Ο Κ Τ Ω Β Ρ ΙΟ Σ - Ν Ο Ε Μ Β Ρ ΙΟ Σ - Δ Ε Κ Ε Μ Β Ρ ΙΟ Σ 1995 ΕΤΟΣ 19° - Τ Ο Μ Ο Σ θ - ΤΕΥΧΟ Σ 73 Α Ρ ΙΘ . IS S N 1106 - 2118

« Μ Ο Υ Σ Τ Ο Τ Ρ Ι Μ Η Ν Ι Α Ι Ο

Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο

Π Ο Λ Ι Τ Ι Σ Τ Ι Κ Η Σ

Ε Τ Α Ι Ρ Ε Ι Α Σ

Ν Α Ο Υ Σ Α Σ

Ο Χρ ίσ το ς Βασ ιλε ίου Σ έρμπος μαΖι με τον Κοπετόν Α κρ ίτα (ΙΚων/νος Μ οΖαράκης) καί Κοπετόν Μπούα (Σπόρος Σπυρομήλιος) οτο Ά ν ω Σ έ λ ι το 1905.

Αρχείο του Μακεδονικού Αγώνα περιοχής Ναουσης

Φυλάξτε τα τεύχη της «Νιάουστας»

Π αλαιά τεύχη μπορείτε να προμηθευτείτε από τα γρ α φ ε ί« του Συλλόγου

Η «ΝΙΑΟΥΣΤΑ» σ τη ρ ίζ ε τα ι σ τη ν α γά π η και το ε ν δ ια φ έρ ο ν

τω ν σ υ νδ ρ ο μ η τώ ν τ η ς

Π α ρ α κ α λ ο ύ μ ε να μ ε ρ ιμ ν ή σ ε τε γ ια τη ν α να νέω σ η

τ η ς σ υ νδ ρ ο μ ή ς σ α ς

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΝΛΟΥΣΗΣ

1) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ ΝΑΟΥΣΗΣ 2) ΜΝΗΜΗ ΑΗΜΗΤΡΙΟΥ ΤΣΑΜΗ ΚΑΡΑΤΑΣΙΟΥ

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΛΕΙΨΟΥΝ ΑΠΟ ΚΑΝΕΝΑ ΝΑΟΥΣΑΙΤΚΟ ΣΠΙΤΙ

ΜΠΟΡΕΙΤΕ ΝΑ ΤΑ ΠΡΟΜΗΘΕΥΤΕΙΤΕ ΑΠΟ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΑ ΓΡΑΦΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΝΑΟΥΣΗΣ

στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Νάουσας. Τηλέφωνα 24.102 και 22.575

Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Βέροιας

ν'·· ■■

“ Ν Ι Α Ο Υ Σ Αγαπητοί, φίλοι

Π ΕΡΙΟ Δ ΙΚΗ Ε Κ Δ Ο Σ Η Τ Η Σ Π Ο Λ ΙΤ ΙΣ Τ ΙΚ Η Σ Ε Τ Α ΙΡ ΙΑ Σ - Α Ν Α Σ Τ Α Σ ΙΟ Σ Μ ΙΧΑ Η Λ Ο Λ Ο Γ ΙΟ Σ -

Ο Κ Τ Ω Β Ρ ΙΟ Σ — Ν Ο Ε Μ Β Ρ ΙΟ Σ — Έ το ς 19ο - Τόμος Θ ' - Τ εύχος 73 Αρ ιβμός Ιβ β Ν 1106 2 118

ΙΔΡΥΤΑΙ:

Το Διοικητικά Συμβούλιο της Π ολιτιστικής Ετοα ρείο,ς Νάουσας «Αν,οκττάσιος Μιχοπήλ ο Λόγιος» και η συντακτική επιτροπή του περιοδικού «ΝΙΑΟΥΣΤΑ»

σ α ς εύχονται ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ Υ γεία και Ε υτυχία το 1996

Σύλλογος Αποφοίτω ν Νάουσας, Οδυσοεύς Ντινόπουλος 1

Σ Υ Ν Τ Α Κ Τ ΙΚ Η ΕΠΙΤΡΟΠΗ:Ελένη Μήτσισλα - Ζ εγκ ίνη , Λ ευκή Σαμαρά Χρηστός Μ παταντξής, Α λέξανδρος Ο ικονόμου

ΓΡΑΦ ΕΙΑ Π ΕΡ ΙΟ Δ ΙΚΟ Υ :Δημοτική Β ιβλιοθήκη ΝάουσαςΔ ιον. Σολωμού 3. Τ .Κ . 59200 Ν Α Ο Υ Σ ΑΤηλ. 0332 /24 .102 & 22.575 __

Α Ν Τ ΙΠ Ρ Ο Σ Ω Π Ο Σ Β Ε Ρ Ο ΙΑ ΣΓ ιάννης Καρατσ ιώ λης - Γεω πόνος τηλ. 60.331

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΕΞΩ Φ ΥΛΛΟ ΥΑπό το αρχε ίο τη ς Π ολιτ ιστ ικής Ε τα ιρ ε ία ς Νάουσας

Σ Τ Ο ΙΧ Ε ΙΟ Θ Ε Σ ΙΑ - ΕΚΤΥΠ Ω ΣΗ :

Σ ' αυτό το τεύχος το 73ο αρχίζουμε την δη­μοσίευση των αρχείω ν του Μακεδονικού Α γώνα που αφορά την περιοχή μας, παραθέτοντας αυθεν τικά σ το ιχεία και σχόλια ornó τον πλέον αρμόδιο γ ια το θέμα κ. Γ ιώ ργο Τουσίμη τον οποίο ευχαρ ι­στούμε θερμά γ ια την συνεργασία του.

Επίσης ευχαριστούμε γ ια άλλη μιά φορά την «Φωνή της Νσούσης» και τον κ. Πέτρο Δεινόπου- λο που με την ευγενική τους χο ρ η γ ία αποκτήσα­με αυτό το πολύτιμο αρχείο .

Τυπογραφείο Αντώνη Γ . Μ αυρογένη Καλή ΧρονιάΑντων. Καμάρα 3 — Θεσσαλονίκη Τηλέφωνα 260.140 & 261.747 - FAX 261747

Π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν αΙσ το ρ ικ ά

Τ Α Σ Ο Υ Λ Α Σ Σ ΙΟ Υ Γ Γ Α Ρ Η - Δ Ο ΥΔ Ο Υ : Ξύλα γιατου Χρ ιστού σελ. 160

ΓΙΑΝ Ν Η Μ Ο Σ Χ Ο Π Ο Υ Λ Ο Υ : Μ ανουήλ ο του Γεω ρ ­γίου Ζωγράφου εκ Σ ελ ίτ ο η ς και η ε ικόνα της Π ανάγ ιο ς του 1843 στον Γ ιδά 161

Π ΕΤΡΟ Υ Δ Ε ΙΝ Ο Π Ο Υ Λ Ο Υ : Γενίτσαροι κα ι Μπού-λεο στη Νάουσα και στα Λ εχα ινά 162

Ε Λ Ε Ν Η Σ Μ Η Τ Σ ΙΑ Λ Α - ΖΕ ΓΚ ΙΝ Η : Η σωτηρία τηςο ικογένε ια ς Ν . Γ ιομαλή κα ί του μικρού Βλάχου 165

Θ Ω Μ Α ΓΑ ΒΡ ΙΗ Λ ΙΔ Η : Η Π αναγ ιά του Γκέγκα 167Α Χ ΙΛ Λ Ε Α ΓΚΟ ΥΤΑ : Μ έρ ε ς του 1910 169Α ΓΠ ΕΛ Ο Υ Β ΑΛ Τ Α Δ Ω ΡΟ Υ : Αναφορά σε β ιο τεχν ίε ς

κα ί β ιομηχαν ίες τη ς προπολεμ ικής Νάουοας κα ί τη ς Θ εσσαλον ίκη ς 172

ΓΕ Ω ΡΓ ΙΟ Υ Μ ΙΝ ΤΣΗ : Η β ιομηχανική ανάπτυξη της Ν άουσας κα ί τ η ς λο ιπή ς Κ εντρ ική ς Μ α κεδ ο ν ία ς στα τέλη της τουρκοκρστίος 174

Γ ΙΩ Ρ Γ Ο Υ Τ Ο Υ Σ ΙΜ Η : Ανέκδοτη εμπκττευτική α λ ­ληλογραφ ία του Κοπετόν Ακρ ίτα (Κώστα Μ ο- ξοράκη) με το Π ροξενε ίο Θ εσσαλον ίκης. Μ ά ιο ς 1905 — Σ επτέμβρ ιο ς 1905 177

Λα ο γρ α φ ικ άΣ Τ Ε Λ ΙΟ Υ Κ Ο Ψ Α Χ Ε ΙΛ Η : Δ ιονυσ ιακά δρώμενα στο

χω ρ ιά Μ ελ ικ ή 187Ν ΙΚ Ο Υ Σ Π Α Ρ Τ Σ Η : Τα μ ικρου ϊπαγγέλματο 188

Λ ο γ ο τ ε χ ν ικ ά — Δ ιά φ ο ρ αΑ ΛΕΣ . ΙΠΑΠΑΔΙΑΜ ΑΝΤΗ : Φώτα — Ολόφωτα 191Φ ΙΛΩΤΑ Α Δ Α Μ ΙΔ Η : Ό χ ι στο Ρατσ ισμό Ό χ ι στο

Φασισμό 194Β Α Σ ΙΛ Η ΙΠΑΠΠΑ: Π ο ρ ε ία προς την Ο μ ογένε ιο 198

Δ ρ α σ τ η ρ ιό τ η τ ε ς Σ υ λ λ ό γ ω ν — Γ ε ω ρ γ ικ άΜ .Ε Χ .Σ .Ν . Κοπανού -Η Μ ίεΖ α - 203Ν ΙΚ Ο Υ Σ Π Α Ρ Τ Σ Η : Κλαδέματα γ ιο χαμηλά δένδρα

ροδακ ιν ιά ς 205

//)}/

}

/>))

Το Δ ιο ικ η τικ ό Σ υ μ β ο ύ λ ιοτ η ς Π ολ ιτ . Ε τ α ιρ ε ία ς Ν άουσ ας « Α να σ τά σ ιο ς Μ ιχαήλ ο Λ ό γιο ς»

Λ ΕΥ Κ Η Σ Α Μ Α Ρ Α , Πρόεδρος Θ Ω Μ Α Σ ΓΑ Ε ίΡ ΙΗ Λ ΙΔ Η Σ , Αντιπρόεδρος Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ Ρ Ο Σ Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ Ο Υ , Γραμματέας Β Α Γ Γ Ε Λ ΙΤ Σ Α Δ ΕΛ Η Χ ΡΗ Σ Τ Ο Υ , Ταμ ία ς ΕΛΕΝΗ Μ Η Τ Σ ΙΑ Λ Α - ΖΕ ΓΚ ΙΝ Η , μ έλο ς Γ ΙΑ Ν Ν Η Σ Κ Α Ρ Α Τ Σ ΙΩ Λ Η Σ , μ έλος Χ Ρ Η Σ Τ Ο Σ Μ Π Α Τ Α Ν Τ Ζ Η Σ , μέλος

)/)?>/t)/))'/ί

Διακίνηση περιοδικών Εμδάσιματα - συνδρομές

Λογιστικό Γραφείο Βαγγελίτσας Δεληχρήστου

Παναγοϋλη 14. Τηλ. (0332) 25.278 (δίπλα στο ταχυδρομείο)

I

Τιμή Τεύχους δρχΕτήσια συνδρομή' Ιδιωτών Δήμοι, Κοινότητες, Συν)αμο( Εξωτερικού δολλάρια

7503.0005.000

40

C:ii

IHmWNMIWHIIIHIIWWWWWWmWW

159

Ξύλα για τα Χριστούι ΐ ί ΐ ι ι ι ι ΐ Μ ΐ · ι ι ι ι ι · ι ι ι ι ι ι ι ι ι ι ι ι ι ι ι ι ι · ι ι ι ι · ι ι · ι ι π ι ι ι ι ι ι | - Γ ΐ ι · ~ ι - ι · ι ι ~ π ΐ Γ η ι ι τ ~ ι τ - ι ------------------------------- ----- *---- * — --------------------------- ---- -------

¡nilHBUlimiUllimiltUltllltilltIHlIltllUlllllllimilllimUllllllllllllllllUlUIMIIIIIilllllllliilllllllUIUUIIIIIIUIUlJUIIUIIIIIIIIIIIIItllllilllUlUtlllllllllUIUUIII

Το ρολόι στην π λα τεία του Δη­μαρχείου, χτύπησε 5 φορές, έχει ώ ρα ακόμα ω ς τ ις 6. Σ τ ις 6 θα μαζευτούμε τ α π α ιδ ιά της Βύρω­νος. θα πάμε στο βουνό να μαζέ­ψουμε «ξύλα γ ια τα Χριστού». Η οργάνω ση ε ίχε γ ίν ε ι από μέρες. Τα α γό ρ ια θα έφερναν 1 ή 2 α ­ραμπάδες, που θα φορτώναμε όλα τα ξύλα. Π ρώτα τους καρτσιού- νους (δηλ. τ ις ρ ίζες και χοντρούς κορμούς) κα ι από πάνω όσα ά λ ­λ α μπορούσαμε να δρούμε. 'Α λ ­λ ο ς θάφερνε μεγάλο ή μικρό φόρ τω μ α (σχοινί) γ ια να τα δέσουμε μην μας φύγουν στην κατηφ όρα άλλος κανένα ζουδανά, σκεπάρ- νι, ή ότι μπορούσε φανερά ή κρυ­φ ά να πάρη α π ' το σ π ίτ ι του.

Ε μείς τ α κορίτσ ια θα πα ίρναμε χα λ δ ά και ψωμί, νυστεύαμε τότε πολύ, γ ια να προγευματίσουμε ε­κεί.

Επίσης θα μαζεύαμε και από κάτω ό,τι ξύλ α θρίσκαμε, θα δ ί­να με και ένα χεράκι στο σμπρώ- ξιμο των αραμπάδω ν. Ό λ ο ι λ α ­γοκοιμόμαστε περιμένοντας τ ις 6. Η νύχτα έφ εγγε α π ' το χιόνι.

Τα τζά κ ια και οι σόμπες από ώ­ρες έχουν σδύσει και εμείς κουκου λωμένοι στο κρεδδάτι με τ ις μύ­τες παγω μένες, περιμένουμε τις 6. Τέτοιες ώ ρες μπορείς να ακούς το χ ιόνι που πέφτει.

Κρατούσα την αναπνοή μου, γ ια να το ακούω και σκεφτόμου­να, θα δρουμε καρτσιούνους;

θ α έπρεπε τα α γό ρ ια νάχουν κάνει πιο νω ρίς, μ ια δόλτα στο βουνό γ ια να επισημάνουν ό,τι κα λώτερο και ευκολότερο σε μετακί νηση έβρισκαν,.

Μήπως μας πρόλαβαν ά λ λ α π α ιδ ιά α π ' άλλους μ α χα λά δες;

θ α δούμε τ ί τυχερό θάχουμε.Αυτές οι ώρες της προσμονής,

ε ίχαν τόση ησυχία. Σκέφτομαι α ­κόμη ότι τότε και τ α σ κυλ ιά που υπήρχαν, ήταν ήσυχα. Ούτε σκύ­λος, ούτε γ ά τ α ενοχλούσε. Ενώ

Τ η ς Τ ο σ ο ύ λ α ς Σ ιο ύ γ γ α ρ η — Δ ούδου

σήμερα το ά γ χ ο ς περ ιφ έρετα ι και μέσα αητό τ ις φωνές τους.

Έ π εφ τε το χ ιό ν ι και εμείς το ακούγα με.

Επί τέλους 6. Η περ ιπέτεια α ρ ­χ ίζε ι. Ό λ ο ι μας ζεστοί, καθαροί, γελα σ το ί και γεμ ά το ι από δύνα­μη. Ο Μάκης και ο Χρηστός ο Σε ραφείνης, ο Θεόφιλος με την Ευ- γενούλα Γκόοφου, ο Π αρόλας, ο Λάκης ο Π αρδάλης, εγώ κ α ι ά λ ­λο ι πολλοί, αφού φορτώναμε στους αραμπάδες ό ,τι κρατούσαμε με τη σειρά τους σπρώ χαμε στο χιόνι. Μ έχρι τη Μ ηλίτσα, λέγα μ ε , μιλούσαμε, από κεί και πέρα όχι γ ια τ ί ά ρ χ ιζε η ανηφόρα, τότε α- κουγότανε μόνο το σύρσιμο των αραμπάδω ν και π ά λ ι το χιόνι που έπεφτε. 'Α λλες φορές βρίσκαμε ρ ίζες , άλλες ό χ ι. Τότε έπρεπε να τ ις ξεθάψουμε, ξ ε χ ώ ρ ζ ε λ ίγο ο κορμός τους. Φοβερά.

' Επρεπε να σκάψουν τα α γό ­ρ ια όσο μπορούσαν γύρω γύρω -από τον κορμό- ν α κόψουν όσες ρ ίζεςγινότα ν και μετά να τον δέ­νουν με το φόρτω μα και να τρ α ­βούμε όλοι μ αζί, ώσπου να τα καταφέρουμε να τον ξεθάψουμε. Από τ ις κυκλώπειες προσπάθειές μας, και την φοβερή κούραση, νομίζαμε ότι ζοΰμε εξωσωματική εμπειρ ία . ' Οταν δεν μπορούσαμε να τα καταφέρουμε, ερχόταν τα αγόρ ια , την άλλη μ έρα με κανέ­να άλογο ή γα ϊδο ύ ρ ι και ο καρ- τσιούνος σερνόταν μέχρι τη γ ε ι­τονιά μας. Τότε γυ ρ ίζα μ ε από σ π ίτι σε σπ ίτι, γ ια την επ ί πλέον βοήθεια, ζητώ ντας από τους γει- τόνους την εισφορά τους γ ια τη φω τιά του Χριστού. «Ξύλα γ ια τα Χριστού».

Με την πρώτη καμπά να μ εσ ' τη νύχτα , που έφερνε το μήνυμα της Γέννησης, ανάβαμε τη φω τιά στους καρτσιούνους που θα έκα ι­γ ε 3 μέρες και 3 νύχτες, η κάθε γε ιτο ν ιά την δική τους. Αυτό το 3ήμερο τι κρύο τρ ώ γα μ ε γύρω α π ' τη φωτιά. Δεν θέλαμε να χ ά ­σουμε ούτε λεπτό από αυτό το χ ι ­ονισμένο υπαίθριο πάρτυ. Με τα πόδ ια και τ α χ έρ ια ξυλιασμένα, οι μύτες κρουσταλίδες, -έσταζαν κι όλας- οι γ ά μ π ες να τσούζουν σκασμένες, ο λ λ ά τα α ισθήματα α γά π η ς αυτές τ ις μέρες να μας φέρνουν τόσο κοντά, μ α τόσο κον­τά , που να νομίζουμε ότι ο καθέ­νας βιώνει το όνειρό του.

Μέσα στα δ ικ ά μας ανατροφίκια είνα ι και αυτό. Να μην λησμονού­με να γυρ ίζομ ε στη Νάουσα τέ­το ιες μέρες και να ξαναζούμε α π ' όπου και αν βρισκόμαστε.«Ξύλα γ ια τ α Χριστού».

160

-------------- ΡΟΥΜΛΟΥΚΙΩΤΙΚΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ---------------

Μανουήλ ο του Γεωρχίου Ζυχράφου εκ Σελίτοης

και η εικόνα της Παναχίας του 1843 στον Γηδά

Έ λ α β α πρόσφατα δυο β ιβλία του Αθανασίου Ζ. Β αρσαμίδη, ε­ρευνητή τη ς ιστορίας της Σέλι- τσ α ς (σημερινή Εράτυρα Σιατί- σ τη ς ) , τα οποία είχε την εαγενή καλωσύνη να μου αποστείλει ο παραπάνω σ υγγρα φ έα ς.

Το πρώτο, έχει τον τίτλο «Συμ-

T ouΓ ιά ν ν η ZL Μ οσχόπουλου

Δ ικ η γό ρ ο υ

βολή στη μελέτη της λα ϊκής ζω ­γρα φ ικ ή ς - λα ϊκής α γ ιογρα φ ία ς» , εκδόθηκε στη θ ε ά ) νίκη το 1990, οοποτελείται από 88 σελίδες και αναφέρετα ι στη λαϊκή ζω γραφ ική και α γ ιο γ ρ α φ ία του 18ου και 19ου α ιώ να, όπως αυτή αναπτύ­χθηκε στην περιοχή της ιδ ια ίτε ­ρης π α τρ ίδα ς του.

Το δεύτερο βιβλίο έχε ι τον τ ί­τλ ο «Η κοινωνική κα ι Οικονομική ζωή της Ε ράτυρας (Σ έλ ιτσ α ς)το 19ο και σ τις α ρ χές του 20ου α ι­ώνα», εκδόθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1995 κα ι οπτοτελείται από 107 σελίδες. Με αφορμή τη δημοσίευ­ση, σ ' αυτό το βιβλίο, του εκλο­γ ικού καταλόγου των αρρένων Εκλογέων τη ς Σ έλιτσσς του έτους 1915 (των οποίων βέβα ια τ α έτη γεννήσεω ς α νάγοντα ι σ τα έτη 1840 και επόμενα), ο σ υ γγρ α φ έ­α ς επ ιχειρεί μ ια α ξ ιολογώ τατη έ ­ρευνα σ τα επ α γγ έλ μ α τα των Σελιτσιωτών, που μνημονεύονται σ ' αυτόν τον κατά λογο και έτσι εξά γε ι χρη σ ιμ ώ τατα συμπεράσμα

τα γ ια την κοινωνικοοικονομική ζωή της Σ έλιτσας εκείνης της ε­ποχής.

Το ιδ ιαίτερο ενδιαφέρον, που παρουσιάζει αυτό το β ιβλίο του γ ια την έρευνα της ιστορίας του Γηδά, ε ίνα ι η κατογροοφόμενη σ ' αυτό πληροφορία , ότι υπήρχε στην Σ έλ ιτσ α τον 19ο α ιώ να σπουδαία συντεχνία λαϊκών ζω γράφω ν - α- γ ιο γρό φ ω ν και ότι μ ια εικόνα ε­νός Σελιτσιώτη αγ ιογρά φ ου βρέ­θηκε σε εκκλησία του Γηδά. Στην σελίδα 96 λοιπόν του προοτναφερ- θέντος βιβλίου του Αθ. Β αρσαμί­δη, υπάρχει φ ω τογραφ ία της ε ι­κόνας με την υποσημείωση «Μα­νουήλ Γ. Ζωγράφου. Η Θεοτόκος βρεφοκρατούσα (1843). Δ ιαστ. 112 X 77. Από τον Ιερό Ναό Αγ. Αθανασίου Α λεξάνδρειας Ημαθί­α ς (βρίσκετα ι στον I . Ν. Κοίμη­σης Θεοτόκου Α λεξανδρείας) φωτ. πρωτοπρεσβυτέρου Ιερόθεου Γκουντρουμιπή».

Λόγω αυτής της σημαντίικήςπλη ροφορίας επισκέφτηκα πρόσφατα ξανά τον γυναικω νίτη του I. Να­ού της Κοιμήσεως Θεοτόκου, ε ίδα π ρ ά γμ α τ ι την εκόνα αυτή και δι- άιβασα στην δ εξ ιά γω ν ία της: «τη 14: Ο κτωβρίου 1843/ιστορίθησαν δ ια χειρός μανουήλ ο του/Γεώ ρ. /ζωγράφου εκΣ ελίτσ ης» . Στην σ. 44 ο σ υ γγρ α φ έα ς Αθ. Β αρσαμίδης μεταξύ των ονομάτων της συντε­χν ία ς τω ν ζω γράφ ω ν της Σ έλ ι­τσας, αναφέρει και τους «... 9. Γεώ ργιος Ζωγράφου (1833) ... 12. Μανουήλ Γ. Ζω γράφου “1β43»„

ονόματα που μνημονεύονται και στην εικόνα της Π α να γ ία ς του Γηδά.

Έ τ σ ι, αφού καταγράψ ουμε την ιστορική πληροφορία, ότι μ ια από τις εικόνες της Π α ν α γ ία ς το 1843 π α ρογγέλθη κ ε σε Σελιτσιώτη σ- γ ιογρά φ ο , μένει στον ερευνητή της τοπικής Ιστορίας το χρέος να δέσει αυτό το νέο νή μα με το υ­πόλοιπο υφάδι της τοπικής μας Ι ­στορίας. Κ α τ ' αρχήν σημειώνω ό­τι την ίδ ια χρονιά μ ε την χρονο­λ ο γ ία της εικόνας, δηλ. το 1843, κτίστηκε και ο ναός της Π α ν α γ ί­ας (αυτός που γκρεμίστηκε γ ια ν α χτισ τεί ο σημερινός ν α ό ς ) . Εκ­φράζω λοιπόν την σκέψη, ότι π ρ έ­πει η εικόνα της δρεφοκρατούσσς Π α νο γ ία ς να π α ρογγέλθη κ ε το 1843 στον Σελιταιώτη α γ ιο γρ ά φ ο Μανουήλ Γ. Ζωγράφου, γ ια να το­ποθετηθεί στον ομώνυμο και νεό­κτιστο το ίδιο έτος νοοό της Π α­ν α γ ία ς , ο οποίος έγ ινε ο κεντρι­κός ναός του Γηδά μετά και την πέριξ του ναού της Π α να γ ία ς με­ταφ ορά του χωριού από την πε­ριοχή του Α γ. Λθοτνασίου. Δεν υ­πήρχε λό γο ς δηλαδή να π α ρ α γ γ ε ί λουνε το 1843 μ ια ακριβή κα ι με­γά λη εικόνα γ ια τον παλα ιό και υπολειτουργούντα τότε ναό του Α­γ ίο υ Α θανασίου. Ό μ ω ς τελικά άγνω στος παραμένει ο λόγος που αυτή η εικόνα βρέθηκε ή μετα- φέρθηικε στον Ναό του Α γίου Α­θανασίου κα ι όχ ι στης Π α να γ ία ς .

Π έραν τούτου όμως η π α ρ α γ γ ε Λ συνέχεια στην σελίδα 166

161

ΓΕΝΙΤΣΑΡΟΙ ΚΑΙ ΜΠΟΥΛΕΣ ΣΤΗ ΝΑΟ ΥΣΑ ΚΑΙ ΣΤΑ ΛΕΧΑ ΙΝΑ

’■\.*Λ..Χ.·ν··ν«·Ν.··ν*'ν··ν*"ν··ν·ν·,ν*ν*ν··ν·Χ··ν·Ν,··ν»Χ·'>..χ.··ν.·ν»Χ·Χ»·ν.··ν··ν·ν·ν··ν·ν·Χ··ν··ν·Χ#'ν·<ν·Χ.·ν·,ν··ν»Χ.·Λ.

Κοινές ρίζες στην αρχαιότητα και στην τουρκοκρατία

Σ τα μέσα της δεκ α ετία ς του 1950, αναβίω σε το Ν αουσαίϊκο Κ αρναβάλι μετά από 15ετή δ ια ­κοπή, λόγω του πολέμου και των γεγονότω ν που ακολούθησαν. Τό­τε (1955) ιδρύθηκε και ο Τουρι­στικός Ό μ ιλ ο ς που ανέλαδε και τη διοργάνω ση των αποκριάτικω ν εκδηλώσεων. Ά ρχισοιν να έρχον­τα ι χ ιλ ιά δ ες επισκέπτες στη Νά­ουσα, ο ι οποίοι, ήταν <|>υσικό, να εντυπωσιαστούν από τους Γενίτσα ρους και τ ις Μπούλες και να ζη ­τούν πληροφορίες γ ια την «κατα­γω γή» τους. Βοηθούντος και του πατριω τικού κλίματος της επο­χή ς, συνδέσαμε τ α δρώ μενα με εθνικά γεγο νό τα , με την επανά- σταση της Νάουσας, τον Μ ακεδο­νικό Α γώ να κ .τ.λ . Ά λ λ ω σ τε σ '

όλην την Ε λλ ά δα αυτό γ ίνετα ι. Ό λ α τ α συνδέουμε με εθνικούς α γώ νες , γ ια τ ί ακόμα κι αν δεν προήλθαν από αυτούς, π ά λ ι σε

ΤουΠ έτρ ο υ Δ ε ιν ό π ο υ λ ο υ

κάποιο στάδιο συνυπήρξαν και ά ­σκησαν επίδρακτη.

Την «εξήγηση» αυτή , πρόδαλε α ρ γό τερ α (1988) κα ι ο Τάκης Μ πάϊτσης, προχω ρώ ντας μάλιστα και στον χρονικό προσδιορισμό της «γέννησης» του εθίμου. Στο δ ιδλίο του «Γιανίτσαροι και Μπού λες της Ν ιάουστας», (σελ. 2 8 ) , αφού αναφέρει την περίπτωση του πα ιδομαζώ ματος στη Νάουσα, την εξέγερση του Καραδήμου και των

παλικαριώ ν του και την εξόντω­σή τους από τους Τούρκους, συ­μπληρώνει, χω ρ ίς ν ' αναφ έρει την πηγή στην οπο ία στηρ ίζε ι την πε­ρ ίεργη εκδοχή το υ ; «Αντί μνημο­σύνου τον επόμενο χρόνο 1706 οι νέοι της Νάουσας, ντύνονται την αρματολική τους στολή και φορών­τα ς τον πρόσωπο - ήταν και τότε μέρες αποκριάς ( ...) , μέρες ξεφαν- τώματος από την αρχαιότητα γ ια να μήν τους αναγνωρίσουν οι Τούρ­κοι ( .. .) , γύριζαν στην πόλη ανα- παριστώ ντας το πα ιδομάζω μα...» .

Ο Κ αθηγητής θ ω μ ά ς Γαδριηλί- δης μ ε δυο ά ρ θρα του στη «Νιά- ουστα» (τεύχη 70 κα 71, «Γιανύ- τσαρος κα ι Μ πούλα»), δ ιατυπώ ­νει άλλη θεωρία, καταφ εύγοντας στην «ιστορία των ονομάτων».

Γεν ιτσορα ίο ι κ α ί Μ πούλες τω ν Λ εχο ινώ ν στο καρναβάλ ι του 1954. Η ατολή τω ν «Γενττοαροίων» θυ­

μ ίζ ε ι το ντύσιμο τω ν παλ ικορ ιώ ν στην επαν&σταση του 1821

162

Γενίτσαροι και Μπούλες

κ ο ΐ ο «θώρακας» μ ε το κέρματα τονίΖουν τ ις <φχα!ες ρ ίΖες.

(Φωτογραφ ία τη ς «Φωνής» οπό τ ις αποκρ ιές του Ι95Β)(

Γράψει Γιανύτσαίρος, με «ύψιλον» VI« να υποστηρίξει ότι προέρχε­τα ι κατευθείαν απτό τον Διόνυσο (Διόνυσος - Γιάνουσος - Γ ιονύτσα ρ ο ς ) , ενώ γ ια τ ις Μπούλες π ιθ α ­νολογεί την προέλευσή τους απτό τ ις α ρ χα ίες Βαβύλες, που ο ι Ρω­μαίο ι πρόφεραν «Μπαμπούλες» και εμείς τ ις κάναμε «Μπούλες».

Γ ε ν ίτ σ α ρ ο ι κ α ι Μ πούλες κα ι σ τη ν Η λεία

Μπούλες κα ι Γενίτσαρους όμως δεν έχουμε μόνο στη Νάουσα. Α­νάλογο δρώμενο υπάρχει και στην Ηλεία, όπως το ε ίχα μ ε αναφέρει πριν οστό ιμερικά χρόνια στη «Φω­νή της Ναούσης», χω ρ ίς να π α ρ α ­θέσουμε αποδεικτικά σ το ιχεία γ ι ' αυτό ίσως και δεν δόθηκε η δέου­σα προσοχή. Α ναγκαστήκαμε λοι πόν, ν ' αναζητήσουμε περισσότε­ρες πληροφορίες οπτό τον Δήμο Λε χα ινώ ν, κοινότητες τη ς Η λείας και εφημερίδες της περιοχής.

Την προσπάθειά μ α ς βοήθησαν με ενθουσιασμό ο δήμα ρχος Λε-

χοανών κ. Δ ημ. Χ οτζηγιάννης και ο φίλος του εθίμου και εκδό της της τοπικής εφημερίδας «Μυ ρσίνη» κ. Δ ιον. Μιπώκος ο οποί­ος μας έστειλε πλούσιο υλικό γ ια το έθιμο που δεν υπάρχει μό νο σ τα Λεχοανά, α λ λά δ ια τηρεί­τα ι κ α ι στην ιδ ιαίτερη πατρίδα του τη Μυρσίνη καθώς και σε άλ λες Κοινότητες της Η λείας. Τους ευχαριστούμε &ςρμά και ευχό­μαστε να πραγματοποιηθεί η κοι νή μας επιθρμία γ ια μ ιά στενό τειρη επαφή και αλληλογνωρι- μ ία».

Σύμφωνα με τ α σ το ιχεία που μας δόθηκαν, το «μπουλούκι» στα Λιεχαινά λ έγετα ι «Γκοτσαριά» και το αποτελούν εννέα άνδρες: Έ ν α ς αρχιγενίτσαρης, με έξ ιΓ ε νιτσαραίους και δυο Μπούλες. Στο «γενιτσαρίστικο» χορό τους συνοδεύουν ζουρνάς και νταούλι. Έ ν α ς άλλος χορός τους λ έγε τα ι «πηδητός» (μήπως ο δικός μας «•νιζάμ,ικος»: ) . Ό τ α ν φθάνουν μπροστά στους επισήμους, τους

χαιρετούν με μ ια «φούρλα» αντί γ ια τα πηδήματα των δικών μας.

Η Μ πούλαΟ «Γενίτσαρος» της Νάουσας

και ο «Γενίτσαρης» των Λεχαινών μας παραπέμπουν στην περίοδο της τουρκοκρατίας. Το ίδιο κα ι η Μπούλα. Τη λέξη αμπούλα», βρή­καμε σ τα λεξικά τριών τουλάχι­στο Βαλκανικών γλωσσών, σέρβι­κά, βουλγαρικά και αλβανικά, με τη σημασία της χονούμ ισας, της τουρκάλας. Με την ίδ ια ση­μασία, αναφέρεται και σ τα γλω σ σικά ιδ ιώ ματα των βορειοανατο­λικόν νησιών του Α ιγαίου, στη Λήμνοί, την Ί μ β ρ ο , Τένεδο κ .τ λ . Η λέξη δεν υπάρχει σε τουρκικά λεξικά , προφανώς, δ ιότι τη χρη­σιμοποιούσαν μάλλον κοροϊδευτι­κά οι ρα γ ιά δες, όπως φ αίνεται και οπό τον συνηθισμένο στη Νά­ουσα χαρακτηρισμό «χούτα μπού λα», κουτή γυνα ίκα , που λέγετα ι και γ ια γυ να ίκ α η οποία είνα ι ντυμένη με χτυπητά, π α ρ δα λά φουστάνια «σον μπούλα». Και στη νήσο ' Ι μβρο την ίδ ια έννοια είχε ο χαρακτηρυσμός2.

Ό λ α αυτά, καθώς και η στο­λή της Μπούλας, με το παρδαλό φουστάνι, με το στεφάνι και τ ις πολύχρωμες κορδέλες, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο ι Ναουσαί- οι με τη γελοιογραφική αυτή κα­ρ ικατούρα , ήθελαν να σατιρίσουν τις τουρκάλες και να βγάλουν το ά χτι τους. Αυτό το συμπέρασμα εγσχΰεται και από το γεγονός ό­τι οι «Μπούλες» έπαυσαν να συμ­μετέχουν στο μπουλούκι των Γενί­τσαρων οπό τα μέσα της δεκαε­τ ία ς του 1920, μετά δηλαδή, την ανταλλαγή των πληθυσμών και την αναχώρηση των Τούρκων της Νάουσας3, οπότε δεν υπήρχε ο στόχος της σάτιρας. Οι Μπούλες όπως είνα ι γνωστό, ξανάκανον την εμφάνισή τους, σ τις αποκριές του 1955.

163

Γενίτσαροι και Μ πούλες

Κ ο ιν έ ς ρ ίζ ε ς

Ό λ α α υτά τ α σ το ιχεία μάς ο ­δηγούν αδίασπα σ το συμπέρασμα ότι το έθιμο του Γενίτσαρου και της Μ πούλας στη Νάουσα κ α ι τα Λ έχαινα εκτός από τ ις κοινές α ρ ­χ α ίε ς ρ ίζες του, έχε ι κοινές κα ι νεώ τερες επ ιδράσεις, που πρέπει ν α τ ις εντοπίσουμε στην περίοδο τη ς τουρκοκρατίας, με πιθανό σύνδεσμο τους Λαλαίους, τους Τουρκαλδανούς κατοίκους του χω ριού Λ άλα της Ηλείας, που κατά την περίοδο τη ς επανάστασης του '21 το χω ριό Λ άλα που ήταν ορ­μητήριο των πολεμοχαρώ ν τουρ- καλδανώ ν, οι οποίοι λυμαίνονταν τ α ελληνικά χω ρ ιά , καταστράφ η­κε από τους Έ λ λ η ν ες επα ναστά­τες και οι κάτοικοί του ε γ κ α τα ­στάθηκαν στην Π ά τρα κα ι σε ά λ ­λ ες π ερ ιοχές βορειότερα. Στους ιστορικούς εναπόκειτα ι ν α ερευ­νήσουν αν στάλθηκαν και στη Νά ουσος μετά την επανάσταση της πόλης γ ια να συνετήσουν τους ά ­π ιστους Ν αουσαίους.

Ο ι κοινές α ρ χ α ίες ρ ίζες και τα νεώ τερα κοινά σ το ιχεία , δεν σ τα ­ματούν δεδα ίω ς την εξέλιξη του εθίμου, που προσαρμόζετα ι στις εκάστοτε τοπ ικές συνθήκες. Οι διαφοροποιήσεις παρατηρούντα ι και σ τις στολές. Πιο απλές σ τα Λ εχαινά, πιο εντυπω σιακές στη Νάουσα, όπου η στολή του Γενί­τσαρου διατήρησε κάποια αρ­χ α ία σ το ιχεία («πρόσωπο ς», θώ ­ρα κα ς κ .τ .λ .) , που ενίσχυσαν τα νεώ τερα (φουστανέλα, τσαρούχι π ά λ α κ .τΛ .). Έ τ σ ι ο Γενίτσαρος με την αρρενωπή εμφάνισή του δεν ήτα ν μόνο σύμδολο γο ν ιμ ό ­τη τα ς , α λ λά και πατριω τισμού.

