teologia i moral t. 6 - pdf.pm6

280
Teologia i Moralnoæ $

Upload: trankiet

Post on 11-Jan-2017

232 views

Category:

Documents


1 download

TRANSCRIPT

Page 1: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

��������� ��������

Page 2: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

����������������� ������� �� �����������������������������

������������� ����

�� ������������� ����

������� !�������"���� #$�� %����������

Page 3: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

������������ ����

�������������&�����������������������'���������������������

�� ������������� ����

�(�� )��#*+,-��������"����� �� %������������

Page 4: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

���������� ��������������� ���������� ���� ����������������

�������������� !

������ �����"����� ���� ����� ��������#���

�� #�$���� ��%��"����� ���� ����&������%� ��%�

���� ��� ������"�����%������ ���� ����$ ���

�����#����� ���"����� ���� ������#��� '�������(�� ��

Page 5: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

�)�*��+�,��%������*

��������������������������������

������������������������� �!"#$ ��%�������&%����&%��'(�&%�&�)�(&�*��&%��%"+������)",�

.

���������� ����������

��!"���-�.����!�#/��"#/����/�"&�0�1�+"(�2-�����2��2/%"��'"�%"�3�"�&2 ��������&%"2&�42�)�&��(�,�(565,�(����&2�0��������/%�"*����+���&2�)��"���"�

��������!����

���(��(���2-��"�/�"&�/%�����(+7!/��(����&�")"'��� "��)���8 ��� ����((��/��"*�&%���/���/��"*����&2�(�����"�&� +"���3��"��)��%�")"'38

�������"�#�����

1����9����9/� ��(&� ����:�)��,����%���*"�����

��������������������������������

��������/%���#/���;(-�����(+7!/��(���2&"+�� ���%��(&�����"+�������"�&� +"���3��&"+��(

�������#"����

��!"#$�:"'���.)�<���'"���(� �'"�(��.���=�+��3-���������+"(&��� ���",��"*��"�����'%."���������(�)*�=���" ��� ��&�����&&�&2��

�����������$������

>2)&���)�'���3���-"�<�7�!"�+"(&��� "��)�3/% �� �)�'�"2(��2)&��(����"2�/��"*��"��)�&&�&2��(

�������"��$�

��"&3�&�")"'�)����� ����� "��)�3/%� "?)��"#/��/�!"���-� ����%�")"'�/�)����&2�(�����&%�����(2���"*����@(��"��)�A"((�.�)�&��(

�������""�

���&2(����3/%"������ "��)���/�!"���-�0��)��3�+���'"'�/��"5-�&�/%�&3/��� ���

���&2(��������@(��"��)���2/�&�"�0�A���'"'�/�)5��&�/%�&�/���)3(�(

�������!�������

��")"'��� "��)������&���/%�B����"/�"�3/%���C�C����-2 ����"��)��%�")"'3����&%�����&����&�&�(����&%��DE&%����&2�3

������"���

�"��)����3��������)��>"#/�"!���".�/�".�/��'"�#���&"��'"�-�3�3(2*����("��'" ���

�%���2����&�F����/��)�1"�)�����(�(��(����"��)��%�))��'��&"�&%���%2�/%

������!���$%

����!������2/%7�����!2'�G���/��;��2/%"�3/%H�#�0��'��/�'"��"3")� ���%��/&�"��"*�&%���+���&(��//"����'�&"�&%��I�+���&2�)��J��/�(�(H�"*��&0��'��&�2(�"*��"3")�

Page 6: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

6 ����������

�������!������

�+�/3*�-�/���"�+"�������)�"#/��.�(-2+����+���.�&������-"�&�-#/�����2/�����K����A��!���� ���

�+�/�*�/�&�"��"*�&%�� �(+"�(�.�)�&3�"*�&%��:�(%"+�����&%��A��(.3&������&%���"�&�J&"*�&%�����/%��'�"*�K"%��A�2)���

�"&���������������

���9&3�K7��*���-"�+����"���-��)���(+7!/��(��'"� 9?/�3��3���#���&)���2/������K����A��!���� ��

�&0�K"(�+%��(����2����*"��&%���"�&� +"���3��������&%����'%&�"*�&%�����/%��'"*�K"%��A�2)���

�������!�����������

����/3��"#$��(+7!/��(����&�")"'��� "��)����=����� ������������ �!"#/��:"'� �������&�,�&3�"*��"�&� +"���3��"��)��%�")"'3�,�(565,�(���"(�����'�+�����&%���",��"*��"�

��#�������������

�+���/���(2 ������ *�� �/�2&7� ����%��A%�� �/�(&(@��"�(/���&�"2(��.��/&�"�(

.�������!������

�'7)�"+")(-���(+"&-�������2-"����&"����3(��������")"'7���"��)�(&7����/%�;��&��3��DL5DM�/����/��NOOE ���

�������������"�$

G��-(2�)���/��� ���7��"��������(-2&-�0��+"���������+(3/%")"'�/���'"�"����&�")"'�/��" "��)��'"�+2�-&2���������H0�3 +"��2 �"�'����"�����+�����F"�2 ���")"'����"��)�����2�"+3���"�-"���

PF��Q�=��R�)��'��NL5NS0OT0NOOE��0 ��

.�0��"!2.��A0��2/%)�;(-��P���0Q������ ���������� �� ������� �����

P10���2&�Q NLE

�0�F������ � ����!�������"�#��PB0�1���&Q NUV

0�K��2(��P���0Q��$%&��'%������(�)%&��'%�*+,��������%� �������+�,� -+�.������ ���/"��� � 0��� ���1����2"������� ����

P10���2&�Q NUM

0�F0����2.���34������1�5�'� �����"'���P 0�>2)�'"�(-�Q NUT

6���� ���� ���"� ����� �� +�A�"*�("��(����)��F�/2)&��������")"'������:2�'"(�P���(0Q0:�.)�"&�/�����2&"��(����(&���"(

P0�F0����2.�Q NMD

�%��)�(��0��2������3�'4 "���7 ��"�.4� " �%����'4��8��'��� '�'��+�9�:��' �%P0�F0����2.�Q NML

�0�1����(��-��6�� ��&�)%���+�;� �'%�������#�������#"�����1���� ��� ���PK0�B�.��)(-�Q NMS

�0�1����(��-��<'%��� �� �������"� �������)%���=� '���������"�'%��� 2��%'%�����%�"��#� �'%����1�:�����0 ����

PK0�B�.��)(-�Q NMT

Page 7: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

"�/*01� �����%� �������������"�'(2�+3

�+-./0�-�.+.1��.2���/.�����3�,4

�5�+��.+��5+����5��6*��5.��7.*��8.��51�5�)��.�2�7�9�

4&� ����'����� %������'�� ��4

�� ����� �� ������� �� ����� ������� ��� ������������ ��������������� �� ���� !����!� ��"������ #$%� ������&� "�� ������� "���� ���������� '(��� ���&����)����������������'(��yz��%�*�"����������������+���"������,!�������&����-���������+�����������"�������������*� ������-�+�� �����+��"�"�������������.�&������������+������� ������"��������/0������������� �����������������������������������������%����1����" �2���������������)������������%�3��"���������.+������ �� ����� (���� ���+��-� ���� 1��� ��� ����� ��� ���1�-� �1��� 1�(�4����-� �1��" ��"���������&+���-��1��������/���&���+�������" ���/�,!�������&�������)�������ególny dar dla naszej Ojczyzny.

������"�"���+�������������������������5����������������� �������+�-���"��.��� ��+��� �� ����� ��� �! �"�-� ��� ��&��(-� ������ (������� �� �4���(� 1�/� �1����������� ��� �����%�)���� ����!���-�������������"�"����"����������!����-���"��(�6"����������!����1��-�"������������1��������-�"���������������!� ����!%

7 �����5�� ��&� ������(� (�+�� ������������� ��� ��� �!��(���8������!-� ������" ������/���+�������������-�+�� ��'(��������&�����"����������9$���� �������.�����"���&������9::� %����;��������� �+���+���%�<��������������%��%0�� ���������������������������������� �os��!�� ����������������������"������������!�� �������������������������!�� ����������������!����#� ������������������$��������������%�����"���"�����"��������������&�� ����������������������������"���������������'������#��%����������������������� ����� ����(��)�

� ������ ��������:;����<1� =>>?

9�=����������������<���� ��&��(����+��(��>(���!������ ������������������<� �������-�8�.���?-�;�����+�-� @9A%$B%C$$:� %D%����������������0�C��� �B-9.9$-�<��A-#E.FC%

Page 8: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

8 ;���G��H3,�>�)�I�H3��>���,>�G;H

�*�!�� ����������������������'�#����"����������)%����������%�#�����J-�+"����������"��������������"��� �����������������"�����"'�����������)�������"����������,�-.�/���.0��1�23.

�&� �������������5������%�� ����'�67

*�� ������)��������� �����+��!(5������ ��&��� �� ��(�?����,������������.1 �/� ��"���(��� ��-� ��"���(� �������� �����������+����-� ��� ������� "��������/-� 1�" �������" �����!(5����a &-�������(&������� /-���+������������ ���?�"���������� �� ��(�?�+����-���+���������������(��"�����������������������&����� ���!.��-�����������+������� �����%�;����+���" ���&�1�/��� �� ��(������������������. ��/%�*�� ��/-�����������+���������+����&����+����� ������������-�������������-��� ����+������� ������-� ���� ��"!������ ��� ���1��� ����������;���-� +�� ���� ��� �������"��������������+����)��!����� ���!��������� ���!����!��������<!��� !�owego stworzenia (por. 2 Kor 5,17; Ga 6,15).

� �� ��(����������+���������(�-������1������������+�������"�������!�����!������!�;����-�+�� �����"�������&�! �����������-�1���"� ���(���������� �����.������!�� ���!��-� 1���������� � ��&�+!� ��� �����������!� "������������+�.����(�������� ��.����1&�������+���! �����������������������;���������������.+!������ �������������������" �������5�����z�� /%

� �� ��(����� ��� ��+������� /-� �������!"���1���������&����;���-�+�� �� (������� ��5�@"� %�9�)�F-ED-�+�� �������� ����������+�����"���� �����������������1�(����/�(�+����j���������1 �-�+������!(5������1����������+�����(5������1����1 �-�1��" ������������1�/���(���+���������� �" �������������� ���������.�� ��-�+�� 5�(��������;��%������+����"���5�a��������������+�-��1��K���-�+������!.(��;���-���������������1 ���������L�@9�)�F-21).

8&� ���������"���� ��"��9�����

>����� " �������� �� �� ��(�?����� ��� ��� �-� ������(�� �� ���� /%� ��� ��� ����������������-����������(������1���!��5�" ������ /-�+�� ��(����������;�����-������� /��������5������+����5� (���� /����� ���;������1��4�����%����(���� �������� �� ��(�?����-� "��" ���!0���� �-� ������(�� ������ /%���� (���� ������� �� �� ��(�?.����-�+�� ������� ����"���5������G+ �������������>�� �������������%����(������ �-�������(�������� /-�+�� ��"�������� ��!���/�����-�+�� ��(����;�����-�"�.�����������!���������������/0�K;���L-�"�������"�+�����/������+������m��. ������� �������������������+�����"���� ���������-�"������������ ���/��������-�����+o������ ��&�1����������?����������(���������-�+�� ������+�?������&����+���������-��������� ��/���������� ��%

Page 9: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

:��*H)M�*�H�H-�3H,>��)H� ��<�N'�O

� �� ��(�?���������������" ������������(��������+��������;������1��4���.������o ��5�1������ �����5-�+�� ���5������&������� ��5�1������ �����5�� ���!��!+ ���������������� �������������-��������������������;���%����� �������. �-��������������� ����5�������������+���� ������+�-�1��" ��������������(��������&" ����+�(5-����-�(� ����5��!������������"����-��������5�������/�1������1������(��.���-������������5�1�/��1�� �+�(5-������!��5�1�/������������������%�P�����-+�� ��!(��������-����(������("�&+���(�����������������������!����;������1��4���.��%�;�/������ ��(���+�����(���� �-� ������(�� ������ /���1 ��������� �������!��+���� �� ������������-� ���������� �� ��� "����!-� ���������� �� �� �!����!-���� �������i�� ��%�*����� (�+1������������ /-���� �� ��������(�����(5���&������.���-�1� ����(�"���1�������i�� �������+�?��������;���-�1� ����(� �������-�1� .����(� ������� ����(�/� ��&-� 1� ����(� ������� ��( ����/� �� ������/� ������ @"� %C��� �B-1-10).

:&� %���������� �� %����������

��%�������H"�����-�����+��������-�" �������+����-������������ �������-�(�+.���!+o����� �2��+�(&����� ����� � ������������%�� ������� (!����"�� ������������� ���-�w najstar�������������������+!�"�����(����� ��������0�4���)�������*������������*����5������������������'����� ��"������"�� ������������������ � ���������������'�#����������'�������������4�� ��������6�� ����7���� ��� (1 Tes1,#D%����H"������!� �����������������"�������5��� �� /���� �-��������������� ��-!� �������� ���� ��� " ��(&���� " ����� ����� ����-� �� (������e ���� ���� ����������%)������� ������+��!(�����"���(��������� !������+������������������ ��5����. �-��������������� ��%�����&��(-�1!����������(&�������-�1��" ����������������� �-������(�������� /������" ����+������1�/��"���������������+�������%

H� 8���� ��� �������� ��� ��+���� �� �����(��5� ����&0� 8�'������#��� �����������������e������7���� ���6�� ��� ����'�#���� ��"��"�� �����������"���#��)���������" ������'���������)���������������� (Kol 1,FD%�������������+���������.+������-��������+���(���!� �������������!������������ �� ��(�������������! ��.����������������&��1�������%

*���(���+���������"���1���1 ������� �+�� ����+���� �� ��(��������8� �������� �ntian: T�������)�� ����� �� ���9����������������� ����'�#�&�:����������#�����)"���� ������'�#� (1 Kor 13,9#D%� �!��(� �+����� "�������� ������� /-� ����&��(��&+��5�����(1� ����(�� ���5-�1������e+�?��5��(���&�������� ��%�����+����������� /-�+�� ���������������� ����� od samego po��5�+!�!�������� ���!��0�"�.� �����(�+�������&�+����(5-�1��" ������� ������� ������������������%����'��������"������������� (Dz 4,#CD-� ������������ "���5�+������ �����%���� ��� ���� (�������������(5��Q�����������1!����"���?��� �2��+�(�Q

Page 10: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

10 ;���G��H3,�>�)�I�H3��>���,>�G;H

;&������������������

P�������)��!����� ���!���-�+�� ����������������5�+!-���������� �������.������o �����������&���"�����!(����/���" ������ ��%�<����&�! �����������/������/�!������������a �-��������������� ��0�:���*�;�����<�������������������� ��������'�������#�������"�� �����e��������#��������������� ����(��)�*���������*������������)� @���9A-�9#D%�P�������� ���u���������&����/�"����5�;���-�+�� �� (���4 �������������-�+�� ����"�����������+5� ��� ��5-�+�� ��(����"�+�(��-�+�� �����&.+�� ������ ,!���� ���&����� ������ ����5� ������(&� ���� " ���5-� ���� �uten�����5������� 5�@"� %�C�����9-FR�7��A-AR�����9-C#R����9-1-2).

