a cidade e_as_serras presentación

28
A cidade e as serras A cidade e as serras de Eça de de Eça de Queiroz, o “esse adorável Queiroz, o “esse adorável Virgílio”. Virgílio”. Del bucolismo a la palingenesia Del bucolismo a la palingenesia Francisco García Jurado Francisco García Jurado Universidad Complutense Universidad Complutense [email protected] [email protected]

Upload: francisco

Post on 06-Jul-2015

172 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: A cidade e_as_serras presentación

A cidade e as serras A cidade e as serras de Eça de de Eça de Queiroz, o “esse adorável Queiroz, o “esse adorável

Virgílio”.Virgílio”.Del bucolismo a la palingenesiaDel bucolismo a la palingenesia

Francisco García JuradoFrancisco García JuradoUniversidad ComplutenseUniversidad Complutense

[email protected]@ucm.es

Page 2: A cidade e_as_serras presentación

1. Introducción1. Introducción

““Civilizaçâo” (1892) y Civilizaçâo” (1892) y A cidade e as A cidade e as serras serras (1901): (1901):

REACCIÓN contra REACCIÓN contra À rebours À rebours de J.K. de J.K. HuysmansHuysmans

SINTONÍA con P.J. ProudhonSINTONÍA con P.J. Proudhon

VIRGILIO y el BUCOLISMO como VIRGILIO y el BUCOLISMO como tema de fondotema de fondo

Page 3: A cidade e_as_serras presentación

2.a. Reacción estética2.a. Reacción estética ““Entre otros autores, el dulce Virgilio aquel Entre otros autores, el dulce Virgilio aquel

al que los maestrillos han denominado el al que los maestrillos han denominado el Cisne de Mantua, sin duda porque no ha Cisne de Mantua, sin duda porque no ha nacido en esta ciudad, le parecía algo así nacido en esta ciudad, le parecía algo así como uno de los más insoportables como uno de los más insoportables pedantes, uno de los más siniestros pedantes, uno de los más siniestros pelmazos que jamás haya producido la pelmazos que jamás haya producido la Anti­güedad. Sus pastores limpios y Anti­güedad. Sus pastores limpios y acicalados que, uno tras otro, van acicalados que, uno tras otro, van descargando de su cabeza cántaros de descargando de su cabeza cántaros de versos sentenciosos y fríos; […]” (J.K. versos sentenciosos y fríos; […]” (J.K. Huysmans)Huysmans)

Page 4: A cidade e_as_serras presentación

2.a. Reacción estética2.a. Reacción estética

À reboursÀ rebours – decadencia – ataque a Virgilio – decadencia – ataque a Virgilio A cidadeA cidade – regeneración – – regeneración – recuperación de recuperación de

VirgilioVirgilio

Page 5: A cidade e_as_serras presentación

2.a. Reacción estética2.a. Reacción estética

Ironía de Heliogábalo y la Ironía de Heliogábalo y la Historia AugustaHistoria Augusta

““O 202, n’esse inverno, refulgiu de magnificencia. O 202, n’esse inverno, refulgiu de magnificencia. Foi então que elle iniciou em Paris, repetindo Foi então que elle iniciou em Paris, repetindo Heliogabalo, os Festins de Côr contados na Heliogabalo, os Festins de Côr contados na Historia Augusta: e offereceu ás suas amigas Historia Augusta: e offereceu ás suas amigas esse sublime jantar côr de rosa, em que tudo era esse sublime jantar côr de rosa, em que tudo era roseo, as paredes, os moveis, as luzes, as louças, roseo, as paredes, os moveis, as luzes, as louças, os crystaes, os gelados, os Champagnes, [...] en os crystaes, os gelados, os Champagnes, [...] en quanto do tecto, d’um velario de seda rosada, quanto do tecto, d’um velario de seda rosada, cahiam petalas frescas de rosas…[…]” cahiam petalas frescas de rosas…[…]” (Eça de (Eça de Queiroz, 1901, p. 154Queiroz, 1901, p. 154

Page 6: A cidade e_as_serras presentación

2.a. Reacción estética2.a. Reacción estética

““Deus nobis haec otia fecit in umbra Deus nobis haec otia fecit in umbra Lusitaniae pulcherrimaeLusitaniae pulcherrimae… Mau latim ­ … Mau latim ­ grata verdade.” grata verdade.”

