ οτζηγιάννης και ο φίλος του εθίμου και εκδό της της τοπικής εφημερίδας «Μυ ρσίνη» κ. Δ ιον. Μιπώκος ο οποίος μας έστειλε πλούσιο υλικό γ ια το έθιμο που δεν υπάρχει μό νο σ τα Λεχοανά, α λ λά δ ια τηρείτα ι κ α ι στην ιδ ιαίτερη πατρίδα του τη Μυρσίνη καθώς και σε άλ λες Κοινότητες της Η λείας. Τους ευχαριστούμε &ςρμά και ευχόμαστε να πραγματοποιηθεί η κοι νή μας επιθρμία γ ια μ ιά στενό τειρη επαφή και αλληλογνωρι- μ ία».
Σύμφωνα με τ α σ το ιχεία που μας δόθηκαν, το «μπουλούκι» στα Λιεχαινά λ έγετα ι «Γκοτσαριά» και το αποτελούν εννέα άνδρες: Έ ν α ς αρχιγενίτσαρης, με έξ ιΓ ε νιτσαραίους και δυο Μπούλες. Στο «γενιτσαρίστικο» χορό τους συνοδεύουν ζουρνάς και νταούλι. Έ ν α ς άλλος χορός τους λ έγε τα ι «πηδητός» (μήπως ο δικός μας «•νιζάμ,ικος»: ) . Ό τ α ν φθάνουν μπροστά στους επισήμους, τους
χαιρετούν με μ ια «φούρλα» αντί γ ια τα πηδήματα των δικών μας.
Η Μ πούλαΟ «Γενίτσαρος» της Νάουσας
και ο «Γενίτσαρης» των Λεχαινών μας παραπέμπουν στην περίοδο της τουρκοκρατίας. Το ίδιο κα ι η Μπούλα. Τη λέξη αμπούλα», βρήκαμε σ τα λεξικά τριών τουλάχιστο Βαλκανικών γλωσσών, σέρβικά, βουλγαρικά και αλβανικά, με τη σημασία της χονούμ ισας, της τουρκάλας. Με την ίδ ια σημασία, αναφέρεται και σ τα γλω σ σικά ιδ ιώ ματα των βορειοανατολικόν νησιών του Α ιγαίου, στη Λήμνοί, την Ί μ β ρ ο , Τένεδο κ .τ λ . Η λέξη δεν υπάρχει σε τουρκικά λεξικά , προφανώς, δ ιότι τη χρησιμοποιούσαν μάλλον κοροϊδευτικά οι ρα γ ιά δες, όπως φ αίνεται και οπό τον συνηθισμένο στη Νάουσα χαρακτηρισμό «χούτα μπού λα», κουτή γυνα ίκα , που λέγετα ι και γ ια γυ να ίκ α η οποία είνα ι ντυμένη με χτυπητά, π α ρ δα λά φουστάνια «σον μπούλα». Και στη νήσο ' Ι μβρο την ίδ ια έννοια είχε ο χαρακτηρυσμός2.
Ό λ α αυτά, καθώς και η στολή της Μπούλας, με το παρδαλό φουστάνι, με το στεφάνι και τ ις πολύχρωμες κορδέλες, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο ι Ναουσαί- οι με τη γελοιογραφική αυτή καρ ικατούρα , ήθελαν να σατιρίσουν τις τουρκάλες και να βγάλουν το ά χτι τους. Αυτό το συμπέρασμα εγσχΰεται και από το γεγονός ότι οι «Μπούλες» έπαυσαν να συμμετέχουν στο μπουλούκι των Γενίτσαρων οπό τα μέσα της δεκαετ ία ς του 1920, μετά δηλαδή, την ανταλλαγή των πληθυσμών και την αναχώρηση των Τούρκων της Νάουσας3, οπότε δεν υπήρχε ο στόχος της σάτιρας. Οι Μπούλες όπως είνα ι γνωστό, ξανάκανον την εμφάνισή τους, σ τις αποκριές του 1955.
163
Γενίτσαροι και Μ πούλες
Κ ο ιν έ ς ρ ίζ ε ς
Ό λ α α υτά τ α σ το ιχεία μάς ο δηγούν αδίασπα σ το συμπέρασμα ότι το έθιμο του Γενίτσαρου και της Μ πούλας στη Νάουσα κ α ι τα Λ έχαινα εκτός από τ ις κοινές α ρ χ α ίε ς ρ ίζες του, έχε ι κοινές κα ι νεώ τερες επ ιδράσεις, που πρέπει ν α τ ις εντοπίσουμε στην περίοδο τη ς τουρκοκρατίας, με πιθανό σύνδεσμο τους Λαλαίους, τους Τουρκαλδανούς κατοίκους του χω ριού Λ άλα της Ηλείας, που κατά την περίοδο τη ς επανάστασης του '21 το χω ριό Λ άλα που ήταν ορμητήριο των πολεμοχαρώ ν τουρ- καλδανώ ν, οι οποίοι λυμαίνονταν τ α ελληνικά χω ρ ιά , καταστράφ ηκε από τους Έ λ λ η ν ες επα ναστάτες και οι κάτοικοί του ε γ κ α τα στάθηκαν στην Π ά τρα κα ι σε ά λ λ ες π ερ ιοχές βορειότερα. Στους ιστορικούς εναπόκειτα ι ν α ερευνήσουν αν στάλθηκαν και στη Νά ουσος μετά την επανάσταση της πόλης γ ια να συνετήσουν τους ά π ιστους Ν αουσαίους.
Ο ι κοινές α ρ χ α ίες ρ ίζες και τα νεώ τερα κοινά σ το ιχεία , δεν σ τα ματούν δεδα ίω ς την εξέλιξη του εθίμου, που προσαρμόζετα ι στις εκάστοτε τοπ ικές συνθήκες. Οι διαφοροποιήσεις παρατηρούντα ι και σ τις στολές. Πιο απλές σ τα Λ εχαινά, πιο εντυπω σιακές στη Νάουσα, όπου η στολή του Γενίτσαρου διατήρησε κάποια αρχ α ία σ το ιχεία («πρόσωπο ς», θώ ρα κα ς κ .τ .λ .) , που ενίσχυσαν τα νεώ τερα (φουστανέλα, τσαρούχι π ά λ α κ .τΛ .). Έ τ σ ι ο Γενίτσαρος με την αρρενωπή εμφάνισή του δεν ήτα ν μόνο σύμδολο γο ν ιμ ό τη τα ς , α λ λά και πατριω τισμού.
Ε π ίλ ο γ ο ς
Πριν κλείσου με το σημείωμα αυτό, θα θέλαμε να καθησυχάσουμε όσους ενδεχομένω ς νομ ί
σουν ό τ ι τα όσα εκθέσαμε, μ ειώ νουν την α ίγ λ η του εθίμου μ α ς . ότι το «τουρκοποιούν» κ .τ.λ . Αντίθετα μάλιστα . Ό λ α δείχνουν ότι οι Γενίτσαροι κα ι ο ι Μπούλες, όπως και ά λ α τ α δρώ μενα της α ποκριάς, ξεκίνησαν με στόχο να σατιρίσουν τον Τούρκο δυνάστη κα ι με την πάροδο των χρόνων, προσέλαβαν και ηρω ικά σ το ιχεία , μπήκαν στην παράδοση του Λαού μας, κα ι όσιό γ εν ιά σε γεν ιά , έγ ινα ν δ ίω μά του. Αν τ α ονόματα καθόριζαν και την εθνικότητα, τότε θ α έπρεπε να αμφισβητηθεί η ελληνικότητα ό χ ι μόνο του Γε
νίτσαρου και της Μ πούλας, α λ λά και των εκατομμυρίω ν Ελλήνων που λόγω της μακράς περιόδου της τουρκοκρατίας, φέρουν επώνυμα τουρκογενή, με καταλήξεις σε «ιογΧου» σ ε «τοζής» ή με πρώτο συνθετικό το «Κάρο» κ .τ.λ .
Υ ποσ η μ ειώ σ εις1) Δέσποινα Κοντονάτσιου: «4Η
διάλεκτος της Λήμνου». Διδοβατορι κή διατριβή. Θεσσαλονίκη 1989.
2) Μαρτυρία του Ιμβριώτη κ. Κώστα Ζεγκινη.
3) Μαρτυρία του κ. Αλβκου Χω- νού.
6Τ ο
π ερ ιο δ ικ ό <(ΝIΑΟΥΧΤΑ» ν α μ π ει
σ ε κ ά θ ε Ν αουσαίϊκο σπ ίτι
Κ άθε σ υ ν δ ρ ο μ η τή ς ν α γ ρ ά φ ε ι
έ ν α κ α ινο ύ ρ γ ιο σ υ νδ ρ ο μ η τή
164
ΠΡΟΦΟΡΙΚΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ ΧΑΛΑΣΜΟ
Η σωτηρία της οικογένειας Ν. Γιαμαλήκαι του μικρού βλάχου
Ο αείμνηστος I. Βασδραβέλλης έχει καταγράψει δυο ενδιαφέρουσες ,μαρτυρίες για άτομα ττου σώθηκαν από την καταστροφή της Νάουσας. Η πρώτη προέρχεται από προφορική διήγηση του βιομήχανου κ. ■Κύρου Κύρτση και η δεύτερη από τη συλλογή ανέκδοτων Μακεδονικών ιστορικών της κυρίας Αγγελικής Μετάλλινου.
α ' μ α ρ τυ ρ ία 1
«’Οπως μου διηγήθηκε ο ναου- σαίος σεβαστός φίλος, βιομήχανος κ. Κύρος Κύρτσης, στις αρχές του 19ου αι. ο νασυσαΐος προύχοντας Ν. Γιαμαλής έσωσε τη ζωή κάποιου τούρκου ληστή που καταδικάστηκε σε θάνατο, ασκώντας την επιρροή που είχε στον Τούρκο διοικητή. Μετά μερικά έτη εξερράγη η επανάσταση στη Νάουσα. ’Οταν η ηρωική πόλη κατελήφθηκε, ο πρώην ληστής, που υπηρετούσε σαν βαθμοφόρος στο στρατό, έσπευσε στο σπίτι του Γ ιαμαλή ενθυμούμενος τον ευεργέτη του, για να του ανταποδώσει τα οφειλώμενα. Συμβού λεψε στο Γ ιαμαλή να φορέσει τούρκικα ρούχα, ενώ ο ίδιος πήρε τις δυο του θυγατέρες την Αναστασία 14 ετών και τη Γλυκερία 7 ετών οτα Κότσανα της Σερβίας και τις έκρυψε σε φιλική του οικογένεια. Ο ίδιος ο Γ ιαμαλής είχε καταφύ- γει στην ’Εδεσσα.
Μετά πάροδο ετών, όταν δόθηκε αμνηστεία οπτό τον Σουλτάνο στους διασωθέντες κατοίκους της πόλης, άρχισε ο επαναπατρισμός των Ναουσαϊων. Πάλι με τη βοήθεια του πρώην Τούρκου ληστή ο πατέρας με τα κορίτσια του επέ
στρεψε στην Νάουσα.
Αργότερα η μεν Αναστασία παντρεύτηκε τον Αναστάσιο Κύρτση, η δε Γλυκερία τον Πλατσοίικα».
β ' μαρτυρία·
ε’ Ενα άγνωστο δραματικό πτει- σόδειο της επαναστάσεως του έτους 1821 >.
'Οπως είναι γνωστό στην επανάσταση της Νάουσας, πριν από 130 χρόνια, ο Εμπού Αουμπούτ πασάς, αφού κατέλαβε την πόλη, συνέλαβε τους προκρίτους και διέταξε τη σφαγή τους στη θέση «Κιόσκι*. Τότε οι κάτοικοι τρομοκρατημένοι εγκατέλειψαν στην τύχη σπίτια, περιουσίες και αυτά ακόμα τα παιδιά τους και κατέφυγαν στα γύρω βουνά. Οι Γενίτσαροι μετά τη λεηλασία της πόλης, καταδίωξαν τους φαγάδες και συνελα- 6αν στη γνωστή εξοχική τοποθεσία του Αγίου Νικολάου τρία παιδιά ηλικίας 5-7 ετών, τα οποία πήραν μαζί τους ομήρους. Τα παιδιά αυτά για να συντηρηθούν, έτρωγαν για μέρες, χάρτα και ρίζες δέντρων και ήταν σκελετωμένα από τις κακουχίες. Ήταν δε υποχρεωμένα να ακολουθούν το στρατό στις μετακινήσεις που προς τη Δυτική Μακεδονία μέχρι την Καστοριά.
Ό ταν περνούσαν τα παιδιά από τη θέση «¿Κιόσκι», είδαν τρεις σωρούς με ανθρώπινα κεφάλια στάζοντας αίματα σε σχήμα πυραμίδας, τόσος δε ήταν ο τρόμος τους από το μακάβριο αυτό θέαμα, ώστε για τρεις ιμέρες δεν μπορούσαν να αρθρώσουν λέξη.
Από τα παιδιά ένα μόνο ελευθε-
ράθηκε, αφού εξαγοράσθηκε απτό έναν Καστόρι ανό γουναρέμπορο, ©- νόματι Διαμαντίδη, απόγονοι· του οποίου ζουν στη Ρουμανία και εργάζονται σαν έμποροι γουναρικών.
Το παιδί, για να δείξει την ευγνωμοσύνη του προς τον προστάτη του, εργάσθηκε κοντά σ ' αυτόν με ζήλο και αφοσίωση, μέχρι την ηλικία των δεκαοκτώ επών. Η επίδοσή του στη γουναρική, ήταν τόσο μεγάλη, ώστε ο Διαμαντιδης τον έπαιρνε μαζί του στα ετήσια ταξίδια του στο Βελιγράβι, Βιέν-
Ε π ιμ έλ ε ιαΕ λ έ ν η ς Μ ή τσ ια λα -Ζ εγχ ίνη
νη, Δρέσδη, Λειψία και Βουκουρέστι, όπου πήγαινε για την πώληση γουναρικών.
Ο μικρός τεχνίτης, εξελίχθηκε σε πρώτη τάξεως έμπορο, η εμπιστοσύνη δε του προϊσταμένου που ήταν απεριόριστη. Μια φορά που ο Διαμαντιδης ήταν άρρωστος και 6εν μπορούσε να ταξιδέψει, τότε δε ταξίδευαν με ζώα, έστειλε τον δε- καοκταετή έφηβο σε μια περιοδεία, μόνον, με εμπορεύματα πολλών χιλιάδων γροσίων. Ο νέος πούλησε τα εμπορεύματα σε πολύ ικανοποιητική τιμή, όταν δε ύστερα από μήνες γύρισε στην Καστοριά, ο προ στάτης του συγκινημένος οπτό την αφοσίωση του υφισταμένου του, του εδωκε σημαντικό ποσό από τα κέρδη και του πρδτεινε να γίνει συνεταίρος του. Αλλά η νοσταλγία της γενέτηρας των γονέων του και της αδελφής του, διότι είχε και αδελφή, ήταν κάτι το ακατανίκητο και σημαντικότερο από το υλικό συμφέρον.
165
Π ροφορικές παραδόσεις από τον Χαλασμό
Έσπευσε λοιπόν προς τη Νάουσα για να αναζητήσει τους οικείους του. Εκεί με συντριβή, έμαθε τη σφαγή του πατέρα του και τον πρόωρο θάνατο, από λύπη, της μητέρας του. Δεν έχα σε όμως το θάρρος του. Θυμήθηκε ότι είχε αδερφή, την οποία είχε υποχρέωση να προστατεύσει, αλλά δεν την εγνώριζε γιατί είχαν περάσει δεκατρία χρόνια. Με πολλούς κόπους τη βρήκε σε .μια φιλόξενη οικογένεια Ναου- σαίων, οι οποίοι την είχαν αναθρέψει.
Αφού την προίκισε, με τα χρήματα που είχε κερδίσει, την πάντρεψε με τον Κόκκινο, του οποίου σήμερα εγγόνια είναι ο Ναουσαί- ος βιομήχοΛος Επαμεινώνδας Κόκκινος και η κ. Ελένη χήρα Γεωργίου Σεφερτζή στην Έδεσσα. Δισέγ γόνα δε τα παιδιά του Δημητρίου Κόκκινου, Αρ ιστέ ιδού Κόκκινου,Σταύρου Κοκκίνου, Βασιλείου Κόκκινου και Γεωργίου Σεψερτζή, οι οποίοι έχουν πεθάνει. Βλέποντας δε 6τι ο εμπορικός ορίζοντας της Νάουσας ήταν περιορισμένος γΓ αυτόν, και μή θέλοντας να απομακρυνθεί οπτό την αδερφή του, αποφάσισε να εγκατασταθεί στη Βέροια, η οποία εμφάνιζε την εποχή εκείνη μεγαλύτερη εμπορική Κίνηση. 'Αθελά του σκέφθηκε ότι δεν είχε επώνυμο, διότι όταν οπήχθη- κε οπό τους Γενίτσαρους από τη Νάουσα, ήταν ηλικίας μόνο πέντε ετών και ως εκ τούτου δεν ήταν σε θέση να συγκροτήσει το επώνυμο της οικογένειάς του, ύστερα μάλιστα και από τις ταλαιπωρίες τις οποίες πέρασε.
Οι Βεροιώτες εξ αιτίας των συχνών ταξιδιών του στη Ρουμανία, την οποία αποκαλούσαν τότε Βλαχία τον ονόμασαν Βλάχο και μ' αυ τό το όνομα έμεινε πια γνωστός.
Στη Βέροια παντρεύτηκε και απέκτησε δυο γιούς και μια θυγατέρα. Απόγονοι σήμερα αυτού, εί
ναι οι έγγονοί του κ. ΛΛαρία Χ” Νι κολάκη, βιομηχάνων, ο Αριστοτέλης Βλάχος, φαρμακοποιός στη Θεσσαλονίκη και η κ. Ευαγγελία Σεφερτζή, βιομηχανιών από τη Θεσ σαλονίκη, ο κ. Εμμανουήλ Βλάχος τέως τμηματάρχης της Εθνικής Τρά πεζας της Θεσ)ύίκης και η κ. Καλλιόπη Κ. Ολυμπίου στη Θεσ)νίκη.
Ο πατέρας του Βλάχου, ο οποίος σφάχθηκε από τον Εμπού Λου- μπούτ, πασά στη Νάουσα, είχε καταφύγει εκεί οπτό τη Μοσχόπολη της Βορείου Ηπείρου μετά την κα
ταστροφή της από τις Τουρκικές ορδές.
Κατά αφήγηση του κ. Εμμανουήλ Βλάχου τέως τμηματάρχου της Βθνιχής Τραπέζης θεσ)νίκης.
(Τα κείμενα, αποδόθηκαν ελεύθερα στη δημοτική).
1. I . Β ασδραβέλη; «Μοοιεδονι- κά» 3ος τόμος, σελ. 131, θ ε σ )ν ίκη, 1956.
2. 1. Βασδραβέλη: «Μακεδονικά», 10ος τόμος, σέλ. 265 - 267 θεσ ) νίκη, 1973.
ΡΌΥΜ ΛΟΥΚΙΏΤIΚΑ ΣΗΜ ΕΙΏΜΑΤΑ
·*· Συνέχεια από την σελίδα 161
λ ία της εικόνας σε ονομαστή συντεχν ία δυτικομακεδόνων α γ ιο γ ρ ά φων, σε συνδυασμό με το γεγο νό ς της ανέγερσης το ίδιο έτος νέου ναού κα ι την παράλληλη ,μεταφορά του Γηδά σε νέα θέση, μ(χς πείθει γ ια την εύρωστη οικονομική κατάσταση τω ν κατοίκων του Γηδά κατά το 1843-
Ευτυχώς που τ α (φιλόστοργα χέ ρ ια του α ιδεσ ιμόλογιώ τατου Ιερό θεού Γκουντρουμπή διέσω σαν και προ φύλαξαν και αυτήν την πολύτιμη εικόνα (όπως έγινε με τόσες άλλες π α λ ιές εικόνες, σταυρούς, εκκλησιαστικά β ιβ λ ία κα ι δ ιά φ ο ρα ά λ λ α ιερά σκεύη) και μπορού
με σήμερα να αξιοποιήσουμε την σημαντική επίσης πληροφορία, που αντλούμε από τ α β ιβ λ ία του Αθ. Β αρσαμίδη, προς όφελος της έρευνας γ ια την τοπική μ α ς Ιστορ ία ς. Ό μ ω ς και γ ια την γενικώ- τερη ιστορία τη ς Μοτκεδονίας είνα ι σημαντική αυτή η πληροφορ ία , αφού έτσι εντοπίζουμε και ε πιβεβαιώνουμε την εμβέλεια της εργα σ ία ς των δυτικό μακεδόνων λαϊκώ ν αγ ιογρά φ ω ν σ τα χω ρ ιά της Κ αμπανίας. ΓΓ αυτό θεωρώ χρέος μου, ω ς Αλεξοηδρινός και ω ς ερευνητής της τοπικής Ιστορία ς ν α Τους ευχαριστήσω θερμά και τους δυο.
Α λεξάνδρεια , 14.4.1995
166
Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΟΥ ΓΚΕΓΚΑΙΙ!1ΙΙΙΙ<ΙΙΐυΐΠ11Ι1ΙΙΙΙ1ΙΙΙΙΙ1ΗηΐΙΙΚ(Ι1ΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΗΙΙΙΙΙΙ1ΙΙΐωΐΙΙΙΙ1ΙΙ1ΙΙΙΜηΐΙΙΙΙΙΙΙΙΙΠΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΜΙΙΙΙΙΗΜΙΙΙΙΙΙΙΙΜΙ<ΙΙΙ!ΙΙΙΗΙΙΙ!ΙΙΙΙΙΙ!ΙΙΙΙΙΐηΐΙΙΗΙΙΙΐηΐΙΙΙΜΠΙΙΙΐηΐΙ!ΗΙΙ11ΙΙΙΙΙΙΙΙΗ1ΙΠ!ΙΙ1!Ιΐ:
Α ' ΤΟ Π ΡΟ ΤΟ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΜ αθητής του Δημοτικού, <λ>μάμαι, μοβζΐ με
τους πα ιδικούς μου φ ίλους, το Τζιώτζιο κ α ι τον Τίτο, ε ίχ α πρωτοπάει στην Π α να γ ιά του Γκέγκα. Κάποια από τ ις γειτόνιασ ες, δε θυμάμα ι ποιά , μας ε ίχε στείλει να ανάψουμε κερί, γ ια τ ί η ίδ ια δεν ευκαιρούσε, όπως φαίνεται, να π ά ε ι, « θ α π ά τε στο σπίτι του Παπανάνου, θ α πήτε στην Π απανάναινα ότι σ α ς έστειλεν η θειάτσα η Σουλτανιώ (α ς πούμε ένα όνομα π ιθ α ν ό ). Αυτή θα κατα λάδει και θα
Τ ου θ ω μ ά Γ α β ρ ιη λ ίδ η
σοος ανο ίξει να μπείτε στο κοοτώϊ. Εκεί θα δ ε ίτε την εικόνα της Π α ν α γ ιά ς του Γκέγκα, θα ανάψετε το κερί και θα κάνετε από τρ ε ίς φορές το σταυρό σας. Ά ν τ ε σύρτε και η Π α ν α γ ιά του Γ κέγκα θ α σας φ υ λ ά γε ι..λ .
Η γε ιτο ν ιά μας, η Παπαντή, με τη γ ε ιτο ν ιά της Π α να γ ιά ς του Γκέγκα, τη Μ πουλιάνα, ήτα ν και είνα ι κολλητές και αξεχώ ριστες και ο Π απανάνος πολύ γνω στός κι έτσι η π α ρ α γ γ ε λ ιά εκτελέστηκε πολύ γ ρ ή γ ο ρ α και «κατά γρά μμ α» .
Ακόμη μένει στη μνήμη μου η καλοσυνάτη μορφή της οικοδέσποινας που μας άνοιξεν την πόρτα της και η ευω διά της πεντακά θαρης κ α ι γεμ ά τη ς λουλούδια αυλής της.
Α ρκετά χρόνια α ργότερα , δ ια βά ζοντα ς την « Ισ τορ ία της πόλεως Μαούσης» του Ευσταθίου I. Στουγιαννάκη, δ ιαπίστω σα από τα γρα φ όμ ενα σ ' αυτήν την ιστορική σημασία της εικόνας (το ιχο γρ α φ ία ς γ ια την ακρ ίβεια ) της Π α να γ ιά ς του Γκέγ- κα, εφόσον αυτή ε ίνα ι αρχα ιότερη από το Ο λοκαύτω μ α της Νάουσας του 1822.
Π άντως γ ια πολλά χρόνια η Π α ν α γ ιά του Γκέγ- κα γ ια μένα ήταν δεμένη μόνο με την παιδική α νάμνηση του πρώτου εκείνου κα τά π α ρ α γ γελ ία ν προσκυνήματος, ενισχυμένη οπό την σύντομη ιστορική μαρτυρ ία του Ε . I. Σ τουγιαννάκη. Δεν ήξερα τίποτε παραπάνω γ ι ' αυτήν και νιώθω τώ ρα τύ ψεις γ ια τ ί δεν ε ίχα σκεφτεί να συγκεντρώσω πληροφορίες τότε, που ζούσαν οι π α λ ιές γειτόνιασες, ο ι οποίες μνημόνευαν το όνομά τη ς με μ εγά λο σεβασμό, γ ια τ ί ήξεραν πολλές ιστορίες γ ι ' αυτήν
Μ ορ ίο Ρουβέτη
και ε ίχαν να λένε γ ια τη θαυματουργική της δύναμη.
Ό μ ω ς «κάλλιο α ρ γ ά παρά ποτέ». Το περα σμένο καλοκαίρι σε μ ια συνεδρίαση του Δ .Σ. της Π. Ε. Νάουσας «Αναστάσιος Μ ιχαήλ ο Λόγιος», συζητώ ντας με την πρόεδρο κ. Λευκή Σ α μ α ρά και την κ. Ελένη Μ ήτσιαλα - Ζεγκίνη γ ια τ ις εκκλη- σιές, παρεκκλήσια , ξωκκλήσια και προσκυνητάρια της Νάουσας, έμαθα μ α ζί με ά λ λ α σχετικά με το αντικείμενο της συζήτησης και τ α εξής πολύ ενδ ια φέροντα γ ια την ιστορία και τη θαυματουργική δύναμη της Π α ν α γ ιά ς του Γκέγκα:
Β ' Η Π Α ΡΑ ΔΟ ΣΗ
Τα π α λ ιά τ α χρόνια, χρόνια Τουρκοκρατίας, ζούσε στη Νάουσα, στη γε ιτο ν ιά της Μ πουλιάνιας, εκεί που βρίσκετα ι το προσκυνητάρι της Π α να γ ιά ς του Γκέγκα, ένας Τούρκος (ή Τουρκαλβσνός) που τον έλεγαν Γκέγκον.
Ο Γ κέγκας αυτός ε ίχε μ ια κόρη μικρή. Επειδή δεν υπήρχαν άλλο ι μουσουλμάνοι στη γε ιτο ν ιά , όλ ες ο ι φ ιλενάδες της Πκεγκοπούλας, ήταν χρ ισ τ ια νός Ελληνοποόλες.
167
Η Παναγιά του Γκέγκα
Μ ια γ ιορτή , λοιπόν, ή Κυριακή που π ή γα ν οι φιλενάδες της Γκεγκοπούλας στην εκκλησιά και μετά λαβαν, πήγε μαζί τους και η Γκεγκοπούλα και μετά λαβε κι αυτή! Μόλις το έμαθεν ο Γ κέγκας, έγ ιν ε ν Τούρκος! Ά ρ π α ξ εν το κοριτσάκι του κοοι το έσφαξεν σαν αρνί και το παράχω σεν στην αυλή
Γιάννης Ρουβέτης
του, γ ια τ ί δεν το ήθελαν σ τα μνήματά τους σαν μαγα ρισμένο οι άλλοι καθαροί μουσουλμάνοι...
Ύ σ τερα από το κακό αυτό, ο Γ κέγκα ς πούλησε το σπίτι του και έφυγεν από τη χριστιανική γ ε ιτονιά . Ο χρ ισ τιανός που α γό ρ α σ ε το σ π ίτι του Γ κέγκα, όταν μ ια μέρα Θέλησε να δει, αν όσα λ έ γο ντα ν γ ια τη σφαγή του κοριτσιού ήταν αληθινά .
έσκαψε στην αυλή του και τ ί να δ ε ί. Επάνω στα λείψ ανα της Γκεγκοπούλας, άστραφτεν η εικόνα της Π α να γ ία ς , που από τότε την είπαν «ϋ Π αναγ ιά του Γκέγκα».
Η παράδοση αυτή είναι π ρ α γμ α τ ικ ά συγκλονιστική, α λ λ ά και αποκαλυπτική, γ ια τ ί α ν συνδυαστεί με το απομεινάρι της το ιχο γρ α φ ία ς, που γ λ ύ τωσε από το Ο λοκαύτωμα τη ς Νάουσας του 1822, μαρτυρεί ότι σε κείνον τον τόπο υπήρχε χρ ισ τ ια νικός ναός στολισμένος με α γ ιο γρ α φ ίες .
Γ ' ΕΝ Α ΘΑΥΜΑΈ ν α από τα πολλά θα ύμ α τα της Π α να γ ιά ς
του Γκέγκα που με πολλή συγκίνηση το θυμάτα ι η κυρία Ζωή Ρουβέτη - Α γοραστού (μητέρα της κ. Λευκής Σ αμ αρά , η οποία μου το αφηγήθηκε) ε ίνα ι αυτό που συνέβη στον αδερφό τη ς τον Κώστα.
Ο Κωστάκης Ρουβέτης ε ίχε γ ίν ε ι τεσσάρων χρόνων και δεν μπορούσεν ακόμη να σταθεί στα π όδ ια του και να περπατήσει, ενώ ο ι συνομήλικοί του αλώ νιζαν τη γε ιτο ν ιά .
Έ ν α πρωί, λοιπόν, μόλις ξύπνησε ο μικρός, είπε στη μάνα του, την αείμνηστη Μ αρία Ρουβέτη, ότι είδε στον ύπνο του μ ια γ ρ ιά , που του είπεν ότι θα περπατήσει, αν τον πά ει η μάνα του στην Παν α γ ιά του Γκέγκα.
Η Μ αρία Ρουβέτη, χ ω ρ ίς να χάσει κ α ιρό , όιρ- πα ξε το γ ιό κ α της στην α γ κ α λ ιά της και π ή γε και τον άφησε μπροστά στο εικονοστάσι της Π α να γ ιά ς του Γ κέγκα . Το θα ύμα έγινε! Ο Κωστάκης σηκώθηκε όρθιος μόνος του, στάθηκε σ τα πόδ ια του κα ι γύρ ισε περπατώ ντας όλος χα ρ ά κα ι κ α μ ά ρ ι στο σπ ίτι του γ ια να τρέξε ι κι αυτός μ α ζί με τους συ- νομηλικούς του σ τ ις α υλές και τα δρομ ά κ ια της γ ε ιτο ν ιά ς του...
£31 ΓΓ^ΤΓΓΒΜΙ^ΙίΜΙΐ^ΙΓ^Ι^ΙΙΜϋ
Μ ΕΡΕΣ TOY 1910IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHIilllllimilllllllllllilllimi;ilIlllliil||llllllllllllllillllllllllllillMltllllllllllllllllll!l1llllimilllillllinill!llllllimmilllllllllllllllllllll!!llltt
Τώρα που πλησιάζουμε προς το τέλος του 20ού Α ιώνα χ α ι προε- τοιμοίζόμοοστε να υποδεχθούμε, δήθεν, τον Επόμενο, αρχίζουν να έρχονται στο φώς και κάποιοι «απολογισμοί των πεπραγμένων*. Π ως πορεύτηκεν η Ανθρωπότητα σε απτήν την εκα τονταετία της Ιστορίας; Αρκετοί σοφοί και ά σοφοι προσπαθούν να δώσουν ε-
ΤουΑ χ ιλ λ έα Φ. Π ίο υ τα
ξη γή σ εις ή να δικαιολογήσουν τα αναπάντητα . Δυο παγκόσμ ιο ι πόλεμοι με εκατομμύρια νεκρούς και αναπήρους, επαναστάσεις, εκ- κρήξεις, σεισμοί, λ ιμ ο ί και κ α τα ποντισμοί, εφευρέσεις και ανακα- λήψεις γ ια το καλό ή το κακό του Ανθρώπου, διάσπαση του πυρήνα του ατόμου, α λ λ ά και Χιρο σί,μσ, κατάκτηση τη ς σελήνης, α λ λ ά χάσ ιμο τη ς ποίησης της φ ε γ γαρόλουστης δραδυάς, ξεσηκώθηκαν οι σκλάβοι σ τις αποικίες, α λ λ ά τους πουλάμε ό πλα γ ια να σκοτώνονται...
Ί σ ω ς ο σύγχρονος Ά γ γ λ ο ς ιστορικός Ε. HOBSBAWM να π έτυχε στον τίτλο του τελευταίου έργου του, με αντικείμενο το ιστορικό του α ιώ να μας, με έναν Εύστοχο χαρακτηρισμό. Τον απο- κα λε ί «Ο ΑΙίΙΝΑΣ ΤΟΝ ΑΚΡΟΤΗΤΩΝ» (THE AGE OF EXTREMES) 2. Και σω στά ο ίδιος ιστορικός ξεκινάει από το 1914 (Π ρώ το Π αγκόσμιο Πόλεμο) γ ια τ ί η πρώτη δεκ α ετία του Εικοστού Α ιώ να ήταν ο επίλογος του προηγούμενου κα ι μ ια προετο ιμασία
του νέου α ιώ να.Αυτά τα πρώ τα χρόνια που προ
ηγήθηκαν των μετέπειτα συνταρα κοκών γεγονότω ν, παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον γ ια κάθε σκεπτόμενο. Το παλ ιό που ετο ιμάζει το καινούργιο.
Γ ια μας το ενδιαφέρον συγκεντρώ νεται χρονολογικά στα τελευτα ία έτη της τουρκοκρατίας στον τόπο μας και συγκεκριμενοποιείτα ι τοπ ικά σ τα συμβάντα στην Νάουσα, τον τελευτα ίο καιρό πριν οπτό την απελευθέρωσή της.