����5����� �����"�������"�����������+������������-��!������� �%�����������.������������������ �� ��(�?�+����%�<����1� ����������������-������� �����(���� +���� �������-� ���� �!���������� �� 1���+���;���-� �� (������� ���� ��+��� 1���+���!�����������+��������������+����(����" ����������� �����-���+!"��������" ��.����������������������������%�3����� �������&� ���-�������+�� �������������(5(!��" �1��������+������ �-��������������� ��-�1������(����&���-���������5�����+.�!����%

<&� �������������=�����5�������� ����'�6��

3��+�� �������(����&-����������(&�����5"��"���&"�����������-�����!�����!+�-���������+�� ��-� ��� �������+� ����!�����-� �"����� (���� ������(�%� ����&"���� 1�/�1���!������+!���z��%���+�����������"��� ����/����1��-��������������" ������+"��� ����/� +��� � � !�����-� +�� �� "�����(� ���1��������-� +�� �� ���+�����(� ���1�� ��"����(�Q�H������������������&���"���a������!���������������(��������Q

A problem wiary? Ów ate���-�+�� �� �������� ��&-� ��� ����(!(�� ����-� +�� �����������&-����(������(1� ����(���� �����5�" �"����(5-�1����!+��5%���1������������!����5�� 1�z"�� �����-� 1�� ������� ��� ���� 1���� " ����� �������+�-� ��� 1������+��" ��������������%

��� ����������� /�6���������� !���� �� ��(�?����%���������(5���+�����+����5"�/Q���������1�/�����"�����1������� ���;���-�+�� 5�����������?� �����!(�.��������� ���������o���+�Q�'���"������������(��&+��5-�����"������������(1� .����(�"�� ��1�5�������"������������������+�-���&�������!1�onego, pokrzywdzo-nego w prawach, poddanego alienacjom i zagro������%

,������� �"���+�(5�� ��&� ��� �� ������� �(�4����-� (�+�� ������������� ��� ��"�����������&������������������ ���� ����� �� ��(�?�+��(%�)�+����!���������.���� ��������� �������amizmie dostrzec wi� &-� ������(&� ������ /-� ��� ���������� ������� " ���� ������� ;���%� �5� � ��5� ��+� ��"������� " ������� <��+�� )��!��� ���!��-� +�� 5� �!��(���8����?�+��� ���+�!� �!�� " o����-� �1�� "��"��������������5������+��!(5��������(��������0�Zróbcie wszystko, cokolwiek wam powie(J 2, 5).

Page 11: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

99��*H)M�*�H�H-�3H,>��)H� ��<�N'�O

%����'���&� ��"������$�2�)/!�����#)�!$#>#����?#$#�!/3!@/*��A(

#)/3#2#

%�3�-��@�A���-3.,��-�,���.�����.&��)�*� @�-.�� �2 �5�-�6��5�+B����

�.��-��5� ��C .7����*�9�*D. �D9�*�E�+� �&������.+�5��8�.��)�+�� .7�F�+����

� ���������&�(&zyk starego humanizmu. '���!�����&���&����������5�"�� ��.1& mówienia o��������+!�������������������-�������(&��+iem-�������+����(&��+��6� (�+���&�����(��6 ��5���� jeszcze nie mamy1. A������� (� ����������!�������!�"�(����� ��&� (�+� � nowa propozycja narracji, ���� (���� ���� ���+������� ���.+������ ��� ���������� ��� �������(5��(� ��&������������(5���� ���"��%� ��5�� ��������+�����"������������"!������ �������������+������" ������5���&+������ �.�!����!-����"� ������5���&���+���problemów marginalny��-��������5�����"� �2�. ���" ������������� �"������������" �1�����%

* �����(��& ���(�" ���������������������" ���+!(5�����"�� ��1&���.������"��!��������+��(������&��(����+�������������(�������%� Nie� !����1�������!����/-���� ��-������"!�+������( ����������1�/� ���+�� ���� !������-���������&���� -�����������������������+�. Zmienia konsekwentnie nasze obyczaje, spo-soby bycia,� ����(����&����!��+��%�)�+���!����������(5���(!��prof. Barbara Skar-ga, technika ����%������������������������������%�� '�����"���"����������� *���������"���"����������)����������&�=���"��������������������9����� %���� �����������������������������)��������"�� ��" ����2. >���+������� ����.1����"������-���������/�������������#������������������� *��������������������������������&�/�������'����"����������)������'����"������'��������"����

� ������ ��������:;����<1� =>>?

9�,���!�� ��-�+�� �����+��!(5�(����������������"�� ��1&�����(��� ��(�����"������������+���1!������������(��� !+�! �� ��!��������������������/0��%������ �-�H%�<������ �S�-��%������! �������������+������%�����+��(��� ��(��)%I%�8���� �������<%�;� �������%

C�5���'����" &�=� ���>&�������� "��*�� >�����>���� ����������/�������� 6�����"�� ��4���� �����"�-� ���"0TT���%�"�+�%� �%"�T1�1�����+�TITIHT�������+%����%

Page 12: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

12 )H�'�NH*�H%��';�'*�H�

�������������������� ���'������������������������������������������#������?&��� ������������*�����������"���&� '���� �����"�� "��������"�� �� ��� ��������������������������������%��#�������*���"���e wypowiada3.

3�������������� �����-�+�� 5�+����������� �������������������������� �����?1��1����������� �����5/, ����(����&�2�+����1���"� ���-�����������+���"������.ny nie chce – ��������� 1� ����( – 1��� ��&��� ��/� ������������%�*���� " ��(5/"�����&������5��� ���-� �����"���%�*�����" �������������� ������ zwalczaneprzez Heideggera K��&L4. Dzisiaj bowiem ������� ������ �����& ���(�„�������&”,„ �1����&”. M������ &�������� /�� ������-������������������+�����-�������(&��+�����" ���� �������+�-� ��� ��� ���� �������+� ��� ���+!��! &-� ����� +!��! ���� �����&�" �����������+�5. �����1���� ���1� ����(����(������&����5����������/���+!�.�! �-�+�� ������ �������+������!(�%

Do owej ���������"�+�(�������"������������������+����������"���/� (���.�������&�"��������� ��%�3��+�� ���� &������� ��5-����"��������������&�" �����.�5� ������� �������� ���!-� �����5�����������+��" ���������% Szczególnie ���.1��"������� ���(�� ��&� ��� �����-� +����� "������� �" ������� ��&� ��� �+�?����� ����������!%�)�+�"���� A. Bielik-Robson, �����������#�����@����������������"��� �����)��' �����������������������������>�"�����#�����"����������"����������#����?�"����������������#����?�"���������"����� �"�?�����#����'��� ���t i pozosta-nie skandalem – na wieki wieków6. Przychodzi jednak 1� ����(� �������� �2��+�(�0�" �����������+������+��"���������"������!�" ��������������"!���(�-�����! ��?. ����&��(-� bezkrytyczne odrzucanie podmiotu rodzi inne "���������1��"�����?����0� 4���"��#����� �������� ������� ��� ���� ��� ��)� ���������������#�7.

3����+�!+�������������� !�����"�(�������&-������ ������"�� ��� po prawiestu latach, ��'����"������'�#����#��8. G(������ ��&� ����� 2�+���� "���� ��(5���������o odmiennej formule���� 5��� +�������+5������&-�����5�5������� �����(�+!��! �� " ���� 1��&� �+��������5%�,�����(��������� ���/� (5� (�+�� urynkowienieantropologii i etyki. ����������� �����"���1�! ��+���������� �"������������(������1�� �!��+��(� �� (�(� ����� ��5� �� ���"���� ��������1�� �������� @��� ���� ��D�" �������<!������+����� ��'����"�������'�#����#��9.

#�)%�I���+-�(�������>�����>���������>���������@���� "��*�-����"0TT�������+%����%"�T9-###BC-� !+%����-@9E%$:%C$$:D%

F�=�����AB������-��0�)%.<%�U�����-�������������C����**��-��� ���C$$-��%�BF.BA%A�)%�I���+-�(�������>�����>���������>���������@���� "��*�DB�H%�;����+.��1���-�E���� ����F&�/��������*�����@��������������#��-�� �+���C$$E-��%�A#$%�)%�I���+-�(�������>�����>���������>���������@���� "��*��JE� ������ �� "���� /� ��1� ���<!����-� 7�'����"� ���� �'�#����#��-� �%9.F-� ��!�%� �%� ���������-

�%�� !�������+�-�)%�>����� -�*� ������C$$C%:� )%� P���?�+�-� /������ /�#���'�� �� "���"#���� *')��"���� ��������� " � ������-� ���"0TT���%

�! ����%������(�%�� ���%"�T� ����!�TC.:T�.9%���%

Page 13: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

9#>N'*����;�>�*NH��*'���H�3'�H

���� %���� �������B�%���'�����"��'�6���6��C

� ������(�����&� ������1����� ��"���� �����1� ���<!����%�H!�� ��"��������(5�1��� �2�5�"���&����H!�� �.*&� �� ������(�� �&-� "�����"���� /-� +�� ����.�������������+����&�!+�?������-����������� ��+������ ��"�����C$$$��� ��%� Musilchce w niej "�+���/-����jego�1����� ����������������" ������ ��,���+���(���"�+�.������1&�5� tylko ��"�����/����������5��� ����!���'����"�������'�#����#��&�;�.���� � "���� ci, Urlich, zdolny matematyk, ma zasadniczy� �������� " �1���� 61 �+!(���!����!�������!%�'(���������� ���������������5�" ��(&-�1������������1��(�+�� ����(����������!��"��������%�;����� ��"�5�!(����&���������&�������"���.��������� �� �"�����������"�+����������(�!(5�� w nich (����+� ���1��%�'����������"�"������+��� ���������5��+%

<���� ����� ��� ���� (���� (����+� ���� �� ���������� ����(� "���� ��-� ���� ���1� ����(� ���������� �� ���(� +������������������� �2��+�(�� ���� 2�������������.���+�%�� �����!(&�(5����+���������-����� "���� ���<!�����" ��1�(��(�����zasadni-cza " ����0�(� ��������������+��������(�+��� ���� ���� ��-�������������������.��-� ��� ����� ���� 1&�5� " �1������ " ������/� ��?� ��������%� >����� ��1&����� on��� ���� ��-���1����������������K�1�� �����L�" ����������. Tylko ����������+�����������/�K��� ���� �����L-�+�� �������5�(���10.

� ������5����&����1��� !�"���� ���<!��������� �4���(��� /-��" �1!(���" �.����(���(���+���/�"�����������" ��(�������� ��&� ��'����"�������'�#����#��. ��.������(!������� kilka lat temu11���+��!(5������ ���"� �5�+������������"� �5�.+!: ����'��������#�������������. Przypomnijmy pokrótce zasadnicze tezy tamtejrefleksji. 3��"�������4���������������������" �����������+��������%������(���"�.������-���+�� ���� �!"������ ���!1��� ��&� ���5��+� " ���������.�+!�+���%����.���+�����������!��� ���!(��1� �����������+���1��� ���"����������� ���pozornie�"��!(5�����&�����&+��5��������5����� /%�� �1����"������������-�������(���&+.���(� ���� ��� �������na� "����/-� ������ �������+� ��+����-� ��� ���1 �+� ��������"� �5�+!��� ������� ���� (���� 1 �+���-� ���������+���� ��������(�%�H� �+� �� ��+-�������+������������������ szuka� (!��"� �"�+������������(-� ���������� ���(5��!"�����" ����! �-�+�� ����" ���� ����������1�� �� (�+�� �������(&��� ���������.���. Innym przejawem ��'����"�������'�#����#�� (������������������&�������.�(��������"������"�������(%�� �+��+��"�+��!(��(����+-����������������������"��.���������"����������5�����+ ��(5-������ ����(����� �!���������"����������� �����1����(�����+ � ������ !"�� podmiotów. *���������������"��� ���(��� �����&. ���(�����!(����&������&�������(� ��(������ ��-����������(��� ������&������%����"�.

9$��%�;�V���-�.GG.�"��%�"��"����� ��������������-������?�C$$E-��%�#A:%99�)%H%���1+����+-� ������"���'�#�������"���"#����E����*�������" ��������*�F-��0� ���

�� ��'����"�� H� ����� �� ������'�#�� #����&�5�� �'&� 6����IIJJJ� ��� 6����4��'�� JJ-� ��%� )%�3��� ��-)%�7��+�-�8!1����C$$F-��%�B#.EB%

Page 14: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

14 )H�'�NH*�H%��';�'*�H�

�� ����� �5�����(������5%�>�"��������&����+����"����(�������2�����2�����(-�+�� �! ��������-�����������������#��. Wiedza zatem p�� ��1!(����� ���(�"� �"�+�������� ���+��������� ��(������ /��" ���������������+! �!� ����������%�)�+�� ���.��!��������1��" ������/�" �"����(&�+�%�<�������=���� ���� ����5����2� ���(� ��(������ ��-�"�����(5��(�����5����!�����"�(�� ��� �� (���� ��� � �����"��������� ��(������ ��0� ��(������ ������+! �!-� �������������12.