Ε π ίλ ο γ ο ς

Πριν κλείσου με το σημείωμα αυτό, θα θέλαμε να καθησυχά­σουμε όσους ενδεχομένω ς νομ ί­

σουν ό τ ι τα όσα εκθέσαμε, μ ειώ ­νουν την α ίγ λ η του εθίμου μ α ς . ότι το «τουρκοποιούν» κ .τ.λ . Αν­τίθετα μάλιστα . Ό λ α δείχνουν ότι οι Γενίτσαροι κα ι ο ι Μπούλες, όπως και ά λ α τ α δρώ μενα της α ­ποκριάς, ξεκίνησαν με στόχο να σατιρίσουν τον Τούρκο δυνάστη κα ι με την πάροδο των χρόνων, προσέλαβαν και ηρω ικά σ το ιχεία , μπήκαν στην παράδοση του Λα­ού μας, κα ι όσιό γ εν ιά σε γεν ιά , έγ ινα ν δ ίω μά του. Αν τ α ονόμα­τα καθόριζαν και την εθνικότητα, τότε θ α έπρεπε να αμφισβητηθεί η ελληνικότητα ό χ ι μόνο του Γε­

νίτσαρου και της Μ πούλας, α λ λά και των εκατομμυρίω ν Ελλήνων που λόγω της μακράς περιόδου της τουρκοκρατίας, φέρουν επώ­νυμα τουρκογενή, με καταλήξεις σε «ιογΧου» σ ε «τοζής» ή με πρώτο συνθετικό το «Κάρο» κ .τ.λ .

Υ ποσ η μ ειώ σ εις1) Δέσποινα Κοντονάτσιου: «4Η

διάλεκτος της Λήμνου». Διδοβατορι κή διατριβή. Θεσσαλονίκη 1989.

2) Μαρτυρία του Ιμβριώτη κ. Κώστα Ζεγκινη.

3) Μαρτυρία του κ. Αλβκου Χω- νού.

6Τ ο

π ερ ιο δ ικ ό <(ΝIΑΟΥΧΤΑ» ν α μ π ει

σ ε κ ά θ ε Ν αουσαίϊκο σπ ίτι

Κ άθε σ υ ν δ ρ ο μ η τή ς ν α γ ρ ά φ ε ι

έ ν α κ α ινο ύ ρ γ ιο σ υ νδ ρ ο μ η τή

164

ΠΡΟΦΟΡΙΚΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ ΧΑΛΑΣΜΟ

Η σωτηρία της οικογένειας Ν. Γιαμαλήκαι του μικρού βλάχου

Ο αείμνηστος I. Βασδραβέλλης έχει καταγράψει δυο ενδιαφέρουσες ,μαρτυρίες για άτομα ττου σώθηκαν από την καταστροφή της Νάουσας. Η πρώτη προέρχεται από προφο­ρική διήγηση του βιομήχανου κ. ■Κύρου Κύρτση και η δεύτερη από τη συλλογή ανέκδοτων Μακεδονι­κών ιστορικών της κυρίας Αγγελι­κής Μετάλλινου.

α ' μ α ρ τυ ρ ία 1

«’Οπως μου διηγήθηκε ο ναου- σαίος σεβαστός φίλος, βιομήχανος κ. Κύρος Κύρτσης, στις αρχές του 19ου αι. ο νασυσαΐος προύχοντας Ν. Γιαμαλής έσωσε τη ζωή κάποιου τούρκου ληστή που καταδικάστηκε σε θάνατο, ασκώντας την επιρροή που είχε στον Τούρκο διοικητή. Με­τά μερικά έτη εξερράγη η επανά­σταση στη Νάουσα. ’Οταν η ηρωι­κή πόλη κατελήφθηκε, ο πρώην λη­στής, που υπηρετούσε σαν βαθμο­φόρος στο στρατό, έσπευσε στο σπίτι του Γ ιαμαλή ενθυμούμενος τον ευεργέτη του, για να του αν­ταποδώσει τα οφειλώμενα. Συμβού λεψε στο Γ ιαμαλή να φορέσει τούρ­κικα ρούχα, ενώ ο ίδιος πήρε τις δυο του θυγατέρες την Αναστασία 14 ετών και τη Γλυκερία 7 ετών οτα Κότσανα της Σερβίας και τις έκρυψε σε φιλική του οικογένεια. Ο ίδιος ο Γ ιαμαλής είχε καταφύ- γει στην ’Εδεσσα.

Μετά πάροδο ετών, όταν δόθη­κε αμνηστεία οπτό τον Σουλτάνο στους διασωθέντες κατοίκους της πόλης, άρχισε ο επαναπατρισμός των Ναουσαϊων. Πάλι με τη βοή­θεια του πρώην Τούρκου ληστή ο πατέρας με τα κορίτσια του επέ­

στρεψε στην Νάουσα.

Αργότερα η μεν Αναστασία παν­τρεύτηκε τον Αναστάσιο Κύρτση, η δε Γλυκερία τον Πλατσοίικα».

β ' μαρτυρία·

ε’ Ενα άγνωστο δραματικό πτει- σόδειο της επαναστάσεως του έ­τους 1821 >.

'Οπως είναι γνωστό στην επα­νάσταση της Νάουσας, πριν από 130 χρόνια, ο Εμπού Αουμπούτ πασάς, αφού κατέλαβε την πόλη, συνέλαβε τους προκρίτους και διέ­ταξε τη σφαγή τους στη θέση «Κι­όσκι*. Τότε οι κάτοικοι τρομοκρα­τημένοι εγκατέλειψαν στην τύχη σπίτια, περιουσίες και αυτά ακό­μα τα παιδιά τους και κατέφυγαν στα γύρω βουνά. Οι Γενίτσαροι με­τά τη λεηλασία της πόλης, κατα­δίωξαν τους φαγάδες και συνελα- 6αν στη γνωστή εξοχική τοποθε­σία του Αγίου Νικολάου τρία παι­διά ηλικίας 5-7 ετών, τα οποία πή­ραν μαζί τους ομήρους. Τα παιδιά αυτά για να συντηρηθούν, έτρωγαν για μέρες, χάρτα και ρίζες δέντρων και ήταν σκελετωμένα από τις κα­κουχίες. Ήταν δε υποχρεωμένα να ακολουθούν το στρατό στις μετακι­νήσεις που προς τη Δυτική Μακε­δονία μέχρι την Καστοριά.

Ό ταν περνούσαν τα παιδιά α­πό τη θέση «¿Κιόσκι», είδαν τρεις σωρούς με ανθρώπινα κεφάλια στά­ζοντας αίματα σε σχήμα πυραμί­δας, τόσος δε ήταν ο τρόμος τους από το μακάβριο αυτό θέαμα, ώ­στε για τρεις ιμέρες δεν μπορούσαν να αρθρώσουν λέξη.

Από τα παιδιά ένα μόνο ελευθε-

ράθηκε, αφού εξαγοράσθηκε απτό έ­ναν Καστόρι ανό γουναρέμπορο, ©- νόματι Διαμαντίδη, απόγονοι· του οποίου ζουν στη Ρουμανία και ερ­γάζονται σαν έμποροι γουναρικών.

Το παιδί, για να δείξει την ευ­γνωμοσύνη του προς τον προστά­τη του, εργάσθηκε κοντά σ ' αυτόν με ζήλο και αφοσίωση, μέχρι την ηλικία των δεκαοκτώ επών. Η επί­δοσή του στη γουναρική, ήταν τό­σο μεγάλη, ώστε ο Διαμαντιδης τον έπαιρνε μαζί του στα ετήσια ταξίδια του στο Βελιγράβι, Βιέν-

Ε π ιμ έλ ε ιαΕ λ έ ν η ς Μ ή τσ ια λα -Ζ εγχ ίνη

νη, Δρέσδη, Λειψία και Βουκουρέ­στι, όπου πήγαινε για την πώληση γουναρικών.

Ο μικρός τεχνίτης, εξελίχθηκε σε πρώτη τάξεως έμπορο, η εμπιστο­σύνη δε του προϊσταμένου που ή­ταν απεριόριστη. Μια φορά που ο Διαμαντιδης ήταν άρρωστος και 6εν μπορούσε να ταξιδέψει, τότε δε ταξίδευαν με ζώα, έστειλε τον δε- καοκταετή έφηβο σε μια περιοδεία, μόνον, με εμπορεύματα πολλών χι­λιάδων γροσίων. Ο νέος πούλησε τα εμπορεύματα σε πολύ ικανοποι­ητική τιμή, όταν δε ύστερα από μήνες γύρισε στην Καστοριά, ο προ στάτης του συγκινημένος οπτό την αφοσίωση του υφισταμένου του, του εδωκε σημαντικό ποσό από τα κέρδη και του πρδτεινε να γίνει συ­νεταίρος του. Αλλά η νοσταλγία της γενέτηρας των γονέων του και της αδελφής του, διότι είχε και α­δελφή, ήταν κάτι το ακατανίκητο και σημαντικότερο από το υλικό συμφέρον.

165

Π ροφορικές παραδόσεις από τον Χαλασμό

Έσπευσε λοιπόν προς τη Νά­ουσα για να αναζητήσει τους οικεί­ους του. Εκεί με συντριβή, έμαθε τη σφαγή του πατέρα του και τον πρόωρο θάνατο, από λύπη, της μη­τέρας του. Δεν έχα σε όμως το θάρ­ρος του. Θυμήθηκε ότι είχε αδερφή, την οποία είχε υποχρέωση να προ­στατεύσει, αλλά δεν την εγνώριζε γιατί είχαν περάσει δεκατρία χρό­νια. Με πολλούς κόπους τη βρήκε σε .μια φιλόξενη οικογένεια Ναου- σαίων, οι οποίοι την είχαν αναθρέ­ψει.

Αφού την προίκισε, με τα χρή­ματα που είχε κερδίσει, την πάν­τρεψε με τον Κόκκινο, του οποίου σήμερα εγγόνια είναι ο Ναουσαί- ος βιομήχοΛος Επαμεινώνδας Κόκ­κινος και η κ. Ελένη χήρα Γεωργί­ου Σεφερτζή στην Έδεσσα. Δισέγ γόνα δε τα παιδιά του Δημητρίου Κόκκινου, Αρ ιστέ ιδού Κόκκινου,Σταύρου Κοκκίνου, Βασιλείου Κόκ­κινου και Γεωργίου Σεψερτζή, οι ο­ποίοι έχουν πεθάνει. Βλέποντας δε 6τι ο εμπορικός ορίζοντας της Νά­ουσας ήταν περιορισμένος γΓ αυ­τόν, και μή θέλοντας να απομα­κρυνθεί οπτό την αδερφή του, απο­φάσισε να εγκατασταθεί στη Βέ­ροια, η οποία εμφάνιζε την εποχή εκείνη μεγαλύτερη εμπορική Κίνη­ση. 'Αθελά του σκέφθηκε ότι δεν είχε επώνυμο, διότι όταν οπήχθη- κε οπό τους Γενίτσαρους από τη Νάουσα, ήταν ηλικίας μόνο πέντε ετών και ως εκ τούτου δεν ήταν σε θέση να συγκροτήσει το επώνυμο της οικογένειάς του, ύστερα μάλι­στα και από τις ταλαιπωρίες τις οποίες πέρασε.

Οι Βεροιώτες εξ αιτίας των συ­χνών ταξιδιών του στη Ρουμανία, την οποία αποκαλούσαν τότε Βλα­χία τον ονόμασαν Βλάχο και μ' αυ τό το όνομα έμεινε πια γνωστός.

Στη Βέροια παντρεύτηκε και α­πέκτησε δυο γιούς και μια θυγα­τέρα. Απόγονοι σήμερα αυτού, εί­

ναι οι έγγονοί του κ. ΛΛαρία Χ” Νι κολάκη, βιομηχάνων, ο Αριστοτέ­λης Βλάχος, φαρμακοποιός στη Θεσσαλονίκη και η κ. Ευαγγελία Σεφερτζή, βιομηχανιών από τη Θεσ σαλονίκη, ο κ. Εμμανουήλ Βλάχος τέως τμηματάρχης της Εθνικής Τρά πεζας της Θεσ)ύίκης και η κ. Καλ­λιόπη Κ. Ολυμπίου στη Θεσ)νίκη.

Ο πατέρας του Βλάχου, ο οποί­ος σφάχθηκε από τον Εμπού Λου- μπούτ, πασά στη Νάουσα, είχε καταφύγει εκεί οπτό τη Μοσχόπολη της Βορείου Ηπείρου μετά την κα­

ταστροφή της από τις Τουρκικές ορδές.

Κατά αφήγηση του κ. Εμμανου­ήλ Βλάχου τέως τμηματάρχου της Βθνιχής Τραπέζης θεσ)νίκης.

(Τα κείμενα, αποδόθηκαν ελεύ­θερα στη δημοτική).

1. I . Β ασδραβέλη; «Μοοιεδονι- κά» 3ος τόμος, σελ. 131, θ ε σ )ν ί­κη, 1956.

2. 1. Βασδραβέλη: «Μακεδονι­κά», 10ος τόμος, σέλ. 265 - 267 θεσ ) νίκη, 1973.

ΡΌΥΜ ΛΟΥΚΙΏΤIΚΑ ΣΗΜ ΕΙΏΜΑΤΑ

·*· Συνέχεια από την σελίδα 161

λ ία της εικόνας σε ονομαστή συν­τεχν ία δυτικομακεδόνων α γ ιο γ ρ ά φων, σε συνδυασμό με το γεγο νό ς της ανέγερσης το ίδιο έτος νέου ναού κα ι την παράλληλη ,μεταφο­ρά του Γηδά σε νέα θέση, μ(χς πείθει γ ια την εύρωστη οικονομι­κή κατάσταση τω ν κατοίκων του Γηδά κατά το 1843-

Ευτυχώς που τ α (φιλόστοργα χέ ­ρ ια του α ιδεσ ιμόλογιώ τατου Ιερό θεού Γκουντρουμπή διέσω σαν και προ φύλαξαν και αυτήν την πολύ­τιμη εικόνα (όπως έγινε με τόσες άλλες π α λ ιές εικόνες, σταυρούς, εκκλησιαστικά β ιβ λ ία κα ι δ ιά φ ο ­ρα ά λ λ α ιερά σκεύη) και μπορού­

με σήμερα να αξιοποιήσουμε την σημαντική επίσης πληροφορία, που αντλούμε από τ α β ιβ λ ία του Αθ. Β αρσαμίδη, προς όφελος της έρευνας γ ια την τοπική μ α ς Ιστο­ρ ία ς. Ό μ ω ς και γ ια την γενικώ- τερη ιστορία τη ς Μοτκεδονίας εί­να ι σημαντική αυτή η πληροφο­ρ ία , αφού έτσι εντοπίζουμε και ε ­πιβεβαιώνουμε την εμβέλεια της εργα σ ία ς των δυτικό μακεδόνων λαϊκώ ν αγ ιογρά φ ω ν σ τα χω ρ ιά της Κ αμπανίας. ΓΓ αυτό θεωρώ χρέος μου, ω ς Αλεξοηδρινός και ω ς ερευνητής της τοπικής Ιστορί­α ς ν α Τους ευχαριστήσω θερμά και τους δυο.

Α λεξάνδρεια , 14.4.1995

166

Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΟΥ ΓΚΕΓΚΑΙΙ!1ΙΙΙΙ<ΙΙΐυΐΠ11Ι1ΙΙΙΙ1ΙΙΙΙΙ1ΗηΐΙΙΚ(Ι1ΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΗΙΙΙΙΙΙ1ΙΙΐωΐΙΙΙΙ1ΙΙ1ΙΙΙΜηΐΙΙΙΙΙΙΙΙΙΠΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΜΙΙΙΙΙΗΜΙΙΙΙΙΙΙΙΜΙ<ΙΙΙ!ΙΙΙΗΙΙΙ!ΙΙΙΙΙΙ!ΙΙΙΙΙΐηΐΙΙΗΙΙΙΐηΐΙΙΙΜΠΙΙΙΐηΐΙ!ΗΙΙ11ΙΙΙΙΙΙΙΙΗ1ΙΠ!ΙΙ1!Ιΐ:

Α ' ΤΟ Π ΡΟ ΤΟ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΜ αθητής του Δημοτικού, <λ>μάμαι, μοβζΐ με

τους πα ιδικούς μου φ ίλους, το Τζιώτζιο κ α ι τον Τί­το, ε ίχ α πρωτοπάει στην Π α να γ ιά του Γκέγκα. Κάποια από τ ις γειτόνιασ ες, δε θυμάμα ι ποιά , μας ε ίχε στείλει να ανάψουμε κερί, γ ια τ ί η ίδ ια δεν ευκαιρούσε, όπως φαίνεται, να π ά ε ι, « θ α π ά τε στο σπίτι του Παπανάνου, θ α πήτε στην Π απανάναινα ότι σ α ς έστειλεν η θειάτσα η Σουλτανιώ (α ς πού­με ένα όνομα π ιθ α ν ό ). Αυτή θα κατα λάδει και θα

Τ ου θ ω μ ά Γ α β ρ ιη λ ίδ η

σοος ανο ίξει να μπείτε στο κοοτώϊ. Εκεί θα δ ε ίτε την εικόνα της Π α ν α γ ιά ς του Γκέγκα, θα ανάψετε το κερί και θα κάνετε από τρ ε ίς φορές το σταυρό σας. Ά ν τ ε σύρτε και η Π α ν α γ ιά του Γ κέγκα θ α σας φ υ λ ά γε ι..λ .

Η γε ιτο ν ιά μας, η Παπαντή, με τη γ ε ιτο ν ιά της Π α να γ ιά ς του Γκέγκα, τη Μ πουλιάνα, ήτα ν και εί­να ι κολλητές και αξεχώ ριστες και ο Π απανάνος πολύ γνω στός κι έτσι η π α ρ α γ γ ε λ ιά εκτελέστηκε πολύ γ ρ ή γ ο ρ α και «κατά γρά μμ α» .

Ακόμη μένει στη μνήμη μου η καλοσυνάτη μορ­φή της οικοδέσποινας που μας άνοιξεν την πόρτα της και η ευω διά της πεντακά θαρης κ α ι γεμ ά τη ς λουλούδια αυλής της.

Α ρκετά χρόνια α ργότερα , δ ια βά ζοντα ς την « Ι­σ τορ ία της πόλεως Μαούσης» του Ευσταθίου I. Στουγιαννάκη, δ ιαπίστω σα από τα γρα φ όμ ενα σ ' αυτήν την ιστορική σημασία της εικόνας (το ιχο γρ α φ ία ς γ ια την ακρ ίβεια ) της Π α να γ ιά ς του Γκέγ- κα, εφόσον αυτή ε ίνα ι αρχα ιότερη από το Ο λοκαύ­τω μ α της Νάουσας του 1822.

Π άντως γ ια πολλά χρόνια η Π α ν α γ ιά του Γκέγ- κα γ ια μένα ήταν δεμένη μόνο με την παιδική α ­νάμνηση του πρώτου εκείνου κα τά π α ρ α γ γελ ία ν προσκυνήματος, ενισχυμένη οπό την σύντομη ιστο­ρική μαρτυρ ία του Ε . I. Σ τουγιαννάκη. Δεν ήξερα τίποτε παραπάνω γ ι ' αυτήν και νιώθω τώ ρα τύ ­ψεις γ ια τ ί δεν ε ίχα σκεφτεί να συγκεντρώσω πλη­ροφορίες τότε, που ζούσαν οι π α λ ιές γειτόνιασες, ο ι οποίες μνημόνευαν το όνομά τη ς με μ εγά λο σε­βασμό, γ ια τ ί ήξεραν πολλές ιστορίες γ ι ' αυτήν

Μ ορ ίο Ρουβέτη

και ε ίχαν να λένε γ ια τη θαυματουργική της δύ­ναμη.

Ό μ ω ς «κάλλιο α ρ γ ά παρά ποτέ». Το περα σμέ­νο καλοκαίρι σε μ ια συνεδρίαση του Δ .Σ. της Π. Ε. Νάουσας «Αναστάσιος Μ ιχαήλ ο Λόγιος», συ­ζητώ ντας με την πρόεδρο κ. Λευκή Σ α μ α ρά και την κ. Ελένη Μ ήτσιαλα - Ζεγκίνη γ ια τ ις εκκλη- σιές, παρεκκλήσια , ξωκκλήσια και προσκυνητάρια της Νάουσας, έμαθα μ α ζί με ά λ λ α σχετικά με το αντικείμενο της συζήτησης και τ α εξής πολύ ενδ ια φέροντα γ ια την ιστορία και τη θαυματουργική δύναμη της Π α ν α γ ιά ς του Γκέγκα:

Β ' Η Π Α ΡΑ ΔΟ ΣΗ

Τα π α λ ιά τ α χρόνια, χρόνια Τουρκοκρατίας, ζούσε στη Νάουσα, στη γε ιτο ν ιά της Μ πουλιάνιας, εκεί που βρίσκετα ι το προσκυνητάρι της Π α να γ ιά ς του Γκέγκα, ένας Τούρκος (ή Τουρκαλβσνός) που τον έλεγαν Γκέγκον.

Ο Γ κέγκας αυτός ε ίχε μ ια κόρη μικρή. Επειδή δεν υπήρχαν άλλο ι μουσουλμάνοι στη γε ιτο ν ιά , ό­λ ες ο ι φ ιλενάδες της Πκεγκοπούλας, ήταν χρ ισ τ ια ­νός Ελληνοποόλες.

167

Η Παναγιά του Γκέγκα

Μ ια γ ιορτή , λοιπόν, ή Κυριακή που π ή γα ν οι φι­λενάδες της Γκεγκοπούλας στην εκκλησιά και με­τά λαβαν, πήγε μαζί τους και η Γκεγκοπούλα και μετά λαβε κι αυτή! Μόλις το έμαθεν ο Γ κέγκας, έ­γ ιν ε ν Τούρκος! Ά ρ π α ξ εν το κοριτσάκι του κοοι το έσφαξεν σαν αρνί και το παράχω σεν στην αυλή

Γιάννης Ρουβέτης

του, γ ια τ ί δεν το ήθελαν σ τα μνήματά τους σαν μαγα ρισμένο οι άλλοι καθαροί μουσουλμάνοι...

Ύ σ τερα από το κακό αυτό, ο Γ κέγκα ς πούλη­σε το σπίτι του και έφυγεν από τη χριστιανική γ ε ι­τονιά . Ο χρ ισ τιανός που α γό ρ α σ ε το σ π ίτι του Γ κέγκα, όταν μ ια μέρα Θέλησε να δει, αν όσα λ έ ­γο ντα ν γ ια τη σφαγή του κοριτσιού ήταν αληθινά .

έσκαψε στην αυλή του και τ ί να δ ε ί. Επάνω στα λείψ ανα της Γκεγκοπούλας, άστραφτεν η εικόνα της Π α να γ ία ς , που από τότε την είπαν «ϋ Π ανα­γ ιά του Γκέγκα».

Η παράδοση αυτή είναι π ρ α γμ α τ ικ ά συγκλονι­στική, α λ λ ά και αποκαλυπτική, γ ια τ ί α ν συνδυα­στεί με το απομεινάρι της το ιχο γρ α φ ία ς, που γ λ ύ ­τωσε από το Ο λοκαύτωμα τη ς Νάουσας του 1822, μαρτυρεί ότι σε κείνον τον τόπο υπήρχε χρ ισ τ ια ­νικός ναός στολισμένος με α γ ιο γρ α φ ίες .

Γ ' ΕΝ Α ΘΑΥΜΑΈ ν α από τα πολλά θα ύμ α τα της Π α να γ ιά ς

του Γκέγκα που με πολλή συγκίνηση το θυμάτα ι η κυρία Ζωή Ρουβέτη - Α γοραστού (μητέρα της κ. Λευκής Σ αμ αρά , η οποία μου το αφηγήθηκε) ε ίνα ι αυτό που συνέβη στον αδερφό τη ς τον Κώ­στα.

Ο Κωστάκης Ρουβέτης ε ίχε γ ίν ε ι τεσσάρων χρόνων και δεν μπορούσεν ακόμη να σταθεί στα π όδ ια του και να περπατήσει, ενώ ο ι συνομήλικοί του αλώ νιζαν τη γε ιτο ν ιά .

Έ ν α πρωί, λοιπόν, μόλις ξύπνησε ο μικρός, είπε στη μάνα του, την αείμνηστη Μ αρία Ρουβέτη, ότι είδε στον ύπνο του μ ια γ ρ ιά , που του είπεν ότι θα περπατήσει, αν τον πά ει η μάνα του στην Πα­ν α γ ιά του Γκέγκα.

Η Μ αρία Ρουβέτη, χ ω ρ ίς να χάσει κ α ιρό , όιρ- πα ξε το γ ιό κ α της στην α γ κ α λ ιά της και π ή γε και τον άφησε μπροστά στο εικονοστάσι της Π α να γ ιά ς του Γ κέγκα . Το θα ύμα έγινε! Ο Κωστάκης σηκώ­θηκε όρθιος μόνος του, στάθηκε σ τα πόδ ια του κα ι γύρ ισε περπατώ ντας όλος χα ρ ά κα ι κ α μ ά ρ ι στο σπ ίτι του γ ια να τρέξε ι κι αυτός μ α ζί με τους συ- νομηλικούς του σ τ ις α υλές και τα δρομ ά κ ια της γ ε ιτο ν ιά ς του...

£31 ΓΓ^ΤΓΓΒΜΙ^ΙίΜΙΐ^ΙΓ^Ι^ΙΙΜϋ

Μ ΕΡΕΣ TOY 1910IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHIilllllimilllllllllllilllimi;ilIlllliil||llllllllllllllillllllllllllillMltllllllllllllllllll!l1llllimilllillllinill!llllllimmilllllllllllllllllllll!!llltt

Τώρα που πλησιάζουμε προς το τέλος του 20ού Α ιώνα χ α ι προε- τοιμοίζόμοοστε να υποδεχθούμε, δήθεν, τον Επόμενο, αρχίζουν να έρχονται στο φώς και κάποιοι «α­πολογισμοί των πεπραγμένων*. Π ως πορεύτηκεν η Ανθρωπότητα σε απτήν την εκα τονταετία της Ιστορίας; Αρκετοί σοφοί και ά ­σοφοι προσπαθούν να δώσουν ε-

ΤουΑ χ ιλ λ έα Φ. Π ίο υ τα

ξη γή σ εις ή να δικαιολογήσουν τα αναπάντητα . Δυο παγκόσμ ιο ι πό­λεμοι με εκατομμύρια νεκρούς και αναπήρους, επαναστάσεις, εκ- κρήξεις, σεισμοί, λ ιμ ο ί και κ α τα ­ποντισμοί, εφευρέσεις και ανακα- λήψεις γ ια το καλό ή το κακό του Ανθρώπου, διάσπαση του πυ­ρήνα του ατόμου, α λ λ ά και Χιρο σί,μσ, κατάκτηση τη ς σελήνης, α λ λ ά χάσ ιμο τη ς ποίησης της φ ε γ ­γαρόλουστης δραδυάς, ξεσηκώ­θηκαν οι σκλάβοι σ τις αποικίες, α λ λ ά τους πουλάμε ό πλα γ ια να σκοτώνονται...

Ί σ ω ς ο σύγχρονος Ά γ γ λ ο ς ι­στορικός Ε. HOBSBAWM να π έ­τυχε στον τίτλο του τελευταίου έργου του, με αντικείμενο το ι­στορικό του α ιώ να μας, με έναν Εύστοχο χαρακτηρισμό. Τον απο- κα λε ί «Ο ΑΙίΙΝΑΣ ΤΟΝ ΑΚΡΟΤΗ­ΤΩΝ» (THE AGE OF EXTRE­MES) 2. Και σω στά ο ίδιος ιστο­ρικός ξεκινάει από το 1914 (Π ρώ ­το Π αγκόσμιο Πόλεμο) γ ια τ ί η πρώτη δεκ α ετία του Εικοστού Α ι­ώ να ήταν ο επίλογος του προη­γούμενου κα ι μ ια προετο ιμασία

του νέου α ιώ να.Αυτά τα πρώ τα χρόνια που προ

ηγήθηκαν των μετέπειτα συνταρα κοκών γεγονότω ν, παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον γ ια κάθε σκεπτόμενο. Το παλ ιό που ετο ιμά­ζει το καινούργιο.

Γ ια μας το ενδιαφέρον συγκεν­τρώ νεται χρονολογικά στα τελευ­τα ία έτη της τουρκοκρατίας στον τόπο μας και συγκεκριμενοποιεί­τα ι τοπ ικά σ τα συμβάντα στην Νάουσα, τον τελευτα ίο καιρό πριν οπτό την απελευθέρωσή της.

Λ

Το 1910 ίσως είνα ι μ ια τυπική, συμβολική χρονολογία , χω ρ ίς να έχει τίποτε το ιδ ια ίτερο , π α ρά μόνο πω ς πλησιάζει η απελευθέ­ρωση από τον τουρκικό ζυγό . Κον τεύει να κλείσει ο κύκλος μ ιάς κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης 90 χρόνων της μικρής μας πόλης. Αυτή έχει μ εγαλώ σει και αναγεν νημένη πήρε την όψη τυπικής α στικής πάλης.

Από μακριά οτκούγεται να χτυ ­πάει η καμπάνα γ ια την ετοιμο­θάνατη Οθωμανική Αυτοκρατο ρ ια . Ακόμα, όμως, σε όλον αυτόν τον χώρο της βόρειας Ε λλάδας και της Βαλκανικής, την π ο λ ιτ ι­κή εξουσία την έχουν οι Τούρκοι. Μ ια τεράσ τια αυτοκρατορία , που ιδρύθηκε το 1280 ·μ.Χ. και συνο­ρεύει με μ ια άλλη αυτοκρατορία , την Λυστροοιτ>/γρική των Αψβούρ γω ν , μετά το μεσουράνημά της α ρ χ ίζε ι να π α ρ α κ μ ά ζε ι από τον 17ον α ιώ να και στη συνέχεια να πορεύεται προς το θάνατο με μ ια σταθερή εδαφική συρρίκνωση. Μέ χρ ι τον δ ια μελια μό της (1912 -

1924), όλος ο βορειοελλαδικός χώ ρος περ ιλαμβάνετα ι σε αυτήν την Οθωμανική Α υτοκρατορία. Ανήκουμε στην «καθ ' Ημάς Α να­τολή». όπου η οθωμανική πρόο­δος είνα ι αποσπασματική και χ α ­ώδης και υπακούει σε δι,κά της κριτήρ ια . Η επίδραση, όμως, τη ς Δύσης, από την οποία δεν α π έ­χουμε και πολύ, ε ίνα ι σημαντική σε τεχνολογία , τρόπους ζωής και πολιτισμό. Σε αυτόν, λοιπόν, τον χώ ρο βρίσκεται και η μικρή μας πόλη και σε α υτά τα πρώ τα δέκ α χρόνια του Α ιώνα μας, πολλά έ­χουν συμβεί, γεγονότα , συγκρού­σεις, εξελ ίξεις και αρκετό α ίμ α έχει ποτίσει το πάτριο χώ μ α .

Ε ίχαμε τ ις διάφορες φ άσεις του Μακεδονικού Α γώ να μετά το 1903, στον οποίο μεγάλο ρόλο έ­πα ιξε και η πόλη μας, με αρκε τές θυσίες, ω ς κέντρο οργάνω σης και δ ιεξα γω γή ς του, που κάποτε γύρω στο 1908 έληξε τυπικά . Την ίδ ια χρονιά έγινε στη θεσ σ α λο νίκη η επαναστατική εκδήλωση των Νεοτούρκων (23.7.1908), την οποία υποδέχθηκε ο ελληνικός πληθυσμός με «παράφορο και ου­τοπικό ενθουσιασμό». Δεν είνα ι τυχαίο πω ς ακριβώ ς τότε το λ α ϊ­κό κίνημα τη ς Νάουσας ΠΟΥΠΟΥ ΛΟ, νομιμοποιείτα ι με την ίδρυ­ση και καταστατικό του «Λαϊκού Συνδέσμου Ο ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙ­ΟΣ»3.

Ας πάρουμε, όμως, τ α π ρ ά γ μ α ­τ α με τη σειρά τους:

Η Νάουσα «Π όλις κειμένη δυτι- κώς της Θεσσαλονίκης, οπέχουσ α αυτής 74 χιλ ιόμετρα», λ έγετα ι τουρκιστί ΓΚΟΥΣΤΧλΣ και έχει 12.

169

Μ έρες του 1910

000 κατοίκους, από τους οποίους οι 1.500 είνα ι τούρκοι*.

Δ ιοικητικά υ π ά γετα ι στον Κ αζά της Βέροιας, α λ λ ά είναι έδρα Μουντίρη, που τότε ήταν ο Εφέν- της Ρετζέπ Ρ αγίμπ . Ο ι δημόσιες υπηρεσίες (Χωροφυλακή. Δ ασαρ­χείο , Ταχυδρομείο, Μ ονοπώλια Καπνού κ .ά .), διοικούνται από τούρκους υπαλλήλους. Α λλά έχει 'Ε λ λ η να Δ ήμαρχο α ιρετό , το θε- ολόγη Ταιάρα. Είναι γνω στό ότι η Ν άουσα από το 1860 περίπου εκλ έγει ' Ελληνα Δήμαρχο.

Την κοινωνική ζωή της πόλης την εξουσιάζει η Ελληνική Κοινό­τητα , με επικεφαλής την Δ ημογε­ροντία . 'Ο πω ς είνα ι γνω στό ο θεσμός του κοινοτικού συστήμα­τος αναπτύχθηκε γ ια λόγους ι­στορικούς στην περίοδο της τουρ­κοκρατίας. Η Κοινότητα αποτε­λούσε ουσιαστικό στοιχείο στην οργάνω ση της Ο θω μανικής Αυτο­κρατορίας. Α λλά εκτός από την δημοσιονομική αρμοδιότητα και λ ε ιτο υ ρ γ ία τη ς Κοινότητας (κ α ­τανομή, είσπραξη και απόδοση των φόρων που επιβάλλει η τουρ­κική εξουσία) όπως και την εκτέ­λεση δ ια τα γώ ν της κεντρικής ε ­ξουσίας, η Κοινότητα ε ίχε και άλ λες αρμοδιότητες που αφορούσαν την κοινωνική δράση των Ελλή­νων κατοίκων τη ς . Μέσα σ ' αυτές ήταν δασ ικά η αυτοάμυνα, η α ­πονομή τη ς δικαιοσύνης μεταξύ το ν ρα γ ιά δω ν, η εκπαίδευση, η άσκηση κοινωνικής πολιτικής, δ ι­αχείρ ισ η της κοινοτικής περιου­σ ία ς κλπ. Οι Κοινότητες διοικούν- ταν από τον κοινοτικό άρχοντα που πλαισ ιώ νονταν από συμβού­λιο ή επιτροπή (δημογέροντες, πρόκριτοι, προεστοί) και που εκ­λέγονταν από τα μέλη της Κοινό­τη τα ς . Στην όψιμη τουρκοκρατία «ο κοινοτικός χώ ρος αντανακλού­σε όλο και περισσότερο τους νέ­ους κοινωνικοπολιτικούς συσχετι­

σμούς και τα υτόχρονα γ ίνετα ι το προνομιακό πεδίο έκφρασης των κοινωνικών αντιπαραθέσεων»^.

Το ίδιο συμβα ίνει και στην πό­λη μας. Ο α γώ να ς γ ια την κατά- κτηση της εξουσίας παρουσιάζει κατά καιρούς μεγάλη έξαρση κα ι φανατισμούς. Ο ι δ ια μ ά χες ανά­μ εσα σ τα δυο κόμματα των τζορ- μπατζήδων, που είχαν ενταθεί σ τα π ρώ τα χρόνια του α ιώ να, σβήνουν σ ιγ ά - σ ιγ ά , γ ια τ ί α ν α ­δύετα ι ένα νέο κίνημα δ ια μαρτυ­ρ ία ς. το Πούπουλο που πα ίρνει και τη μορφή κόμματος α ργότερα . Ε ίναι μ ια κάποια σ υμ μ α χία των αποκλήρων, της νέας κοινωνικής τά ξης που δημιουργήθηκε με την ίδρυση της β ιομηχανίας, μικρο- κτηματιών, μικροαστών που απο­τελούν τον «χειμαζόμενο λαό». Κίνημα δ ια μ α ρ τυ ρ ία ς κατά των προυχόντων, που εκμεταλλεύον­τα ι τους άλλους και απομυζούν το «πλεόνασμα». Ο τα ξ ικ ό ς α γ ώ ­νας α ντανακλάτα ι στην πολιτική κονίστρα, μέσα σ τις εκλογές γ ια την ανάδειξη της Δ ημογεροντίας και στις δ ιάφορες κοινοτικές επ ι­τροπές ( γ ια την εκπαίδευση, τ ις εκκλησίες, την διαχείρ ιση της κοινοτικής περιουσ ίας κ λ π ) . Το1909 σ τις κοινοτικές εκλογές πλει οψήφισε η προοδευτική π α ρ ά τα ­ξη (Π ούπουλο) με επικεφαλής τον α ρ χη γό της Κων) νο Χατζη- μαλούσηβ. Το ίδιο συμβαίνει και στις εκλογές του Ιανουάριου του1910 και όλες οι κοινοτικές εξου­σ ίες παρέμειναν και π ά λ ι στα χέ ­ρ ια του «Λαϊκού Συνδέσμου». Η κοινοτική δ ια μάχη είνα ι σκληρή γ ια τ ί ο ι «τζορμποττζήδες» Ναου- σαίοι δεν καταθέτουν τ α όπλα και ενδιαφέρονται ιδ ια ίτερ α γ ια την οικονομική διαχείρ ιση των εκκλησιών, το λεγόμενο «πατγκά ρι*. Τον άλλο χρόνο το 1911, το Πούπουλο κερδίζει και τ ις δήμο τικές εκλογές και Δ ήμαρχος α να ­

κηρύσσεται ο Κων) νος X ' 'Μ αλού- σης.

ΛΑυτή η πολυτάραχη πολ ιτε ία έ­

χει μ ια σχετικά ανθηρή οικονο­μ ία , αποτέλεσμα της ανάκαμψης και απογείω σής της την τελευ­τα ία ε ικοσαετία του περασμένου α ιώ να. Έ τ σ ι , το 1910 και νω ρί­τερα λειτουργούσαν στη Νάουσα πέντε εργοστά σ ια (νηματουργεία και ερ ιο υρ γε ία ), που απασχολού­σαν 1200 β ιομηχανικούς εργά τες και ε ίχαν μ ια ετήσ ια π α ρ α γω γή α ξ ία ς 5.000.000 χρυσών δραχμώ ν.