Λ
Το 1910 ίσως είνα ι μ ια τυπική, συμβολική χρονολογία , χω ρ ίς να έχει τίποτε το ιδ ια ίτερο , π α ρά μόνο πω ς πλησιάζει η απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό . Κον τεύει να κλείσει ο κύκλος μ ιάς κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης 90 χρόνων της μικρής μας πόλης. Αυτή έχει μ εγαλώ σει και αναγεν νημένη πήρε την όψη τυπικής α στικής πάλης.
Από μακριά οτκούγεται να χτυ πάει η καμπάνα γ ια την ετοιμοθάνατη Οθωμανική Αυτοκρατο ρ ια . Ακόμα, όμως, σε όλον αυτόν τον χώρο της βόρειας Ε λλάδας και της Βαλκανικής, την π ο λ ιτ ική εξουσία την έχουν οι Τούρκοι. Μ ια τεράσ τια αυτοκρατορία , που ιδρύθηκε το 1280 ·μ.Χ. και συνορεύει με μ ια άλλη αυτοκρατορία , την Λυστροοιτ>/γρική των Αψβούρ γω ν , μετά το μεσουράνημά της α ρ χ ίζε ι να π α ρ α κ μ ά ζε ι από τον 17ον α ιώ να και στη συνέχεια να πορεύεται προς το θάνατο με μ ια σταθερή εδαφική συρρίκνωση. Μέ χρ ι τον δ ια μελια μό της (1912 -
1924), όλος ο βορειοελλαδικός χώ ρος περ ιλαμβάνετα ι σε αυτήν την Οθωμανική Α υτοκρατορία. Ανήκουμε στην «καθ ' Ημάς Α νατολή». όπου η οθωμανική πρόοδος είνα ι αποσπασματική και χ α ώδης και υπακούει σε δι,κά της κριτήρ ια . Η επίδραση, όμως, τη ς Δύσης, από την οποία δεν α π έχουμε και πολύ, ε ίνα ι σημαντική σε τεχνολογία , τρόπους ζωής και πολιτισμό. Σε αυτόν, λοιπόν, τον χώ ρο βρίσκεται και η μικρή μας πόλη και σε α υτά τα πρώ τα δέκ α χρόνια του Α ιώνα μας, πολλά έχουν συμβεί, γεγονότα , συγκρούσεις, εξελ ίξεις και αρκετό α ίμ α έχει ποτίσει το πάτριο χώ μ α .
Ε ίχαμε τ ις διάφορες φ άσεις του Μακεδονικού Α γώ να μετά το 1903, στον οποίο μεγάλο ρόλο έπα ιξε και η πόλη μας, με αρκε τές θυσίες, ω ς κέντρο οργάνω σης και δ ιεξα γω γή ς του, που κάποτε γύρω στο 1908 έληξε τυπικά . Την ίδ ια χρονιά έγινε στη θεσ σ α λο νίκη η επαναστατική εκδήλωση των Νεοτούρκων (23.7.1908), την οποία υποδέχθηκε ο ελληνικός πληθυσμός με «παράφορο και ουτοπικό ενθουσιασμό». Δεν είνα ι τυχαίο πω ς ακριβώ ς τότε το λ α ϊκό κίνημα τη ς Νάουσας ΠΟΥΠΟΥ ΛΟ, νομιμοποιείτα ι με την ίδρυση και καταστατικό του «Λαϊκού Συνδέσμου Ο ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ»3.
Ας πάρουμε, όμως, τ α π ρ ά γ μ α τ α με τη σειρά τους:
Η Νάουσα «Π όλις κειμένη δυτι- κώς της Θεσσαλονίκης, οπέχουσ α αυτής 74 χιλ ιόμετρα», λ έγετα ι τουρκιστί ΓΚΟΥΣΤΧλΣ και έχει 12.
169
Μ έρες του 1910
000 κατοίκους, από τους οποίους οι 1.500 είνα ι τούρκοι*.
Δ ιοικητικά υ π ά γετα ι στον Κ αζά της Βέροιας, α λ λ ά είναι έδρα Μουντίρη, που τότε ήταν ο Εφέν- της Ρετζέπ Ρ αγίμπ . Ο ι δημόσιες υπηρεσίες (Χωροφυλακή. Δ ασαρχείο , Ταχυδρομείο, Μ ονοπώλια Καπνού κ .ά .), διοικούνται από τούρκους υπαλλήλους. Α λλά έχει 'Ε λ λ η να Δ ήμαρχο α ιρετό , το θε- ολόγη Ταιάρα. Είναι γνω στό ότι η Ν άουσα από το 1860 περίπου εκλ έγει ' Ελληνα Δήμαρχο.
Την κοινωνική ζωή της πόλης την εξουσιάζει η Ελληνική Κοινότητα , με επικεφαλής την Δ ημογεροντία . 'Ο πω ς είνα ι γνω στό ο θεσμός του κοινοτικού συστήματος αναπτύχθηκε γ ια λόγους ιστορικούς στην περίοδο της τουρκοκρατίας. Η Κοινότητα αποτελούσε ουσιαστικό στοιχείο στην οργάνω ση της Ο θω μανικής Αυτοκρατορίας. Α λλά εκτός από την δημοσιονομική αρμοδιότητα και λ ε ιτο υ ρ γ ία τη ς Κοινότητας (κ α τανομή, είσπραξη και απόδοση των φόρων που επιβάλλει η τουρκική εξουσία) όπως και την εκτέλεση δ ια τα γώ ν της κεντρικής ε ξουσίας, η Κοινότητα ε ίχε και άλ λες αρμοδιότητες που αφορούσαν την κοινωνική δράση των Ελλήνων κατοίκων τη ς . Μέσα σ ' αυτές ήταν δασ ικά η αυτοάμυνα, η α πονομή τη ς δικαιοσύνης μεταξύ το ν ρα γ ιά δω ν, η εκπαίδευση, η άσκηση κοινωνικής πολιτικής, δ ιαχείρ ισ η της κοινοτικής περιουσ ία ς κλπ. Οι Κοινότητες διοικούν- ταν από τον κοινοτικό άρχοντα που πλαισ ιώ νονταν από συμβούλιο ή επιτροπή (δημογέροντες, πρόκριτοι, προεστοί) και που εκλέγονταν από τα μέλη της Κοινότη τα ς . Στην όψιμη τουρκοκρατία «ο κοινοτικός χώ ρος αντανακλούσε όλο και περισσότερο τους νέους κοινωνικοπολιτικούς συσχετι
σμούς και τα υτόχρονα γ ίνετα ι το προνομιακό πεδίο έκφρασης των κοινωνικών αντιπαραθέσεων»^.
Το ίδιο συμβα ίνει και στην πόλη μας. Ο α γώ να ς γ ια την κατά- κτηση της εξουσίας παρουσιάζει κατά καιρούς μεγάλη έξαρση κα ι φανατισμούς. Ο ι δ ια μ ά χες ανάμ εσα σ τα δυο κόμματα των τζορ- μπατζήδων, που είχαν ενταθεί σ τα π ρώ τα χρόνια του α ιώ να, σβήνουν σ ιγ ά - σ ιγ ά , γ ια τ ί α ν α δύετα ι ένα νέο κίνημα δ ια μαρτυρ ία ς. το Πούπουλο που πα ίρνει και τη μορφή κόμματος α ργότερα . Ε ίναι μ ια κάποια σ υμ μ α χία των αποκλήρων, της νέας κοινωνικής τά ξης που δημιουργήθηκε με την ίδρυση της β ιομηχανίας, μικρο- κτηματιών, μικροαστών που αποτελούν τον «χειμαζόμενο λαό». Κίνημα δ ια μ α ρ τυ ρ ία ς κατά των προυχόντων, που εκμεταλλεύοντα ι τους άλλους και απομυζούν το «πλεόνασμα». Ο τα ξ ικ ό ς α γ ώ νας α ντανακλάτα ι στην πολιτική κονίστρα, μέσα σ τις εκλογές γ ια την ανάδειξη της Δ ημογεροντίας και στις δ ιάφορες κοινοτικές επ ιτροπές ( γ ια την εκπαίδευση, τ ις εκκλησίες, την διαχείρ ιση της κοινοτικής περιουσ ίας κ λ π ) . Το1909 σ τις κοινοτικές εκλογές πλει οψήφισε η προοδευτική π α ρ ά τα ξη (Π ούπουλο) με επικεφαλής τον α ρ χη γό της Κων) νο Χατζη- μαλούσηβ. Το ίδιο συμβαίνει και στις εκλογές του Ιανουάριου του1910 και όλες οι κοινοτικές εξουσ ίες παρέμειναν και π ά λ ι στα χέ ρ ια του «Λαϊκού Συνδέσμου». Η κοινοτική δ ια μάχη είνα ι σκληρή γ ια τ ί ο ι «τζορμποττζήδες» Ναου- σαίοι δεν καταθέτουν τ α όπλα και ενδιαφέρονται ιδ ια ίτερ α γ ια την οικονομική διαχείρ ιση των εκκλησιών, το λεγόμενο «πατγκά ρι*. Τον άλλο χρόνο το 1911, το Πούπουλο κερδίζει και τ ις δήμο τικές εκλογές και Δ ήμαρχος α να
κηρύσσεται ο Κων) νος X ' 'Μ αλού- σης.
ΛΑυτή η πολυτάραχη πολ ιτε ία έ
χει μ ια σχετικά ανθηρή οικονομ ία , αποτέλεσμα της ανάκαμψης και απογείω σής της την τελευτα ία ε ικοσαετία του περασμένου α ιώ να. Έ τ σ ι , το 1910 και νω ρίτερα λειτουργούσαν στη Νάουσα πέντε εργοστά σ ια (νηματουργεία και ερ ιο υρ γε ία ), που απασχολούσαν 1200 β ιομηχανικούς εργά τες και ε ίχαν μ ια ετήσ ια π α ρ α γω γή α ξ ία ς 5.000.000 χρυσών δραχμώ ν.
Δεν ε ίνα ι μόνον τ α εργοστάσ ια που πα ρά γουν και εξάγουν τ α προϊόντα τους προς τη Θεσσαλονίκη ή την ελεύθερη Ε λλάδα κα ι στις γειτονικές χώ ρες και κινούν την ο ικονομία τη ς πόλης. Ε ίναι και η β ιοτεχνία και το εμπό ριο που δ ια κ ινεί όλα τα παραγό- μενα προϊόντα β ιομηχανίας. Χαρακτηριστικό είνα ι ότι υπήρχαν 12 εμπορικοί οίκοι με κεφάλαια μ εγα λύ τερ α από 500X00 χρυσές δρα χμές κ α ι ά λ λ α είκοσι εμπορικά σ π ίτ ια με κεφ άλαια 25-000 - 500.000 χ ρ . δρ α χμ ές το κάθε ένα. Η πόλη ε ξ ή γ α γε στην Θ εσσαλονίκη. στην επ α ρ χ ία κα ι στο εξω τερικό β ιοτεχνικά και α γρ ο τ ικ ά εμπορεύματα α ξ ία ς 3.750.000 χρ . δρ α χμ ές. Κοντά σε α υτά αξιοσημείωτη είνα ι και η κίνηση στο λιανεμπόριο. Ε ίναι χαρακτηριστι κός ο αρ ιθμός ορισμένων επ α γ γελμ άτω ν και επα γγελ μ α τιώ ν. Μόνον τα παντοπω λεία ανέρχοντα ι σ τα 35 και τ α κρεοπωλεία σ τα 25, ενώ αναφέρονται 16 μυλω νάδες και άλλοι τόσοι ραφτά- 6ες7. ' Εχομε και δυο τραπεζίτες και πράκτορα τα ξιδ ίω ν. τον Τάσο Μπέρο. που φρόντιζε γ ια τους μετανάστες προς την Α μερική. Η άνθηση αυτή του εμπορίου στη Ν άουσα δεν είνα ι ανεξήγητη, γ ι α τ ί δεν πρέπει να ξεχνάμε πως
170
Μ έρες του 1910
την εποχή εκείνη ήταν κέντρο επ α ρ χ ία ς, με είκοσι και πλέον χω ρ ιά κα ι ήταν έδρα Μουδίρη (θέ ση Ε π ά ρ χο υ ). Τα χω ρ ιά αυτά είχα ν άμεση επαφή με αυτήν την πόλη, όπου πουλούσαν τα προϊόντ α τους και προμηθεύονταν όλα τα χρειαζούμενα, ερ γα λ εία και έτο ιμα εμπορεύματα. Η Βέροια ήτα ν τότε πολύ μακριά, οι συγκοινωνίες υποτυπώδεις και κυρίως γ ια τ α ορεινά χω ρ ιά , το τρέ νο θεωρούνταν πολυτέλεια και η Θεσσαλονίκη ήταν κάπως σαν μ ια απόμακρη ξενιτιά .
Εκτός από τα πα ρα γόμ ενα 6ιο- μηχανικά και β ιοτεχνικά προϊόντα , στη Νάουσα π α ράγονταν και το περίφημο από χρόνια κρασί της. Περί τ ις 700.000 οκάδες εξά γο ντα ι κόιθε χρόνο προς κάθε κατεύθυνση και κυρίως προς την Α ίγυπτο, όπου το εμπορεύονταν Ναουσαίοι πάροικοι. Γ ια την π α ρα γω γή του καλλιεργούνταν περί τ α 4.000 σ τρέμμ α τα αμπέλ ια . Π α ρ ' όλο που η Νάουσα, μ ε την πάροδο του χρόνου, πα ίρνει τη μορφή μ ιά ς αστικής πόλης, έχει και μ ια γεω ρ γ ικ ή οικονομία με τ α γύρω της 8.500 σ τρέμμ α τα καλλ ιεργήσ ιμης γ η ς . Εκτός από τα αμπέλ ια είνα ι και ο ι μπαξέδες. όπου ευδοκιμεί η μ ουριά κ α ι της οποία ς τ α φύλλα ήταν α π α ρ α ίτη τα γ ια την οικιακή σηροτρο φ ΐα , με π α ρ α γω γή 60 - 70.000 οκάδες κουκούλια. Δεν πρέπει να λησμονούμε και τ α έσοδα που α ποκομίζουν ο ι Ναουσαίοι τσ ιφ λικάδες. ιδιοκτήτες 9 τσιφλικιών στον κάμπο.
Γ ια να κινηθούν, όμως, η βιομηχα ν ία , η γ εω ρ γ ία , το εμπόριο και γεν ικ ά η οικονομία ήταν α π α ρ α ίτητοι. εκτός των άλλων και οι τε χνίτες, οι σ ιδεράδες, ο ι χτίσ τες, οι μαοστόιροι ο ι βαρελοποιοί, ο ι α ραμπατζήδες και τόσοι άλλοι, που ήταν οργανω μένοι σ τ ις συν
τεχνίες τους.Γενικά, η όλη οικονομία της
πόλης μας την εποχή εκείνη, πα ρά τ ις ιδ ια ιτερότητές της, δεν διαφέρει και πολύ από την ο ικονομ ία του όλου βορειοελλαδικού χώρου, α λ λά και της βαλκανικής. Π α ρ α γω γή , οργάνω σή της, βιοτεχνία , β ιομηχανία, εμπόριο, γεω ρ γ ία , δεν διαφέρουν σ τις διάφορες πόλεις, χω ρ ιά και γ εω ρ γ ικ ά κέντρα. Β έβαια, πρότυπο πάντα είνα ι η Θεσσαλονίκη.
Οι βιοτέχνες και τεχν ίτες είχαν τ α χρόνια εκείνα τ ις συντεχνίες τους, με τους κανόνες κα ι τ ις συνήθειές τους, κατά λο ιπα της π α λ ιά ς φεουδαρχικής οικονομίας. Οι α γρότες, όσοι ήταν ελεύθεροι και ό χ ι κολλήγοι, δεν ήτοτν ο ρ γ α νωμένοι και μόνο λ ίγ ο πρ ιν από την απελευθέρωση ε ίχα ν ιδρύσει στη Νάουσα γεω ρ γ ικ ό σύλλογο με την επω νυμία «Γεωργική Έ - νωσις Ναούσης». Μόνον ο ι βιομηχανικο ί ερ γά τες δεν κατόρθωσαν μέχρι και μ ετά την απελευθέρωση να συσσωματωθούν σε συνδικάτο, π α ρ ' όλον ότι στη Θ εσσαλονίκη έχει ιδρυθεί από τον Μπε- να ρ ό για η περίφημη «Φεντερασι- όν». Και προσπαθούν ν α προβάλλουν τ ις δ ιεκδικήσεις τους μέσα από το Πούπουλο.
ΛΤο 1910 λειτουργούσαν στη Νά
ουσα τ ρ ία ελληνικά σ χολεία (αρ- ρ ενα γω γείο ιμε οκτώ τά ξεις, παρ- θενα γω γείον με πέντε τά ξεις) με συνολικό αριθμό 800 μαθητών, όπως και νη πιαγω γείον με 300 παν δ ιά και 4 νη πιαγω γούς. Α ρκετοί μαθητές συνεχίζουν τ ις σπουδές τους στην γειτονική Βέροια, Θεσσαλονίκη και στο Μ οναστήρι. Στην Αθήνα σπουδάζουν κυρίως όσοι θέλουν να γ ίνουν γ ια τ ρ ο ί και την εποχή εκείνη τέσσερις γ ια τρ ό I θεραπεύουν τους Ναου- σαίους. Υπάρχει και ένα μικρό
Νοσοκομείο της Φιλόπτωχου Αδελ φότητος, με Φαρμακείο.
Δεν απολείπονται και τ α δ ιά φορα σω ματεία , οτνδρών και γ υ ναικών, φ ιλάνθρω πο ή πολιτικά ή πολιτιστικά, όπως σε κάθε πόλη της Μ ακεδονίας. Ο ι Ν αουσαίοι, φιλόπονοι και εργα τικο ί, είχαν και τ α καφενεία τους (τα Ο λύμπια του Μπέρσου, την Ομόνοια του Γουργουλιάτου, των αδελφών Β αλταδώρου κ .ά .) κα ι τ ις τα βέρνες. Εκεί ξεκουράζονταν από τον κάματο της καθη μερινότητας, συζητούσαν, έπιναν τον καφέ τους και τα τσίπουρα ή το κρασί τους, γ ια να πάρουν κουράγιο γ α το αύριο. Ε ίχα ν και την κοινωνική τους ζωή με τ ις γ ιο ρ τές και τα πανηγύρια , τους γά μ ους και τ ις επισκέψεις, με τ α γ λ έν τ ια τους, με αποκορύφωμα τ ις Αποκριές.
Και κυλούσαν ο ι μέρες και η ζωή συνεχίζονταν. Μα κοντά στα ά λ λα , όλοι οραματίζονταν κ α ι πε ρίμεναν τη μεγάλη μέρα, την α πελευθέρωση α π ' τον τουρκικό ζυγό . Ό λ ο ι οραματίζονταν, μ α κανένας δεν μπορούσε να προδλέ- ψει το μέλλον.
ΛΤα παραπάνω είνα ι μ ια συνο
πτική εικόνα της ζωής γεν ικ ά στην πόλη μας, τ α πρώ τα χρόνια του Α ιώνα μας. Π ολλοί έχουν α σχοληθεί εκτενέστερα καν μελετήσει τ ις δ ιά φ ορες ενότητες της κοινωνίας και ιστορ ίας της εποχής εκείνης. Η προσπάθεια εδώ ήταν, μέσα σ ' α υ τά τ α λ ίγ α Kat ουσ ιαστικά , ν α συνοψίσουμε και να δούμε την πόλη μ α ς σε όλες τ ις εκφάνσεις, πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές, πολιτιστικές, όλες αλληλένδετες σε μ ια κρίσ ίση εποχή. Π λησιάζει η α λ λα γή πολιτικής εξουσίας.
Σ τις 17 Ο κτωβρίου 1912 η πόλη μας απελευθερώ νεται από τον
Α Συνέχεια στην σελίδα 173
171
ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΕ ΒΙΟΤΕΧΝΙΕΣ ΚΑΙ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΕΣ ΤΗΣ ΠΡΟΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΝΑΟΥΣΑΣ ΚΑΙ ΟΕΣΣΑΑΟΝΙΚΗΣ
Ano τα μέσα ακόμη της Τουρκοκρα τία ς μέχρι τέλος αυτής στην Νάουσα, α λ λά και στην Έ δ εσ σ α και Βέροια, πα ρα τη ρ είτα ι μ ια α νάπτυξη ποικίλων Βιοτβχνιών.
Π ολλές φορές αναρωτήθηκα όπω ς κα ι άλλοι γ ια το πω ς σ ' α υ τές τ ις πόλεις, ιδ ίω ς στην Νάουσ α και στην Έ δ εσ σ α , αν απτό- χθησαν β ιοτεχνίες και β ιομηχανίες διαφόρων κλάδων γ ια τ ις οποίες δεν εμφανίστηκαν σ υ γκ εκριμένα στο ιχεία . Κατά την γνώμη μου είνα ι πρώ τον η ύπαρξη ω ς κινη τήριας δύναμης το νερό, αφού η ηλεκτρική ενέργε ια δεν είχε μπει ακόμη στην ζωή την εποχή εκείνη . Απόδειξη η ύπαρξη κατά μήκος τη ς Α ράπιτσας των βιοτεχνιών των Μποηοητών (τελειοποίηση των σ α γα κ ιώ ν), των νεροτριβών και των υδρόμυλων.
Δεύτερον η θέση του Βερμίου παράπλευρα των κεντρικών αρτηριώ ν που π α ρ είχα ν λόγους ασφ αλ ε ία ς κ α τά την Τουρκοκρατία, α λ λ ά και η κοντινή απόσταση α πό το λ ιμ ά νι τη ς Θ εσσαλονίκης.
Β ιοτεχνίες που ά λ λες μεν στηρίζονταν στην επεξεργα σ ία ντόπ ια ς π α ρ α γ ω γ ή ς όπως π .χ . η ο ινοποιία κα ι η μ ετα ξο υ ρ γία και ά λ λ ες που ε ισ ή γ α γ α ν την πρώτη ύλη τους, όπω ς η υφ αντουργία και η ΟΠΛΟΥΡΓΙΑ, α λ λ ά και μερικές ά λ λ ες που εμφανίστηκαν και έζη- σαν κ α τά δ ια σ τή μ α τα .
Μ ια τέτο ια μικρή β ιοτεχνία που υπήρχε, ήταν και η σαπουνοποιΐα του ποοτπού μου Κών)τίνου Βαλ- ταδώ ρου που λειτουργούσε στα σημερινά Βαλτοίδωρέϊκσ μέχρι το 1 885. Ε γώ θυμήθηκα ένα στενό
μακρο καζάνι με κάποιες χ ά λ κ ινες σωληνώσεις του και εξαρτήματα που ο π α τέρ α ς μου τ α πούλησε σ ε χαλκόμ ατά δες Τ σ ιγ γ ά
νους, καθώς και μ ια ξύλινη σκα-
ΤουΑ γ γ έ λ ο υ Δ. Β α λτα δώ ρου
λιστή σ φ ρ α γ ίδ α με τουρκικά γ ρ ά μ μ α τα που δυστυχώ ς χάθηκε στην μεγάλη π υ ρ κ α γιά .
Η πρώτη ύλη ήταν ζω ικά λίπη ιδ ίω ς «χοιρινός παστός», που τον διατηρούσαν (τον πάστωναν) σε γούρνες και τον σκέπαζαν μα χώ μα γ ια την διατήρησή του κ α ι τον ξεσκέπαζαν γ ια την επεξεργ α σ ία του η οποία εγ ίνετο κατά χρονικά δ ια σ τήμ ατα . Το παραγό- μενο μ ίγ μ α χυνόταν σε ξύλινα λούκια και αφού πάγω νε, επωλεί- το σ τα μπακάλικα ,
Στην κατοχή με την έλλειψη των πάντων μερικοί Ναουσαίοι και α πό τ ις Κοινότητες, ήρθαν και πήραν την συντοτγή από τον πα τέρα μου γ ια δική τους χρήση.
Το θέμ α όμω ς που παρουσιάζει μ εγάλο ενδιαφέρον και όχ ι μόνο γ ια την Νάουσα, ε ίνα ι η π α ρ α γω γή όπλων (οπλουργία) στην προεπαναστατική περίοδο. Μ ια κα ταπληκτική β ιοτεχνία , τόσο από απόψεως τεχνολογία ς, όσο και α πό οργάνω ση.
θ α πρέπει και ε ίνα ι καιρός ν ' αρχίσ ει μ ια έρευνα πάνω στο θέμα αυτό με ανάθεση σε έμπειρους ερευνητές και φυσ ικά με την προϋπόθεση της δ ι σβέσεως χρη μ αττικού κονδυλίου.
Μ αθητής ακόμη, ά κ ο υ γα τους
γέρους Ναουσαίους καθισμένους τα καλοκαίρ ια στο παλιό Κιόσκι κάτω α π ' τα π λα τά ν ια του προς την πλευρά του «κατήφορου Λόγγου» τ ις δ ιάφορες ιστορίες τους. Π ολλές φορές περνούσε η αναφορ ά στο θ έμ α αυτό με αφ ηγήσεις των γονιώ ν τους και των παππούδων τους που και α υ το ί τ ις είχαν πάρει α π ' τους γεννήτορές τους. Α π ' ότι διαπιστώ θηκε, επρόκειτο γ ια .μια καταπληκτική οργάνωση συντεχνιακής - συνετα ιρ ικής μορφής που λειτουργούσε στην π α ρα νομία . Σε συγκεκριμένες γ ε ιτο ν ιές και σ π ίτ ια γ ινότα ν η τμ ημα τική κατασκευή. Αλλού «τα λα- μιά» - «κάνες», αλού τ α «κοντάκια» (οι υποκόπανοι), αλλού τα «πετεινάρια» και τ α ά λ λ α εξαρτή μ α τα .
Ό λ η δε αυτή η π α ρ α γω γή μετά τη συναρμολόγηση επωλείτο υπό εν ια ία διαχείρηση σ τα Βαλκάνια και στην Κεντρική Ευρώπη μ εισφερόμενη μέσα σε βαρέλ ια του κρασιού.
Και φθάνουμε στην β ιομηχανικής μορφής ανάπτυξη της Νάουσας που κυρίω ς περ ιορ ίζετα ι στην επεξερ γα σ ία του βάμβοοκος και του μαλλιού, τόσο στον πρω τογενή τομέα, όσο και στην τελική φάση.
Στην περίπτωση αυτή απλώ ς μνημονεύουμε (διότι έχουν από άλλους ανοοφερθεί λεπτομερώ ς), τ ις βα μβακουργίες Λ όγγου - Κύρ τση - Τουρπάλη. Μιπίλη · Τσίτση. Γκούντ,α . Κ αράτζα, Κοκκίνου - Λαπταβίτσα, τ ις ερ ιουργίες Λαναρ ά - Κύρτση και εριοκλωστήρια ΑΦ&Μ Χρήστου Λαναρά, την σχοι
172
Β ιοτεχνίας και Β ιομηχανίες
νοπσιΐα ΚοκκΙνοο - Πλοττσούκα - Τουρπάλη και ένοον αρ ιθμό υδρόμυλων, καθώς και μερικές βιοτεχνίες επεξεργα σ ία ς υποπροϊόντων άλλω ν βιομηχανιών.
Σημαντική όμω ς βιομηχανική παρουσία συναντάμε καπά την προπολεμική εποχή, Ναουσαίων στην Θεσσαλονίκη, όπου από τ α χρόνια της τουρκοκρατίας, δρού- σε δυναμικά στην οικονομία της μ ια α ρ κ ετά μεγάλη π α ρ ο ικ ία Να- ουσαίων. Δυστυχώς πλήρη στοιχ ε ία αυτής δεν ερευνήθησαν μέχ ρ ι σ τιγμ ή ς κα ι α υτά που αναφ έρω μου εδόθησαν από το φ ίλο και συμπατριώ τη μ α ς Γεώ ργιο Οικο- νομίδη, άλλοτε Πρόεδρο του συλλόγου τω ν Ναουσαίων της Θεσσαλονίκης, ενός συλλόγου που δι- ακρίθηκε γ ια την μ εγά λη του προ αφορά στην κατα γραφ ή ιστορικών στοιχείω ν τη ς Π α τρ ίδα ς μας, α λ λ ά και γ ια την περίθαλψη των Ναουσαίων κ α τά την περίοδο του 1949.
Έ τ σ ι εδώ μπορούμε να μνημονεύσουμε την β α μβα κουργία των Δημητρίου, Α ναστασίου και Χριστόδουλου Τσίτση, π α ρα κλά δι της ο ικογένειας των Τσιτσαίων της Νάουσας, Ε ξ ' αυτών δ ε ο Αναστάσιος Τσίτσης, διετέλεσε και Πρόεδρος της Διεθνούς Έ κ θεσ η ς Θεσσαλονίκης. Επίσης οι αδελφοί Ηρακλής, Χριστόδουλος κα ι Λυσίμαχος Χατζηδη μούλας που ίδρυσαν την ομώνυμη βιομηχανική μο νάδα βάμβακος στην Θεσσαλονίκη, α λ λ ά κα ι υπό την διεύθυνση του υιού του πρώτου Κωνσταντίνου Χατζηδη μούλα, ίδρυσαν το ιστορικό μηχανουργείο κ α ι χυτήριο της ΕΣΤΙΑΣ, μοναδικό στον Βορειοελλαδικό χώ ρο γ ια την υψηλή τότε τεχνο λο γ ία του, ένεκεν τη ς οπ ο ία ς και της ανετέθη με την επέμβαση του Ελευθερίου Βενιζέ- λου η κατασκευή τη ς πρώ της σι-
δηροκατασκευαισμένης γέφ υρας των Σ.Ε.Κ. στον Αξιό.
Α λλά εκτός από τ ις δρα σ τη ρ ιότητες των Ναουσαίων στο κ ρ α σί και στο ούζο και εδώ Θα πρέπει ν α αναφέρουμε την μεγάλη β ιομηχανία Μ πουτάρη. Και η μπύ ρα δεν έμεινε έξω από τ ις δ ρ α στηριότητες τω ν Ναουσαίων. Μβ- τ ά τον μεγάλο πόλεμο ιδρύεται
Λ Σ υνέχεια από την σ ελ ίδα 171
τουρκικό ζυγό . Ημερομηνία σημαδιακή . Α ρχίζουν οι α λ λ α γ ές στη ζωή της πόλης, που είνα ι δ ιάφορες και πο ικ ίλες. 'Α λλες α πότομες και φανερές κα ι άλλες ανεπαίσθητες, α λ λ ά βαθειές. Ακολουθούμε το ρυθμό κ α ι τ ις τύχ ες της Π α τρ ίδα ς μας πλέον.
Μ ετά την απελευθέρωση συμβαίνουν τόσα πολλά , ώστε ν α μή βλέπουμε τ ις βαθειές α λ λ α γές στη ζωή μας. Μόνον ύστερα από το 1920 ίσως συνειδητοποιηθούν α υτές και η σ ημ ασ ία της σ η μ αδιακής ημέρας της 17 Ο κτωβρίου 1912.
Σ η μ ε ιώ σ ε ις κ α ι Π α ρ α π ο μ π έ ς
1. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΑ: Η. Νικο- λοιτ ούλου «Δομές και Θεσμοί στην Τουρκοκρατία» - Ε. Στουγιαν-
στην Θεσσαλονίκη εργοστάσιο μπύρας από τους αδελφούς Πλα- τσούκα μ ε φ ίρμα « Ό λ υ μ π ο ς Νάουσα» της οποίας παρακλάδι μπο ρεί ν α θεωρηθεί και το εστια τόριο « Ό λ υ μ π ο ς Νάουσοτ», ατού οποίου μάλιστα την ίδρυση συνέβαλε ο επ ί χρόνια επ ιχειρηματίας μεγάλω ν ζυθεστιατορίων συμπολ ίτη ς μας Θ εόδωρος Τρόμποακας.
νάκη άρθρο ΝΑΟΥΣΑ στο Μακεδονικόν ιΗμερολόγιον 1911 - Παν. Δε- κάζσυ «ίΗ Νάουσα της Μακεδονίας» 1913-Σ τ. Αποστόλου «Πτυχές από την ιστορία των παραταξιακών αντιθέσεων στη Νάουσα 1670- 1918» εκδ. 1994.
2. Το έργο του ΗΟΒδΒΑν/Μ δεν έχει ιμεταφραστεί στα Ελληνικά.
3. Στοιχεία για το Πούπουλο στο διδλίο του Στ. Αποστόλου.
4. Σχετικά με τον πληθυσμό της Νάουσας το 1910: ο Ε. Στουγιαν- νάκης τον υπολογίζει σε 10.000, ενώ ο Δεκαζος και Ιγγλέσης στον ■«¡ΟΔΗΓΌ της Ελλάδος» εκδ. 1911 σε 12.000.
5. βλ. Νικολόπουλο σ. 52, 53 κ. επομ.
' 6. Τουσίμης στη «ΜΙΑΟΥΣΤΑ» τ. 69/1994.
7. Στον ΟΔΗΓΟ της ΕΛΛΑΔΟΣ του Ν, Ιγγλέση εκδ. 1911.
ΜΕΡ Ε Σ ΤΟΥ 1910
173
Η βιομηχανική ανάπτυξη της Νάουσας ηοι της Αυιηάς Κεντρικής Μακεδονίας στα τέάη της τουρκοκρατίας
(Φαινόμενο και Αιτιολογία)Β ' Μ έρος
Η βιομηχανική ανάπτυξη της Μακεδονίας στις τελευταίες δεκαετίες της τουρκοκρατίας, δημιουργεί πολλά δυσεπίλυτα εραχτήματα στο σύγχρονο ερευνητή: Καταρχήν (και χωρίς καμία δόση σωβινισμού) γεννάται το ερώτημα γιατί ανέπτυξαν βιομηχανία μόνο οι "Ελληνες από όλες τις εθνικές Κοινότητες (Millet) της τουρκοκρατούμενης Μακεδονίας, δεδομ- νου ότι στην τότε πολυεθνική Μακεδονία κατοικούσαν "Ελληνες, Βούλγαροι, λίγοι Σέρβοι στα βόρεια, μια μεγάλη εβραϊκή κοινότητα στη Θεσσαλονίκη (και δευτερευόντως στην Καβάλα, τις Σέρρες, τη Βέροια και το Μοναστήρι) και, φυσικά, οι Οθωμανοί. Από όλους αυτούς βιομηχανικά αναπτύχθηκαν μόνο οι Έλληνες, ενώ το εβραϊκό στοιχείο παρουσίασε τεράστια πρόοδο στο εμπόριο, αλλά είχε μικρή συμμετοχή στη βιομηχανία (κυρίως η οικογένεια Αλλατίνη). Από την άλλη πλευρά προξενεί εντύπωση η οικονομική στασιμότητα του πολιτικά κυρίαρχου οθωμανικού στοιχείου, δεδομένου ότι οι Τούρκοι από το 14 ο /15ο αι. (εποχή της κατάχτησης της Μακεδονίας) μέχρι τις αρχές του 20ου αι. παρϊμειναν δημόσιοι υπάλληλοι, γεωργοί ή -στην καλύτερη περίπτωση- φεουδάρχες. Επίσης γεννάτα. το ερώτημα ·με ποιο τρόπο συγκεντρώθηκαν τα κεφάλαια για την ίδρυση των βιομηχανιών. Η πρωτοπόρε ία του Ελληνικού στοιχείου στην εκβιομηχάνιση της Μακεδονίας και το θέμα της συγκέντρωσης των κεφαλαίων, νομίζω ότι βρίσκουν την εξήγησή τους στο φαινόμενο μετανάστευσης, το οποίο διόψινε μόνο τους Έλληνες και όχι τα άλλα Millet της οθωμανικής Μακεδονίας.