*�"�������4������ ������ ��'����"������'�#����#��� " ��(����� ��&� ��������.�������� �����+����2�����2���(�+����� ������ ��(+-����� ������ ���������� ���� .��%������� �� �����+����"�(�-� ���������������� ����(� "����������� @"�� ���������.���� ����� ���%� ����+�(�-� +�� �(� ������������ �� ����� �5� 1�������������-� � !����+��!(�� ��� " ���+����������� ���� ��!� ���1������� �� �������� �� przesadnejafirmacji�������������������������+�-�� ������� �������" �"��!(�����(&��������.+�� „"�� 5������” ��� �����ej� +!��! ��D%� � ������ ����&"������ (���� �� �!������� �� ����1��+�������-����������6����������� ��������� �� ��(�?�+��(-�����+��.��+����(�� "������������ ����������2���������%�<�����1�� ������"��������/-��� "� �5��+��� ������ �������+��1������ ���� ��� ���+��� ���y dekalog: ��(��.����� (�+�� �+�"� �����R� �����������6�" ���5� (���� ��-� ���!����� ��&� ���" ���&R" �+�����6�" ��������"��+ � �������� �� ����!��+��������������R����� ��������.1 �1��-� +�� ����� ����5"�/� ����& ���� �!�����R� " ������ (�+��������� ����5��.�������!��+��� problemów; ��" �������������"�&+�����" ���+���������!�2� ��R��"��������� ������ ci – �����!�� ������ ��&� � !����5R � ��!+������� �������+��������� !�����������R zapomnienie o celu jako warto ci, �+� ���������������+ � ��/� ��� ������R� materializm – jako z ��!+������� �������+�� ��� ����� !�+�����������13. � �����"� �5��+���������" ���%�*�����"� �5�+!��������+�1����� ���� ���"�(�������&� (�+��������"� !�"���&��� legalnym a dobrym. Skoronie ma cnót,������������+ � ��/���1 �-����+� ����1 ��(���������2���������-�"���.���(����,���������&����2������/�6��������%

,�����(��� �!���1���������� jeszcze "��� �5��������� /� ���������!�+!��!. �����14. ����������������-�������� ������&-����+!��! ��������"� ������/-����

9C�<%�=���� -�:>������������������#��-��0�K����#������� "���L�/ � �����������������'�������#��-�<��� ����� �������� ��!��!��! ��� �� ��(�?�+��(� @8!1���-��G8-�CA.CE�� �� ����C$$E� %D-)%�<� ��?�+�-��%�>�&1��@ ��%D-�8!1����C$$E-��%W###.#F9%�H!�� �!+��!(����" ��+��!(5����"���1-���"�������������5������ ��� (�������� "��������"����!(�� ���&������ �� �����!� "��� �������%�3��������1��������(� ��/����� ��� ���������5���������"� ��!��� ��(������ /����+! ����5-�����1�.�����"�� ��1!(���� �2�+��(�%�>�+����� ��(������ /���!+�" �� ����������"��1������������+�������.����� �������!� ��(������%� ���!��(�� �� -� ������ ���!��(�� �����������-� +�� �� ���� 1 ���1�� "��� !���&���������� ���(��������"��� ��(������ ����� ������(��������� �!��� ��(������ ��%

9#�)%H%���1+����+-� ������"���'�#�������"���"#����E����*�������" ��������*�F-�� �%����%-�%�E%

9F��%�U������ -� M���������������� �N�����-��� ���C$$E-� �������������%�:9.9CA%����5�+�� ��� (����� ����� �����������������(���(�" �1������+�-��������"�������������������� � �����"�������������"�. �5�+!��� ������%�> ����5-� (�+�����������������������������(�� ��+!��-�����"��������������.

Page 15: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

9A>N'*����;�>�*NH��*'���H�3'�H

�������� �����������/%�,��������"�� ��1���1���1��������������+!��! ������2� ��� �� ����1��+�������-�(� ����� ������+!��! ��1��!(������� �� ������+!��! ���������� �����������5� ������(�+!��! �-�������"� ������������" �1��������+!�.�! �(���5���&�(�+�����"� ��!mienie.�,������������+���"�������2!��������������� �� ����������"����znego, z których najistotniejsza – rodzina, jes��������(�1� .����������"��������-��������1��" ������������������������� 15.

Innym niebez"�����?������(���� ��-������!�������&��� ��������������+� ��-+�� ��� �������� �"�5����� �� �"� -� (�+�� ������ ��&� "���&���� �� ���� ��5� �� ���+5%H������� "����� #$%� ����+���� ���+�� �������+� �+��(� "���������� �� !1������ �+!16 prowadzi do przekonania-�������� ������������+����� �� ���� �����(��(����.+���5���������1����-������������ !�������"�(�5,�������1� ����(���"���5���2����(&������� �� ��%�*�"� �5�+!�"����������-�(!��1������������������"����-������1����+���/���� ���1� /�"�?����� (�+��"������!� ������ �"���������-� ����������� ��!��������" ��������� ������1��+5����!��+5-�1�� ���� /��! �"����1������(�(" ������ ��� ��" ������ ��-������1���������6�����" ��+���!� ekologia, czy nie dopogodzenia w praktyce: wielokultu ��� /������1������(�%

*� ������� ���������5���� (�������1 �+�" ���������� �����" ��1�����������+��.+ ��������!��(��"����������������� ���������� ����-� nieuzasadnione �5���������������!� �� " �����5-� ������� "��1������������ !� �"���������-� ��1�� �" �.�����������5���������������@�%��� ��D17-�������������&�����+ ��(������ �������(�(� ����+���������!-���"�&������5������� ���� �����&te na styku polityka-re-ligia. Wreszcie na nowo postawione pytanie o ;����"�� ��� ���;����@)���� !�16�" �"��!(5�������� 4 ������� ���� ��� �� �� ��(�?�+��(� ���� Richard Dawkins,"�+��!(5������� !�����1�������-����;����������+������!�� �-�����2�+���������������&������� ������6�(����;������! �(����D18.

"� �5�+!��� �������1���� ��"������������ ���� �� " �"����(�� �%�U������ � �" ���� ���%� � �����������&����(�"����(�����������(��!�(������ �����������+�!����(�����&���� ���H!�� ���%

9A� ��� ��(� ��� ������ *�����9� J���� *������ ��"�� ��������� ���� ����*��-� ��%� H%� )!������-<%�<������+-�'�������C$$:R�"� %���+�����(�� ��+!��K��������������"�����E����*�������" ���������*�F-�K������������� ���� /L�F@C$$ED��%�9#A.9A$%

9B�H%��������+�-�O �"���������������������������#���������������"���"�������"����������"���"���-�@�"��6�;�1�����+��G��*D-�*� ������C$$E%

9��%��� ��-�7%�U������-�MN�P���������������*���&� �������Q�������Q��������-� ��%��%�>�1���-���!�%����%�%�*���� -��� ���C$$B%�I�����2��������������&�(����+����+�����������5/���� �2��+�(��"� ��&��.��(�" �1���������;������������(� ���" �1!(����&�"�����(���/� ��&��� �� ��(�?������������ ����"�.�������-�"���������;����� ����(����+����!1���������� �2��+�(�������������2�����2��-�+�� ����" ������;������������/���&��������5�6�����" ��+���!�������"���������+��5�+���%�;�����X����-�M�������������������������������������R��NQ��� P�������� &�4���������S������7���������S������� �P������-�8S=� ������-��� ���C$$E%

9E� )%.<%� � !�1-� M��� >��������� ��� ��� ������� ���Q�����-� �� ��.;!��"���.�� ���� C$$AR�%�,��+���-���*� ������-� ��!�%��%)%�����(�� -�*� ������C$$-����������� ��������B�+��5�+�0�/����������������#��9�������*��� �������������-��%�CE�%

Page 16: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

16 )H�'�NH*�H%��';�'*�H�

��+�� (���� ����-���+�� �����(�� ��'����"������'�#����#��%� )�+� �������/� ��� ����� �� (�+������/��������������+�, skulonego w podmiotowym „ja”, nie��(5.����������+�������������" ������ ��-�����(����������!����" ������ /%�)������&�napozór pros��� ����5������6���������/��������+��1������ ���� ��-�� ������/�(���+!��! &%�> �1������+��+���������!-�� ���&����"� ��������� ��<������+�����1�� �����(���4�������'����"�������'�#����#��19. Zamiast jednak�! ��� ��/�����+����.1��"������-��������"��( – jak proponuje Angelo Scola20 – � ����/����1&?��" �.1���/� ���������5�����������+ �/� owe utracone �'�#����#����������+�%

�'�����"��'�6���6���������������������

7����� (����+� ��!+�/� ��������������+�Q�<�����1��"��������/-� ����� (�+�� ������� ��� ������&����"���&������������+�� ����(���������������1 ��-����+��. ����(����"�������%�����!�+������������ �������/����������%�H���(�+��������/��1 �Q21�������+�1������ ���� ��� ����1� ����(� ���� "�� �2�� ����������/-� ������1 �������� �������/� �� " ��(����%�3��������� ���owiekowi odebrano ������������ ��'����"��� (B. Skarga)-� "���������(5�� ���+�� " �"����(&� sposobu bycia���� /��!1�����������������-�����(�+������&�������(��+ � ���K��"��������� �� ��L.

Mija p ������ ������ ����������������!��� /�istotnego dla refleksji nad c��.�5%�<�������� ����������H%�<������ �S�-�+�� ��"���+�� ��!������"�� ���� ���!�emDziedzictwo cnoty22, a �� �����������1��(������/�Po cnocie, �"�� !(5��pytaniami0����" �"�����/��������+����"���+ ����-���+�� ���������1�������� �������.

9:�%�<������+�-�4�������'����"�������'�#����#��-�*� ������9::B%C$�H%W�����-�7�'����"9�����"������������������������� �L-�K�"������?����L�@C$$#D��%�C-

�%�9A.9:F%C9�*�"����� ������& ���(���+��!(����&�" �1���������������1 �������+ � ����(����1�����+ � ��.

��(�"� �"�+����%�� ���� !����(��������+�����"��������/���&������+�����1 ��-�+�� ��1���1����.1 ����1���!����%� ���� ��!(5��� ��!��!���� ��������&����� " �"��!(���%��"������-� 4�����������)�����������-���!�%��%�<�+!��+�-�)%�<� ��+�-�8!1����C$$$-��%�.9E%

CC�H%�<������ �-����������������&� �� �����������������#��-���!�%�H%���������+�-�*� .������9::B%������"�(&�<������ �S����������(+ ���(��� ���/�����&"!(5��0�)�������" �"����(�����.+�-�����!��+�� �(�+ ��� ����������!���������1� ����� ������-�(�+� ������������������(��"� �5�.+!�"���������������"�������������(������1�����(��� �����2!����������+!��! ����� ����(��������"������?�����1� ����(�������"����(����� �����(�" �"����(��" ����������������1��"� ���������������!!�%�*���!�������-� 2�����2���' ���������"�������1�/� ���� " ��������1� ����(���+�!��!"����(�!� ���� ����-������������"���5����� �� /�������5�������+�!��!������������ �������!!�-1� ����(�(�+��" ��( �����������&�����(�+�������&������!��������(������+�%�� ��1�������-��������<������ �S�� 1� ����(� ���� �� �����/� ������5� � ����(&� � ������������+5��"� �5� ��� �������%���5��&�����+&�"���!+!(5�5� 2!�������!�����" ������������������1��!��� ��/���"� �"�+�������"� ��(���"�(&��!� ����-� �� �������"�������������� � ����(���-� (�+� ��������� ����(���� �������5����"���&���� ���1���-� +�� �� ��� �5� ���5� �"������� /� 6� "� %� A������������ ��� ��� �����������-� ��%7%�U������-�<%�I� � ��-�,%�<� ����-�7� ����������� �-���������2 ���%�C$$C%

Page 17: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

9>N'*����;�>�*NH��*'���H�3'�H

����������+�������������Q�)�+�����/�����������+��1������ ���� �������� ��.�� �����Q�)�+���������"��(5/�" �1&�������������� ���� ���!���� �����(, ��.(5����"���&�� nietrafn5 kryty+&��� ���� �����������!�����������?�+��� �� tymbardziej nieudany�� ���������y konstruk���� ���� ��?

Zanim prz�������& zasadnicze tezy MacIntyrowskiej propozycji ������������� ����� ���� ��- c�����1�����("�� ��" ������/������������"!�+�������������?.�+��(�+ ���+���� ���� ��-�+�� ��2�+��������! ��� ��������&������. ,���3��������.����� ���� /�(����" �����������+������� " ����(5��� ��������+ � �������������!�� �� ����� ���(5������� !�+���������������+�� (������+�����%�<� ���� /����(������������������ ������-������ ����(�"������" ��" ���������� ����������. ��%�)�+�"�������4��������������'��: $����"���������#������ ������������������"���"���)��"������������������������'��y23. �������������" ���0��� ���� /���������+�����������(��������%�*���!���������1�� ���(������������� ���� ��"������� ����� ���/-� ��� �5� one ����-� �� �2� !(5� (��������-��� licznych kulturachi tradycjach-�� &�����+�!���(5�5���&����� �� /�� � ����5.

3������(����+���� ��!���"��������/-����+�����3���������!�����������K��. ���� /L-�������" �����������+�������� ���������������5��� ���� /��� �� ��.(�?�+5-���� �+�� ��!(5�5���&� – w jego rozumieniu�6����5������ ascetyzmem, du-alizmem, ����5��(5�5���������� ���"� ��(5�"����?�+5%�� �1���-�+�� ��������������1�� 1!(��3����������-������ �� /� ������������������ ������%�*�����������.���=�*������*����������#�� ��+��!(����������������������"���� ���� ��0��� ��.�� /� "����� ���� ���� /� ��������+��%� Z kolei w =������� � ��%����� !+��!(��� ���� /�(�+�����5���������� " ����(&�"�������2��������%�H�" ����1�������� ��!���� ����-� +�� ��� ���5� ��" ����/� �!��+� /%� )���� �������� � ��1�� ��� ���/"� �5��+� ��!��������� ���� ��%�<� ���� /� � ��1����2������/� (�+�����������. �!���� w sposób tyraniczny-������ �(5���fundamentalne interpretacje. Nietzschepowie wprost: $��� �������*������������� �����)�%���������������������������%�������������#��24.