Δεν ε ίνα ι μόνον τ α εργοστάσ ια που πα ρά γουν και εξάγουν τ α προϊόντα τους προς τη Θεσσα­λονίκη ή την ελεύθερη Ε λλάδα κα ι στις γειτονικές χώ ρες και κι­νούν την ο ικονομία τη ς πόλης. Ε ίναι και η β ιοτεχνία και το εμπό ριο που δ ια κ ινεί όλα τα παραγό- μενα προϊόντα β ιομηχανίας. Χα­ρακτηριστικό είνα ι ότι υπήρχαν 12 εμπορικοί οίκοι με κεφάλαια μ εγα λύ τερ α από 500X00 χρυσές δρα χμές κ α ι ά λ λ α είκοσι εμπορι­κά σ π ίτ ια με κεφ άλαια 25-000 - 500.000 χ ρ . δρ α χμ ές το κάθε ένα. Η πόλη ε ξ ή γ α γε στην Θ εσσαλονί­κη. στην επ α ρ χ ία κα ι στο εξω τε­ρικό β ιοτεχνικά και α γρ ο τ ικ ά ε­μπορεύματα α ξ ία ς 3.750.000 χρ . δρ α χμ ές. Κοντά σε α υτά αξιοση­μείωτη είνα ι και η κίνηση στο λιανεμπόριο. Ε ίναι χαρακτηριστι κός ο αρ ιθμός ορισμένων επ α γ ­γελμ άτω ν και επα γγελ μ α τιώ ν. Μόνον τα παντοπω λεία ανέρχον­τα ι σ τα 35 και τ α κρεοπωλεία σ τα 25, ενώ αναφέρονται 16 μυ­λω νάδες και άλλοι τόσοι ραφτά- 6ες7. ' Εχομε και δυο τραπεζίτες και πράκτορα τα ξιδ ίω ν. τον Τά­σο Μπέρο. που φρόντιζε γ ια τους μετανάστες προς την Α μερική. Η άνθηση αυτή του εμπορίου στη Ν άουσα δεν είνα ι ανεξήγητη, γ ι ­α τ ί δεν πρέπει να ξεχνάμε πως

170

Μ έρες του 1910

την εποχή εκείνη ήταν κέντρο ε­π α ρ χ ία ς, με είκοσι και πλέον χω ­ρ ιά κα ι ήταν έδρα Μουδίρη (θέ ση Ε π ά ρ χο υ ). Τα χω ρ ιά αυτά εί­χα ν άμεση επαφή με αυτήν την πόλη, όπου πουλούσαν τα προϊόν­τ α τους και προμηθεύονταν όλα τα χρειαζούμενα, ερ γα λ εία και έτο ιμα εμπορεύματα. Η Βέροια ήτα ν τότε πολύ μακριά, οι συγ­κοινωνίες υποτυπώδεις και κυρί­ως γ ια τ α ορεινά χω ρ ιά , το τρέ νο θεωρούνταν πολυτέλεια και η Θεσσαλονίκη ήταν κάπως σαν μ ια απόμακρη ξενιτιά .

Εκτός από τα πα ρα γόμ ενα 6ιο- μηχανικά και β ιοτεχνικά προϊόν­τα , στη Νάουσα π α ράγονταν και το περίφημο από χρόνια κρασί της. Περί τ ις 700.000 οκάδες ε­ξά γο ντα ι κόιθε χρόνο προς κάθε κατεύθυνση και κυρίως προς την Α ίγυπτο, όπου το εμπορεύονταν Ναουσαίοι πάροικοι. Γ ια την π α ­ρα γω γή του καλλιεργούνταν πε­ρί τ α 4.000 σ τρέμμ α τα αμπέλ ια . Π α ρ ' όλο που η Νάουσα, μ ε την πάροδο του χρόνου, πα ίρνει τη μορφή μ ιά ς αστικής πόλης, έχει και μ ια γεω ρ γ ικ ή οικονομία με τ α γύρω της 8.500 σ τρέμμ α τα καλλ ιεργήσ ιμης γ η ς . Εκτός από τα αμπέλ ια είνα ι και ο ι μπαξέ­δες. όπου ευδοκιμεί η μ ουριά κ α ι της οποία ς τ α φύλλα ήταν α π α ­ρ α ίτη τα γ ια την οικιακή σηροτρο φ ΐα , με π α ρ α γω γή 60 - 70.000 ο­κάδες κουκούλια. Δεν πρέπει να λησμονούμε και τ α έσοδα που α ­ποκομίζουν ο ι Ναουσαίοι τσ ιφ λι­κάδες. ιδιοκτήτες 9 τσιφλικιών στον κάμπο.

Γ ια να κινηθούν, όμως, η βιομη­χα ν ία , η γ εω ρ γ ία , το εμπόριο και γεν ικ ά η οικονομία ήταν α π α ρ α ί­τητοι. εκτός των άλλων και οι τε ­χνίτες, οι σ ιδεράδες, ο ι χτίσ τες, οι μαοστόιροι ο ι βαρελοποιοί, ο ι α ­ραμπατζήδες και τόσοι άλλοι, που ήταν οργανω μένοι σ τ ις συν­

τεχνίες τους.Γενικά, η όλη οικονομία της

πόλης μας την εποχή εκείνη, πα ρά τ ις ιδ ια ιτερότητές της, δεν διαφέρει και πολύ από την ο ικο­νομ ία του όλου βορειοελλαδικού χώρου, α λ λά και της βαλκανικής. Π α ρ α γω γή , οργάνω σή της, βιοτε­χνία , β ιομηχανία, εμπόριο, γεω ρ ­γ ία , δεν διαφέρουν σ τις διάφο­ρες πόλεις, χω ρ ιά και γ εω ρ γ ικ ά κέντρα. Β έβαια, πρότυπο πάντα είνα ι η Θεσσαλονίκη.

Οι βιοτέχνες και τεχν ίτες είχαν τ α χρόνια εκείνα τ ις συντεχνίες τους, με τους κανόνες κα ι τ ις συ­νήθειές τους, κατά λο ιπα της π α ­λ ιά ς φεουδαρχικής οικονομίας. Οι α γρότες, όσοι ήταν ελεύθεροι και ό χ ι κολλήγοι, δεν ήτοτν ο ρ γ α ­νωμένοι και μόνο λ ίγ ο πρ ιν από την απελευθέρωση ε ίχα ν ιδρύσει στη Νάουσα γεω ρ γ ικ ό σύλλογο με την επω νυμία «Γεωργική Έ - νωσις Ναούσης». Μόνον ο ι βιομη­χανικο ί ερ γά τες δεν κατόρθωσαν μέχρι και μ ετά την απελευθέρω­ση να συσσωματωθούν σε συνδι­κάτο, π α ρ ' όλον ότι στη Θ εσσα­λονίκη έχει ιδρυθεί από τον Μπε- να ρ ό για η περίφημη «Φεντερασι- όν». Και προσπαθούν ν α προβάλ­λουν τ ις δ ιεκδικήσεις τους μέσα από το Πούπουλο.

ΛΤο 1910 λειτουργούσαν στη Νά­

ουσα τ ρ ία ελληνικά σ χολεία (αρ- ρ ενα γω γείο ιμε οκτώ τά ξεις, παρ- θενα γω γείον με πέντε τά ξεις) με συνολικό αριθμό 800 μαθητών, ό­πως και νη πιαγω γείον με 300 παν δ ιά και 4 νη πιαγω γούς. Α ρκετοί μαθητές συνεχίζουν τ ις σπουδές τους στην γειτονική Βέροια, Θεσ­σαλονίκη και στο Μ οναστήρι. Στην Αθήνα σπουδάζουν κυρίως όσοι θέλουν να γ ίνουν γ ια τ ρ ο ί και την εποχή εκείνη τέσσερις γ ια τρ ό I θεραπεύουν τους Ναου- σαίους. Υπάρχει και ένα μικρό

Νοσοκομείο της Φιλόπτωχου Αδελ φότητος, με Φαρμακείο.

Δεν απολείπονται και τ α δ ιά ­φορα σω ματεία , οτνδρών και γ υ ­ναικών, φ ιλάνθρω πο ή πολιτικά ή πολιτιστικά, όπως σε κάθε πόλη της Μ ακεδονίας. Ο ι Ν αουσαίοι, φιλόπονοι και εργα τικο ί, είχαν και τ α καφενεία τους (τα Ο λύ­μπια του Μπέρσου, την Ομόνοια του Γουργουλιάτου, των αδελφών Β αλταδώρου κ .ά .) κα ι τ ις τα βέρ­νες. Εκεί ξεκουράζονταν από τον κάματο της καθη μερινότητας, συ­ζητούσαν, έπιναν τον καφέ τους και τα τσίπουρα ή το κρασί τους, γ ια να πάρουν κουράγιο γ α το αύριο. Ε ίχα ν και την κοινωνική τους ζωή με τ ις γ ιο ρ τές και τα πανηγύρια , τους γά μ ους και τ ις επισκέψεις, με τ α γ λ έν τ ια τους, με αποκορύφωμα τ ις Αποκριές.

Και κυλούσαν ο ι μέρες και η ζωή συνεχίζονταν. Μα κοντά στα ά λ λα , όλοι οραματίζονταν κ α ι πε ρίμεναν τη μεγάλη μέρα, την α ­πελευθέρωση α π ' τον τουρκικό ζυγό . Ό λ ο ι οραματίζονταν, μ α κανένας δεν μπορούσε να προδλέ- ψει το μέλλον.

ΛΤα παραπάνω είνα ι μ ια συνο­

πτική εικόνα της ζωής γεν ικ ά στην πόλη μας, τ α πρώ τα χρόνια του Α ιώνα μας. Π ολλοί έχουν α ­σχοληθεί εκτενέστερα καν μελε­τήσει τ ις δ ιά φ ορες ενότητες της κοινωνίας και ιστορ ίας της επο­χής εκείνης. Η προσπάθεια εδώ ήταν, μέσα σ ' α υ τά τ α λ ίγ α Kat ουσ ιαστικά , ν α συνοψίσουμε και να δούμε την πόλη μ α ς σε όλες τ ις εκφάνσεις, πολιτικές, οικονο­μικές, κοινωνικές, πολιτιστικές, όλες αλληλένδετες σε μ ια κρίσ ί­ση εποχή. Π λησιάζει η α λ λα γή πολιτικής εξουσίας.

Σ τις 17 Ο κτωβρίου 1912 η πό­λη μας απελευθερώ νεται από τον

Α Συνέχεια στην σελίδα 173

171

ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΕ ΒΙΟΤΕΧΝΙΕΣ ΚΑΙ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΕΣ ΤΗΣ ΠΡΟΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΝΑΟΥΣΑΣ ΚΑΙ ΟΕΣΣΑΑΟΝΙΚΗΣ

Ano τα μέσα ακόμη της Τουρ­κοκρα τία ς μέχρι τέλος αυτής στην Νάουσα, α λ λά και στην Έ δ εσ σ α και Βέροια, πα ρα τη ρ είτα ι μ ια α ­νάπτυξη ποικίλων Βιοτβχνιών.

Π ολλές φορές αναρωτήθηκα ό­πω ς κα ι άλλοι γ ια το πω ς σ ' α υ ­τές τ ις πόλεις, ιδ ίω ς στην Νάου­σ α και στην Έ δ εσ σ α , αν απτό- χθησαν β ιοτεχνίες και β ιομηχανί­ες διαφόρων κλάδων γ ια τ ις ο­ποίες δεν εμφανίστηκαν σ υ γκ ε­κριμένα στο ιχεία . Κατά την γνώμη μου είνα ι πρώ τον η ύπαρξη ω ς κι­νη τήριας δύναμης το νερό, αφού η ηλεκτρική ενέργε ια δεν είχε μπει ακόμη στην ζωή την εποχή εκείνη . Απόδειξη η ύπαρξη κατά μήκος τη ς Α ράπιτσας των βιοτε­χνιών των Μποηοητών (τελειοποί­ηση των σ α γα κ ιώ ν), των νεροτρι­βών και των υδρόμυλων.

Δεύτερον η θέση του Βερμίου παράπλευρα των κεντρικών αρτη­ριώ ν που π α ρ είχα ν λόγους ασφ α­λ ε ία ς κ α τά την Τουρκοκρατία, α λ λ ά και η κοντινή απόσταση α ­πό το λ ιμ ά νι τη ς Θ εσσαλονίκης.

Β ιοτεχνίες που ά λ λες μεν στη­ρίζονταν στην επεξεργα σ ία ντό­π ια ς π α ρ α γ ω γ ή ς όπως π .χ . η ο ι­νοποιία κα ι η μ ετα ξο υ ρ γία και ά λ λ ες που ε ισ ή γ α γ α ν την πρώτη ύ­λη τους, όπω ς η υφ αντουργία και η ΟΠΛΟΥΡΓΙΑ, α λ λ ά και μερικές ά λ λ ες που εμφανίστηκαν και έζη- σαν κ α τά δ ια σ τή μ α τα .

Μ ια τέτο ια μικρή β ιοτεχνία που υπήρχε, ήταν και η σαπουνοποιΐα του ποοτπού μου Κών)τίνου Βαλ- ταδώ ρου που λειτουργούσε στα σημερινά Βαλτοίδωρέϊκσ μέχρι το 1 885. Ε γώ θυμήθηκα ένα στενό­

μακρο καζάνι με κάποιες χ ά λ κ ι­νες σωληνώσεις του και εξαρτή­ματα που ο π α τέρ α ς μου τ α πού­λησε σ ε χαλκόμ ατά δες Τ σ ιγ γ ά ­

νους, καθώς και μ ια ξύλινη σκα-

ΤουΑ γ γ έ λ ο υ Δ. Β α λτα δώ ρου

λιστή σ φ ρ α γ ίδ α με τουρκικά γ ρ ά μ μ α τα που δυστυχώ ς χάθηκε στην μεγάλη π υ ρ κ α γιά .

Η πρώτη ύλη ήταν ζω ικά λίπη ιδ ίω ς «χοιρινός παστός», που τον διατηρούσαν (τον πάστωναν) σε γούρνες και τον σκέπαζαν μα χώ ­μα γ ια την διατήρησή του κ α ι τον ξεσκέπαζαν γ ια την επεξερ­γ α σ ία του η οποία εγ ίνετο κατά χρονικά δ ια σ τήμ ατα . Το παραγό- μενο μ ίγ μ α χυνόταν σε ξύλινα λούκια και αφού πάγω νε, επωλεί- το σ τα μπακάλικα ,

Στην κατοχή με την έλλειψη των πάντων μερικοί Ναουσαίοι και α ­πό τ ις Κοινότητες, ήρθαν και πή­ραν την συντοτγή από τον πα τέρα μου γ ια δική τους χρήση.

Το θέμ α όμω ς που παρουσιάζει μ εγάλο ενδιαφέρον και όχ ι μόνο γ ια την Νάουσα, ε ίνα ι η π α ρ α γω γή όπλων (οπλουργία) στην προεπαναστατική περίοδο. Μ ια κα ταπληκτική β ιοτεχνία , τόσο από απόψεως τεχνολογία ς, όσο και α ­πό οργάνω ση.

θ α πρέπει και ε ίνα ι καιρός ν ' αρχίσ ει μ ια έρευνα πάνω στο θέ­μα αυτό με ανάθεση σε έμπει­ρους ερευνητές και φυσ ικά με την προϋπόθεση της δ ι σβέσεως χρη μ αττικού κονδυλίου.

Μ αθητής ακόμη, ά κ ο υ γα τους

γέρους Ναουσαίους καθισμένους τα καλοκαίρ ια στο παλιό Κιόσκι κάτω α π ' τα π λα τά ν ια του προς την πλευρά του «κατήφορου Λόγ­γου» τ ις δ ιάφορες ιστορίες τους. Π ολλές φορές περνούσε η αναφο­ρ ά στο θ έμ α αυτό με αφ ηγήσεις των γονιώ ν τους και των παππού­δων τους που και α υ το ί τ ις είχαν πάρει α π ' τους γεννήτορές τους. Α π ' ότι διαπιστώ θηκε, επρόκειτο γ ια .μια καταπληκτική οργάνωση συντεχνιακής - συνετα ιρ ικής μορ­φής που λειτουργούσε στην π α ρα νομία . Σε συγκεκριμένες γ ε ιτο ν ι­ές και σ π ίτ ια γ ινότα ν η τμ ημα τι­κή κατασκευή. Αλλού «τα λα- μιά» - «κάνες», αλού τ α «κοντά­κια» (οι υποκόπανοι), αλλού τα «πετεινάρια» και τ α ά λ λ α εξαρ­τή μ α τα .

Ό λ η δε αυτή η π α ρ α γω γή με­τά τη συναρμολόγηση επωλείτο υπό εν ια ία διαχείρηση σ τα Βαλ­κάνια και στην Κεντρική Ευρώπη μ εισφερόμενη μέσα σε βαρέλ ια του κρασιού.

Και φθάνουμε στην β ιομηχανι­κής μορφής ανάπτυξη της Νά­ουσας που κυρίω ς περ ιορ ίζετα ι στην επεξερ γα σ ία του βάμβοοκος και του μαλλιού, τόσο στον πρω ­τογενή τομέα, όσο και στην τελι­κή φάση.

Στην περίπτωση αυτή απλώ ς μνημονεύουμε (διότι έχουν από άλλους ανοοφερθεί λεπτομερώ ς), τ ις βα μβακουργίες Λ όγγου - Κύρ τση - Τουρπάλη. Μιπίλη · Τσίτση. Γκούντ,α . Κ αράτζα, Κοκκίνου - Λαπταβίτσα, τ ις ερ ιουργίες Λανα­ρ ά - Κύρτση και εριοκλωστήρια ΑΦ&Μ Χρήστου Λαναρά, την σχοι

172

Β ιοτεχνίας και Β ιομηχανίες

νοπσιΐα ΚοκκΙνοο - Πλοττσούκα - Τουρπάλη και ένοον αρ ιθμό υδρό­μυλων, καθώς και μερικές βιοτε­χνίες επεξεργα σ ία ς υποπροϊόντων άλλω ν βιομηχανιών.

Σημαντική όμω ς βιομηχανική παρουσία συναντάμε καπά την προπολεμική εποχή, Ναουσαίων στην Θεσσαλονίκη, όπου από τ α χρόνια της τουρκοκρατίας, δρού- σε δυναμικά στην οικονομία της μ ια α ρ κ ετά μεγάλη π α ρ ο ικ ία Να- ουσαίων. Δυστυχώς πλήρη στοι­χ ε ία αυτής δεν ερευνήθησαν μέ­χ ρ ι σ τιγμ ή ς κα ι α υτά που αναφ έ­ρω μου εδόθησαν από το φ ίλο και συμπατριώ τη μ α ς Γεώ ργιο Οικο- νομίδη, άλλοτε Πρόεδρο του συλ­λόγου τω ν Ναουσαίων της Θεσ­σαλονίκης, ενός συλλόγου που δι- ακρίθηκε γ ια την μ εγά λη του προ αφορά στην κατα γραφ ή ιστορι­κών στοιχείω ν τη ς Π α τρ ίδα ς μας, α λ λ ά και γ ια την περίθαλψη των Ναουσαίων κ α τά την περίοδο του 1949.

Έ τ σ ι εδώ μπορούμε να μνημο­νεύσουμε την β α μβα κουργία των Δημητρίου, Α ναστασίου και Χρι­στόδουλου Τσίτση, π α ρα κλά δι της ο ικογένειας των Τσιτσαίων της Νάουσας, Ε ξ ' αυτών δ ε ο Ανα­στάσιος Τσίτσης, διετέλεσε και Πρόεδρος της Διεθνούς Έ κ θεσ η ς Θεσσαλονίκης. Επίσης οι αδελφοί Ηρακλής, Χριστόδουλος κα ι Λυσί­μαχος Χατζηδη μούλας που ίδρυ­σαν την ομώνυμη βιομηχανική μο νάδα βάμβακος στην Θεσσαλονί­κη, α λ λ ά κα ι υπό την διεύθυνση του υιού του πρώτου Κωνσταντί­νου Χατζηδη μούλα, ίδρυσαν το ιστορικό μηχανουργείο κ α ι χυτή­ριο της ΕΣΤΙΑΣ, μοναδικό στον Βορειοελλαδικό χώ ρο γ ια την υ­ψηλή τότε τεχνο λο γ ία του, ένεκεν τη ς οπ ο ία ς και της ανετέθη με την επέμβαση του Ελευθερίου Βενιζέ- λου η κατασκευή τη ς πρώ της σι-

δηροκατασκευαισμένης γέφ υρας των Σ.Ε.Κ. στον Αξιό.

Α λλά εκτός από τ ις δρα σ τη ρ ι­ότητες των Ναουσαίων στο κ ρ α ­σί και στο ούζο και εδώ Θα πρέ­πει ν α αναφέρουμε την μεγάλη β ιομηχανία Μ πουτάρη. Και η μπύ ρα δεν έμεινε έξω από τ ις δ ρ α ­στηριότητες τω ν Ναουσαίων. Μβ- τ ά τον μεγάλο πόλεμο ιδρύεται

Λ Σ υνέχεια από την σ ελ ίδα 171

τουρκικό ζυγό . Ημερομηνία ση­μαδιακή . Α ρχίζουν οι α λ λ α γ ές στη ζωή της πόλης, που είνα ι δ ι­άφορες και πο ικ ίλες. 'Α λλες α ­πότομες και φανερές κα ι άλλες ανεπαίσθητες, α λ λ ά βαθειές. Α­κολουθούμε το ρυθμό κ α ι τ ις τύ­χ ες της Π α τρ ίδα ς μας πλέον.

Μ ετά την απελευθέρωση συμ­βαίνουν τόσα πολλά , ώστε ν α μή βλέπουμε τ ις βαθειές α λ λ α γές στη ζωή μας. Μόνον ύστερα από το 1920 ίσως συνειδητοποιηθούν α υτές και η σ ημ ασ ία της σ η μ αδι­ακής ημέρας της 17 Ο κτωβρίου 1912.

Σ η μ ε ιώ σ ε ις κ α ι Π α ρ α π ο μ π έ ς

1. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΑ: Η. Νικο- λοιτ ούλου «Δομές και Θεσμοί στην Τουρκοκρατία» - Ε. Στουγιαν-

στην Θεσσαλονίκη εργοστάσιο μπύρας από τους αδελφούς Πλα- τσούκα μ ε φ ίρμα « Ό λ υ μ π ο ς Νά­ουσα» της οποίας παρακλάδι μπο ρεί ν α θεωρηθεί και το εστια τό­ριο « Ό λ υ μ π ο ς Νάουσοτ», ατού ο­ποίου μάλιστα την ίδρυση συνέ­βαλε ο επ ί χρόνια επ ιχειρηματίας μεγάλω ν ζυθεστιατορίων συμπο­λ ίτη ς μας Θ εόδωρος Τρόμποακας.

νάκη άρθρο ΝΑΟΥΣΑ στο Μακεδο­νικόν ιΗμερολόγιον 1911 - Παν. Δε- κάζσυ «ίΗ Νάουσα της Μακεδονί­ας» 1913-Σ τ. Αποστόλου «Πτυ­χές από την ιστορία των παρατα­ξιακών αντιθέσεων στη Νάουσα 1670- 1918» εκδ. 1994.

2. Το έργο του ΗΟΒδΒΑν/Μ δεν έχει ιμεταφραστεί στα Ελληνικά.

3. Στοιχεία για το Πούπουλο στο διδλίο του Στ. Αποστόλου.

4. Σχετικά με τον πληθυσμό της Νάουσας το 1910: ο Ε. Στουγιαν- νάκης τον υπολογίζει σε 10.000, ενώ ο Δεκαζος και Ιγγλέσης στον ■«¡ΟΔΗΓΌ της Ελλάδος» εκδ. 1911 σε 12.000.

5. βλ. Νικολόπουλο σ. 52, 53 κ. επομ.

' 6. Τουσίμης στη «ΜΙΑΟΥΣΤΑ» τ. 69/1994.

7. Στον ΟΔΗΓΟ της ΕΛΛΑΔΟΣ του Ν, Ιγγλέση εκδ. 1911.

ΜΕΡ Ε Σ ΤΟΥ 1910

173

Η βιομηχανική ανάπτυξη της Νάουσας ηοι της Αυιηάς Κεντρικής Μακεδονίας στα τέάη της τουρκοκρατίας

(Φαινόμενο και Αιτιολογία)Β ' Μ έρος

Η βιομηχανική ανάπτυξη της Μακεδονίας στις τελευταίες δεκαετίες της τουρκοκρατίας, δημιουργεί πολλά δυσεπίλυτα εραχτήματα στο σύγχρονο ερευνη­τή: Καταρχήν (και χωρίς καμία δόση σωβινισμού) γεννάται το ερώτημα γιατί ανέπτυξαν βιομηχανία μόνο οι "Ελληνες από όλες τις εθνικές Κοινότητες (Millet) της τουρκοκρατούμενης Μακεδονίας, δεδομ- νου ότι στην τότε πολυεθνική Μακεδονία κατοικούσαν "Ελληνες, Βούλγαροι, λίγοι Σέρβοι στα βόρεια, μια μεγάλη εβραϊκή κοινότητα στη Θεσσαλονίκη (και δευτερευόντως στην Καβάλα, τις Σέρρες, τη Βέροια και το Μοναστήρι) και, φυσικά, οι Οθωμανοί. Από όλους αυτούς βιομηχανικά αναπτύχθηκαν μόνο οι Έλληνες, ενώ το εβραϊκό στοιχείο παρουσίασε τεράστια πρόοδο στο εμπόριο, αλλά είχε μικρή συμμετοχή στη βιομηχανία (κυρίως η οικογέ­νεια Αλλατίνη). Από την άλλη πλευρά προξενεί εντύπωση η οικονομική στασιμότητα του πολιτικά κυρίαρχου οθωμανικού στοιχείου, δεδομένου ότι οι Τούρκοι από το 14 ο /15ο αι. (εποχή της κατάχτη­σης της Μακεδονίας) μέχρι τις αρχές του 20ου αι. παρϊμειναν δημόσιοι υπάλληλοι, γεωργοί ή -στην καλύτερη περίπτωση- φεουδάρχες. Επίσης γεννάτα. το ερώτημα ·με ποιο τρόπο συγκεντρώθηκαν τα κε­φάλαια για την ίδρυση των βιομηχανιών. Η πρωτο­πόρε ία του Ελληνικού στοιχείου στην εκβιομηχάνιση της Μακεδονίας και το θέμα της συγκέντρωσης των κεφαλαίων, νομίζω ότι βρίσκουν την εξήγησή τους στο φαινόμενο μετανάστευσης, το οποίο διόψινε μό­νο τους Έλληνες και όχι τα άλλα Millet της οθωμα­νικής Μακεδονίας.

"Ηδη από το 17ο/18ο αι. δυναμικά στελέχη του ελληνισμού της Μακεδονίας μετανάστευσσν σε π ό­λεις της Βόρειας Βαλκανικής (Βουκουρέστι, Ιάσιο, Ζέμουν, Σεράγεβο, Φιλιππούπολη), της Κεντρικής Ευρώπης (Βιέννη, Τεργέστη) και κυρίως της Αίγυ­πτου μάλιστα, η μετανάστευση αυτή εντάθηκε μετά την καταστροφή της Νάουσας το 1822 εξαιτίας ακρι­βώς του λόγου αυτού. Στις νέες τους πατρίδες οι Μσ- κεδόνες μετανάστες ίδρυσαν πλούσιες παροικίες και εμπορευόμενοι κυρίως προϊόντα της Μακεδονίας (π. χ. τα φημισϊμένα κρασιά Ναοϋσης, βαμβάκι, υφά­

σματα), κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν μεγάλα κε-

φάλαια. Ιδιαίτερα σημαντική ήταν η μετανάστευση προς την Αίγυπτο, όπου μάλιστα ιδρύθηκε η Μακε­δονική Αδελφότητα ΚαΤρου «Ο Μέγας Αλέξανδρος», μέλη της οποίας ήσαν πολλοί πλούσιοι Ναουσαίοι έμπορο: (Αποστόλου: 10, Γκούτας: 108, Στουγιαν- ιάκης 1924, Δεκάζος 191ι3)' έτσι, π.χ. ο Ναουσαί- ος πρωτοπόρος βιομήχανος Τουρπάλης είχε προη­γουμένως μεταναστεύσει στην Αίγυπτο. Στα τέλη, λοιπόν, του 19ου αι., όταν αυτοί οι μετανάστες α­πέκτησαν ιμεγάλες περιουσίες και πείρα στο εμπό-

Τ ου Γ εω ρ γ ίο υ Μ Ιντση Δ ικ α σ τή

Διπλωματούχου Μεταπτυχιακών Σπουδών

ριο των υφαντουρyικών προϊόντων (η Αίγυπτος μά­λιστα ήταν βαμβακοπαραγωγός χώρα) και λόγω του ευνοϊκού επενδυτικού κλίματος στην Οθωμανική Αυτοκρατορία (Tanzimat, Hatti -Hymayun) και των ευνοϊκότερων προϋποθέσεων στη Μακεδονία (υδατο­πτώσεις, βαμβακοκαλλιέργεια), αποφάσισαν να ι­δρύσουν κλωστοϋφαντουργίες στην ιδιαίτερη πατρί­δα τους. Συνήθως διατηρούσαν και τους εμπορικούς οίκους τους στο εξωτερικό, με τους οποίους εξασφά­λιζαν αγορές για τα βιομηχανικά προϊόντα της Μα­κεδονίας· έτσι, σναφέρεται ότι το 1910 στη Νάουσα υπήρχαν 12 μεγάλοι εμπορικοί οίκοι με κεφάλαια πάνω από 500.000 χρυσές δραχμές ο καθένας, κα­θώς και πολλοί μικρότεροι οίκοι (Γκούτας: 108),Επομένως, η βιομηχανική ανάπτυξη της Μακεδονίας οφείλεται σε κεφάλαια Ελλήνων, τα οποία όμως συγ­κεντρώθηκαν με τη μετανάστευση στο εξωτερικό και χάρη στο εμπόριο. Ως δευτερεύων παράγοντας μπο­ρεί να θεωρηθεί και η γνώμη του Ε. Στουγιαννάκη (Οικονόμου: 7) ότι οι πρώτοι Ναουσαίοι επενδυτές επηρεάσθηκαν από το βιομηχανικό κλίμα που επι­κρατούσε τότε στον Πειραιά, γιατί από το λιμάνι αυτό προμηθεύθη<αν τα πρώτα μηχανήμαπά τους. Πιθανότερο, ωστόσο, φαίνεται ότι επηρεάσθηκαν α­πό το βιομηχανικό κλίμα της Αγγλίας, όπου μετα­ποιούνταν το βαμβάκι που παρήγαγε ο κυριότερος τόπος μετανάστευσής τους, δηλαδή η Αίγυπτος (αγ­γλική αποικία από το 1882).

Επίσης, εντύπωση προκαλεί η σχεδόν ταυτόχρο­νη εμφάνιση της βουλγαρικής προπαγάνδας στη Μα­κεδονία (1870 η ίδρυση της Εξαρχίας) ιμε την πρώ­τη εμφάνιση της βιομηχανίας (1Β74 στη Νάουσα)·

174

δεν υπάρχει, όμως κανένα στοιχείο που να υποδηλώ- νει σύνδεση των δυο αυτών γεγονότων, ούτε μπορεί η εκβιομηχάνιση να θεωρηθεί ως άμεση και οργανω­μένη αντίδραση του ελληνισμού στη βουλγαρική προ­παγάνδα ικαι ούτε υπάρχει η παραμικρή ένδειξη (σε προξενικές εκθέσεις κ,τ.λ.) , περί εισροής κεφαλαίων στην τουρκοκρατούμενη Μακεδονία από το ελεύθερο ελληνικό κράτος του Νότου, το οποίο εξάλλου' τότε βρισκόταν σε δεινή οικονομική θέση και κάθε άλλο παρά μπορούσε να ασκήσει επιθετική επειόυτική πο­λιτική, που θα αποσκοπούσε σε εθνικά οφέλη. Η εμ­φάνιση της βιομηχανίας, οφειλόταν καθαρά στην ι­διωτική πρωτοβουλία πλουσίων Ελλήνων από την ί­δια τη Μακεδονία, μεταναστών στην Ευρώπη ή την Αίγυπτο, και απλώς συνέπεσε χρονικό με τημ έναρ­ξη των εθνικών ανταγωνισμών στη Μακεδονία, αλλά ταυτόχρονα αποδεικνύει τον πολύπλευρο δυναμισμό του ελληνικού στοιχείου στην ίδια περιοχή

Η οικιακή βιοτεχνία υφαντουργίας ήταν, όπως προαυόφερθηκε, διαδομένη σε όλη τη ΛΛακεδονία πο­λύ πριν το 19ο αι. Όμως, πρώτοι οι Ναουσαίοι ή- σαν εκείνοι που κατόρθωσαν· να εξυψώσουν την πρω­τόγονη αυτή βιοτεχνία σε σύγχρονο - για τα δεδομέ­να της εποχής - βιομηχανικό επίπεδο επιπλέον, Να- ουσαίόί ήσαν οι βιομήχανοι που ίδρυσαν τα πρώτα εργοστάσια στις γειτονικές πόλεις ’Εδεσσα και Βέ­ροια. Γεννάται, .λοιπόν, το εύλογο ερώτημα για ποιο λόγο η Νάουσα έγινε πρωτοπόρος της εκβιομηχάνι­ση; σε όλες τις περιφερειακές (πλην Θεσσαλονίκης) πόλεις της Μακεδονίας. Μια πιθανή απάντηση θα ε­ξηγούσε την απορία αυτή με τις υδατοπτώσεις (κα­ταρράκτες), οι οποίες προσέφεραν δωρεάν κινητήρια ενέργεια' όμως, υδατοπτώσεις και .μάλιστα πολύ κα­λύτερες υπήρχαν και στην 'Εδεσσα και σε μικρό βαθμό στη Βέροια και, εντούτοις, στις πόλεις αυτή η βιομηχανία «εξήχθην από τη Νάουσα, Η απάντηση και αυτού του ερωτήματος, νομίζω ότι βρίσκεται στο γεγονός της έντονης μετανάστευσης των Ναουσαίων το 18ο/19ο αι., σημείο στο οποίο υστερούσαν ση­μαντικά ο ι Εδεσσα ίο ι και οι Βεροιώτες' φαίνεται, μά­λιστα, ότι η καταστροφή της Νάουσας το 1822 από τον Εμπού Λουμπούτ Πασά (Μίντσης 1993 : 7) συ- νετέλεσε αποφασιστικά στη μετανάστευση των Να­ουσαίων προς το εξωτερικό, οι οποίοι, αφού πλούτι­σαν, άρχισαν από τη δεκαετία του 1870 να επενδύ­ουν τα κεφάλαιά τους στην ιδιαίτερη πατρίδα τους επωφελούμενοι των υδατοπτώσεων της Νάουσας. Βέ­βαια, την Ιδια περίοδο ζούσαν στην Ευρώπη και την Αίγυπτο πολλοί πλούσιοι ' Ελληνες μετανάστες από την Κοζάνη και την ’ Ηπειρο, αυτοί όμως δεν ακολού-

θτσαν το δρόμο των Ναουσαίων επιχειρηματιών, για­τί στις ιδιαίτερες πατρίδες τους δεν υπήρχαν υδατο­πτώσεις (έτσι πολιλοί α π ’ αυτούς έγιναν εθνικοί ευ- εργέτες, π,χ. Αβέρωφ, Τοσίτσας, Σίνας, Χαρίσης).

Ίσως μάλιστα, οπτό ψυχολογική άπο-μη να συ- νετέλεσε στην πρωτοπορία της Νάουσας στον τομέα της βιομηχανίας η εθνική ομοιογένεια της πόλης αυ­τής, η οποία κσποικούνταν αποκλειστικά από ελλη­νόφωνους Έλληνες, ενώ δεν υπήρχαν ούτε Τούρκοι, ούτε Βούλγαροι (Η Νάουσα τελούσε υπό την προ­στασία της μητέρας του Σουλτάνου Βαλιντέ Χσνούμ και απολάμβανε πολλών προνομίων)· η ασφάλεια, λοιπόν, που παρείχε αυτή η εθνική ομοιογένεια σε μια εποχή τρομερά ταραγμένη και σε ,μια περιοχή, ό­που διεξαγάταν ανταρτοπόλεμος, πιθανόν να βάρυνε στην απόφαση για ίδρυση των πρώτων βιομηχανιών στη Νάουσα. Όμως, οστό τις τρεις προϋποθέσεις που κατέστησαν τη Νάουσα το πρώτο βιομηχανικό κέντρο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ( [α] μετανά­στευση λόγω της καταστροφής του 1822 [β] υδα­τοπτώσεις, [γ] εθνική ομοιογένεια) η τελευταία προϋπόθεση υπήρχε πλέον σε όλη τη ΛλακεδονΤα με­τά την απελευθέρωση του 1912 και τις επσκόλουθες ανταλλαγές πληθυσμών· έτσι, στο μεσοπόλεμο η Έδεσσα ξεπερνά τη Νάουσα σε βιομηχανική παρα­γωγή, γιατί είχε καλύτερες υδατοπτώσεις και ασύγ­κριτα καλύτερη γεωγραφική θέση (η Έδεσσα δε­σπόζει στο οδικό και σιδηροδρομικό δύκτιο μεταξύ Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας). Μάλιστα, είναι χαρακτηριστικό ότι ο ιστορκός της Έδεσσας κα. της Νάουσας Ευστάθιος Στουγιαννάκης είχε προβλέ- ψει την υπεροχή της Έδεσσας ήδη από το 1911 σε ένα κείμενό του στο «Μακεδονικό Ημερολόγιο», το οποίο αναδημοσιεύθηκε στη «Νιάουστα» το 1981/82 (Οικονόμου).

Η ακμαία βιομηχανία κλωστοϋφαντουργίας της Κεντρικής Μακεδονίας καταστράφηκε ολοκληρωτικά τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες λόγω της έλλει­ψης τεχνολογικού εκσυγχρονισμού των εργοστασίων, λόγω της εφεύρεσης νέων πλαστικών υφαντουργικών •νών (ραιγισν, τσελβολ κ,τ.λ.), τα οποία κυριάρχη­σαν στη διεθνή αγορά εκτοπίζοντας τα κλασσικά μάλλινα και βαμβακερά προϊόντα, λόγο της αδυνα­μίας ανταγωνισμού, έναντι των εισαγόμεικον προϊόν­των και έναντι των ^Κεντρικών» υφαντουργιών του Πειραιά και της Πάτρας καί, τέλος, λόγω της απαλ­λοτρίωσης όλων των υδατοπτώσεων από τη Δ,Ε.Η το ! 954. (Μίντσης 1992: 128). Με την πάροδο του χρόνου τσ άλλοτε ακμαία εργοστάσια των τριών πό­λεων του Βερμίου έκλεισαν καταδικάζοντας την πε­

Η βιομηχανική ανάπτυξη τη ς Νάουσας

175

Η βιομηχανική ανάπτυξη τη ς Νάουοας

ριοχή στην - ευτυχώς πρόσκαιρη - οικσνομική υπανά- τττνξη wat τον πληθυσμό στη μετανάστευση. Σήμε­ρα, μόνο η Νάουσα μπορεί να υπερηφανευθεί ότι εξα­κολουθεί να 'διαθέτει βιομηχανία υφαντουργίας, ενώ στις άλλες πόλεις δεν απομένουν παρά μόνο χαλά­σματα για να υπενθυμίζουν την παλιά βιομηχανική ακμή των πόλεων αυτών, γεγονός που είναι και αυτό ακόμη σημαντικό, γιατί σύμφωνα με τη γνωστή φρά­ση του S. Giedion «Μια κοινωνία που χάνει τη μνή­μη της δεν είναι σε θέση να γνωρίζει που βρίσκεται και που πηγαίνει. Είναι πολύ λιγότερο υττεύίλινη από το ζώο που πιροχωρά με τη βεβαιότητα τουλάχ ιστσν του ενστίκτου» ( Παλάσκας: 28).

•· Β ιβ λ ιο γρ α φ ίαΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΣΓΕίΡΓΙΟΣ; «Ο Λαϊκός Σύνδεσμος

Ναούσης « Ά γ ιο ς Δημήτριος» (πούπουλο) και το ιδεολογικό του υπόβαθρο», περιοδικό «Ν1ΛΟΥΣΤΑ» τεύχος 34, 1986, Νάουσα.