(Eça de Queiroz, 1900, p. 213)(Eça de Queiroz, 1900, p. 213)

O Meliboee, deus nobis haec otia fecit. O Meliboee, deus nobis haec otia fecit. (Virg. (Virg. BucBuc. 1, 6). 1, 6)

Page 7: A cidade e_as_serras presentación

2.b. Bucolismo: Títiro y Melibeo2.b. Bucolismo: Títiro y Melibeo

Tityre, tu patulae recubans sub tegmine fagiTityre, tu patulae recubans sub tegmine fagisilvestrem tenui Musam meditaris avena.silvestrem tenui Musam meditaris avena.Nos patriae fines et dulcia linquimus arva;Nos patriae fines et dulcia linquimus arva;nos patriam fugimus. Tu, Tityre, lentus in umbranos patriam fugimus. Tu, Tityre, lentus in umbraformosam resonare doces Amaryllida silvas. formosam resonare doces Amaryllida silvas. (Verg. (Verg. BucBuc. 1, 1­5). 1, 1­5)

““Títiro, tú, recostado a la sombra de un haya extendida,Títiro, tú, recostado a la sombra de un haya extendida,pruebas la musa del bosque soplando en tu caña delgada.pruebas la musa del bosque soplando en tu caña delgada.Tierras paternas dejamos nosotros, y dulces campiñas;Tierras paternas dejamos nosotros, y dulces campiñas;patria dejamos nosotros. Tú, Tírito, ocioso a la sombra,patria dejamos nosotros. Tú, Tírito, ocioso a la sombra,eres maestro del bosque en cantar a la hermosa Amarilis.”eres maestro del bosque en cantar a la hermosa Amarilis.”(trad. de V. Cristóbal)(trad. de V. Cristóbal)

Page 8: A cidade e_as_serras presentación

2.b. Bucolismo: libertad2.b. Bucolismo: libertad

libertas, quae sera tamen respexit inertemlibertas, quae sera tamen respexit inertemcandidior postquam tondenti barba cadebatcandidior postquam tondenti barba cadebatrespexit tamen et longo post tempore venit,respexit tamen et longo post tempore venit,postquam nos Amaryllis habet, Galatea reliquit. postquam nos Amaryllis habet, Galatea reliquit.

(Verg. (Verg. Buc.Buc. 1, 27­30) 1, 27­30)

““La libertad, que, aun tardía, volvió a mi flaqueza sus La libertad, que, aun tardía, volvió a mi flaqueza sus ojos ojos

cuando, afeitándome, ya más canosa caía mi barba;cuando, afeitándome, ya más canosa caía mi barba;ojos volvió, sí, y después de una ausencia tan larga ojos volvió, sí, y después de una ausencia tan larga

llegase,llegase,cuando Amarilis me tiene y dejado me ha Galatea.”cuando Amarilis me tiene y dejado me ha Galatea.”

Page 9: A cidade e_as_serras presentación

2.b. Bucolismo: fortuna 2.b. Bucolismo: fortuna

Fortunate senex, hic inter flumina notaFortunate senex, hic inter flumina notaet fontis sacros frigus captabis et fontis sacros frigus captabis

opacum; (Verg. opacum; (Verg. BucBuc. 1, 51­52). 1, 51­52)

““¡Viejo con suerte! Aquí mismo, entre ¡Viejo con suerte! Aquí mismo, entre fuentes sagradas y ríosfuentes sagradas y ríos

bien conocidos podrás respirar el bien conocidos podrás respirar el frescor de la umbría;”frescor de la umbría;”

Page 10: A cidade e_as_serras presentación

2.b. Bucolismo: inmediatez2.b. Bucolismo: inmediatez

Hic tamen hanc mecum poteras requiescere noctemHic tamen hanc mecum poteras requiescere noctemfronde super viridi. Sunt nobis mitia poma,fronde super viridi. Sunt nobis mitia poma,castaneae molles et pressi copia lactis. castaneae molles et pressi copia lactis. (Verg. (Verg. BucBuc. 1, 79­80). 1, 79­80)

““Pero podrías aquí descansar esta noche conmigoPero podrías aquí descansar esta noche conmigosobre ramaje verde. Tenemos manzanas maduras,sobre ramaje verde. Tenemos manzanas maduras,tiernas castañas y gran provisión de leche cuajada.”tiernas castañas y gran provisión de leche cuajada.”