P ��(�4��� teraz do ��"�������(� (!�� propozycji MacIntyre’a. W prezento-waniu cnoty, s�����������+�����+������������� ��&�� ����(�%����&���5���bowiem�������������� �5-������praktyk5������%��������� �" �+��+��������(5������ �&%���+(�+��������!��+��-���(5������(�"���5��+-� ��+���� ����+�?������%�>����� �����.�� /�������(� � ����(�-������������ ���������(���"�������(��������1&������� !�.+���� �!��+��(� ������� ��%�*�+����+ ���� � ����(�������� (����+�"������/� ��.������ "������0� 3�� ����� �� �������� "������ ��"����� �����������Q� ���� (�����"�����" ������ /Q�H�����(-���������(������������/-�������������+ ���+����" ��.1!�������Q

C#�I%�3��������-�4��������������'��-���!�%��%������5��+-����������C$$-�������������Y�9E%CF�M��P���� ���������O�����������������-� ��%�)%.�%�>� ��� -��� ���C$$9-��%�#B.#E%

Page 18: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

18 )H�'�NH*�H%��';�'*�H�

*�����+����+ ����� ������������"���������(������+&%�<������ �� ��!����(5(�+������� ���"������� �� �+ � ����(� � ����(�-� (&��+!� �� +!������������" �+��.+���%�7��1� ���1��������!+���� ��(���������2!�������!�������� �������-����1.+�� dojdziemy ���" ��+������-�������� ������(�� ��(������ /-�+�� ������1���1�� �.�(������ ��5� (�+��( � �+ � ����(� ��"������� �� � ����(�-� �� "�" ���� ��� ���� 1���1��� ����� ��(������ ��5��������5���� ��(������ ��� ����(���"������-� (�(� � ����(���(�(�(&��+�25.

)���� ��������-� *��%� "�%������"�"������ ��#����*��,� ����*�� ��)� " �������������������������"��#�������T���"���'�#��N. Rozwój cnót wymaga ��)�������������"��#��������������, by ����"���������������� w istnieniu26.

<������ ����&��� ����������+� ������������������K�� ����L%�>� ����!��.�&����2�+�-����" ����������� �����&���� ��!������������"�(&����(�+��+����2�+��(��5���-�� �!���������������%�>�"������� jedna+-����"�� �������"�(&����mora-lis-�!�����" ������� ������De fato dla oddania greckiego ethicos, ������������� ��!��-� ����� �� ,� ��� �������� ��� �+�� !� ���� ���"����(�� �������+�� ��� "��������"!��������?27.

>�!��������� ��!-���� jest to �!"����� �����+����"�(�������(-�(�+5������(�(�"! ��4���� 2�����2�����(� �������� nam Kant. Dla Kanta� (���� ���������-� ��� ����.���+�"�������(�+5 ������5�+����"�(&���1 �-���������������+�" �������" �����.���� (�+���� ��������� ��!�������� ����& ���%�����& ���� ���������� (����+� ��!.���/� ���5������ �!1��+������%� Pokazuje on bowiem-� ��� �� ���� /� ���� �����"�� �/� ��&� ��� �������" ����������� ����" ��+��������-� ������ �����(����-� �����!����1���5����/�"�������������1�/��� ��������2� ����+����� �����(28.

MacIn�� ��" �"��!(���������� ��!(5�5� ����� " ����(&�H ����������%�)�������.������� Etyce Nikomachejskiej ��������� 2!������������ ��1����� /� "���&�����'����"������"�����>�"���������� a ��'����"������"�����*'�����)��������*����������������'���������). Oznacz����������-�����������+�����������(�������+.���-���������������!����" ��( �������"�����(���� �������+�!%���(�������&��!���.����"�� ��1�����!-���� ����������������,�1���+�� ����" �(�+���� ���� ������(����&���� ��!�����29.

;���(5��4 ������� ���� ��, MacIntyre ��&������1����� ���=��� �� �����������+���"�����������, ��������&�����������������!���/Q�*�+��!(�����������" �.��0�"��"�� ����-�+������� ���� /�(�������5�������o+ � ���5���"�����5���+���5-�����+��� �� � �5��������"������������� ���� ��� ��� !���� ����� ��-� "���� +��.

CA�����������+�"��� (������� ������ ������������" �����������!�� �����H������������.�+��������"���+��������������������<������ �S��6�"� %��%�ZZU���.ZZZU%

CB�H%�<������ �-����������������J-��%�E���:%C������-��%�E%CE������-��%�:.:E%C:������-��%�999%

Page 19: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

9:>N'*����;�>�*NH��*'���H�3'�H

+ ���5��+ � ���� ��5� (���� ��!�������%����� !���-� ������������1�/��+ � ����������� "���� � ����(5-��� +�� �(� ������������� ���� ������ �� ������ ���� ��!������%Tradycja daje bowiem o+ � �������������"�(&����������-���� ���������"���������������� ��������-� ��+��� (�+: wymagania stawiane przez role� @������ �����(������&�(�+� cecha�!��������(5�a�(����������"����������+ � ����(� ���)-�+����".�(&�+�����(�� �!��+��(-������! ��+ !���(-�+�� ��"�" ����1����� �����"�+��!(�-����������+�����(����"���������������� ��� �������"���1�2��!�-������" �����������.(5����&���-�������+���/� bohaterstwo30.

>�"��������������������5��5/�"����������+��������5��������%�'��������&���� �����������+ � �������"� �5�+!%��� �5��+� ������ ��� ������ �������� �������+� ���������������!�polis. � �������������" �������" ��+������-����1�������.1 ����������+�������1�������1 ����1��������%�Podzielano�������" ��+������-���������(��"������+���������"� �5��+-�" ������� ����2� ����� ����(�"�������������� ����5�!��� ���������"� �5�+����������������!%�,����������"����1��������������" ��+�����!���� ��������-����H ���������-���������+�(� ��������" ����������+�����+����"�(5 ��(�����5-�" ����������&����" ��+������-����+�����2���.��2�����+�����"������" ���2�����2������"� �5��+%�������(�����5�-���+�����"���.�������@����������!�polisD�"!�+����( ���%�*������������!�H ��������������2����.������ ������ (���� ����1&���� ��� �����+����� " �+��+������� ��1 �-� ����� ������������������(���+���������+�����������+�����" �+��+�����������%�<�����"�.�������/��" ���-�����������������2������/���1 ���������+�-�(��������������������&�����������31.

<�����1���� ���" �1���/��"���/���!�5�� ��&-� (�+5�" ��1���� cnota na prze-strzeni wieków. Przerasta to jednak ���������(������� ��+!�!%�*���(�� ��&� (��.��+-����" �������� charakterystyka wystarczy do tego, by � ��!���/-�������"�. ��� ������� +����"�(�� 2�����2�������� ���� ���(����� ��&� ��� ������� ����5��?%*���� ������������/-���� �����������������������" ������@����" ��+���!�7����������������#���6�"������������#�L-����%�"��%�C$$D�<������ ��"������(�� ���.+����-���������(����"���5��-���"� ������!��������������������-���� ������!.�����%�*���(����&������-�����"� -�+�� �� ��"���5��<������ �����(5�+��5�+5�Dzie-dzictwo cnoty (����������� ���� �����&���-������������� ������(�������� ��+!�!%*���� ������ �������(��!�"���� ��/� �����������������I���"������� �� "����������+��5�+��7�����������������#�D: ���J��������*���������#��������‘domu nie-woli’. […]����� ��������������"�)��"�*����"����������@��#�����)����)"����������� �'���&�4������� ��"�������#���� "��������� ���'���)'�&�������� Tdomemniewoli’ ��'����)���������5#��������!

Potrzeba zatem innego horyzontu, który �� �������������� ����(��"�� �2��.1�� ���� ��/� ��5� !���� ����5� � ����(&-� ���� " ��+ � ��(5�5� ����-� ��� ����-� ���

#$������-��%�C#B.C#:%#9������-��%�CA$.CA9-�CB#-�C9���C#%

Page 20: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

20 )H�'�NH*�H%��';�'*�H�

��(5�5�"��������"�����2!�������%�3���������1�������� ����������1��������/�� ���� ��5�"� ��+!�� �5-���" ���������5���� (���������� ��/���������� /��1!.��������" �������(� (���� ��.

� ���������������� ���� �������������������������������

)�+��"!�+���"� ��������������"���!+���?���1 �������������Josepha Ratzin-gera32. )�������1���������������-�+�� ������������������ ���������(��������-����(����+����(��������������1&����"�������%��������(5������� ���������-��������.�����-� " ���� " �1������+&� "���!���?����� �� ������� �� �� �����-� ��� "�� � ��+&�������&� liturgii, nowe ��+ � ������� �����������!��������������" ����" ���&����� �������6�����������������(������(����– �����&������������ ����(%

W ramach odn������ ���� ����� �� ��(�?�+��( )%��������� �"�+��!(�-�������������� mu �� +�����&� �����-� (�+���� ��������� �� ����� "������� +�� ���/� ��&��refleksji, ale o jej przedmiot. >������������� �" ���������� �2��+�(���� ����(�5��� �� ��%������e, "���!�!(5����&��� �������������(������� ��+!�!-��"��!(5���&�� ������������+��1������ ���� ��%�/������;D<�"������������������������������#����?���������������)�����@����� ��"��"������#�������#��������������������#���%������ ��"��*�&�=������������������������������������������"������� ���"�#�������� *������#�����*���������33.

Powodów kryzysu moral�� ���!"�� !(��on w rozdzielaniu ortopraksji i orto-doksji. ��" ����������� ��" �+�(��"��+ � ��(5�1�����-����������������� "�������������"�������������� �������;�<���"������������#�&��������+����-����(5�����" ��.����������1���!���� ���� ��5-� ��� ���������� ������� �������������� @����'� ��������������� ����� �� ��� � �"���� ����'�� #��#��� ��� ��� � &� Ratzinger proponuje����&"!(5��� ����5�����0� ���*������#�� �����#����?��������*�� ������� ��������������� ��'�#������ "����������� ����'�� � ��"��� ���� "������� �� ���*����� ��)����������������� ���*������ ������������*��:��������������*��6�� ��7���� ��34.

Ratzinger proponuje ��������&"!(5��� rozumienie praxis��������+����� �5��.��: 4��B��������������������������������������"��������������'����"�������������)������������������������������������������������)���*�&����������� /��� �+�� �������������(������ ���(���� ��!�������<������ �!��(�+�����(������+��. ������+��!(�� ��&� �� ������ ���� "���&"��������� ������. Ratzinger pisze: 4��

#C�� �"����(&�" ��������������H%�3������-� ��#��������"��ISJ-� ��!�%�,%���1 �(�+�-�� �.+���C$$B%

##�)%��������� -�4��������������#��������#����?�"���-���!�%��%�H�����+-������?�9:::-��%�#A%#F��� %������-��%�#B���#:%

Page 21: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

C9>N'*����;�>�*NH��*'���H�3'�H

���%� �����" ���� ����������� ����"�������� [chodzi o kwestie moralne i etyczne]�� ��������"��*������#���������" ���� �����������������"�������*������������� ��)� ����" ���*����������"��*�&�������%�����������������������#�������������� ��� ���������/�#������� ���� E ��������F� ���� ��� ���� ��� ��� ��������� ��'�#���������"��*��/�#���'� w jego odpowiedzi na apostolskie objawienie […]35.

<��������������" ������/�������+-��������� �� ���<������ �!���hodzi nietyle���+��������5� ����(&�(������ki do wspólnoty��� �����, co raczej����"���������� �����!����������"������+5��!+���(&%������� ��������� ����5�(!��(�+��"�"���,�� ���(5�� ��&���+������!� ����� �+!���� �����+�����"���+��(������(��;�1��(��(0�� "�������������"����#��)����������%���������������������������������������������%����'�������� ��*)� ��������������� � ��"�&� […] $�����������#���"��������������������'��������������������*������������������������������������ ���� �����"���� ���� ���"���#�� � �� ���������� ��� ������'��� ��� ����?�������"�?&���"���������������������*�� ����'�������������������������"������������������������/�#���'����7���� ��������"����������)���"��������%�����������'�#��36.

<�������&��"��������/-� ��� (� ��� ��������� ����������1�/�"���������"��.�������!� �������+������"���!+�����!�;���� �� +�����������!� ����� ���"� ��!���� �� ��(�?�+5����"� ��(&, musi bacznie wy�� ����/���&�����-�����" ������1�-�����������1�� sta/���&� ��'����"���������'�#����#��.

��"����������+���������� "���!+��������� �!�������� �� �����!� ������ ��&�ncyklika o nadziei. )�+������+�������5�"�"���+���������������������!���������.��� ��'����"�������'�#����#��&� ��"����"����: 4������� %����������*����+�����������*�,�����"����"�������%���������������#�������������������������'�#�� (n. 2). ����� ����������(�� �� �� ��(�?�+�����������������+���� ������� ��%� «5�" ������,�������)��'�#���� ��"��������������� �����#������"������������������� �������)�������� �����#���� "��� ������ #������������������������� (n. 14). I dalejw tym samym punkcie: �������������%������"�������%����� ��������*����������������� �����������*������������� �����#�����+� ���,�������"�%���� ������"���%����)����������������������+��,&�=�"'���������'�#�������#��������������'�����*��+��,���������%������������������*�� ����������*�������� ���������������%���������������@���'������#�������������'�#��H������*a.

Benedykt XVI daje ����+��+ �����" �"����(�������+�������� ���� ���" �����"����������� �������+�%�*�"��������� (!�� �� ���� (�+�������1���� ��� ������polis�����+������������� ������� ����� ����(. Ona potrzebuje bowiem pewnychstruktur i zakorzenienia. Struk�! �������5�(����+���� ����������� �������� ����.�!%���"�������(����&����+������ ��!���/����1��"�����?���������+�����"� �"�+.

#A������-��%�A$�%#B����"0TT"�+������.("C%"�TQ���[� ��+!��\���["�+��H �\��[F#AC\+��[9#E�@CF%$F%C$$:D%

Page 22: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

22 )H�'�NH*�H%��';�'*�H�

�������1 ������ !+�! ���%�;��!�� �����������+��" ������+5���5���� 5- daje dwiewskazówki.

Po pierwsze, $'�#����� ���� ������� � ��"���� �� ���������������� #����� �����*�������*�����*��������������������������� " ������""�����"������������#�����&� � " ����"���������"������%���������"%��"��������U�������*���������"� ��������������������������'����"�������#��&������������������ " ��> �"���� ��������� ��"��������*��������'�����#�����%��������"��������"������� ������ �"'������ � ���� ��������*�������)���� '�� �����������*�&�$����#������� �������"������U�����"����������� �������� ������� ���������������%�� ����������������� zdobywane.

I druga wskazówka: 4������%���'����"����������������������������*��������#�������������"� �������*���������#�����������������������>��������� *� ��������"�������������&�/������� ��� �������#�����"�������'����������'�����������������������������������)�>�'����U��������� ��"������#�&�$����#��� �����%������������������������&�$����������*��)���������������*��������������������� ��������������&�6�#��������'������ " ����"�����������'������ �������'������"�#��"��#�����H�������H�����#����������'��������*�����������#����'�����"��������*������� ������������� " ����"���������'��������������� (n. 24).