ΓΚΟΥΤΛΣ ΑΧΙΛΛΕΑΣ: «Διακίνηση του εμπορί­ου στη Ν ιάουστα του περασμένου α ιώ να», περ ιοδ ι­κό «ΝΙΛΟΥΣΤΑ», τεύχος 56, 1991 Νάουσα.

ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ: «Η Κεντρική και Δυτική Μ ακεδονία κατά του Ε β λ ιγ ιά Τσελεμπή», Θεσσαλονίκη 1974.

ΔΕΚΛ20Σ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ: «Η Ν άουσα τη ς Μα­κεδονίας; Ο ικονομολογική Μελάτη», Αθήνα, 1913.

ΖΑΡΚΑΔΑ - ΠΙΣΤΙΟΛΗ ΧΡΙΣΤΙΝΑ; «Ε ργοστά­σ ια Κλωστοϋφαντοοργίοος στην Έ δεσ σ α » , περ ιοδι­κ ό «Α ρχαιολογία», τεύχος 18 (1986), σελ. 3 7 -4 7 .

ΓΟΥΝΑΡΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ: «Social and Economic developements in Macedonia 1871 - 1912. The Role of the Railways», διδακτορική δ ια τρ ιβή , Oxford 1988. «Οικονομικές εξελ ίξεις στη Μ ακεδονία», σελ. 58 - 83 στο σ υλλογικό έργο «Η νεότερη κ α ι σύγ­χρονη Μ ακεδονία», τομ . Α ', Θεσσαλονίκη 1992.

ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ KJGE. ΠΕΛΛΑΣ - ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΝΕ ΠΕΛΛΑΣ: «Το

εργα τικό κίνημα της Έ δ εσ σ α ς 1905 · 1965», Νοέμ­βριος 1988 (χω ρ ίς τόπο έκδοσης).

ΚΑΑΟΓΗΡΟΥ Ν. - ΝΟΜΙΚΟΣ Μ ,: «¡H Ν άουσα της Μ ακεδονίας: Από την αυτόνομη κοινότητα της Τουρ κοκρατίας στη νεοελληνική βιομηχανική πόλη», π ρακτικά του Συνεδρίου «Νεοελληνική Π άλη: Ο θω­μανικές κληρονομιές κα ι Ελληνικό Κράτος», τομ. Α ' Αθήνα 1985, σελ. 257 - 272.

ΚΙΤΓΙΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ: « Ιστορία της Ο θωμανι­κής Au toκατορίας», Αθήνα, 1988.

ΜΙΝΊΣΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ: « Ιστορία του Μ ακεδονι­κού Ζητήματος», Θεσσαλονίκη. 1990. «¡80 Χρόνια Ελεύθερη Έ δ εσ σ α (Σύγχρονη ιστορία της πόλης και της περιοχής», Έ δ ε σ σ α 1992 (έκδοση Δήμου Έ δ ε σ σ α ς ) . «Η Επανάσταση του 1821 ως αφ ετηρία της εθνικής αποκατόΐστασης του Μ ακεδονικού Ελ­ληνισμού», Θεσσαλονίκη 1993 (έκδοση της Ε τα ι­ρ εία ς Μ ακεδονικών Σ πουδώ ν).

ΜΟΣΚΩΦ ΚΩΣΤΚΣ: «Θεσσαλονίκη: Τομή της με- τα πρα τική ς πόλης», Αθήνα, 1978. « Ιστορία του Κι νήματος της εργα τ ικ ή ς τάξης», Θεσσαλονίκη 1979.

ΜΠΑ1 ΤΣΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ: «Η β ιομηχανία της Νάουσας πριν το 1940», περιοδικό «ΝΙΑΟΥΣΤΑ», τεύχος 49, 1989, Νάουσα.

ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ; « Έ ν α άγνω στο κείμενο του Ε. Σ τουγιαννάχη γ ια τη Νάουσα», π ε ­ριοδικό «ΝΙΛΟΥΣΤΑ», τεύχος 18, 1982, Νάουσα,

ΠΑΛΑΣΚΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ; «Οι πρώ τες β ιομηχανι­κές εγκ α τα σ τά σ εις στην Κεντρική Μ ακεδονία (19ος - 20ος α ι.)» , περιοδικό «Α ρχαιολογίαν, τεύ­χο ς 18 (1986), σελ. 28 -36.

ΣΤΑΛΙΔΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ; «Η Έ δ ε σ σ α σ τα χρόνια της Τουρκοκρατίας», Έ δ εσ σ α , 1988.

ΣΤΟΥΓIΛΝΝΑΚΗΣ ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ; «Η Νάουσα», Μακεδονικών Ημερολόγισν, 1911 σελ. 144-157. « Ι­στορία της πόλεω ς Ναούσης», Θεσσαλονίκη 1924. « Έ δ εσ σ α η Μακεδονική εν τη Ιστορία», θεσ οαλο νίκη, 1933.

176

Αρχείο του Μακεδονικού--- -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------

αγώνα περιοχής ΝαούσηςΗ α ν έ κ δ ο τη ε μ η ιο τευ τ ικ ή α λ λ η λ ο γ ρ α φ ία τ ο υ Κ α π ετά ν Α κ ρ ίτα , (Κ ώ στα Μ αζαράκη) μ ε τ ο Π ρ έ ξ ε ν ε ίο θ ε σ ) κ η ς

Μ άιος 1905 - Σ ε π τ έ μ β ρ ιο ς 1905

Α 'Σταθερή πρόθεσις της Σ υ ν ε ­

κτικής Επιτροπής, του περιοδικού μας είνα ι να στρέψουμε ένα μττο- ρικό ερευνητικό φακό και στην περίοδο του ένοπλου Μακεδονικού Α γώ να 1904 - 1908.

Έ τ σ ι , αποφασίσαμε, με τη βο­ή θε ια του συνεργάτη μ α ς Γιώρ­γου Τουσίμη, να συγκεντρώσου­με κα ι ν α ενοποιήσουμε τη διά- σπαορτη σε δ ιά φ ορα α ρ χ ε ία α νέ­κδοτη εμπιστευτνκή α λλη λογρα ­φ ία που αφ ορά το «Κέντρο Ναού­σης» και τη δ ιεξα γω γή του Α γώ ­να στην περιοχή μ α ς.

Σκοπός τη ς προσπάθειας αυτής είνα ι η συγγραφ ή , βάσει αυτών τω ν αδιάψευστων γρα πτώ ν τεκ­μηρίων, αυθεντικής και υπεύθυ­νης τοπικής ιστορ ίας του Μ ακεδο­νικού Α γώνα, ούτως ώστε να α- ποτιμηθεί η προσφορά της π έρ α από σκοπιμότητες και π λα σ μ α τι­κές δ ια σ τάσ εις .

Λ

Σή'μερα βρισκόμαστε στην ευ­χάριστη θέση ν α α να γγε ίλο υ μ ε ότι από το παρόν τεύχος, α ρχίζε ι η δημοσίευση του προϊόντος της έρευνας αυτής, κα τά χρονολογ ι­κή σ ε ιρά και κατά λλη λα σ χολ ια ­σμένο και υπομνηματισμένο.

θ α παρουσιάσουμε σε συνέχει­ες ενοποιημένη την α λ λη λογρα ­φ ία με το Προξενείο Θεσσαλονί­κης του Κ απετάν Α κρ ίτα - Κώστα Μ αζαράκη, ο οποίος, ως γνωστό, εγκα ιν ία σ ε με το σώ μα του, τον

Μάιο του 1905, την οργανω μένη βάσει σχεδίου ένοπλη δράση στην περιοχή μας.

Ο Καπετάν Α κρίτας διετέλεσε α ρ χη γό ς και πορέμεινε δρών με το σώ μα του στο Βέρμιο από τον Μάιο του 1905 μέχρι τέλη Σεπτεμ βρίου του ιδίου έτους. Στην υπό δημοσίευση πλήρη α λ λη λο γρ α φ ία του με το Εθνικό Κέντρο, πάντο­τε μέσου του Προξενείου Θεσσα­λονίκης, αποτυπώνεται ανάγλυφ α η πολεμκή σ τρατηγική του, η τ α ­κτική που ακολούθησε, η στάση του απέναντι στους «ερυθρούς» - κομιτατζήδες, στους ρουμανόβλα χους κα ι στους «λεοντόκαρδους», την τάξη δηλαδή, των Ναουσαίων πλουσίων, όπως συνθηματικά τους αποκαλούσε. Τέλος α δ ία σ τα θα προκόψει κα ι η αποτίμηση της ε ­θνικής ερ γα σ ία ς του κατά την ε- ξάμηνη παραμονή του κα ι δράση στο Βέρμιο, την οποία συνέχισε ο Α νθυπολοχαγός Γ. Κ ατεχάκης με το ψευδώνυμο Θεόφιλος,

λ

'Ο τα ν η παρουσ ία και η ανθελ­ληνική ένοπλη δράση Των Βουλ­γα ρ ικώ ν σω μάτων στη Μ ακεδο­νία , διευθυνομένων από έμπειρους Βουλγάρους αξιω ματικούς, κ α ­θώς και η εξέγερση του ' Ιλιντεν το 1903 στο Κρούσοβσ, κατέστη­σαν επιτακτικό κ α ι μοναδικό μέ­σον αμύνης του Μ ακεδονικού Ελ­ληνισμού την ένοπλη αντίσταση, σαν ένα από τ α προ βλεπό μένα, βάσει σχεδίου δράσεω ς κατα ρτι-

σθέντος από τον πρόξενο Κορόμη­λά , ορμητήρια των ελληνικών σω­μάτων κρίθηκε ο ορεινός όγκος του Βερμίου, με την πόλη της Ν α­ούσης σαν δάση εφ οδια σμού και σύνδεσης των σωμάτων με το Ε­πιτελείο του Μ ακεδονικού Α γώ ­να, που δεν ήταν άλλο από το προξενείο θεσσαλον ίκης.

Έ τ σ ι , τον Μάιο του 1905, κα τέφθασε στο Βέρμιο το πρώ το α ν ­τάρτικό ελληνικό σώ μα υπό την α ρ χ η γ ία του υπόλοχαγού του πυ­ροβολικού Κώστα Μ αζαράκη, με το ψευδώνυμο Κ απετάν Α κρίτας.

Το σώ μα αυτό ε ίχε προετοιμα- σθεί στη Β ουλιαγμένη Αθηνών α­πό τον ίδιο τον Κώστα Μ αζαρά­κη, κ α τ ' εντολή του Μακεδονικού Κομιτάτου, που ε ίχ ε π ά ρ ε ι στα χ έρ ια του την οργάνω ση του Α­γ ώ ν α στην δυτική κυρίω ς Μ ακε­δονία. Σ υγχρόνω ς όμως είχε α λ­λ ά ξε ι και η εξωτερική πολιτική τη ς Ε λλάδος απέναντι στη Τουρ­κία . Η κυβέρνηση θεοτόκη ε ίχε εγκα τα λείψ ει την πολιτική τη ς ά ­ψογου στάσεω ς προς την Ο θω μα­νική Α υτοκρατορία και σοτν έκ­φραση τη ς νέος πολιτικής τη ς α- πεφάσισε την αποστολή του Λά­μπρου Κορόμηλά ω ς γενικού προ­ξένου στη Θεσσαλονίκη.

Δεν πρέπει ν α παραδλεφ θεί το γεγο νό ς ότι πρ ιν τον Κ απετάν Α­κρ ίτα ε ίχ α ν προηγηθεί δ ιάφορες τοπ ικές μ ικροομάδες, καθώ ς και ανταρτικές ομάδες τοπ ικής εμβέ­λ ε ια ς από πα λα ιούς καπεταναί- ους και οπλαρχηγούς, εξοπλισμέ­νους από την Εθνική Ε τα ιρ ία που είχαν συστήσει νέοι αξ ιω μ α τικο ί.

Π ροηγουμένως, όμως, το Κέν-

177

τρο Ναούσης, που απετέλεσε και λειτούργησε ω ς κέντρο υποδοχής και στήριξης των σωμάτων, ε ίχε οργανώ σει το φθινόπωρο του 1904, ο ίδιος ο Κώστας Μ αζαρά- κης, c οποίος, από τον περασμέ­νο Αύγουστο, ε ίχε εγκα τα σ τα θεί, όπως και άλλοι αξιω μ α τικο ί στο Προξενείο Θεσσαλονίκης, με το ψευδώνυμο Δήμος Σ τεργιά δη ς, ως ειδ ικός γρα φ έα ς. δηλαδή ε ι­δικός αξιω ματικός επιφορτισμέ­νος με τη μυστική διοργάνω ση του ένοπλου α γώ να στην προξενι­κή περιφέρεια Θεσσαλονίκης.

•««

Τα πρώ τα εμπιστευτικά σημει­ώ μ α τα που θ α παραθέσουμε στη συνέχεια , ε ίνα ι μ ια ενότητα που αφ ορά τ ις δυσχέρειες που συνήν- τησε το σώ μα μ έχρ ις ότου απο&ι- &ασθει σ τ ις ακτές της Π ιερίας.

Δ ιότι, κ α τ ' α ρ χά ς ξεκίνησαν α ­πό τη Βουλιαγμένη με το απμό- πλοιο «Κεφαλληνία» περίπου 200 άνδρες με προορισμό τ ις ακτές του Θ ερμαϊκού. Α νεπιτυχής όμως απόπειρα αποδάσεως, ανάγκα σ ε τον πλοίαρχο να οδηγήσει το ατ­μόπλοιο πίσω στο λιμενίσκο του Τ σ άγεζι (Στόμιο, κοντά στις εκ­βολές του Πηνειού) και εκεί προ­σω ρινά να αποβιβάσει το σώ μα κ α ι ν α κρύψει τα πυρομα χικά εν αναμονή άλλου πλοίου και νέων συνεννοήσεων δ ια την αποβίβαση.

Ύ στερα από αυτά, το Μ ακεδο­νικό Κομιτάτο των Αθηνών απέ- στειλε το ατμόπλοιο «Αχιλλεύς».

Πριν παραθέσουμε τα εμπιστευ τ ικ ά σημειώ ματα του Κώστα Μα- ζαράκη προς το προξενείο θ εσ σ α λονίκης, γ ια να γ ίνουν καλύτερα κατανοητά τ α γρα φ όμενά του, α ­ξ ίζε ι ν α παραθέσουμε την παρα- κάτω επιστολή προς τον πρόξενο Θ εσσαλονίκης Κορόμηλά του υπο­πλο ίαρχου Κων. Μελά, ο οποίος κ α τ ' ειντολή του Μακεδονικού Κο μ ιτάτου συνόδευσε την οποστο

λή.Αναφέρει λοιπόν στην επιστολή

του ο υποπλοίαρχος Μελάς.

**· *·

Κύριε Πρόξενε

Την νύκτα της 25ης Απριλίου την ώρα 11.30 ανεχώρησα εκ Πει­ραιώς δια του ατ,μοττλοίου ο «Α- χιλλεϋς» 85 τόνων χωρητικότητος και 9 1/4 μιλλϊων ταχύτητος εκτο­πίσματος δε 4 ποδών Ώ ρα 2.15 της πρωίας της 27ης (Τετάρτης) αφηκόμεθα εις θέσιν Αγ. Παρα­σκευή παρά το Τσάγεζι ένθα η α­κτή σχηματίζει μικρόν αμμώδηκολ πίσκον, ευρίσκεται μικρό εκκλησία παρά την θάλασσαν. Αμέσως δια των λέμβων του πλοίου και καϊκ ι­ών του εκ Θεσσαλονίκης λεμβούι- χου Αποστόλη ήρξατο η επιβίβα- σις των αινδρών και πυρομαχικών. Την 4 1/2 επερατώθη είτα και ο Αιχ ιλλεύς απέπλευσε κοπευθυνθείς προς Νότον όπως αψ' ενός μεν ε­πιβεβαιωθεί η διαδοθείσα επί τού- τω είδησις άτι το σώμα μεταβαί­νει εις Βόλον όπως εισβάλλη δια των συνόρων και πράγματικώς δε όπως κρυβή όπισθεν ακρωτηρίου 30 περίπου ,μϊλλια απέχοντος εκ του Τσάγεζι. Την 3 1/2 ώρα μ.μ. εγένετο η έπαρσις και κατευθύν- θημεν προς ΒΑ. όπως αναγόμενοι κατά 12 μιλ. γίνομε ν αφανείς εις τους εν Τσάγεζι οπότε ηθελομεν διέλθη προ αυτού. Του πλοίου επέ- βσινον οι εξής οδηγοί δια την α- πόβσσιν. Ανίβας, Μανώλης, Βατι- κ.ώτης. Αριστείδης και Απόστολος λεμβούχος ουτινος το καΐκι είχομεν υψώσει εις τας επωτίδσς του «Α- χιλλέως». Την 6 μ.μ. η άκρα Αθε- ρίδος όπως εκ της ληψθείσης πο- ρείοις δδει να φανή

Κατόπιν συμβουλίου των αρχη­γών τη αιτήσει μου καθορίσθη η σειρά της αποβάσεως των σωμά­των και του υλικού ως εξής. Πρώ­τον ήθελαν απσδιβασθή τα σώμσ-

τα των αρχηγών Ακρίτα και Μπούα κατόπιν το του Κάδρου και Ζώγρα και τελευταιον το υλικόν πολέμου επι 6ι βαζόμενον επί των λέμβων α­ποβάσεως ήθελεν καπευθυνθεί προς τον Αλιάκμωνα. Σμμφώνως τώ σχε- δίω τοΰτω ετοποθετήθησαν τα σώ­ματα επί του καταστρώματος του Αχιλλέως και το υλικόν. Εκλήθη- σαν οι υπαξιαματικοί των σωμά- των εις ούς δ.ενεμήθησαν φυσίγγια περιστρόφου και Μάνλιχερ, ανταλ­λακτικά, είδη οπλισμού και φάρμα κα άτι να έφερον εξ Αθηνών (Κρί­νω επάναγκες να ειδοποιήσω υμάις άτι ο Ερυθρός Σταυρός εδώρησε τη ημετέρα επιτροπή πολλά αντι­σηπτικά είδη και φάρμακα πρώ­της ανάγκης εις οικογένειας επί τοΰτω παραγγελθέντα εις το Φαρ- μακείον Κρίνου). Δυστυχώς υπήρ­χε σεληνόφως αρκετά δυσάρεστον καθ' ήν στιγμήν επλησιάζομεν την Αθερϊδα άκραν. Αίφνης εφόνη φώς παρά την σκραν Ο Μανώλης μοι είχε προηγουμένως είπη ότι η λέμ­βος ήτις θα ανήμενεν ημάς απέναν­τι του ακρωτηρίου θα έφερεν πυράν πυροφανιού και ότι αφού .ήθέλομεν υψώσει το σήμα λευκόν άνωθεν ε­ρυθρού φανού θα επεδείκνυεν αύτη δυο πρασίνους φανούς. Επί 20 λε­πτά της ιώρας πάντες εζητούμεννα ίδωμεν «ττυροφοτνή» οπότε ο κοπε­τόν Ακρίτας αντιληφθείς τούτο μοί λέγει ότι ματαίως αναμένομεν πυ­ροφάνι καθότι η λέμβος οόδεν έτε­ρον φώς θα έφερεν ει μ ή τους δυο πρασίνους φανούς ούς θα εδείκνυε α­φού έβλεπε το ημάτερσν σήμα. Δι- ατάσσω να υψωθώσι οι φανοί αλλ' ο Βατικιώτης με παρακαλεί να πε­ρί μέναμε ν ολίγον διότι είμεθα εισέ- τι εν όψει της Βρωμερής (κατώτε­ρον της Αθερϊδος). Μετ’ ολίγον υ- ψούμεν τους φανούς ούς αφήνομεν επΐτινα λεπτά. ΕΙμεθα ήδη εν όψει Θεσσαλονίκης καραβοφάναρον και Καραμπουρνού. Αίφνης εις την ξη­ρόν ανάτττονται δυο .μεγάλοι πυ-

Αρχείο Μακεδονικού Αγώνα

¡78

Α ρ χε ίο Μ α κεδονικού Α γώ να

pool. Άπαντες κραυγάζομεν ότι αυ- τσϊ είναι αι εττί ξηρός συμπεφωνη- μέναι τοιαύται. Μετ’ ολίγον αρι- στερότερον των δυο φαίνονται έτε- ρα δυο φώτα άτινα εκλαμβάνομεν ως πράσινα και ολίγον κατ’ ολί-

γον εις τον ορίζοντα αναφαίνονται διάφορα φώτα. Οι οδηγοί αγνοούσι •πλέον τελείως ττου ευρισκόμεθα λέ- γοντες ότι δεν διήλθομεν την Αθε- ρϊδα άκραν ότι στρέψαντες ττρος τα οττϊσω βλέπομεν την Αθερίδα άκραν

ττρος ττρόμναν ήδη. Σκότος βαθύ εττί του ττλοίου ουδέ την -πυξίδα ηδυνά μέθα να χρησιμοττιοιήσωμεν. Πεττει αμιένοι ότι τα δύο πρώτα φώτα ήσαν επί του σημείου αποβάσεως αποφασίζω να πλησιάσωμεν και να

c¿í ■

,f ' Z - £U>9, 3 b aZ aaaaca^ aÍ aaA ^^ y 7 / γ fcf

'¡ y t oZ aj$ Z f o - z . -v- / S '^ «^>eA- ¿Acy U

K'i? ^ Τ ν ί ζ γ ) b c j J Í-AA, A íaX s-αα ¿J-Tzyc,#· L ·

r> Λ ααΛ λΙ O-X^ ^ A-AA&AAZ-AA-í

¿JÁa) ¿CA~ | <-^f^AOx_

7 ^ . ^ Z - ¿A$-JrO Λ

<y

~ O-CAZ ^ ¿^Z

Ί* ¿ cata /ZíAA OCc- ía y

, ¿f¿Ay' Z ¿/¿Λ. &£>*ACaa*-£*- £-é*V C^-eC^-c.j £e¡ c‘-tAs¿Ata.

Z-uA, CéApZ-a | v <Jca' K

* ” Ά ' ? Λ> Z f ·7 ' -¿c-' ib ¿9 ‘j ' / T

C .Caaí/Z¿> -«* ' f

■Έ~<Αί/ί*' Z ? .^TtAX^AX^A 0y¿) ¿CAAÍAy CjL,

c*/" IZAAAjLy CyZ-' ¿ τΖ Ζ ί ¿-¿fXsiA- O-AS crtS .

AT-IA <A^Ct4 / ¿^CAf' ¿¿L a ¿£^>ΖΖΖ>Α-Λ-~α . /Z ¿ Z Z . / 4 - í ^ <a .a> Z / x Z -

0 £ ? OíaSC Aa

7 ' * ¿ [ / > i ‘ Γ / '.^ 7 ■ - 7 ^ , ’ ■( sZst^/ZSiHjc £^S ¿A2&-4 ¿Αφ-ι ΖίΑ*¿3s/ ¿0-C ΛγΡίγί) Cu*!>, . ¿<a 6 <-< <a ■

C / j Z . ‘ Π > -> r - , ' 4 / \ P

3 ' Z \ v^ , : ■ y

/ ¡ M . £Kfi-Cc.ty AZaC -C^T CAYA¿aI-**La

-¿fi-L-A-O-lAy A¡f-OyO £ « T j ¿eC/ U* OL is-L*. .V .

/ " l J Z . ‘ O 7 f / —- ‘ο γ ^ ο Q ^A ^iíriyO cd& i> a>3 ÍAA 'í<y

Z t{/3< X9-tA lA ' ¿-ΐΑ-ίΑΑ&**-ν-* ZíS>xA 'jícSLA ¿t¿>/'ΖΑγίΑΑΤΙΑ ^CA, A ^ a'ÍaCa^ Í A ,* y H J -Z-CaZXa>-CÍ-O-.*■■** A ■- ✓ _ a >y ' · / _ * _ ^ y - / r -

¿ 'Íay> ¿? 2*aa) AÍZA^C^CÁ-AaU-CAaJ-Í ¿<a \a ¿ ZÍA-aa ¿zs¿a>\_' Y ¿0-L·· CAycAAAZA. C¡_A) £υ 'αιαα>. //ΑΓ<ΑΑί&_

- Z yÍaJ-T-' ~αΈ&ΖΑ0£/2&. <φ A^'/- ¿4Í~^-lA~fX-

- v / y - / [ /S-itZPíA,

.'- a /fó & ts v s 3¡e ' Á ^Z é Z je o -i, ¿

¿IiUAIA.zZ ' Í a . JL iZ ¡Jojs^-C Lri-A ¿-'¿AL γ

^¿?^v ^ a Λ— ¿y S ,L fjC¿A''¿A¡ca - £a3 ϊ—CaL-O ** •. l-w t- v ·\ y ? c

179

Αρχείο Μακεδονικού Αγώνα

στείλωμεν λέμβον προς αυίχυευσιν. χωρίου τους εις μεγάλου βαθμόν.Υψοάμεν και πάλιν το σήμα και κι- ".•ούμεν προς τα πρόσω. Ακρινής ο πλοίαρχος διακρίνει ουχί μακράν εμπρός αγκυροβολημένα ιστιοφόρα ταυτοχρσνως βλέττομεν ιστιοφόρον άνευ φανών ερχόμενον εκ της οχ- τής. Ακούεται τις λέγων μετά δέ­ους Ώκολ-καίκι». Κράτη η μηχανή διατάσσει ο πλοίαρχος και αναμέ- νρμεν εναγωνίως ευτυχώς μετ' ο­λίγα λετττά διαϋφίνονται ιστία, εί­ναι βρατσιέρα Ελληνική. Διατάσ- σω πάντας να καησκλτβΰσι επί του καταστρώματος και της γεφύρας. Το πλησιόζομεν και ο πλοίαρχος ερωτά που είναι το «¡Ελευθεροχώ- ριχ>. «¿Ξδώ στην πλώρη σας σ ’ αυ­τές ταίς φωτιές». «Και η Τορπίλη εκεί εφουντάρισε απόψε» και εξα­κολουθεί το καΐκι την πορείαν του προς το ανοικτόν πέλαγος ακολου- θούμενον από τας ευλογίας ημών ούς έσωσε από τόσον οικτράν σφάλ μα αφευκτέαν αποτυχίαν του σπου δαίου σκοπού μας. Ομολογώ ότι η κτηνώδης διαγωγή των πλοηγών με έκαμε να απολέσω την υπομονήν μου και τους έκαμα δριμύτατα πα­ράπονα Εις το μέρος όπου υπετί­θετο ότι ήτο ο Αγ. Ιωάννης (ση- μείσν της αποδάσεως) ουδέν φως πλέον. Ερωτώ τους Αρχηγούς τί σκέπτονται να πράξωσι. Ο Ακρί­τας λέγει θα εξέλθω, ο Μπούας λέ­γει, αφού θα εξελθη ο Ακρίτας, θα εξέλθω και εγώ, ο Κώδρος παρά τας διαμαρτυρίας του Ζώγρα λέ­γει ότι σύμφωνος προς τας υμετέ- ρας όιατσγάς εάν δεν ίδη σημείον εις την ακτήν δεν πρέπει να απο- βιβασθή και επομένως θα μείνη. Διατάσσω να ρίψωσι τας λέμβους εις την θάλασσαν. Προηγουμένως είχον στεΐλλιει τον Αποστόλην με τον Αριστείδην να κστοπτεύσωσι την ακτήν επανέρχονται δε λέγον- τες ανοησίας τίνος περί σπομα- χρύνσεως προς Νότον κ.τ.λ. Υποθέ­τω ότι η γειτνίασης του Ελευθερο-

Εν τώ μεταξύ δυο ενομωτίαι είχον επιβιβασθή των δυο λέμβων του πλοίου με τον Μ,πούαν. Τρίτη επι­βαίνει του καϊκιού και κατευθύνον- ται προς την ξηράν. Μετά 10 πε­ρίπου λεπτά τας δλέπομεν επανερ- χομένας και συνοδέ υομένας υπό πολλών άλλων μεγάλων εγχωρίων λέμβων. Μόλις παρέβαλλαν εις το πλοίον μας λέγουσιν ότι εις την α­κτήν εύρον τον ιατρόν τον Μιχάλην (υποθέτω τρέμοντας εκ φόβου) οί- τινες τους ειπον τα επιτρέξαντα διότι είναι κίνδυνος. Μετ" ολίγον ανέρχεται επί της γεφύρας μικρός φεσοφόρος κύριος, ο ιατρός και έ­τερος παχύτερος και υψηλότερος ο Μιχάλης, επίσης δε και λεμβούχος τις δέοντος παχύς με λευκών υπο- χάμισον.

Νομίζω περιττόν να σας ενοχλή­σω με την γενομένην συζήτησιν α­νατολική πολυλογία άνευ ειρμού και προπάντων αποτελέσματος. Τέ λος εξ όλων αυτών εννοώ ότι Ιον Κίνδυνος .μέγας αποδάσεως υπήρ­χε διότι το απόγευμα είχον διέλθει δια του Αγίου Ιωάννου δυο στρσ- τιώται και εις σαλπιγκτής όστις μάλιστα... έπαιζε σάλπιγγα, 2ον. 'Οτι είναι απαραίτητος ανάγκη να πορευθώμεν προς την Βιστρίτσαν όπου και εκεί είχον ετοιμάσει. Πό­σου απέχει; 6-7 μιλιά και να ρυ- μουλκίσωμεν τας λέμβους. Το προ τείνω εις τον πλοίαρχον όστις πα­ρατηρεί ότι η ώρα είναι 11 1/2. Θα χρειασθή αρκετή ώρα να δεθώ- σι αι λέμβοι. Δεν έχει κατάλληλου ρυμσύλχυσιν. Θα αργήσει ως εκ της ρυμουλκυσεως να διανύση τα 7 αυ­τά μνλια και αποτέλεσμα θα ξημε- ρωθοόμεν εις Βιστρίτσα. Οι δίκαιοι ενδοιασμοί του πλοιάρχου μου υ­πόμνησην το φρικτσν χάλι των πλο­ηγών τον δε φόβον μου επαύξανευ η μεγάλη αφέλεια μεθ’ ής ο λευ­κοφαρών βαρκάρης όστις θα ήτο και ο μέλλον πλοηγός μου απήντα

εις την ερώτησην που είναι η Βι­στρίτσα; ’Εδώ παραπάνω τείνων εκάστοτε την χείρον προς άλλο ση­μείον του ορίζοντος επί τόξου εκ­τεινόμενου από Θεσσαλονίκης μέ- χρις Ελεεθερσχωρίου. Η απελπισία από εκεί με επί παρακλήσει του Α­κρίτα με έκαμαν να επιβάλλω εις τον ιατρόν και τον Μιχαλάκην την οπτώδασιυ εδώ. Ό ταν με είδσν εξα­γριωμένου οι ενδοιασμοί των ηλστ- τώθησαν, ,μόνος δε ο λευκοφορών βαρκάρης εξηκολούθη επιμόνων δια την Βιστρίτσαν, αυτών παρ’ ολίγον •να τον κοπαβιβάσω δια λακτισμά­των από της γεφύρας και συγχρό­νως διατάσσω να επιδώσι των λέμ­βων οι άνδρες. Απέρχονται πρώτον τα σώματα Ακρίτα και Μπούα και τελευταίου το του Κάδρου. Ο Ακρί τας αναχωρών μοί είπε να μή απο- βιβάσωμεν το υλικόν. Ό τε επανήλ- θεν λέμβος μεγάλη φέρουσα τον Α- ριστείδην λησμονήσαντα το ττερι- στροφόν του επί του πλοίου του ε- πρότειυσ να του δώσω τα πολεμο­φόδια τα προοριζόμενα δια το Ρουμλούκι. Ηρνήθη να τα παραλά- 6η ειπών ότι είχε διαταγάς να πα­ραμένει εις τον -κάδον με ψωμί. Οι άνδρες έφερον 250-300 φυσίγγια έκαστος η δε άρνησις του Αριστεί­δη ίσως θα τον εδοήθη να ρίξη τα πυρομαχικά εις την θάλασσαν εάν τον εξηνάγκαζον να τα ποραλάβη. Την 1 3/4 ώρα απήλθομεν κατευ- θυυόμενοι εις Τσάγεζι όπου παρε- δώκαμεν τα πυρομαχικά εις τον κ. Χαδούλην κρύψαντες αυτά εν τη εκκλησία της Αγ. Παρασκευής. Α­πό τον τόπον της αποδάσεως απήλ θωμεν , μόνον αφού είδον πυράν αν ναφθείσαν τη αιτήσει μου υπό του τελευταίου εξελθόντος ως σημείον ότι καλώς απεβιβάσθησαν και εκκί νησαν ήδη προς το εσωτερικόν και αφού παρελάβομεν και πάλιν το καΐκι του Αποστόλη.

Εξ όλης αυτής της μικρός εργα­σίας απεκόμισα τα εξής διβάγμα-

180

Αρχείο Μακεδονικού Αγώνα

τα άτι να αας υποβάλλω προς έγ- κρισιν διότι ίσως χρησιμεύσωσιν δι ’ άλλην φοράν.

1 ) Το πλοίον Αχιλλεύς ήτο κα- ταλληλότατον καθ ' ότι επί έτη ο πλοίαρχός του εκτελεί το λαθρε- μπόριον του χσσϊς με τα ς «εκτός της Αλεξανδρείας και τοιαυτης φύ- σεως εργασία ως το έμψυχον λα- θρεμπόριον ημών τώ είναι γνωσαί.

2) Το μέγεθος του Αχιλλέως εί­ναι κατ αλ λ ηλότερο ν του της Κε- φαλληνείας.

3) Τα συνθηματικά φώτα εισίν ακατάλληλα προ πάντων ο λευκός Φανός εν συνδιασμώ μετά του ερυ­θρού διότι εις πά ντα ναυτικόν εκ­τός του αιωνίως κτηνωδώς κοιμω- ,μένσυ Τούρκου ©δει να κάμη μεγά- λην εντύπωσιν. Προτιμώτερον ένα φως ερυθρόν επιδεικνυάμενον προς ορισμένην διείθυνσιν και χαμηλά και όχι πανταχού όπως ημείς έπρε­πε να πράξωμεν. Σημειώσατε ότι η γνώμη θύτη είναι και η του πλοι άιρχου Γικτκα qui s ’y connaît.

4 ) Η παρουσία πλοηγών ψοφο- δεών ,μάλλον βλάπτει εκνευρίζουσα και περιπλέκουσα τ α ζητήματα.

5) Ε ις τον τόπον της αποβάσε- ως απαραίτητος η παρουσία ενός των μελών του επιτελείου όπως εμ- ψυχώνη τους δυστυχείς ιθαγενείς. Εις τούτο θα σας πείση ο εξής δι­άλογος όν έσχσν με τους λεμβού­χους της τελευταίας επανελθούσης λέμβου τηρος αναζήτησιν του περ ι­στρόφου του Αριστείδη.

— Βρε π α ιδ ιά δεν μάς είδατε ε­δώ; δεν είδατε το σ υγνά λο μας με τ α φανάρια;

— Πώς δεν σ α ς είδαμε; και· το βαπόρι και τα φανάρια τα είδαμε.

— Δ ιατί δον κάνατε το σήμα;— Φοβούμαστε την Τορπιλλιέρα

(ήτις εκρύπτετο οστά το ακρωτή- ριον της Σκάλας Ελευθεροχωρίου υποθέτω).

— Μά καλώ σεις φοβηθήκατε την Τορπιλλιέρα, δεν συλλογισθή-

κατε και μάς που πηγαίναμε σαν μπούφο» επάνω της. Δεν ερχόταν μια βάρκα στα σκοτεινά να μάς ει­δοποίηση;

— ...(άκρα σιωπή εις απόοντη- σιν).

Σημειώσατε άτι ο Αριστείδης ο­μολόγησε ότι την Κεφαλληνείαν την είχον Γδή θαυμασία!!! I

Ο πλοίαρχος του Αχιλλέως έδει- ξεν έκτακτον προθυμίαν' και είναι άξιος ευγνωμοσύνης την οποίαν θσ προσπαθήσωμεν να εξοφλήσωμεν πλατωνικώς καθ’ ότι είναι· και ιδι­οκτήτης κατά το ήμισυ του ατμό­πλοιου'. Εις το πλήρωμα εζήτησα π α ρ ά της επιτροπής να δοθή αμοι­βή διότι ειργόσθησαν θαυμαστός.

Ελησμόνησα νσ προσθέσω ότι αι αποδόσεις ε ις μέρη συχναζόμε- να πολύ υπό αλιέων επί πολύ δυ­σχερείς ένεκεν της εκ των πολλών φωτών συγχήσεως.

ΥμέτεροςΜελάς

Έ χοντας μια πρώτη κατατοπι­στική αντίληψη από την παραπά­νω επιστολή της δυσχερούς απο- 6 66 ακτής του σώματος στην ακτή της Πιερίας, συνεχίζουμε με την παράθεση των πρώτων επιστολών του Κώστα Μαζαράκη προς το προξενείο Θεσσαλονίκης, όπου πε ριγράψει τις δυσκολίες της από­βασης των ανδρών στις ακτές του Αγ· Ιωάννου κοντά στο Κορι- νά .

Πρώτα όμως πρέπει να διευκρι- νισθεί ότι οι επιβιβασμένοι στο ατμόπλοιο «Αχιλλεύς* αποτελού­σαν τα τρία σώματα που επρόκει- το να δράσουν στη Κεντρική Μα­κεδονία. Δηλαδή το σώμα του Λοχαγού του Πεζικού Μιχαήλ Μω ράίτη. ψευδώνυμο Κάδρος, με υ- παρχηγά τον Αν&πτολοχαγό Πεζι κού Σπυρίδωνα Φραγκόπουλο, ψευδώνυμο Ζόγρας, το οποίο βα εγκαθίστατο στο Πά£κο, περιοχή

Μικρά και Μεγάλα Λειδάδια, το σώμα του υπολοχαγού του Πυρο­βολικού Κω νστ ατντ ί νου Μαζαρά­κη, ψευδώνυμο Ακρίτας, με υπαρ- χηγό τον Καπετάν Κώστα Γαρέ- φη από το Π ήλιο., προοριζόμενο δια το Βέρμιο και την ανατολική προς αυτό πεδιάδα των Γενιτσών και τη διάνοιξη επικοινωνίας με ελευθέρα Ελλάδα δια ξηράς και δια θαλάσσης και το τρίτο σώμα του Σπάρου Σπυρομήλιου. ψευδώ­νυμο Αθάλης Μπούας, με απαρχή γό τον Ανθυπολοχαγό Πεζικού Μαρίνο Λυμπερόπουλο, με προρι- σμό το χωρίο Μπάχοβο, σημερι­νοί Πρόμαχοι Αλμωπίοος.

Η αποτυχία της αποβίβασης των ανδρών από το ατμόπλοιο «Κε­φαλληνία* ικαι η επιστροφή και αναμονή των στο Τσαγεζι, φαίνε­ται ότι εξόργισε σ ε μεγάλο βαθ­μό τον Καπετάν Α'κρίτα. Την α­ποτυχία αποδίδει στην έλλειψη συντονισμού του σχεδίου μεταφο­ράς και αποβίβασης.