Page 11: A cidade e_as_serras presentación

2.b. Bucolismo: paisaje2.b. Bucolismo: paisaje

Et iam summa procul villarum culmina Et iam summa procul villarum culmina fumantfumant

maioresque cadunt altis de montibus maioresque cadunt altis de montibus umbrae. (Verg. umbrae. (Verg. Buc.Buc. 1, 82­83) 1, 82­83)

““Que en lontananza ya humean los Que en lontananza ya humean los techos de los caseríostechos de los caseríos

y prolongadas las sombras descienden y prolongadas las sombras descienden de la alta montaña.”de la alta montaña.”

Page 12: A cidade e_as_serras presentación

3. Civilizaçâo: amistad y bucolismo3. Civilizaçâo: amistad y bucolismo

““A grandeza era tanta como a graça… Dizer os A grandeza era tanta como a graça… Dizer os vales fôfos de verdura, os vales fôfos de verdura, os bosques quase bosques quase sacrossacros, os pomares cheirosos e em flor, , os pomares cheirosos e em flor, a a frescura das águas cantantes,frescura das águas cantantes, as ermidinhas as ermidinhas branqueando nos altos, as rochas musgosas, o ar branqueando nos altos, as rochas musgosas, o ar de uma de uma doçura de Paraísodoçura de Paraíso, toda a majestade e , toda a majestade e toda a lindeza –não é para mim, homem de toda a lindeza –não é para mim, homem de pequena arte. Nem creio mesmo que fôsse para pequena arte. Nem creio mesmo que fôsse para mestre Horácio. Quem pode dizer a beleza das mestre Horácio. Quem pode dizer a beleza das coisas, tão simples e inexprímivel?” coisas, tão simples e inexprímivel?” (Eça de (Eça de Queiroz, 1913, pp. 99­100)Queiroz, 1913, pp. 99­100)

Page 13: A cidade e_as_serras presentación

3. Civilizaçâo: libertad3. Civilizaçâo: libertad

““Eu escutava, assombrado, êste Jacinto Eu escutava, assombrado, êste Jacinto novíssimo. Era verdadeiramente uma novíssimo. Era verdadeiramente uma ressurreição no magnífico estilo de Lázaro. Ao ressurreição no magnífico estilo de Lázaro. Ao surge et ambulasurge et ambula que lhe tinham sussurrado as que lhe tinham sussurrado as águas e os bosques de Torges, êle erguia­se do águas e os bosques de Torges, êle erguia­se do fundo da cova do Pessimismo, desembaraçava­se fundo da cova do Pessimismo, desembaraçava­se das suas casacas de Poole, das suas casacas de Poole, et ambulabatet ambulabat, e , e começava a ser ditosocomeçava a ser ditoso. Quando recolhi ao meu . Quando recolhi ao meu quarto, àquelas horas honestas que convêm ao quarto, àquelas horas honestas que convêm ao campo e ao Otimismo, tomei entre as minhas a campo e ao Otimismo, tomei entre as minhas a mão já firme do meu amigo, e pensando que êle mão já firme do meu amigo, e pensando que êle enfim alcançára a verdadeira rialeza, porque enfim alcançára a verdadeira rialeza, porque possuia a possuia a verdadeira liberdadeverdadeira liberdade, gritei­lhe os , gritei­lhe os meus parabens à maneira do moralista de Tibur:meus parabens à maneira do moralista de Tibur:

Vive et regna, fortunate JacintheVive et regna, fortunate Jacinthe! ! ””(Eça de Queiroz, 1913, p. 118)(Eça de Queiroz, 1913, p. 118)