"Ηδη από το 17ο/18ο αι. δυναμικά στελέχη του ελληνισμού της Μακεδονίας μετανάστευσσν σε π όλεις της Βόρειας Βαλκανικής (Βουκουρέστι, Ιάσιο, Ζέμουν, Σεράγεβο, Φιλιππούπολη), της Κεντρικής Ευρώπης (Βιέννη, Τεργέστη) και κυρίως της Αίγυπτου μάλιστα, η μετανάστευση αυτή εντάθηκε μετά την καταστροφή της Νάουσας το 1822 εξαιτίας ακριβώς του λόγου αυτού. Στις νέες τους πατρίδες οι Μσ- κεδόνες μετανάστες ίδρυσαν πλούσιες παροικίες και εμπορευόμενοι κυρίως προϊόντα της Μακεδονίας (π. χ. τα φημισϊμένα κρασιά Ναοϋσης, βαμβάκι, υφά
σματα), κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν μεγάλα κε-
φάλαια. Ιδιαίτερα σημαντική ήταν η μετανάστευση προς την Αίγυπτο, όπου μάλιστα ιδρύθηκε η Μακεδονική Αδελφότητα ΚαΤρου «Ο Μέγας Αλέξανδρος», μέλη της οποίας ήσαν πολλοί πλούσιοι Ναουσαίοι έμπορο: (Αποστόλου: 10, Γκούτας: 108, Στουγιαν- ιάκης 1924, Δεκάζος 191ι3)' έτσι, π.χ. ο Ναουσαί- ος πρωτοπόρος βιομήχανος Τουρπάλης είχε προηγουμένως μεταναστεύσει στην Αίγυπτο. Στα τέλη, λοιπόν, του 19ου αι., όταν αυτοί οι μετανάστες απέκτησαν ιμεγάλες περιουσίες και πείρα στο εμπό-
Τ ου Γ εω ρ γ ίο υ Μ Ιντση Δ ικ α σ τή
Διπλωματούχου Μεταπτυχιακών Σπουδών
ριο των υφαντουρyικών προϊόντων (η Αίγυπτος μάλιστα ήταν βαμβακοπαραγωγός χώρα) και λόγω του ευνοϊκού επενδυτικού κλίματος στην Οθωμανική Αυτοκρατορία (Tanzimat, Hatti -Hymayun) και των ευνοϊκότερων προϋποθέσεων στη Μακεδονία (υδατοπτώσεις, βαμβακοκαλλιέργεια), αποφάσισαν να ιδρύσουν κλωστοϋφαντουργίες στην ιδιαίτερη πατρίδα τους. Συνήθως διατηρούσαν και τους εμπορικούς οίκους τους στο εξωτερικό, με τους οποίους εξασφάλιζαν αγορές για τα βιομηχανικά προϊόντα της Μακεδονίας· έτσι, σναφέρεται ότι το 1910 στη Νάουσα υπήρχαν 12 μεγάλοι εμπορικοί οίκοι με κεφάλαια πάνω από 500.000 χρυσές δραχμές ο καθένας, καθώς και πολλοί μικρότεροι οίκοι (Γκούτας: 108),Επομένως, η βιομηχανική ανάπτυξη της Μακεδονίας οφείλεται σε κεφάλαια Ελλήνων, τα οποία όμως συγκεντρώθηκαν με τη μετανάστευση στο εξωτερικό και χάρη στο εμπόριο. Ως δευτερεύων παράγοντας μπορεί να θεωρηθεί και η γνώμη του Ε. Στουγιαννάκη (Οικονόμου: 7) ότι οι πρώτοι Ναουσαίοι επενδυτές επηρεάσθηκαν από το βιομηχανικό κλίμα που επικρατούσε τότε στον Πειραιά, γιατί από το λιμάνι αυτό προμηθεύθη<αν τα πρώτα μηχανήμαπά τους. Πιθανότερο, ωστόσο, φαίνεται ότι επηρεάσθηκαν από το βιομηχανικό κλίμα της Αγγλίας, όπου μεταποιούνταν το βαμβάκι που παρήγαγε ο κυριότερος τόπος μετανάστευσής τους, δηλαδή η Αίγυπτος (αγγλική αποικία από το 1882).
Επίσης, εντύπωση προκαλεί η σχεδόν ταυτόχρονη εμφάνιση της βουλγαρικής προπαγάνδας στη Μακεδονία (1870 η ίδρυση της Εξαρχίας) ιμε την πρώτη εμφάνιση της βιομηχανίας (1Β74 στη Νάουσα)·
174
δεν υπάρχει, όμως κανένα στοιχείο που να υποδηλώ- νει σύνδεση των δυο αυτών γεγονότων, ούτε μπορεί η εκβιομηχάνιση να θεωρηθεί ως άμεση και οργανωμένη αντίδραση του ελληνισμού στη βουλγαρική προπαγάνδα ικαι ούτε υπάρχει η παραμικρή ένδειξη (σε προξενικές εκθέσεις κ,τ.λ.) , περί εισροής κεφαλαίων στην τουρκοκρατούμενη Μακεδονία από το ελεύθερο ελληνικό κράτος του Νότου, το οποίο εξάλλου' τότε βρισκόταν σε δεινή οικονομική θέση και κάθε άλλο παρά μπορούσε να ασκήσει επιθετική επειόυτική πολιτική, που θα αποσκοπούσε σε εθνικά οφέλη. Η εμφάνιση της βιομηχανίας, οφειλόταν καθαρά στην ιδιωτική πρωτοβουλία πλουσίων Ελλήνων από την ίδια τη Μακεδονία, μεταναστών στην Ευρώπη ή την Αίγυπτο, και απλώς συνέπεσε χρονικό με τημ έναρξη των εθνικών ανταγωνισμών στη Μακεδονία, αλλά ταυτόχρονα αποδεικνύει τον πολύπλευρο δυναμισμό του ελληνικού στοιχείου στην ίδια περιοχή
Η οικιακή βιοτεχνία υφαντουργίας ήταν, όπως προαυόφερθηκε, διαδομένη σε όλη τη ΛΛακεδονία πολύ πριν το 19ο αι. Όμως, πρώτοι οι Ναουσαίοι ή- σαν εκείνοι που κατόρθωσαν· να εξυψώσουν την πρωτόγονη αυτή βιοτεχνία σε σύγχρονο - για τα δεδομένα της εποχής - βιομηχανικό επίπεδο επιπλέον, Να- ουσαίόί ήσαν οι βιομήχανοι που ίδρυσαν τα πρώτα εργοστάσια στις γειτονικές πόλεις ’Εδεσσα και Βέροια. Γεννάται, .λοιπόν, το εύλογο ερώτημα για ποιο λόγο η Νάουσα έγινε πρωτοπόρος της εκβιομηχάνιση; σε όλες τις περιφερειακές (πλην Θεσσαλονίκης) πόλεις της Μακεδονίας. Μια πιθανή απάντηση θα εξηγούσε την απορία αυτή με τις υδατοπτώσεις (καταρράκτες), οι οποίες προσέφεραν δωρεάν κινητήρια ενέργεια' όμως, υδατοπτώσεις και .μάλιστα πολύ καλύτερες υπήρχαν και στην 'Εδεσσα και σε μικρό βαθμό στη Βέροια και, εντούτοις, στις πόλεις αυτή η βιομηχανία «εξήχθην από τη Νάουσα, Η απάντηση και αυτού του ερωτήματος, νομίζω ότι βρίσκεται στο γεγονός της έντονης μετανάστευσης των Ναουσαίων το 18ο/19ο αι., σημείο στο οποίο υστερούσαν σημαντικά ο ι Εδεσσα ίο ι και οι Βεροιώτες' φαίνεται, μάλιστα, ότι η καταστροφή της Νάουσας το 1822 από τον Εμπού Λουμπούτ Πασά (Μίντσης 1993 : 7) συ- νετέλεσε αποφασιστικά στη μετανάστευση των Ναουσαίων προς το εξωτερικό, οι οποίοι, αφού πλούτισαν, άρχισαν από τη δεκαετία του 1870 να επενδύουν τα κεφάλαιά τους στην ιδιαίτερη πατρίδα τους επωφελούμενοι των υδατοπτώσεων της Νάουσας. Βέβαια, την Ιδια περίοδο ζούσαν στην Ευρώπη και την Αίγυπτο πολλοί πλούσιοι ' Ελληνες μετανάστες από την Κοζάνη και την ’ Ηπειρο, αυτοί όμως δεν ακολού-
θτσαν το δρόμο των Ναουσαίων επιχειρηματιών, γιατί στις ιδιαίτερες πατρίδες τους δεν υπήρχαν υδατοπτώσεις (έτσι πολιλοί α π ’ αυτούς έγιναν εθνικοί ευ- εργέτες, π,χ. Αβέρωφ, Τοσίτσας, Σίνας, Χαρίσης).
Ίσως μάλιστα, οπτό ψυχολογική άπο-μη να συ- νετέλεσε στην πρωτοπορία της Νάουσας στον τομέα της βιομηχανίας η εθνική ομοιογένεια της πόλης αυτής, η οποία κσποικούνταν αποκλειστικά από ελληνόφωνους Έλληνες, ενώ δεν υπήρχαν ούτε Τούρκοι, ούτε Βούλγαροι (Η Νάουσα τελούσε υπό την προστασία της μητέρας του Σουλτάνου Βαλιντέ Χσνούμ και απολάμβανε πολλών προνομίων)· η ασφάλεια, λοιπόν, που παρείχε αυτή η εθνική ομοιογένεια σε μια εποχή τρομερά ταραγμένη και σε ,μια περιοχή, όπου διεξαγάταν ανταρτοπόλεμος, πιθανόν να βάρυνε στην απόφαση για ίδρυση των πρώτων βιομηχανιών στη Νάουσα. Όμως, οστό τις τρεις προϋποθέσεις που κατέστησαν τη Νάουσα το πρώτο βιομηχανικό κέντρο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ( [α] μετανάστευση λόγω της καταστροφής του 1822 [β] υδατοπτώσεις, [γ] εθνική ομοιογένεια) η τελευταία προϋπόθεση υπήρχε πλέον σε όλη τη ΛλακεδονΤα μετά την απελευθέρωση του 1912 και τις επσκόλουθες ανταλλαγές πληθυσμών· έτσι, στο μεσοπόλεμο η Έδεσσα ξεπερνά τη Νάουσα σε βιομηχανική παραγωγή, γιατί είχε καλύτερες υδατοπτώσεις και ασύγκριτα καλύτερη γεωγραφική θέση (η Έδεσσα δεσπόζει στο οδικό και σιδηροδρομικό δύκτιο μεταξύ Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας). Μάλιστα, είναι χαρακτηριστικό ότι ο ιστορκός της Έδεσσας κα. της Νάουσας Ευστάθιος Στουγιαννάκης είχε προβλέ- ψει την υπεροχή της Έδεσσας ήδη από το 1911 σε ένα κείμενό του στο «Μακεδονικό Ημερολόγιο», το οποίο αναδημοσιεύθηκε στη «Νιάουστα» το 1981/82 (Οικονόμου).
Η ακμαία βιομηχανία κλωστοϋφαντουργίας της Κεντρικής Μακεδονίας καταστράφηκε ολοκληρωτικά τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες λόγω της έλλειψης τεχνολογικού εκσυγχρονισμού των εργοστασίων, λόγω της εφεύρεσης νέων πλαστικών υφαντουργικών •νών (ραιγισν, τσελβολ κ,τ.λ.), τα οποία κυριάρχησαν στη διεθνή αγορά εκτοπίζοντας τα κλασσικά μάλλινα και βαμβακερά προϊόντα, λόγο της αδυναμίας ανταγωνισμού, έναντι των εισαγόμεικον προϊόντων και έναντι των ^Κεντρικών» υφαντουργιών του Πειραιά και της Πάτρας καί, τέλος, λόγω της απαλλοτρίωσης όλων των υδατοπτώσεων από τη Δ,Ε.Η το ! 954. (Μίντσης 1992: 128). Με την πάροδο του χρόνου τσ άλλοτε ακμαία εργοστάσια των τριών πόλεων του Βερμίου έκλεισαν καταδικάζοντας την πε
Η βιομηχανική ανάπτυξη τη ς Νάουσας
175
Η βιομηχανική ανάπτυξη τη ς Νάουοας
ριοχή στην - ευτυχώς πρόσκαιρη - οικσνομική υπανά- τττνξη wat τον πληθυσμό στη μετανάστευση. Σήμερα, μόνο η Νάουσα μπορεί να υπερηφανευθεί ότι εξακολουθεί να 'διαθέτει βιομηχανία υφαντουργίας, ενώ στις άλλες πόλεις δεν απομένουν παρά μόνο χαλάσματα για να υπενθυμίζουν την παλιά βιομηχανική ακμή των πόλεων αυτών, γεγονός που είναι και αυτό ακόμη σημαντικό, γιατί σύμφωνα με τη γνωστή φράση του S. Giedion «Μια κοινωνία που χάνει τη μνήμη της δεν είναι σε θέση να γνωρίζει που βρίσκεται και που πηγαίνει. Είναι πολύ λιγότερο υττεύίλινη από το ζώο που πιροχωρά με τη βεβαιότητα τουλάχ ιστσν του ενστίκτου» ( Παλάσκας: 28).
•· Β ιβ λ ιο γρ α φ ίαΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΣΓΕίΡΓΙΟΣ; «Ο Λαϊκός Σύνδεσμος
Ναούσης « Ά γ ιο ς Δημήτριος» (πούπουλο) και το ιδεολογικό του υπόβαθρο», περιοδικό «Ν1ΛΟΥΣΤΑ» τεύχος 34, 1986, Νάουσα.
ΓΚΟΥΤΛΣ ΑΧΙΛΛΕΑΣ: «Διακίνηση του εμπορίου στη Ν ιάουστα του περασμένου α ιώ να», περ ιοδ ικό «ΝΙΛΟΥΣΤΑ», τεύχος 56, 1991 Νάουσα.
ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ: «Η Κεντρική και Δυτική Μ ακεδονία κατά του Ε β λ ιγ ιά Τσελεμπή», Θεσσαλονίκη 1974.
ΔΕΚΛ20Σ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ: «Η Ν άουσα τη ς Μακεδονίας; Ο ικονομολογική Μελάτη», Αθήνα, 1913.
ΖΑΡΚΑΔΑ - ΠΙΣΤΙΟΛΗ ΧΡΙΣΤΙΝΑ; «Ε ργοστάσ ια Κλωστοϋφαντοοργίοος στην Έ δεσ σ α » , περ ιοδικ ό «Α ρχαιολογία», τεύχος 18 (1986), σελ. 3 7 -4 7 .
ΓΟΥΝΑΡΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ: «Social and Economic developements in Macedonia 1871 - 1912. The Role of the Railways», διδακτορική δ ια τρ ιβή , Oxford 1988. «Οικονομικές εξελ ίξεις στη Μ ακεδονία», σελ. 58 - 83 στο σ υλλογικό έργο «Η νεότερη κ α ι σύγχρονη Μ ακεδονία», τομ . Α ', Θεσσαλονίκη 1992.
ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ KJGE. ΠΕΛΛΑΣ - ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΝΕ ΠΕΛΛΑΣ: «Το
εργα τικό κίνημα της Έ δ εσ σ α ς 1905 · 1965», Νοέμβριος 1988 (χω ρ ίς τόπο έκδοσης).
ΚΑΑΟΓΗΡΟΥ Ν. - ΝΟΜΙΚΟΣ Μ ,: «¡H Ν άουσα της Μ ακεδονίας: Από την αυτόνομη κοινότητα της Τουρ κοκρατίας στη νεοελληνική βιομηχανική πόλη», π ρακτικά του Συνεδρίου «Νεοελληνική Π άλη: Ο θωμανικές κληρονομιές κα ι Ελληνικό Κράτος», τομ. Α ' Αθήνα 1985, σελ. 257 - 272.
ΚΙΤΓΙΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ: « Ιστορία της Ο θωμανικής Au toκατορίας», Αθήνα, 1988.
ΜΙΝΊΣΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ: « Ιστορία του Μ ακεδονικού Ζητήματος», Θεσσαλονίκη. 1990. «¡80 Χρόνια Ελεύθερη Έ δ εσ σ α (Σύγχρονη ιστορία της πόλης και της περιοχής», Έ δ ε σ σ α 1992 (έκδοση Δήμου Έ δ ε σ σ α ς ) . «Η Επανάσταση του 1821 ως αφ ετηρία της εθνικής αποκατόΐστασης του Μ ακεδονικού Ελληνισμού», Θεσσαλονίκη 1993 (έκδοση της Ε τα ιρ εία ς Μ ακεδονικών Σ πουδώ ν).
ΜΟΣΚΩΦ ΚΩΣΤΚΣ: «Θεσσαλονίκη: Τομή της με- τα πρα τική ς πόλης», Αθήνα, 1978. « Ιστορία του Κι νήματος της εργα τ ικ ή ς τάξης», Θεσσαλονίκη 1979.
ΜΠΑ1 ΤΣΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ: «Η β ιομηχανία της Νάουσας πριν το 1940», περιοδικό «ΝΙΑΟΥΣΤΑ», τεύχος 49, 1989, Νάουσα.
ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ; « Έ ν α άγνω στο κείμενο του Ε. Σ τουγιαννάχη γ ια τη Νάουσα», π ε ριοδικό «ΝΙΛΟΥΣΤΑ», τεύχος 18, 1982, Νάουσα,
ΠΑΛΑΣΚΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ; «Οι πρώ τες β ιομηχανικές εγκ α τα σ τά σ εις στην Κεντρική Μ ακεδονία (19ος - 20ος α ι.)» , περιοδικό «Α ρχαιολογίαν, τεύχο ς 18 (1986), σελ. 28 -36.
ΣΤΑΛΙΔΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ; «Η Έ δ ε σ σ α σ τα χρόνια της Τουρκοκρατίας», Έ δ εσ σ α , 1988.
ΣΤΟΥΓIΛΝΝΑΚΗΣ ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ; «Η Νάουσα», Μακεδονικών Ημερολόγισν, 1911 σελ. 144-157. « Ιστορία της πόλεω ς Ναούσης», Θεσσαλονίκη 1924. « Έ δ εσ σ α η Μακεδονική εν τη Ιστορία», θεσ οαλο νίκη, 1933.
176
Αρχείο του Μακεδονικού--- -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------
αγώνα περιοχής ΝαούσηςΗ α ν έ κ δ ο τη ε μ η ιο τευ τ ικ ή α λ λ η λ ο γ ρ α φ ία τ ο υ Κ α π ετά ν Α κ ρ ίτα , (Κ ώ στα Μ αζαράκη) μ ε τ ο Π ρ έ ξ ε ν ε ίο θ ε σ ) κ η ς
Μ άιος 1905 - Σ ε π τ έ μ β ρ ιο ς 1905
Α 'Σταθερή πρόθεσις της Σ υ ν ε
κτικής Επιτροπής, του περιοδικού μας είνα ι να στρέψουμε ένα μττο- ρικό ερευνητικό φακό και στην περίοδο του ένοπλου Μακεδονικού Α γώ να 1904 - 1908.
Έ τ σ ι , αποφασίσαμε, με τη βοή θε ια του συνεργάτη μ α ς Γιώργου Τουσίμη, να συγκεντρώσουμε κα ι ν α ενοποιήσουμε τη διά- σπαορτη σε δ ιά φ ορα α ρ χ ε ία α νέκδοτη εμπιστευτνκή α λλη λογρα φ ία που αφ ορά το «Κέντρο Ναούσης» και τη δ ιεξα γω γή του Α γώ να στην περιοχή μ α ς.
Σκοπός τη ς προσπάθειας αυτής είνα ι η συγγραφ ή , βάσει αυτών τω ν αδιάψευστων γρα πτώ ν τεκμηρίων, αυθεντικής και υπεύθυνης τοπικής ιστορ ίας του Μ ακεδονικού Α γώνα, ούτως ώστε να α- ποτιμηθεί η προσφορά της π έρ α από σκοπιμότητες και π λα σ μ α τικές δ ια σ τάσ εις .
Λ
Σή'μερα βρισκόμαστε στην ευχάριστη θέση ν α α να γγε ίλο υ μ ε ότι από το παρόν τεύχος, α ρχίζε ι η δημοσίευση του προϊόντος της έρευνας αυτής, κα τά χρονολογ ική σ ε ιρά και κατά λλη λα σ χολ ια σμένο και υπομνηματισμένο.
θ α παρουσιάσουμε σε συνέχειες ενοποιημένη την α λ λη λογρα φ ία με το Προξενείο Θεσσαλονίκης του Κ απετάν Α κρ ίτα - Κώστα Μ αζαράκη, ο οποίος, ως γνωστό, εγκα ιν ία σ ε με το σώ μα του, τον
Μάιο του 1905, την οργανω μένη βάσει σχεδίου ένοπλη δράση στην περιοχή μας.
Ο Καπετάν Α κρίτας διετέλεσε α ρ χη γό ς και πορέμεινε δρών με το σώ μα του στο Βέρμιο από τον Μάιο του 1905 μέχρι τέλη Σεπτεμ βρίου του ιδίου έτους. Στην υπό δημοσίευση πλήρη α λ λη λο γρ α φ ία του με το Εθνικό Κέντρο, πάντοτε μέσου του Προξενείου Θεσσαλονίκης, αποτυπώνεται ανάγλυφ α η πολεμκή σ τρατηγική του, η τ α κτική που ακολούθησε, η στάση του απέναντι στους «ερυθρούς» - κομιτατζήδες, στους ρουμανόβλα χους κα ι στους «λεοντόκαρδους», την τάξη δηλαδή, των Ναουσαίων πλουσίων, όπως συνθηματικά τους αποκαλούσε. Τέλος α δ ία σ τα θα προκόψει κα ι η αποτίμηση της ε θνικής ερ γα σ ία ς του κατά την ε- ξάμηνη παραμονή του κα ι δράση στο Βέρμιο, την οποία συνέχισε ο Α νθυπολοχαγός Γ. Κ ατεχάκης με το ψευδώνυμο Θεόφιλος,
λ
'Ο τα ν η παρουσ ία και η ανθελληνική ένοπλη δράση Των Βουλγα ρ ικώ ν σω μάτων στη Μ ακεδονία , διευθυνομένων από έμπειρους Βουλγάρους αξιω ματικούς, κ α θώς και η εξέγερση του ' Ιλιντεν το 1903 στο Κρούσοβσ, κατέστησαν επιτακτικό κ α ι μοναδικό μέσον αμύνης του Μ ακεδονικού Ελληνισμού την ένοπλη αντίσταση, σαν ένα από τ α προ βλεπό μένα, βάσει σχεδίου δράσεω ς κατα ρτι-
σθέντος από τον πρόξενο Κορόμηλά , ορμητήρια των ελληνικών σωμάτων κρίθηκε ο ορεινός όγκος του Βερμίου, με την πόλη της Ν αούσης σαν δάση εφ οδια σμού και σύνδεσης των σωμάτων με το Επιτελείο του Μ ακεδονικού Α γώ να, που δεν ήταν άλλο από το προξενείο θεσσαλον ίκης.
Έ τ σ ι , τον Μάιο του 1905, κα τέφθασε στο Βέρμιο το πρώ το α ν τάρτικό ελληνικό σώ μα υπό την α ρ χ η γ ία του υπόλοχαγού του πυροβολικού Κώστα Μ αζαράκη, με το ψευδώνυμο Κ απετάν Α κρίτας.
Το σώ μα αυτό ε ίχε προετοιμα- σθεί στη Β ουλιαγμένη Αθηνών από τον ίδιο τον Κώστα Μ αζαράκη, κ α τ ' εντολή του Μακεδονικού Κομιτάτου, που ε ίχ ε π ά ρ ε ι στα χ έρ ια του την οργάνω ση του Αγ ώ ν α στην δυτική κυρίω ς Μ ακεδονία. Σ υγχρόνω ς όμως είχε α λλ ά ξε ι και η εξωτερική πολιτική τη ς Ε λλάδος απέναντι στη Τουρκία . Η κυβέρνηση θεοτόκη ε ίχε εγκα τα λείψ ει την πολιτική τη ς ά ψογου στάσεω ς προς την Ο θω μανική Α υτοκρατορία και σοτν έκφραση τη ς νέος πολιτικής τη ς α- πεφάσισε την αποστολή του Λάμπρου Κορόμηλά ω ς γενικού προξένου στη Θεσσαλονίκη.
Δεν πρέπει ν α παραδλεφ θεί το γεγο νό ς ότι πρ ιν τον Κ απετάν Ακρ ίτα ε ίχ α ν προηγηθεί δ ιάφορες τοπ ικές μ ικροομάδες, καθώ ς και ανταρτικές ομάδες τοπ ικής εμβέλ ε ια ς από πα λα ιούς καπεταναί- ους και οπλαρχηγούς, εξοπλισμένους από την Εθνική Ε τα ιρ ία που είχαν συστήσει νέοι αξ ιω μ α τικο ί.
Π ροηγουμένως, όμως, το Κέν-
177
τρο Ναούσης, που απετέλεσε και λειτούργησε ω ς κέντρο υποδοχής και στήριξης των σωμάτων, ε ίχε οργανώ σει το φθινόπωρο του 1904, ο ίδιος ο Κώστας Μ αζαρά- κης, c οποίος, από τον περασμένο Αύγουστο, ε ίχε εγκα τα σ τα θεί, όπως και άλλοι αξιω μ α τικο ί στο Προξενείο Θεσσαλονίκης, με το ψευδώνυμο Δήμος Σ τεργιά δη ς, ως ειδ ικός γρα φ έα ς. δηλαδή ε ιδικός αξιω ματικός επιφορτισμένος με τη μυστική διοργάνω ση του ένοπλου α γώ να στην προξενική περιφέρεια Θεσσαλονίκης.
•««
Τα πρώ τα εμπιστευτικά σημειώ μ α τα που θ α παραθέσουμε στη συνέχεια , ε ίνα ι μ ια ενότητα που αφ ορά τ ις δυσχέρειες που συνήν- τησε το σώ μα μ έχρ ις ότου απο&ι- &ασθει σ τ ις ακτές της Π ιερίας.
Δ ιότι, κ α τ ' α ρ χά ς ξεκίνησαν α πό τη Βουλιαγμένη με το απμό- πλοιο «Κεφαλληνία» περίπου 200 άνδρες με προορισμό τ ις ακτές του Θ ερμαϊκού. Α νεπιτυχής όμως απόπειρα αποδάσεως, ανάγκα σ ε τον πλοίαρχο να οδηγήσει το ατμόπλοιο πίσω στο λιμενίσκο του Τ σ άγεζι (Στόμιο, κοντά στις εκβολές του Πηνειού) και εκεί προσω ρινά να αποβιβάσει το σώ μα κ α ι ν α κρύψει τα πυρομα χικά εν αναμονή άλλου πλοίου και νέων συνεννοήσεων δ ια την αποβίβαση.
Ύ στερα από αυτά, το Μ ακεδονικό Κομιτάτο των Αθηνών απέ- στειλε το ατμόπλοιο «Αχιλλεύς».
Πριν παραθέσουμε τα εμπιστευ τ ικ ά σημειώ ματα του Κώστα Μα- ζαράκη προς το προξενείο θ εσ σ α λονίκης, γ ια να γ ίνουν καλύτερα κατανοητά τ α γρα φ όμενά του, α ξ ίζε ι ν α παραθέσουμε την παρα- κάτω επιστολή προς τον πρόξενο Θ εσσαλονίκης Κορόμηλά του υποπλο ίαρχου Κων. Μελά, ο οποίος κ α τ ' ειντολή του Μακεδονικού Κο μ ιτάτου συνόδευσε την οποστο
λή.Αναφέρει λοιπόν στην επιστολή
του ο υποπλοίαρχος Μελάς.
**· *·
Κύριε Πρόξενε
Την νύκτα της 25ης Απριλίου την ώρα 11.30 ανεχώρησα εκ Πειραιώς δια του ατ,μοττλοίου ο «Α- χιλλεϋς» 85 τόνων χωρητικότητος και 9 1/4 μιλλϊων ταχύτητος εκτοπίσματος δε 4 ποδών Ώ ρα 2.15 της πρωίας της 27ης (Τετάρτης) αφηκόμεθα εις θέσιν Αγ. Παρασκευή παρά το Τσάγεζι ένθα η ακτή σχηματίζει μικρόν αμμώδηκολ πίσκον, ευρίσκεται μικρό εκκλησία παρά την θάλασσαν. Αμέσως δια των λέμβων του πλοίου και καϊκ ιών του εκ Θεσσαλονίκης λεμβούι- χου Αποστόλη ήρξατο η επιβίβα- σις των αινδρών και πυρομαχικών. Την 4 1/2 επερατώθη είτα και ο Αιχ ιλλεύς απέπλευσε κοπευθυνθείς προς Νότον όπως αψ' ενός μεν επιβεβαιωθεί η διαδοθείσα επί τού- τω είδησις άτι το σώμα μεταβαίνει εις Βόλον όπως εισβάλλη δια των συνόρων και πράγματικώς δε όπως κρυβή όπισθεν ακρωτηρίου 30 περίπου ,μϊλλια απέχοντος εκ του Τσάγεζι. Την 3 1/2 ώρα μ.μ. εγένετο η έπαρσις και κατευθύν- θημεν προς ΒΑ. όπως αναγόμενοι κατά 12 μιλ. γίνομε ν αφανείς εις τους εν Τσάγεζι οπότε ηθελομεν διέλθη προ αυτού. Του πλοίου επέ- βσινον οι εξής οδηγοί δια την α- πόβσσιν. Ανίβας, Μανώλης, Βατι- κ.ώτης. Αριστείδης και Απόστολος λεμβούχος ουτινος το καΐκι είχομεν υψώσει εις τας επωτίδσς του «Α- χιλλέως». Την 6 μ.μ. η άκρα Αθε- ρίδος όπως εκ της ληψθείσης πο- ρείοις δδει να φανή
Κατόπιν συμβουλίου των αρχηγών τη αιτήσει μου καθορίσθη η σειρά της αποβάσεως των σωμάτων και του υλικού ως εξής. Πρώτον ήθελαν απσδιβασθή τα σώμσ-
τα των αρχηγών Ακρίτα και Μπούα κατόπιν το του Κάδρου και Ζώγρα και τελευταιον το υλικόν πολέμου επι 6ι βαζόμενον επί των λέμβων αποβάσεως ήθελεν καπευθυνθεί προς τον Αλιάκμωνα. Σμμφώνως τώ σχε- δίω τοΰτω ετοποθετήθησαν τα σώματα επί του καταστρώματος του Αχιλλέως και το υλικόν. Εκλήθη- σαν οι υπαξιαματικοί των σωμά- των εις ούς δ.ενεμήθησαν φυσίγγια περιστρόφου και Μάνλιχερ, ανταλλακτικά, είδη οπλισμού και φάρμα κα άτι να έφερον εξ Αθηνών (Κρίνω επάναγκες να ειδοποιήσω υμάις άτι ο Ερυθρός Σταυρός εδώρησε τη ημετέρα επιτροπή πολλά αντισηπτικά είδη και φάρμακα πρώτης ανάγκης εις οικογένειας επί τοΰτω παραγγελθέντα εις το Φαρ- μακείον Κρίνου). Δυστυχώς υπήρχε σεληνόφως αρκετά δυσάρεστον καθ' ήν στιγμήν επλησιάζομεν την Αθερϊδα άκραν. Αίφνης εφόνη φώς παρά την σκραν Ο Μανώλης μοι είχε προηγουμένως είπη ότι η λέμβος ήτις θα ανήμενεν ημάς απέναντι του ακρωτηρίου θα έφερεν πυράν πυροφανιού και ότι αφού .ήθέλομεν υψώσει το σήμα λευκόν άνωθεν ερυθρού φανού θα επεδείκνυεν αύτη δυο πρασίνους φανούς. Επί 20 λεπτά της ιώρας πάντες εζητούμεννα ίδωμεν «ττυροφοτνή» οπότε ο κοπετόν Ακρίτας αντιληφθείς τούτο μοί λέγει ότι ματαίως αναμένομεν πυροφάνι καθότι η λέμβος οόδεν έτερον φώς θα έφερεν ει μ ή τους δυο πρασίνους φανούς ούς θα εδείκνυε αφού έβλεπε το ημάτερσν σήμα. Δι- ατάσσω να υψωθώσι οι φανοί αλλ' ο Βατικιώτης με παρακαλεί να περί μέναμε ν ολίγον διότι είμεθα εισέ- τι εν όψει της Βρωμερής (κατώτερον της Αθερϊδος). Μετ’ ολίγον υ- ψούμεν τους φανούς ούς αφήνομεν επΐτινα λεπτά. ΕΙμεθα ήδη εν όψει Θεσσαλονίκης καραβοφάναρον και Καραμπουρνού. Αίφνης εις την ξηρόν ανάτττονται δυο .μεγάλοι πυ-
Αρχείο Μακεδονικού Αγώνα
¡78
Α ρ χε ίο Μ α κεδονικού Α γώ να
pool. Άπαντες κραυγάζομεν ότι αυ- τσϊ είναι αι εττί ξηρός συμπεφωνη- μέναι τοιαύται. Μετ’ ολίγον αρι- στερότερον των δυο φαίνονται έτε- ρα δυο φώτα άτινα εκλαμβάνομεν ως πράσινα και ολίγον κατ’ ολί-
γον εις τον ορίζοντα αναφαίνονται διάφορα φώτα. Οι οδηγοί αγνοούσι •πλέον τελείως ττου ευρισκόμεθα λέ- γοντες ότι δεν διήλθομεν την Αθε- ρϊδα άκραν ότι στρέψαντες ττρος τα οττϊσω βλέπομεν την Αθερίδα άκραν
ττρος ττρόμναν ήδη. Σκότος βαθύ εττί του ττλοίου ουδέ την -πυξίδα ηδυνά μέθα να χρησιμοττιοιήσωμεν. Πεττει αμιένοι ότι τα δύο πρώτα φώτα ήσαν επί του σημείου αποβάσεως αποφασίζω να πλησιάσωμεν και να
c¿í ■
,f ' Z - £U>9, 3 b aZ aaaaca^ aÍ aaA ^^ y 7 / γ fcf
'¡ y t oZ aj$ Z f o - z . -v- / S '^ «^>eA- ¿Acy U
K'i? ^ Τ ν ί ζ γ ) b c j J Í-AA, A íaX s-αα ¿J-Tzyc,#· L ·
r> Λ ααΛ λΙ O-X^ ^ A-AA&AAZ-AA-í
¿JÁa) ¿CA~ | <-^f^AOx_
7 ^ . ^ Z - ¿A$-JrO Λ
<y
~ O-CAZ ^ ¿^Z
Ί* ¿ cata /ZíAA OCc- ía y
, ¿f¿Ay' Z ¿/¿Λ. &£>*ACaa*-£*- £-é*V C^-eC^-c.j £e¡ c‘-tAs¿Ata.