P������������+�������+!(����� ���� ��-�+��������(����&����������+!"�����%��"����"����0�7�'����"����������" ��������������'�#�&�5��������)���� %�����>���������#�������&�/�����"�#���#����������������%��� �����"������'�#���������������+��" ������,��"�����������������������*��%��� (n. 25). I dalej: /�*����"����'�#��� ��� �������� �� �������� ���������� ������'�#������ ���� +%����,&=������������� ����� ��� ������� �'������������� "��������"���#���������)����7��� 9��������������" �)�+%������������*�,�H����������*��%������"������'"����������������*��%�?������'�����'����������� �����%����� (n. 27).

3����+�?������� ��&���(������ najnowszego dokumentu Papieskiej KomisjiBiblijnej ����������������#�&����������"�����������)�������������#����?�"��*�37.3�����&"�����+!���������(��(�+1�����5�2� �!�&��������+����1������ ���� ��%G+��!(�������"���������� ������-�(�+���������+��"���!+!(5�������"�������%������ �������� �2�������"��������" ���������� ��&�"����& ���������+��&���� ��&�������+������1��-����������&��������+���-�+�� ��������(5��(���������+���?������ �������� ������-� ������� "�������6� (�+�<!������+�� bohater – " ��(�� �! ������������������ ���������������+����(�go dobro.

�������5���&������������� �2��+�(���� ����(��������5��(�+!���"��������.�!��������+����(����! ��������������1��-������ ���� /��� �� ��(�?�+��(������������#�����������. '1(������������+�������������5�(������� ���� /-�(�+5�(���

#�,�+!�������������������99���(��C$$E� �+!�" ������"���+5������(&�;�1��(�5%�*� (&��+!"���+���!+�������&�����!�������!������ ����!1��+���������,;-�KU� 1!�L-��������C$$:%

Page 23: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

C#>N'*����;�>�*NH��*'���H�3'�H

bycie stworzonym i wprowadzonym w ������"��)�����������%�,� � ���� �����! ���������" �����������+����������+���-����(�����1 ���� Boga%������ � ���.���� /��"��!(���� (�������������5���"����������� /-�+�� 5�������� ���/���. ���!(5��� ���!��%�>�+����� �� � " ����� ����"��!(�� �!��+5������ /�������� ��"��������%�'�� ������� ��� " ����� ��� ��3���� @�������+���������D,� ����.���+������(��" ������������!+��+ ��������� �����" ����� ��-�+�� ����"�����������(�!(�� �� �� ��� ����� (�+�� ������������ �� ����� ���� ��� ;���� '�+!"������%G+��+ ��������� ������� !� �������+� ���(�!(�����!��� �����%���� �!��� ��������!+�� !�+����������!������+���������������+!�" ���&���(��������!��� �����%

>����(����������+ � �������������"�� ���0�od daru do przebaczenia%������ �����!(����&�������!��������������eschatologicznym ukierunkowaniem%�����.���� /� ��� ��(�� �������+���� "����(�y impuls. =� ������� ������ ;D<� ����� �������������;D<������� ����@�������*�����������'��������'��)�%������"����*�������" ��&�=��� *����������������� ��*)������������@���������������'������*�%��������"�������������*���������������'�#�������������'����)�������'����%���� (�����������������#�, n. 91).

Jakie zatem nowe �������������� ���� ��� �������+� proponuje dokument?Przede wszystkim � ��+&�������� /������5���1�1��(�5����(5��������+�R szacunekdla cywilizacji i kultur jako ������ /������!������� ��������!R ������ /����" ��.������������� ��&� �������(����" ������������� 5� �� �� ��(�?�+5; w�� ������ �.�!������ "���&"� (�+�� ���5� �" ��������� /� + �������R� ������������� �ymiaruwspólnotowego w taki sposób, 1��!���/� godz�/ osobiste inspiracje ����"�����.������� �+�� ��������� �!��+����R� ������ /� ozumienia� ������ ci� ���(���� ��.���,���+ ����(5�ej�"���������+5� ���������� /-����� �����(�"�" �����������. ������ �������� ������� ���"� ������ ������(5%�'������5�� ���������� ���� ��5�������+�� (���� !���(&��� /� ��� �"����� �" �������� � !�����+�������-����+�� ���"�������� ��!+�� �������+� �����!(5�� ��&� ��� ���5���&/� ��������-� �!�� ������+� ���������� ����"�� �(5����&�����!�����!�!2� �������� ��������,!�������&.�����@Biblia a m������#�, n. 158).

����������������

Alasdair <������ ��"���!���!(5�����(�� �2��+�(��������������������������.��-��� ����� �� ������&"!(5����� �������0� ��*������� �������� ������ ���� "�������������� ����������� ���� �������� ��%� ��"�� ��"�� ������"�&� 6��� �"��������������������*���%��"��"�����������%������ ��"�������������)�����%��������"��������#��&� ;D<� 6�"�� ������"�� ;D<� ���������)� �� ������'�#��� ;D<&To dziedzictwoi poszczególne jego elementy �"'�������)�����������������%��� ����������H���������������� �"����#���&�$'�#����������������"��#���������������� �%��� ��*��������������*����#�&

Page 24: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

24 )H�'�NH*�H%��';�'*�H�

�������(����������1�����!���(&��� ����5� ych wyborów dla siebie, ��� ��.��go wskazywania kierunku oraz jego trafnego argumentowania���1�����"��.����������������+�% ��� ��1�� ������� ��-������+�����+�����&������-����(���K���L�@�1��+������-�!���� ������D-�����&����K��5�L�@��"� �"�+�������(�(�tra-dycji, kultury, religii)�����������+����(�������������(������K�!����� ��L.

*���(����&������-�������������+���� �(&�����!%�'���-�1����������/�K��5�L����������+����������-�1����+�����������-� �����1������5��K��5�L-���+� �����.������� tym, co uniwersalne-�����/�����������+��+��+ ������%

�������

���� ����!�����2� ���� �!������� ��� ���������!������%�'�����!��� ��+�� ��� ���+� �1�!����������������������-� ��������� ����!���-�1!��������������������X���!������ �����%�H����X��� �2� ��� �� �����-��X� ����������������"������������2������������� �������1������!������" �"� ��%�������������������� �� ���"!���� ��� ���� ��� ���� ������ �����2���� �� ��!���-� ���� ���� �X� ����� 2��!�� ��� � �X���� �!������1 �!����!"�2� �������������%

��� ���� ���������� �2� ���� " �1�������� �������� ������ ��� ��! -� ������� ���� !��� �2� ��"� �����2� �%�]����������JR������������J%L�6��!����""� ���������������"� ��������������������!1(��������2 ����������+�����"��������%�*����!����! �������+������� ����������! ����������%���� �2� ���2�� ���X� ���������� ��� �� ��! ��� ���� ������2���������� �V" ������ �����1� ��<!���S����X��� ������������ V ������%

�������2� ���"� ���2������ ����������]"����L��2� �X���������2��!������������1�������������%�����"����� ��� �X������������������1�� ���� 2���� ���������������� ��X�������!��^!�������-� ��� �2������������ +� ������!�� 2� �������2-� ����������1�� 2� ����!"������������ �� � ���� R���� �������� ������������������X�������^!�������������� ��������������@�%�%��������X������1�����������������������!�������2 ����D%�;����������������� ���� ���������������������" �X��!��"�"� ������� ���������]������ ��� �� L� @���� �����^!������ ������� ��� ���D-� ��� ���!��� ���� "����� �!�� ��� ���� ����� �� �2� �!��! �� �����X���%�������X����� ������ ��������1�� X������"�������-�����!�������2�������X��� �������%������������ �2� �������2� ����!1(����� �!��������������������X��!������2��������������������] �����L�^!������������������"��������+�2� ����"� ��!����� ����%

I� ��� �2� ���� �����!��� 1�� ������� �� ��� ������ �� ����� �� ���������� �� ����+���� ���������! ��"����%�3��������S�� ������� ������� ������ ��� ����� �� ����!���� �2�������� ��2�!������ ������� ����� � 1�!"����%����! �����������.���������2��" ������-��������"���2�H%�<������ �S�-�����1����"!��!��� �� ��������������� ������ ������ �����%� ������ ����� ������� ������ ��"����1��� ��� !"����� ��� ���� � ������� 2� �%H����� ��� ����������� �2� ��������� �-������������!���1���1������� �����6������������2 ����� +��2�������� ���������6������!��X� ����� �������-���������!������� !����!����X� ����-�1!��" �X������������2�!�������%�*�����������X������ ��������"� ���!�� ��� ����������������1����� ��%

)%��������� S��" �"�������� ������������B����>�>�������������1���������!����%�����"�������������������" ��������� �����-�1!����� ������������� !��� ��������� ����������� �X���������%�������������������������� ����������������������� �����2!���2�� ������� !���-�1!�������������� 2�������� ����1�����������X�-���� ������������������X���� ��2 !����2��!�������������X�%

�����!����������� �2� ������������������ ���"�! ������]^!�������L�1������ ���������6����������������6���X����!"��������1����2�������� ��������2���2���� !��! ��������������1 �����1�!���� �������2����-�������� �������� ������6������"������2 ����� ��� ������ ������2� 2������!��� ������� ����� ���2 ����������V"� ����������2 ��������������!���2�������2��������� ���������%�H�"� ���!�� ���"!������ �2�������� ���������^!�������������X���1���������!������2����������2�����;�1����������������������

Page 25: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

CA>N'*����;�>�*NH��*'���H�3'�H

���������� �����������%� ��� "������ �!�� ����������!��� 1������ ������� �-��!��� � ������ �"���2���� �����-������V" ����������2������ ������� !��! ��%�����2� ������������2� �����������������2�����2������X������ �������+�����������"���� ������ ��� 2 !����2� ����� ��X�����%� ��� �����^!��������������!�^!����������!���1����X��������������2��� ���2�!��������-�1!��������2���������%�H����� ��������2�����" ������������ !����2��*������W � ������%

�B�-�+2*]���������!��^!�������L-��� ���� �� -��!1(����X���-�X� �!�-��"� ��!������ ����-W�� ��������� �����-

;�1��������� �����

�3�-.�@7 ���-�K�������+�1������ ���� ��L-�"� �5��+��� ����-�"��������� /-������-��!�������� �����-

�� ���� /��� �� ��(�?�+�-�;�1�������� ���� /

Page 26: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

26 )H�'�NH*�H%��';�'*�H�

Page 27: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

C>N'*����;�>�*NH��*'���H�3'�H

����������������$�2�)/!����#)D�@/*(E�#30)/*��2��F/3�!$��

!�3�#>���(F(A�+3$!

����*.�*��. @��������.�5�-��-*)G3���*��/����7�6�����+.7��/H

����.�**.�����8��5�����������8�E�+� �*����%�����)�+.+B���+.7��5��7�6BH

���������

;�� 5�� "���!���&�+ ���+&-� (�+��(� �� �� ��(�?�+�� � ��������-� (�+� " ����+����&�������/� nauk& o cnotach,���������"���������!�1���������!����!-��!�����1��������������������( /�������!�������� ����� ��������������(%�>�������I ��� �+�3�����������@1844–1900) cnota jest niczym innym, jak tylko ����+����� ���.���������" ����!������� ��(���������+�-�+�� ��"���" ���!���-�1��!��+�5/����." ��(���� ��-� "����(�� ��&� !������� " ���� �"������?����� �������� �� �����%>�1�����������!���+��"����������(����&�������(��, potem pr�� �������&�����1 �.������"���!���?����-��������� ������ ����(!� ������+�-� ���������������������������(�� ��&�4 ������" ��(���� ��%���+�� ����-� (�+� �� +���������� ����� ����3��������-�+ � �����&�(�+������&1%�����1�/�������+ �(������������ jest�(����+������1�����%��(&���� ������+�(� ��������� ���5�" ����&��� ��5-���������� ��5���� ���������.����-� + �������������������%������ K�!���� �"�+�L��� ����� trafnie �� ����� PaulValéry (†1945) w przemówieniu do Académie Française-������ ���(5�-���������K�����L�(������ ������ wkrótce ������1&�����(�������4/�(����������"� �������1�+����������2.

����!+!(5��" ���������+����������5��(���� �(����1���15�4����15�4�(��������+�!��������"�(&/���� ������(����+�-���������1�-��1�+���� ��!��������" ������-

� ������ ��������:;����<1� =>>?

9�>�1%�)%������ -�� *��������M�����" ��-��0�A��"������ *�����&�������������K� ����� ��*��� ���� �P������������ ���������� ������������C�������-� %� ; �!� � @ ��%D-� ��%� '�������� C$$$-�%�#:$%

2 Por. J. Pieper, Tugend. I. Problemgeschichtlich, w: Handbuch theologischer Grundbegriffe,H. Fries (red.), T. 2, München 1963, s. 714.

Page 28: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

28 <H��H3�<H=�3��

��+���/� ��� ���� zasadnicze%� ��� ���5� �� ����� 1���� "���&"!(5��� ���+ ������(�"�������+ � ������� (�+��K�������1�������+��L-�����&��"���!���?����� ��"�+� �%K������5L�"�����&��1�������+5�����&���!��������/���"������ ��5���!����� ��5��1���������%������� ����!"�������������� ��" ���+�����������������1������.�+������������&�" �������/�����!+���!� �������������������+��(-� ��+���!1��(���� �������������+��������� �������&� ����-�������+����!������%�Proces dyskre-dytacji tak rozumia��(����������5��5�����(���"���!�����������"�������(���� ���.����(�� ��� ���� ����(5����� �������(���� �������!������������%� ������������.+���-�+�� ��" ��������� ��&����������������"��� ����������!+���� �������,� 1������&��������(�������+������1��� !��!��+��(���+�!���� ��%�Prze�+��������������.��������� �����" ����������������-�����!������(�(���&�!������/�+ ���+�-�(�+��(�"�.��5������������B$% XX w. poddano ���5��� �� ��(�?�+5����+&���+�!���5%

<����� ��&�� "������/� ����������� "������0� �zy próby wskrzeszenia naukio cnotach nie �5�(��������+����������� ��������"������������ ������������(� ����! ���(���� w teologii moralnej? )�������������&���K��!������������L-��!"�.�!(����&�����������"����(��"�(��(����(��@�����(���(5�K��������LD-�"����(�" ��.�� ����(� +����"�(�� ������5��(� ���������� �� ���� ����� �� ����!� �� �� ��(�?�+��%��(&���� renesans (re-naissance) suponuje wprawdzie "�������"��(&���� �����((!�� ���� ���(� ��!+�%� ��+�� Kre-��+�! �L� �������� � � ��� ���� (���� jednak �����@��" ����(����(�����"�������1�/_D� (�������"���� ������� niegdysiejszych�����.�������� ����5��? czy nostalgicznym powrotem do „starych, dobrych czasów”-������5�����&���������������������������-�!1�����(5����-�������+�������2�+!.(5������awne koncepcje%�3����(����" �����������(����" �15�" ����5�!� ������!+����������������"��������(������������ ����(%�3��� �����5����1��, z racji ograni-czonego miejsca, " ����������� �����(��������-�" �1������+�� aretologiczna ��.������� " �����������������"� ��!� �� ���� ��! &� �����������.�� ���5� (&��+� nie-mieckiego �" �����!(5�5 jedno ze z����5����� ���� ��"��������(� �������� ������+� ��!+�����.