Page 14: A cidade e_as_serras presentación

3. Civilizaçâo: fortuna3. Civilizaçâo: fortuna

““E, envolvido naquele repouso de E, envolvido naquele repouso de convento remoto, terminei por me convento remoto, terminei por me estender numa cadeira de vêrga junto à estender numa cadeira de vêrga junto à mesa, abri lânguidamente o Virgílio, mesa, abri lânguidamente o Virgílio, murmurando:murmurando:Fortunate Jacinthe! tu inter arva notaFortunate Jacinthe! tu inter arva notaEt fontes sacros frigus captabis opacum.Et fontes sacros frigus captabis opacum.Já mesmo irreverentemente adormecera Já mesmo irreverentemente adormecera sôbre o divino bucolista, quando me sôbre o divino bucolista, quando me despertou um brado amigo.” (Eça de despertou um brado amigo.” (Eça de Queiroz, 1913, pp. 114­115)Queiroz, 1913, pp. 114­115)

Page 15: A cidade e_as_serras presentación

3. Civilizaçâo: inmediatez3. Civilizaçâo: inmediatez

““Do meio delas o bom caseiro, estonteado, Do meio delas o bom caseiro, estonteado, investiu para mim jurando que «a ceia de investiu para mim jurando que «a ceia de suas excelências não demorava um suas excelências não demorava um credo». E como eu o interrogava a credo». E como eu o interrogava a respeito de camas, o digno Brás teve um respeito de camas, o digno Brás teve um murmúrio vago e tímido sobre murmúrio vago e tímido sobre «enxergazinhas no chão».«enxergazinhas no chão».­É o que basta, Sr. Zé Brás, acudi eu para ­É o que basta, Sr. Zé Brás, acudi eu para o consolar.” o consolar.” (Eça de Queiroz, 1913, pp. (Eça de Queiroz, 1913, pp. 103)103)

Page 16: A cidade e_as_serras presentación

3. Civilizaçâo: paisaje3. Civilizaçâo: paisaje

““[…] doce paz crepuscular, que lenta […] doce paz crepuscular, que lenta e caladamente se estabelecia sôbre e caladamente se estabelecia sôbre vale e monte […] Êsse vale e monte […] Êsse enegrecimento de montes e enegrecimento de montes e arvoredos, casais claros fundindo­se arvoredos, casais claros fundindo­se na sombra [...]” (Eça de Queiroz, na sombra [...]” (Eça de Queiroz, 1913, p. 104)1913, p. 104)

Page 17: A cidade e_as_serras presentación

4. A cidade e as serras: amistad y 4. A cidade e as serras: amistad y bucolismobucolismo

““Estive lá em cima, ao pé da fonte da Estive lá em cima, ao pé da fonte da Lira, á sombra d’uma arvore, Lira, á sombra d’uma arvore, sub sub tegminetegmine não sei quê, a lêr esse não sei quê, a lêr esse adorável Virgílio...” adorável Virgílio...” (Eça de Queiroz, (Eça de Queiroz, 1901, p. 2341901, p. 234))

Page 18: A cidade e_as_serras presentación

4. A cidade e as serras: libertad4. A cidade e as serras: libertad

““Eu? Uma D. Sebastiana? Estou Eu? Uma D. Sebastiana? Estou muito velho, Zé Fernandes... Sou o muito velho, Zé Fernandes... Sou o ultimo Jacintho; Jacintho ponto ultimo Jacintho; Jacintho ponto final... Que casa é aquella com os final... Que casa é aquella com os dous torreões?” dous torreões?” ((A cidade e as serras A cidade e as serras , p. 348, p. 348

Page 19: A cidade e_as_serras presentación

A cidade e as serras: fortunaA cidade e as serras: fortuna

““E, penetrado por aquella consoladora quietação E, penetrado por aquella consoladora quietação de convento rural, terminei por me estender de convento rural, terminei por me estender n’uma cadeira de verga junto da mesa, abrir n’uma cadeira de verga junto da mesa, abrir languidamente um tomo de Virgílio, e murmurar, languidamente um tomo de Virgílio, e murmurar, appropriando o doce verso que encontrára:appropriando o doce verso que encontrára:

Fortunate Jacinthe! Hic, inter arva notaFortunate Jacinthe! Hic, inter arva notaEt fontes sacros, frigus captabis opacum...Et fontes sacros, frigus captabis opacum...