Z-uA, CéApZ-a | v <Jca' K
* ” Ά ' ? Λ> Z f ·7 ' -¿c-' ib ¿9 ‘j ' / T
C .Caaí/Z¿> -«* ' f
■Έ~<Αί/ί*' Z ? .^TtAX^AX^A 0y¿) ¿CAAÍAy CjL,
c*/" IZAAAjLy CyZ-' ¿ τΖ Ζ ί ¿-¿fXsiA- O-AS crtS .
AT-IA <A^Ct4 / ¿^CAf' ¿¿L a ¿£^>ΖΖΖ>Α-Λ-~α . /Z ¿ Z Z . / 4 - í ^ <a .a> Z / x Z -
0 £ ? OíaSC Aa
7 ' * ¿ [ / > i ‘ Γ / '.^ 7 ■ - 7 ^ , ’ ■( sZst^/ZSiHjc £^S ¿A2&-4 ¿Αφ-ι ΖίΑ*¿3s/ ¿0-C ΛγΡίγί) Cu*!>, . ¿<a 6 <-< <a ■
C / j Z . ‘ Π > -> r - , ' 4 / \ P
3 ' Z \ v^ , : ■ y
/ ¡ M . £Kfi-Cc.ty AZaC -C^T CAYA¿aI-**La
-¿fi-L-A-O-lAy A¡f-OyO £ « T j ¿eC/ U* OL is-L*. .V .
/ " l J Z . ‘ O 7 f / —- ‘ο γ ^ ο Q ^A ^iíriyO cd& i> a>3 ÍAA 'í<y
Z t{/3< X9-tA lA ' ¿-ΐΑ-ίΑΑ&**-ν-* ZíS>xA 'jícSLA ¿t¿>/'ΖΑγίΑΑΤΙΑ ^CA, A ^ a'ÍaCa^ Í A ,* y H J -Z-CaZXa>-CÍ-O-.*■■** A ■- ✓ _ a >y ' · / _ * _ ^ y - / r -
¿ 'Íay> ¿? 2*aa) AÍZA^C^CÁ-AaU-CAaJ-Í ¿<a \a ¿ ZÍA-aa ¿zs¿a>\_' Y ¿0-L·· CAycAAAZA. C¡_A) £υ 'αιαα>. //ΑΓ<ΑΑί&_
- Z yÍaJ-T-' ~αΈ&ΖΑ0£/2&. <φ A^'/- ¿4Í~^-lA~fX-
- v / y - / [ /S-itZPíA,
.'- a /fó & ts v s 3¡e ' Á ^Z é Z je o -i, ¿
¿IiUAIA.zZ ' Í a . JL iZ ¡Jojs^-C Lri-A ¿-'¿AL γ
^¿?^v ^ a Λ— ¿y S ,L fjC¿A''¿A¡ca - £a3 ϊ—CaL-O ** •. l-w t- v ·\ y ? c
179
Αρχείο Μακεδονικού Αγώνα
στείλωμεν λέμβον προς αυίχυευσιν. χωρίου τους εις μεγάλου βαθμόν.Υψοάμεν και πάλιν το σήμα και κι- ".•ούμεν προς τα πρόσω. Ακρινής ο πλοίαρχος διακρίνει ουχί μακράν εμπρός αγκυροβολημένα ιστιοφόρα ταυτοχρσνως βλέττομεν ιστιοφόρον άνευ φανών ερχόμενον εκ της οχ- τής. Ακούεται τις λέγων μετά δέους Ώκολ-καίκι». Κράτη η μηχανή διατάσσει ο πλοίαρχος και αναμέ- νρμεν εναγωνίως ευτυχώς μετ' ολίγα λετττά διαϋφίνονται ιστία, είναι βρατσιέρα Ελληνική. Διατάσ- σω πάντας να καησκλτβΰσι επί του καταστρώματος και της γεφύρας. Το πλησιόζομεν και ο πλοίαρχος ερωτά που είναι το «¡Ελευθεροχώ- ριχ>. «¿Ξδώ στην πλώρη σας σ ’ αυτές ταίς φωτιές». «Και η Τορπίλη εκεί εφουντάρισε απόψε» και εξακολουθεί το καΐκι την πορείαν του προς το ανοικτόν πέλαγος ακολου- θούμενον από τας ευλογίας ημών ούς έσωσε από τόσον οικτράν σφάλ μα αφευκτέαν αποτυχίαν του σπου δαίου σκοπού μας. Ομολογώ ότι η κτηνώδης διαγωγή των πλοηγών με έκαμε να απολέσω την υπομονήν μου και τους έκαμα δριμύτατα παράπονα Εις το μέρος όπου υπετίθετο ότι ήτο ο Αγ. Ιωάννης (ση- μείσν της αποδάσεως) ουδέν φως πλέον. Ερωτώ τους Αρχηγούς τί σκέπτονται να πράξωσι. Ο Ακρίτας λέγει θα εξέλθω, ο Μπούας λέγει, αφού θα εξελθη ο Ακρίτας, θα εξέλθω και εγώ, ο Κώδρος παρά τας διαμαρτυρίας του Ζώγρα λέγει ότι σύμφωνος προς τας υμετέ- ρας όιατσγάς εάν δεν ίδη σημείον εις την ακτήν δεν πρέπει να απο- βιβασθή και επομένως θα μείνη. Διατάσσω να ρίψωσι τας λέμβους εις την θάλασσαν. Προηγουμένως είχον στεΐλλιει τον Αποστόλην με τον Αριστείδην να κστοπτεύσωσι την ακτήν επανέρχονται δε λέγον- τες ανοησίας τίνος περί σπομα- χρύνσεως προς Νότον κ.τ.λ. Υποθέτω ότι η γειτνίασης του Ελευθερο-
Εν τώ μεταξύ δυο ενομωτίαι είχον επιβιβασθή των δυο λέμβων του πλοίου με τον Μ,πούαν. Τρίτη επιβαίνει του καϊκιού και κατευθύνον- ται προς την ξηράν. Μετά 10 περίπου λεπτά τας δλέπομεν επανερ- χομένας και συνοδέ υομένας υπό πολλών άλλων μεγάλων εγχωρίων λέμβων. Μόλις παρέβαλλαν εις το πλοίον μας λέγουσιν ότι εις την ακτήν εύρον τον ιατρόν τον Μιχάλην (υποθέτω τρέμοντας εκ φόβου) οί- τινες τους ειπον τα επιτρέξαντα διότι είναι κίνδυνος. Μετ" ολίγον ανέρχεται επί της γεφύρας μικρός φεσοφόρος κύριος, ο ιατρός και έτερος παχύτερος και υψηλότερος ο Μιχάλης, επίσης δε και λεμβούχος τις δέοντος παχύς με λευκών υπο- χάμισον.
Νομίζω περιττόν να σας ενοχλήσω με την γενομένην συζήτησιν ανατολική πολυλογία άνευ ειρμού και προπάντων αποτελέσματος. Τέ λος εξ όλων αυτών εννοώ ότι Ιον Κίνδυνος .μέγας αποδάσεως υπήρχε διότι το απόγευμα είχον διέλθει δια του Αγίου Ιωάννου δυο στρσ- τιώται και εις σαλπιγκτής όστις μάλιστα... έπαιζε σάλπιγγα, 2ον. 'Οτι είναι απαραίτητος ανάγκη να πορευθώμεν προς την Βιστρίτσαν όπου και εκεί είχον ετοιμάσει. Πόσου απέχει; 6-7 μιλιά και να ρυ- μουλκίσωμεν τας λέμβους. Το προ τείνω εις τον πλοίαρχον όστις παρατηρεί ότι η ώρα είναι 11 1/2. Θα χρειασθή αρκετή ώρα να δεθώ- σι αι λέμβοι. Δεν έχει κατάλληλου ρυμσύλχυσιν. Θα αργήσει ως εκ της ρυμουλκυσεως να διανύση τα 7 αυτά μνλια και αποτέλεσμα θα ξημε- ρωθοόμεν εις Βιστρίτσα. Οι δίκαιοι ενδοιασμοί του πλοιάρχου μου υπόμνησην το φρικτσν χάλι των πλοηγών τον δε φόβον μου επαύξανευ η μεγάλη αφέλεια μεθ’ ής ο λευκοφαρών βαρκάρης όστις θα ήτο και ο μέλλον πλοηγός μου απήντα
εις την ερώτησην που είναι η Βιστρίτσα; ’Εδώ παραπάνω τείνων εκάστοτε την χείρον προς άλλο σημείον του ορίζοντος επί τόξου εκτεινόμενου από Θεσσαλονίκης μέ- χρις Ελεεθερσχωρίου. Η απελπισία από εκεί με επί παρακλήσει του Ακρίτα με έκαμαν να επιβάλλω εις τον ιατρόν και τον Μιχαλάκην την οπτώδασιυ εδώ. Ό ταν με είδσν εξαγριωμένου οι ενδοιασμοί των ηλστ- τώθησαν, ,μόνος δε ο λευκοφορών βαρκάρης εξηκολούθη επιμόνων δια την Βιστρίτσαν, αυτών παρ’ ολίγον •να τον κοπαβιβάσω δια λακτισμάτων από της γεφύρας και συγχρόνως διατάσσω να επιδώσι των λέμβων οι άνδρες. Απέρχονται πρώτον τα σώματα Ακρίτα και Μπούα και τελευταίου το του Κάδρου. Ο Ακρί τας αναχωρών μοί είπε να μή απο- βιβάσωμεν το υλικόν. Ό τε επανήλ- θεν λέμβος μεγάλη φέρουσα τον Α- ριστείδην λησμονήσαντα το ττερι- στροφόν του επί του πλοίου του ε- πρότειυσ να του δώσω τα πολεμοφόδια τα προοριζόμενα δια το Ρουμλούκι. Ηρνήθη να τα παραλά- 6η ειπών ότι είχε διαταγάς να παραμένει εις τον -κάδον με ψωμί. Οι άνδρες έφερον 250-300 φυσίγγια έκαστος η δε άρνησις του Αριστείδη ίσως θα τον εδοήθη να ρίξη τα πυρομαχικά εις την θάλασσαν εάν τον εξηνάγκαζον να τα ποραλάβη. Την 1 3/4 ώρα απήλθομεν κατευ- θυυόμενοι εις Τσάγεζι όπου παρε- δώκαμεν τα πυρομαχικά εις τον κ. Χαδούλην κρύψαντες αυτά εν τη εκκλησία της Αγ. Παρασκευής. Από τον τόπον της αποδάσεως απήλ θωμεν , μόνον αφού είδον πυράν αν ναφθείσαν τη αιτήσει μου υπό του τελευταίου εξελθόντος ως σημείον ότι καλώς απεβιβάσθησαν και εκκί νησαν ήδη προς το εσωτερικόν και αφού παρελάβομεν και πάλιν το καΐκι του Αποστόλη.
Εξ όλης αυτής της μικρός εργασίας απεκόμισα τα εξής διβάγμα-
180
Αρχείο Μακεδονικού Αγώνα
τα άτι να αας υποβάλλω προς έγ- κρισιν διότι ίσως χρησιμεύσωσιν δι ’ άλλην φοράν.
1 ) Το πλοίον Αχιλλεύς ήτο κα- ταλληλότατον καθ ' ότι επί έτη ο πλοίαρχός του εκτελεί το λαθρε- μπόριον του χσσϊς με τα ς «εκτός της Αλεξανδρείας και τοιαυτης φύ- σεως εργασία ως το έμψυχον λα- θρεμπόριον ημών τώ είναι γνωσαί.
2) Το μέγεθος του Αχιλλέως είναι κατ αλ λ ηλότερο ν του της Κε- φαλληνείας.
3) Τα συνθηματικά φώτα εισίν ακατάλληλα προ πάντων ο λευκός Φανός εν συνδιασμώ μετά του ερυθρού διότι εις πά ντα ναυτικόν εκτός του αιωνίως κτηνωδώς κοιμω- ,μένσυ Τούρκου ©δει να κάμη μεγά- λην εντύπωσιν. Προτιμώτερον ένα φως ερυθρόν επιδεικνυάμενον προς ορισμένην διείθυνσιν και χαμηλά και όχι πανταχού όπως ημείς έπρεπε να πράξωμεν. Σημειώσατε ότι η γνώμη θύτη είναι και η του πλοι άιρχου Γικτκα qui s ’y connaît.
4 ) Η παρουσία πλοηγών ψοφο- δεών ,μάλλον βλάπτει εκνευρίζουσα και περιπλέκουσα τ α ζητήματα.
5) Ε ις τον τόπον της αποβάσε- ως απαραίτητος η παρουσία ενός των μελών του επιτελείου όπως εμ- ψυχώνη τους δυστυχείς ιθαγενείς. Εις τούτο θα σας πείση ο εξής διάλογος όν έσχσν με τους λεμβούχους της τελευταίας επανελθούσης λέμβου τηρος αναζήτησιν του περ ιστρόφου του Αριστείδη.
— Βρε π α ιδ ιά δεν μάς είδατε εδώ; δεν είδατε το σ υγνά λο μας με τ α φανάρια;
— Πώς δεν σ α ς είδαμε; και· το βαπόρι και τα φανάρια τα είδαμε.
— Δ ιατί δον κάνατε το σήμα;— Φοβούμαστε την Τορπιλλιέρα
(ήτις εκρύπτετο οστά το ακρωτή- ριον της Σκάλας Ελευθεροχωρίου υποθέτω).
— Μά καλώ σεις φοβηθήκατε την Τορπιλλιέρα, δεν συλλογισθή-
κατε και μάς που πηγαίναμε σαν μπούφο» επάνω της. Δεν ερχόταν μια βάρκα στα σκοτεινά να μάς ειδοποίηση;
— ...(άκρα σιωπή εις απόοντη- σιν).
Σημειώσατε άτι ο Αριστείδης ομολόγησε ότι την Κεφαλληνείαν την είχον Γδή θαυμασία!!! I
Ο πλοίαρχος του Αχιλλέως έδει- ξεν έκτακτον προθυμίαν' και είναι άξιος ευγνωμοσύνης την οποίαν θσ προσπαθήσωμεν να εξοφλήσωμεν πλατωνικώς καθ’ ότι είναι· και ιδιοκτήτης κατά το ήμισυ του ατμόπλοιου'. Εις το πλήρωμα εζήτησα π α ρ ά της επιτροπής να δοθή αμοιβή διότι ειργόσθησαν θαυμαστός.
Ελησμόνησα νσ προσθέσω ότι αι αποδόσεις ε ις μέρη συχναζόμε- να πολύ υπό αλιέων επί πολύ δυσχερείς ένεκεν της εκ των πολλών φωτών συγχήσεως.
ΥμέτεροςΜελάς
Έ χοντας μια πρώτη κατατοπιστική αντίληψη από την παραπάνω επιστολή της δυσχερούς απο- 6 66 ακτής του σώματος στην ακτή της Πιερίας, συνεχίζουμε με την παράθεση των πρώτων επιστολών του Κώστα Μαζαράκη προς το προξενείο Θεσσαλονίκης, όπου πε ριγράψει τις δυσκολίες της απόβασης των ανδρών στις ακτές του Αγ· Ιωάννου κοντά στο Κορι- νά .
Πρώτα όμως πρέπει να διευκρι- νισθεί ότι οι επιβιβασμένοι στο ατμόπλοιο «Αχιλλεύς* αποτελούσαν τα τρία σώματα που επρόκει- το να δράσουν στη Κεντρική Μακεδονία. Δηλαδή το σώμα του Λοχαγού του Πεζικού Μιχαήλ Μω ράίτη. ψευδώνυμο Κάδρος, με υ- παρχηγά τον Αν&πτολοχαγό Πεζι κού Σπυρίδωνα Φραγκόπουλο, ψευδώνυμο Ζόγρας, το οποίο βα εγκαθίστατο στο Πά£κο, περιοχή
Μικρά και Μεγάλα Λειδάδια, το σώμα του υπολοχαγού του Πυροβολικού Κω νστ ατντ ί νου Μαζαράκη, ψευδώνυμο Ακρίτας, με υπαρ- χηγό τον Καπετάν Κώστα Γαρέ- φη από το Π ήλιο., προοριζόμενο δια το Βέρμιο και την ανατολική προς αυτό πεδιάδα των Γενιτσών και τη διάνοιξη επικοινωνίας με ελευθέρα Ελλάδα δια ξηράς και δια θαλάσσης και το τρίτο σώμα του Σπάρου Σπυρομήλιου. ψευδώνυμο Αθάλης Μπούας, με απαρχή γό τον Ανθυπολοχαγό Πεζικού Μαρίνο Λυμπερόπουλο, με προρι- σμό το χωρίο Μπάχοβο, σημερινοί Πρόμαχοι Αλμωπίοος.
Η αποτυχία της αποβίβασης των ανδρών από το ατμόπλοιο «Κεφαλληνία* ικαι η επιστροφή και αναμονή των στο Τσαγεζι, φαίνεται ότι εξόργισε σ ε μεγάλο βαθμό τον Καπετάν Α'κρίτα. Την αποτυχία αποδίδει στην έλλειψη συντονισμού του σχεδίου μεταφοράς και αποβίβασης.
Εκτός αυτού δε, και οι τουρκικές παραμεθόριες αρχές ήταν ειδοποιημένες οπό τον Τούρκο πρόξενο του Βόλου, διότι κατά τον ίδιο τον Κ. Μαζαράκη «η προδοσία δίδει και παίρνει».
Η επιστολή είναι αχρονολόγητη και είναι σταλμένη από το Τσά- γεζι κατά την εκεί παραμονή και αναμονή των. Απευθύνεται προς τον Φίλτατο Λθανάση, ο οποίος δεν είναι άλλος από τον Αθανάσιο Εξάδάκτυλο, ειδικό γραφέα του προξενείου Θεσσαλονίκης.
Λ Α
Φίλτατε. Αθανάσιε,’Οπως εκαταντήσαμεν μόνον με
ατ,μόπλοιον πρέπει να φύγω μεν διότι είναι ταχύτεροι» και· ασφαλέστεροι» οπωσδήποτε όμως η αναμονή ε ις Β ίστριτσσν πρέπει να εξ ακόλουθη αφ* ής σάς τηλεγραφί- σει ο Αλέκος διότι και τα καΐκ ια ακόμη δεν προσεγγίζουν εκεί και
181
Α ρχείο Μακεδονικού Αγώνα
V ο( : , γ ^ — « — - Ν > / ^
^7 ^ Λ '( ν ' *·'ί ·“? - ί ■ '-^ζ .·’ ' "» .' -· ·.
/ / > / * ✓^ 1 1 '' ^ *■*> > /
/ *" — ' » /
<ρ> * Ά ¿Ο * } ^ * 2 ^ / ^ . * ^ / ' } ^ ' *
/ ι Γ ( , * ' ' ' / (Ο ι(ζ~ ^ γ) ? * ^ λ ^ · - ; ^ />'<—
Ύ 7 ^
« ^ —
¿ ° / *£//— ^ &
^ ·
^ / ύ — 7 -'7 > · · > ^ < .
¿ ^ ο
"? ϋ . ^ ®· 1^ 7 Τ ^ & -Ί Τ <£.«_,
Ο ν ' * / " ' ? ' 1Λ-τί& α-*, + ρ - ρ /ρ υ ^ 'έ ^ ο
ν ' ^ ^ ί / Μ Λ ί Λ ' 7 ^ ' / / ί /ν ( (·ν< £ ·"Κ '■*' 7 '^ '^ ' / " ^ ' ✓ / * ^ ' - .
^ ^ ^ 7 -Τ υ~η-ρ ^ 7 7 ^ 7
- 1 ' - ' / *π ί ,
7 .
** /^ ί Ο-
" ί ο 9 <» ·ρ ^ ~ ^ ·'7 Α . « Ί ' ΐ ^ γ *■ ~. 7/~ ρ _ ^ Ο >■ I > ι* Ν /* / ^
Γ β - Λ < //-~ ο *" -> / ΤΤ-ι^-ρ / < ρ <-
'/Ϊ£ ιτ--^£ζ I £ ^ 7 1({>ι -ρ Ζ-Τ ¿ ~ —ρ ^ , / ν - τ * · ι '—7 * ·,·^-ντ-
~ }& ·/ρ (£ .ι, >ρ ζ η / η ' ρ. ί 3 Γ-
ι . ^ '¿ 7 7 * -^ · ^ ·
\·ϊ>ο ο '^ 7 < 7 ϊ> ι / " / , / , / /
ί " ^ ‘ / 'Τ 7* /7 77/ '~ ' / / ^ *»Τ.Γ*'*
Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Βέροιας
Α ρχείο Μ ακεδονικού Αγώνα a
μόνον με πλάβες είναι δυνατόν να γίνη. Αν εκσταληφθή ο ύπνος των αναμενόντων βεβαίως δεν τηιν γλυ- τώνομεν.
Μου καταλογίζετε ενίοτε σύγχυ- σιν όταν είχον όλους τους μπελάδες επάνω μου πολλούς των οποίων δεν δύναμαι να γράψω. Τί να είπΐω εγώ περί της αδιαφορίας μεθ’ ής ωργακοθησαν αυτά τα πράγματα όταν ούτε ένα πιστόν, ούτε ένα αξιωματικόν δεν αποστέλ λητε να επίβλεψη προκειμένου περί λεπτότατης και επικινδύνου επι- χει ρήσεως εν ή συμμετείχον 4 αξ του Ελλ. στρατού 30 εκλεκτοί υ- παξιωματίίκοί και 100 άνδρες; κα. ολόκληρος περιουσία (οτμόπλοιον και πλήρωμα).
Τα μιλιά δεν ήσαν 4, αλλά 2. Τί εννοείτε να επιβάλλομε,ν εις τον πλοίαρχον να κολλήση... όταν λέγει ούτε τώρα ευρισκόμεθα προ του μεγαλύτερου κινδύνου.
Τα πράγματα εδώ είναι πασίγνωστα ο πρόξενος ο Τούρκος ετη- λεγράφησε μέτρα ελήψθησαν. Παρακαλώ μου τηλεγραφείτε τρόπον διαβάσεως (κλιμακήδόν κ.τ.λ.), αφήσατε μας ελεύθερον εκλογήν, ανεξαρτησία και μέσα όταν ιδίως οικονομίαν παρεμβαίνουν εις τόσον σοβοοράς επιχειρήσεις επί κινδύνω καταστροφής νομίζω ότι δεν έχο- μεν υποχρέωσιν να ακούσωμεν. Εγώ θα κάμω του κεφαλιού μου ε- κλέγων τον καταλληλότερον τρόπον έστω και αν πρόκειται να έ- βγω κάπου χωρίς πεντάρα.
Ο Αλέκος είχεν έτοιμον ατμό- πλοιον, αλλά συνέπεια του τηλεγραφήματος σας περί ξηρός (δεν ερωτάτε τί γίνεται εδώ; αντί της ημέρας;) ανέστειλε ίσως διότι δεν διέθετε τα χρήματα-τώ ετηλεγρά- φησα πάλιν να το οπτοστείλη ή εν ανάγκη θα έβγω μόνος μου!! βάρκα δεν μας δίδει διότι θα κολλήση;
Εις αυτά τα πράγματα χρειάζε
ται αυτοδουλία. Δεν σας αδικώ, διότι δεν γνωρίζετε τΐ συμβαίνει εδώ και τί μπουνάτσα είναι εδώ, ώστε να ,μή δύναται να κινηθή ούτε βάρκα.
Το σώμα Δοϊράνης έλαβον την πρωτοβουλίαν και το έστειλα ασφα λέστατα μόλις είδα αέρα. Εσυμφώ νησα 20 λίρας παρακαλώ στείλατε τας εις τον Χαδούλην Δήμαρχον όστις εγγυήθη.
Αχ αν ήμουν μόνος θα ήμουν τώρα εις Νιάουσταν. Δεν μπορώ να πώ άλλα. Έχω σκάσει. Δεν αδικώ κανένα, αλλά όταν λαλούν πολλοί κσκόροι αργεί να ξημερώση. Ισως να τπαίω και εγώ. Αλλά καμμιά φορά και στραβές και τρελλές ιδέες βγαίνουν εις καλόν. Η συντηρη- τικότης πάιντοτε δεν είναι η οοθο- τέρα λύσις. Ό σα θέλεις εκ των ανωτέρω πές τα εις τον αρμόδιον, εις κανένα άλλον.
Με τον Σπόρον περιττόν να σου είπω πόσον συμφωνούμεν εις όλα,
Σε φιλώ Κώστας
Ό σον παρατείνεται η εδώ διαμονή μας και δυσχερέστερα γίνεται η θεσις μας (διότι η προδοσία δίνει και παίρνει εξοδεύομεν πλειό τέρα εννοείται ότι έχομεν πλήρη μισθόν και έξοδα από 16 τρέχοντος δηλαδή 1 /2 μήνα δεν είναι α- ααοτία να εξοδευομεν εδώ παρα- δες;). Και η 1 δμερος πορεία δεν θα κοοτίση περισσότερα ή οιαδή- ποτε λύσις τάχα όσον ακριβή και αν είναι;
♦ ·*· *»
Σε επόμενη επιστολή του, επίσης αχρονολόγητη και προς τον ίδιο αποδέκτη Αθανάσιο Εξαδά- κτυλο, ο Κώστας Μστζαράκης εκφράζει τη λύπη του δι' όσα στο ποοηγούμενο σημείωμα έγραη«, λόγω της πίκρας και της απογοήτευσης που αιοθάνθηκε ornó την έλλειψη συντονισμού και παρσκα- λεί όπως, «άμα δγούν με το κα
λό, να θεωρηθούν ως ιμή γραμμένα».
Στην ίδια επιστολή δίδει μια περιγραφή των όπλων και των πυ- ρομαχικών τα οποία μετέφεραν και έτσι βλέπουμε το είδος του οπλισμού και του εξοπλισμού με το οποίο διεξήγαγον τον αγώνα.
* ·* * · *
Φίλτατε Αθανάσιε,Προχθές εν Τσάγεζι έγραψα ε
πιστολήν εν τη φούρκα μου εν ή πσρεπονούμηυ δια την έλλειψην με- ρϊμνης όσον αφορά την αναμονήν μας εις Βίστριτσοτν. Να ,με συμπα- θάς - πιστεύω να ευνοείς ότι ποτέ άμα γράφω παράπονα δεν εννοώ σέ. Ξεύρκο το ενδιαφέρον σου και τί φουρτούνες θα έχης.
Εφουρκίσθην όμως όταν έμαθον από τους ίδιους οδηγούς και Αρι- στείδην και τον άλλον ότι διέκρι- ναν φώτα, αλλά δεν ήσαν βέβαιοι!! ότι εφοβήθησσν να κάμουν σινιόλο διότι παρέκειτο το τορπιλλοδόλον εκτός αν πράγματι εκοιμώντο. Επίσης μή γνωρίζων ακόμη αν θα ε- πιτρέπετο η δι οαμοπλοίου μετά- βασίς μου και βλέπων την διαταγήν της δια ξηρός κλιμαχηδόν πορείας παρεπονούμην διότι αι προ- δοσίαι εδώ δίνουν και παίρνουν. Ο πρόξενος της Τουρκίας ετηλεγρά- φησε παντού - ώστε εννοείς τας δυ σχερείας προκειμενου μάλιστα περί ί 20 περίπου αυδρών.
Αν κανείς ήτο μόνος του το πράγ μα αλλάζει, αλλά συνδεδζμενοι όπως είμεθα ήτο αδύνατον να βαδίσω μεν.
Από το γράμμα διάβασα και ανακοίνωσα ό,τι χρειάζεται και τα άλλα άμα βγούμε με το καλό σή- μερα θα θεωρηθούν ως μή γραμμένα.
Δια την αποθήκην Ρουμλουκίου φέρομεν 174 όπλα 5ιαφόρ>ου μεγέθους (πυριοβολ., ιππ., πεζικού) 72 κάσες φυσιγγίων, μια κάσα φυσίγγια περιστρόφων 800; και 6 περί-
1- ■Ο
;ν>ςαΙΡει)ζ>οχ-
XIkxενδ-ι-
ις
ό-3-ΓΟ3-κι
ονχιην»ιόνά-
ή
ο-ά-ουΓΪ-
ια
ό-ο
ηνα-
τεr i -
183 55
Α ρ χε ίο Μ α κεδονικού Α γώ να
V * y - o / / - — . / / _ j A r V 4 '
~ Τ /
- ^ 6 -, —- ' '
/ â * * -/ f ’>j y c u .—-, * :.
y i / y Τ -Λ ^ Κ
7 * / 5_/ ---------
---- - ^ ^ 3 /■1 f - _ I Í / ' J*■ *-<>*1 j V ^ ^ y -K ^ w T r c L ^ y ^ ¿ x^ c, î f v ^ u y
r- *>
£p f ‘«¿7 T ^ i - í v* p ^r cy * x y - V - 2 ‘r-y*
r?
J/ --'y j ^ σ í^ y iT .*, / y 1 t• / ;··--Ό ·- ^ C ^ U ·#»' 7
U ( y**-«y 2 . ^ T i> ^
" ^ - » ^ r-J · ---- ~ ^ ar y> *—' ■ Ί γ
r.-7 ¿J» U<* ' i / 0 .
/»-v-r t c ^ f / —f
^ ' '·\ t J C f ^ /< iM ί-Α /ί 'ΐΛ £/ f ■) (W y ^ c - T f c
—f , ' / ' V ,' . f ’- /" y V-c i^ e y a l <> * ~ y / ° ' X <*C' ' / J *“
C ' ' P<,0¿—<—./
, · / / -o¿So < ν ίΛ , *- Λ .Ό
t , ^ >¿ Λ -^ ) C/ l~- $ £ S f t ' 7 ¿J'.
< s ' ¿ ' í < o , \ / ; ( ( v rr y -j ^ rt y <> —- '•zo' ¿ X
b p /“ y * ?
y -
j . . ~
j — * r ,C ¿A- /. ¿-O> _ -
/ /\ ¿ ' '• Z i 'iX . '^ '*^-? '¿ -C r '- jt' y -
· - 4 - ^ - ^ ‘¿ ' ' ¿ y / 0'/ * ? * '* · — ρ - ρ / Λ —i t η ^ >■„ / ■ * P *’£
) V$ 2 ο
7t-'-'-S ¿4 ¿AZt f UÍ-J_ - V /V- ‘-V *.· i !-■&■* ■/LS V / r 1 r ' j T i »
y I J f + i -j z i y n s ' ^ \ * r y ·— ' 0* £ V
e r o J t C - * ^ Í / o - o. Λ /~· ^ / > J Γ / f *?/" ‘ « — 7 ^ + -0-V-6-/ ¿ y Tr-oy^ A v <f~x-V ; / , )>*· ί ί ι - Ο /
i y /■
y-r L'-^i^i^ifr
\9 ~ * 7 Ύ '/φ η /> - u ^ l t^ iy y 'r f j ¿>v·------O }/-&
\ , . / > 7 ”> / V / / , s y S C —! J - f —1 I O ^L {y ry i- U> f ,r-tA p i^-C. -------/ '^-f^*-d-t 1 ·. IA, fl c>- ■¿r-<-<A'·'-^ tSf-^ " - ’ / / f - / _ ,( — / ‘T , ^
sn / l ? X ~ 97 '? ‘' <■■ 9 , ^ . 7 η η * * · : -<■· ^ f > * ·— —r t , / , / 7 i s \ ' r - ' s J {
·’/ «, tX * ^* * 7 s* «C_ F t X ' - r 1 —' o -ys* '* l ' e ^ —' '©"V > . S > <■ ' / r · « -: V ' ff o - · / ' CA-A-7 \ i i i y " t —' <r< f'~ ~ /r ------ --
\ j J j , y K ;Λ y . ^ ( / ¡ / ¿ ^ ‘f ' v i f <γυ-+ Ί t~-, / & —* / 2 y -—
r '~ y 1?"·-~ iX) 1 Λ^< -f^ -< r\s-* j ' y C e < '/- X1 'V f ^ y' \t~ r-à^ —
184
Α ρχείο Μακεδονικού Αγώνα
στροφσ-1 κάσα φυσίγγια Μβπ- ΙϋώβΓ 100 -1 κάσα μεγάλη μεβόμβες 60 χωρίς εμπορεία και 1 κάσα μ ι-ιορή με 25 6όμ.6ες ών τα ε- μττνρεϊα είναι μέσα εις την ιδίαν κάσα και ιδιαίτερον διαμέρισμα α- νά 3 εις τενεκεδάκια αυτά είναι ττλειότερα ώστε κάνουν και δια τας 60 εν καιρώ - λείπει όμως φυτίλι κουλούρες από καψύλια βροντοώ- 6ους υδραργύρου εάν θέλουν να χρησιμοποιήσουν τας βόμβας αυτός δι ανατίναξιν εκ των πειραμάτων ά ακάμαμεν είδον ότι είναι αρκετά καλές δια τοίχους κ.τ.λ. το ψυτίλι ή είναι κοινό με πυρήνα εκ πυρίτιδος ή με περίβλημα εκ καουτσούκ αν δεν ευρίσκεται αυτού πα- ραγγείλατε επίσης καψύλια βροντώδους υδραγύρου. Να διδάσκετε ότι η σνάφλεξις των χειροβομβίδων με τα εμπορεία είναι ταχύτατη πρέπει αμέσως με το άνομα να τας ρίπτουν ότι πρέπει να απομακρύνονται τρέχοντας υπέρ τα 100 μέτρα διότι και μέχρις 120 μέτρα έ- ψθσσαν καρφιά και παρ' ολίγον να γίνη δυστύχημα όταν τας χρησιμοποιούν δι ανατίναξιν κόπτουν φυτί- λι 2 πιθαμές; (δοκιμάζουν την ταχύτητα κατακαύσεως του φυτιλιού δια να ξεύρουν εκ των προτέρων συνήθως 1 πιθαμή καίεται εις 1 λεπτόν της ώρας) το εισάγουν εις καψύλισν βροντώδους υδραργύρου (τα καψύλια ταύτα πρέπει με πολ- λήτν προσοχήν να φυλάσωνται πε- ριτυλιγμένα εις βάμθακσ αντί έν δια να μην προστρίβωνται και με τα πριονίδια που έχουν μέσα) σφίγγουν με γκαζοτσνάλια το κα- ψύλι δια να μή φυγή το φστίλι εί- τα εισάγουν το καψύλι εις το όμ- μα της βόμβας και με ξυλαράκια το σφηνώνουν μέσα. Είναι έτοιμη- πρέπει και ή να σκάψουν ή να εντοιχίσουν δια να έχη μεγαλυτέραν· ενέργειαν - αν δεν υπάρχει καιρός την παραθέτουν εις τον τοίχον, αλλά την σκεπάζουν με πέτρες πολ
λές ανάπτουν και απομακρύνονται 150 μέτρα.