4&�������������������"�����������=�����������������������%� %=����������������

>�� ����+&� + ����!� ��!+�� �� �������������� by !���/� 2�+�-� ��� �� �����������!� miarodajnego� ��+��+��!� "�(&/ teologicznych, mianowicie wydanymw 1991 r. Neues Handbuch Theologischer Grundbegriffe3-���������������������Tugend (cnota), podczas gdy we ���� ���(���� wydaniu obsze ���� ��������� ��.��������no4. 3�������� �������(���� "� ��&��� ��(� " �1��������� ��+�!���������

#��� ���C���� ��������*�������K� ����*��>>�-��%������ �@ ��%D-��%�9.A-�<`������9::9%4 J. Pieper, Tugend, w: Handbuch theologischer Grundbegriffe, H. Fries (red.), t. 2, München

1963, s. 714-718.

Page 29: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

C:��3��H3��3HG���'�3'�H=� *��*��aN>��3�)���'8'7���<'�H83�)Q

�������� � ����������� Handbuch der christlichen Ethik5� �� 9::#� %-���+��!(5�jedynie �"� ��������� ��� ����� ������ ���������� �� �� ��(�?�+��(� ���"���(�� ������� ���������"�(&���%�>�� !���(� jednak strony wydany w 1990 r. Neues Lexikonder christlichen Moral6, zawiera ("���1����(�+����1������"�" �������wydaniu)7

�1��� ��� ������ ������5��� " �1������+������ �� ����%��������� w trzeciej edycjikluczowego ������� dla teologii w �1��� ��� (&zyka niemieckiego – Lexikon fürTheologie und Kirche �����������������+�����&�+��+!��"�+������������8.

3���5�"������" �1�� ����"�"!�� �� ��� �� �� ��(�?�+��(� � ��������� (���� (��.��+� (�(� ����� �� "�� &����+���� ��������� �� ����(9. 3���5�"������ ��� ������������5�����������-���!�5����(�+��"�� &����+�����+������+�������+���!������.������ ����(�1������������� �������9::.9:E9��������;� �� ���=b ����� Frei inChristus10%�����+���!���������+���������� (���� ��!������������� ���(�����, wy-danego w latach 50. XX w. �� ��!�������������������(&��+���"�� &����+�������!�� �������!�������� Das Gesetz Christi. >� �������(�����-� (�+� ����� !��������� ������� =b ���� "� ��&��� ��!��� �� �������� ������ ���(���-� ����� !(5�� (5���� !+�! &�������������!������������ ����(%������������(����������(������. �4���" ���!��&�����+������%�*�"�" ����������"���� ������������!����(���"�� �������"�� &����+�11�"� �� �2�������5��� ��!�������"�(&���� �� ����������. ������������?���� ����������������5������ ������-�1&�5�� (������� ���������.����"� �� �2���"�� ���������� �����������������% Kolejny tom zawiera obszer-ne omówienie cnót boskich-� �� � ������ ���������� ������ ���(���� ��(�!(����������������������������+� ���������-�" ���������!�� ��� �4������������-��� ��!����(��(�+��+��+ �����!����� ����������� ���;������1��4�����%�*�� !���������dziele – Frei in Christus – =b �������� �����!(����"�(&���������, omawia-(5� �&� " �1������+&��� ������ �������!� �� �"�(�� "���������(� (Grundentschei-dung). =b ����" ���5������&����������������� postulatu� � ���1����������������-"��+ � ��(5�-�(�+��������1�&����(����+�(� �����������"�(&������+����+ ����������.

A�C���� ������� ������������A��"-�H%�=� ��-�*%��� 22-��%�������� 2-�=%����������� @ ��%D-�%�9.#-�I ��1! �.;����.*����9::#%

6 E. Schockenhoff, Tugenden und Laster, w: Neues Handbuch der christlichen Moral, G. Virt,H. Rotter (red.), Innsbruck-Wien 1990, s. 798-805.

7 K. Hörmann, Tugend, w: Lexikon der christlichen Moral, ������@ ��%D-�����1 !�+.*���.<`�.�����9:B-�+��%�9B$B.9B9F%

8 Lexikon für Theologie und Kirche, W. Kasper m.in. (red.), wyd. 3, t. 10, Freiburg-Basel-Rom-Wien 2001, kol. 293-303.

9� H�����&� ��!+�� �� �������� �� ��� ������ "�� &����+���� ��������� �� ����(� " ��" �������%�; �!� -�Ethik der Tugenden. Eine Untersuchung moraltheologischer und sozialethischer Schriftenim deutschsprachigen Raum des 20 Jahrhunderts, w: Ethik der Tugenden, ������@ ��%D-��%�F$:.F##%

10 B. Häring, Frei in Christus. Moraltheologie für die Praxis des christlichen Lebens, t. 1-3,Freiburg-Basel-Wien 1979-1981.

11������-� Das Gesetz Christi. Dargestellt für Priester und Laien, München – Freiburg 81967.Por. B. Häring, Nauka Chrystusa. Teologia moralna, t. 1-6,������?�9:BC.BB%

Page 30: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

30 <H��H3�<H=�3��

� ��������" ���������������(����+����� ���15�4�����(�����������������������."��������� �1���5�+!��� ������%�,���=b ����� ������ ��� ������"����� ��'�#�� ������������������������������)"��"������������������)��� *��� �12.�����d !.���������������������=b ������"� ���(��������� !+�! ��������1��+���-�" ��������� ������������ �!�� �� " ����+�(5� ��&� ���� �����(��-� ���� �"%� !����� �� ����K��� �5���������(�L�@gläubige Hoffnung).

��� &����+���-� +�� �� ����������������(���� "� ��&��� ��������� ����-� (���� ����������������)��������������-������!�������Der Mensch – das moralischeLebewesen13. Autor tego, znanego� ��+�� polskiemu czytelnikowi14 "�� &����+a���&"���� omawi�� " �1������+&� � ����������5 w tomie 1��� ������ ��������?2!�������������%���������� !���"� ��&�����(������������!������;��+���-����!�� ��� ����� (!���� (���� ���!��%������ ����������5� �����(�5�"������&��� ����. ��-� " ��� ������������������"��+ � ��� ���� ����������� ��� �+�er: 5"��#�����«cnota wlana» ���� ����� ����������, %� «wlanie» ���� ������������������ *��%'��"������*������'������������������*�15.

����������!������������"������(����� �����+���H������7`���c ��������� ���������-����������+������� �(������+��(�"�� &����+!16. W� �����������.������ ����(� 2!�����������(� �!�� � ������������5� " �1������+&�"�(&���� �����-�"�� �(5���������macie cnót teologalnych struktur&�� !������ ���!-������!����.����0�K� �� ��(�������1���;���L%�)�+������ ����7`���c -������� (������ ����������������� @�� ��(�� ���(� ����� ����� ��D-� �� (������� ���� ��+� ������������1�� �����! przez Boga ��� �+�� !��� �� ��(�?skiej egzystencji17.

W swojej dwutomowej� @������(� � ��� �����������(D Moraltheologie18 innymoralista, Helmut Weber, �������" �1������+& cn�� ������ �������!�����.�!��������� K������������"�����4���� "������ /��� ���5L.�>� ���(5�� !���&���������� /�1�&������ ��!������� ���������5��������+����+ ���� �!��+��(� �+.����� ��-� �" ���� ��� �� "���������������������" ��������(����-�*�1� � "��.+ � ��� �� �� ��(�?�+�� 2!�������� ��!+�� �� �������: Co sami �������#��� �������� ��� ��������� ���� ���� �����������&� 4�������� ���� H� �� ������ �� ����@���� �"%����������" ������H�����'�������'��"����%�19.

12 B. Häring, Frei in Christus, t. 1, s. 206.13 J. Piegsa, Der Mensch – das moralische Lebewesen. T. 1. Fundamentale Fragen der Moral-

theologie; t. 2. Religiöse Grundlage der Moral: Glaube – Hoffnung – Liebe, St. Ottilien 1996-1998.14 J. Piegsa, 7�'����"�H�������������, t. 1-3, Opole 2000-2002.15������-��%�C-��%�9$%16 A. Günthör, Anruf und Antwort. Handbuch der katholischen Moraltheologie, t. 1-3, Vallen-

dar-Schönstatt 1993-1994.17������-��%�9-��%�FB%9E�=%�*�1� -�:��*�����������������*��-�7 ��.*���.�c���9::9R������-� ��������������������

*��-�7 ��.*���.�c���9:::%19 H. Weber, Allgemeine Moraltheologie…, s. 338.

Page 31: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

#9��3��H3��3HG���'�3'�H=� *��*��aN>��3�)���'8'7���<'�H83�)Q

Karl-Heinz Peschke-� +�� ���� ��!������� "�� &����+-� �����!������� (����������� �� "��!(5�5� �� �1��� ��� (%� �������+����� �������(5� Christliche Ethik20-"� ��&����������������������!�+�������������(���%�3�("�� �-���"�� ��������.�������(����������-��������"�(&�������������������������� ���� ��-�1����� !.���������-��� ��������& ���������5��(���"����������� ����� �� ��(���������1.��� ��� �����(���-��1��� ���������/����������������������������%����+ � ���" ������������� /� !�����!��� ����;��+����� ��� ��+��� ���ochrzczonych: $� �"�������������� ��"�����������#������������������ ������������� '�����7���� ����������� ����(��)�*��������"%�� ����'������������"�������������������������"�"����21.

'1�+������" ��+����������!�+�����12���������������������!������-�����.�����+���/����"�� &����+�-�+�� ��������!�+�����������+������"��!�����������.���!���&��(5%�*�������� �������������! �!��� ���� ����!����������(�@autono-me Moral), jakim jest jednotomowa Fundamentalmoral Franza Böcklego22,"�(�������&����(��������"� ��������-������������5����& w zaproponowanej przezBöcklego koncepcji teonomicznej autonomii. Równie akcydentalnie "�(�������&temat cnoty w wydanym pod ���+�(5� )���������7 `������ � ����������"��.���������+! ������ �� ��(�?�+��(��� ���� ��������!��������Leben aus christli-cher Verantwortung23. ;�/������(��������"�����������1�������+����������� �.����������������������(������-��������!��!�� ���"�(���������� ����������������������������� ��� ��-� ���� " �������������� ������� �����"���� ��������������� ��"��� teologicznych.

W wydanym w latach 1996–9:::�� ����������"�� &����+!�����5����+��.�������"�����!�� Handbuch der Moraltheologie24, jego autor, erfurcki moralistaJoseph Römelt, nie rezygnuje wprawdzie z cnót teologalnych, nie tematyzuje ichjednak w osobnym paragrafie. P�(����(5���&�����sporadycznie ���������+����+.�����%�*�� �� (���� �"%� " ��������� (�+���� ����������(5��� ����� ����(� ���������(��!��+��(� � ��� (�+�� !������������ +��+ ����(� (������+���(� ��"����������� ��@�%�9DR����� ���"� ��&����!�� ����������(������+����+ �������������� ����(�����.��?�+��(� �� �������(� @�%� CD-� ���������� ������(�� �����(�� " ���� �!�� �� ��5�����

20 K.-H. Peschke, Christliche Ethik, t. 1. Grundlagen der Moraltheologie, t. 2. Spezielle Mo-raltheologie, Trier 1995, 1997.

21 K.-H. Peschke, Christliche Ethik, t. 2, s. 14.22 F. Böckle, Fundamentalmoral, München 41985.23 Leben aus christlicher Verantwortung, J. Gründel (red.), t. 1. Grundlegungen; t. 2 Schöp-

fung – Wirtschaft – Gesellschaft – Kultur; t. 3. Partnerschaft – Ehe – Familie –leibliches Leben –Kirche, Düsseldorf 1991.

24 J. Römelt, Handbuch der Moraltheologie, t. 1 Vom Sinn moralischer Verantwortung. Zu denGrundlagen christlicher Ethik in komplexer Gesellschaft; t. 2. Freiheit, die mehr ist als Willkür.Christliche Ethik in zwischenmenschlicher Beziehung, Lebensgestaltung, Krankheit und Tod; t. 3.Jenseits von Pragmatismus und Resignation. Perspektiven christlicher Verantwortung für Umwelt,Frieden und soziale Gerechtigkeit, Regensburg 1996-1999.

Page 32: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

32 <H��H3�<H=�3��

�� ���������� ������5��� �"���������� ����� !� ��"����������� ��� �� ����(��"�+�(!�@�%�#D%��c�����(�����!�� ���(�������(�������"�� &����+�-�+�� ���������.��& Christliche Ethik in moderner Gesellschaft25. W dwóch wydanych w latach2008–C$$:� ������� �!�� � " ���������� �������&��� ���5-� �+ � ���5 przez niegojako �� "�� ���*� �����������#������� �� ����������� " � ���26-� !���!(5�������.����/�(�(���+�������+����"�(�����%����!�������+�� !�+�����!�����@modulari-sierte Studiengänge)27%���������������"�� &����+!�" �����1����!+�/�������.����������� ���������+��&������������!%

���������" ����5����1 ������"�� &����+�������������� ����(��1��� !�(&��.+���������+�������+��!(����������! ��. P���������������& ���"�� &����+���are-tologia ��(�!(������/�"�����������(���-� w innych rezygnuj����&������1�������.+���!� ������5����� ����%� G��� ������ ����� 1�� 5�� ������ (����+� ����� ���/,� ��"���!������� " ����<�V��������� �� (!���� 9:9#� %� ���1������(�� ������ "������ ��&��+��!(�28-� ������ �� ���������� 1�/� 1���(� ��(��( ������� ��"��������� " �(�+�������5�����!+���������������1��� ���(&��+���������+�����– obszerna praca Eber-harda Schockenhoffa Grundlegung der Ethik. Ein theologischer Entwurf29 (2007).������������+����22�����" �����!(���!�+�����������"�� &����+�������!+�������.������ ����(-� ��!�������(��(������������������(�+��K"�����������+�L�@Grundle-gung der EthikD-�����(5����"�����!��-��������5���1&�����"� �"�+����������������@Ein theologischer EntwurfD%�����"�� �������& /������(��"� ��&�������!��������.����%�����(�!(5���������� �� ����(�(5�� �&� ������+&��!�� � ����� ���-� ��� �������+����(���������! ������� ���(5���" �����������������(������ ��������������-����.�����!���������������������!����!������/���������(�+��K������5� �L30. �������+���(������������������������+�5��12��� /� ��2� ���(� na temat historycznego roz-woju nauki o cnotach, zarówno kardynalnych,�(�+���������������-�������+���" �1&��"��������(����"���(����(���!+�%�)�+������ �����!�� ,��� �� ��(�?�+�� �2��+�(�����.�����������(����(��� �������� �����&�������� �����"�(&������������(����+�-���� !���(�� �!��� �����������!"�����������-��������������+����+ ���31. ��������� ����.������1&�5�"��5������ropem tej podwójnej adaptacji nauki o cnotach.