Εκτός αυτού δε, και οι τουρκι­κές παραμεθόριες αρχές ήταν ει­δοποιημένες οπό τον Τούρκο πρό­ξενο του Βόλου, διότι κατά τον ί­διο τον Κ. Μαζαράκη «η προδο­σία δίδει και παίρνει».

Η επιστολή είναι αχρονολόγητη και είναι σταλμένη από το Τσά- γεζι κατά την εκεί παραμονή και αναμονή των. Απευθύνεται προς τον Φίλτατο Λθανάση, ο οποίος δεν είναι άλλος από τον Αθανά­σιο Εξάδάκτυλο, ειδικό γραφέα του προξενείου Θεσσαλονίκης.

Λ Α

Φίλτατε. Αθανάσιε,’Οπως εκαταντήσαμεν μόνον με

ατ,μόπλοιον πρέπει να φύγω μεν δι­ότι είναι ταχύτεροι» και· ασφαλέ­στεροι» οπωσδήποτε όμως η ανα­μονή ε ις Β ίστριτσσν πρέπει να ε­ξ ακόλουθη αφ* ής σάς τηλεγραφί- σει ο Αλέκος διότι και τα καΐκ ια ακόμη δεν προσεγγίζουν εκεί και

181

Α ρχείο Μακεδονικού Αγώνα

V ο( : , γ ^ — « — - Ν > / ^

^7 ^ Λ '( ν ' *·'ί ·“? - ί ■ '-^ζ .·’ ' "» .' -· ·.

/ / > / * ✓^ 1 1 '' ^ *■*> > /

/ *" — ' » /

<ρ> * Ά ¿Ο * } ^ * 2 ^ / ^ . * ^ / ' } ^ ' *

/ ι Γ ( , * ' ' ' / (Ο ι(ζ~ ^ γ) ? * ^ λ ^ · - ; ^ />'<—

Ύ 7 ^

« ^ —

¿ ° / *£//— ^ &

^ ·

^ / ύ — 7 -'7 > · · > ^ < .

¿ ^ ο

"? ϋ . ^ ®· 1^ 7 Τ ^ & -Ί Τ <£.«_,

Ο ν ' * / " ' ? ' 1Λ-τί& α-*, + ρ - ρ /ρ υ ^ 'έ ^ ο

ν ' ^ ^ ί / Μ Λ ί Λ ' 7 ^ ' / / ί /ν ( (·ν< £ ·"Κ '■*' 7 '^ '^ ' / " ^ ' ✓ / * ^ ' - .

^ ^ ^ 7 -Τ υ~η-ρ ^ 7 7 ^ 7

- 1 ' - ' / *π ί ,

7 .

** /^ ί Ο-

" ί ο 9 <» ·ρ ^ ~ ^ ·'7 Α . « Ί ' ΐ ^ γ *■ ~. 7/~ ρ _ ^ Ο >■ I > ι* Ν /* / ^

Γ β - Λ < //-~ ο *" -> / ΤΤ-ι^-ρ / < ρ <-

'/Ϊ£ ιτ--^£ζ I £ ^ 7 1({>ι -ρ Ζ-Τ ¿ ~ —ρ ^ , / ν - τ * · ι '—7 * ·,·^-ντ-

~ }& ·/ρ (£ .ι, >ρ ζ η / η ' ρ. ί 3 Γ-

ι . ^ '¿ 7 7 * -^ · ^ ·

\·ϊ>ο ο '^ 7 < 7 ϊ> ι / " / , / , / /

ί " ^ ‘ / 'Τ 7* /7 77/ '~ ' / / ^ *»Τ.Γ*'*

Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Βέροιας

Α ρχείο Μ ακεδονικού Αγώνα a

μόνον με πλάβες είναι δυνατόν να γίνη. Αν εκσταληφθή ο ύπνος των αναμενόντων βεβαίως δεν τηιν γλυ- τώνομεν.

Μου καταλογίζετε ενίοτε σύγχυ- σιν όταν είχον όλους τους μπελά­δες επάνω μου πολλούς των οποί­ων δεν δύναμαι να γράψω. Τί να είπΐω εγώ περί της αδιαφορίας μεθ’ ής ωργακοθησαν αυτά τα πράγματα όταν ούτε ένα πιστόν, ούτε ένα αξιωματικόν δεν αποστέλ λητε να επίβλεψη προκειμένου πε­ρί λεπτότατης και επικινδύνου επι- χει ρήσεως εν ή συμμετείχον 4 αξ του Ελλ. στρατού 30 εκλεκτοί υ- παξιωματίίκοί και 100 άνδρες; κα. ολόκληρος περιουσία (οτμόπλοιον και πλήρωμα).

Τα μιλιά δεν ήσαν 4, αλλά 2. Τί εννοείτε να επιβάλλομε,ν εις τον πλοίαρχον να κολλήση... όταν λέ­γει ούτε τώρα ευρισκόμεθα προ του μεγαλύτερου κινδύνου.

Τα πράγματα εδώ είναι πασί­γνωστα ο πρόξενος ο Τούρκος ετη- λεγράφησε μέτρα ελήψθησαν. Πα­ρακαλώ μου τηλεγραφείτε τρόπον διαβάσεως (κλιμακήδόν κ.τ.λ.), α­φήσατε μας ελεύθερον εκλογήν, α­νεξαρτησία και μέσα όταν ιδίως οι­κονομίαν παρεμβαίνουν εις τόσον σοβοοράς επιχειρήσεις επί κινδύνω καταστροφής νομίζω ότι δεν έχο- μεν υποχρέωσιν να ακούσωμεν. Ε­γώ θα κάμω του κεφαλιού μου ε- κλέγων τον καταλληλότερον τρό­πον έστω και αν πρόκειται να έ- βγω κάπου χωρίς πεντάρα.

Ο Αλέκος είχεν έτοιμον ατμό- πλοιον, αλλά συνέπεια του τηλε­γραφήματος σας περί ξηρός (δεν ερωτάτε τί γίνεται εδώ; αντί της ημέρας;) ανέστειλε ίσως διότι δεν διέθετε τα χρήματα-τώ ετηλεγρά- φησα πάλιν να το οπτοστείλη ή εν ανάγκη θα έβγω μόνος μου!! βάρ­κα δεν μας δίδει διότι θα κολλή­ση;

Εις αυτά τα πράγματα χρειάζε­

ται αυτοδουλία. Δεν σας αδικώ, διότι δεν γνωρίζετε τΐ συμβαίνει ε­δώ και τί μπουνάτσα είναι εδώ, ώ­στε να ,μή δύναται να κινηθή ούτε βάρκα.

Το σώμα Δοϊράνης έλαβον την πρωτοβουλίαν και το έστειλα ασφα λέστατα μόλις είδα αέρα. Εσυμφώ νησα 20 λίρας παρακαλώ στείλα­τε τας εις τον Χαδούλην Δήμαρχον όστις εγγυήθη.

Αχ αν ήμουν μόνος θα ήμουν τώ­ρα εις Νιάουσταν. Δεν μπορώ να πώ άλλα. Έχω σκάσει. Δεν αδικώ κανένα, αλλά όταν λαλούν πολλοί κσκόροι αργεί να ξημερώση. Ισως να τπαίω και εγώ. Αλλά καμμιά φορά και στραβές και τρελλές ιδέ­ες βγαίνουν εις καλόν. Η συντηρη- τικότης πάιντοτε δεν είναι η οοθο- τέρα λύσις. Ό σα θέλεις εκ των α­νωτέρω πές τα εις τον αρμόδιον, εις κανένα άλλον.

Με τον Σπόρον περιττόν να σου είπω πόσον συμφωνούμεν εις όλα,

Σε φιλώ Κώστας

Ό σον παρατείνεται η εδώ δια­μονή μας και δυσχερέστερα γίνε­ται η θεσις μας (διότι η προδοσία δίνει και παίρνει εξοδεύομεν πλειό τέρα εννοείται ότι έχομεν πλήρη μισθόν και έξοδα από 16 τρέχον­τος δηλαδή 1 /2 μήνα δεν είναι α- ααοτία να εξοδευομεν εδώ παρα- δες;). Και η 1 δμερος πορεία δεν θα κοοτίση περισσότερα ή οιαδή- ποτε λύσις τάχα όσον ακριβή και αν είναι;

♦ ·*· *»

Σε επόμενη επιστολή του, επί­σης αχρονολόγητη και προς τον ίδιο αποδέκτη Αθανάσιο Εξαδά- κτυλο, ο Κώστας Μστζαράκης εκ­φράζει τη λύπη του δι' όσα στο ποοηγούμενο σημείωμα έγραη«, λόγω της πίκρας και της απογο­ήτευσης που αιοθάνθηκε ornó την έλλειψη συντονισμού και παρσκα- λεί όπως, «άμα δγούν με το κα­

λό, να θεωρηθούν ως ιμή γραμμέ­να».

Στην ίδια επιστολή δίδει μια πε­ριγραφή των όπλων και των πυ- ρομαχικών τα οποία μετέφεραν και έτσι βλέπουμε το είδος του οπλισμού και του εξοπλισμού με το οποίο διεξήγαγον τον αγώνα.

* ·* * · *

Φίλτατε Αθανάσιε,Προχθές εν Τσάγεζι έγραψα ε­

πιστολήν εν τη φούρκα μου εν ή πσρεπονούμηυ δια την έλλειψην με- ρϊμνης όσον αφορά την αναμονήν μας εις Βίστριτσοτν. Να ,με συμπα- θάς - πιστεύω να ευνοείς ότι ποτέ άμα γράφω παράπονα δεν εννοώ σέ. Ξεύρκο το ενδιαφέρον σου και τί φουρτούνες θα έχης.

Εφουρκίσθην όμως όταν έμαθον από τους ίδιους οδηγούς και Αρι- στείδην και τον άλλον ότι διέκρι- ναν φώτα, αλλά δεν ήσαν βέβαιοι!! ότι εφοβήθησσν να κάμουν σινιόλο διότι παρέκειτο το τορπιλλοδόλον εκτός αν πράγματι εκοιμώντο. Ε­πίσης μή γνωρίζων ακόμη αν θα ε- πιτρέπετο η δι οαμοπλοίου μετά- βασίς μου και βλέπων την διατα­γήν της δια ξηρός κλιμαχηδόν πο­ρείας παρεπονούμην διότι αι προ- δοσίαι εδώ δίνουν και παίρνουν. Ο πρόξενος της Τουρκίας ετηλεγρά- φησε παντού - ώστε εννοείς τας δυ σχερείας προκειμενου μάλιστα πε­ρί ί 20 περίπου αυδρών.

Αν κανείς ήτο μόνος του το πράγ μα αλλάζει, αλλά συνδεδζμενοι ό­πως είμεθα ήτο αδύνατον να βαδί­σω μεν.

Από το γράμμα διάβασα και α­νακοίνωσα ό,τι χρειάζεται και τα άλλα άμα βγούμε με το καλό σή- μερα θα θεωρηθούν ως μή γραμ­μένα.

Δια την αποθήκην Ρουμλουκίου φέρομεν 174 όπλα 5ιαφόρ>ου μεγέ­θους (πυριοβολ., ιππ., πεζικού) 72 κάσες φυσιγγίων, μια κάσα φυσίγ­για περιστρόφων 800; και 6 περί-

1- ■Ο

;ν>ςαΙΡει)ζ>οχ-

XIkxενδ-ι-

ις

ό-3-ΓΟ3-κι

ονχιην»ι­όνά-

ή

ο-ά-ουΓΪ-

ια

ό-ο

ηνα-

τεr i -

183 55

Α ρ χε ίο Μ α κεδονικού Α γώ να

V * y - o / / - — . / / _ j A r V 4 '

~ Τ /

- ^ 6 -, —- ' '

/ â * * -/ f ’>j y c u .—-, * :.

y i / y Τ -Λ ^ Κ

7 * / 5_/ ---------

---- - ^ ^ 3 /■1 f - _ I Í / ' J*■ *-<>*1 j V ^ ^ y -K ^ w T r c L ^ y ^ ¿ x^ c, î f v ^ u y

r- *>

£p f ‘«¿7 T ^ i - í v* p ^r cy * x y - V - 2 ‘r-y*

r?

J/ --'y j ^ σ í^ y iT .*, / y 1 t• / ;··--Ό ·- ^ C ^ U ·#»' 7

U ( y**-«y 2 . ^ T i> ^

" ^ - » ^ r-J · ---- ~ ^ ar y> *—' ■ Ί γ

r.-7 ¿J» U<* ' i / 0 .

/»-v-r t c ^ f / —f

^ ' '·\ t J C f ^ /< iM ί-Α /ί 'ΐΛ £/ f ■) (W y ^ c - T f c

—f , ' / ' V ,' . f ’- /" y V-c i^ e y a l <> * ~ y / ° ' X <*C' ' / J *“

C ' ' P<,0¿—<—./

, · / / -o¿So < ν ίΛ , *- Λ .Ό

t , ^ >¿ Λ -^ ) C/ l~- $ £ S f t ' 7 ¿J'.

< s ' ¿ ' í < o , \ / ; ( ( v rr y -j ^ rt y <> —- '•zo' ¿ X

b p /“ y * ?

y -

j . . ~

j — * r ,C ¿A- /. ¿-O> _ -

/ /\ ¿ ' '• Z i 'iX . '^ '*^-? '¿ -C r '- jt' y -

· - 4 - ^ - ^ ‘¿ ' ' ¿ y / 0'/ * ? * '* · — ρ - ρ / Λ —i t η ^ >■„ / ■ * P *’£

) V$ 2 ο

7t-'-'-S ¿4 ¿AZt f UÍ-J_ - V /V- ‘-V *.· i !-■&■* ■/LS V / r 1 r ' j T i »

y I J f + i -j z i y n s ' ^ \ * r y ·— ' 0* £ V

e r o J t C - * ^ Í / o - o. Λ /~· ^ / > J Γ / f *?/" ‘ « — 7 ^ + -0-V-6-/ ¿ y Tr-oy^ A v <f~x-V ; / , )>*· ί ί ι - Ο /

i y /■

y-r L'-^i^i^ifr

\9 ~ * 7 Ύ '/φ η /> - u ^ l t^ iy y 'r f j ¿>v·------O }/-&

\ , . / > 7 ”> / V / / , s y S C —! J - f —1 I O ^L {y ry i- U> f ,r-tA p i^-C. -------/ '^-f^*-d-t 1 ·. IA, fl c>- ■¿r-<-<A'·'-^ tSf-^ " - ’ / / f - / _ ,( — / ‘T , ^

sn / l ? X ~ 97 '? ‘' <■■ 9 , ^ . 7 η η * * · : -<■· ^ f > * ·— —r t , / , / 7 i s \ ' r - ' s J {

·’/ «, tX * ^* * 7 s* «C_ F t X ' - r 1 —' o -ys* '* l ' e ^ —' '©"V > . S > <■ ' / r · « -: V ' ff o - · / ' CA-A-7 \ i i i y " t —' <r< f'~ ~ /r ------ --

\ j J j , y K ;Λ y . ^ ( / ¡ / ¿ ^ ‘f ' v i f <γυ-+ Ί t~-, / & —* / 2 y -—

r '~ y 1?"·-~ iX) 1 Λ^< -f^ -< r\s-* j ' y C e < '/- X1 'V f ^ y' \t~ r-à^ —

184

Α ρχείο Μακεδονικού Αγώνα

στροφσ-1 κάσα φυσίγγια Μβπ- ΙϋώβΓ 100 -1 κάσα μεγάλη μεβόμβες 60 χωρίς εμπορεία και 1 κάσα μ ι-ιορή με 25 6όμ.6ες ών τα ε- μττνρεϊα είναι μέσα εις την ιδίαν κάσα και ιδιαίτερον διαμέρισμα α- νά 3 εις τενεκεδάκια αυτά είναι ττλειότερα ώστε κάνουν και δια τας 60 εν καιρώ - λείπει όμως φυτίλι κουλούρες από καψύλια βροντοώ- 6ους υδραργύρου εάν θέλουν να χρησιμοποιήσουν τας βόμβας αυ­τός δι ανατίναξιν εκ των πειραμά­των ά ακάμαμεν είδον ότι είναι αρ­κετά καλές δια τοίχους κ.τ.λ. το ψυτίλι ή είναι κοινό με πυρήνα εκ πυρίτιδος ή με περίβλημα εκ καου­τσούκ αν δεν ευρίσκεται αυτού πα- ραγγείλατε επίσης καψύλια βρον­τώδους υδραγύρου. Να διδάσκετε ότι η σνάφλεξις των χειροβομβίδων με τα εμπορεία είναι ταχύτατη πρέπει αμέσως με το άνομα να τας ρίπτουν ότι πρέπει να απομακρύ­νονται τρέχοντας υπέρ τα 100 μέ­τρα διότι και μέχρις 120 μέτρα έ- ψθσσαν καρφιά και παρ' ολίγον να γίνη δυστύχημα όταν τας χρησιμο­ποιούν δι ανατίναξιν κόπτουν φυτί- λι 2 πιθαμές; (δοκιμάζουν την τα­χύτητα κατακαύσεως του φυτιλιού δια να ξεύρουν εκ των προτέρων συνήθως 1 πιθαμή καίεται εις 1 λε­πτόν της ώρας) το εισάγουν εις καψύλισν βροντώδους υδραργύρου (τα καψύλια ταύτα πρέπει με πολ- λήτν προσοχήν να φυλάσωνται πε- ριτυλιγμένα εις βάμθακσ αντί έν δια να μην προστρίβωνται και με τα πριονίδια που έχουν μέσα) σφίγγουν με γκαζοτσνάλια το κα- ψύλι δια να μή φυγή το φστίλι εί- τα εισάγουν το καψύλι εις το όμ- μα της βόμβας και με ξυλαράκια το σφηνώνουν μέσα. Είναι έτοιμη- πρέπει και ή να σκάψουν ή να εν­τοιχίσουν δια να έχη μεγαλυτέραν· ενέργειαν - αν δεν υπάρχει καιρός την παραθέτουν εις τον τοίχον, αλ­λά την σκεπάζουν με πέτρες πολ­

λές ανάπτουν και απομακρύνονται 150 μέτρα.

Εις την αποθήκην Ρουμλουκίου αναβιβάζομεν 3 πλήρης ενδυμασί­ες και τζίβρες και 2 κόππες αν δεν δυντφώμεν να τας πάρωμε μα­ζί.

Σε φιλώ Κώστας

Απόλυτος ανάγκη ευρέσεως νο­σοκόμων δια τα σώματα και ια­τρών έχομεν πλήρως φάρμακα και χειρουργικά από τον Ερυθρόν Σταυ ρόν. Τα εφρόντισε ο Αλέκος.

Α Λ

Την ίδ ια αγανάκτηση γ ια τη σύγχυση και την ασυντόνιστη προ απάθεια αποβίβασης τω ν σω μά­των στη μπούκα της Μ πίστριτσας, εκβολές Λλιάκμωνος εκφράζει ο Κοπετόν Α κρίτας και στην επόμε­νη επιστολή του πάντοτε προς τον φίλτατον (Λθανάση) ornó το Τσά γεζ ι, την 19 Απριλίου.

* · π» * *

Φίλτατε,Τι είναι αυτό που έγινε;Μετέβημεν εις λήπούκα της Βί-

στριτσας επλησιάσαμεν περί τα 2 - 3 μιλιά που παρ' ολίγον να κολλήσωμεν παρά τας διαμαρτυρί­ας του πλοιάρχου εμείναμεν 2 ώ­ρας! βλέποντες τα φώτα της Θεσ­σαλονίκης! με παμίγελο σχετικώς σκάφος εκάμομεν διαρκώς σήματα λευκόν και κάτωθεν ερυθρόν και καμμία απάντησις. Ο πλοίαρχος ηρνείτο ια 5ώση λέμβους διότι τα νερό είναι ρηχά και ήτο αδύνατον λέγει να μήν κολλήσωμεν - οι πλο­ηγοί κολοκυιθένιοι τα έχασαν και οι 2! αφ’ ετέρου τόσα τηλεγραφή­ματα και γράμματα αντι.λάγησαν ώστε δεν ήτο δυνατόν να υποτεθή ότι δεν θα ήτο εκεί το καΐκι του Κουλακιώτη τουλάχιστον άνευ του οποίου ως λέγει ο πλοίαρχος δεν ήτο δυνατόν καμμία απόβασις. Η μόνη δικαιολογία της απουσίας πα ρά την συνεννοησιν είναι ότι ίσως

εγένσντο ύποπτοι και συνελήφθη- σαν, οπότε μας επεοάλετο επιστρο φή. Επέμενα να αποβιβασθώμεν αλλαχού, αλλά ρητώς ο πλοίαρχος ηρνείτο λέγων ότι όλη η παραλία είναι ρηχή και δεν βγαίνουν οι 6άρ κες και ετπί πλέον δεν αναγνωρίζει τα ,μέρη, επήλθε δε και βραδύτης διότι από της 1 0 - 1 2 είμεθα προ του Αλιάκμωνος και επομένως πά­σα διάβασις κατωτέρω θα μας ε­ξημέρωνε ως έλεγεν.

Αφήνω ότι δεν εγνωρίζαμεν και που υπάρχει φύλαξις και που θα ειπέφταμεν εν τούτοις επεμείναμεν ιδίως εγώ, αλλά κατ' ουδένα λό­γον ενέκρινε ο πλοίαρχος και επι- στρέψαμεν πλησίον Τσάγεζι κάτω­θι Μοναστηριού, εγώ μετέβην εις Τσάγεζι και ετηλεγράφησα.

'Ηδη τί θα κάμωμεν; το ατμό- πλοιον να παραμείνη, οι άύδρες α- πε€ ι βάσθησαν παρά την Μονήν το σώμα Δοϊράνης μαζί μας τον Βα- τικιώτην κρατώ στείλατε το καΐκι του τουλάχιστον ιδού λύσις. α) Θα δεχθή ο Διακάκης προς αν τηλεγραφώ να επανέλθη εκ Βόλου (σημειωτέον ότι μας έβγαλε την πίστην δια το β' ταξίδι και αμφι­βάλω δια τρίτην φοράν ή μάλλον είμαι βέβαιος ότι ή επανολαμβά- νοντας το πείραμα αν και το δΐς εξαμαρτείν ουκ ανδρός σοφού ή μας βγάζει κάπου άνωθεν του Ο­λυμπου.3) Ανεύρεσις καϊκιού για μεταφο­ράν Χαλκιδικήν σώματος Δοϊρά­νης - το πράγμα δύσκολον ως μου είπε Χαόοάλης .μή υπάρχοντος καϊ­κιού.γ) Μετάβασις ημών κάπου δια καϊκιού μή ανεύρισκα μεν ου όμως, δ) Μετάβασις πεζή όπερ και χρό­νον θα απαιτήση πολύ ως λέγει ο Τάσος (Βλάχος) δυσκολίας εις την διάβααιν ποταμών που έχουν κα­ταβάσεις.

Προς Θεού όμως μή συνδυάζετε ενεργειας και ο κοθείς ας φροντί-

185

Α ρχείο Μακεδονικού Αγώνα

Τα τρ ία σώματα των ΜοΣσρόκη, Σπυρομήλισυ κα ι Μ ω ρο ίτη στο ατμόπλοιο

•Κ εφ αλλην ία .

ξεών του, ούτε δύναται να εττιβά­ση μόνος του να μεταβαΐνη εις την θέσιν του. Η σΰγχυσις η εττερχο- μένη κατά την διοϊκησιν 4 σωμά­των εις τόσον λετττόν ζήτημα τα ξεσυνερϊσματα μεταξύ των ανδρών όχι .μεταξύ ημών (μή παρεξηγεΐτε και αυτό δύναται να συμβή) -αι διαφορετικά! ιδέαι διοικήσεως και αι διαφορετικοί γνώμαι αν συμφέ- ρη ή όχι να κάμωμεν οττόβασιν ή τί άλλο δεν δύναται ή να έχη ολέ­θριας συνέπειας - διότι κανείς δεν είναι κύριος και υπεύθυνος των πρά

λη τί σττερ τταρασύρη και άλλον εις κίνδυνον βέβαιον. Το κεφάλι του το εξουσιάζει καθείς όχι όμως και των άλλων.

Ως απεδείχθη δε ούτε οικονομία γίνεται διότι ουδεις ο υττεύ&ννος ά­μα είναι πολλοί και αι αποβάσεις δεν είναι ταχείαι άμα λαμβάνοντσι παρά συμβουλίου και όχι ενός α­τόμου και γίνονται όλα διπλά.

Αρκετά εκσπΐασα και όχι μόνον κανείς δεν θα μου το αναγνώριση

αλλά και πάσα αποτυχία θα με βαρόνη. Ήδη ο Νταφώτης μου πα- ρήγγειλε εκδίκησιν διότι τον εγέ- λασα! και δεν του έβαλα εις τα πλοία 100.000! φυσίγγια, αλλά μόνον 40.000, άλλος διότι του έ- φκιασαν μακρυά την κόππαν του, ενώ τον παρεκάλουν να πάη του­λάχιστον να πάρη μέτρο (αυτό α­ναμεταξύ μας), αφού τα πάντα έ­τοιμα τώ τταρέδωκα, δυστυχώς ο Μιχάλης δεν είχε ούτε ανθρώπους, ούτε υπαξιωμ. δΓ εαυτόν και μου ανέβηκε εις εμέ ·μή έχων ως έλεγε εις ουδέ να εμπιστοσύνην - εννοείτε δε ότι οι πατριώτες μου εις οΰς ε- πέβαλον να ταχθώσιν υπό τας δια- ταγάς του το εθεώρησαν ως διώξι­μο από εμέ και ούτε να ακούσουν ήθελον - επίσης οι υπαξιωματικοΐ. -Φαντάσου την λεπτότητα της θέ- σεώς μου, ετράβηξα πολλά που δεν λέγονται και τα κατάπια. - Α­φήστε με τουλάχιστον τώρα μόνον να πάω και να κάμω δ,τι θέλω μή συνδυάζοντας την πορεία με κανέ­να.

Κώστας Λ Λ

Από τ ις παραπάνω επιστολές, γνωρίσοψ,ε την δ ιά θαλάσσης πο­ρεία του σώ ματος.

ΣΤην επόμενη σ υνέχεια θ α γ ν ω ­ρίσουμε την δ ια ξηρά ς πορεία του και τ α ανεπά ντεχα γ εγο νό τα που συνέβησαν, λό γω προδοσίας, μέχρι την εγκατάστασή των στο Π ερισόρι του Βερμίου, βάσει πάν τότε της ίδ ια ς π η γή ς.

(Συνεχίζεται).ΓΙΩΡΓΟΣ 7Τ0ΥΣΙΜΗΣ

Ι··ΙΙΜ·Ι··ΙΙ····ΜΙ··ΜΙΜΙ·ΙΜ···Ι··ΙΜ··ΙΙ·Ι·Ι··ΙΙ··ΜΙ)ΙΙ·ΙΙΙΙΗ·ΜΗ·ΙΙΙ·ΜΙΙΙ··ΗΙ··Ι·Μ·η··Ι·ΙΙ·Ι·ΙΜ·Η·Ι··Ι·Ι·Μ···ΙΙΙ·<ΙΙ···Ι·Η·ΙΙΗ·ΙΜ··Ι·Ι·ΙΙ···ΜΙ···ΜΜ···ΙΙ······ΜΗ····

Η «Ν ΙΑ Ο Υ ΣΤΑ » σ τη ρ ίζ ε τα ι

σ τη ν α γά π η και το ε ν δ ια φ έ ρ ο ν τω ν σ υ νδ ρ ο μ η τώ ν τ η ς

ί 86

Π α ρ α κ α λ ο ύ μ ε ν α μ ερ ιμ ν ή σ ε τε

γ ια τ η ν α να νέω σ η τ η ς σ υ ν δ ρ ο μ ή ς σ α ς

ΔΙΟΝΥΣΙΑΚΑ Α ΡβΜ ΕΜ ΣΤΟ ΧΟΡΙΟ ΜΕΛΙΚΗΜι α πρώτη δημοσίευση γ ια το χω ριό Μ ελικ ή που έ γ ιν ε το 1940

••ν-’ν Ν . - Χ

«Τα μυστήρια του Διονύσου τε­λούνται ακόμη σήμερα αε χωριά της Μακεδονίας. Άνθρωποι χορεύ­ουν επάνω στη φωτιά χωρίς να καί­γονται. Αναστενάρια και αναστε­νάρηδες. ’ Ενα περίεργο έθιμο των Ελλήνων του Ευξεϊνου. Με την αν-

ΤουΣ τ έ λ ιο υ I. Κ οψ οχείλη Ιδ ρ υ τή το υ Μ ουσικού Μ ουσείου Μ α κ εδο ν ία ς

ταλλαγή, το μετέφεραν στην Μακε­δονία. Αλλά δεν τους εγνώριζε κα­νείς. Πώς τους ανεκσλυψε ο κ. Τα­νάγρας «Οι βάκχες της Κερκίνης και της Μελικής».

Μια πρώτη δημοσίευση για το χωριό Μελική έγινε στις 30 Απρ. ί 940 στην εφημερίδα «Μακεδονία».

Στην πρώτη σελίδα της εφημερί- δος του 1940 και αριθμό φύλλου 10861 έγραφε τα εξής: Στα πρό­θυρα της Βέρροιας σ ' ένα χω­ριό γνωστό για την ευφορία της γης του, το καλό κρασί του και την φιλοξενία των κατοίκων του, τελούνται ακόμη τα παλαιά βακχι­κά μυστήρια του Διονύσου, σχεδόν όπως τελούνταν στην αρχαία επο­χή. Άνδρες και γυναίκες, σφάζουν και θυσιάζουν ταύρους, εκφωνούν μυστηριώδεις επικλήσεις, περιέρ­χονται το χωριό κρατώντας εικόνες και αφού περιπέσουν σε κατάστα­

ση εκστάσεως από τους ήχους εγ­χωρίων οργάνων, χορεύουν γυμνό- ποδες πάνω στην δυνατή φωτιά χωρίς να παθαίνουν το παραμικρό έγκαυμα, ενώ αττό τα χείλη τους εξέρχονται οι θρηνώδεις άναρθρες κραυγές - ιχ, αχ, εχ..,

Το χωριό αυτό είναι η Μελική της Βεροίας. Η καταπληκτική ανα- κάλΐΛΐη οφείλεται στον διακεκριμέ­νο λογοτέχνη, επιστήμονα και δι- ευέλ/ντή της Εταιρείας Ψυχικών Ε­ρευνών κ. Ά γγελο Τανάγρα. Ο ακούραστος αυτός ερευνητής των μυστηρίων και των φαινομένων τα οποία προκαλούν οι δυνάμεις του ανθρώπινου υποσυνειδήτου, είχε π ληροφορ ηθεί προ δεκαετίας ότι σε κάποια μαυροθαλασαίτικα ελ­ληνικά χωριά της Βουλγαρίας, πσ- ρατηρείτο το φαινόμενο της ακαΤ- ας, το οποίον μόνο στις Ινδίες α­πό ωρισμένους Βραχμάνους επιτνγ χάνετο. Συγκεκρι μένα κατά τις πλη ροφορίες αυτές του κ. Τανάγρα στα εν λόγω χωριά ανήμερα της εορ­τής των Αγ. Κωνσταντίνου και Ε­λένης, γίνονταν περίεργες και μυ­στηριώδεις τελετές, οι οποίες ονο­μάζονταν αναστενάρια. Στις τελε­τές αυτές, ωρισμένοι άνδρες και γυναίκες που λέγονταν αναστενά­ρηδες, με έναν εξ αυτών επικεφα­λής που ελέγετο σρχι αναστενάρης, αφού περιήρχοντο στην κατάσταση εκστάσεως, και κρατώντας στα χέρια τους τις εικόνες του Αγίου

Κων)'νου χόρευαν με την συνοδεία μουσικών οργάνων επάνω σε ισχυ­ρή χόβολη, χωρίς να αισθάνονται τον παραμικρό πόνο και χωρίς να παθαίνουν το παραμικρό έγκαυμα.

Οι πληροφορίες αυτές του κ. Τα νάγρα δεν ήσαν ασύστατες φήμες. Υπήρχαν πράγματι Ελληνικά χω­ριά στην Βουλγαρία όπου γίνονταν αυτές οι τελετές και παρετηρείτο το φαινόμενο της ακαΐας των πα­λαιών μαινάδων που ελάμβανον μέ­ρος στα βακχικά μυστήρια του Δι­ονύσου και των σημερινών φακίρη­δων και βριχχμάνων στις Ινδίες. Αυτά ήσαν τα χωριό Ρέαβι, Γαλα- ζάκι, Προδίβσν ή Προδίλαβον, Τρι- πήρι, Κωστή, Βουλγάρι και άλλα. Αλλά οι κατακλυσ μαίες μεταβολές οι οποίες επήλθαν στην Βαλκανική στην τελευταία δεκαετηρίδα, παρέ συραν και τον πληθυσμό των ελλη­νικών πόλεων παρά τον Εύξεινον και ,μαζϊ μ' αυτούς και τους ανα­στενάρηδες των εν λόγω χωριών. Επί μια δεκαετία, μάταια τους α­ναζητούσε ο κ. Τανάγρας. Κανείς δεν μπορούσε να τον πληροφορή­σει που είχαν κατασταλάξει και που είχαν αποκατασταθεί οι νέοι αυτοί μύστες των παλιών μυστηρί­ων του Διονύσου. Τελικά ανακάλυ­ψε ότι το έθιμο αυτό επιβίωνε στο χωριό Μελική της Βεροίας, στο ο­ποίο συνέχιζαν να γίνονται τέτοιες σχετικές εκδηλώσεις.

187

T O T I Kl ΤΩΡΑNniiiiuiiiuiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiuiniiummniiiiiuiiiiiiiim iiiiiiiRiiinm iiiiuBiiiiiaaHUiiiiiiiiuiiiii

Ta μικρουϊπαγγέλματα

ΟΥ ΑΒΔΙΛΑΣ πιρνούσιν ντάίμσ απού τους μ α χα λ ά δε ις «u φώνα- ζιν: αβδέλλις καλές, αβδέλλις γ ια τ α π ο υνίντγ ια ΐ

Κάναν κιρόν o t κόσμι ήταν μάΐ οικονόμοι. Στου γ ια τ ρ ό πήγηναν απού τρανόν ιχτ ιζά ν κι όχι μ ι του ψίλλου πήδημα όπους τώ ρα . Μσυναχοί τους γένουνταν γ ια τρ ο ί σ τις πλιότηρις τ ις αρρώ στχις.

θ υ μ νιο ύμ ι έναν ποπούν ψηλόν μ ι τ α π ο ιπ ο ύ ρ γ ια κ ι μ ι του καλ- πάκ ι 7ΐου πιρνούσιν ont' το μ α χ α ­λ ά κι πουλούσιν α βδέλλις . Τ ις έ­βαιναν γ ια να φ ύγει του κακό του α ίμ α κι τ α πουνίντγια α π ' τα πο υδά ρ για , τουν πλάτη κι τ α χέρ- γ ια . Τ ις αβδέλλ ις τ ις ε ίχειν σι έ­ναν μικρόν καπακουμένουν βά­ζουν μι διμένου πα ν ί. ' Εβαιναν ντγιό τρ ε ις στα μ έρ γ ια που που- νούσαν γ ια να ρουφήσουν μισή ώ ­ρ α του κακό του α ίμ α . Α υτές ο ­πού του α ίμ α που ρουφούσαν πρί- ,ζσυνταν κι ύσταρνας τ ις πουλη- μούσαν.

Α ντίς γ ια αβδέλεις μ ιρ ικο ί πού- χατν βαρύ κρυγιουλόγημα μ ι πυ-

ριτόν έβαναν κουφτές βιντούζις. Γκραμάτσουναν μ ι ξουραφάια του μέρους κι ύσνας μ ι έναν μπουνέ- λουν πούχιν διμένου μ ι ράμ μα μπαμπάκι μι ο ινόπλιμα αναμέ- νου, ζέστιναν μέσα τη βιντούζα κι την έβαναν μάνι μάνι απανου- θιό, γ ια να φ ύγει ου α έρ α ς κι να ρουφίσει α ίμ α . Έ τ σ ι ου άρρου-

στους ανακουφίζουνταν γ ια τ ί κυ- κλουφουρούσειν καλύτηρας του α ίμ α .

Τ ις α βδέλεις τ ις μάζουναν α- που στικά μ ινα ν ιρ ά κ* βούρκους στουν κάμπου. Σέβηναν ξυπόλυτοι στου νιρό κι αυτές ακουλνούσοτν

Τ ο νΝ ίκον Σ η ά ρ τσ η

σ τα π ο υ δ ά ρ γ ια κι τ ις μάζουνοη>. Τώρα δ α μας μάσουν αλάί αν πούμι γ ια αβδέλλις.

ΑΣΒ1 ΣΤΑΛΟΙ πούχαν κ αμ ίν ια ήταν πουλοί στη Ν ιάουστα α μ ά ένας πουλούσειν ασβέστι στους μαχαλάδεΛς μι του γο υμ ά ρ ι κι τουν ίλ ιγα ν ου π α ρ ' τ ' ασβέστης. Αμά ήταν πουλύ α γα π η τό ς σι ό- λουνους, παραπόνου έδινειν, ιξ ίκ ι καμνιάφ ρας. Ου ασ β ισ τάς αυτός ε ίχε ιν φουρτουμένις νγ ιό χάσεις στου γο υμ ά ρ ι ή ντγ ιό σακκ ιά κι έναν κιριμέν φώναζειν «πάρτι α- σβέτ άλλους την άσπρη φρέσικη της ώρας». Ε ίχειν κι μνιά βρουν- τιρή φουνή ντούγκ πήγηναν ο ι μα- χα λ ά δο ι. Κι οι γυνα ίκε ις πούθη- λα ν ν α σχτβιστώσουν κατέβηναν μι τ ' α γ κ ιά κι α γό ρ α ζα ν τ ις πέτρεις την ασβέστι. που την ζύ γ ια ζε ιν στην π α λά ντζα μι του τρανό του τά σ ι. Μ νιά γυ ν α ίκ α που κατέβη- κειν « ντγ ια χπ ικ ά γ ια ν α τουν προυφτάσει, χο υρ ίς οτγκιό, ου α- σβ ιστάς την είπειν χο υρ ίς πουνη-

ρά δα «ασαθέλει σήκουστην που- δαάσου να στη βόλου» κ ι απού τότι τουν πή ρα ζα ν κι αυτό από- μεινειν σαν πα ρο ιμ ία .

Τώρα τ α πλειότηρα τ α ντουβάρ γ ια γένουντι μι μπουΐές λουγίσ ι- μεις.

ΚΑΡΙ ΚΛΑΔΙ ήταν καμπόσινοι στη Μιάουστα. Μ ιρικοί ξένοι π ά ­λη ά τρουγιουρνούσαν κι σ τουδρό μου μ ι ένα κουπίβι ή ζουβανάν, διόρθουναν καρέκλις ξυλένις πλι- χ τές . Στην αμασκάλι τους κουβά νούσαν ένα δ ιμ ά τι ψ αθί ειδικό γ ια καρέκλις Κ αρέκλις, καρέκλις φώναζιν έναν κιριμέν. Κι όντας τουν φώναζιν καμ νιά νοικουκυρά κάθουνταν σι κανά πιζούλι κι π ιρ νούσειν κ ινούργις ψάθις σ τ ις κα- ρέκλις. Του ψ αθί του μάζουνιν απού τα α ζμ ά κ ια του κάμπου! Στην πλέξι του κουλούργιαζιν κι τόφκιανιν σ α φόρτουμα κι τ ' 6- π λ ιγε ιν σταυρουτά α π ' τους κιου- σέδις πρώ τα. Τουν κιρνούσοτν κι κα νά ρα κ ί σαν τύχινιν.