Εις την αποθήκην Ρουμλουκίου αναβιβάζομεν 3 πλήρης ενδυμασίες και τζίβρες και 2 κόππες αν δεν δυντφώμεν να τας πάρωμε μαζί.
Σε φιλώ Κώστας
Απόλυτος ανάγκη ευρέσεως νοσοκόμων δια τα σώματα και ιατρών έχομεν πλήρως φάρμακα και χειρουργικά από τον Ερυθρόν Σταυ ρόν. Τα εφρόντισε ο Αλέκος.
Α Λ
Την ίδ ια αγανάκτηση γ ια τη σύγχυση και την ασυντόνιστη προ απάθεια αποβίβασης τω ν σω μάτων στη μπούκα της Μ πίστριτσας, εκβολές Λλιάκμωνος εκφράζει ο Κοπετόν Α κρίτας και στην επόμενη επιστολή του πάντοτε προς τον φίλτατον (Λθανάση) ornó το Τσά γεζ ι, την 19 Απριλίου.
* · π» * *
Φίλτατε,Τι είναι αυτό που έγινε;Μετέβημεν εις λήπούκα της Βί-
στριτσας επλησιάσαμεν περί τα 2 - 3 μιλιά που παρ' ολίγον να κολλήσωμεν παρά τας διαμαρτυρίας του πλοιάρχου εμείναμεν 2 ώρας! βλέποντες τα φώτα της Θεσσαλονίκης! με παμίγελο σχετικώς σκάφος εκάμομεν διαρκώς σήματα λευκόν και κάτωθεν ερυθρόν και καμμία απάντησις. Ο πλοίαρχος ηρνείτο ια 5ώση λέμβους διότι τα νερό είναι ρηχά και ήτο αδύνατον λέγει να μήν κολλήσωμεν - οι πλοηγοί κολοκυιθένιοι τα έχασαν και οι 2! αφ’ ετέρου τόσα τηλεγραφήματα και γράμματα αντι.λάγησαν ώστε δεν ήτο δυνατόν να υποτεθή ότι δεν θα ήτο εκεί το καΐκι του Κουλακιώτη τουλάχιστον άνευ του οποίου ως λέγει ο πλοίαρχος δεν ήτο δυνατόν καμμία απόβασις. Η μόνη δικαιολογία της απουσίας πα ρά την συνεννοησιν είναι ότι ίσως
εγένσντο ύποπτοι και συνελήφθη- σαν, οπότε μας επεοάλετο επιστρο φή. Επέμενα να αποβιβασθώμεν αλλαχού, αλλά ρητώς ο πλοίαρχος ηρνείτο λέγων ότι όλη η παραλία είναι ρηχή και δεν βγαίνουν οι 6άρ κες και ετπί πλέον δεν αναγνωρίζει τα ,μέρη, επήλθε δε και βραδύτης διότι από της 1 0 - 1 2 είμεθα προ του Αλιάκμωνος και επομένως πάσα διάβασις κατωτέρω θα μας εξημέρωνε ως έλεγεν.
Αφήνω ότι δεν εγνωρίζαμεν και που υπάρχει φύλαξις και που θα ειπέφταμεν εν τούτοις επεμείναμεν ιδίως εγώ, αλλά κατ' ουδένα λόγον ενέκρινε ο πλοίαρχος και επι- στρέψαμεν πλησίον Τσάγεζι κάτωθι Μοναστηριού, εγώ μετέβην εις Τσάγεζι και ετηλεγράφησα.
'Ηδη τί θα κάμωμεν; το ατμό- πλοιον να παραμείνη, οι άύδρες α- πε€ ι βάσθησαν παρά την Μονήν το σώμα Δοϊράνης μαζί μας τον Βα- τικιώτην κρατώ στείλατε το καΐκι του τουλάχιστον ιδού λύσις. α) Θα δεχθή ο Διακάκης προς αν τηλεγραφώ να επανέλθη εκ Βόλου (σημειωτέον ότι μας έβγαλε την πίστην δια το β' ταξίδι και αμφιβάλω δια τρίτην φοράν ή μάλλον είμαι βέβαιος ότι ή επανολαμβά- νοντας το πείραμα αν και το δΐς εξαμαρτείν ουκ ανδρός σοφού ή μας βγάζει κάπου άνωθεν του Ολυμπου.3) Ανεύρεσις καϊκιού για μεταφοράν Χαλκιδικήν σώματος Δοϊράνης - το πράγμα δύσκολον ως μου είπε Χαόοάλης .μή υπάρχοντος καϊκιού.γ) Μετάβασις ημών κάπου δια καϊκιού μή ανεύρισκα μεν ου όμως, δ) Μετάβασις πεζή όπερ και χρόνον θα απαιτήση πολύ ως λέγει ο Τάσος (Βλάχος) δυσκολίας εις την διάβααιν ποταμών που έχουν καταβάσεις.
Προς Θεού όμως μή συνδυάζετε ενεργειας και ο κοθείς ας φροντί-
185
Α ρχείο Μακεδονικού Αγώνα
Τα τρ ία σώματα των ΜοΣσρόκη, Σπυρομήλισυ κα ι Μ ω ρο ίτη στο ατμόπλοιο
•Κ εφ αλλην ία .
ξεών του, ούτε δύναται να εττιβάση μόνος του να μεταβαΐνη εις την θέσιν του. Η σΰγχυσις η εττερχο- μένη κατά την διοϊκησιν 4 σωμάτων εις τόσον λετττόν ζήτημα τα ξεσυνερϊσματα μεταξύ των ανδρών όχι .μεταξύ ημών (μή παρεξηγεΐτε και αυτό δύναται να συμβή) -αι διαφορετικά! ιδέαι διοικήσεως και αι διαφορετικοί γνώμαι αν συμφέ- ρη ή όχι να κάμωμεν οττόβασιν ή τί άλλο δεν δύναται ή να έχη ολέθριας συνέπειας - διότι κανείς δεν είναι κύριος και υπεύθυνος των πρά
λη τί σττερ τταρασύρη και άλλον εις κίνδυνον βέβαιον. Το κεφάλι του το εξουσιάζει καθείς όχι όμως και των άλλων.
Ως απεδείχθη δε ούτε οικονομία γίνεται διότι ουδεις ο υττεύ&ννος άμα είναι πολλοί και αι αποβάσεις δεν είναι ταχείαι άμα λαμβάνοντσι παρά συμβουλίου και όχι ενός ατόμου και γίνονται όλα διπλά.
Αρκετά εκσπΐασα και όχι μόνον κανείς δεν θα μου το αναγνώριση
αλλά και πάσα αποτυχία θα με βαρόνη. Ήδη ο Νταφώτης μου πα- ρήγγειλε εκδίκησιν διότι τον εγέ- λασα! και δεν του έβαλα εις τα πλοία 100.000! φυσίγγια, αλλά μόνον 40.000, άλλος διότι του έ- φκιασαν μακρυά την κόππαν του, ενώ τον παρεκάλουν να πάη τουλάχιστον να πάρη μέτρο (αυτό αναμεταξύ μας), αφού τα πάντα έτοιμα τώ τταρέδωκα, δυστυχώς ο Μιχάλης δεν είχε ούτε ανθρώπους, ούτε υπαξιωμ. δΓ εαυτόν και μου ανέβηκε εις εμέ ·μή έχων ως έλεγε εις ουδέ να εμπιστοσύνην - εννοείτε δε ότι οι πατριώτες μου εις οΰς ε- πέβαλον να ταχθώσιν υπό τας δια- ταγάς του το εθεώρησαν ως διώξιμο από εμέ και ούτε να ακούσουν ήθελον - επίσης οι υπαξιωματικοΐ. -Φαντάσου την λεπτότητα της θέ- σεώς μου, ετράβηξα πολλά που δεν λέγονται και τα κατάπια. - Αφήστε με τουλάχιστον τώρα μόνον να πάω και να κάμω δ,τι θέλω μή συνδυάζοντας την πορεία με κανένα.
Κώστας Λ Λ
Από τ ις παραπάνω επιστολές, γνωρίσοψ,ε την δ ιά θαλάσσης πορεία του σώ ματος.
ΣΤην επόμενη σ υνέχεια θ α γ ν ω ρίσουμε την δ ια ξηρά ς πορεία του και τ α ανεπά ντεχα γ εγο νό τα που συνέβησαν, λό γω προδοσίας, μέχρι την εγκατάστασή των στο Π ερισόρι του Βερμίου, βάσει πάν τότε της ίδ ια ς π η γή ς.
(Συνεχίζεται).ΓΙΩΡΓΟΣ 7Τ0ΥΣΙΜΗΣ
Ι··ΙΙΜ·Ι··ΙΙ····ΜΙ··ΜΙΜΙ·ΙΜ···Ι··ΙΜ··ΙΙ·Ι·Ι··ΙΙ··ΜΙ)ΙΙ·ΙΙΙΙΗ·ΜΗ·ΙΙΙ·ΜΙΙΙ··ΗΙ··Ι·Μ·η··Ι·ΙΙ·Ι·ΙΜ·Η·Ι··Ι·Ι·Μ···ΙΙΙ·<ΙΙ···Ι·Η·ΙΙΗ·ΙΜ··Ι·Ι·ΙΙ···ΜΙ···ΜΜ···ΙΙ······ΜΗ····
Η «Ν ΙΑ Ο Υ ΣΤΑ » σ τη ρ ίζ ε τα ι
σ τη ν α γά π η και το ε ν δ ια φ έ ρ ο ν τω ν σ υ νδ ρ ο μ η τώ ν τ η ς
ί 86
Π α ρ α κ α λ ο ύ μ ε ν α μ ερ ιμ ν ή σ ε τε
γ ια τ η ν α να νέω σ η τ η ς σ υ ν δ ρ ο μ ή ς σ α ς
ΔΙΟΝΥΣΙΑΚΑ Α ΡβΜ ΕΜ ΣΤΟ ΧΟΡΙΟ ΜΕΛΙΚΗΜι α πρώτη δημοσίευση γ ια το χω ριό Μ ελικ ή που έ γ ιν ε το 1940
••ν-’ν Ν . - Χ
«Τα μυστήρια του Διονύσου τελούνται ακόμη σήμερα αε χωριά της Μακεδονίας. Άνθρωποι χορεύουν επάνω στη φωτιά χωρίς να καίγονται. Αναστενάρια και αναστενάρηδες. ’ Ενα περίεργο έθιμο των Ελλήνων του Ευξεϊνου. Με την αν-
ΤουΣ τ έ λ ιο υ I. Κ οψ οχείλη Ιδ ρ υ τή το υ Μ ουσικού Μ ουσείου Μ α κ εδο ν ία ς
ταλλαγή, το μετέφεραν στην Μακεδονία. Αλλά δεν τους εγνώριζε κανείς. Πώς τους ανεκσλυψε ο κ. Τανάγρας «Οι βάκχες της Κερκίνης και της Μελικής».
Μια πρώτη δημοσίευση για το χωριό Μελική έγινε στις 30 Απρ. ί 940 στην εφημερίδα «Μακεδονία».
Στην πρώτη σελίδα της εφημερί- δος του 1940 και αριθμό φύλλου 10861 έγραφε τα εξής: Στα πρόθυρα της Βέρροιας σ ' ένα χωριό γνωστό για την ευφορία της γης του, το καλό κρασί του και την φιλοξενία των κατοίκων του, τελούνται ακόμη τα παλαιά βακχικά μυστήρια του Διονύσου, σχεδόν όπως τελούνταν στην αρχαία εποχή. Άνδρες και γυναίκες, σφάζουν και θυσιάζουν ταύρους, εκφωνούν μυστηριώδεις επικλήσεις, περιέρχονται το χωριό κρατώντας εικόνες και αφού περιπέσουν σε κατάστα
ση εκστάσεως από τους ήχους εγχωρίων οργάνων, χορεύουν γυμνό- ποδες πάνω στην δυνατή φωτιά χωρίς να παθαίνουν το παραμικρό έγκαυμα, ενώ αττό τα χείλη τους εξέρχονται οι θρηνώδεις άναρθρες κραυγές - ιχ, αχ, εχ..,
Το χωριό αυτό είναι η Μελική της Βεροίας. Η καταπληκτική ανα- κάλΐΛΐη οφείλεται στον διακεκριμένο λογοτέχνη, επιστήμονα και δι- ευέλ/ντή της Εταιρείας Ψυχικών Ερευνών κ. Ά γγελο Τανάγρα. Ο ακούραστος αυτός ερευνητής των μυστηρίων και των φαινομένων τα οποία προκαλούν οι δυνάμεις του ανθρώπινου υποσυνειδήτου, είχε π ληροφορ ηθεί προ δεκαετίας ότι σε κάποια μαυροθαλασαίτικα ελληνικά χωριά της Βουλγαρίας, πσ- ρατηρείτο το φαινόμενο της ακαΤ- ας, το οποίον μόνο στις Ινδίες από ωρισμένους Βραχμάνους επιτνγ χάνετο. Συγκεκρι μένα κατά τις πλη ροφορίες αυτές του κ. Τανάγρα στα εν λόγω χωριά ανήμερα της εορτής των Αγ. Κωνσταντίνου και Ελένης, γίνονταν περίεργες και μυστηριώδεις τελετές, οι οποίες ονομάζονταν αναστενάρια. Στις τελετές αυτές, ωρισμένοι άνδρες και γυναίκες που λέγονταν αναστενάρηδες, με έναν εξ αυτών επικεφαλής που ελέγετο σρχι αναστενάρης, αφού περιήρχοντο στην κατάσταση εκστάσεως, και κρατώντας στα χέρια τους τις εικόνες του Αγίου
Κων)'νου χόρευαν με την συνοδεία μουσικών οργάνων επάνω σε ισχυρή χόβολη, χωρίς να αισθάνονται τον παραμικρό πόνο και χωρίς να παθαίνουν το παραμικρό έγκαυμα.
Οι πληροφορίες αυτές του κ. Τα νάγρα δεν ήσαν ασύστατες φήμες. Υπήρχαν πράγματι Ελληνικά χωριά στην Βουλγαρία όπου γίνονταν αυτές οι τελετές και παρετηρείτο το φαινόμενο της ακαΐας των παλαιών μαινάδων που ελάμβανον μέρος στα βακχικά μυστήρια του Διονύσου και των σημερινών φακίρηδων και βριχχμάνων στις Ινδίες. Αυτά ήσαν τα χωριό Ρέαβι, Γαλα- ζάκι, Προδίβσν ή Προδίλαβον, Τρι- πήρι, Κωστή, Βουλγάρι και άλλα. Αλλά οι κατακλυσ μαίες μεταβολές οι οποίες επήλθαν στην Βαλκανική στην τελευταία δεκαετηρίδα, παρέ συραν και τον πληθυσμό των ελληνικών πόλεων παρά τον Εύξεινον και ,μαζϊ μ' αυτούς και τους αναστενάρηδες των εν λόγω χωριών. Επί μια δεκαετία, μάταια τους αναζητούσε ο κ. Τανάγρας. Κανείς δεν μπορούσε να τον πληροφορήσει που είχαν κατασταλάξει και που είχαν αποκατασταθεί οι νέοι αυτοί μύστες των παλιών μυστηρίων του Διονύσου. Τελικά ανακάλυψε ότι το έθιμο αυτό επιβίωνε στο χωριό Μελική της Βεροίας, στο οποίο συνέχιζαν να γίνονται τέτοιες σχετικές εκδηλώσεις.
187
T O T I Kl ΤΩΡΑNniiiiuiiiuiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiuiniiummniiiiiuiiiiiiiim iiiiiiiRiiinm iiiiuBiiiiiaaHUiiiiiiiiuiiiii
Ta μικρουϊπαγγέλματα
ΟΥ ΑΒΔΙΛΑΣ πιρνούσιν ντάίμσ απού τους μ α χα λ ά δε ις «u φώνα- ζιν: αβδέλλις καλές, αβδέλλις γ ια τ α π ο υνίντγ ια ΐ
Κάναν κιρόν o t κόσμι ήταν μάΐ οικονόμοι. Στου γ ια τ ρ ό πήγηναν απού τρανόν ιχτ ιζά ν κι όχι μ ι του ψίλλου πήδημα όπους τώ ρα . Μσυναχοί τους γένουνταν γ ια τρ ο ί σ τις πλιότηρις τ ις αρρώ στχις.
θ υ μ νιο ύμ ι έναν ποπούν ψηλόν μ ι τ α π ο ιπ ο ύ ρ γ ια κ ι μ ι του καλ- πάκ ι 7ΐου πιρνούσιν ont' το μ α χ α λ ά κι πουλούσιν α βδέλλις . Τ ις έβαιναν γ ια να φ ύγει του κακό του α ίμ α κι τ α πουνίντγια α π ' τα πο υδά ρ για , τουν πλάτη κι τ α χέρ- γ ια . Τ ις αβδέλλ ις τ ις ε ίχειν σι έναν μικρόν καπακουμένουν βάζουν μι διμένου πα ν ί. ' Εβαιναν ντγιό τρ ε ις στα μ έρ γ ια που που- νούσαν γ ια να ρουφήσουν μισή ώ ρ α του κακό του α ίμ α . Α υτές ο πού του α ίμ α που ρουφούσαν πρί- ,ζσυνταν κι ύσταρνας τ ις πουλη- μούσαν.
Α ντίς γ ια αβδέλεις μ ιρ ικο ί πού- χατν βαρύ κρυγιουλόγημα μ ι πυ-
ριτόν έβαναν κουφτές βιντούζις. Γκραμάτσουναν μ ι ξουραφάια του μέρους κι ύσνας μ ι έναν μπουνέ- λουν πούχιν διμένου μ ι ράμ μα μπαμπάκι μι ο ινόπλιμα αναμέ- νου, ζέστιναν μέσα τη βιντούζα κι την έβαναν μάνι μάνι απανου- θιό, γ ια να φ ύγει ου α έρ α ς κι να ρουφίσει α ίμ α . Έ τ σ ι ου άρρου-
στους ανακουφίζουνταν γ ια τ ί κυ- κλουφουρούσειν καλύτηρας του α ίμ α .
Τ ις α βδέλεις τ ις μάζουναν α- που στικά μ ινα ν ιρ ά κ* βούρκους στουν κάμπου. Σέβηναν ξυπόλυτοι στου νιρό κι αυτές ακουλνούσοτν
Τ ο νΝ ίκον Σ η ά ρ τσ η
σ τα π ο υ δ ά ρ γ ια κι τ ις μάζουνοη>. Τώρα δ α μας μάσουν αλάί αν πούμι γ ια αβδέλλις.
ΑΣΒ1 ΣΤΑΛΟΙ πούχαν κ αμ ίν ια ήταν πουλοί στη Ν ιάουστα α μ ά ένας πουλούσειν ασβέστι στους μαχαλάδεΛς μι του γο υμ ά ρ ι κι τουν ίλ ιγα ν ου π α ρ ' τ ' ασβέστης. Αμά ήταν πουλύ α γα π η τό ς σι ό- λουνους, παραπόνου έδινειν, ιξ ίκ ι καμνιάφ ρας. Ου ασ β ισ τάς αυτός ε ίχε ιν φουρτουμένις νγ ιό χάσεις στου γο υμ ά ρ ι ή ντγ ιό σακκ ιά κι έναν κιριμέν φώναζειν «πάρτι α- σβέτ άλλους την άσπρη φρέσικη της ώρας». Ε ίχειν κι μνιά βρουν- τιρή φουνή ντούγκ πήγηναν ο ι μα- χα λ ά δο ι. Κι οι γυνα ίκε ις πούθη- λα ν ν α σχτβιστώσουν κατέβηναν μι τ ' α γ κ ιά κι α γό ρ α ζα ν τ ις πέτρεις την ασβέστι. που την ζύ γ ια ζε ιν στην π α λά ντζα μι του τρανό του τά σ ι. Μ νιά γυ ν α ίκ α που κατέβη- κειν « ντγ ια χπ ικ ά γ ια ν α τουν προυφτάσει, χο υρ ίς οτγκιό, ου α- σβ ιστάς την είπειν χο υρ ίς πουνη-
ρά δα «ασαθέλει σήκουστην που- δαάσου να στη βόλου» κ ι απού τότι τουν πή ρα ζα ν κι αυτό από- μεινειν σαν πα ρο ιμ ία .
Τώρα τ α πλειότηρα τ α ντουβάρ γ ια γένουντι μι μπουΐές λουγίσ ι- μεις.
ΚΑΡΙ ΚΛΑΔΙ ήταν καμπόσινοι στη Μιάουστα. Μ ιρικοί ξένοι π ά λη ά τρουγιουρνούσαν κι σ τουδρό μου μ ι ένα κουπίβι ή ζουβανάν, διόρθουναν καρέκλις ξυλένις πλι- χ τές . Στην αμασκάλι τους κουβά νούσαν ένα δ ιμ ά τι ψ αθί ειδικό γ ια καρέκλις Κ αρέκλις, καρέκλις φώναζιν έναν κιριμέν. Κι όντας τουν φώναζιν καμ νιά νοικουκυρά κάθουνταν σι κανά πιζούλι κι π ιρ νούσειν κ ινούργις ψάθις σ τ ις κα- ρέκλις. Του ψ αθί του μάζουνιν απού τα α ζμ ά κ ια του κάμπου! Στην πλέξι του κουλούργιαζιν κι τόφκιανιν σ α φόρτουμα κι τ ' 6- π λ ιγε ιν σταυρουτά α π ' τους κιου- σέδις πρώ τα. Τουν κιρνούσοτν κι κα νά ρα κ ί σαν τύχινιν.
Τώ ρα ο ι π λ ιχτές ψάθινις καρέ- κλις ιξαφανίστηκαν, μ ο ύ γκ ι σι κανά παλ ιό κοφινιού τ ις βρίσκεις καταργήθηκιν η ψάθα.
ΤΙΛΙΑΛΗΣ σ τ ις μέρις μας ήταν ου Στουϊάνους κι τιλ ιυ τα ίους ου Φίλιπας. Τουν π λ φ ο υ ν α ν γ ια να φουνάξει. Τότι δεν υ πά ρχα ν ιφι- μ ιρ ίδ ις . 'Α μ α ήτοτν απού του δημαρχείου φώ ναζιν «Κύριοι Ναου- σαίο ι ήρθιν η στρατίουτική επιτρο
188
Τότι tel τώρα
πή α π ' τη Β εργιά κατί δ ια τα γή ν έχ ιτ ι να π ά τ ι όλοι τα ζώ α στουν Α γ ιά Μηνά να πιράσουν ατκ>0 του συμδοΰλιου όποιους δέδα π ά νε ι δ α πληρώσει πρόστιμου. Τρου γιουρνούσιν όλην τη Νιάουστα.
Φώναζιν; Χάθηκιν μ ν ιά γ ίδ α σι- α ύτα όποιους τη δρίκειν να έρθει να π άρει του ρ ιγάλου . Κύριοι Να ουσαίοι ου Τζών δ α ουμιλήσει γ ια τ ις δημουτικές ικλουγές σ τα καμένα η ώ ρ α ουχτώ του δράδι όλοι νοι ε ίστι ακαλισμένοι. Σ τ ις δη μουπρασίεις που γένουνταν στα Ο υλόμπια του κοφινιού; Αχιρνά- ε ι η δημουπρααία γ ια του δ ά σους τη ς Σκουτίνας, πρώτη πρου- σφουρά τόσου ε ίν ι κανένας; Ου- τά δ ις τόση προυσφουρά ε ίν ι ά λ λ ο υ ς ;
Κι οι κόσμοι πλέρουναν κι κυ- ρήκ ια y ta τ ις δημουπρασίες. Γέ- rouv rav κ ι πληστηριοοσμοί. Ου τη- λ ιά λη ς φώ ναζειν πρώτη προυσφου ρ ά τόσου. Είνι άλλους;
ΟΥ ΜΠΑΚΑΛΗΣ κάναν κιρόν εί- χειν σι σακκ ιά ή σ ι τροηά αμπάρ γ ια , τ α φασούλια, τη φακέ τουν καφέ, τη ζά χα ρ ι, του ρ ϊζ ι, τις π α τ ιά τ ις , τα κουκιά, του σουσάμι, του αχνάρι, του λατίνου . Αυτά τά δα ναν μ ι τη σέσουλα at σακκούλις κι τα ζύ γ ια ζα ν στην π α λ ά ντζα μ ι τα δράμνια . Σιτρα- νά ξυλένια καντγιά , έδαναν τ ις ηλιές. του κρασί, τα τουρσιά, κι σ ι τιν ικ ιδένις μπόμπις, του λά δι, του ξύδ ι, του γ κ ά ζ ι, γ ια τη λ ά μπα. τ ' α ρα κ ί κι τέτοια . Κάθι δα ρέλ ι είιχειν στρ ιφ τάρι κ ι ξιχου- ρ ιστά μ ιτρ ίδ ια οπού εικουσπέντι, ίσ ιαμ ι τιτροηβόσια δρά μ ν ια (μνιά ο υ κ ά ), γ ια γ κ ά ζ ι , κροκτί, λ ά δ ι. Α ύτά ήταν σφ ραγισ μ ένα γ ια να μή μιτρούν ιξ ίκ ι. Ου Σ ιανός ου Λλντάκους πουλούσαν κι μπουϊές γ ια μ άλινα , μ πα μπακένια κι μι- τα ξουτά . Πουλούσαν κι χ ίλ ια ντγιό ά λ λ α ειΒ ισματα.
Τώρα π ά ε ι η σέσουλα κ ι τ α μι-
τρ ίν τγ ια τά χασ ιν όλα η ιξέλιξη.ΜΟΥΤΑΥΤΣΗΣ ήταν αυτός πό-
φκιανιν κι πουλούσιν τρουδάδες, δ ισάκια , σαραπόσκια οπού γ ιδ ί- σιου μ α λ ί. Τότι όλοι νοι οι νιαου- στινοι κτηματίαδοι ε ίχα ν κ ι ' α- πόναν τρουβάν γυδίσουν μ ι φόρ- τουμα γ ιρ ό α π ' τ ις ντγιό τ ις ά- κρις γ ια κρέμασμα α π ' τουν νώ- μου. Οι π α λ ιο ί κ ιν ιγο ί έδιναν κι ένα σκ ιν ί orre’ την κάτου την ά κ ρ α κι έφκιιχναν τουν τρουδά σακκί- διου να κριμνιέτι α π ' τους ντγ ιό τους νόμους. Στουν ντρουδά α ν αν, κ ι τ ι δεν, του π ρ ο υ σ φ ά γ ιγ ια του μ πα ξέ κι ατού γύ ρ ισ μ α του δράδι, γ ιόμουζαν τουν τρουδά μ ι χ ίλ ια ντγ ιό καλούντγια του μπαξέ. Αυτόν τουν κιρό που μπίτιζαν όλα μάζουναν κι σ ια ρ λ ια γκ ά ν ια γ ια φρούτου γ ιρ ινέ, κ ι τουν κρι- μνοΰσαν στου κουτσάκι α π ' τ ' ά- λουγου γ ι α του σπ ίτι.
Του δ ισάκι ε ίχειν ν τγ ιό τουρβά- δεις ινουμένους που κριμνούνταν στου κουτσάκι απού του σ αμάρι ή κιοτή σ έλ α κ ι έπιφτιν ου ένας α π ' την μ ν ιά κ ι ου άλλους α π ' την άλλη τη μ ιρ ιά . Δ ισ ά κ ια ε ίχα ν ο ι κασάπιδοι σ τα μ π ινέχ ια τους, όντας π ή γ ινα ν σ τα χο υ ρ γ ιά ν ' αγσυρόσουν ζώ α . Ου μουταφ- τσής έφκιανιν κ ι σαραπόσκια που τάραφ τειν ου σ α μ α ρ ά ς οπτού πϊ- σοο στου σ αμ άρ ι γ ια να σκιπά- ζουν τ α καπούλια. Οι σαρακα- τσ ιανα ίο ι π ά λ ι ε ίχαν μ ούγκ ι γ ιδ ί- σκ ια σ α κ κ ιά γ ια τ α σ έΐα τους.
Μ ουτάφκια ίφιρναν τα σαΛβά· τα στη Ν ιάουστα απού ά λ λ α μέρ ια . Ή τα ν υφαντά σι α ρ γο λ ιό ν (στιμόνι κι υ φ ά δ ι), οπτού γ ιδ ίσ ι- ου μ α λ ί βαμένου μ ι ν τγ ιό τρ ία χρ ώ μ α τα γ ια να φτιάνουν λόν- τρεις.
Τώρα δεν απδμειναν καμπουθι- νά τέτο ια σέϊα.
0ΥΜΠΡ1ΛΑΣ ήτα ν αυτός που διόρθουνιν ουμπρέλλεις. Τιλιι> r a l a σ τη Ν ιάουστα ήταν ου Μπού-
σ ια ς γα μ π ρ ό ς του Τζιουτζούλα ένας ψηλός σαν καλαμίδι. Φώναν- ζ ιν στους δρόμους; Ο υμπρέλις, ουμπρέλις, κι α π ' την αμ ασ κάλι του απού κάτου κουδανούσιν τ ις χαλα σ μένεις τ ις ουμπρέλλεις κι τ ις καλές τ ις διουρθουμένις. Π ιρ- νούσιν α π ' του μ α χα λ ά δε ις όντας έβρ ιχειν γ ια τ ί τότι (λιμνιούντατν οι κόσμοι γ ια τ ις χαλα σ μένις τ ις ουμπρέλις κι ύσταρνας ήτα ν μ α θημένους ου κόσμους στην οίκου- νουμία. Έ π ιρ νε ιν σύρματα α π ' τ ις ντίπ γ ια τα ντίπ καταστραμέ- ν ις κι τάβανιν σι α υτές πούταν γ ια διόρθουμα μ ι μνιά μπένσα. Τώρα αν τσα κιστεί ένα τέλ ι η ου- μ πρέλλα πουλιμνιέτι σ ιαπέρα.
ΟΥ ΠΡΑΜΑΤΙΥΤΗΣ συργιανού- σιν στους μ α χα λά δ ις μ ι ν τγ ιό κά- ο ε ις μι α ρ ά φ ε ις ποήχοτν τόπ ια , μ ι υφάσματα , φουρτουμένις σ ι ένα γουμ ά ρ ι. Ε ίχειν κουδ αρίστρεις, κομρδέλλεις, τα ντέλεις , μπαβμά- δεις κι ά λ λ α . Τ ιλιυταίους τέτο ιους πρα μ α τιυτή ς στη νιάουστα ή ταν ου Κουστούλας. Έϋχειν κι ένα
μικρό κουδούνι που του χτυπού- σιν έναν κιριμέν όντας τρουγουρ- νούαιν σ τα σουκάκια κ ι τ ις ούλ- τσεις. Στου σ αμάρι είχειν μπουν- τ ι μένουν κι τουν πήχυ κι ένα μου- λ ίδ ι σ τ ' α υ τ ί γ ια να γρ ά φ ει τα δ ιρ ισ έντγ ια στου τρανό του τ ιυ τέ ρ ι πούταν στου σ α μ ά ρ ι. Τότι ο ι κόσμοι όλοινοι μ ι τιυτέρ ι ψούνι- ζα ν κι πλέρουναν σ τα κουκούλια.
Μ νιάφρας ου μ πά ρμπα Κουστού λ α ς ε ίχε ιν αγουράσ ει ένα γ ιρ ό κι σέρτικου γ ο υ μ ά ρ ι. Μνιά μ έρ α δρίκειν διμένη σ ι μ ν ιά αυλή μνιά π αρλ ίτσ α χουρ ίς σ αμάρ ι. Αχίρη- αειν να τη μυρίζει κ ι να κλουτσά- ει εικείνη, ω ς που έκουψιν του σκινί κι α χ ίρ ισ ειν τουν κουσιό. Που να του δαστίξει του γ ο υ μ ά ρ ι ου Κ ουστούλας; Λ χίρησειν ν ' α γ γ α ρ ίζ ε ι κι να κ ινηγάει την π α ρ λ ίτσ α οηιά τ ί ; Α π ' τουν Αγι- ώ ργη ίσαμι τ ' οιλώνισ γ ιάμουσιν
189
Τότι κ( τώρα
ου τόπους υφάσματα , χόττηκειν κι η ίγκ λ α κ ι αλλού βρέθηκαν ο ι χά σ εις , αλλού κι του σαμάρ ι κι όλα γ ίνηκαν ντάρμαντάν. Τώρα η δουλιά αυτή γένητι μι τα αυτοκίνητα.