CA�)%��c����-�7����������A��"�������������K���������>-��%�9�K� ����*��R��%�C%�M�������������-I ��1! �.;����.*����C$$E.C$$:%

26 J. Römelt, Christliche Ethik in moderner Gesellschaft, t. 1, s. 18.27 >����������5�+����"�(5� �����!(����&���"������!����"������������" ���������@�����"����D

� ��� �� ���� ��� �+�� �������5� ������+5� ������&� ��5� ����+5���+���!-� �� " �"��!(�� ��&��� ������" ������������� "�������������� �������� �� +����+ ���� ����!� �����"���-� ����&"!(5�� " �����������!����%

28�*� �����+���/�(����������" �1&��2� �!����������� ��!�������-���"��������������t przezDietmara Mietha, Die neuen Tugenden. Ein ethischer Entwurf, Düsseldorf 1984.

29 E. Schockenhoff, Grundlegung der Ethik. Ein theologischer Entwurf, Freiburg – Basel –Wien 2007.

30������-��%�9BC%31������-��%�9FE%

Page 33: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

##��3��H3��3HG���'�3'�H=� *��*��aN>��3�)���'8'7���<'�H83�)Q

�&��������%�� �����B����%� ���������������������6��%������%�������%�� ����������%

��(&����aretê,��+ � ���� pierwotnie ��������(�+� ������ �+�� ��!(5���(�+� �1��i�1&�5���"������5� (��������������(��� �� ��. W� ��� ������(� 2�����2���"�(&���� ��!���+��� konotacj& etyczn5-� ���(5�� ��&� jednym z centralnych� "�(&/ ówczesnychkoncepcji ������5������� ���� ��. ��!����5����� ������(� �2��+�(�� 2�����2�����(�+��������&�1�/�"����?�+��+����"�(�������rozumianych jako �" ���� ���������5.�����&����2!�+�(��"����������������& ����!��+��(��!���%�I!�+�(�� ��!����(�@lo-gistikónD�" ��"� �5�+������������� cnota �5� � �� (sophia), funkcji gniewliwej(thymoeidésD�6��������&�����@andreiaD-�2!�+�(���� �"��5�����(�@epithymetikón) –cnota umiarkowania (sophrosýneD%�>���������" ��������� ���@dikaiosýneD����.���1�/���"����������� ��������(����(����(� ����(��"�(�����zych cnót-�1�� � ��"������������������!����1����!"� �5�+�����32%������?�+��+����"�(���������.������" ����H ����������� ����� ����-�������+!�������"���������1��� �����1��cacnót-� �� �����(5��cnoty etyczne (praktyczne) od cnót dianoetycznych (teoretycz-nych)%�*���!��H ����������� cnota to ����a dyspozycja� �� �" ���� /� ����������a�������+�. Arystotelesows+��� �+ � ������ ��(� �" ���� ��� (�+�� heksis� ������ ��&w ����������?�+�����!�������!�6�habitus kluczowym�"�(&�����"�4���(���(-� ��.������� �� ��(�?�+��(�� ��������. Jak stwierdza Arystoteles, c�������������"����.��(5���� ��!����+��������������������������"�"&���-�+�� ��"���������������.�����!���� ����(-� "� �����(���� �� @mesotesD���&�����������+�� �����%� �� ��+�"%��&�����1&�������� ���5�"�����5���&�����!������ ��5������� �������%�a�K������ ���+L�������������������(����+�"������(��&+���� ��-�������� ���5-� �.�!��5���� &33.

Stoic+�����"���(����!+��������������+��!(����&��� ����������� �������"���!.���!� moralnego, jakim jest d�����nie��������������! 5������!����5���&��������&. ���. ����� (���� ��� ������ ���"����(�� @habitusD� ������������� ��������� �� " ���� ��!���� @recta ratio)34%� 3�� �+ � ������ ������ �������� �����"������� ����?�+��"�(&���� virtus-�+�� ��"�� ������������������&�+5�"�����&��������-����� �� �����.�������!��+��������� ��-�"������-���������� �+�� !%

Wobec tak bogatego dziedzictwa przed- i poza�� �� ��(�?�+��(��� ��������.��(-�(��������5�"���������"����������-����trad��(��1�1��(�����+������(�(� ���"�(�(������� �� �������+��� ���"��!35. J&��+� ��1 �(�+�� ���� ���� �+��������!� "�(&���

#C�������-� 4�?���-� �U�FC.F#F%� �� %�<%�I� ����� -� � *����� � *��������&� J�4������������-�0�M�B�"���>X��������*��� ���/�����-����%�#-��%�9$-�+��%�C:F%

33 Arystoteles, Etyka Nikomachejska II 1107. Por. E. Schockenhoff, Tugenden und Laster,w: Neues Lexikon der christlichen Moral, G. Viert, H. Halter (red.), s. 799 n.

34 M. Forschner, Tugend, kol 295-296.35 Por. M. Machinek, Tugendethik – ein unbiblischer Begriff?, w: Ethik der Tugenden, C. Breuer

(red.), s. 3-12.

Page 34: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

34 <H��H3�<H=�3��

aretê-� �������� ���� �� "�������������� "�����-� �+ � �������������(� (�+�� ��������%)�+��������������������1��!���/�"�(&�����" ��������� ��-������5��������� ��.�����"�!���?��� �������� ���-�(�+�������3���������������!%�)������+ ��������.����(����+�" ��+ ���������������� ��+��(��������" ��������� ci-� ��!�����(�(�+��������� +�����!-� ����!� ��&� ������%�;�1��(��� �" ���������� ��� �������+�" ���-+�� ���������!�" ��������������" ����;������������!(����"�����)����� ���%

��(&���� aretê p�(����� ��&��" �����������"�!�������-� ������� ��&� (����+�������������;������@���FC-ER�>����B-9#D%�*�+������(���������(�"�(&�������"�(������&��� ��+�����-� +�� �� "�������� "����� �4�����"�������� ��� ��������������(,np%� �� ���&����� <����1�(�+���. W� ���&���� <5� � ��, co jest godne uwagi,wylicz���������(5 cztery cnoty kardynalne: !��� +������-��" ��������� /-��&.����� �� ��� �"�� /-� (�+�������!�����������5� � �� (Mdr 8,7).�3��������!( /!�������+�������!�+���������&����!�����������"�(&������3����������������%*�&+��� /��� 2 ��������-���+�� ����"�(�������&������ aretê pochodzi z listów"���� �+���-�����(5�+����1� ������������������ ������� �%������0�$�"�?� ����������������"������������������������*��������������������������������������'��������' * ������ ������9���#���������"#�������������������������–���������������#��! (Flp 4,8).

Poza 2 P 1,5-�������"�(�������&�+����+����������-�����"���������2 ����������������"���� �+���-�"�(&����aretê ������5�do ����+����������Boga (1 P 2,9 oraz2 P 1,3). Nie ma ������3����������������-� czego�������1������+���/-� sche-matu cnót kardynalnyc�-� �������� ������4/� ������ szereg innych ��"������?��"�"!�� ��( etyki-��%��%�+��������"�������� ��������1 ���� �������-����� ���� np."�(&�����!�������@syneidesisD%�;���+���" �����1&�������"�������(� ���������+��.�������!� ���������������-�����������������(��������������� ������(-�!+�� !�.+�������� �2��+�(�� �������(%�3��� (���� (!�� ���� �� ���������� ��� �"����� ����������������+�����������&��������+�����������5���&��������& ���%�*���!��"�!���?3������ ���������!� ���+�-� �� ��&�� ���������� ;���, tak radykalnie uprzedza��!����������!��+������������-������+����������1 ������(������������!��+���������+!-�����K�������,!���L�@karpós tou pneumatos), (�+�����+ � ��� �%������@7��A-22). W ten�����sposób ������"��� �������� &-�������(&������� /�@9��es 1,3;5,8; Gal 5,5, 1 Kor 13,9#D-� ���� �5��5�� ���� (����+� ��"�(&����������%��5� ����� ����+�-� +�� �� "������� ���/� ��&� "��������� �������+�%� Miejsce autonomicznegopodmiotu, charakterystycznego dla etyki stoickiej zajmuje tu �������+�"������" ��!� � ���!��� @ennomos Christou – 1 Kor 9,21). Cnoty� ���� ����+�(5� (!��� "����?�+��(� �� ������������ �!���� �� ���� �5� arystotelesowskimi ���"����(����������+�-������5���������������������+�� ����� ���� �2��+�(���������+5�(�������. ���������(����-����������������!+�/������� �� ��(�?�+����� ��!������%

Biblijnego��������!������� ������(� �2��+�(���������(�������������!����"�(&.����������������+��!(���� ��"�� ��������-�1�/�������� ��(�������������+����+�.�!� ������������� i innych potrzeb wspólnot chrze ��(�?�+���. )����+���"�(&���.

Page 35: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

#A��3��H3��3HG���'�3'�H=� *��*��aN>��3�)���'8'7���<'�H83�)Q

�5� ���"���(5� ������ �� "� ��� �eologiczna transformacja koncepcji cnoty. ��%H�1 ��emu �� �� ��(�?�+���� �� �������� ������&���� ���"���(&� �������!� czte-rech cnót "������������ � ��� �+ � ������ ���� (�+�� K+� �������L� @cardo – za-wias)36%�*���!�� �%�Hieronima ta czwórka cnót stanowi „kwadryg&L-����&+��+��. �(� ������� �� �� ��(����� ��ciera do ostatecznego celu%� H��"���(�� �� ����� ������(��������������������� ���� �������(������������������+����+��!���!+��������-�(�+�����1 �������� ����� w. Grzegorz z Nyssy%�������5�����!�������" ���������-��������5�����������?����" ��������� ��, którym jest Chrystus37.

)�+�������������(������przypadku ����!��������+�!��������"�(&/ i koncep-cji������������.�� ������-�"�� ���������������+���-�+�� ��"����������" ����. ���5�+����"�(&������,�1��� w. Augustyn. J�+���������� ��&���1��+!"�=�""���-cnota jest ���5�������� sztuk5�" ������������@ars recte vivendi)38%�)�+�+�������.1 �-�"������(�� ona �� ���;�����������"�������1�/� ��!������(�+���2�+�� �!��.+����������+!%�H!�!����� ��!���� ����&��� +����+ ���� "� �5�+!����� ��� (ordoamoris)-�!����(5��������+� ������������ ������ ��+������ ��.�����������������.���+���� zachow�/���� ���5���� � ���&���1 .

3��+�������5� �����������.�� ���5� +����"�(&� ������ ������������"������.�� ����� �� �%� Tomasza z Akwinu-�+�� 5��������!���/��������?�������" ����!teologicznej adaptacji ��� ������(� nauki o cnotach. ������������������&��1!��.��/����5����(5����+&��� ������5� na schemacie�����%���� ������" ����������ich "������%������+� �������-�+�� �� �5����������� ������� @virtutes moralesD����(5� ��� ���!� �� ����(�5� ����� ��(&� �!�������� �� ����������� �����������������+�-������(5�!���+����������" ����+��&�������������������1��+����@virtu-tes infusae). ���������� �� ��������� �%��������-�����������+�� ��������������.������+�� !(5��������+�����,�1 ��3��" �� ������-� ��+� (�+��������� �����6�����1 �����! ����-�������������(����+��������+�������� �����������%�'1�����"����.��� " ����+�(5� ��&� ���(�����-� 1��!(5�� ��� ;����� �1�� �����!-� ������ � ���� ���+5%�P�1�� � ��!���/����������� ���+�-�������� �5���� ��� ��15�"�(&���� K�����L��K���+�L����+ � ���iu habitus infusus�@������(�+� /-��" ���� /����1�D%��������!�����������?�+��" ��+����;�1���-���+�� �(�"�(&����virtus (���������������� ��.������ ��!�������������� aretê-��+ � ��(5���� �����������������+�-� (�+� ��"�(&���dynamis,�������5���� ��&�do przejawów �����;���(���)��������+���������39. ���.��(�(5��+����"�(&� �%�H!�!�����-�H+�������"��+ � ��-�������� /�(����2� �5-���.�� �����������������+����������� ������.�����������������(����!���+���������������+�-������ ������&���+��������(���2����(��H+������0��nota czyni tego, kto

#B��� %��%�=c ����-�� *���-��0�M�B�"������������������������-� ������@ ��%D-�+��%�9B9C%#� �� %� )%� ���"� -� � *���&� J&�4������*�����������-� �%� 9BR� �%� �����+����22-� � *������ ��

M����-��%�E$C%38���%�H!�!����-�4�?������%� IV 21.39 E. Schockenhoff, Die Grundlegung der Ethik, s. 165-166.

Page 36: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

36 <H��H3�<H=�3��

j5�"������-�(�+���(����������������1 ���@Virtus est quae bonum facit habentem etopus eius bonum, reddit)40.������(�(5����!+&������������������������������ !��"�� ������ �&������+ � ��/ granic ;��+��������!��+�����������+������������!�� �����% Próbuje raczej���(� ��/� sposób ��������a�;���go����������+!%�,�.�������" ���������������+!-����;������������������(5��������������+!����ural-nych strukturach i poprzez nie. Nowe esse-�1&�5������5�������������������.����;��ego, otwiera nowe ������� �������������@agere).