Τώ ρα ο ι π λ ιχτές ψάθινις καρέ- κλις ιξαφανίστηκαν, μ ο ύ γκ ι σι κανά παλ ιό κοφινιού τ ις βρίσκεις καταργήθηκιν η ψάθα.

ΤΙΛΙΑΛΗΣ σ τ ις μέρις μας ήταν ου Στουϊάνους κι τιλ ιυ τα ίους ου Φίλιπας. Τουν π λ φ ο υ ν α ν γ ια να φουνάξει. Τότι δεν υ πά ρχα ν ιφι- μ ιρ ίδ ις . 'Α μ α ήτοτν απού του δη­μαρχείου φώ ναζιν «Κύριοι Ναου- σαίο ι ήρθιν η στρατίουτική επιτρο

188

Τότι tel τώρα

πή α π ' τη Β εργιά κατί δ ια τα γή ν έχ ιτ ι να π ά τ ι όλοι τα ζώ α στουν Α γ ιά Μηνά να πιράσουν ατκ>0 του συμδοΰλιου όποιους δέδα π ά ­νε ι δ α πληρώσει πρόστιμου. Τρου γιουρνούσιν όλην τη Νιάουστα.

Φώναζιν; Χάθηκιν μ ν ιά γ ίδ α σι- α ύτα όποιους τη δρίκειν να έρθει να π άρει του ρ ιγάλου . Κύριοι Να ουσαίοι ου Τζών δ α ουμιλήσει γ ια τ ις δημουτικές ικλουγές σ τα κα­μένα η ώ ρ α ουχτώ του δράδι ό­λοι νοι ε ίστι ακαλισμένοι. Σ τ ις δη μουπρασίεις που γένουνταν στα Ο υλόμπια του κοφινιού; Αχιρνά- ε ι η δημουπρααία γ ια του δ ά ­σους τη ς Σκουτίνας, πρώτη πρου- σφουρά τόσου ε ίν ι κανένας; Ου- τά δ ις τόση προυσφουρά ε ίν ι ά λ ­λ ο υ ς ;

Κι οι κόσμοι πλέρουναν κι κυ- ρήκ ια y ta τ ις δημουπρασίες. Γέ- rouv rav κ ι πληστηριοοσμοί. Ου τη- λ ιά λη ς φώ ναζειν πρώτη προυσφου ρ ά τόσου. Είνι άλλους;

ΟΥ ΜΠΑΚΑΛΗΣ κάναν κιρόν εί- χειν σι σακκ ιά ή σ ι τροηά αμπάρ γ ια , τ α φασούλια, τη φακέ τουν καφέ, τη ζά χα ρ ι, του ρ ϊζ ι, τις π α τ ιά τ ις , τα κουκιά, του σουσά­μι, του αχνάρι, του λατίνου . Αυ­τά τά δα ναν μ ι τη σέσουλα at σακκούλις κι τα ζύ γ ια ζα ν στην π α λ ά ντζα μ ι τα δράμνια . Σιτρα- νά ξυλένια καντγιά , έδαναν τ ις ηλιές. του κρασί, τα τουρσιά, κι σ ι τιν ικ ιδένις μπόμπις, του λά δι, του ξύδ ι, του γ κ ά ζ ι, γ ια τη λ ά ­μπα. τ ' α ρα κ ί κι τέτοια . Κάθι δα ρέλ ι είιχειν στρ ιφ τάρι κ ι ξιχου- ρ ιστά μ ιτρ ίδ ια οπού εικουσπέντι, ίσ ιαμ ι τιτροηβόσια δρά μ ν ια (μνιά ο υ κ ά ), γ ια γ κ ά ζ ι , κροκτί, λ ά δ ι. Α ύτά ήταν σφ ραγισ μ ένα γ ια να μή μιτρούν ιξ ίκ ι. Ου Σ ιανός ου Λλντάκους πουλούσαν κι μπουϊές γ ια μ άλινα , μ πα μπακένια κι μι- τα ξουτά . Πουλούσαν κι χ ίλ ια ντγιό ά λ λ α ειΒ ισματα.

Τώρα π ά ε ι η σέσουλα κ ι τ α μι-

τρ ίν τγ ια τά χασ ιν όλα η ιξέλιξη.ΜΟΥΤΑΥΤΣΗΣ ήταν αυτός πό-

φκιανιν κι πουλούσιν τρουδάδες, δ ισάκια , σαραπόσκια οπού γ ιδ ί- σιου μ α λ ί. Τότι όλοι νοι οι νιαου- στινοι κτηματίαδοι ε ίχα ν κ ι ' α- πόναν τρουβάν γυδίσουν μ ι φόρ- τουμα γ ιρ ό α π ' τ ις ντγιό τ ις ά- κρις γ ια κρέμασμα α π ' τουν νώ- μου. Οι π α λ ιο ί κ ιν ιγο ί έδιναν κι ένα σκ ιν ί orre’ την κάτου την ά κ ρ α κι έφκιιχναν τουν τρουδά σακκί- διου να κριμνιέτι α π ' τους ντγ ιό τους νόμους. Στουν ντρουδά α ­ν αν, κ ι τ ι δεν, του π ρ ο υ σ φ ά γ ιγ ια του μ πα ξέ κι ατού γύ ρ ισ μ α του δράδι, γ ιόμουζαν τουν τρουδά μ ι χ ίλ ια ντγ ιό καλούντγια του μπα­ξέ. Αυτόν τουν κιρό που μπίτιζαν όλα μάζουναν κι σ ια ρ λ ια γκ ά ν ια γ ια φρούτου γ ιρ ινέ, κ ι τουν κρι- μνοΰσαν στου κουτσάκι α π ' τ ' ά- λουγου γ ι α του σπ ίτι.

Του δ ισάκι ε ίχειν ν τγ ιό τουρβά- δεις ινουμένους που κριμνούνταν στου κουτσάκι απού του σ αμάρι ή κιοτή σ έλ α κ ι έπιφτιν ου ένας α π ' την μ ν ιά κ ι ου άλλους α π ' την άλλη τη μ ιρ ιά . Δ ισ ά κ ια ε ί­χα ν ο ι κασάπιδοι σ τα μ π ινέχ ια τους, όντας π ή γ ινα ν σ τα χο υ ρ γ ιά ν ' αγσυρόσουν ζώ α . Ου μουταφ- τσής έφκιανιν κ ι σαραπόσκια που τάραφ τειν ου σ α μ α ρ ά ς οπτού πϊ- σοο στου σ αμ άρ ι γ ια να σκιπά- ζουν τ α καπούλια. Οι σαρακα- τσ ιανα ίο ι π ά λ ι ε ίχαν μ ούγκ ι γ ιδ ί- σκ ια σ α κ κ ιά γ ια τ α σ έΐα τους.

Μ ουτάφκια ίφιρναν τα σαΛβά· τα στη Ν ιάουστα απού ά λ λ α μέ­ρ ια . Ή τα ν υφαντά σι α ρ γο λ ιό ν (στιμόνι κι υ φ ά δ ι), οπτού γ ιδ ίσ ι- ου μ α λ ί βαμένου μ ι ν τγ ιό τρ ία χρ ώ μ α τα γ ια να φτιάνουν λόν- τρεις.

Τώρα δεν απδμειναν καμπουθι- νά τέτο ια σέϊα.

0ΥΜΠΡ1ΛΑΣ ήτα ν αυτός που διόρθουνιν ουμπρέλλεις. Τιλιι> r a l a σ τη Ν ιάουστα ήταν ου Μπού-

σ ια ς γα μ π ρ ό ς του Τζιουτζούλα ένας ψηλός σαν καλαμίδι. Φώναν- ζ ιν στους δρόμους; Ο υμπρέλις, ουμπρέλις, κι α π ' την αμ ασ κάλι του απού κάτου κουδανούσιν τ ις χαλα σ μένεις τ ις ουμπρέλλεις κι τ ις καλές τ ις διουρθουμένις. Π ιρ- νούσιν α π ' του μ α χα λ ά δε ις όντας έβρ ιχειν γ ια τ ί τότι (λιμνιούντατν οι κόσμοι γ ια τ ις χαλα σ μένις τ ις ουμπρέλις κι ύσταρνας ήτα ν μ α ­θημένους ου κόσμους στην οίκου- νουμία. Έ π ιρ νε ιν σύρματα α π ' τ ις ντίπ γ ια τα ντίπ καταστραμέ- ν ις κι τάβανιν σι α υτές πούταν γ ια διόρθουμα μ ι μνιά μπένσα. Τώρα αν τσα κιστεί ένα τέλ ι η ου- μ πρέλλα πουλιμνιέτι σ ιαπέρα.

ΟΥ ΠΡΑΜΑΤΙΥΤΗΣ συργιανού- σιν στους μ α χα λά δ ις μ ι ν τγ ιό κά- ο ε ις μι α ρ ά φ ε ις ποήχοτν τόπ ια , μ ι υφάσματα , φουρτουμένις σ ι ένα γουμ ά ρ ι. Ε ίχειν κουδ αρίστρεις, κομρδέλλεις, τα ντέλεις , μπαβμά- δεις κι ά λ λ α . Τ ιλιυταίους τέτο ι­ους πρα μ α τιυτή ς στη νιάουστα ή ­ταν ου Κουστούλας. Έϋχειν κι ένα

μικρό κουδούνι που του χτυπού- σιν έναν κιριμέν όντας τρουγουρ- νούαιν σ τα σουκάκια κ ι τ ις ούλ- τσεις. Στου σ αμάρι είχειν μπουν- τ ι μένουν κι τουν πήχυ κι ένα μου- λ ίδ ι σ τ ' α υ τ ί γ ια να γρ ά φ ει τα δ ιρ ισ έντγ ια στου τρανό του τ ιυ τέ ρ ι πούταν στου σ α μ ά ρ ι. Τότι ο ι κόσμοι όλοινοι μ ι τιυτέρ ι ψούνι- ζα ν κι πλέρουναν σ τα κουκούλια.

Μ νιάφρας ου μ πά ρμπα Κουστού λ α ς ε ίχε ιν αγουράσ ει ένα γ ιρ ό κι σέρτικου γ ο υ μ ά ρ ι. Μνιά μ έρ α δρίκειν διμένη σ ι μ ν ιά αυλή μνιά π αρλ ίτσ α χουρ ίς σ αμάρ ι. Αχίρη- αειν να τη μυρίζει κ ι να κλουτσά- ει εικείνη, ω ς που έκουψιν του σκινί κι α χ ίρ ισ ειν τουν κουσιό. Που να του δαστίξει του γ ο υ μ ά ­ρ ι ου Κ ουστούλας; Λ χίρησειν ν ' α γ γ α ρ ίζ ε ι κι να κ ινηγάει την π α ρ λ ίτσ α οηιά τ ί ; Α π ' τουν Αγι- ώ ργη ίσαμι τ ' οιλώνισ γ ιάμουσιν

189

Τότι κ( τώρα

ου τόπους υφάσματα , χόττηκειν κι η ίγκ λ α κ ι αλλού βρέθηκαν ο ι χά σ εις , αλλού κι του σαμάρ ι κι όλα γ ίνηκαν ντάρμαντάν. Τώρα η δουλιά αυτή γένητι μι τα αυ­τοκίνητα.

ΧΑΛΒΑΤΖΙΔΟΙ στη Ν ιάουστα ήταν κάτι Σέρβοι Κ αρατζιάδοι στου όνουμα, που φουροόσαν κά­τι μ ιντάνια μι τρανό πέτου, πόπι- φτειν ουπίσου στουν πλάτι σαν πουδιά, ε ίχαν κι ένα καλπάκι στρόγγιλου μ ι φόλεις κι σ ια λιβάρ γ ια άσπρα μ αλίτικα . Ε ικεί στου Γιουιργιάδη του σπήτι οπτού κά- του είχαν του χαλβατζίδικαυ . Έ - φκιαναν χα λβ ά ν σουσαμίσκιουν ά σπρουν, κι μαύρουν κι σκληρόν άσπρουν σαν οαττόν που φχιάνου- μι χά σ κ α τ ις απουκριές. Ου ένας πουλούσειν χα λβά ν στους μαχα- λ ά δε ις μι έναν νταυλάν σ τρόγγυ λουν σανιδένιουν πούχειν διάμι- τρου ίσ ιαμι 80 - 90 πόντους. Χαλ­βάν καλόν,., χαλβάν καλόν I Φώ- ναζειν κι είχειν έτο ιμα κουμάτια ουκάρικα κι μ ισ ιουκάρικα . Για να μην τουν πουνάει του κ ιφάλι εί- χειν κι μνιά κουλούρα μι μπουρ- μπόκια, ίσ ια ίσ ια γ ια του κιφάλι γ ια νά χει ισουρουπία ου νταυλάς. Κι ου ψ αράς μι τέτιουν νταβλάν συργιανούσειν. «Τσιρόνια καλά, λ ιπαρ ίδεις γκρι& ατσέλια κι τσαρ ν ο ύ χ ε ς έχου σήμηρας» φώναζειν. Κο'.'δανούσεν κι του καντάρι κουν τά του στόνα χέρ ι.

Τώρα παν κ ι οι χα λ β α τζίδο ι κι ο ι τέτοιοι ψσράδοι ά λ λα ξα ν τ α ιηουράνια,.

ΦΑΝΑΡΤΖΗΣ πριν έρθει του λι- χτιρ ικό ρεύμα στη Ν ιάουστα στα 1927 ήταν ένας Τούρκος. Τότι σι κά9ι κιουσέν, στους κιντρικούς δρόμους, ε ϊχειν πανουθιό σ ι ένσ χουντρό παλούκι η καρφουμένου ψηλά σι κανά ντουβάρι, οπτού έ­ν α φανάρι μι μνιά γκα ζό λα μ π α μέσα. Του φανάρι ήτα ν τ ισ σ ιρά γ κουνου σατν κουτί μι τινικένιουν

σκιλιτόν κι τζ ιά μ ν ια σ τ ις τέσσι- ρεις τ ις πλ ιυρές μ ι δάση απού χουντρή λ α μ α ρ ίνα μάΐ φ αρδιά . Η μνιά π λ ιυρά άνο ιγειν σαν πόρ­τα . Απού πανουθιό η λ α μ α ρ ίνα εί- χειν τρύπα γ ια ν α φεύγει ου κα­πνός. Ου φαναρτζής μι μνιά μ ι­κρή σκάλα άναφτειν τ ις λάμπεις, όντας ζμούργιαζειν . Κουβανού- σειν κι μνιά λ α δ ίκ α μι γ κ ά ζ ι (φουτιστικό).

Ου φαναρτζής ήταν υπάλλη­λους της δη μ α ρ χία ς. Τρανά τέ ­το ια φ α ν ά ρ γ ια μι ένα χα λκ ό ν π α ­νουθιό γ ια να τ α κουβανούν ε ί­χα ν κι σ τα σπήτια , γ ια ν α φέγ- γουντι τη νύχτα στου δρόμου, όν­τα ς ου τα ίφ ά ς πήγηνιν καμνιά βί- ζ ιτα , η σι καμνιά β ιγ γέρ α , ή πή- γηναν του κονέστρι μ ι τ α δώ ρα στην ικνά. Α μπρουστά πήγηνιν ου Καλαούζης μι του φανάρι κ ι ου­πίσου έρχονταν ο ι ά λ λ ο ι. Τώρα δεν απόμεινιν νούδι ένα τέτοιου φανάρι.

ΤΟΥΤΟΥΝΤΖΗΣ ήταν αυτός που πουλούσιν κοπτνόν. Δεν ύπαρχον χαζούρικεις τσ ιγά ρ ε ις τό τ ι.Ο υ κα πνός ήταν κουμένους λιανός σα μαλί στου χαβάνι ή τουν πουλού­σαν κι σι φ ύλλα άκουπουν. Για να κόψουν λιανόν κοπτνόν τ α φύλ­λ α τά βρ ιχα ν ουλ ίγου . Κόφτουν- ταν μ ι του «λάζου», του τρανό τρουχισμένου μα χα ίρ ι, πόσφαζαν του γουρούνι τ α χριστού. Αν είθει λ αν σέρτικουν καπνόν τουν έβα- νον στου τσ ιγα ρόχα ρτου ιοουντά στου τζ ιά κ ι γ ια να στιγνώ σει ου­λ ίγο υ . Στη γ ιρμα νική κατουχή οι πλοιότιροι τραβούσαν τσ ιγά ρε ις μ ι λαθραίου καπνό. Τώρα βγή­καν λουγιόντι λουγιόν μάρκις α ­πού τ σ ιγ ά ρ α πάει κι ου τουτουν-

τζής.ΜΠΟΥΖΛΝΤΖΗΣ τιλ ιφ τα ία ή ­

τα ν ου μπά ρμπας ου Στέφους πούφ κισνειν τα καλουκα ίργια μπου- ζάν μι κ ιχρ ί αλισμένσυ που τάφη- νειν μι νιρό να ξυνΟσει ουλίγοθ .

Έ τ σ ι ου μπουζάς ήταν ξυνατζέ- δ ικους. Γ ια νάνι δρουσιρός τουν έβανιν σι π όγουν. Κουβανούσειν Κι μνιά λ α δ ίκ α μι νιρό γ ια να πλένει τ α πουτηράκια πόπιναν του μπουζά. Μπάζα, (μά ϊκατι κ ό ζα ), φώναζειν στους μ α χα λά δεις . Στου μπουζά έβαναν κι ζά χα ρ ι γ ια νά ­νι γλυκ ός. Ου μπάρμπας ου Στέ- φους ήταν πουλύ α γα π η τό ς κι καλός άνθρουπους, όλοινοι τουν είξηραν στου π αζάρ ι χ ι τουν πή- ραζαν κι καμνιάφρας. Μ πάρμπα Στέψου ρ ίξει μνιά. Κ ι' οτυτός τ ις εϊχειν όποια ώ ρα είθειλειν χαζού ρ ικεις.

Τώ ρα ξιχάστηκειν ντίπ γ ια τ α ντίπ ου μπουζάς.

ΛΙΜΟΥΝΑΤΑΤΖΗΣ ήταν αυτός πόφκισνεν κι πουλούσειν λιμουνά- δα απού λιμάνια όπους μ α ς έφχι- αναν οι μάνεις μας όντας είμα- στουν άρουστοι.

Ε ικείντα χρόνια τ α παλιότηρα δεν έρχουνταν λ ιμάνια κι ο ι κό­σμοι έφκιαναν αρ ντένι ή έβαναν λιουμένου λιμόντουζου σι ένα κου νέτου. Λ ιμουνατατζής έρχουνταν απού τη Β έργια ή τη Σαλουνίκη. Κρύου κρύου μπούζι. Μπούζι - μπούζι Χ ιμουνάτα φώναζειν στου δρόμου. Μι φ α ρ δά λουρ ίδα που πιρνούσιν α π ' του κιφάλι στουν νώμου κουβανούσειν ένα μακρύ π ρ ά γ μ α σαν ουβίδα, ένα κι είκου- σι πόντους μακρύ μι δ ιάμιτρου ίσ ιαμ ι τρ ιά ντα πόντους. Ε ϊχειν κι κουματσιούλια πάγουν τρουγιού- pou απού του σέϊ πόβαναν τη λι- μουνάδα (ζουμί απού λ ιμά νια νί- ρό κι ζ ά χ α ρ ι) . Ε ίχειν κι μνιά τσ ιόμκα στην κουρφή α π ' του καπάκι πόριχνειν στου πουτήρι λι- μουνάδα όντας του βάϊζειν, Στού ζουνάρι του είχειν κι θέσεις γ ια τ α πουτηράκια κι ένα γκ ιόύμ ι μ ι νιρό στου ένα του χέρι γ ια να πλένει Τα πουτήρια.

Πάει κι αυτό του ιπ ά γ γ ιλ μ α χάβηκειν όπους κι τό β ά ά λ λα .

190

Φ Ω Τ Α - Ο Λ Ο Φ Ω Τ ΑlinillilHIlllllllllllllllinillllllllinilillilllllimiilllllllllllllllllll IMIM|]||llllllllllllllllll!IIIIIIIIIII!l!lllllllllllllllllllllllllllllllltllllllimilllllllllilllimilfllllllllllllllllllllllllllllli

Εκινδύνευε να δυθισθή ε ις το κύμα η μίικρή βάρκα του Κων- σναοντή ίου Π λαντάρη, πλέοοσα ανάμεσα εις Βουνά κυμάτων, έκα­στον των οποίων ήρκει δ ια να α- νατρέψη πολλά και δυνατά σκά­φη και να μή αιποκάμη, και εις αβύσσους, εκάστη των οποίων θα ή το ικανή να κατοοπίη εκατόν κα­ρ ά β ια και να μή χορτάση . Ο λί­γον ακόμη και θα καπεποντίζετο. Ά γιρ ιος εφύσα βορράς, οργώνων βαθέως τα κύματα, και η μ ικρά φελούκα, δ ια να μήν αρμενίζη κατεπάν ' στον αέρα , είχε μ α ϊνά ­ρει το πανί της, και ε ίχε μείνει ξυλάρμενη και ω ρτσάριζε κι εδο- κ ίμαζε να κάμη βόλτες. Του κά- κου. Μ ετ' ολ ίγον η θάλασσα ε­πήρε τον ελεεινόν φελλόν ε ις την εξουσίαν της, και ο άνεμος τον έσυρεν εδώ κι εκεί, και ο Κων- σταντής ο Π λαντάρης εξέμαθεν ε ις την στιγμήν άσας βλασφημί­α ς ήξβυρε και ησχολείτο να κ ά ­μη την προσευχήν του, ενώ ο μ ι­κρός σύντροφός του, ο ναύτης Τσότσος, νέος δεκαεπτά χρόνων, εγδύνετο και ητοιμάζετο να πέση ε ις την θάλασσαν, ελπίζων να σω θή κολυμβών, και ο μόνος επιβά της των, ο ζωέμπορος Π ραματής, έκλαιε και εύρισκεν, ότι δεν ήξι- ζε τον κόπον ν ' αρμενίση τ ις τό­σην θάλασσαν δ ια να πνιγή , α ­φού η γη ή το ικανή να σκεπάση με το χώ μ α της τόσους και τό­σους.

Εκινδύνευε ν ' αποθάνη από τους πόνους η Μ αχώ , η γ υ ν α ίκ α του Κωνσταντή του Π λαντάρη, νεόγα- μος, πρω τάρα . Η Πλανταιρού. η πενθερά της, είχε καλέσει από το

βράδυ της προλαβούσης ημέρας την μαμμήν την Μ παλαλίναν και την εμπροσθινήν την Σωσάνναν. Αι δυο γυνα ίκες, τεχνίτισσα ι εις το είδος των, και η μήτηρ του συ­ζύγου της κοιλοπονούσης, φ ιλό­στοργος, ως πάσα πενθερά, ήτις δεν επιθυμεί τον θάνατον της νύμ

ΤουΑ λ εξ . Π α π α δ ια μ ά ντπ

φης τη ς, όταν αύτη είνα ι πρω τά ­ρα, πριν βεβαιωθή, ότι θα επιζή- ση το παιδίον, δ ια να ασφαλισθή η κληρονομιά της προικός, επρο- σπάθουν, όσον το δυνατόν, να α ­νακουφίσουν τους πόνους της ω- δινούσης. Και είχεν ανατείλει ήδη η άλλη ημέρα και ακόμη η γυνή εκοιλαπάνει, και η μαμμή, η ε- μπροσθινή και η πενθερά συνεπό- νουν με αυτήν, και ο καλογερό- πα πα ς του Μ ετοχιού του Αγίου Σπυρίδωνος ε ίχ ε λά βει εντολήν να ψάλη μικρόν κα μεγάλην πα- ράκλησιν προς βοήθειαν της ωδι- νούσης.

Το σπιτάκ ι έκειτο επάνω ε ις την κορυφήν του μικρού νησιδίου προς μεσημβρίαν. Την πρω ίαν της Π α­ρασκευής, η βάρκα του Πλοοντά- ρη ε ίχε φανή αντίκρυ, αγω νιώ σα ες τα κύματα, και δυο π α ιδ ία του γ ιαλού , α π ' εκείνα που π ερ ­νούν τον καιρόν των κάτω οπό τον αρσανάν, μή γνω ρ ίζοντα επί της ξηράς άλλη διατριβήν από τα ς συρμένας έξω φελούκας, ού­τε άλλο π α ιγν ίδ ι από την θ ά λ α σ ­σαν, ήλθαν να πάρουν τα συχα­ρ ίκ ια της Π λανταρούς, ακούσαν τα την είδτισιν από πορθμείς, Οι

οποίοι ε ίχαν οτναγνωρίσει μακρό- θεν την βά ρκα ν. Και τότε η Πλαν ταρού είιδε, κι εκοπάλαθεν από την τρ ικυμ ίαν, όπου ήτο εις το π έλ α γος, ότι η βάρκα ανεβοκα- τέβαινεν εις τα κύμοπα κι εικιν- δύνευε να βουλιάξη, και τότε ενό- ησε τ ί θα πη νάχη κανείς «δυο χα ρ ές και τρεις τρομάρες». Δ ιό­τι διπλή μεν χα ρ ά θα ήτο να έ- φθανεν α ισ ίω ς ο υιός της, να ε γέννα με το καλόν και η νύμφη της- τριπλή δε τρομ ά ρα ήτον ο κίνδυνος του προσδοκώ μενού νεο­γνού . Ί σ ω ς δε θα ήτο τετραπλή η τρομάρα , αν προσετίθετο και ο φόβος, μήπως τυχόν και η νύμφη της γεννήση α ισ ίω ς... θήλυ.

Επάνω εις την κορυφήν του λ ό ­φου, ευρίσκετο, μονήρες, το σπι­τάκι, και κάτω ε ις την α κ ρ ο γ ια ­λιάν ήτο κτισμένον το χωρίον. Δ ιακόσια σπίτια αλιέων, πορθμέ­ων και ναυτών. ' Εν μ ίλιον απεί­χε το σπιτάκι από το χωρίον. Υ­πήρχε μικρός επισφαλής όρμος, α λλά δεν ήτο λιμήν. ’ Εβλεπε μό­νον προς μεσημβρίαν. Η α γω νία της βάρκας του Π λαντάρη ήτο ο­ρατή οπό την πολίχνην, ορατή και από τον μεμονωμένον οικί- σκον.

Η Π λανταρού ήρχισε τότε να μέμφετα ι π ικρώ ς τον υιόν της, δ ια την τόλμην και την αποκοτιά του. Τί ήθελε, τ ί γύρευε, τέτο ιες μέρες, να κάμη τα ξ ίδ ι; Δεν ά- κουε, ο βαρυκέφαλος, τη μάννα του, τ ί του έλεγε . Ακόμη τ α Φώ­τα δεν είχαν έλθει. Ο Σταυρός δεν είχε πέσει στο γ ια λ ό . Τον α ­βάσταχτο ε ίχε ; Δεν εκαρτερούσε, ο απόκοτος, δυο τρεις ημέρες, να

Φώτα — Ολόφωτα

φω ησθούν τ α νερά, να αγιοοσθούν οι βρύσες και τα "ποτάμια, να φύ­γουν τ α σ καλικαντζούρια ; Καλά να πάθη, γ ια τ ί δεν τη ν άκουσε.

Ό σ ο ν υψώνετο ο ήλιος προς το μεσουράνημα, τόσον ηύξανε κ ι η α γω ν ία της Π λανταρούς. Ηνϋμφη της υποστηριζόμενη όπισθεν από την Μ παλαλού κ α ι κρεμαμένη έμ­προσθεν από τον πρόδηλον της Σω- σάννας, εμ σ ό γκ ρ ιζενο ς α γ ελ ά δ α . Ο άνεμος κεί κάτω ε ις το π έλ α γο ς εφσίνετο ό τ ι επεμάκρυνε το πλοι- άριον, α ντί να το προσ εγγίζη ε ις την ακτήν. Η βάρκα ολονέν εξ έπε­φτε μακρύτερα , α ισ θη τός ε ις το βλέμμα . Ε ις την νύμφην τη ς η Πλανταρού εφυλάχθη να είπη τ ί­ποτε. Μόνον εξήρχετο συχνά εις τον εξώστην, πρκχτποιθυμένη, ότι ήθελε να χουβαλήση το έν και το άλλο , και έμεινεν επ ί μακρόν κι εκοίταζε. Δεν επανήρχετο, ειμή αν την ανεκάλει η μαμμή, η Μπα λα λού.

Επλησίαζεν ήδη μεσημβρία, και η α γ ω ν ία της Π λανταρούς έφθα- σεν ε ις το κατακόροφον. Δεν εφαί νέτο πλέον να υπάρχει ελπ ίς. Ο υιός της θα επνίγετο εκεί, ε ις το άσπλα γχνον π έλ α γο ς και την νύμ­φην της ομού με το έμβρυον θα την εσκέπαζεν η «μαύρη γή ς» .

Τέλος, η γ ρ α ία απέκαμε. Η βάρ κα έγινεν άφαντη ... Και η σύζυ­γο ς του υιού της εγέννησεν... άρ- ρεν. Ώ ! το σ τρ ίγλ ικο . το κακο- πόδαρο, ώ! το γρουσούζικο, οπού ψ ω μοφάγε τον π α τέρ α του I Π νίξ­τε τοΙ Σκοτώστε το ! Τ ί το φυλά­τε ; Π ετάτε το στο γ ια λ ό . να π ά να δρή τον π α τέρ α του! Κι α υ ­τή, η γουρουνοποδαρούσα η μάν­να του, αυτή η πρω τάρα, η στε· ρεμένη. αυτή η λεχώ να η λοχε- μένη!... Ημπσρείς, μαμμή, να την καρυδοπνίξης, κειδά που θ α ψο- φολογήση, στο κρεβάτι τη ς. να σπραμπουλήξη,ς με τη χερ ά ρ α σου και της κλήρας το λα ιμ ό , να

πούμε, πω ς εγεννήθηκε πεθαμένο το π α ιδ ί , κα ι π ώ ς η μάννα ετελεί- ωσε, καθώς κάθισε σ τα σκαμνιά, ημπορείς;

Δεν την εοκέπασεν η μαύρη γ η ς την ταλαίπω ρον μητέρα ομού με τον καρπόν των σπλάγχνω ν της, κ α ι το πέλαγος, (λέων, δεν έπνι­ξε τον π ατέρα . Ο Π λαντάρης ε ί­χε τελειώσει προ πολλού την προ­σευχήν του, και ο μικρός ναύτης, ο Τσότσος. ε ίχε φορέσει εκ νέου το υποκάμισον και την περισκελί- δ α του. Ο ζωέμπορος, ο Πραμα- τής. επείσθη, ότι ήτο καλός χ ρ ι­στιανός και ότι ήτο προωρισμέ- νος να ταφή ε ις ευλογημένον χώ ­μα. Ο άνεμος ε ίχε κοπάσει περ ί το δειλινόν, και ο κυβερνήτης α ­νέλαβε το κράτος του επ ί του μι­κρού σκάφους. 'Επιοβσε δυνατά το τιμόνι και ,με τα πολλά ορτσα ρ ιά μ α τα ήλθεν η φελούκα ε ις μέ­ρος α π α γγερ ό ν , δ ίπ λα ε ις την ξηράν, ο λ ίγ α μ ίλ ια απώ τεροντου μικρού όρμου. Δ ια τούτο η βάρκα ε ίχε γ ίν ε ι άφαντος ε ις τα όμμα- τ α της Π λανταρούς, ή τις δεν είχε παυσει ν ' αγναντεύη από το ύ ­ψος του εξώστου. Έ φ θ α σ ε δε α ­σφ αλώ ς ε ις τον όρμον, ευθύς ως έπεσεν εντελώς ο άνεμος, βασί- λευμα ηλίου.

Δ εύτερα σ υχαρ ίκ ια επήραίν της Π λανταρούς. Ο υιός της, αποστά- ζων άλμην, κατάκοπος, θαλασσο- πνιγμένος, έφθασεν ε ις το σ π ιτά ­κι, ά μ α ενύκτωσε, κι εκεί μόνον έμαθε την ευτυχή είδησιν, ότι η συμβία του ε ίχε γεννήσει κληρο­νόμον.

Την επαύριον ήσαν Φώτα. Την άλλην ημέραν Ολόφωτα. Την ε­σπέραν της μ εγά λη ς εορτής, ά μ α τη τριημερεύσει τη ς λεχούς και του παιδίου, έβαλαν την σ καφ ίδα κάτω εις το π ά τω μ α και την εγέ- μισαν με χλ ιαρόν νερόν βρασμέ- νον με δά φ νσ ς και με .μύρτους. Ε- πρόκειτο να τελέσουν τα «κολυ-

μπίδια» του πα ιδίου.Η καλή μαμμή. η Μ παλαλού.

εξήπλω οε το βρέφος μ α λα κ ά §πί των ηπλωμένων κνημών τη ς και ήρχισε να λώη τα σ πά ργα να . Ε ί­χε νυχτώσει. Μ ια λυχν ία και δυο κηρία έκαιον επί χα μ η λή ς τραπέ- ζης. Το παδίον, παχύ , μεγαλοπρό σωπον, με αόριστον ροδίζοντα χρώ τα , με βλέμμα γα λα ν ίζο ν και τεθηπός, ανέπνεε και ησθάνετο ά- νεσιν, κ α θ ' όσον απηλλάσσετο των σπαργάνω ν. Ε μ ειδ ιά προς το φως, το οποίον έβλεπε, κι έτεινε την μ ικράν χε ίρ α δ ια να συλλα­βή την φ λόγα . Την άλλην χε ίρ α την ε ίχ ε βάλει ε ις το σ τόμα του, κι επιπ ίλ ιζε, επιπ ίλ ιζε. Τί ησθάνε­το ; Α περίγραπτον.

Η καλή μαμμή, αφήρεσεν όλα τα σ πάργανα , απέσπασεν αβρώ ς την φουστίτοσαν και το υποικάμ ί­σον του βρέφους κα ι το έρριψεν οβπλώς ε ις την σκαφ ίδα. 'Η ρχισε να το πλύνη και ν α οοφαιρή τα ά ­λ α τα . με τα οποία το ε ίχε πιτυρί- σει κατά την στιγμήν της γέννη­σε ως, αφού το ε ίχε οοφάλοκόψει. Αφήρεσε κ α ι το βα,μβάκισν. με το οποίον είχε περ ιβάλει τ α ς π α ρ ε ι­ά ς και την σ ια γό να του πα ιδιού, δ ια ν α κάμη ά σ π ρ α γένεια .

' Ελαβε την αμασσάν», την σ ι­δηράν λ α β ίδα , από την εστίαν, και την έβαλε μέσα ε ις την σκά- φην, δ ια ν α γ ίνη το πα ιδ ίον σ ίδε­ρο κέφαλον.

Το βρέφος ήρχισε ν α κλαυθμυ- ρίζη, ενώ η μαμή εξηκολούβει να το πλύνη μαλακά , και ν α το υπο- κορίζετα ι ά μ α ; « Ό χ ι , χαδούλη μ ' . ¿X1· χα δ ιά ρ η μ ' ! ό χ ι κεφ αλά μ ' , πάπ υ μ ', χήνο μ '» ! Και σ υ γ ­χρόνω ς ο πατήρ, η μήτηρ, η μάμ- μη Π λανταρού και άλλοι σ υ γ γ ε ­νείς και φίλοι παρόντες, έρριπτον α ρ γυ ρ ά νομίσματα , δ ια ν ' αση­μώσουν το παιδίον. Τ α απέθετον αβρώ ς επ ί του στέρνου και της κο ιλ ία ς του βρέφους, και ολ ισθα ί

192

Φώτα — Ολόφωτα

νοντα έπιπτον ε ις τον πάτον της σκάφης.

Το πα ιδίον δεν έπαυε ν α κλαίη, και η μαμμή το εκολύμδιζεν ακό­μη, το εκολύμδιζε. Κόλύμδα, τέ- κνον μου, ε ις την σκάφην σου, κο- λ ύ μ δ α , κ α ι απόβαλε την άλμην ■σου ες το γλυκόν νερόν. θ α έλθη καιρός, ότε θα κολυμδάς ε ις το αλμυρόν κύμα, καθώς εκολύμδη- σεν όλος, χθες ακόμη, ο πατήρ σου με την σκάφην του. «Φωνή Κυρίου επ ί τω ν οδάτω ν, ο θεό ς της δόξης εδρόντησε, Κύριος επί υδάοων πολλών».

Την επαύριον, εορτήν της Συνά- ξεω ς του Α γίου Ιωάννου του Βα- πτιστού, έμελλε να δαπτισθή το πα ιδίον, επειδή ε ίχ ε συμδή να γεννηθή ούτω τα ς π α ρ α μ ο νά ςτη ς εορτής, πριν περάσουν όλω ς τα Φώτα. Α λλά την εσπέραν, μετά τα κολυμπίδια , δείπνον παρετέθη εις την ο ικ ίαν. Η μαμμή εμάζω ξε με­τά προσοχής ό λα τ α α ρ γυ ρ ά κέρ­μ α τα , η μ ιτά λληρα και σβάντζι- κα κα ι δ ρ α χμ ά ς, τ α εκομδόδεσεν ε ις το μανδήλιόν της, ενώ ο ι πα- ρεστώ τες εφώ ναζαν γύ ρω θεν : «Να ζήση 1 σ ιδηροκέφαλος!» - και επηύχοντο ε ις την μαμμή «καλή ψυχή».

Ε ίτα η Μ παλαλού εσπόγγισε καλώ ς το παιδίον με μ έγα λευκόν προσόψιον, του εφόρεσε καινσύρ- γ ιο ν καθαρόν υποκαμισάκι και ποδίτσαν, το ανέκλινεν επ ί των κνημών της, κα ι ή ρχισ ε να το πε- ρ ιδάλλη με τ α σ π ά ρ γα να .

Ο ζωέμπορος, ο Π ραμοπής, εί- χεν έλθει ε ις τ α κολυμπίδια , και εδήλωσεν, ότι επεθύμει να γ ίν η α- νάδοχος του δρέφους, ε ις μνήμην του προχθεσινού εν θαλάσση κιν­δύνου και της διοοσώσεως.

Ο μικρός ναύτης, ο Τσότσος, ε ίχεν έλθει έω ς την θύραν, και ί- στατο θεωρών μακρόθεν την τελε τήν του κολυμδήματος. Ο γείτω ν , ο Δημήτρης ο Σ κιαδερός, πρω-

τεξάδελφος του Κωνσταντή του Π λαντάρη, δεν ε ίχε φανή ε ις την οικίαν ο π ό πέρυσιν, οπό την ημέ­ρου του γά μ ο υ . Α λλά την εσπέ­ραν τούτην επήρε την γυ να ίκα του, την Δ ελχαρώ κα ι τ α π α ιδ ιά του, εκ των οποίων δυο εκράτει αυτός αρμ α θ ια α τά από την μίαν χε ίρ α ,, το έν πενταετές κα ι το άλ λο τε τρ α ετές , τρίτον, δ ιετές, έφε- ρεν υπό την μασχάλην, év πεντα- μηνίτικον δρέφος εδύζαινεν εις τους κόλπους τη ς η γυνή του, και δυο άλλα , βπτά και οκτώ ετών, την ηκολούθουν κρατούμενα από το φουστάνι της, κι επαρουσιά- σθη, χα μ όγελώ ν, χα ίρω ν δ ια την χα ρά ν του συγγενούς του, γ εμ ά ­τος οπό ευ χσ ς και συγχαρητήρ ια .