ΧΑΛΒΑΤΖΙΔΟΙ στη Ν ιάουστα ήταν κάτι Σέρβοι Κ αρατζιάδοι στου όνουμα, που φουροόσαν κάτι μ ιντάνια μι τρανό πέτου, πόπι- φτειν ουπίσου στουν πλάτι σαν πουδιά, ε ίχαν κι ένα καλπάκι στρόγγιλου μ ι φόλεις κι σ ια λιβάρ γ ια άσπρα μ αλίτικα . Ε ικεί στου Γιουιργιάδη του σπήτι οπτού κά- του είχαν του χαλβατζίδικαυ . Έ - φκιαναν χα λβ ά ν σουσαμίσκιουν ά σπρουν, κι μαύρουν κι σκληρόν άσπρουν σαν οαττόν που φχιάνου- μι χά σ κ α τ ις απουκριές. Ου ένας πουλούσειν χα λβά ν στους μαχα- λ ά δε ις μι έναν νταυλάν σ τρόγγυ λουν σανιδένιουν πούχειν διάμι- τρου ίσ ιαμι 80 - 90 πόντους. Χαλβάν καλόν,., χαλβάν καλόν I Φώ- ναζειν κι είχειν έτο ιμα κουμάτια ουκάρικα κι μ ισ ιουκάρικα . Για να μην τουν πουνάει του κ ιφάλι εί- χειν κι μνιά κουλούρα μι μπουρ- μπόκια, ίσ ια ίσ ια γ ια του κιφάλι γ ια νά χει ισουρουπία ου νταυλάς. Κι ου ψ αράς μι τέτιουν νταβλάν συργιανούσειν. «Τσιρόνια καλά, λ ιπαρ ίδεις γκρι& ατσέλια κι τσαρ ν ο ύ χ ε ς έχου σήμηρας» φώναζειν. Κο'.'δανούσεν κι του καντάρι κουν τά του στόνα χέρ ι.
Τώρα παν κ ι οι χα λ β α τζίδο ι κι ο ι τέτοιοι ψσράδοι ά λ λα ξα ν τ α ιηουράνια,.
ΦΑΝΑΡΤΖΗΣ πριν έρθει του λι- χτιρ ικό ρεύμα στη Ν ιάουστα στα 1927 ήταν ένας Τούρκος. Τότι σι κά9ι κιουσέν, στους κιντρικούς δρόμους, ε ϊχειν πανουθιό σ ι ένσ χουντρό παλούκι η καρφουμένου ψηλά σι κανά ντουβάρι, οπτού έν α φανάρι μι μνιά γκα ζό λα μ π α μέσα. Του φανάρι ήτα ν τ ισ σ ιρά γ κουνου σατν κουτί μι τινικένιουν
σκιλιτόν κι τζ ιά μ ν ια σ τ ις τέσσι- ρεις τ ις πλ ιυρές μ ι δάση απού χουντρή λ α μ α ρ ίνα μάΐ φ αρδιά . Η μνιά π λ ιυρά άνο ιγειν σαν πόρτα . Απού πανουθιό η λ α μ α ρ ίνα εί- χειν τρύπα γ ια ν α φεύγει ου καπνός. Ου φαναρτζής μι μνιά μ ικρή σκάλα άναφτειν τ ις λάμπεις, όντας ζμούργιαζειν . Κουβανού- σειν κι μνιά λ α δ ίκ α μι γ κ ά ζ ι (φουτιστικό).
Ου φαναρτζής ήταν υπάλληλους της δη μ α ρ χία ς. Τρανά τέ το ια φ α ν ά ρ γ ια μι ένα χα λκ ό ν π α νουθιό γ ια να τ α κουβανούν ε ίχα ν κι σ τα σπήτια , γ ια ν α φέγ- γουντι τη νύχτα στου δρόμου, όντα ς ου τα ίφ ά ς πήγηνιν καμνιά βί- ζ ιτα , η σι καμνιά β ιγ γέρ α , ή πή- γηναν του κονέστρι μ ι τ α δώ ρα στην ικνά. Α μπρουστά πήγηνιν ου Καλαούζης μι του φανάρι κ ι ουπίσου έρχονταν ο ι ά λ λ ο ι. Τώρα δεν απόμεινιν νούδι ένα τέτοιου φανάρι.
ΤΟΥΤΟΥΝΤΖΗΣ ήταν αυτός που πουλούσιν κοπτνόν. Δεν ύπαρχον χαζούρικεις τσ ιγά ρ ε ις τό τ ι.Ο υ κα πνός ήταν κουμένους λιανός σα μαλί στου χαβάνι ή τουν πουλούσαν κι σι φ ύλλα άκουπουν. Για να κόψουν λιανόν κοπτνόν τ α φύλλ α τά βρ ιχα ν ουλ ίγου . Κόφτουν- ταν μ ι του «λάζου», του τρανό τρουχισμένου μα χα ίρ ι, πόσφαζαν του γουρούνι τ α χριστού. Αν είθει λ αν σέρτικουν καπνόν τουν έβα- νον στου τσ ιγα ρόχα ρτου ιοουντά στου τζ ιά κ ι γ ια να στιγνώ σει ουλ ίγο υ . Στη γ ιρμα νική κατουχή οι πλοιότιροι τραβούσαν τσ ιγά ρε ις μ ι λαθραίου καπνό. Τώρα βγήκαν λουγιόντι λουγιόν μάρκις α πού τ σ ιγ ά ρ α πάει κι ου τουτουν-
τζής.ΜΠΟΥΖΛΝΤΖΗΣ τιλ ιφ τα ία ή
τα ν ου μπά ρμπας ου Στέφους πούφ κισνειν τα καλουκα ίργια μπου- ζάν μι κ ιχρ ί αλισμένσυ που τάφη- νειν μι νιρό να ξυνΟσει ουλίγοθ .
Έ τ σ ι ου μπουζάς ήταν ξυνατζέ- δ ικους. Γ ια νάνι δρουσιρός τουν έβανιν σι π όγουν. Κουβανούσειν Κι μνιά λ α δ ίκ α μι νιρό γ ια να πλένει τ α πουτηράκια πόπιναν του μπουζά. Μπάζα, (μά ϊκατι κ ό ζα ), φώναζειν στους μ α χα λά δεις . Στου μπουζά έβαναν κι ζά χα ρ ι γ ια νά νι γλυκ ός. Ου μπάρμπας ου Στέ- φους ήταν πουλύ α γα π η τό ς κι καλός άνθρουπους, όλοινοι τουν είξηραν στου π αζάρ ι χ ι τουν πή- ραζαν κι καμνιάφρας. Μ πάρμπα Στέψου ρ ίξει μνιά. Κ ι' οτυτός τ ις εϊχειν όποια ώ ρα είθειλειν χαζού ρ ικεις.
Τώ ρα ξιχάστηκειν ντίπ γ ια τ α ντίπ ου μπουζάς.
ΛΙΜΟΥΝΑΤΑΤΖΗΣ ήταν αυτός πόφκισνεν κι πουλούσειν λιμουνά- δα απού λιμάνια όπους μ α ς έφχι- αναν οι μάνεις μας όντας είμα- στουν άρουστοι.
Ε ικείντα χρόνια τ α παλιότηρα δεν έρχουνταν λ ιμάνια κι ο ι κόσμοι έφκιαναν αρ ντένι ή έβαναν λιουμένου λιμόντουζου σι ένα κου νέτου. Λ ιμουνατατζής έρχουνταν απού τη Β έργια ή τη Σαλουνίκη. Κρύου κρύου μπούζι. Μπούζι - μπούζι Χ ιμουνάτα φώναζειν στου δρόμου. Μι φ α ρ δά λουρ ίδα που πιρνούσιν α π ' του κιφάλι στουν νώμου κουβανούσειν ένα μακρύ π ρ ά γ μ α σαν ουβίδα, ένα κι είκου- σι πόντους μακρύ μι δ ιάμιτρου ίσ ιαμ ι τρ ιά ντα πόντους. Ε ϊχειν κι κουματσιούλια πάγουν τρουγιού- pou απού του σέϊ πόβαναν τη λι- μουνάδα (ζουμί απού λ ιμά νια νί- ρό κι ζ ά χ α ρ ι) . Ε ίχειν κι μνιά τσ ιόμκα στην κουρφή α π ' του καπάκι πόριχνειν στου πουτήρι λι- μουνάδα όντας του βάϊζειν, Στού ζουνάρι του είχειν κι θέσεις γ ια τ α πουτηράκια κι ένα γκ ιόύμ ι μ ι νιρό στου ένα του χέρι γ ια να πλένει Τα πουτήρια.
Πάει κι αυτό του ιπ ά γ γ ιλ μ α χάβηκειν όπους κι τό β ά ά λ λα .
190
Φ Ω Τ Α - Ο Λ Ο Φ Ω Τ ΑlinillilHIlllllllllllllllinillllllllinilillilllllimiilllllllllllllllllll IMIM|]||llllllllllllllllll!IIIIIIIIIII!l!lllllllllllllllllllllllllllllllltllllllimilllllllllilllimilfllllllllllllllllllllllllllllli
Εκινδύνευε να δυθισθή ε ις το κύμα η μίικρή βάρκα του Κων- σναοντή ίου Π λαντάρη, πλέοοσα ανάμεσα εις Βουνά κυμάτων, έκαστον των οποίων ήρκει δ ια να α- νατρέψη πολλά και δυνατά σκάφη και να μή αιποκάμη, και εις αβύσσους, εκάστη των οποίων θα ή το ικανή να κατοοπίη εκατόν καρ ά β ια και να μή χορτάση . Ο λίγον ακόμη και θα καπεποντίζετο. Ά γιρ ιος εφύσα βορράς, οργώνων βαθέως τα κύματα, και η μ ικρά φελούκα, δ ια να μήν αρμενίζη κατεπάν ' στον αέρα , είχε μ α ϊνά ρει το πανί της, και ε ίχε μείνει ξυλάρμενη και ω ρτσάριζε κι εδο- κ ίμαζε να κάμη βόλτες. Του κά- κου. Μ ετ' ολ ίγον η θάλασσα επήρε τον ελεεινόν φελλόν ε ις την εξουσίαν της, και ο άνεμος τον έσυρεν εδώ κι εκεί, και ο Κων- σταντής ο Π λαντάρης εξέμαθεν ε ις την στιγμήν άσας βλασφημία ς ήξβυρε και ησχολείτο να κ ά μη την προσευχήν του, ενώ ο μ ικρός σύντροφός του, ο ναύτης Τσότσος, νέος δεκαεπτά χρόνων, εγδύνετο και ητοιμάζετο να πέση ε ις την θάλασσαν, ελπίζων να σω θή κολυμβών, και ο μόνος επιβά της των, ο ζωέμπορος Π ραματής, έκλαιε και εύρισκεν, ότι δεν ήξι- ζε τον κόπον ν ' αρμενίση τ ις τόσην θάλασσαν δ ια να πνιγή , α φού η γη ή το ικανή να σκεπάση με το χώ μ α της τόσους και τόσους.
Εκινδύνευε ν ' αποθάνη από τους πόνους η Μ αχώ , η γ υ ν α ίκ α του Κωνσταντή του Π λαντάρη, νεόγα- μος, πρω τάρα . Η Πλανταιρού. η πενθερά της, είχε καλέσει από το
βράδυ της προλαβούσης ημέρας την μαμμήν την Μ παλαλίναν και την εμπροσθινήν την Σωσάνναν. Αι δυο γυνα ίκες, τεχνίτισσα ι εις το είδος των, και η μήτηρ του συζύγου της κοιλοπονούσης, φ ιλόστοργος, ως πάσα πενθερά, ήτις δεν επιθυμεί τον θάνατον της νύμ
ΤουΑ λ εξ . Π α π α δ ια μ ά ντπ
φης τη ς, όταν αύτη είνα ι πρω τά ρα, πριν βεβαιωθή, ότι θα επιζή- ση το παιδίον, δ ια να ασφαλισθή η κληρονομιά της προικός, επρο- σπάθουν, όσον το δυνατόν, να α νακουφίσουν τους πόνους της ω- δινούσης. Και είχεν ανατείλει ήδη η άλλη ημέρα και ακόμη η γυνή εκοιλαπάνει, και η μαμμή, η ε- μπροσθινή και η πενθερά συνεπό- νουν με αυτήν, και ο καλογερό- πα πα ς του Μ ετοχιού του Αγίου Σπυρίδωνος ε ίχ ε λά βει εντολήν να ψάλη μικρόν κα μεγάλην πα- ράκλησιν προς βοήθειαν της ωδι- νούσης.
Το σπιτάκ ι έκειτο επάνω ε ις την κορυφήν του μικρού νησιδίου προς μεσημβρίαν. Την πρω ίαν της Π αρασκευής, η βάρκα του Πλοοντά- ρη ε ίχε φανή αντίκρυ, αγω νιώ σα ες τα κύματα, και δυο π α ιδ ία του γ ιαλού , α π ' εκείνα που π ερ νούν τον καιρόν των κάτω οπό τον αρσανάν, μή γνω ρ ίζοντα επί της ξηράς άλλη διατριβήν από τα ς συρμένας έξω φελούκας, ούτε άλλο π α ιγν ίδ ι από την θ ά λ α σ σαν, ήλθαν να πάρουν τα συχαρ ίκ ια της Π λανταρούς, ακούσαν τα την είδτισιν από πορθμείς, Οι
οποίοι ε ίχαν οτναγνωρίσει μακρό- θεν την βά ρκα ν. Και τότε η Πλαν ταρού είιδε, κι εκοπάλαθεν από την τρ ικυμ ίαν, όπου ήτο εις το π έλ α γος, ότι η βάρκα ανεβοκα- τέβαινεν εις τα κύμοπα κι εικιν- δύνευε να βουλιάξη, και τότε ενό- ησε τ ί θα πη νάχη κανείς «δυο χα ρ ές και τρεις τρομάρες». Δ ιότι διπλή μεν χα ρ ά θα ήτο να έ- φθανεν α ισ ίω ς ο υιός της, να ε γέννα με το καλόν και η νύμφη της- τριπλή δε τρομ ά ρα ήτον ο κίνδυνος του προσδοκώ μενού νεογνού . Ί σ ω ς δε θα ήτο τετραπλή η τρομάρα , αν προσετίθετο και ο φόβος, μήπως τυχόν και η νύμφη της γεννήση α ισ ίω ς... θήλυ.
Επάνω εις την κορυφήν του λ ό φου, ευρίσκετο, μονήρες, το σπιτάκι, και κάτω ε ις την α κ ρ ο γ ια λιάν ήτο κτισμένον το χωρίον. Δ ιακόσια σπίτια αλιέων, πορθμέων και ναυτών. ' Εν μ ίλιον απείχε το σπιτάκι από το χωρίον. Υπήρχε μικρός επισφαλής όρμος, α λλά δεν ήτο λιμήν. ’ Εβλεπε μόνον προς μεσημβρίαν. Η α γω νία της βάρκας του Π λαντάρη ήτο ορατή οπό την πολίχνην, ορατή και από τον μεμονωμένον οικί- σκον.
Η Π λανταρού ήρχισε τότε να μέμφετα ι π ικρώ ς τον υιόν της, δ ια την τόλμην και την αποκοτιά του. Τί ήθελε, τ ί γύρευε, τέτο ιες μέρες, να κάμη τα ξ ίδ ι; Δεν ά- κουε, ο βαρυκέφαλος, τη μάννα του, τ ί του έλεγε . Ακόμη τ α Φώτα δεν είχαν έλθει. Ο Σταυρός δεν είχε πέσει στο γ ια λ ό . Τον α βάσταχτο ε ίχε ; Δεν εκαρτερούσε, ο απόκοτος, δυο τρεις ημέρες, να
Φώτα — Ολόφωτα
φω ησθούν τ α νερά, να αγιοοσθούν οι βρύσες και τα "ποτάμια, να φύγουν τ α σ καλικαντζούρια ; Καλά να πάθη, γ ια τ ί δεν τη ν άκουσε.
Ό σ ο ν υψώνετο ο ήλιος προς το μεσουράνημα, τόσον ηύξανε κ ι η α γω ν ία της Π λανταρούς. Ηνϋμφη της υποστηριζόμενη όπισθεν από την Μ παλαλού κ α ι κρεμαμένη έμπροσθεν από τον πρόδηλον της Σω- σάννας, εμ σ ό γκ ρ ιζενο ς α γ ελ ά δ α . Ο άνεμος κεί κάτω ε ις το π έλ α γο ς εφσίνετο ό τ ι επεμάκρυνε το πλοι- άριον, α ντί να το προσ εγγίζη ε ις την ακτήν. Η βάρκα ολονέν εξ έπεφτε μακρύτερα , α ισ θη τός ε ις το βλέμμα . Ε ις την νύμφην τη ς η Πλανταρού εφυλάχθη να είπη τ ίποτε. Μόνον εξήρχετο συχνά εις τον εξώστην, πρκχτποιθυμένη, ότι ήθελε να χουβαλήση το έν και το άλλο , και έμεινεν επ ί μακρόν κι εκοίταζε. Δεν επανήρχετο, ειμή αν την ανεκάλει η μαμμή, η Μπα λα λού.
Επλησίαζεν ήδη μεσημβρία, και η α γ ω ν ία της Π λανταρούς έφθα- σεν ε ις το κατακόροφον. Δεν εφαί νέτο πλέον να υπάρχει ελπ ίς. Ο υιός της θα επνίγετο εκεί, ε ις το άσπλα γχνον π έλ α γο ς και την νύμφην της ομού με το έμβρυον θα την εσκέπαζεν η «μαύρη γή ς» .
Τέλος, η γ ρ α ία απέκαμε. Η βάρ κα έγινεν άφαντη ... Και η σύζυγο ς του υιού της εγέννησεν... άρ- ρεν. Ώ ! το σ τρ ίγλ ικο . το κακο- πόδαρο, ώ! το γρουσούζικο, οπού ψ ω μοφάγε τον π α τέρ α του I Π νίξτε τοΙ Σκοτώστε το ! Τ ί το φυλάτε ; Π ετάτε το στο γ ια λ ό . να π ά να δρή τον π α τέρ α του! Κι α υ τή, η γουρουνοποδαρούσα η μάννα του, αυτή η πρω τάρα, η στε· ρεμένη. αυτή η λεχώ να η λοχε- μένη!... Ημπσρείς, μαμμή, να την καρυδοπνίξης, κειδά που θ α ψο- φολογήση, στο κρεβάτι τη ς. να σπραμπουλήξη,ς με τη χερ ά ρ α σου και της κλήρας το λα ιμ ό , να
πούμε, πω ς εγεννήθηκε πεθαμένο το π α ιδ ί , κα ι π ώ ς η μάννα ετελεί- ωσε, καθώς κάθισε σ τα σκαμνιά, ημπορείς;
Δεν την εοκέπασεν η μαύρη γ η ς την ταλαίπω ρον μητέρα ομού με τον καρπόν των σπλάγχνω ν της, κ α ι το πέλαγος, (λέων, δεν έπνιξε τον π ατέρα . Ο Π λαντάρης ε ίχε τελειώσει προ πολλού την προσευχήν του, και ο μικρός ναύτης, ο Τσότσος. ε ίχε φορέσει εκ νέου το υποκάμισον και την περισκελί- δ α του. Ο ζωέμπορος, ο Πραμα- τής. επείσθη, ότι ήτο καλός χ ρ ιστιανός και ότι ήτο προωρισμέ- νος να ταφή ε ις ευλογημένον χώ μα. Ο άνεμος ε ίχε κοπάσει περ ί το δειλινόν, και ο κυβερνήτης α νέλαβε το κράτος του επ ί του μικρού σκάφους. 'Επιοβσε δυνατά το τιμόνι και ,με τα πολλά ορτσα ρ ιά μ α τα ήλθεν η φελούκα ε ις μέρος α π α γγερ ό ν , δ ίπ λα ε ις την ξηράν, ο λ ίγ α μ ίλ ια απώ τεροντου μικρού όρμου. Δ ια τούτο η βάρκα ε ίχε γ ίν ε ι άφαντος ε ις τα όμμα- τ α της Π λανταρούς, ή τις δεν είχε παυσει ν ' αγναντεύη από το ύ ψος του εξώστου. Έ φ θ α σ ε δε α σφ αλώ ς ε ις τον όρμον, ευθύς ως έπεσεν εντελώς ο άνεμος, βασί- λευμα ηλίου.
Δ εύτερα σ υχαρ ίκ ια επήραίν της Π λανταρούς. Ο υιός της, αποστά- ζων άλμην, κατάκοπος, θαλασσο- πνιγμένος, έφθασεν ε ις το σ π ιτά κι, ά μ α ενύκτωσε, κι εκεί μόνον έμαθε την ευτυχή είδησιν, ότι η συμβία του ε ίχε γεννήσει κληρονόμον.
Την επαύριον ήσαν Φώτα. Την άλλην ημέραν Ολόφωτα. Την εσπέραν της μ εγά λη ς εορτής, ά μ α τη τριημερεύσει τη ς λεχούς και του παιδίου, έβαλαν την σ καφ ίδα κάτω εις το π ά τω μ α και την εγέ- μισαν με χλ ιαρόν νερόν βρασμέ- νον με δά φ νσ ς και με .μύρτους. Ε- πρόκειτο να τελέσουν τα «κολυ-
μπίδια» του πα ιδίου.Η καλή μαμμή. η Μ παλαλού.
εξήπλω οε το βρέφος μ α λα κ ά §πί των ηπλωμένων κνημών τη ς και ήρχισε να λώη τα σ πά ργα να . Ε ίχε νυχτώσει. Μ ια λυχν ία και δυο κηρία έκαιον επί χα μ η λή ς τραπέ- ζης. Το παδίον, παχύ , μεγαλοπρό σωπον, με αόριστον ροδίζοντα χρώ τα , με βλέμμα γα λα ν ίζο ν και τεθηπός, ανέπνεε και ησθάνετο ά- νεσιν, κ α θ ' όσον απηλλάσσετο των σπαργάνω ν. Ε μ ειδ ιά προς το φως, το οποίον έβλεπε, κι έτεινε την μ ικράν χε ίρ α δ ια να συλλαβή την φ λόγα . Την άλλην χε ίρ α την ε ίχ ε βάλει ε ις το σ τόμα του, κι επιπ ίλ ιζε, επιπ ίλ ιζε. Τί ησθάνετο ; Α περίγραπτον.
Η καλή μαμμή, αφήρεσεν όλα τα σ πάργανα , απέσπασεν αβρώ ς την φουστίτοσαν και το υποικάμ ίσον του βρέφους κα ι το έρριψεν οβπλώς ε ις την σκαφ ίδα. 'Η ρχισε να το πλύνη και ν α οοφαιρή τα ά λ α τα . με τα οποία το ε ίχε πιτυρί- σει κατά την στιγμήν της γέννησε ως, αφού το ε ίχε οοφάλοκόψει. Αφήρεσε κ α ι το βα,μβάκισν. με το οποίον είχε περ ιβάλει τ α ς π α ρ ε ιά ς και την σ ια γό να του πα ιδιού, δ ια ν α κάμη ά σ π ρ α γένεια .
' Ελαβε την αμασσάν», την σ ιδηράν λ α β ίδα , από την εστίαν, και την έβαλε μέσα ε ις την σκά- φην, δ ια ν α γ ίνη το πα ιδ ίον σ ίδερο κέφαλον.
Το βρέφος ήρχισε ν α κλαυθμυ- ρίζη, ενώ η μαμή εξηκολούβει να το πλύνη μαλακά , και ν α το υπο- κορίζετα ι ά μ α ; « Ό χ ι , χαδούλη μ ' . ¿X1· χα δ ιά ρ η μ ' ! ό χ ι κεφ αλά μ ' , πάπ υ μ ', χήνο μ '» ! Και σ υ γ χρόνω ς ο πατήρ, η μήτηρ, η μάμ- μη Π λανταρού και άλλοι σ υ γ γ ε νείς και φίλοι παρόντες, έρριπτον α ρ γυ ρ ά νομίσματα , δ ια ν ' ασημώσουν το παιδίον. Τ α απέθετον αβρώ ς επ ί του στέρνου και της κο ιλ ία ς του βρέφους, και ολ ισθα ί
192
Φώτα — Ολόφωτα
νοντα έπιπτον ε ις τον πάτον της σκάφης.
Το πα ιδίον δεν έπαυε ν α κλαίη, και η μαμμή το εκολύμδιζεν ακόμη, το εκολύμδιζε. Κόλύμδα, τέ- κνον μου, ε ις την σκάφην σου, κο- λ ύ μ δ α , κ α ι απόβαλε την άλμην ■σου ες το γλυκόν νερόν. θ α έλθη καιρός, ότε θα κολυμδάς ε ις το αλμυρόν κύμα, καθώς εκολύμδη- σεν όλος, χθες ακόμη, ο πατήρ σου με την σκάφην του. «Φωνή Κυρίου επ ί τω ν οδάτω ν, ο θεό ς της δόξης εδρόντησε, Κύριος επί υδάοων πολλών».
Την επαύριον, εορτήν της Συνά- ξεω ς του Α γίου Ιωάννου του Βα- πτιστού, έμελλε να δαπτισθή το πα ιδίον, επειδή ε ίχ ε συμδή να γεννηθή ούτω τα ς π α ρ α μ ο νά ςτη ς εορτής, πριν περάσουν όλω ς τα Φώτα. Α λλά την εσπέραν, μετά τα κολυμπίδια , δείπνον παρετέθη εις την ο ικ ίαν. Η μαμμή εμάζω ξε μετά προσοχής ό λα τ α α ρ γυ ρ ά κέρμ α τα , η μ ιτά λληρα και σβάντζι- κα κα ι δ ρ α χμ ά ς, τ α εκομδόδεσεν ε ις το μανδήλιόν της, ενώ ο ι πα- ρεστώ τες εφώ ναζαν γύ ρω θεν : «Να ζήση 1 σ ιδηροκέφαλος!» - και επηύχοντο ε ις την μαμμή «καλή ψυχή».
Ε ίτα η Μ παλαλού εσπόγγισε καλώ ς το παιδίον με μ έγα λευκόν προσόψιον, του εφόρεσε καινσύρ- γ ιο ν καθαρόν υποκαμισάκι και ποδίτσαν, το ανέκλινεν επ ί των κνημών της, κα ι ή ρχισ ε να το πε- ρ ιδάλλη με τ α σ π ά ρ γα να .
Ο ζωέμπορος, ο Π ραμοπής, εί- χεν έλθει ε ις τ α κολυμπίδια , και εδήλωσεν, ότι επεθύμει να γ ίν η α- νάδοχος του δρέφους, ε ις μνήμην του προχθεσινού εν θαλάσση κινδύνου και της διοοσώσεως.
Ο μικρός ναύτης, ο Τσότσος, ε ίχεν έλθει έω ς την θύραν, και ί- στατο θεωρών μακρόθεν την τελε τήν του κολυμδήματος. Ο γείτω ν , ο Δημήτρης ο Σ κιαδερός, πρω-
τεξάδελφος του Κωνσταντή του Π λαντάρη, δεν ε ίχε φανή ε ις την οικίαν ο π ό πέρυσιν, οπό την ημέρου του γά μ ο υ . Α λλά την εσπέραν τούτην επήρε την γυ να ίκα του, την Δ ελχαρώ κα ι τ α π α ιδ ιά του, εκ των οποίων δυο εκράτει αυτός αρμ α θ ια α τά από την μίαν χε ίρ α ,, το έν πενταετές κα ι το άλ λο τε τρ α ετές , τρίτον, δ ιετές, έφε- ρεν υπό την μασχάλην, év πεντα- μηνίτικον δρέφος εδύζαινεν εις τους κόλπους τη ς η γυνή του, και δυο άλλα , βπτά και οκτώ ετών, την ηκολούθουν κρατούμενα από το φουστάνι της, κι επαρουσιά- σθη, χα μ όγελώ ν, χα ίρω ν δ ια την χα ρά ν του συγγενούς του, γ εμ ά τος οπό ευ χσ ς και συγχαρητήρ ια .
Ε κάθισαν όλοι ε ις την τράπεζαν. Δ εξ ιά η Μ παλαλού, η μαμ μή, αρ ισ τερά η μπροσθινή, η Σω- σάννα, καταμεσής ο πατήρ του νεογνού. Δεξιόθεν της Σωσσάννας η Π λανταρού, κατόπιν ο ζωέμπορος ο Π ραματής, και δυο τρε ις άλλοι. Το λοιπόν του χώρου
κατείχετο από τον Δημήτρην τον Σκιαδερόν και οπό την φοςμελιά του.
Ή ρχισ α ν να τρώ γουν. Τα π α ιδ ιά του Δημήτρη του Σκιαδερού δεν εταιριάζοντο εύκολα. Εφώνα- ζαν, εγρ ίν ια ζα ν , κι «θορυβούσαν. Το ένα ήθελε τσιτσί, δεν ήθελε μαμμά . Το τρίτον, κλαυθμηρίζον, εζήτει δρύ. Το τέταρτον ήθελε γλυκό, δεν του ήρεσκε το τυρί. Η τα λα ίπ ω ρος η λεχώ υπέφερε κά πω ς από τον θάρυδον.
Ή ρχισ α ν α ι προπόσεις. Ηύχον- το ε ις τον πα τέρα να του ζήση, και εις την λεχώ «καλή σαράντι- σι». Πρώτη έπιεν η μαμμή, δεύτερος ο ποπήρ, τρίτη η γ ρ α ία Σω- σάννα, η μπροσθινή.
'Ο τα ν ήλθεν η σειρά της Πλαν- ταρούς να πίη ε ις την υγείαν της νύμφης της, ευχήθη με τρε ις δ ια φόρους τόνους φωνής.
— Εδίίδα, νύφη, με καλό να σα- ραντίοης... Κι ό,τι είπα , π α ιδά κ ι μ '. . . ασ τοχιά στο λόγο μου!. . (1894)
Δ ΙΑ Β Α Ζ Ε Τ Ε
ΚΑΙ
Δ ΙΑ Δ ΙΔ Ε Τ Ε
ΤΗ
Ν ΙΑΟΥΣΤΑ
193
ΟΧΙ στο Ρατσισμό ΟΧΙ στο ΦασισμόΜ··ϋΙΜ·ΙΙΜΜ·Μ···Ι·ΜΙΙΙΗ···ΙΙ·ΜΙΙΙ(Ι··ΜΙΙΙ·Ι<Ι>···Ι·ΜΜ·Η··»·····Ι··Μηΐ·Ι·Μ·Μ···Μ Μ·ΙΜΜΗ··Μ···ΙΙΜΙ··ΙΙ·ι··μ··ΗΙ··ΗΗΗ·ΜΜΗΗΜ·Μ·ΜΜ····ΗΜΙΜ·Ι·ΜΙΗΜ··Ι·Μ·Ι··Μ·Μ·Μ·ΙΜ
Η ανθρωπότητα φέτος γ ιόρτα σ ε δυο μ εγά λες επετείους; Την 50η επέτειο της λήξης του 2ου π α γ κ ο σμίου πολέμου δηλ. της νίκης των συμμαχικώ ν δυνάμεων ενάντια στο φασισμό και την 50η επέτειο της ίδρυσης του Ο.Η.Ε.
Το Γενάρη αυτού του χρόνου η προοδευτική ανθρωπότητα τίμησε
ΤουΦ ιλώτα Α δαμίδη
σε επίσημη τελετή τα χ ιλ ιά δες θύμ ατα του 'Α ουσβιτς, όπου δυστυχώ ς η π α τρ ίδ α μας έλαμψε δ ια της απουσίας της.
Πενήντα τέσσερα χρόνια από τότε που είπαμε «όχι στο φ ασ ισμό» .η Ευρώπη είνα ι και π ά λ ι α ντιμέτωπη με το ρατσισμό, που είνα ι πλέον μ ια π ρ α γμ α τ ικ ό τη τα που δεν μπορούμε ν α την περιορίσουμε σε ορισμένες χώ ρες.
Εδώ κα ι πάνω οπό δυο χρόνια υπάρχει ένα κίνημα της ά κ ρ α ς δεξ ιά ς που βρίσκεται σε έξαρση.
Σε πολλές χώ ρες της Ευρώπης όπως Γ αλλία . Β έλγιο, Σουηδία, Α υστρία, Γερμανία και τελευτα ία στην Ιτα λ ία η ά κ ρ α δεξ ιά εξα σφ αλίζει εκλ ογικές επ ιτυχίες.
Ο ρατσισμός υπάρχει και ελλοχεύει και σε χώ ρες που π ιστεύουν το αντίθετο, όπως στην Α γγ λ ία , όπου ο ι ίδ ιες σι κυβερνητικές έρευνες καταγράφ ουν 140. 000 ρατσ ισ τικές επιθέσεις κάθε χρόνο και το 1993 12 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους.
Α ιτία αυτού του φαινομένου ε ίνα ι η έξαρση ενός συγκεχυμένου α ισθήματος ξενοφοβίας, που αντί, μετω πίζει τους εξαθλιω μένους
πρόσφυγες α π ' την Ανατολική Ευρώπη κα ι τον τρ ίτο κόσμο σαν κύριους εχθρούς.
Οι ρατο ιστικές εκδηλώσεις ε ίνα ι αποτέλεσμα της βαθειάς ο ικονομικής κρίσης κ α ι της α ν ερ γ ία ς που καθημερινά δ ιογκώ νετα ι και μ ιάς πολιτιστικής κρίσης, με το σάρω μα των δημοκρατικώ ν α ξιών και την αναβίωση του να ζισμού.
Οι περ ιοχές τ ις οποίες οι φ ασ ίστες θεωρούν προνομιακές είνα ι εκείνες ακριβώ ς που έχουν πληγ ε ί α π ' την πολιτική τω ν αντιδρα στικών κυβερνήσεων της Ευρώπης, α λ λά και εγκατα ληφ θεί α π ' τους Ε ργα τικούς και τους Σοσιαλδημοκράτες. Ε ίναι α υτές που έχουν τη χειρότερη στέγα ση , τα χειρότερα σχολεία , τη μ εγαλύτερη ανεργία , τ α μ εγα λύτερα κοινω νικά προβλήματα .
Υπάρχουν πλέον δυο τύποι ρα τσισμού: Αυτός που κάνει δ ια κ ρ ίσεις και αυτός που σκοτώνει. Η λύση και γ ια τους δυο είνα ι μ ία . Η ισότητα των ευκαιριώ ν και η ίση μεταχείρηση. Δ ιότι άλλω ς, ο επίσημος θεσμικός ρατσ ισμός δ ιαμορφώνει τον λαϊκό ρατσισμό ο οποίος προσφέρει το έδαφος γ ια την ανάπτυξη του φασισμού, όπω ς έγ ινε το Γ ' Ράϊχ.
Χ ρειάζεται δράση ενάντια στο ρατσισμό και μ ια σταυροφορία ενάντια στη φ τώ χεια . Η μάχη ενά ντια στο ρατσισμό δεν μπορεί να χω ρ ισ τεί α π ' τη μάχη γ ια πόρους, η μάχη ενάντια στο φασισμό δεν δεν μπορεί να χω ρ ισ τεί α π ' τη μάχη ενάντια στη συντή-0>Τ)0Τ|ί·
Η λησμονιά είνα ι απάνθρωπη, η
ιστορική μνήμη εξανθρω πίζει τη ζωή.