Afortunado Jacintho, na verdade! Agora, entre Afortunado Jacintho, na verdade! Agora, entre campos que são teus e aguas que te são campos que são teus e aguas que te são sagradas, colhes emfim a sombra e a paz!” (Eça sagradas, colhes emfim a sombra e a paz!” (Eça de Queiroz, 1901, p. 232de Queiroz, 1901, p. 232

Page 20: A cidade e_as_serras presentación

4. A cidade e as serras: inmediatez4. A cidade e as serras: inmediatez

““É o que basta! accudi eu, para o É o que basta! accudi eu, para o consolar. Por uma noite, com lençoes consolar. Por uma noite, com lençoes frescos...frescos...[…] Jacintho, bondoso, accudiu:[…] Jacintho, bondoso, accudiu:­Não, tudo se arranja, Melchior. Por ­Não, tudo se arranja, Melchior. Por uma noite!... Até gósto mais de uma noite!... Até gósto mais de dormir em Tormes, na minha casa da dormir em Tormes, na minha casa da serra.” serra.” (Eça de Queiroz, 1901, p. 211(Eça de Queiroz, 1901, p. 211

Page 21: A cidade e_as_serras presentación

4. A cidade e as serras: paisaje4. A cidade e as serras: paisaje

““E as duas rugas do meu Principe [...] E as duas rugas do meu Principe [...] eram como dous valles muito tristes, ao eram como dous valles muito tristes, ao entardecer.” entardecer.” (Eça de Queiroz, 1901, p. 56(Eça de Queiroz, 1901, p. 56))

““Trepavamos então alguma ruasinha de Trepavamos então alguma ruasinha de aldeia, dez ou doze casebres, sumidos aldeia, dez ou doze casebres, sumidos entre figueiras, onde se esgaçava, fugindo entre figueiras, onde se esgaçava, fugindo do lar pela telha vã, o fumo branco e do lar pela telha vã, o fumo branco e cheiroso das pinhas. Nos cerros remotos, cheiroso das pinhas. Nos cerros remotos, por cima da negrura pensativa dos por cima da negrura pensativa dos pinheiraes, branquejavan ermidas.” (Eça pinheiraes, branquejavan ermidas.” (Eça de Queiroz, 1901, pp. 201­202)de Queiroz, 1901, pp. 201­202)

Page 22: A cidade e_as_serras presentación

5. Regeneración: Proudhon5. Regeneración: Proudhon ““Virgilio se propone como argumento de Virgilio se propone como argumento de

su poema la fundación de la ciudad latina, su poema la fundación de la ciudad latina, o más bien tratar de los orígenes y o más bien tratar de los orígenes y antigüedades de Roma e Italia. Estas antigüedades de Roma e Italia. Estas primeras palabras nos revelan algo que primeras palabras nos revelan algo que sobresale por su fondo y forma a la Ilíada, sobresale por su fondo y forma a la Ilíada, y podemos decir con Propercio: y podemos decir con Propercio: Necio quid Necio quid majus nascitur Iliademajus nascitur Iliade. Virgilio concibió la . Virgilio concibió la empresa más colosal que se haya visto en empresa más colosal que se haya visto en el mundo de la inteligenciael mundo de la inteligencia: celebrando : celebrando la grandeza de Roma en sus orígenes, la grandeza de Roma en sus orígenes, quiso realizar la regeneración misma quiso realizar la regeneración misma de Romade Roma”” (Proudhon)(Proudhon)

Page 23: A cidade e_as_serras presentación

5. Regeneración: pastores5. Regeneración: pastores

““Virgile, on le voit dès la 4e églogue, on le Virgile, on le voit dès la 4e églogue, on le sent d’un bout à l’autre des sent d’un bout à l’autre des GéorgiquesGéorgiques, , avait une pleine conscience de la avait une pleine conscience de la palingénésie social. En homme qui connaît palingénésie social. En homme qui connaît son siècle, il la voulait, cette révolution, son siècle, il la voulait, cette révolution, par le développement des idées qui de par le développement des idées qui de tout temps avaient fait le patrimoine de la tout temps avaient fait le patrimoine de la raison populaire, par les respects des raison populaire, par les respects des traditions et de légendes.” traditions et de légendes.” (Proudhon, (Proudhon, 1860, p. 134)1860, p. 134)