Ε κάθισαν όλοι ε ις την τράπε­ζαν. Δ εξ ιά η Μ παλαλού, η μαμ ­μή, αρ ισ τερά η μπροσθινή, η Σω- σάννα, καταμεσής ο πατήρ του νεογνού. Δεξιόθεν της Σωσσάν­νας η Π λανταρού, κατόπιν ο ζω­έμπορος ο Π ραματής, και δυο τρε ις άλλοι. Το λοιπόν του χώρου

κατείχετο από τον Δημήτρην τον Σκιαδερόν και οπό την φοςμελιά του.

Ή ρχισ α ν να τρώ γουν. Τα π α ι­δ ιά του Δημήτρη του Σκιαδερού δεν εταιριάζοντο εύκολα. Εφώνα- ζαν, εγρ ίν ια ζα ν , κι «θορυβούσαν. Το ένα ήθελε τσιτσί, δεν ήθελε μαμμά . Το τρίτον, κλαυθμηρίζον, εζήτει δρύ. Το τέταρτον ήθελε γλυκό, δεν του ήρεσκε το τυρί. Η τα λα ίπ ω ρος η λεχώ υπέφερε κά πω ς από τον θάρυδον.

Ή ρχισ α ν α ι προπόσεις. Ηύχον- το ε ις τον πα τέρα να του ζήση, και εις την λεχώ «καλή σαράντι- σι». Πρώτη έπιεν η μαμμή, δεύ­τερος ο ποπήρ, τρίτη η γ ρ α ία Σω- σάννα, η μπροσθινή.

'Ο τα ν ήλθεν η σειρά της Πλαν- ταρούς να πίη ε ις την υγείαν της νύμφης της, ευχήθη με τρε ις δ ια ­φόρους τόνους φωνής.

— Εδίίδα, νύφη, με καλό να σα- ραντίοης... Κι ό,τι είπα , π α ιδά κ ι μ '. . . ασ τοχιά στο λόγο μου!. . (1894)

Δ ΙΑ Β Α Ζ Ε Τ Ε

ΚΑΙ

Δ ΙΑ Δ ΙΔ Ε Τ Ε

ΤΗ

Ν ΙΑΟΥΣΤΑ

193

ΟΧΙ στο Ρατσισμό ΟΧΙ στο ΦασισμόΜ··ϋΙΜ·ΙΙΜΜ·Μ···Ι·ΜΙΙΙΗ···ΙΙ·ΜΙΙΙ(Ι··ΜΙΙΙ·Ι<Ι>···Ι·ΜΜ·Η··»·····Ι··Μηΐ·Ι·Μ·Μ···Μ Μ·ΙΜΜΗ··Μ···ΙΙΜΙ··ΙΙ·ι··μ··ΗΙ··ΗΗΗ·ΜΜΗΗΜ·Μ·ΜΜ····ΗΜΙΜ·Ι·ΜΙΗΜ··Ι·Μ·Ι··Μ·Μ·Μ·ΙΜ

Η ανθρωπότητα φέτος γ ιόρτα σ ε δυο μ εγά λες επετείους; Την 50η επέτειο της λήξης του 2ου π α γ κ ο ­σμίου πολέμου δηλ. της νίκης των συμμαχικώ ν δυνάμεων ενάντια στο φασισμό και την 50η επέτειο της ίδρυσης του Ο.Η.Ε.

Το Γενάρη αυτού του χρόνου η προοδευτική ανθρωπότητα τίμησε

ΤουΦ ιλώτα Α δαμίδη

σε επίσημη τελετή τα χ ιλ ιά δες θύμ ατα του 'Α ουσβιτς, όπου δυ­στυχώ ς η π α τρ ίδ α μας έλαμψε δ ια της απουσίας της.

Πενήντα τέσσερα χρόνια από τότε που είπαμε «όχι στο φ ασ ι­σμό» .η Ευρώπη είνα ι και π ά λ ι α ν­τιμέτωπη με το ρατσισμό, που εί­να ι πλέον μ ια π ρ α γμ α τ ικ ό τη τα που δεν μπορούμε ν α την περιορί­σουμε σε ορισμένες χώ ρες.

Εδώ κα ι πάνω οπό δυο χρόνια υπάρχει ένα κίνημα της ά κ ρ α ς δεξ ιά ς που βρίσκεται σε έξαρση.

Σε πολλές χώ ρες της Ευρώπης όπως Γ αλλία . Β έλγιο, Σουηδία, Α υστρία, Γερμανία και τελευτα ία στην Ιτα λ ία η ά κ ρ α δεξ ιά εξα ­σφ αλίζει εκλ ογικές επ ιτυχίες.

Ο ρατσισμός υπάρχει και ελλο­χεύει και σε χώ ρες που π ιστεύ­ουν το αντίθετο, όπως στην Α γ­γ λ ία , όπου ο ι ίδ ιες σι κυβερνητι­κές έρευνες καταγράφ ουν 140. 000 ρατσ ισ τικές επιθέσεις κάθε χρόνο και το 1993 12 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους.

Α ιτία αυτού του φαινομένου ε ί­να ι η έξαρση ενός συγκεχυμένου α ισθήματος ξενοφοβίας, που αντί, μετω πίζει τους εξαθλιω μένους

πρόσφυγες α π ' την Ανατολική Ευρώπη κα ι τον τρ ίτο κόσμο σαν κύριους εχθρούς.

Οι ρατο ιστικές εκδηλώσεις ε ί­να ι αποτέλεσμα της βαθειάς ο ι­κονομικής κρίσης κ α ι της α ν ερ γ ί­α ς που καθημερινά δ ιογκώ νετα ι και μ ιάς πολιτιστικής κρίσης, με το σάρω μα των δημοκρατικώ ν α ­ξιών και την αναβίωση του να ζι­σμού.

Οι περ ιοχές τ ις οποίες οι φ ασ ί­στες θεωρούν προνομιακές είνα ι εκείνες ακριβώ ς που έχουν πλη­γ ε ί α π ' την πολιτική τω ν αντιδρα στικών κυβερνήσεων της Ευρώ­πης, α λ λά και εγκατα ληφ θεί α π ' τους Ε ργα τικούς και τους Σοσι­αλδημοκράτες. Ε ίναι α υτές που έχουν τη χειρότερη στέγα ση , τα χειρότερα σχολεία , τη μ εγαλύτε­ρη ανεργία , τ α μ εγα λύτερα κοι­νω νικά προβλήματα .

Υπάρχουν πλέον δυο τύποι ρα ­τσισμού: Αυτός που κάνει δ ια κ ρ ί­σεις και αυτός που σκοτώνει. Η λύση και γ ια τους δυο είνα ι μ ία . Η ισότητα των ευκαιριώ ν και η ίση μεταχείρηση. Δ ιότι άλλω ς, ο επίσημος θεσμικός ρατσ ισμός δ ι­αμορφώνει τον λαϊκό ρατσισμό ο οποίος προσφέρει το έδαφος γ ια την ανάπτυξη του φασισμού, ό­πω ς έγ ινε το Γ ' Ράϊχ.

Χ ρειάζεται δράση ενάντια στο ρατσισμό και μ ια σταυροφορία ενάντια στη φ τώ χεια . Η μάχη ε­νά ντια στο ρατσισμό δεν μπορεί να χω ρ ισ τεί α π ' τη μάχη γ ια πό­ρους, η μάχη ενάντια στο φασι­σμό δεν δεν μπορεί να χω ρ ισ τεί α π ' τη μάχη ενάντια στη συντή-0>Τ)0Τ|ί·

Η λησμονιά είνα ι απάνθρωπη, η

ιστορική μνήμη εξανθρω πίζει τη ζωή.

Π ώς μπορούν οι Εβραίοι να ξε- χάσουν τη νύχτα τω ν κρυστάλων, τη νύ χτα του πογκράμ εναντίον τους στο Γ ' Ράϊχ; Το βράδι εκεί­νο του Ι93Θ που σ ' ολόκληρη τη Γερμανία χ ιλ ιά δες Εβραίοι κατα- δ ιώ χθηκαν στους δρόμους τω ν πό­λεων. προπηλακίστηκαν, χτυπήθη καν, δολοφονήθηκαν. Τ ριάντα χ ι­λ ιά δες σύρθηκαν σ τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, οι περιουσίες τους κσταστράφηκαν ή κατασχέθηκαν. Ό λ ε ς ο ι σ υνα γω γές τους π α ρ α ­δόθηκαν στις φλόγες, τ α σ π ίτ ια και τα κατα στήματα λεηλατήθη­καν α π ' τον όχλο.

Αυτοί που υποστηρίζουν σήμε­ρ α στη Γερμανία, α λ λ ά κα ι α λ ­λού, ότι πρέπει ν α κλείσουμε τους λογαρ ια σ μούς μ α ς μ ε το ναζιστι- κό παρελθόν και ν α κοιτάξουμε το μέλλον, ξεχνούν ότι η λήθη υ­πονομεύει το μέλλον.

Π αρόμοιες φωνές έχουμε και στον τόπο μας γ ια την αμνήστευ- ση των Α πριλιανών, αυτώ ν που φίμωσαν και κοτταδυνάστευσαν ε­π ί 7 χρόνια τον Ελληνικό Λαό κα ι προ κάλεσαν την τρ α γ ω δ ία της Κύπρου.

Ο κίνδυνος επανάληψης της ι­σ τορ ίας - όχ ι με την ίδ ια μορφή - ε ίνα ι υπαρκτός. 55 χρόνια μετά κα ίγοντα ι και πά λ ι στη Γερμα­ν ία κα τα λύμ α τα προσφύγω ν και σ π ίτια ξένων, ξυλοκοπούνται ά ­σ τεγο ι. Στη θέα της φ ω τιάς δεν είνα ι λ ίγ ο ι ο ι «φιλήσυχοι» πολί­τες που χειροκροτούν. Σ τις τοπι­κές εκλογές το ποσοστό τω ν α ­κροδεξιών κομμάτων ανεβαίνει. Η π ολ ιτε ία α ρνείτα ι να συνειδη­

194

ΟΧΙ στο Ρατσισμό ΟΧΙ στο Φασισμό

τοποιήσει την έκτακτη του α χ ρο­δεξιού κινδύνου. Η επανεμφάνιση του φασισμού - της φ α ιάς αυτής πανώ λης - κυρίως στη Γερμανία μ ε ξυλοδαρμούς και δολοφονίες μεταναστώ ν και εμπρησμούς κα­ταλυμάτω ν τους, α λ λά και σε ά λ ­λες χώ ρες δημιούργησαν βαθύ­τα τες ανησυχίες παντού, α λλά ι­δ ια ίτερ α στην Ευρώπη. Και ε ίνα ι ευνόητο γ ια τ ί εδώ έγινα ν τ α με­γα λ ύ τερ α εγκλή μ α τα κατά της ανθρωπότητας. Στην Ευρώπη βρί­σκονται τα φοβερά στρατόπεδα και τα κρεματόρια, όπου β ο τα ν ί­στηκαν και πέθαναν εκατομμύρια άνθρωποι, στη συντριπτική πλειο- ψ ηφία Ευρωπαίοι. Σ ' αυτήν την 'Η πειρο γεννήθηκε ο Γερμανικός ναζισμός, η ειδεχθέστερη έκφ ρα­ση του φασιστικού φαινομένου.

• Μ πορεί ν α ξ α ν α γ ε ν ν π - θ ε ί ο φ α σ ισ μ ός;

Το ερώ τημα που τ ίθετα ι είναι: Μ πορεί να ατνογεννηθεί ο φ ασι­σμός σ τις σημερινές συνθήκες έ­τσ ι όπως διαμορφώθηκε κα ι εκ­φράστηκε στη Γερμανία, την Ιτ α ­λ ία και την Ιαπω νία ;

Γ ια να απαντήσουμε στο ερώ ­τημ α αυτό πρέπει να θυμηθούμε τ ις κοινωνικές συνθήκες που γ έ ν ­νησαν και ανέπτυξαν το φ ασ ιστι­κό φαινόμενο στην 'Η πειρό μας. Και ο ι συνθήκες α υ τές σ τ ις δυο χώ ρες της Ε ύρώ πης/Γερμανία - Ιτα λ ία /μ ετά τον Α ' παγκόσμιο πόλεμο ήταν συνθήκες εκτεταμέ­νων κοινωνικών συγκρούσεων λό ­γ ω της εξαθλίω σης ευρύτερων κοινωνικών στρω μάτων και της οικονομικής κρίσης. Α π ' την άλ λη η γέννηση στη Ρωσία με την Οκτωβριανή επανάσταση κράτους εργατώ ν, δημιουργούσε στις κυ­ρ ία ρχες τά ξεις της Γερμανίας την ανασ φ άλεια και το φόβο γ ια το μέλλον τους, π α ρά την από­κρουση προσωρινά της επίθεσης

του εργατικού κινήματος.Μέσα σ ' αυτό το κλ ίμα της κρί­

σης αξιών, της αθλιότητας ευρύ­τερων κοινωνιχών στρω μάτων, βαθύτατων ανησυχιών των κυρί­αρχω ν τάξεω ν κα ι τη ς δ ιάσπασης του εργατικού κινήματος αναπτύ­χθηκε το φασιστικό κίνημα και την κατάλληλη στιγμή κατέλαβε την εξουσία .

Και δεν ήτα ν μόνο οι συνθήκες που εκμεταλλεύτηκε, α λλά και η ενίσχυση με όλους τους τρόπους από μεγάλο μέρος του Εθνικού και διεθνούς κεφαλαίου και του στρατιω τικού κατεστημένου.

Β έβα ια οι σημερινές κοινωνικές συνθήκες είναι δ ια φ ορετικές. Οι χώ ρες που γέννησαν το φασισμό είνα ι πλούσιες και ισχυρές σ ' ένα καθεστώς ελεύθερης α γ ο ρ ά ς και χω ρ ίς τη Σοβ. Έ νω σ η που έθετε προβλήματα καθεστω τικής α να ­τροπής σ τις χώ ρες αυτές.

Η νεοναζιστική εμφάνιση στη Γ ερμανία οφείλεται στα σοβαρά κοινωνικά προβλήματα, ιδ ια ίτερα μετά την ενωποίηση της χώ ρας, καθώς και στους πολλούς ξένους μετανάστες. Η α δρ ά νεια δε που επέδειξε η Γερμανική κυβέρνηση στην αντιμετώπιση της ναζιστι- κής τρομ οκρατία ς ήταν σκόπιμη γ ια τ ί απέβλεπε στον περιορισμό της μετανάστευσης, π ρ ά γ μ α που πέτυχε.

Η ανθρωπότητα ακολουθεί τους ίδιους παλιούς επικίνδυνους δρό­μους; Εθνικισμός, θρησκευτικοί φανατισμοί, συγκρούσεις και αν­ταγω νισ μοί γ ια την κυρ ιαρχία στον πλούτο και τη δύναμη .

Γ ι ' αυτό παντού α ρ χ ίζε ι να ο ρ ­γανώ νετα ι ένα κίνημα α ν τίσ τα ­σης σ τα φαινόμενα του ρατσισμού και του φασισμού.

Ο Ο.ΗιΕ. τ ιμ ώ ντα ς την 21η Μαρ τίου, την πα γκό σ μ ια αυτή μέρα ντροπής, την όρισε σαν π α γ κ ό ­σμ ια ημέρα ενάντια στο ρ α τσ ι­

σμό. Στη Γερμανία απλώ νετα ι έ­να κίνημα με έμβλημα τ ις λέξεις «ΠΟΤΕ Π ΙΑ ΝΤΑΧΑΟΥ*.

Τ ι ή τ α ν το Ν τα χά ουΠόσοι όμω ς ξέρουν, ιδ ια ίτερα

α π ' τ ις νεώτερες γεν ιές, τ ί ήταν το περίφημο Ντοβχάου;

Επιτρέψτε μου μ ια σύντομη πε­ρ ιγραφ ή αυτού του στρατοπέδου α π ’ το ημερολόγιο ενός α π ’ τους πρώτους κρατουμένους του, τον Ολλανδό Νίκο Ροστ, που επέζησε.

Το στρατόπεδο αυτό, χρονολο­γ ικ ά είνα ι το πρώτο στρατόπεδο συγκέντρωσης που ίδρυσε ο Χι­τλερισμός το 1933. Έ γ ιν α ν βέ­β α ια και ά λ λ α πολλά στρατόπε­δ α με πιο γνω σ τά τα φ ρ ιχ τά στρα τόπεδα Ά ο υ σ β ιτς , Μ αουτχάουζεν και Μ πουχεθάλντ.

Το 1934 τουφεκίστηκαν στο Ντα χάου πολλοί κομματικοί η γέτες του πραξικοπήματος του Ρέμ π α ­ρουσία όλων των κρατουμένων.

Το 1936 μετά τ ις εκλ ογές, α ρ ­χ ίζ ε ι περίοδος οργανω μένης τρ ο ­μοκρατίας. Γ ια μηδαμινές περ ι­πτώ σεις εφαρμόζονται σοβαρές ποινές. Το 1937 το στρατόπεδο ε- π εκτείνετα ι.

Το 1938 μ ετά την κατάληψη της Α υστρίας, οδηγούντα ι στο σ τρα­τόπεδο όλοι οι Αυστρκκκοί πολι­τικοί η γέτες αντίπαλοι του Εθνι­κοσοσιαλισμού, δάσκαλοι, συνδι­καλιστές, ιερείς. Μετά τη δολο­φονία του πρεσβευτή Ράχτ, δολο­φονούνται χ ιλ ιά δες Ε βρα ίο ι. Στο τέλος αυτού του χρόνου το σ τρα ­τόπεδο σχεδόν αδειά ζει και παρα- χω ρείτα ι στο επίλεκτο σώ μα των ΕΣ - ΕΣ γ ια εξάισκηση. Περίπου 1600 κρατούμενοι μεταφέρονται στο Μ αουτχάουζεν.

Σ τις α ρ χές του 1940 τα επ ίλ ε ­κτα τμ ή μ α τα των ΕΣ - ΕΣ, ε γ κ α ­ταλείπουν το στρατόπεδο που α ρ ­χ ίζε ι κα ι πάλι με τον παλιό μη­χανισμό τη δράση του. Α π ' τους

195

ΟΧΙ στο Ρατσισμό ΟΧΙ στο Φασισμό

1600 κρατούμενους που ε ίχ α ν σ τα λε ί στο Μ αουτχάουζεν, επιστρέ­φουν μόνο 235. Οι υπόλοιποι πέ- θαναν. Το καλοκαίρι του ίδιου χρόνιου φθάνουν στο Ν ταχάου οι πρώτοι Πολωνοί, κυρίως άνθρω­ποι των γρα μ μ ά τω ν , ανάμεσα τους 2000 ιερείς. Ό λ ο ι βρίσκουν εδώ το θάνατο.

Το 1941 στάλθηκαν α π ' το Ντα- χάου ως «ανίκανοι, εργασ ίας» στους θαλάμους αερίω ν 3250 κρα τούμενοι.

Το 1942 κατά χ ιλ ιά δ ες Ρώσοι όμηροι πολέμου μεταφέρονται και εκτελούνται έξω α π ' το στρατό­πεδο. Ο αριθμός τους υπολογίζε­τα ι από 13 έως 15 χ ιλ ιά δ ες . Το Νοέμβριο αυτού του χρόνου, πε­θαίνουν από επ ιδημ ία τύφου, που σκόπιμα δεν καταπολεμείτα ι, 1. 100 κρατούμενοι.

Το 1943 φθάνουν ο ι πρώ τες γ υ ­να ίκες, κυρίως Ε βρα ίες της Πο­λω νίας, που δίνονται σ τα αρχη­γ ε ία γ ια «χρήση ανδρών». Φθά­νουν και 1800 Ιταλοί.

Το 1944 τ α επίλεκτα σώ ματα ΕΣ - ΕΣ μεταφέρουν στο Νταχά- ου χ ιλ ιά δες κρατούμενους, αλλά φθάνουν οι μισοί α π ' αυτούς που ε ίχαν ο ι επίσημες καταστάσεις. Επειδή τα π ρ ά γ μ α τα σφ ίγγουν Γερμανοί κρατούμενοι α ν α γκ ά ­ζονται να γ ίνουν ΕΣ - ΕΣ οπλί­τες. Εκτελούνται 92 Ρώσοι α ξ ιω ­ματικοί.

Α ρχές του 1945 α παγχονίζοντα ι 70 Γολλίδες, στελέχη της Εθνι­κής Α ντίστασης. Τον Απρίλη Γερ­μανοί και Α υστριακοί κρατούμε­νοι κα τά τη δ ιά ρκ ε ια ερ γ α σ ία ς , οπλίζονται κ α ι με τη βοήθεια πο λ ιτώ ν της πόλης Ν ταχάου επ ιχει­ρούν να αιφνιδιάσουν το σ τρατό­πεδο, α λ λ ά αποτυγχάνουν, αφή­νοντας 6 νεκρούς. Σ τ ις 29 Α πρι­λίου το στρατόπεδο απελευθερώ­νετα ι α π ' τους Α μερικανούς.

Το χρόνο αυτόν βρίσκονται στο

μητρικό στρατόπεδο 31 >432 α ι ­χμάλω τοι. Σ τα εξαρτώ με να σ τρ α ­τόπεδα, που δεν ήταν άλλο α π ' τ α εργοσ τά σ ια στην περιοχή Ν τα­χάου που απασχολούσαν α ιχμαλώ τους, άλλο ι 36.246 α ιχμάλω το ι.

Συνολικά 67.678 φυλακισμένοι, υπήκοοι 26 Εθνών.

Ό τ α ν το Ν ταχάου έπεσε στα χέρ ια των Α μερικανών υπήρχαν στο κεντρικό στρατόπεδο περί τους ΙιΟΟ Έ λ λ η νες , ενώ σ τα γ ύ ­ρω στρατόπεδα ερ γα σ ία ς κ α τα ­μετρήθηκαν γύρω σ τις 3.000 Έ λ ­ληνες. Οι περισσότεροι, γύ ρ ω στις 5.000 τόσκοκταν 2 - 3 μέρες πριν, όταν οι φρουροί τους βλέ­ποντας να πλησ ιάζε το τέλος τους χαλάρω σαν τα μέτρα και πολλοί ντύθηκαν κρατούμενοι. Α υτά μό­νο α π ' το ημερολόγιο ενός κ ρ α ­τουμένου.

• Α ν α γ κ α ιό τη τα τ η ς μ ν ή ­μ η ς το υ π α ρ ε λ θ ό ν τ ο ς

Στο πέρασμά του ο φασισμός άφησε πίσω του τ α σημάδια της δαρβαρότητά ς του, τ α σημάδια του θανάτου. Κανένας δεν μπορεί να ξεχάσει τ α πιο φ ρ ιχτά στρα­τόπεδα συγκέντρωσης Ά ο υ σ β ιτς , Μαουτχάουζεν, Μ πούχενδάλντ, Ν ταχάου.

Ό ρ γ ια α ίματος, διεστραμένοι επιστήμονες, θάλαμοι αερίων, πα ρομένουν στη θύμηση όσων επέ- ζησαν από τη λ α ίλ α π α του Β ' παγκοσμίου πολέμου. Γίνονται γνω στά στους νεότερους από τα δ ιβλ ία που κυκλοφορούν - που λ ί ­γ ο ι τα δ ιαβάζουν - από ντοκυμαν- τέρ και δ ιηγήσ εις και από περ ιή ­γηση στους ίδιους χώ ρους που συντελέσθηκε το έγκ λη μ α στην ανθρωπότητα. Ί σ ω ς γ ια το υ ςπ ε ρισσότερους σήμερα α π ' τ ις νε­ό τερ ες ηλικ ίες οι λέξε ις ναζισμός και φασισμός είνα ι α π λ ά δυο κε­νές λέξεις.

Μερικοί δ ιερ ο τώ ντο ι: «Για πό­

σο καιρό ακόμα θα μιλούμε γ ια κάτι που πέρασε;» .

Κανένας δεν πρέπει κ ι ' ούτε μπορεί να ξεχάσει την εγκ λ η μ α ­τική εκείνη περίοδο. Το να ξεχνάς το έγκ λη μ α ε ίνα ι έγκλημ α . Και το στρατόπεδο Ντοςχάου, όπως και τα ά λ λ α που ανέφερα,υπήρξε ένα έγκ λη μ α αχαρακτήριστο .

Χωρίς τη μνήμη του παρελθόν­τος το μέλλον παρουσιάζετα ι σκο τεινό. Αν τα κουρεμένα κεφάλια δεν διαθέτουν ιστορική μνήμη δεν είναι εντελώς δ ικό τους φ τα ίξιμο .

Γ ια την αντιμετώπιση των βάρ­βαρων αυτών επεισοδίων τ ί κάνει το σχολειό, η τηλεόραση, ο άμ ­βωνας γ ια να κρατάνε ζω ντανό το παρελθόν με τ ις τρ α γ ικ ές του εκδηλώσεις;

Το 1993 υπήρχε πρόταση στο Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο να ανα- κηρυχθεί το 1994 «Ευρωπαϊκό έ­τος αρμονίας των Λαών» στα π λ α ί σ ια του οποίου θα γ ίνονταν εκ ­σ τρα τεία ευαισθητοποίησης της κονής γνώ μ ης. Προτείνονταν μά λ ίσ τα και πρ α κ τικ ά μέτρα, όπως π ρ ο γρ ά μ μ α τα γ ια τ α σχολεία με μ αθήματα ιστορικής και πολ ιτι­κής α γ ω γ ή ς με Ευρωπαϊκά ιδεώ­δη, καθώς και εναρμόνιση των νομοθεσιών των κρατώ ν - μελών όσο οχρορά την κατοητολέμιση του ρατσισμού, της ξενοφοδίας και αντισημιτισμού. Σ τα μέτρα αυτά θα περιλαμβάνονταν και κοινοτι­κές κυρώσεις καπά ομάδων και ε ­νώσεων στόχος των οποίων είναι η ενθάρινση του ρατσισμού, θρη­σκευτικού ή Εθνικού μίσους.

Δυστυχώ ς οι προτάσεις αυτές του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου έ­μειναν απραγματοποίητες.

Οι Έ λ λ η ν ες δημοκράτες και μετά τη λήξη του Β ' παγκοσμίου πολέμου γνώ ρισαν στο πετσ ί τους πολλές α π ' τ ις μεθόδους των ΕΣ - ΕΣ που φρόντισαν Έ λ λ η ν ες μ α ­θητές τους να εφαρμόσουν σ τα

196

ΟΧΙ στο Ρατσισμό ΟΧΙ στο Φασισμό

κολαστήρια της Μακρονήσου, της Γιάρου και αλλού σε συμπατριώ ­τες τους.Ο Λαός μας που στάθηκε ένοες α ­

πό τους γεμ ά το υς αυταπάρνηση α ιμοδότες τη ς αντιφασιστικής νί­κης, παρακολουθεί με ανησυχία και οργή τ α φαινόμενα αναβίω ­σης του ναζισμού στην κο ιτίδα του τη Γερμανία, α λ λά και σε άλ λες Ευρωπαϊκές χώ ρες με διάφο­ρες μορφές, καθώς και τ α φαινό­μενα πολεμοχαρούς ακραίου Ε­θνικισμού που δυναμιτίζουν την ειρήνη στον κόσμο με σπινθήρα σ τα Β αλκάνια.

Οι Έ λ λ η ν ες πατριώ τες, βαθύ­τα τα δημοκράτες κα ι α ντ ιφ α σ ί­στες πρέπει να διαδηλώσουμε ε­νωμένοι, όπως τότε, ενάντια στη δ ικτα τορ ία των συν)ρχώ ν, τη νορ γ ιρμένη δ ια μ α ρ τυ ρ ία μας και την ολόψυχη καταδίκη των φαινομέ­νων αυτών, καθώς και την .κοινή μ α ς απόφαση να μην ανεχθούμε την εμφάνιση παρόμοιων φαινομέ νων στη χώ ρ α μας και ν α α ν α τ α ­χθούμε σθεναρά σε κάθε απόπει­ρ α ναζιστικής και Εθνικιστικής ocvafi ίωσης.

Ε μείς ο ι αντιστασ ιακοί που γνω ρ ίσαμε το ναζισμό κα το φασι­σμό κα ι τον πολεμήσαμε, θ α έπρε πε ν α ε ίμ ασ τε π ια ευαίσθητοι στην εμφάνιση παρόμοιων φαινομένων σήμερα.

Η πόλη μας που πρώτο στάτησ ε στον aryώ να κατά του ναζισμού - φασισμού, πλήρωσε το τ ίμ η μ α με το α ίμ α τω ν καλύτερων πα ιδιώ ν .της. Χρέος μ α ς λοιπόν ν α δώσου­με ·και πάλι τη μάχη στην πρω το­πορία, αυτήν τη φορά μεταφέρον- τα ς τ ις εμπειρ ίες μας στους νεώ- τερους με την ενότητα στη δ ρ ά ­ση μας.

Αν σήμερα γ ια π α ρ ά δ ε ιγ μ α , οι δάσκαλοι και ο ι μαθητές του Α ' κα ι Β ' δημοτικού σχολείου στον 'Α γ ιο Μηνά δεν γνω ρίζουν ότι

στα μπουντρούμια του σχολείου τους ε ίχα ν ο ι Γερμανοί στιβα γμ έ- νες κρατούμενες γυνα ίκες της Ε­θνικής Α ντίστασης η ευθύνη είναι δική μας. Και πιο μ εγά λ η η δική μου ευθύνη, γ ια τ ί ανάμεσα στις κρατούμενες γυνα ίκες, ήταν και ο ι τρε ις αδελφές μου.

Σημαντικό ρόλο στην ενημέρω­ση του Λαού της πόλης μας έπα ι­ξε η έκθεση των αρχείω ν της Ε­θνικής Αντίστασης που οργάνω σε η Ε τα ιρ ία Δάσωσης Ιστορικών Α ρχείων το Νοέμβριο και ιδ ια ίτε­ρ α οι φω τογραφ ίες που δείχνοον τ ις θηριωδίες των κατακτητώ ν. Α π ' τ ις φω τογραφ ίες αυτές μπό­ρεσε η νεολα ία μας, που ομαδικά επεσκέφθηκε την έκθεση με τα σ χολεία της, να γνω ρίσει τσ π ρ α γ ματικιό πρόσωπο του ναζισμού -

φασισμού .Κλείνοντας τη μικρή μου γ ρ α ­

πτή προσφορά ενάντια στο ρ α ­τσισμό και το φασισμό θα ήθελα να επισημάνω πω ς τη μόνη ελπί­δα σήμερα γ ια την αποφυγή των φαινομένων αναβίωσής των απο­τελεί η ορμητική ανάπτυξη της τεχνολογία ς και η διάδοση της γνώ σης που θ α βοηθήσουν ν α προ χωρήσει η οτνθρωπότητα στο δρό­μο της συνεργασίας. Σ ' αυτό θα βοηθήσει η προσπάθεια γ ια μ ια ενωμένη Ευρώπη και προ παντός η οργανωμένη δύναμη των ερ γ α ­ζομένων του κόσμου, θα επιβά λουν ειρήνη και συνεργασία .

Ας μή ξεχνάμε ότι οι έμποροι του πολέμου και οι νοσταλγοί της δόξας του α ίμα τος δεν νικήθη­καν.

Η Ι ϋ Ι ϋ Π Τ Τ Ι

Δ ΙΑ Β Α Ζ Ε Τ Ε

ΚΑΙ

Δ ΙΑ Δ ΙΔ Ε Τ Ε

ΤΗ

Ν ΙΑ Ο Υ ΣΤΑ

*ΦΦΦΦΦΦΦΦΦ»»Θ»#< φ»ΘΜ » · Ρ»»»ΦΦΦ»<>ΦΦΦΦ»»ΦΦΦΦΦΦΦΦφφφφ<»«·Φ»

197

Πορεία προς την ΟμογένειαΟδοιπορικό για μιο προβέγγιβη

οτον απόδημο Ελλπνιομό

tnc Μακεδονίας

Τιμητική διάκριση ασό τον τ . Ύ πστο Πρόεδρο τη ς Παμ- μοκεδσν ικής δρ. Γεώργ. Α χταρ ίδη (Ν . Φ ιλαδέλφεια, ΗΠΑ)

Τέσσερα υπερπόντια τα ξ ίδ ια , διάρκεια*; ενός τουλάχιστον μηνάς το καθένα, που π ρ α γμ α το π ο ί­ησα την τελευτα ία δετία σε πόλεις της Αμερικής και της Α υστραλίας, ήταν ικανά να καταγράψουν τ ις πολύτιμες μαρτυρίες κα ι εμπειρ ίες που αποκό­μ ισα γ ια τη ζωή, τη δράση και τους στόχους των Ελλήνων της διασποράς. Των Μακεδόνων ειδ ικό­τερ α και ακόμη πιο συγκεκριμένα των εκεί ε γκ α ­τεστημένων Χ αλκιδικιωτών, των συμπατριωτών μου.

Προσκεκλημένος της Εκκλησίας, των Π αμμα- κεδονικών ενώσεων, ξένων Π ανεπιστημίων, διεθνών συνεδρίων και Μακεδονικών συλλόγων μετέφερα εκεί το Χάλκϋδικίώτικο χρώ μα, την Ισ τορ ία και Λα ο γ ρ α φ ίά τη ς Χαλκιδικής, τ ις παραδόσεις της, α λ­λ ά συγχρόνω ς το παρόν της, τ ις ασχολίες τω ν κα­τοίκων της, τον ανελισσόμενο τουρισμό και τα μελλοντικά της σχέδια . Ακόμη μ ίλησα σε σειρά δ ιαλέξεω ν γ ια το «Μακεδονικό», το 'Α γ ιον Ό ρ ο ς , τον ΣτογειρίΤη φιλόσοφο Αριστοτέλη, τον Μοτκε- δονικό Α γώ να, τ α εθνικά μας θέματα.

θ έ λ ω να πιστεύω , θ α αποτολμήσω να ισχυρι-

σ θ ό , ό τι σ ' αυτά τα τα ξ ίδ ια έπρα ξα το καθήκον μου συνειδητά κ α ι στο .μέτρο του δυνατού, όσο μου το επέτρεπε ο προσωπικός διαθέσιμος χρόνος, α λ ­λ ά και τ α οικονομικά. Και το έπρα ξα με τον λόγο , την εικόνα, το τυπωμένο χα ρ τ ί, τη μουσική π α ρ ά ­δοση, την παρουσ ία μου σ τα μέσα μαζικής ενημέ­ρωσης, τη συναναστροφή. Ενα ατελείω το οδοιπο­ρικό που ε ίχε αφετηρία την Εκκλησία και την Π α­τρ ίδα . Την Ο ρθοδοξία και τον Ελληνισμό.

Εναι αλήθεια μεγάλη η δ ια φ ορά ν α διαμορφ ώ ­νει κανείς άποψη σε όσα λέγοντα ι γ ια τους 'Ε λ ­ληνες τη ς δ ια σ πορά ς από το ν α βιώνει κατα σ τά­σεις κ α ι γεγο νό τα ανάμεσά τους. Μ ια πρώτη επα ­φή με όλες τ ις γ εν ιέ ς που εκεί εξελίχθηκαν δίνουν

Α ψ η γείτα ι ο Β ασίλτις Π ά π π α ςΠρόεδρος της Ιστορικής ,και Ααογραφικής

Εταιρείας Χαλκιδικής

την αίσθηση ότι ενσαρκώνουν τον καθαρόαιμο Έ λ λ η ν α , α π ' οποιοδήποτε Ελληνικό κομμάτι γ η ς προέρχονται: Μ ακεδόνες, Α ρκάδες. Μεσσήνιοι,Λάκωνες, θεσ ό α λ ο ί. Π οντιακής κ α τα γω γή ς . Ό ­λοι τους προφέρουν και οραμ ατίζοντα ι κάθε λεπτό τη λέξη ΕΛΛΑΔΑ.

Σε κάθε τα ξ ίδ ι μου σ τ ις ηπείρους της Α μερικής ή της Α υστραλίας, κάθε φορά, έπα ιρνα κ α ι μ ια διαφορετική γεύση , ένοιωθα ένα καινούργιο , π α ­ράξενο συναίσθημα. Α ντιμετώ πιζα την Ε λλ ά δα ό­χ ι π ια στην καθημερινότητα, α λ λά την Ε λλ ά δα ως Ιδέα , ω ς Πίστη, ω ς Σύμβολο.