Π ώς μπορούν οι Εβραίοι να ξε- χάσουν τη νύχτα τω ν κρυστάλων, τη νύ χτα του πογκράμ εναντίον τους στο Γ ' Ράϊχ; Το βράδι εκείνο του Ι93Θ που σ ' ολόκληρη τη Γερμανία χ ιλ ιά δες Εβραίοι κατα- δ ιώ χθηκαν στους δρόμους τω ν πόλεων. προπηλακίστηκαν, χτυπήθη καν, δολοφονήθηκαν. Τ ριάντα χ ιλ ιά δες σύρθηκαν σ τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, οι περιουσίες τους κσταστράφηκαν ή κατασχέθηκαν. Ό λ ε ς ο ι σ υνα γω γές τους π α ρ α δόθηκαν στις φλόγες, τ α σ π ίτ ια και τα κατα στήματα λεηλατήθηκαν α π ' τον όχλο.
Αυτοί που υποστηρίζουν σήμερ α στη Γερμανία, α λ λ ά κα ι α λ λού, ότι πρέπει ν α κλείσουμε τους λογαρ ια σ μούς μ α ς μ ε το ναζιστι- κό παρελθόν και ν α κοιτάξουμε το μέλλον, ξεχνούν ότι η λήθη υπονομεύει το μέλλον.
Π αρόμοιες φωνές έχουμε και στον τόπο μας γ ια την αμνήστευ- ση των Α πριλιανών, αυτώ ν που φίμωσαν και κοτταδυνάστευσαν επ ί 7 χρόνια τον Ελληνικό Λαό κα ι προ κάλεσαν την τρ α γ ω δ ία της Κύπρου.
Ο κίνδυνος επανάληψης της ισ τορ ίας - όχ ι με την ίδ ια μορφή - ε ίνα ι υπαρκτός. 55 χρόνια μετά κα ίγοντα ι και πά λ ι στη Γερμαν ία κα τα λύμ α τα προσφύγω ν και σ π ίτια ξένων, ξυλοκοπούνται ά σ τεγο ι. Στη θέα της φ ω τιάς δεν είνα ι λ ίγ ο ι ο ι «φιλήσυχοι» πολίτες που χειροκροτούν. Σ τις τοπικές εκλογές το ποσοστό τω ν α κροδεξιών κομμάτων ανεβαίνει. Η π ολ ιτε ία α ρνείτα ι να συνειδη
194
ΟΧΙ στο Ρατσισμό ΟΧΙ στο Φασισμό
τοποιήσει την έκτακτη του α χ ροδεξιού κινδύνου. Η επανεμφάνιση του φασισμού - της φ α ιάς αυτής πανώ λης - κυρίως στη Γερμανία μ ε ξυλοδαρμούς και δολοφονίες μεταναστώ ν και εμπρησμούς καταλυμάτω ν τους, α λ λά και σε ά λ λες χώ ρες δημιούργησαν βαθύτα τες ανησυχίες παντού, α λλά ιδ ια ίτερ α στην Ευρώπη. Και ε ίνα ι ευνόητο γ ια τ ί εδώ έγινα ν τ α μεγα λ ύ τερ α εγκλή μ α τα κατά της ανθρωπότητας. Στην Ευρώπη βρίσκονται τα φοβερά στρατόπεδα και τα κρεματόρια, όπου β ο τα ν ίστηκαν και πέθαναν εκατομμύρια άνθρωποι, στη συντριπτική πλειο- ψ ηφία Ευρωπαίοι. Σ ' αυτήν την 'Η πειρο γεννήθηκε ο Γερμανικός ναζισμός, η ειδεχθέστερη έκφ ραση του φασιστικού φαινομένου.
• Μ πορεί ν α ξ α ν α γ ε ν ν π - θ ε ί ο φ α σ ισ μ ός;
Το ερώ τημα που τ ίθετα ι είναι: Μ πορεί να ατνογεννηθεί ο φ ασισμός σ τις σημερινές συνθήκες έτσ ι όπως διαμορφώθηκε κα ι εκφράστηκε στη Γερμανία, την Ιτ α λ ία και την Ιαπω νία ;
Γ ια να απαντήσουμε στο ερώ τημ α αυτό πρέπει να θυμηθούμε τ ις κοινωνικές συνθήκες που γ έ ν νησαν και ανέπτυξαν το φ ασ ιστικό φαινόμενο στην 'Η πειρό μας. Και ο ι συνθήκες α υ τές σ τ ις δυο χώ ρες της Ε ύρώ πης/Γερμανία - Ιτα λ ία /μ ετά τον Α ' παγκόσμιο πόλεμο ήταν συνθήκες εκτεταμένων κοινωνικών συγκρούσεων λό γ ω της εξαθλίω σης ευρύτερων κοινωνικών στρω μάτων και της οικονομικής κρίσης. Α π ' την άλ λη η γέννηση στη Ρωσία με την Οκτωβριανή επανάσταση κράτους εργατώ ν, δημιουργούσε στις κυρ ία ρχες τά ξεις της Γερμανίας την ανασ φ άλεια και το φόβο γ ια το μέλλον τους, π α ρά την απόκρουση προσωρινά της επίθεσης
του εργατικού κινήματος.Μέσα σ ' αυτό το κλ ίμα της κρί
σης αξιών, της αθλιότητας ευρύτερων κοινωνιχών στρω μάτων, βαθύτατων ανησυχιών των κυρίαρχω ν τάξεω ν κα ι τη ς δ ιάσπασης του εργατικού κινήματος αναπτύχθηκε το φασιστικό κίνημα και την κατάλληλη στιγμή κατέλαβε την εξουσία .
Και δεν ήτα ν μόνο οι συνθήκες που εκμεταλλεύτηκε, α λλά και η ενίσχυση με όλους τους τρόπους από μεγάλο μέρος του Εθνικού και διεθνούς κεφαλαίου και του στρατιω τικού κατεστημένου.
Β έβα ια οι σημερινές κοινωνικές συνθήκες είναι δ ια φ ορετικές. Οι χώ ρες που γέννησαν το φασισμό είνα ι πλούσιες και ισχυρές σ ' ένα καθεστώς ελεύθερης α γ ο ρ ά ς και χω ρ ίς τη Σοβ. Έ νω σ η που έθετε προβλήματα καθεστω τικής α να τροπής σ τις χώ ρες αυτές.
Η νεοναζιστική εμφάνιση στη Γ ερμανία οφείλεται στα σοβαρά κοινωνικά προβλήματα, ιδ ια ίτερα μετά την ενωποίηση της χώ ρας, καθώς και στους πολλούς ξένους μετανάστες. Η α δρ ά νεια δε που επέδειξε η Γερμανική κυβέρνηση στην αντιμετώπιση της ναζιστι- κής τρομ οκρατία ς ήταν σκόπιμη γ ια τ ί απέβλεπε στον περιορισμό της μετανάστευσης, π ρ ά γ μ α που πέτυχε.
Η ανθρωπότητα ακολουθεί τους ίδιους παλιούς επικίνδυνους δρόμους; Εθνικισμός, θρησκευτικοί φανατισμοί, συγκρούσεις και ανταγω νισ μοί γ ια την κυρ ιαρχία στον πλούτο και τη δύναμη .
Γ ι ' αυτό παντού α ρ χ ίζε ι να ο ρ γανώ νετα ι ένα κίνημα α ν τίσ τα σης σ τα φαινόμενα του ρατσισμού και του φασισμού.
Ο Ο.ΗιΕ. τ ιμ ώ ντα ς την 21η Μαρ τίου, την πα γκό σ μ ια αυτή μέρα ντροπής, την όρισε σαν π α γ κ ό σμ ια ημέρα ενάντια στο ρ α τσ ι
σμό. Στη Γερμανία απλώ νετα ι ένα κίνημα με έμβλημα τ ις λέξεις «ΠΟΤΕ Π ΙΑ ΝΤΑΧΑΟΥ*.
Τ ι ή τ α ν το Ν τα χά ουΠόσοι όμω ς ξέρουν, ιδ ια ίτερα
α π ' τ ις νεώτερες γεν ιές, τ ί ήταν το περίφημο Ντοβχάου;
Επιτρέψτε μου μ ια σύντομη περ ιγραφ ή αυτού του στρατοπέδου α π ’ το ημερολόγιο ενός α π ’ τους πρώτους κρατουμένους του, τον Ολλανδό Νίκο Ροστ, που επέζησε.
Το στρατόπεδο αυτό, χρονολογ ικ ά είνα ι το πρώτο στρατόπεδο συγκέντρωσης που ίδρυσε ο Χιτλερισμός το 1933. Έ γ ιν α ν βέβ α ια και ά λ λ α πολλά στρατόπεδ α με πιο γνω σ τά τα φ ρ ιχ τά στρα τόπεδα Ά ο υ σ β ιτς , Μ αουτχάουζεν και Μ πουχεθάλντ.
Το 1934 τουφεκίστηκαν στο Ντα χάου πολλοί κομματικοί η γέτες του πραξικοπήματος του Ρέμ π α ρουσία όλων των κρατουμένων.
Το 1936 μετά τ ις εκλ ογές, α ρ χ ίζ ε ι περίοδος οργανω μένης τρ ο μοκρατίας. Γ ια μηδαμινές περ ιπτώ σεις εφαρμόζονται σοβαρές ποινές. Το 1937 το στρατόπεδο ε- π εκτείνετα ι.
Το 1938 μ ετά την κατάληψη της Α υστρίας, οδηγούντα ι στο σ τρατόπεδο όλοι οι Αυστρκκκοί πολιτικοί η γέτες αντίπαλοι του Εθνικοσοσιαλισμού, δάσκαλοι, συνδικαλιστές, ιερείς. Μετά τη δολοφονία του πρεσβευτή Ράχτ, δολοφονούνται χ ιλ ιά δες Ε βρα ίο ι. Στο τέλος αυτού του χρόνου το σ τρα τόπεδο σχεδόν αδειά ζει και παρα- χω ρείτα ι στο επίλεκτο σώ μα των ΕΣ - ΕΣ γ ια εξάισκηση. Περίπου 1600 κρατούμενοι μεταφέρονται στο Μ αουτχάουζεν.
Σ τις α ρ χές του 1940 τα επ ίλ ε κτα τμ ή μ α τα των ΕΣ - ΕΣ, ε γ κ α ταλείπουν το στρατόπεδο που α ρ χ ίζε ι κα ι πάλι με τον παλιό μηχανισμό τη δράση του. Α π ' τους
195
ΟΧΙ στο Ρατσισμό ΟΧΙ στο Φασισμό
1600 κρατούμενους που ε ίχ α ν σ τα λε ί στο Μ αουτχάουζεν, επιστρέφουν μόνο 235. Οι υπόλοιποι πέ- θαναν. Το καλοκαίρι του ίδιου χρόνιου φθάνουν στο Ν ταχάου οι πρώτοι Πολωνοί, κυρίως άνθρωποι των γρα μ μ ά τω ν , ανάμεσα τους 2000 ιερείς. Ό λ ο ι βρίσκουν εδώ το θάνατο.
Το 1941 στάλθηκαν α π ' το Ντα- χάου ως «ανίκανοι, εργασ ίας» στους θαλάμους αερίω ν 3250 κρα τούμενοι.
Το 1942 κατά χ ιλ ιά δ ες Ρώσοι όμηροι πολέμου μεταφέρονται και εκτελούνται έξω α π ' το στρατόπεδο. Ο αριθμός τους υπολογίζετα ι από 13 έως 15 χ ιλ ιά δ ες . Το Νοέμβριο αυτού του χρόνου, πεθαίνουν από επ ιδημ ία τύφου, που σκόπιμα δεν καταπολεμείτα ι, 1. 100 κρατούμενοι.
Το 1943 φθάνουν ο ι πρώ τες γ υ να ίκες, κυρίως Ε βρα ίες της Πολω νίας, που δίνονται σ τα αρχηγ ε ία γ ια «χρήση ανδρών». Φθάνουν και 1800 Ιταλοί.
Το 1944 τ α επίλεκτα σώ ματα ΕΣ - ΕΣ μεταφέρουν στο Νταχά- ου χ ιλ ιά δες κρατούμενους, αλλά φθάνουν οι μισοί α π ' αυτούς που ε ίχαν ο ι επίσημες καταστάσεις. Επειδή τα π ρ ά γ μ α τα σφ ίγγουν Γερμανοί κρατούμενοι α ν α γκ ά ζονται να γ ίνουν ΕΣ - ΕΣ οπλίτες. Εκτελούνται 92 Ρώσοι α ξ ιω ματικοί.
Α ρχές του 1945 α παγχονίζοντα ι 70 Γολλίδες, στελέχη της Εθνικής Α ντίστασης. Τον Απρίλη Γερμανοί και Α υστριακοί κρατούμενοι κα τά τη δ ιά ρκ ε ια ερ γ α σ ία ς , οπλίζονται κ α ι με τη βοήθεια πο λ ιτώ ν της πόλης Ν ταχάου επ ιχειρούν να αιφνιδιάσουν το σ τρατόπεδο, α λ λ ά αποτυγχάνουν, αφήνοντας 6 νεκρούς. Σ τ ις 29 Α πριλίου το στρατόπεδο απελευθερώνετα ι α π ' τους Α μερικανούς.
Το χρόνο αυτόν βρίσκονται στο
μητρικό στρατόπεδο 31 >432 α ι χμάλω τοι. Σ τα εξαρτώ με να σ τρ α τόπεδα, που δεν ήταν άλλο α π ' τ α εργοσ τά σ ια στην περιοχή Ν ταχάου που απασχολούσαν α ιχμαλώ τους, άλλο ι 36.246 α ιχμάλω το ι.
Συνολικά 67.678 φυλακισμένοι, υπήκοοι 26 Εθνών.
Ό τ α ν το Ν ταχάου έπεσε στα χέρ ια των Α μερικανών υπήρχαν στο κεντρικό στρατόπεδο περί τους ΙιΟΟ Έ λ λ η νες , ενώ σ τα γ ύ ρω στρατόπεδα ερ γα σ ία ς κ α τα μετρήθηκαν γύρω σ τις 3.000 Έ λ ληνες. Οι περισσότεροι, γύ ρ ω στις 5.000 τόσκοκταν 2 - 3 μέρες πριν, όταν οι φρουροί τους βλέποντας να πλησ ιάζε το τέλος τους χαλάρω σαν τα μέτρα και πολλοί ντύθηκαν κρατούμενοι. Α υτά μόνο α π ' το ημερολόγιο ενός κ ρ α τουμένου.
• Α ν α γ κ α ιό τη τα τ η ς μ ν ή μ η ς το υ π α ρ ε λ θ ό ν τ ο ς
Στο πέρασμά του ο φασισμός άφησε πίσω του τ α σημάδια της δαρβαρότητά ς του, τ α σημάδια του θανάτου. Κανένας δεν μπορεί να ξεχάσει τ α πιο φ ρ ιχτά στρατόπεδα συγκέντρωσης Ά ο υ σ β ιτς , Μαουτχάουζεν, Μ πούχενδάλντ, Ν ταχάου.
Ό ρ γ ια α ίματος, διεστραμένοι επιστήμονες, θάλαμοι αερίων, πα ρομένουν στη θύμηση όσων επέ- ζησαν από τη λ α ίλ α π α του Β ' παγκοσμίου πολέμου. Γίνονται γνω στά στους νεότερους από τα δ ιβλ ία που κυκλοφορούν - που λ ί γ ο ι τα δ ιαβάζουν - από ντοκυμαν- τέρ και δ ιηγήσ εις και από περ ιή γηση στους ίδιους χώ ρους που συντελέσθηκε το έγκ λη μ α στην ανθρωπότητα. Ί σ ω ς γ ια το υ ςπ ε ρισσότερους σήμερα α π ' τ ις νεό τερ ες ηλικ ίες οι λέξε ις ναζισμός και φασισμός είνα ι α π λ ά δυο κενές λέξεις.
Μερικοί δ ιερ ο τώ ντο ι: «Για πό
σο καιρό ακόμα θα μιλούμε γ ια κάτι που πέρασε;» .
Κανένας δεν πρέπει κ ι ' ούτε μπορεί να ξεχάσει την εγκ λ η μ α τική εκείνη περίοδο. Το να ξεχνάς το έγκ λη μ α ε ίνα ι έγκλημ α . Και το στρατόπεδο Ντοςχάου, όπως και τα ά λ λ α που ανέφερα,υπήρξε ένα έγκ λη μ α αχαρακτήριστο .
Χωρίς τη μνήμη του παρελθόντος το μέλλον παρουσιάζετα ι σκο τεινό. Αν τα κουρεμένα κεφάλια δεν διαθέτουν ιστορική μνήμη δεν είναι εντελώς δ ικό τους φ τα ίξιμο .
Γ ια την αντιμετώπιση των βάρβαρων αυτών επεισοδίων τ ί κάνει το σχολειό, η τηλεόραση, ο άμ βωνας γ ια να κρατάνε ζω ντανό το παρελθόν με τ ις τρ α γ ικ ές του εκδηλώσεις;
Το 1993 υπήρχε πρόταση στο Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο να ανα- κηρυχθεί το 1994 «Ευρωπαϊκό έτος αρμονίας των Λαών» στα π λ α ί σ ια του οποίου θα γ ίνονταν εκ σ τρα τεία ευαισθητοποίησης της κονής γνώ μ ης. Προτείνονταν μά λ ίσ τα και πρ α κ τικ ά μέτρα, όπως π ρ ο γρ ά μ μ α τα γ ια τ α σχολεία με μ αθήματα ιστορικής και πολ ιτικής α γ ω γ ή ς με Ευρωπαϊκά ιδεώδη, καθώς και εναρμόνιση των νομοθεσιών των κρατώ ν - μελών όσο οχρορά την κατοητολέμιση του ρατσισμού, της ξενοφοδίας και αντισημιτισμού. Σ τα μέτρα αυτά θα περιλαμβάνονταν και κοινοτικές κυρώσεις καπά ομάδων και ε νώσεων στόχος των οποίων είναι η ενθάρινση του ρατσισμού, θρησκευτικού ή Εθνικού μίσους.
Δυστυχώ ς οι προτάσεις αυτές του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου έμειναν απραγματοποίητες.
Οι Έ λ λ η ν ες δημοκράτες και μετά τη λήξη του Β ' παγκοσμίου πολέμου γνώ ρισαν στο πετσ ί τους πολλές α π ' τ ις μεθόδους των ΕΣ - ΕΣ που φρόντισαν Έ λ λ η ν ες μ α θητές τους να εφαρμόσουν σ τα
196
ΟΧΙ στο Ρατσισμό ΟΧΙ στο Φασισμό
κολαστήρια της Μακρονήσου, της Γιάρου και αλλού σε συμπατριώ τες τους.Ο Λαός μας που στάθηκε ένοες α
πό τους γεμ ά το υς αυταπάρνηση α ιμοδότες τη ς αντιφασιστικής νίκης, παρακολουθεί με ανησυχία και οργή τ α φαινόμενα αναβίω σης του ναζισμού στην κο ιτίδα του τη Γερμανία, α λ λά και σε άλ λες Ευρωπαϊκές χώ ρες με διάφορες μορφές, καθώς και τ α φαινόμενα πολεμοχαρούς ακραίου Εθνικισμού που δυναμιτίζουν την ειρήνη στον κόσμο με σπινθήρα σ τα Β αλκάνια.
Οι Έ λ λ η ν ες πατριώ τες, βαθύτα τα δημοκράτες κα ι α ντ ιφ α σ ίστες πρέπει να διαδηλώσουμε ενωμένοι, όπως τότε, ενάντια στη δ ικτα τορ ία των συν)ρχώ ν, τη νορ γ ιρμένη δ ια μ α ρ τυ ρ ία μας και την ολόψυχη καταδίκη των φαινομένων αυτών, καθώς και την .κοινή μ α ς απόφαση να μην ανεχθούμε την εμφάνιση παρόμοιων φαινομέ νων στη χώ ρ α μας και ν α α ν α τ α χθούμε σθεναρά σε κάθε απόπειρ α ναζιστικής και Εθνικιστικής ocvafi ίωσης.
Ε μείς ο ι αντιστασ ιακοί που γνω ρ ίσαμε το ναζισμό κα το φασισμό κα ι τον πολεμήσαμε, θ α έπρε πε ν α ε ίμ ασ τε π ια ευαίσθητοι στην εμφάνιση παρόμοιων φαινομένων σήμερα.
Η πόλη μας που πρώτο στάτησ ε στον aryώ να κατά του ναζισμού - φασισμού, πλήρωσε το τ ίμ η μ α με το α ίμ α τω ν καλύτερων πα ιδιώ ν .της. Χρέος μ α ς λοιπόν ν α δώσουμε ·και πάλι τη μάχη στην πρω τοπορία, αυτήν τη φορά μεταφέρον- τα ς τ ις εμπειρ ίες μας στους νεώ- τερους με την ενότητα στη δ ρ ά ση μας.
Αν σήμερα γ ια π α ρ ά δ ε ιγ μ α , οι δάσκαλοι και ο ι μαθητές του Α ' κα ι Β ' δημοτικού σχολείου στον 'Α γ ιο Μηνά δεν γνω ρίζουν ότι
στα μπουντρούμια του σχολείου τους ε ίχα ν ο ι Γερμανοί στιβα γμ έ- νες κρατούμενες γυνα ίκες της Εθνικής Α ντίστασης η ευθύνη είναι δική μας. Και πιο μ εγά λ η η δική μου ευθύνη, γ ια τ ί ανάμεσα στις κρατούμενες γυνα ίκες, ήταν και ο ι τρε ις αδελφές μου.
Σημαντικό ρόλο στην ενημέρωση του Λαού της πόλης μας έπα ιξε η έκθεση των αρχείω ν της Εθνικής Αντίστασης που οργάνω σε η Ε τα ιρ ία Δάσωσης Ιστορικών Α ρχείων το Νοέμβριο και ιδ ια ίτερ α οι φω τογραφ ίες που δείχνοον τ ις θηριωδίες των κατακτητώ ν. Α π ' τ ις φω τογραφ ίες αυτές μπόρεσε η νεολα ία μας, που ομαδικά επεσκέφθηκε την έκθεση με τα σ χολεία της, να γνω ρίσει τσ π ρ α γ ματικιό πρόσωπο του ναζισμού -
φασισμού .Κλείνοντας τη μικρή μου γ ρ α
πτή προσφορά ενάντια στο ρ α τσισμό και το φασισμό θα ήθελα να επισημάνω πω ς τη μόνη ελπίδα σήμερα γ ια την αποφυγή των φαινομένων αναβίωσής των αποτελεί η ορμητική ανάπτυξη της τεχνολογία ς και η διάδοση της γνώ σης που θ α βοηθήσουν ν α προ χωρήσει η οτνθρωπότητα στο δρόμο της συνεργασίας. Σ ' αυτό θα βοηθήσει η προσπάθεια γ ια μ ια ενωμένη Ευρώπη και προ παντός η οργανωμένη δύναμη των ερ γ α ζομένων του κόσμου, θα επιβά λουν ειρήνη και συνεργασία .
Ας μή ξεχνάμε ότι οι έμποροι του πολέμου και οι νοσταλγοί της δόξας του α ίμα τος δεν νικήθηκαν.
Η Ι ϋ Ι ϋ Π Τ Τ Ι
Δ ΙΑ Β Α Ζ Ε Τ Ε
ΚΑΙ
Δ ΙΑ Δ ΙΔ Ε Τ Ε
ΤΗ
Ν ΙΑ Ο Υ ΣΤΑ
*ΦΦΦΦΦΦΦΦΦ»»Θ»#< φ»ΘΜ » · Ρ»»»ΦΦΦ»<>ΦΦΦΦ»»ΦΦΦΦΦΦΦΦφφφφ<»«·Φ»
197
Πορεία προς την ΟμογένειαΟδοιπορικό για μιο προβέγγιβη
οτον απόδημο Ελλπνιομό
tnc Μακεδονίας
Τιμητική διάκριση ασό τον τ . Ύ πστο Πρόεδρο τη ς Παμ- μοκεδσν ικής δρ. Γεώργ. Α χταρ ίδη (Ν . Φ ιλαδέλφεια, ΗΠΑ)
Τέσσερα υπερπόντια τα ξ ίδ ια , διάρκεια*; ενός τουλάχιστον μηνάς το καθένα, που π ρ α γμ α το π ο ίησα την τελευτα ία δετία σε πόλεις της Αμερικής και της Α υστραλίας, ήταν ικανά να καταγράψουν τ ις πολύτιμες μαρτυρίες κα ι εμπειρ ίες που αποκόμ ισα γ ια τη ζωή, τη δράση και τους στόχους των Ελλήνων της διασποράς. Των Μακεδόνων ειδ ικότερ α και ακόμη πιο συγκεκριμένα των εκεί ε γκ α τεστημένων Χ αλκιδικιωτών, των συμπατριωτών μου.
Προσκεκλημένος της Εκκλησίας, των Π αμμα- κεδονικών ενώσεων, ξένων Π ανεπιστημίων, διεθνών συνεδρίων και Μακεδονικών συλλόγων μετέφερα εκεί το Χάλκϋδικίώτικο χρώ μα, την Ισ τορ ία και Λα ο γ ρ α φ ίά τη ς Χαλκιδικής, τ ις παραδόσεις της, α λλ ά συγχρόνω ς το παρόν της, τ ις ασχολίες τω ν κατοίκων της, τον ανελισσόμενο τουρισμό και τα μελλοντικά της σχέδια . Ακόμη μ ίλησα σε σειρά δ ιαλέξεω ν γ ια το «Μακεδονικό», το 'Α γ ιον Ό ρ ο ς , τον ΣτογειρίΤη φιλόσοφο Αριστοτέλη, τον Μοτκε- δονικό Α γώ να, τ α εθνικά μας θέματα.
θ έ λ ω να πιστεύω , θ α αποτολμήσω να ισχυρι-
σ θ ό , ό τι σ ' αυτά τα τα ξ ίδ ια έπρα ξα το καθήκον μου συνειδητά κ α ι στο .μέτρο του δυνατού, όσο μου το επέτρεπε ο προσωπικός διαθέσιμος χρόνος, α λ λ ά και τ α οικονομικά. Και το έπρα ξα με τον λόγο , την εικόνα, το τυπωμένο χα ρ τ ί, τη μουσική π α ρ ά δοση, την παρουσ ία μου σ τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τη συναναστροφή. Ενα ατελείω το οδοιπορικό που ε ίχε αφετηρία την Εκκλησία και την Π ατρ ίδα . Την Ο ρθοδοξία και τον Ελληνισμό.
Εναι αλήθεια μεγάλη η δ ια φ ορά ν α διαμορφ ώ νει κανείς άποψη σε όσα λέγοντα ι γ ια τους 'Ε λ ληνες τη ς δ ια σ πορά ς από το ν α βιώνει κατα σ τάσεις κ α ι γεγο νό τα ανάμεσά τους. Μ ια πρώτη επα φή με όλες τ ις γ εν ιέ ς που εκεί εξελίχθηκαν δίνουν
Α ψ η γείτα ι ο Β ασίλτις Π ά π π α ςΠρόεδρος της Ιστορικής ,και Ααογραφικής
Εταιρείας Χαλκιδικής
την αίσθηση ότι ενσαρκώνουν τον καθαρόαιμο Έ λ λ η ν α , α π ' οποιοδήποτε Ελληνικό κομμάτι γ η ς προέρχονται: Μ ακεδόνες, Α ρκάδες. Μεσσήνιοι,Λάκωνες, θεσ ό α λ ο ί. Π οντιακής κ α τα γω γή ς . Ό λοι τους προφέρουν και οραμ ατίζοντα ι κάθε λεπτό τη λέξη ΕΛΛΑΔΑ.
Σε κάθε τα ξ ίδ ι μου σ τ ις ηπείρους της Α μερικής ή της Α υστραλίας, κάθε φορά, έπα ιρνα κ α ι μ ια διαφορετική γεύση , ένοιωθα ένα καινούργιο , π α ράξενο συναίσθημα. Α ντιμετώ πιζα την Ε λλ ά δα όχ ι π ια στην καθημερινότητα, α λ λά την Ε λλ ά δα ως Ιδέα , ω ς Πίστη, ω ς Σύμβολο.
Ξεκίνησα να δρω τον Έ λ λ η ν α αποκομμένο από τη γενέτειρα , όπως άλλω στε ήταν φυσικό- Ζήτησα με επιμονή ν α σπουδάσω το πρόσωπό του, την έκ φρασή του, να ζυγίσ ω τα π ο ικ ίλ α συναισθήματά του από την πικρή ξενητειά και τ ις συνέπειές της. ΑναρωτήΟηκα; Τ ί άλλιχξε ά ρ ο γ ε σ ' αυτούς τους ανθρώπους; Πώς νοιώθουν σήμερα στο χώρο μ ιας μεγαλούπολης των αρκετών εκατομμυρίω ν ανθρώ πων, ανάμεσα σε δεκάδες εθνικοτήτων με δ ια φ ορετική κουλτούρα και σκέψη; Και η κοινή και προφανής διαπίστω ση είνα ι ότι ο ' Ελληνας τη ς δια- σποράς παρέμεινε Έ λ λ η ν α ς , ε ίνα ι καλύτερα πιο Έ λ λ η ν α ς . Αυτή είνα ι η α λήθεια . Ζει κα ι μετου- σιώνετοα την παράδοση κάθε σ τιγμ ή , σε όλες τη ς τ ις μορφές. Μέσα από μ ια δικαιολογημένη προσαρμογή στη δεύτερη π α τρ ίδ α του. Ναι, ο Έ λ λ η να ς της Αμεροοής και τη ς Αυστραλίας κρατάει
198
Πορεία προς τη ν Ο μογένεια
Παιδ ιά του Ελληνικού σχολείου με παραδοσ ιακές σ τολές κ α ί τ ις σημα ίες Ελλάδος καί Αυστραλ ία ς σε εκδήλωση της Ελλην ικής Ορθόδοξης εκκλησ ία ς αυστραλιανής πόλεω ς
γ ε ρ ά την παράδοση, και μάλιστα με μ ια νέα δ ιά σταση. Π αρακολούθησα με μεγάλη ευχαρίστηση εκδηλώσεις της Εκκλησίας, των σχολείω ν, των πολιτιστικών συλλόγω ν, των Κοινοτήτων, των ομο- γενειακώ ν μας οργανώ σεω ν γ εν ικ ά και δ ια π ίσ τω σ α μ ια γ ιγ ά ν τ ια προσπάθεια ν α διοπηρήσουν τα ήθη και έθ ιμα τη ς Ε λλάδας, της γ ενέτε ιρ ά ς τους. Κάποιοι μίλησαν γ ια αλλοίω ση των εθίμων, όταν α υτά έφθασαν εκεί Ε γώ θ α τό λ εγα προσαρμογή, αν λάβουμε υ π ' όψιν ότι το έθιμο είνα ι ένας ζω ντανός οργα νισ μός που όταν ξερριζώ νετα ι, κατά κάποιον τρόπο προσαρμόζεται σ τις νέες συνθήκες, θ ά λ ε γ α καλύτερα, πω ς πρόκειτα ι γ ια πάντρεμα των ελληνικών εθίμων με την εκεί πρα γμ α τικ ό τη τα . Ό λ ε ς οι γ ιορτές, οι χοροί, τα λεγόμ ενα pi cnic ή festival που οργανώ νονται εκεί με Εξαιρετική επ ιτυ χ ία θ α τα χα ρ α κ τή ρ ιζα ως τους πρεσβευτές της Ελληνικής κουλτούρας, όπου προβάλλ ετα ι το ελληνικό πνεύμα. Σχεδόν κάθε ελληνική περιοχή έχει σ τ ις 2 α υ τές ηπείρους την εκπροσώ- πισή της με κάποιο πολιτιστικό σύλλογο που ά λ λοι μεν υπά γοντα ι σ τις μ εγά λες ομ ογενειακές ορ- γα νώ σ εις και άλλοι διατηρούν την αυτοτέλειά τους. Ιδ ια ίτερη εντύπωση προ καλούν ωρισμένες εκδηλώσεις όπως λ .χ . όταν οι σπουδαστές λ α μ β ά νουν σε πανηγυρικές τελετές τ α δ ιπλώ μα τά τους και που θεω ρείτα ι μ ια μεγάλη στιγμή γ ι ' αυτούς, τους γονε ίς και τους φίλους τους. Ε κδηλώ σεις με ελληνικές χορω δίες, με ελληνικά χορευτικά σ υγκροτήματα. Συνάντησα ο ικογένειες να πηγαίνουν τ α π α ιδ ιά και τ α ε γγό ν ια τους σ τις πρόβες τω ν χο ρευτικών τους, αποστάσεις 2 και 3 ώ ρες, μόνο και μόνο γ ια να κρατήσουν την Ελληνική παράδοση, την ελληνική λεβεντιά . Τους συζήτησα, τους συνα-
νοστράφηκα. Και κα τά λα βα τον ελληνικώτατο παλμό τους. Πιέρα ω ς π έρ α Έ λ λ η νες .