Page 24: A cidade e_as_serras presentación

5. Regeneración: Eneida5. Regeneración: Eneida

Proudhon hace su lectura Proudhon hace su lectura regeneracionista de Virgilio partir de regeneracionista de Virgilio partir de su su EneidaEneida

Eça de Queiroz, en cambio, la hace a Eça de Queiroz, en cambio, la hace a partir de la primera bucólicapartir de la primera bucólica

Page 25: A cidade e_as_serras presentación

6. Conclusión6. Conclusión

Bucólica IBucólica I ““Civilizaçâo”Civilizaçâo” A cidade e as A cidade e as serrasserras

(a) Amistad y (a) Amistad y bucolismobucolismo

““bosques quase bosques quase sacros”sacros”

““sub tegmine não sub tegmine não sei quê, a lêr esse sei quê, a lêr esse adorável Virgílio...adorável Virgílio... ””

(b) Libertad y (b) Libertad y amor tardíoamor tardío

““a verdadeira a verdadeira liberdade”liberdade”

““““Eu? Uma D. Eu? Uma D. Sebastiana? Sebastiana? ””

(c) Fortuna(c) Fortuna ““Fortunate Fortunate Jacinthe”Jacinthe”

““Fortunate Fortunate Jacinthe”Jacinthe”

(d) Inmediatez(d) Inmediatez ““É o que basta”É o que basta” ““Por uma Por uma noite!...”noite!...”

(e) Paisaje(e) Paisaje ““doce paz doce paz crepuscular”crepuscular”

““Nos cerros Nos cerros remotos”remotos”

Page 26: A cidade e_as_serras presentación

6. Conclusión6. Conclusión

Creemos que los usos virgilianos y Creemos que los usos virgilianos y bucólicos responden a la réplica con bucólicos responden a la réplica con respecto al decadentismo de respecto al decadentismo de Huysmans, pero no a las afinidades Huysmans, pero no a las afinidades planteadas con el utopismo planteadas con el utopismo regenerador de Proudhon.regenerador de Proudhon.Estamos ante una renovada lectura Estamos ante una renovada lectura de Virgilio, estética y social a un de Virgilio, estética y social a un tiempo.tiempo.

Page 27: A cidade e_as_serras presentación

Obras citadasObras citadas

Eça de Queiroz, J.Mª, Eça de Queiroz, J.Mª, A correspondência de A correspondência de Fradique Mendes (memorias e notas)Fradique Mendes (memorias e notas), Porto, , Porto, Livraria Chardron, 1900 (Project Guttenberg Livraria Chardron, 1900 (Project Guttenberg http://www.gutenberg.org/files/27637/27637­h/http://www.gutenberg.org/files/27637/27637­h/27637­h.htm27637­h.htm))

Eça de Queiroz, J.Mª, Eça de Queiroz, J.Mª, A cidade e as serrasA cidade e as serras, Porto, , Porto, Livraria Chardron, 1901 (Project Guttenberg Livraria Chardron, 1901 (Project Guttenberg http://www.gutenberg.org/files/18220/18220­h/http://www.gutenberg.org/files/18220/18220­h/18220­h.htm18220­h.htm))

Eça de Queiroz, J.Mª, Eça de Queiroz, J.Mª, ContosContos, 3ª edição, Porto, , 3ª edição, Porto, Livraria Chardron, 1913 (Project Guttenberg Livraria Chardron, 1913 (Project Guttenberg http://www.gutenberg.org/files/31347/31347­h/http://www.gutenberg.org/files/31347/31347­h/31347­h.htm31347­h.htm))

Page 28: A cidade e_as_serras presentación

CréditosCréditos

Francisco García JuradoFrancisco García Jurado Grupo de Investigación UCM Grupo de Investigación UCM

“Historiografía de la literatura “Historiografía de la literatura grecolatina en Españagrecolatina en España

Facultad de FilologíaFacultad de Filología Dpto. de Filología LatinaDpto. de Filología Latina Universidad Complutense E­28040 Universidad Complutense E­28040

MADRID­ ESPAÑAMADRID­ ESPAÑA