Ξεκίνησα να δρω τον Έ λ λ η ν α αποκομμένο από τη γενέτειρα , όπως άλλω στε ήταν φυσικό- Ζήτησα με επιμονή ν α σπουδάσω το πρόσωπό του, την έκ ­φρασή του, να ζυγίσ ω τα π ο ικ ίλ α συναισθήματά του από την πικρή ξενητειά και τ ις συνέπειές της. ΑναρωτήΟηκα; Τ ί άλλιχξε ά ρ ο γ ε σ ' αυτούς τους ανθρώπους; Πώς νοιώθουν σήμερα στο χώρο μ ιας μεγαλούπολης των αρκετών εκατομμυρίω ν ανθρώ ­πων, ανάμεσα σε δεκάδες εθνικοτήτων με δ ια φ ορε­τική κουλτούρα και σκέψη; Και η κοινή και προ­φανής διαπίστω ση είνα ι ότι ο ' Ελληνας τη ς δια- σποράς παρέμεινε Έ λ λ η ν α ς , ε ίνα ι καλύτερα πιο Έ λ λ η ν α ς . Αυτή είνα ι η α λήθεια . Ζει κα ι μετου- σιώνετοα την παράδοση κάθε σ τιγμ ή , σε όλες τη ς τ ις μορφές. Μέσα από μ ια δικαιολογημένη προ­σαρμογή στη δεύτερη π α τρ ίδ α του. Ναι, ο Έ λ λ η ­να ς της Αμεροοής και τη ς Αυστραλίας κρατάει

198

Πορεία προς τη ν Ο μογένεια

Παιδ ιά του Ελληνικού σχολείου με παραδοσ ιακές σ τολές κ α ί τ ις σημα ίες Ελλάδος καί Αυστραλ ία ς σε εκδήλωση της Ελλην ικής Ορθόδοξης εκκλησ ία ς αυστραλιανής πόλεω ς

γ ε ρ ά την παράδοση, και μάλιστα με μ ια νέα δ ιά ­σταση. Π αρακολούθησα με μεγάλη ευχαρίστηση εκδηλώσεις της Εκκλησίας, των σχολείω ν, των πολιτιστικών συλλόγω ν, των Κοινοτήτων, των ομο- γενειακώ ν μας οργανώ σεω ν γ εν ικ ά και δ ια π ίσ τω ­σ α μ ια γ ιγ ά ν τ ια προσπάθεια ν α διοπηρήσουν τα ήθη και έθ ιμα τη ς Ε λλάδας, της γ ενέτε ιρ ά ς τους. Κάποιοι μίλησαν γ ια αλλοίω ση των εθίμων, όταν α υτά έφθασαν εκεί Ε γώ θ α τό λ εγα προσαρμογή, αν λάβουμε υ π ' όψιν ότι το έθιμο είνα ι ένας ζω ν­τανός οργα νισ μός που όταν ξερριζώ νετα ι, κατά κάποιον τρόπο προσαρμόζεται σ τις νέες συνθήκες, θ ά λ ε γ α καλύτερα, πω ς πρόκειτα ι γ ια πάντρεμα των ελληνικών εθίμων με την εκεί πρα γμ α τικ ό τη ­τα . Ό λ ε ς οι γ ιορτές, οι χοροί, τα λεγόμ ενα pi cnic ή festival που οργανώ νονται εκεί με Εξαι­ρετική επ ιτυ χ ία θ α τα χα ρ α κ τή ρ ιζα ως τους πρε­σβευτές της Ελληνικής κουλτούρας, όπου προβάλ­λ ετα ι το ελληνικό πνεύμα. Σχεδόν κάθε ελληνική περιοχή έχει σ τ ις 2 α υ τές ηπείρους την εκπροσώ- πισή της με κάποιο πολιτιστικό σύλλογο που ά λ ­λοι μεν υπά γοντα ι σ τις μ εγά λες ομ ογενειακές ορ- γα νώ σ εις και άλλοι διατηρούν την αυτοτέλειά τους. Ιδ ια ίτερη εντύπωση προ καλούν ωρισμένες εκδηλώσεις όπως λ .χ . όταν οι σπουδαστές λ α μ β ά ­νουν σε πανηγυρικές τελετές τ α δ ιπλώ μα τά τους και που θεω ρείτα ι μ ια μεγάλη στιγμή γ ι ' αυτούς, τους γονε ίς και τους φίλους τους. Ε κδηλώ σεις με ελληνικές χορω δίες, με ελληνικά χορευτικά σ υγ­κροτήματα. Συνάντησα ο ικογένειες να πηγαίνουν τ α π α ιδ ιά και τ α ε γγό ν ια τους σ τις πρόβες τω ν χο ­ρευτικών τους, αποστάσεις 2 και 3 ώ ρες, μόνο και μόνο γ ια να κρατήσουν την Ελληνική παράδοση, την ελληνική λεβεντιά . Τους συζήτησα, τους συνα-

νοστράφηκα. Και κα τά λα βα τον ελληνικώτατο παλμό τους. Πιέρα ω ς π έρ α Έ λ λ η νες .

θ έλ ω να εξάρω ιδ ια ίτερ α τη συμβολή της Εκ­κλησίας στην όλη προσπάθεια που κα τα βά λλει γ ια να εδρα ιω θεί και να επικρατήσει σ ' όλους τους τομείς το ελληνικό στοιχείο. Π αρακολούθησα μυ­στήρια της Εκκλησίας μας σ τις εκθαμβω τικές θ ά ­λ ε γ α εκκλησίες τους, όπου με δέος κ α ι την απαι- τούμενη ευλά βεια ζουν την Ο ρθοδοξία. Έ χ ο ν τ α ς την τιμή να συζητήσει κανείς με τον Α ρχιεπίσκοπο Βορ. κα ι Νοτ. Α μερικής κ.κ. Ιάκωβο, τον πνευμα­τικό ηγέτη του Ελληνισμού της Α μερικής, τον επί 30ετία και πλέον καθοδηγητή της εκεί Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας, που θεω ρείτα ι ο πρύτανης των θρησκευτικών ηγετώ ν σ τις ΗΠΑ, δ ια κρ ίνει στο πρόσωπό του αυτό που κυριαρχεί στη σκέψη κάθε Έ λ λ η ν α της Α μερικής; τη μεγάλη δύναμη, και ε­πιρροή της Εκκλησίας στην καθημερινή ζωή του. Α νάλογες εντυπώσεις αποκομίζει κανείς και από την συνομιλία που θά χε ι με τον Αρχιεπίσκοπο Αυ­σ τραλ ία ς Στυλιανό. Ας μη λησμονούμε παράλλη­λ α το αξιόλογο έργο τω ν Τροφείων Παιδείοίς της Α ρχιεπισκοπής, μ ια ανεκτίμητη προσφορά σ τα ελ­ληνόπουλα της δ ιασποράς, κυρίως γ ια να κρατή­σουν την Ελληνική γλώ σ σ α . Και μ ια κ α ι αναφ ε­ρόμαστε στην ελληνική γλώ σ σ α , θα ιεραρχούσα ως το κυριώτερο θέμα που απασ χολεί την εκεί ελ­ληνική ο ικογένεια και τ ις οργονώ σ εις μας. Μια τ ιτά ν ια προσπάθεια που κα τα βά λλετα ι γ ια ν α κρα τηθεί η ελληνική μας γλ ώ σ σ α ανάμεσα στις άλλες, μα κυρίως στη γλώ σ σ α που α να γκα σ τικ ά κάνουν κτήμα τους τ α ελληνόπουλα τη ς δ ια σπορά ς. Αλή­θεια , πόσο περήφανη είνα ι η Ελληνική Ο ικογένεια της Α υστραλίας και της Α μερικής που κατώρθωσε να κληρονομήσει σ τα π α ιδ ιά της την ελληνική

Το σημερινό Ύ ι κ ι τ ο Συμβούλιο τη ς Π βμμσκεδον ικής Έ ν ω ­σ η ς Η Π Α — Καναδά (Ν έο Υόρκη)

199

Π ορεία προς τη ν Ο μογένεια

γλώ σ σ α , την γλώ σσα των πατέρω ν της, τη γλώ σ ­σ α τη μητρική. Έ ν α ς κρυφός πάθος και συγχρό­νως ένα μεγάλο πρόβλημα γ ια την σημερινή νέα γ ε ν ιά αυτών τω ν μεγαλουπόλεων.

Υπεράνθρωπες, συνεκτιμώ ντας και τ ις δυσκολί­ες, θ α χα ρα κτή ρ ιζα και τ ις προσπάθειες που κ α ­ταβάλλουν ο ι ομογενειακες οργανώ σεις μας, οι συνομοσπονδίες, όλες ο ι εθνικοτοπικές Ο ργα νώ ­σεις όπως λ .χ . του UHAC. Ε ίνα ι ο ι δυναμικοί φο­ρ είς που ασχολούνται συστηματικά με έ ρ γ α υπο­δομής γ ια την Π α ιδεία και τον Π ολιτισμό του Ελ­ληνισμού, ώστε να μη δ ια τρέχε ι κίνδυνο να ετφο- μοιωθούν από τα πολιτιστικά στο ιχεία των μ εγ α ­λουπόλεων που είναι εγκατεστημένοι. Είναι πι- στέψτε. μου το σ τή ρ ιγμ α και η ελπ ίδα της Ε λλάδας μας στην διασπορά . Και εδώ θα αποτολμήσω να αναφέρω ότι χρ ειά ζετα ι μετά βεβαιότητας η ελ ­ληνική Π ολιτεία να δείξει μ ια ουσιαστικώτερη μ έ­ρ ιμνα, πιο έμπρακτη συμπαράσταση στους σκο­πούς κα ι τους στόχους αυτών των φορέων.

Κοινή παραμένει η διαπίστω ση ότι ο Έ λ λ η ν α ς όπου κι αν θέτει την προσωπική του σ φ ρ α γ ίδ α με­γ α λ ο υ ρ γε ί. Η εργα τικότη τα και η υψηλή κοινωνι­κή θέση που κατέχει ανάμεσα στον Αμερικάνο, στον Αυστραλό, είνα ι τα κύρια στο ιχεία που τον χαρακτηρίζουν. Το ελληνικό λόμπυ σ τις Η .Π Α . και ο εθνικός ξεσηκωμός του ' Ελληνα στην Αυ­σ τρ α λ ία το α πέδειξαν π ερ ίτρανα αυτό τον καιρό που δοκ ιμάζετα ι η Μ ακεδονία μας. Και δεν οτπέχει στο ελάχιστο από την π ρ α γμ α τικ ό τη τα ocv σχυρι-

ΠορέΑοοη τηο Ε λλην ική ς Π αρο ικ ία ς στην εθνική γιορτή τη ς 25ης Μ αρτ ίου . — Η νεολα ίο του συλλόγου «Παύλος

Μ ελά ς - παρελαύνει στη Φ ιλαδέλφεια .

• Ελληνική Εβδομάδα« στη Φ ιλαδέλφεια με π ο ικ ιλ ία εκδη­λώσεω ν που ΘυμίΖουν μόνον Ελλάδο...

σθεί κανείς ό τ ι έδωσαν μαθήματα πατριω τισμού και εθνικής ομοψυχίας εκεί που χρειάσθηκε και χρ ει­ά ζετα ι ακόμη. Π οιός θ α παρέβλεπε τ ις μ εγαλειώ ­δεις συγκεντρώσεις, τ α συλλαλητήρια στις πόλεις Μελβούρνη. Σΰδνεϋ. Λ δελα ΐδα , στην Νέα Υόρκη,το Σ ικάγο , τη Φιλαίδέλφεια τη Βοστώνη κ α ι τόσες ά λ ­λες μεγαλουπόλεις που σφίζουν από ελληνικό στοι­χείο . να βροντοφωνούν και να υψώνουν δυναμικά τη φωνή τους γ ια την Ελληνικότητα της Μ ακεδο­νίας. Π οιός θα μπορέσει ν α ξεχάσ ει τον Έ λ λ η ν α εργά τη ή τον Έ λ λ η ν α καθηγητή Π ανεπιστημίου, τον κάθε εποβγγέλματος Έ λ λ η ν α που ζε ι εκεί, ντυ­μένο με Εθνική φορεσιά, με την Ελληνική σ η μ α ία και το λάβαρο του συλλόγου του να κάνει πα ρέ­λαση γ ια την εθνική επέτειο της 25ης Μ αρτίου του '21 ή της 28ης Ο κτωβρίου του '4 0 . Ακόμη, εκδη­λώ σεις γ ια τ α «ΔΗΜΗΤΡΙΑ», Ελληνική Ε βδομάδα με εθνικό, θρησκευτικό, πολιτιστικό περιεχόμενο που παρακολουθούν χ ιλ ιά δ ες κάτοικοι των πολυάν­θρωπων αυτών πόλεων και που θυμίζουν μόνο ΕΛ­ΛΑΔΑ. Συμμετείχα σε συνεδριάσεις μακεδονικών μας συλλόγων» σε πολύω ρες συσκέψεις των Παμ- μακεδονικών Ο ργανώ σεω ν και αφουγκραζόμουν την α γ ω ν ία τους γ ια την πορεία των εθνικών μας θεμάτων. Δεν είνα ι λ ίγ ε ς ο ι φορές που στέλνουν υ­πομνήματα, ανακοινώ σεις εδώ στην Ε λλάδα και επισημαίνουν αντεθνικές κινήσεις ανθρώπων που εργά ζο ντα ι στην ανθελληνική π ρ οπα γά νδα . Πόσες φορές και αν ζήτησαν έντυπο υλικό από την κάθε Ελληνική Κυβέρνηση γ ια ν α το μεταφέρουν στην Α υστραλιανή Κυβέρνηση ακόμη και στο Α μερικα­νικό Κογκρέσσο, προκειμένου να ενημερώσουν την Διεθνή Κοινή Γνώμη γ ια τα εθνικά μας δ ίκ α ια . Ε ί­δ α ακόμη με τα μ ά τια μου ' Ελληνα να πω λεί την ■Επιχείρησή του και να διαθέτει τα χρή μα τα γ ια τον α γώ ν α της Μ ακεδονίας, γ ια τα εθνικά μ α ς δ ί­

200

Πορεία προς την Ο μογένεια

κ α ια . ΤΙ πιο ιερό, πιο υψηλό και π ιο ω ρα ίο ... Α­να ρω τιέτα ι καμμ ιά φορά κανείς τ ί δύναμη δαθέ- τει ο Έ λ λ η ν α ς της διασποράς, πόσο παραμένει ρο­μαντικός θα τό λ εγα και συγχρόνω ς μακρυά απο την Ελληνική π ρ α γμ α τικ ότη τα ;

Μ ίλησα προηγουμένως γ ια την εργα τικότη τα που δ ια κρ ίνει τον ' Ε λληνα της διασποράς και τ ις υψηλές θέσεις που κατέχει στην Αμερικανική και Α υστραλιανή Κοινωνία. Π ρ α γμ α τικ ά ο ι Έ λ λ η ν ες κατάφεραν εκεί να έχουν πολιτικές διασυνδέσεις με το Κογκρέσσο, τη Γερουσία και τον Λευκό Οίκο και ν α δοηθούν την Ε λλάδα κατά τρόπο ανύποπτα σπουδαίο. Στον οικονομικό τομέα κατέχουν επίσης αξιοζήλευτη θέση. Α λλά και στον επιστημονικό και στον κοινωνικό. Βλέποντας ότι αυτή τη στιγμή διδάσκουν στα α μ ερ ικα νικά Π ανεπιστήμια πάνω από 2.500 Έ λ λ η νες , ότι έχουμε αρκετούς ομοσπον­διακούς βουλευτές, πρυτάνεις, δημάρχους ελληνι-

Μ ε διοργανωτή την Παμμακεδονική Ένωση Αυστραλίας ο ι εκδηλώ σεις των «Δημητρ ίω ν· σημειώνουν κάθε χρόνο

τεράστια επ ιτυχ ία (η φωτογραφ ία οπό τη Μ ελβούρνη)

κής κα τα γω γή ς, αντιλαμβάνεστε ότι ο Έ λ λ η ν α ς αποτελεί μ ια πολύ υπολογίσ ιμη μονάδα στο Αμε­ρικανικό οικοδόμημα. Αρκεί να θυμηθεί κανείς την περίπτωση - θαύμα, του Μάϊκλ Δουκάκη, που π α ρ ' ο λ ίγο να περάσει την πόρτα του Λευκού Οίκου.

Εκτός όμως από το γερουσιαστή Μασσαχουσέ- της Μ άϊκλ Δουκάκη, ονόματα που έγ ινα ν γνω σ τά από διάφορες προσπάθειές τους να βοηθήσουν ε ­θνικά την Ε λλάδα, έχουμε πολλά να αναφέρουμε. Το γερουσιαστή Π ωλ Σαρμπάνη στην πολ ιτε ία του Μ έριλαντ, που σπούδασε στην Οξφόρδη και με βα­θύτατη ελληνική συνείδηση στηρίζει κα ι τ ιμ ά τ ις ελληνικές του ρ ίζες . Ή τα ν μ άλ ισ τα ο πρώ τος που μπήκε στην Α μερικανική Βουλή. Τον Τζων Μπρα δη μα, βουλευτή γ ια 22 χρόνια στην Ινδ ιά να και πρόεδρο του New York University. Το Μ ιχάλη Μπι- λιράκη από τη Φλόριντα. Το Μικ Μ αυρούλη, *ου-

λευτή από τη Νέα Α γ γλ ία . Το Μ άϊκλ Μ πακάλη, που έβαλε υποψηφιότητα στο Ιλλινόϊς γ ια γερου­σ ιαστής. Το Νίκο Πετρή. πολιτειακό γερουσιαστή στην Καλιφόρνια. Τον Ά ρ τ Ά γ γ ν ο ς , δήμα ρχο του Σαν Φραντσίσκο (που γνω ρίσαμε από την Αδελφο­ποίηση της πόλης του με την πόλη της Θ εσσαλονί­κης), τον δήμαρχο Κόντος της Α δελαϊδας, το γ ε ­ρουσιαστή Π ωλ Τσόνγκας και από τ α νέα καπ α ­ξ ιό λ ο γα πρόσωπα τον Τζόρτζ Στεφανόπουλο, πο­λύτιμο συνεργάτη του προέδρου των ΗΠΑ Μπιλ Κλίντον, γ ιο και εγγονό Ελληνορθόδοξων Ιερέων, απόφοιτο του Κολούμπια της Οξφόρδης, α λ λά και πολλούς άλλους αξιόλογους δημόσιους άνδρες. Και το σπουδαιότερο είνα ι ότι υπάρχουν σήμερα στην Αμερική πολλοί νέοι ελληνοαμερικανοί, που φιλοδοξούν ν α κατακτήσουν σ τις ΗΠΑ πολ ιτικά α- ξ ιώ μ ατα , ώστε την επόμενη γ εν ιά να έχουμε κα­τα πληκτικά ασ τέρ ια στην αμερικανική πολιτική, που σ ίγουρα θα ξεπεράσουν την γ εν ιά του Δουκά­κη και του Σ αρμπά νη . θ α πρέπει -ίσως- να διευ­κρινή σω ότι οι πολιτικο ί μας της Ο μογένειας ακο­λουθούν και τα δυο κόμματα (Δημοκρατικό - Ρε­πού μ πλ ικα νικό ). 'Ο πω ς τόνισε σημαίνον μέλος της Ελληνικής Π αροικίας στην Ο υάσιγκτον, «σημασία έχει να μένουμε καλοί Α μερικανοί, δείχνοντας στην η γεσ ία πω ς είμαστε πρώ τα και πά ντα καλοί Έ λλη νες» , εννοώντας έτσι την ενότητα του ομο- γενειακοΰ μας στοχείου και τη θετική επιρροή του στη διαμόρφωση της γενικότερης εξω τερικής πο λιτικής των ΗΠΑ έναντι τη ς Ελλάδος.

Α λλά μ ια και αναφερθήκαμε στον χώ ρο τω ν Η. Π.Λ. επιτρέψτε μου επ ιγρ α μ μ α τικ ά να δώσω κά­πο ια ενδιαφέροντα σ τα τισ τ ικ ά σ το ιχεία και γ ια τους Έ λ λ η ν ες της μακρινής Α υστραλίας.

Η Ο μογένειά μας εκεί αποτελεί το 5% περίπου του πληθυσμού της Α υστραλίας. Από δημογραφ ική άποψη εξεταζόμενοι οι ομ ογενείς μας κ α τα τά σ ­σονται τέτα ρτο ι μετά οοτό τους Βρετανούς, τους Iρλανδούς και τους Ιταλούς.

Από τ ις ομιλούμενες γλώ σσες, η Ελληνική εί­ναι τρίτη στη σ ειρά μετά την Α γγλική και την Ι­ταλική .

Αίπό ΙΟετιας περίπου η Α υστραλία ά ρχ ισ ε ν α ε ­φαρμόζει την πολιτική της πολυεθνικής και πολύ πολιτιστικής κοινωνίας, που βοηθάει στη δ ια τήρη­ση τη ς εθνικής τα υτότητας των διαφόρων εθνικών ομάδων. Τέλος οπό τη σκοπιά της πολιτογράφησης των Αυστραλών, οι ομ ογενείς μας έπονται μόνο των Βρετανών, και προηγούνται όλων των άλλω ν εθνικών ομάδω ν. Ε νδεικτικά αναφέρομαι σε μ ερ ι­

201

Πορεία προς την Ο μογένεια

κά ονόματα Ελλήνων της Α υστραλίας που έκαναν αισθητή την παρουσ ία τους στην πολιτική ζωή της, όπως ο υπουργός καταναλωτικών υποθέσεων Φ. θεοφάνους, ο γερουσιαστής Ν. Μ πόλκας, υπουργός διοικητικών υποθέσεων, ο Δ. Φούρας πρόεδρος της Βουλής της Κουηνσλάνδης, ο υπουργός αθλητισμού Γ. Σαρρής, οι γερουσ ιαστές Τ. Κάλλης και Δ. Σά- μιος, οι βουλευτές Α. θεοφάνους, ο ι αδελφοί Πή- τερ και Ά λ α ν Μ οντιάδης κ.π.ά.

Κλείνοντας, θ α πρέπει επίσης να επισημανθεί η σύσταση στην Α υστραλία του Ελληνικού Συνδέ­σμου Ε ργατικού Κόμματος (Greek Labour Asso­ciation) και του Ελληνικού Π αραρτήματος του Φιλελεύθερου Κόμματος (Greek Branch of the Li­beral Party) στις διάφορες πολιτείες.

Συμπερασματικός μέσα από την έντονη παρου­σ ία των ελληνικής κ α τα γω γή ς πολιτικώ ν σ τις Η. Π Ά . και Α υστραλία, θέλω να επισημοτνθεί και να τονισθεί η ουσιαστική προσφορά του απόδημου Ε λ ­ληνισμού σ τα εθνικά μας θέμα τα . Με τ α σημερινά δεδομένα σ τ ις 2 α υ τές ηπείρους, α ισιόδοξες είνα ι ο ι προοπτικές γ ια τον ρόλο που μπορούν ν α δ ια ­δραματίσουν εκεί, σ τις νέες τους πα τρ ίδες ο ι Έ λ ­ληνες της δκχσποράς, κάτι που ήδη όχι μόνον δ ια ­

φαίνεται, α λλά και υποδεικνύεται από το έκδηλο ενδιαφέρον τους.

Γ ια μας η παρουσία τους εκεί, σ τα κυριώ τερα ομογενειακά κέντρα, προσδίδει ιδ ια ίτερον βάρος, όπως παράλληλα ο ρόλος και το έργο που επιτε- λούν τα Μέσα Μ αζικής Ενημέρωσης και ο Τύπος, ο εκεί, ο Ελληνικός. Ραδιόφωνα, τηλεοράσεις, Τύ­πος, πέραν του γεγονότος ότι συντελούν στην δ ια ­τήρηση της ελληνικής γλώ σ σ α ς και στην καλλιέρ­γ ε ια του ενδιαφέροντος γ ια τ α κοινά τη ς γεν έτε ι­ρας, επιδίδονται σε πρα γμα τική σταυροφορία και μάχοντα ι γ ια τ ις εθνικές μας θέσεις σε όλα τα μέ­τω πα και επ ίπεδα . Μ ια μάχη που θ α συνεχίζεται α ιώ νια.

Μετά τη σκιαγράφηση του εθνικοπολιτιστικού ρόλου του Έ λ λ η ν α που ζε ι μ ακριά από τη γενέ­τε ιρά του έρχετα ι το μεγάλο ερώ τημα: ΤΙ ά ρ α γ ε περιμένει ως α ν τά λ λ α γμ α από τη Μ ητέρα Ε λλά ­δα αυτός ο ' Ελληνας της ξεν ιτε ιά ς που τη νοσταλ­γ ε ί, την κουβαλάει μέσα του κ α ι την φροντίζει; Τί ά ρ α γ ε περιμένει από τον καθένα μας;

Και η απότντηση είναι απλή και ουσιαστική: να τον σκεφτόμαστε και ν α μας νοιώθει κάθε στιγμή στο πλευρό του. Δεν έχουμε π α ρ ά ν α του το υπο· σχεθούμε.

Οι σ τ ή λ ε ς τ η ς «ΝIΑΟΥΧΤΑΧ)) ε ίν α ι σ τη ν δ ιά θ εσ η ό λω ν τω ν Ν αουσ α ίω ν κα ι τω ν φ ίλω ν το υ π ερ ιο δ ικ ο ύ

Οι αποστελλόμενες για δημοσίευση εργασίες και άρθρα να είναι σύντο μες 5 το πολύ δακτυλογραφημένες σελίδες και να μην έχουν δημοσιευθεί σε άλλο περιοδικό ήι εφημερίδα.

Τσ περιεχόμενο κατά προτίμηση να ασχολείται με την Νάουσα και την γύρω περιοχή κυρίως.

Οι εργασίες είτε δημοσιευθούν είτε όχι δεν επιστρέφονται.

202

Δραστηριότητες των Συλλόγων

Μ.Ε.Γ.Σ.Ν. Κοπανού «Η ΜΙΕΖΑ»

«Δεν αρκεί να ονειροπολούμε. Ε! ναι λίγο. Δεν αρκεί να -πολιτικο­λογούμε. Είναι -πολύ. Κατά βάθος ο κόσμος είναι απλώς ένας σωρός από υλικά.

Θα εξαρτηθεί, από το αν είμα­στε καλοί ή κακοί αρχιτέκτονες, το τελικό αποτέλεσμα. Με μοναδι­κό κίνητρο τη φλόγα της δημιουρ­γίας, προσπαθήσαμε να ξορκίσου­με τη μοναξιά.

Για την -προσπάθεια αυτή δεν υψώνουμε ύμνους, όμως -προσδο­κούμε τα μηνύματα της να μετα­φραστούν ανάλογα και να δράσουν πολλαπλασιαστικά προς όλες τις κατευθύνσεις».

Διοικητικό Συμβούλιο Μ.Ε.Γ.Σ.Ν. ΚΟΠΑΝΟΥ

«Η ΜΙΕΖΑ»

Πρόεδρος, Μπαλτατζίδου Θεοδ.Αντ)δρος, Δημητριάδης Σάββας

Γ. Πραμμ. Παρθενσπουλος Αλέ­ξανδρος

Ταμίας, Χαρίση ΑντωνίαλΛέλη: Κωστελίδης Χρ., Σέπκα

Γ ιώτα, Μπαλτατζίδης Σπόρος.

Το Βέρμιο, οι κήποι· του Μίδα, η πόλη ΜΙεζα, ο Μέλας (;) ποτα­μός, η σημερινή Αράπιτσα, η Σχο­λή του Αριστοτέλη, οι τάφοι των Μακεδόνων, το θέατρο, όλα γύρω μας εντάσσουν την κοινότητά μας σε ένα κόσμο που χάνεται στη σφαίρα του μύθου και του ονείρου.

Το χωριό μας προέρχεται από τσιι χαλασμό της Κοινότητας του Αγίου Νικολάου και ο 'Αγιος Νι­κόλαος ως κατοικημένος χώρος έ­χει ζωή χιλιάδων χρόνων. Η αρχαι­ολογική σκαπάνη έφερε σε φως αρ­κετά ευρήματα και είναι άγνωστο ακόμα τί ιμας επιφυλάσσει αυτός ο τόπος. Πρόσφατα σχετικά, η αρ­

χαιολόγος Βικτωρία Αλαμα,ή έφε­ρε στο φως το αρχαίο θέατρο μιας πόλης που πιθανόν να είναι η Αρ­χαία ΜΙεζα.

Η Μίεζα η πόλη του Μίδα (;) οι κήποι του ΑΛήδα και ο κήπος ή περίπατος του Αριστοτέλη, δένον­ται μεταξύ τους από τις μαρτυρί­ες των αρχαίων. Ο Βέρης μυθική μορφή απόκτησε τρία, παιδιά, τη Βέροια, τη ΜΙεζα και τον Ό λγα- νο. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ό­τι προτομή του Όλγανου βρέθηκε στο χώρο της κοινότητάς μας.

Ο Σύλλογός μας, «Η ΜΙΕΖΑ» μας δένει ιμε το παρελθόν και δίνει στη δρόαη μας την ομορφιά και τη συνέχεια της πολιτιστικής δρά­σης της αρχαίας ΜΙΕΖΑίΣ, για μια καλύτερη ανθρώπινη ζωή.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΥΛΛΟΓΟΥ

Ο Σ ύλλογος ιδρύθηκε το 1983, με σκοπό την προώθηση και λύση των προβλημάτων που απασχο­λούν την Ν εολαία του Κοποονού και των κατοίκων του, την πολ ιτι­στική ανάπτυξη, ανάταση και α ­ναβάθμιση του χώρου που ζοϋμε και γεν ικότερα της περιοχής, την κέντριση του ενδιαφέροντος της Ν εολαίας με την δημ ιουργία δ ια ­φόρων τμημάτω ν (Η/Υ, Χορευτι­κά, Δανειστική Βιβλιοθήκη, Σ κά­κι, Τάβλι, Αθλητισμός κ .ά .) , γ ια την δημιουργικότερη απασ χόλη­σή τους, κα ι την προστασία, φρον τ ίδ α και αξιοποίηση του φυσικού

' μας περιβάλλοντος, καθώς επ ί­σης και πολλά ά λ λα .

Ο Σ ύλλογος έστρεψε την προ­σοχή του σε τρεις τομείς, Κοινω-

Μ.Ε.Γ.Χ.Ν. Κοπανού «Η Μίεζα»

Δ ρ α σ τ η ρ ιό τη τε ς το υ Σ υ λ λ ό γ ο υ

ορτη ροα'κΓνοχ’88

νικό - Π ολιτιστικό - Αθλητικό.

Στον Κοινωνικό τομέα, δημιούρ­γησε και λειτούργησε τον Αυτο- διαχειρ ιζόμενο Π αιδικό Σταθμό στον Κοττοονό ο οποίος σήμερα κρα τικοποιήθηκε.

Στον Αθλητικό τομέα, δημιούρ­γησε και εξόπλισε την αίθουσα Γυμναστηρίου, καθώ ς επίσης δη­μιούργησε και αθλητικά τμ ήμα τα (ενόργανης - ρυθμικής γυμ να σ τι­κής, γυμναστική γυνα ικώ ν κ .ά .) .

Στον Π ολιτιστικό τομέα, λ ε ι­τούργησε και εξόπλισε την αίθου­σα Ν εολαίας όπου λειτουργούν τ α πολιτιστικά τμ ήμα τα (Η/Υ, Δανειστική Βιβλιοθήκη, Σκάκι, Τ ά β λ ι) .

Η ΜΙΕΖΑ στοχεύει πλέον στον πλήρη εξοπλισμό τη ς 2ης αίθου­σ α ς που έχει στην κατοχή της ό ­που θ α λειτουργήσουν τ α τμ ή μα ­τα εικαστικώ ν τεχνώ ν του θεά­τρου, κουκλοθέατρου, χορευτικά , το ο ικολογικό τμήμα, εκμάθηση διαφόρων παραδοσιακώ ν ο ρ γά ­νων κ .ά .

Στην υλοποίηση των στόχων του Συλλόγου, ε ίχα μ ε και πιστεύουμε ότι θα έχουμε την αμέριστη συ­μπαράσταση

— του Υπουργείου Εμπορίου

— της Γενικής Γραμμ. Ν. Γενιάς

— του Υπουργείου ΜΑΚ.-ΘΡΑΚΗΣ

— της Γεν. Γραμμ. Αθλητισμού

— του Υπουργείου Π ολιτισμού

— της Νομ. Αυτ. Η μαθίας

— της Ομοσπονδ ία ς Π ολιστικών Συλ. Ν. Η μαθίας

— των κατοίκων του Κοπανού

— μελώ ν κ α ι φ ίλων του Συλλό­γο υ .

Τους ευχαριστούμε θερμά όλους.

204

ΚΛΑΔΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΧΑΜΗΛΑ ΔΕΝΔΡΑ ΡΟΔΑΚΙΝΙΑΣ

Εικ. 1. Το νέο ανεπτυγμένο εμβόλιο σηό κο ιμόμενο οφθαλμό κόπηκε το Μά!ο

οτο ύψος γονότου.. Αναπτύχθηκαν τρ ε ις β ραχ ίονες από ταχυφ υε ίς το ίδ ιο κα­

λοκα ίρ ι που κόπηκαν οε πλάγιο ταχυφυή 2α ς τό ζεω ς την άνοιΕη του δεύτερου

χρόνου για να ανο ίΕ ε ι η γω νία .

Π ερ ίλη ψ ηΠ ειράματα και παρατηρήσεις

κλαδεμάτω ν γ ια χα μ η λά δένδρα ροδακινιάς έγιναν από το 1988 μέχρι το 1994 σε τρε ις οπωρώνες. Έ ν α προσωπικό μου 2.5 στρεμ. περ ιοχής Τροχών Ναούσης, 22 στρεμ. του Τρύφωνα Μαρκοβίτη

Τ ο υ Δρο<ς Νικ. Σ π ά ρ τσ η

στην Κρύα Βράση Γιαννιτσών (Ε ικ . 2) και σε 100 στρεμ. του Θ εολόγη Καραινδρου στο χωριό Α γ ία Μ αρίνα Βέροιας. (Ε ικ . 3 ) .

Το δένδρο σαν μονοετές εμβόλιο κόβεται σε 12-13 γό να τα στο ύ­ψος γονάτου από το έδαφος (Ε ικ . 1) μετά τη φύτευσή του ή στο ί­διο ύψος το Μάη μήνα σαν δεν δρύλλιο με κοιμόμενο μάτι. Αφή­νονται 3-4 βλαστοί που τον χειμώ ­να ο ι προεκτάσεις τους κόβονται στο ύψος ομφαλού ορβίου ανθρώ­που, το 2ο χειμώ να στο ύψος των ώμων ή της κεφοίλής του, τον 3ο στο ύψος ανδράς με ελαφ ρά ση­κωμένα τα χ έρ ια και τον 4ο χ ε ι­μώνα ή το Μάιο - Ιούλιο σε δυο γό να τα της βάσης τους. Έ τ σ ι τα δένδρα μένουν χα μ η λά σε όλη τη δ ιά ρκ εια της ζω ής τους. Σε πιο αδύνα τα δένδρα το 2ο μέχρ ι τον 6ο χρόνο ο ι προεκτάσεις οδηγώ ν κόβονται σε 20-21 γό ν α τα στο χειμερινό κλάδεμα και το 6ο κα­λοκαίρ ι σε 2 γό ν α τα της βάσης τους, ενώ το δενδρύλλιο μ ετά τη φύτευσή του κόβεται στο ύψος γονάτου από το έδαφος.

Από το 2ο μέχρ ι τον 5ο χρόνο ο ι βραχίονες δ ιχά ζοντα ι, αφήνον­τα ι κ α ι καρποφόρες ποδιές, έτσι

αποκτάτα ι ανο ιχτό κύπελο με γω ­νία μεταξύ των βραχιόνω ν μ εγ α ­λύτερη από 900-100° (Ε ικ . 1).

Εκτός του χειμερινού κλαδέμα­τος το βασικό κλάδεμα γ ίν ετα ι από το δεύτερο καλοκαίρι με βλα στολογή μ ατα α ρα ιώ μ α τα και κλαδέματα βλαστών από Μάιο μέ χρ ι Ιούλιο δυο, τρεις φορές το χρόνο. ' Ετσι τα δένδρα ροδακι­ν ιάς αποκτούν ένα κάθετο ύψος μέχρι το πολύ 2,20 μ. (Ε ικ . 4 ) . Με μ ια πλαστική κλούβα ύψους 0r30 μ- ολοκληρώνονται ότνετα το κλάδεμα, το α ρ α ίω μ α και η σ υ γ ­κομιδή, χω ρ ίς σ κάλα η χρήση της οποία ς αυξάνει πολύ το κό­στος π α ρ α γω γή ς. Ό λ ε ς οι ε ρ γ α ­σ ίες σε χα μ η λά δένδρα γ ίνοντα ι αποτελεσματικότερες και φθηνότε ρες. Με την ειδική ή πλαστική τα ιν ία που δένονται οι κορυφές τω ν βραχιόνω ν δεν γ ίν ε τα ι χρ ή ­ση στηριγμάτω ν που επιβαρύνουν

το κόστος.

Οι πυκνός φυτεύσεις με 41,6 - 57,1 δένδρα στο στρέμμ α α ντί 28 όπως γ ίν ετα ι συνήθως, αυξά­νουν τ ις στρεμματικές αποδόσεις.

Τα θερ ινά κλα δέμ α τα από Μάιο μέχρι Ιούλιο βοηθούν τη δημιουρ γ ια ζωηρών καρποφόρων βλα­στών μέσου μήκους 80 cm και π ά ­χους στο μέσον τους 0,5 cm που δίδουν μεγαλύτερους καρπούς.

Δεν υπάρχουν ξηράνσεις στο ε ­σωτερικό της κόμης, δεν γυμνό- νονται τα κάτω μέρη των β ρα χ ι­όνων, δεν δημ ιουργείτα ι ζωηρή βλάστηση σ τις κορυφές. Με καλο­καιρ ινά βλαστολογήματα αφαι- ρούνται, τα λεπτοκλάδια και οι

.ροζέττες, δημιουργούντα ι ολιγό- τεροι ταχυφυείς στους ετησίους που κλαδεύονται το χειμώ να γ ια ­τ ί δίδουν μικρότερους καρπούς. Αφήνονται ετήσιοι καρποφόροι

205

Γεωργικά

Εικ. 2. Ο κ. Τρύφων Μ αρκοβ ίτης σε ροδακιν ιό τρ ιών ετών

Το έδαφ ος ε ίν α ι φρεζαρισμένα.

I

Εικ. 3. Ο κ . θ εο λό γο ς Καρα ϊνδρος κοντό σε ροδακ ιν ιό

τεσσάρων ετώ ν. Τα ΖιΖάνια κόπηκαν με σβούρα στα εν ­διάμεσα τω ν γραμμών.

και στο εσωτερικό του κυττέλου γ ια αξιοποίηση του χώρου.

Με το κάψιμο των προεκτάσεων όλων των κορυφαίων μ ετά τον 5ο χρόνο σε δυο ταχυφ υείς τη ς βά­σης τους δημιουργοΰντα ι καπονι- κοί ετήσιοι στις κορυφές, χω ρ ίς

ή με λ ίγο υ ς τα χυφ υείς 2α ς τάξε- ω ς. Δε δημιουργούντα ι λ α ίμ α ρ ­γο ι 1,5-2,5 μέτρων. Γ ια ν α μη σπάζουν κλαδιά oreó πλατφ όρμα λό γω πυκνότητας, η μεταφορά ροδάκινων γ ίν ε τα ι με έλκυθρο. Αφού τα δένδρα περάσουν το 7ο

ή 8ο χρόνο της η λ ικ ία ς τους κο- ρυφολογούνται λ ίγ ο ο ι π ιο λεπτοί και μ ακρείς ετήσιοι. Με το βάρος του καρπού ο ι βλαστοί γέρνουν έτσ ι σ τα κάτω γό να τα δημιουρ- γούντα ι νέοι κα ι ζω ηροί α ντικ α ­ταστάτες.

gas, j,

Κ Λ Ι Μ Α Κ Α 1:50

Εικ. 4 . Το τελ ικά ύψη τω ν βραχιόνων με άνοιγμα γ ω ν ία ς μεταξύ τους 90<> καί

πάνω ε ίν α ι στον 5ο-65 χρόνο 2.10 μ. κάθετο κ α ι 2.70 μ. π λάγ ιο μ ε τελ ικό

κάθετο ύψος 2 .5 μ. κ ο ι π λάγ ιο 3 .15 μ.

206

s;·;

...;;;

;;;

......

......

...;..

......

....-.

..........

.........

..........

..........

..........

..........

..........

..........

..........

..........

..........

..........

..........

..........

..........

..........

..........

..........

..........

..........

..........

..........

.........

......

......

......

...

g

ΒΑΡΒΟΡΕΣΟΣ AEΝ Η Μ Α Τ Ο Υ Ρ Γ Ε Ι Α Ν Α Ο Υ Σ Η Σ

llllllll........

Α Ρ ΙΘ . I S S N 1106 - 2118

llll

llll

llll

llll

llll

llll

llll

llll

llll

llll

llll

llll

lill

l....

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

.....

......

.....

0202110202022348020202020002534802020201020200020202020102010102020248482323530201010202022348485353232323232323532330485353482348534853535353535323484853534848232353^