θ έλ ω να εξάρω ιδ ια ίτερ α τη συμβολή της Εκκλησίας στην όλη προσπάθεια που κα τα βά λλει γ ια να εδρα ιω θεί και να επικρατήσει σ ' όλους τους τομείς το ελληνικό στοιχείο. Π αρακολούθησα μυστήρια της Εκκλησίας μας σ τις εκθαμβω τικές θ ά λ ε γ α εκκλησίες τους, όπου με δέος κ α ι την απαι- τούμενη ευλά βεια ζουν την Ο ρθοδοξία. Έ χ ο ν τ α ς την τιμή να συζητήσει κανείς με τον Α ρχιεπίσκοπο Βορ. κα ι Νοτ. Α μερικής κ.κ. Ιάκωβο, τον πνευματικό ηγέτη του Ελληνισμού της Α μερικής, τον επί 30ετία και πλέον καθοδηγητή της εκεί Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας, που θεω ρείτα ι ο πρύτανης των θρησκευτικών ηγετώ ν σ τις ΗΠΑ, δ ια κρ ίνει στο πρόσωπό του αυτό που κυριαρχεί στη σκέψη κάθε Έ λ λ η ν α της Α μερικής; τη μεγάλη δύναμη, και επιρροή της Εκκλησίας στην καθημερινή ζωή του. Α νάλογες εντυπώσεις αποκομίζει κανείς και από την συνομιλία που θά χε ι με τον Αρχιεπίσκοπο Αυσ τραλ ία ς Στυλιανό. Ας μη λησμονούμε παράλληλ α το αξιόλογο έργο τω ν Τροφείων Παιδείοίς της Α ρχιεπισκοπής, μ ια ανεκτίμητη προσφορά σ τα ελληνόπουλα της δ ιασποράς, κυρίως γ ια να κρατήσουν την Ελληνική γλώ σ σ α . Και μ ια κ α ι αναφ ερόμαστε στην ελληνική γλώ σ σ α , θα ιεραρχούσα ως το κυριώτερο θέμα που απασ χολεί την εκεί ελληνική ο ικογένεια και τ ις οργονώ σ εις μας. Μια τ ιτά ν ια προσπάθεια που κα τα βά λλετα ι γ ια ν α κρα τηθεί η ελληνική μας γλ ώ σ σ α ανάμεσα στις άλλες, μα κυρίως στη γλώ σ σ α που α να γκα σ τικ ά κάνουν κτήμα τους τ α ελληνόπουλα τη ς δ ια σπορά ς. Αλήθεια , πόσο περήφανη είνα ι η Ελληνική Ο ικογένεια της Α υστραλίας και της Α μερικής που κατώρθωσε να κληρονομήσει σ τα π α ιδ ιά της την ελληνική
Το σημερινό Ύ ι κ ι τ ο Συμβούλιο τη ς Π βμμσκεδον ικής Έ ν ω σ η ς Η Π Α — Καναδά (Ν έο Υόρκη)
199
Π ορεία προς τη ν Ο μογένεια
γλώ σ σ α , την γλώ σσα των πατέρω ν της, τη γλώ σ σ α τη μητρική. Έ ν α ς κρυφός πάθος και συγχρόνως ένα μεγάλο πρόβλημα γ ια την σημερινή νέα γ ε ν ιά αυτών τω ν μεγαλουπόλεων.
Υπεράνθρωπες, συνεκτιμώ ντας και τ ις δυσκολίες, θ α χα ρα κτή ρ ιζα και τ ις προσπάθειες που κ α ταβάλλουν ο ι ομογενειακες οργανώ σεις μας, οι συνομοσπονδίες, όλες ο ι εθνικοτοπικές Ο ργα νώ σεις όπως λ .χ . του UHAC. Ε ίνα ι ο ι δυναμικοί φορ είς που ασχολούνται συστηματικά με έ ρ γ α υποδομής γ ια την Π α ιδεία και τον Π ολιτισμό του Ελληνισμού, ώστε να μη δ ια τρέχε ι κίνδυνο να ετφο- μοιωθούν από τα πολιτιστικά στο ιχεία των μ εγ α λουπόλεων που είναι εγκατεστημένοι. Είναι πι- στέψτε. μου το σ τή ρ ιγμ α και η ελπ ίδα της Ε λλάδας μας στην διασπορά . Και εδώ θα αποτολμήσω να αναφέρω ότι χρ ειά ζετα ι μετά βεβαιότητας η ελ ληνική Π ολιτεία να δείξει μ ια ουσιαστικώτερη μ έρ ιμνα, πιο έμπρακτη συμπαράσταση στους σκοπούς κα ι τους στόχους αυτών των φορέων.
Κοινή παραμένει η διαπίστω ση ότι ο Έ λ λ η ν α ς όπου κι αν θέτει την προσωπική του σ φ ρ α γ ίδ α μεγ α λ ο υ ρ γε ί. Η εργα τικότη τα και η υψηλή κοινωνική θέση που κατέχει ανάμεσα στον Αμερικάνο, στον Αυστραλό, είνα ι τα κύρια στο ιχεία που τον χαρακτηρίζουν. Το ελληνικό λόμπυ σ τις Η .Π Α . και ο εθνικός ξεσηκωμός του ' Ελληνα στην Αυσ τρ α λ ία το α πέδειξαν π ερ ίτρανα αυτό τον καιρό που δοκ ιμάζετα ι η Μ ακεδονία μας. Και δεν οτπέχει στο ελάχιστο από την π ρ α γμ α τικ ό τη τα ocv σχυρι-
ΠορέΑοοη τηο Ε λλην ική ς Π αρο ικ ία ς στην εθνική γιορτή τη ς 25ης Μ αρτ ίου . — Η νεολα ίο του συλλόγου «Παύλος
Μ ελά ς - παρελαύνει στη Φ ιλαδέλφεια .
• Ελληνική Εβδομάδα« στη Φ ιλαδέλφεια με π ο ικ ιλ ία εκδηλώσεω ν που ΘυμίΖουν μόνον Ελλάδο...
σθεί κανείς ό τ ι έδωσαν μαθήματα πατριω τισμού και εθνικής ομοψυχίας εκεί που χρειάσθηκε και χρ ειά ζετα ι ακόμη. Π οιός θ α παρέβλεπε τ ις μ εγαλειώ δεις συγκεντρώσεις, τ α συλλαλητήρια στις πόλεις Μελβούρνη. Σΰδνεϋ. Λ δελα ΐδα , στην Νέα Υόρκη,το Σ ικάγο , τη Φιλαίδέλφεια τη Βοστώνη κ α ι τόσες ά λ λες μεγαλουπόλεις που σφίζουν από ελληνικό στοιχείο . να βροντοφωνούν και να υψώνουν δυναμικά τη φωνή τους γ ια την Ελληνικότητα της Μ ακεδονίας. Π οιός θα μπορέσει ν α ξεχάσ ει τον Έ λ λ η ν α εργά τη ή τον Έ λ λ η ν α καθηγητή Π ανεπιστημίου, τον κάθε εποβγγέλματος Έ λ λ η ν α που ζε ι εκεί, ντυμένο με Εθνική φορεσιά, με την Ελληνική σ η μ α ία και το λάβαρο του συλλόγου του να κάνει πα ρέλαση γ ια την εθνική επέτειο της 25ης Μ αρτίου του '21 ή της 28ης Ο κτωβρίου του '4 0 . Ακόμη, εκδηλώ σεις γ ια τ α «ΔΗΜΗΤΡΙΑ», Ελληνική Ε βδομάδα με εθνικό, θρησκευτικό, πολιτιστικό περιεχόμενο που παρακολουθούν χ ιλ ιά δ ες κάτοικοι των πολυάνθρωπων αυτών πόλεων και που θυμίζουν μόνο ΕΛΛΑΔΑ. Συμμετείχα σε συνεδριάσεις μακεδονικών μας συλλόγων» σε πολύω ρες συσκέψεις των Παμ- μακεδονικών Ο ργανώ σεω ν και αφουγκραζόμουν την α γ ω ν ία τους γ ια την πορεία των εθνικών μας θεμάτων. Δεν είνα ι λ ίγ ε ς ο ι φορές που στέλνουν υπομνήματα, ανακοινώ σεις εδώ στην Ε λλάδα και επισημαίνουν αντεθνικές κινήσεις ανθρώπων που εργά ζο ντα ι στην ανθελληνική π ρ οπα γά νδα . Πόσες φορές και αν ζήτησαν έντυπο υλικό από την κάθε Ελληνική Κυβέρνηση γ ια ν α το μεταφέρουν στην Α υστραλιανή Κυβέρνηση ακόμη και στο Α μερικανικό Κογκρέσσο, προκειμένου να ενημερώσουν την Διεθνή Κοινή Γνώμη γ ια τα εθνικά μας δ ίκ α ια . Ε ίδ α ακόμη με τα μ ά τια μου ' Ελληνα να πω λεί την ■Επιχείρησή του και να διαθέτει τα χρή μα τα γ ια τον α γώ ν α της Μ ακεδονίας, γ ια τα εθνικά μ α ς δ ί
200
Πορεία προς την Ο μογένεια
κ α ια . ΤΙ πιο ιερό, πιο υψηλό και π ιο ω ρα ίο ... Ανα ρω τιέτα ι καμμ ιά φορά κανείς τ ί δύναμη δαθέ- τει ο Έ λ λ η ν α ς της διασποράς, πόσο παραμένει ρομαντικός θα τό λ εγα και συγχρόνω ς μακρυά απο την Ελληνική π ρ α γμ α τικ ότη τα ;
Μ ίλησα προηγουμένως γ ια την εργα τικότη τα που δ ια κρ ίνει τον ' Ε λληνα της διασποράς και τ ις υψηλές θέσεις που κατέχει στην Αμερικανική και Α υστραλιανή Κοινωνία. Π ρ α γμ α τικ ά ο ι Έ λ λ η ν ες κατάφεραν εκεί να έχουν πολιτικές διασυνδέσεις με το Κογκρέσσο, τη Γερουσία και τον Λευκό Οίκο και ν α δοηθούν την Ε λλάδα κατά τρόπο ανύποπτα σπουδαίο. Στον οικονομικό τομέα κατέχουν επίσης αξιοζήλευτη θέση. Α λλά και στον επιστημονικό και στον κοινωνικό. Βλέποντας ότι αυτή τη στιγμή διδάσκουν στα α μ ερ ικα νικά Π ανεπιστήμια πάνω από 2.500 Έ λ λ η νες , ότι έχουμε αρκετούς ομοσπονδιακούς βουλευτές, πρυτάνεις, δημάρχους ελληνι-
Μ ε διοργανωτή την Παμμακεδονική Ένωση Αυστραλίας ο ι εκδηλώ σεις των «Δημητρ ίω ν· σημειώνουν κάθε χρόνο
τεράστια επ ιτυχ ία (η φωτογραφ ία οπό τη Μ ελβούρνη)
κής κα τα γω γή ς, αντιλαμβάνεστε ότι ο Έ λ λ η ν α ς αποτελεί μ ια πολύ υπολογίσ ιμη μονάδα στο Αμερικανικό οικοδόμημα. Αρκεί να θυμηθεί κανείς την περίπτωση - θαύμα, του Μάϊκλ Δουκάκη, που π α ρ ' ο λ ίγο να περάσει την πόρτα του Λευκού Οίκου.
Εκτός όμως από το γερουσιαστή Μασσαχουσέ- της Μ άϊκλ Δουκάκη, ονόματα που έγ ινα ν γνω σ τά από διάφορες προσπάθειές τους να βοηθήσουν ε θνικά την Ε λλάδα, έχουμε πολλά να αναφέρουμε. Το γερουσιαστή Π ωλ Σαρμπάνη στην πολ ιτε ία του Μ έριλαντ, που σπούδασε στην Οξφόρδη και με βαθύτατη ελληνική συνείδηση στηρίζει κα ι τ ιμ ά τ ις ελληνικές του ρ ίζες . Ή τα ν μ άλ ισ τα ο πρώ τος που μπήκε στην Α μερικανική Βουλή. Τον Τζων Μπρα δη μα, βουλευτή γ ια 22 χρόνια στην Ινδ ιά να και πρόεδρο του New York University. Το Μ ιχάλη Μπι- λιράκη από τη Φλόριντα. Το Μικ Μ αυρούλη, *ου-
λευτή από τη Νέα Α γ γλ ία . Το Μ άϊκλ Μ πακάλη, που έβαλε υποψηφιότητα στο Ιλλινόϊς γ ια γερουσ ιαστής. Το Νίκο Πετρή. πολιτειακό γερουσιαστή στην Καλιφόρνια. Τον Ά ρ τ Ά γ γ ν ο ς , δήμα ρχο του Σαν Φραντσίσκο (που γνω ρίσαμε από την Αδελφοποίηση της πόλης του με την πόλη της Θ εσσαλονίκης), τον δήμαρχο Κόντος της Α δελαϊδας, το γ ε ρουσιαστή Π ωλ Τσόνγκας και από τ α νέα καπ α ξ ιό λ ο γα πρόσωπα τον Τζόρτζ Στεφανόπουλο, πολύτιμο συνεργάτη του προέδρου των ΗΠΑ Μπιλ Κλίντον, γ ιο και εγγονό Ελληνορθόδοξων Ιερέων, απόφοιτο του Κολούμπια της Οξφόρδης, α λ λά και πολλούς άλλους αξιόλογους δημόσιους άνδρες. Και το σπουδαιότερο είνα ι ότι υπάρχουν σήμερα στην Αμερική πολλοί νέοι ελληνοαμερικανοί, που φιλοδοξούν ν α κατακτήσουν σ τις ΗΠΑ πολ ιτικά α- ξ ιώ μ ατα , ώστε την επόμενη γ εν ιά να έχουμε κατα πληκτικά ασ τέρ ια στην αμερικανική πολιτική, που σ ίγουρα θα ξεπεράσουν την γ εν ιά του Δουκάκη και του Σ αρμπά νη . θ α πρέπει -ίσως- να διευκρινή σω ότι οι πολιτικο ί μας της Ο μογένειας ακολουθούν και τα δυο κόμματα (Δημοκρατικό - Ρεπού μ πλ ικα νικό ). 'Ο πω ς τόνισε σημαίνον μέλος της Ελληνικής Π αροικίας στην Ο υάσιγκτον, «σημασία έχει να μένουμε καλοί Α μερικανοί, δείχνοντας στην η γεσ ία πω ς είμαστε πρώ τα και πά ντα καλοί Έ λλη νες» , εννοώντας έτσι την ενότητα του ομο- γενειακοΰ μας στοχείου και τη θετική επιρροή του στη διαμόρφωση της γενικότερης εξω τερικής πο λιτικής των ΗΠΑ έναντι τη ς Ελλάδος.
Α λλά μ ια και αναφερθήκαμε στον χώ ρο τω ν Η. Π.Λ. επιτρέψτε μου επ ιγρ α μ μ α τικ ά να δώσω κάπο ια ενδιαφέροντα σ τα τισ τ ικ ά σ το ιχεία και γ ια τους Έ λ λ η ν ες της μακρινής Α υστραλίας.
Η Ο μογένειά μας εκεί αποτελεί το 5% περίπου του πληθυσμού της Α υστραλίας. Από δημογραφ ική άποψη εξεταζόμενοι οι ομ ογενείς μας κ α τα τά σ σονται τέτα ρτο ι μετά οοτό τους Βρετανούς, τους Iρλανδούς και τους Ιταλούς.
Από τ ις ομιλούμενες γλώ σσες, η Ελληνική είναι τρίτη στη σ ειρά μετά την Α γγλική και την Ιταλική .
Αίπό ΙΟετιας περίπου η Α υστραλία ά ρχ ισ ε ν α ε φαρμόζει την πολιτική της πολυεθνικής και πολύ πολιτιστικής κοινωνίας, που βοηθάει στη δ ια τήρηση τη ς εθνικής τα υτότητας των διαφόρων εθνικών ομάδων. Τέλος οπό τη σκοπιά της πολιτογράφησης των Αυστραλών, οι ομ ογενείς μας έπονται μόνο των Βρετανών, και προηγούνται όλων των άλλω ν εθνικών ομάδω ν. Ε νδεικτικά αναφέρομαι σε μ ερ ι
201
Πορεία προς την Ο μογένεια
κά ονόματα Ελλήνων της Α υστραλίας που έκαναν αισθητή την παρουσ ία τους στην πολιτική ζωή της, όπως ο υπουργός καταναλωτικών υποθέσεων Φ. θεοφάνους, ο γερουσιαστής Ν. Μ πόλκας, υπουργός διοικητικών υποθέσεων, ο Δ. Φούρας πρόεδρος της Βουλής της Κουηνσλάνδης, ο υπουργός αθλητισμού Γ. Σαρρής, οι γερουσ ιαστές Τ. Κάλλης και Δ. Σά- μιος, οι βουλευτές Α. θεοφάνους, ο ι αδελφοί Πή- τερ και Ά λ α ν Μ οντιάδης κ.π.ά.
Κλείνοντας, θ α πρέπει επίσης να επισημανθεί η σύσταση στην Α υστραλία του Ελληνικού Συνδέσμου Ε ργατικού Κόμματος (Greek Labour Association) και του Ελληνικού Π αραρτήματος του Φιλελεύθερου Κόμματος (Greek Branch of the Liberal Party) στις διάφορες πολιτείες.
Συμπερασματικός μέσα από την έντονη παρουσ ία των ελληνικής κ α τα γω γή ς πολιτικώ ν σ τις Η. Π Ά . και Α υστραλία, θέλω να επισημοτνθεί και να τονισθεί η ουσιαστική προσφορά του απόδημου Ε λ ληνισμού σ τα εθνικά μας θέμα τα . Με τ α σημερινά δεδομένα σ τ ις 2 α υ τές ηπείρους, α ισιόδοξες είνα ι ο ι προοπτικές γ ια τον ρόλο που μπορούν ν α δ ια δραματίσουν εκεί, σ τις νέες τους πα τρ ίδες ο ι Έ λ ληνες της δκχσποράς, κάτι που ήδη όχι μόνον δ ια
φαίνεται, α λλά και υποδεικνύεται από το έκδηλο ενδιαφέρον τους.
Γ ια μας η παρουσία τους εκεί, σ τα κυριώ τερα ομογενειακά κέντρα, προσδίδει ιδ ια ίτερον βάρος, όπως παράλληλα ο ρόλος και το έργο που επιτε- λούν τα Μέσα Μ αζικής Ενημέρωσης και ο Τύπος, ο εκεί, ο Ελληνικός. Ραδιόφωνα, τηλεοράσεις, Τύπος, πέραν του γεγονότος ότι συντελούν στην δ ια τήρηση της ελληνικής γλώ σ σ α ς και στην καλλιέργ ε ια του ενδιαφέροντος γ ια τ α κοινά τη ς γεν έτε ιρας, επιδίδονται σε πρα γμα τική σταυροφορία και μάχοντα ι γ ια τ ις εθνικές μας θέσεις σε όλα τα μέτω πα και επ ίπεδα . Μ ια μάχη που θ α συνεχίζεται α ιώ νια.
Μετά τη σκιαγράφηση του εθνικοπολιτιστικού ρόλου του Έ λ λ η ν α που ζε ι μ ακριά από τη γενέτε ιρά του έρχετα ι το μεγάλο ερώ τημα: ΤΙ ά ρ α γ ε περιμένει ως α ν τά λ λ α γμ α από τη Μ ητέρα Ε λλά δα αυτός ο ' Ελληνας της ξεν ιτε ιά ς που τη νοσταλγ ε ί, την κουβαλάει μέσα του κ α ι την φροντίζει; Τί ά ρ α γ ε περιμένει από τον καθένα μας;
Και η απότντηση είναι απλή και ουσιαστική: να τον σκεφτόμαστε και ν α μας νοιώθει κάθε στιγμή στο πλευρό του. Δεν έχουμε π α ρ ά ν α του το υπο· σχεθούμε.
Οι σ τ ή λ ε ς τ η ς «ΝIΑΟΥΧΤΑΧ)) ε ίν α ι σ τη ν δ ιά θ εσ η ό λω ν τω ν Ν αουσ α ίω ν κα ι τω ν φ ίλω ν το υ π ερ ιο δ ικ ο ύ
Οι αποστελλόμενες για δημοσίευση εργασίες και άρθρα να είναι σύντο μες 5 το πολύ δακτυλογραφημένες σελίδες και να μην έχουν δημοσιευθεί σε άλλο περιοδικό ήι εφημερίδα.
Τσ περιεχόμενο κατά προτίμηση να ασχολείται με την Νάουσα και την γύρω περιοχή κυρίως.
Οι εργασίες είτε δημοσιευθούν είτε όχι δεν επιστρέφονται.
202
Δραστηριότητες των Συλλόγων
Μ.Ε.Γ.Σ.Ν. Κοπανού «Η ΜΙΕΖΑ»
«Δεν αρκεί να ονειροπολούμε. Ε! ναι λίγο. Δεν αρκεί να -πολιτικολογούμε. Είναι -πολύ. Κατά βάθος ο κόσμος είναι απλώς ένας σωρός από υλικά.
Θα εξαρτηθεί, από το αν είμαστε καλοί ή κακοί αρχιτέκτονες, το τελικό αποτέλεσμα. Με μοναδικό κίνητρο τη φλόγα της δημιουργίας, προσπαθήσαμε να ξορκίσουμε τη μοναξιά.
Για την -προσπάθεια αυτή δεν υψώνουμε ύμνους, όμως -προσδοκούμε τα μηνύματα της να μεταφραστούν ανάλογα και να δράσουν πολλαπλασιαστικά προς όλες τις κατευθύνσεις».
Διοικητικό Συμβούλιο Μ.Ε.Γ.Σ.Ν. ΚΟΠΑΝΟΥ
«Η ΜΙΕΖΑ»
Πρόεδρος, Μπαλτατζίδου Θεοδ.Αντ)δρος, Δημητριάδης Σάββας
Γ. Πραμμ. Παρθενσπουλος Αλέξανδρος
Ταμίας, Χαρίση ΑντωνίαλΛέλη: Κωστελίδης Χρ., Σέπκα
Γ ιώτα, Μπαλτατζίδης Σπόρος.
Το Βέρμιο, οι κήποι· του Μίδα, η πόλη ΜΙεζα, ο Μέλας (;) ποταμός, η σημερινή Αράπιτσα, η Σχολή του Αριστοτέλη, οι τάφοι των Μακεδόνων, το θέατρο, όλα γύρω μας εντάσσουν την κοινότητά μας σε ένα κόσμο που χάνεται στη σφαίρα του μύθου και του ονείρου.
Το χωριό μας προέρχεται από τσιι χαλασμό της Κοινότητας του Αγίου Νικολάου και ο 'Αγιος Νικόλαος ως κατοικημένος χώρος έχει ζωή χιλιάδων χρόνων. Η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε σε φως αρκετά ευρήματα και είναι άγνωστο ακόμα τί ιμας επιφυλάσσει αυτός ο τόπος. Πρόσφατα σχετικά, η αρ
χαιολόγος Βικτωρία Αλαμα,ή έφερε στο φως το αρχαίο θέατρο μιας πόλης που πιθανόν να είναι η Αρχαία ΜΙεζα.
Η Μίεζα η πόλη του Μίδα (;) οι κήποι του ΑΛήδα και ο κήπος ή περίπατος του Αριστοτέλη, δένονται μεταξύ τους από τις μαρτυρίες των αρχαίων. Ο Βέρης μυθική μορφή απόκτησε τρία, παιδιά, τη Βέροια, τη ΜΙεζα και τον Ό λγα- νο. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι προτομή του Όλγανου βρέθηκε στο χώρο της κοινότητάς μας.
Ο Σύλλογός μας, «Η ΜΙΕΖΑ» μας δένει ιμε το παρελθόν και δίνει στη δρόαη μας την ομορφιά και τη συνέχεια της πολιτιστικής δράσης της αρχαίας ΜΙΕΖΑίΣ, για μια καλύτερη ανθρώπινη ζωή.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΥΛΛΟΓΟΥ
Ο Σ ύλλογος ιδρύθηκε το 1983, με σκοπό την προώθηση και λύση των προβλημάτων που απασχολούν την Ν εολαία του Κοποονού και των κατοίκων του, την πολ ιτιστική ανάπτυξη, ανάταση και α ναβάθμιση του χώρου που ζοϋμε και γεν ικότερα της περιοχής, την κέντριση του ενδιαφέροντος της Ν εολαίας με την δημ ιουργία δ ια φόρων τμημάτω ν (Η/Υ, Χορευτικά, Δανειστική Βιβλιοθήκη, Σ κάκι, Τάβλι, Αθλητισμός κ .ά .) , γ ια την δημιουργικότερη απασ χόλησή τους, κα ι την προστασία, φρον τ ίδ α και αξιοποίηση του φυσικού
' μας περιβάλλοντος, καθώς επ ίσης και πολλά ά λ λα .
Ο Σ ύλλογος έστρεψε την προσοχή του σε τρεις τομείς, Κοινω-
Μ.Ε.Γ.Χ.Ν. Κοπανού «Η Μίεζα»
Δ ρ α σ τ η ρ ιό τη τε ς το υ Σ υ λ λ ό γ ο υ
ορτη ροα'κΓνοχ’88
νικό - Π ολιτιστικό - Αθλητικό.
Στον Κοινωνικό τομέα, δημιούργησε και λειτούργησε τον Αυτο- διαχειρ ιζόμενο Π αιδικό Σταθμό στον Κοττοονό ο οποίος σήμερα κρα τικοποιήθηκε.
Στον Αθλητικό τομέα, δημιούργησε και εξόπλισε την αίθουσα Γυμναστηρίου, καθώ ς επίσης δημιούργησε και αθλητικά τμ ήμα τα (ενόργανης - ρυθμικής γυμ να σ τικής, γυμναστική γυνα ικώ ν κ .ά .) .
Στον Π ολιτιστικό τομέα, λ ε ιτούργησε και εξόπλισε την αίθουσα Ν εολαίας όπου λειτουργούν τ α πολιτιστικά τμ ήμα τα (Η/Υ, Δανειστική Βιβλιοθήκη, Σκάκι, Τ ά β λ ι) .
Η ΜΙΕΖΑ στοχεύει πλέον στον πλήρη εξοπλισμό τη ς 2ης αίθουσ α ς που έχει στην κατοχή της ό που θ α λειτουργήσουν τ α τμ ή μα τα εικαστικώ ν τεχνώ ν του θεάτρου, κουκλοθέατρου, χορευτικά , το ο ικολογικό τμήμα, εκμάθηση διαφόρων παραδοσιακώ ν ο ρ γά νων κ .ά .
Στην υλοποίηση των στόχων του Συλλόγου, ε ίχα μ ε και πιστεύουμε ότι θα έχουμε την αμέριστη συμπαράσταση
— του Υπουργείου Εμπορίου
— της Γενικής Γραμμ. Ν. Γενιάς
— του Υπουργείου ΜΑΚ.-ΘΡΑΚΗΣ
— της Γεν. Γραμμ. Αθλητισμού
— του Υπουργείου Π ολιτισμού
— της Νομ. Αυτ. Η μαθίας
— της Ομοσπονδ ία ς Π ολιστικών Συλ. Ν. Η μαθίας
— των κατοίκων του Κοπανού
— μελώ ν κ α ι φ ίλων του Συλλόγο υ .
Τους ευχαριστούμε θερμά όλους.
204
ΚΛΑΔΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΧΑΜΗΛΑ ΔΕΝΔΡΑ ΡΟΔΑΚΙΝΙΑΣ
Εικ. 1. Το νέο ανεπτυγμένο εμβόλιο σηό κο ιμόμενο οφθαλμό κόπηκε το Μά!ο
οτο ύψος γονότου.. Αναπτύχθηκαν τρ ε ις β ραχ ίονες από ταχυφ υε ίς το ίδ ιο κα
λοκα ίρ ι που κόπηκαν οε πλάγιο ταχυφυή 2α ς τό ζεω ς την άνοιΕη του δεύτερου
χρόνου για να ανο ίΕ ε ι η γω νία .
Π ερ ίλη ψ ηΠ ειράματα και παρατηρήσεις
κλαδεμάτω ν γ ια χα μ η λά δένδρα ροδακινιάς έγιναν από το 1988 μέχρι το 1994 σε τρε ις οπωρώνες. Έ ν α προσωπικό μου 2.5 στρεμ. περ ιοχής Τροχών Ναούσης, 22 στρεμ. του Τρύφωνα Μαρκοβίτη
Τ ο υ Δρο<ς Νικ. Σ π ά ρ τσ η
στην Κρύα Βράση Γιαννιτσών (Ε ικ . 2) και σε 100 στρεμ. του Θ εολόγη Καραινδρου στο χωριό Α γ ία Μ αρίνα Βέροιας. (Ε ικ . 3 ) .
Το δένδρο σαν μονοετές εμβόλιο κόβεται σε 12-13 γό να τα στο ύψος γονάτου από το έδαφος (Ε ικ . 1) μετά τη φύτευσή του ή στο ίδιο ύψος το Μάη μήνα σαν δεν δρύλλιο με κοιμόμενο μάτι. Αφήνονται 3-4 βλαστοί που τον χειμώ να ο ι προεκτάσεις τους κόβονται στο ύψος ομφαλού ορβίου ανθρώπου, το 2ο χειμώ να στο ύψος των ώμων ή της κεφοίλής του, τον 3ο στο ύψος ανδράς με ελαφ ρά σηκωμένα τα χ έρ ια και τον 4ο χ ε ιμώνα ή το Μάιο - Ιούλιο σε δυο γό να τα της βάσης τους. Έ τ σ ι τα δένδρα μένουν χα μ η λά σε όλη τη δ ιά ρκ εια της ζω ής τους. Σε πιο αδύνα τα δένδρα το 2ο μέχρ ι τον 6ο χρόνο ο ι προεκτάσεις οδηγώ ν κόβονται σε 20-21 γό ν α τα στο χειμερινό κλάδεμα και το 6ο καλοκαίρ ι σε 2 γό ν α τα της βάσης τους, ενώ το δενδρύλλιο μ ετά τη φύτευσή του κόβεται στο ύψος γονάτου από το έδαφος.
Από το 2ο μέχρ ι τον 5ο χρόνο ο ι βραχίονες δ ιχά ζοντα ι, αφήνοντα ι κ α ι καρποφόρες ποδιές, έτσι
αποκτάτα ι ανο ιχτό κύπελο με γω νία μεταξύ των βραχιόνω ν μ εγ α λύτερη από 900-100° (Ε ικ . 1).
Εκτός του χειμερινού κλαδέματος το βασικό κλάδεμα γ ίν ετα ι από το δεύτερο καλοκαίρι με βλα στολογή μ ατα α ρα ιώ μ α τα και κλαδέματα βλαστών από Μάιο μέ χρ ι Ιούλιο δυο, τρεις φορές το χρόνο. ' Ετσι τα δένδρα ροδακιν ιάς αποκτούν ένα κάθετο ύψος μέχρι το πολύ 2,20 μ. (Ε ικ . 4 ) . Με μ ια πλαστική κλούβα ύψους 0r30 μ- ολοκληρώνονται ότνετα το κλάδεμα, το α ρ α ίω μ α και η σ υ γ κομιδή, χω ρ ίς σ κάλα η χρήση της οποία ς αυξάνει πολύ το κόστος π α ρ α γω γή ς. Ό λ ε ς οι ε ρ γ α σ ίες σε χα μ η λά δένδρα γ ίνοντα ι αποτελεσματικότερες και φθηνότε ρες. Με την ειδική ή πλαστική τα ιν ία που δένονται οι κορυφές τω ν βραχιόνω ν δεν γ ίν ε τα ι χρ ή ση στηριγμάτω ν που επιβαρύνουν
το κόστος.
Οι πυκνός φυτεύσεις με 41,6 - 57,1 δένδρα στο στρέμμ α α ντί 28 όπως γ ίν ετα ι συνήθως, αυξάνουν τ ις στρεμματικές αποδόσεις.
Τα θερ ινά κλα δέμ α τα από Μάιο μέχρι Ιούλιο βοηθούν τη δημιουρ γ ια ζωηρών καρποφόρων βλαστών μέσου μήκους 80 cm και π ά χους στο μέσον τους 0,5 cm που δίδουν μεγαλύτερους καρπούς.
Δεν υπάρχουν ξηράνσεις στο ε σωτερικό της κόμης, δεν γυμνό- νονται τα κάτω μέρη των β ρα χ ιόνων, δεν δημ ιουργείτα ι ζωηρή βλάστηση σ τις κορυφές. Με καλοκαιρ ινά βλαστολογήματα αφαι- ρούνται, τα λεπτοκλάδια και οι
.ροζέττες, δημιουργούντα ι ολιγό- τεροι ταχυφυείς στους ετησίους που κλαδεύονται το χειμώ να γ ια τ ί δίδουν μικρότερους καρπούς. Αφήνονται ετήσιοι καρποφόροι
205
Γεωργικά
Εικ. 2. Ο κ. Τρύφων Μ αρκοβ ίτης σε ροδακιν ιό τρ ιών ετών
Το έδαφ ος ε ίν α ι φρεζαρισμένα.
I
Εικ. 3. Ο κ . θ εο λό γο ς Καρα ϊνδρος κοντό σε ροδακ ιν ιό
τεσσάρων ετώ ν. Τα ΖιΖάνια κόπηκαν με σβούρα στα εν διάμεσα τω ν γραμμών.
και στο εσωτερικό του κυττέλου γ ια αξιοποίηση του χώρου.
Με το κάψιμο των προεκτάσεων όλων των κορυφαίων μ ετά τον 5ο χρόνο σε δυο ταχυφ υείς τη ς βάσης τους δημιουργοΰντα ι καπονι- κοί ετήσιοι στις κορυφές, χω ρ ίς
ή με λ ίγο υ ς τα χυφ υείς 2α ς τάξε- ω ς. Δε δημιουργούντα ι λ α ίμ α ρ γο ι 1,5-2,5 μέτρων. Γ ια ν α μη σπάζουν κλαδιά oreó πλατφ όρμα λό γω πυκνότητας, η μεταφορά ροδάκινων γ ίν ε τα ι με έλκυθρο. Αφού τα δένδρα περάσουν το 7ο
ή 8ο χρόνο της η λ ικ ία ς τους κο- ρυφολογούνται λ ίγ ο ο ι π ιο λεπτοί και μ ακρείς ετήσιοι. Με το βάρος του καρπού ο ι βλαστοί γέρνουν έτσ ι σ τα κάτω γό να τα δημιουρ- γούντα ι νέοι κα ι ζω ηροί α ντικ α ταστάτες.
gas, j,
Κ Λ Ι Μ Α Κ Α 1:50
Εικ. 4 . Το τελ ικά ύψη τω ν βραχιόνων με άνοιγμα γ ω ν ία ς μεταξύ τους 90<> καί
πάνω ε ίν α ι στον 5ο-65 χρόνο 2.10 μ. κάθετο κ α ι 2.70 μ. π λάγ ιο μ ε τελ ικό
κάθετο ύψος 2 .5 μ. κ ο ι π λάγ ιο 3 .15 μ.
206
s;·;
...;;;
;;;
......
......
...;..
......
....-.
..........
.........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
.........
......
......
......
...
g
ΒΑΡΒΟΡΕΣΟΣ AEΝ Η Μ Α Τ Ο Υ Ρ Γ Ε Ι Α Ν Α Ο Υ Σ Η Σ
llllllll........
Α Ρ ΙΘ . I S S N 1106 - 2118
llll
llll
llll
llll
llll
llll
llll
llll
llll
llll
llll
llll
lill
l....
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
.....
......
.....
0202110202022348020202020002534802020201020200020202020102010102020248482323530201010202022348485353232323232323532330485353482348534853535353535323484853534848232353^
top related