�������������� +����"�(�� � ��������-� (�+� � ����5� ����� ����������������(�antropologiczna-��"��+������&��� ���+���5�+ ���+5�Marcina Lutra%�*� �������(�����!+����!�" ������������!�+������!��+��������+���+�� !�+!��� ����(����+���.�� ����!��������/� "����+� ���!1������ ��&� " ���� ;�����������5� ���+����� ��5@Selbstgerechtigkeit). *�����!� �����+��� �������+� "������(�� ���!�������� simuliustus et peccator. �����������+����+ ����(�������" ��+ ��������@„Deckel derBosheit”). W antropologii Lutra nie ma miejsca� ��� ����(�(5�5� ��&� �" ���� /w czynieniu dobra. Poprzez chrzest zniszczona zostaje jedynie moc grzechu, jed-nak jej substancja nadal ���������+!� pozostaje. ��5�� (�������;���� ����(�����!�" ����������(5���� ������+��(���������������"���5�+���/��������� ��������.1 �����������41. � ���+���� ���" ��������+��(�1����(��������������+ów, poprzezktóry "�(&��������� z biegiem czasu ����&���1�/�"��� �������(�+���� ���������.����� ���������(� � ��+���������5����+����� /%�*�+!��+� ��+����� �"�( ������ ����� ���������������������+ ���������%

G����&����(5�� ��+� 1������ ������������ � ��������-��arto ��"���/-� (�+��� � �. ������ ���������� �� �"���2������ �+�����������1�����/� ��� ����� �2� �!������nauka o cnotach w����"��������(� teologii moralnej?

8&��������%����������������������G'�����%��������%�����������E�������%

��� ���������������"������������2��������(�����������!+������������(���������(�������� �� ���������"������!�������(5����%� Poprzez wyakcentowaniew teologii moralnej42 znaczenia prawa���"������ ci moralnej-�����&���1��+���.�ego wymiaru��� ���� ��-� ���� ����� ��&� 1 �+� "���&1����(� refleksji� ������5�ej��� ����������(5�����podmiotu. )�+�"��+ � ����%������+����22-� �����������zy-nu moralnego niejako „z perspektywy trzeciej osoby” nie daje odpowiedzi ��

F$������.���^�AB���9%41 Por. E. Schockenhoff, Die Grundlegung der Ethik, s. 152-160.42 � �1������(����"���(��� ��������������5������� ������ ��������������������%�3��+�� ��" �.

"����(���� ��������"��������(� ���+�� ������� �%� �����+����22-� Die Grundlegung der Ethik,s. 46-60.

Page 37: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

#��3��H3��3HG���'�3'�H=� *��*��aN>��3�)���'8'7���<'�H83�)Q

"������-��+5��������(5���������5/����&���������������� ������43. '����� ������������������/�������5"������������ !�������-�����������1&����!�!"��������� �.2��+�(���� �������(%�'��������������+���� �������(-�+�� �������1����(����/���&jedynie ���-�(�+��������+�"��������������/-�������+������-�+�� �������1��� �+��.��/��� ���-� (�+����������+�"��������1�/, mus��1�/�!���������1�&���%�*�� �����!+�����������, rozumiana jako refleksja teologiczno-moralna „z perspektywypierwszej osoby”-� "�������������/� ������������ ����� ���� ������ (�+�� �������spójnego�"���!����������� podmiotu ������(5������ ����� (����������������la-mi44. ,����������� ����� ������� �� " ����� ��!���� (��� w konkretnej� ���!��(���������nie inaczej jak�"�" ����1����5��� !+�! & podmiotu. ��(&���������, wno-s�5���� �2��+�(&�������5���������������+-� jakim jest docenienie��2� ���2�+�����(���������(������������!��� �����, nie ma zatem nic wspólnego z mechanicz-nym powtarzaniem schematów czy egocentryczn5� +������ ��(5� ���������(� ��.�+����� ��. P�(&��������y�"���!(����&���&��"���&����"�����(5�@����� ��5�������.���D� �� �+���� rozumianym (�+�� ! ���������������� ��(������ ��%� )�+� ��� �+ � ���)���"�����"� -� ������ ��!������ (�+�� habitus to potentia nachylona ku actus45.Cnota nie ��5�����& ������� ��"���"���!���?������ normom��� �����-����� ���ze zdobywaniem� �" ���� ��� ���������� "�" ���� mechaniczn5 �"����(&� �+ � ��.����������������������?-����� zmierza do kultywowania��2� ���2�+�����(���.��!����� ������-������1 �%

*� ��+��� �������!+��!(�� ��&� drugi istotny element odnowionej aretologii –!�� �4������ centralnego wymiaru�����go��� �� ��(�?�+������ &���� moralnego,(�+���(����"���5�������!��+��������������������+5%�M� ���� /��� �� ��(�?�+��(����������+������������ �� ���� ��5���"����, ����� ���� ��5� ��%������. ��"� �.���� �� ���� ��� "�" ������ ������� ����+����� ��� �R� ������ �������+� �ostajeskonfrontowany z nakazem m� �����-�������!(�� ��&��"�� ������+!"��?����-!" �����(5���� ��������!� ;����%� P�1�� �������+� ����� ���/� ��&� �akim, jakim���������;������1�/�"�������-������(���!��2�� ���������������� /������������ ������-�+�� ����&���������+� ������!�������� tego����������. >� ���������&;����+!��������+���� jest ����������������� ��-����!�����5��1���� ��5� ���+�;���(-���+-����;�����������������+����1����������+���������-�������+���"�" ��������% Cnota jest�����5�����&� ��5����"����(5�@habitus operativusD-�1&�5�5����.�������������� ���+��;���(������� !�����1�% D���������;������������ !!(�� �������! ������-� ���� (�� �����+�����. I odwrotnie, aby ukierunkowanie na dobro,b&�5�� owocem nowego esse, mo��o ��&�!(����/-��!�� 1�/�" �����������+��"��.(&�� i� ��������� ����������. Od Boga pochodzi zatem pierwszy impuls, który –

F#������-��%�FB.F%44 K. Hilpert. Tugend. Tugendlehre. III. Theologisch-ethisch, w: Lexikon für Theologie und

Kirche, wyd. 3, t. 10, kol. 299-300.45 J. Pieper, Tugend. II. Systematisch, w: Handbuch theologischer Grundbegriffe, H. Fries

(red.), t. 2, s. 716.

Page 38: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

38 <H��H3�<H=�3��

!�+������(5����& w sferze afektywnej i����������(�6��!�����"�� ������!����" �.��������" ��������(���"��" �����������+����� �5/����5����1&%

�� � ������� � ����� �������� �������� ��5�5��� ��&� �� ���� �� ���������� ��!+����������%�3�!+�� ���" ��� ���� ���&� ����(�� (������+������"������� ��-� ��" ��������"��������� ���5� �������&���&��������������"�����(����� �� �����.�����"������!�����1 �����"�����%�>�����!�������"�(&������������+!��! ���! ���������+��(� ����� �� "� ��� �� przerostem indywidualizmu. �"��������� ��� ��(&���"�������2!���������-����+�� �����"�� ����&��" ������������(5�������.+ ��(�-�����"������������������� �������������&���� �������"� ��+!�� �����" �.2� ���(����" �����������"���������������(��(�%�*1 �������+���������������.�!������������ ���� /�������"������� (�����������&+���(������ ��-������" �1����� ��������1���������(�+��� �����(����+�����������" ��+ ������������ ���" ��.��&�������������+�46%���5��������"���!+�����!�� ������(���������(�ulega on ���1.+��"��������+���!�"��(�����+��2� ����!�15�4� ����"�+!�������+��&������ �.���������(-�����������(���� �������"������� ���� !"������������(��!�� ��� ���" ������5%�3���(����" ��"��+���-����(����������"������������� ��������!���!(5.��������� �� �����/���������������!+�����������-�H������ �<������ �47-���������� ������+�� �� �������� +��!���� ����������-� "��+ � ��(5����� �����������"��������� �� ci i postaw dla wzmocnienia i ����������� ���1���� ��� �"���.���?����% A+��"���(��"�������������� �� ��-�1���+�� ���������"���1�1!����/�" ������������ �� ����!(5����� ����� /� ���1�� �"������?����-� ���� (�����������1�������������� �� " ����(�� "������" ��"���������% 3������ (����+�"��+ � ��/-���1�&����1���1��"�(�����������������5������(�+�� ��+��������5���&���������.����������"������?����������%�3����������1������(�������o �� �������+��+ ��.������"���1�������������-�������+!������������2� ��!��!�����(������5������z n�5�"������(�������+�����!�� ��!���(���� �%�����-�+�� ��+������ !(��!���&�����1 !��� �����-������" �������/���&����" �������&����������������!���&.�������� �����(������+�������� ������"������� ��48.

���������

*� ������� "���������� ������������-� (�+� ��&�����(�-� wskaz�/ na ponowne�������������!+������������" ����(����(���"��������! �������"��������(� �2��+.�(�������������.�� ����(%����������aretologii ������+������&�(����+�"�" ����" ����

46 Por. H.J. Türk, Die Wiederentdeckung der Tugend, „Die Neue Orientierung” 53 (1999) nr 1,s. 15-24.

47 A. MacIntyre, ���������������&� �� �����������������#��, ��!�%�H%���������+�-�*� ���.���9::B%�,��� �� �����������������������!+������������ (���� ����"���!�������" ����<� ��&�3!��.1�!�-�Virtue Ethics: A Misleading Category?, „The Journal of Ethics” 3(1999), nr 3, s. 163-201.

48 Por. E. Schockenhoff, Die Grundlegung der Ethik, s. 66.

Page 39: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

#:��3��H3��3HG���'�3'�H=� *��*��aN>��3�)���'8'7���<'�H83�)Q

�!1�!�������� ������?��� ���������+���� �������(��� ���������� �����+� ��.���������!1�������������%�3������ ����(�!�������/���!+&�����������1��+����(�+�"�������������(��� ���� ����� �� ��(�?�+��(%���������"�� ����(���������������-����� �� ��(�����"�������������/-�������"��������(���������������� ������%

����!���!(5�� �2��+�(&����� ���5���!+�����������������"��������(� �����.������ ����(-��� ���" ��"�����/�������)�������������z encykliki Veritatis splen-dor: J����������� �����+�������������"�������������%�9����������������* ��������������������"���'�,�-Y��.Z�Z3���*������������#����������%�*������"��������������������������������9������)�����������*�������� �����'������#� (conna-turalitas) z prawdziwym dobrem. Ta »connaturalitas« jest zakorzeniona w cno-tach samego cz'����"�������)"��������)��������9�����������#������������������"���������������������������"���������*���������������������������������'��#��&���"�� ���� ����� �'���6�� ��9� +/�� ���'��������*������������� ����%�� ��)� ��#���'�,�-6�0�21)49. ������ ������������+��!(5������� ���������K���(���L�������.����!��� �������������+�-����������! �����!����������������� ����� �+�� !����(5��&��1��� ��������������;���(����+� i��������������!������� �����;������ ����������/� " ���� �������+��" ��(&��� �� "��(&��� (�+�� �������%������� �������&+�� nim�������+�(���������������/����+����5���"�����4������ ���"���������;���%

�������

����������1�!��X� �!��-����������������2��������� ������������������������������X���������������� ��.������������ �2�������-� ��� ���� ����� ����! ������ "!����� ����� ����� ���� 1��+� �!��%���� ������ 2� � ��������-���� ������������-� ����X��!��� ����!���2� �������X� �!��� ��������V���2� ���������.����! ��������� ���"�-� ������� �������� �����-� �V�����X�� ��"�������2�X� �!�� ��� ���� 2������2��!�����V!�����%� ����� � ������ �X����� ���� ��������� �2� ������"� � �����!���� �2� �� ��� ��������� ��� ���7� ��������!�������� �� �������� ����������!�����"�����������"�������� �2���������1�!��X� �!��%��� ���� ��� ����� �X��� ���� ����� �����-� "�������� ���� ����� ��� ���"������� �2� ���� �������� �����"�� �2X� �!�-�1!������������ ���2� �����������������2�����7��"����������%�'�������"����������� �"�����������2� ���� ���������!����1�!��X� �!��%�I� ����-� ��� ���"���������� ����X�� �2����������� �����1(����X���"���� �2��� ������ @���� ��� �2� ���� ��� ���D-� �2� ���� �!1(����X�� ��"���-� �X��� ������ ���� ������ ���� ���������%���������-���!����1�!��X� �!���������������������� ������������2�� ��������� �����0��������������!����������������� ������1!��������1�������%�H��� ���������������������" ������1�� ���� ����"��X�� ��������2�7��� ���� ��� ��� �� ��"����� ��� ����� ������%�H��� 2������-� ��������� �1�!�X� �!�����+��� ��� "����1��� ��� ���� �� ����� ������������ �2� ��������� �����-� ���"���� ��� �X� ���������������1��������������� �����2���������X��!��������������� �����2���������!����%

�B�-�+2*������������X� �!��-�X� �!��������-������ ������-�� ��������� ��������!��-����!�����2��� �����������

�3�-.�@7 ���-�����������������-����+������-������ ������-����+������������!��� �����-�"�� &����+������������� ����(

F:�)�����������-�A���"��"��+S���������������,-�� �BF%

Page 40: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

40 <H��H3�<H=�3��

Page 41: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

F9��3��H3��3HG���'�3'�H=� *��*��aN>��3�)���'8'7���<'�H83�)Q

����������������$�2�)/!�����#)�!$#>#����?#$#�!/3!@/*��A(

#)/3#2#

���+�I1�-�I��/�*���

��$�7��9�1��5�+�8�+�����

Mówienie o wierze w czasach naznaczonych, przynajmniej w Europie, wi-docznym kry������ �����(��������(����&�1�/���(&�����������+��� ���+�����%'���������&������ ���" o2��� ����������-�)���"����������� �%�*����(�(�+��5���Einführung in das Christentum. Vorlesungen über das Apostolische Glaubensbe-kenntnis1-�������(����������"����+�?�����!���1� !�*a��+�?�+�������2, ������.�� � ����5�!(�� ��� " ��"���� ��� ��� +���� ��� �� 1��4���%� ,������ ��&� ��� ����� ��,����-�������%�*��� +!-�+�� ��" ��1��������(����-���1!����"��� %�� ��������.�����(!���������&"!�1�������� �+�� ��� +!�"����������!�������"����-�1�����" ��.1��������"����5%����� ��������������/��������+���� +-���������� %��������������.������ 1������ !������ ��� ������ �+���o��%� ;������ �+���+������ ��� ���+��������� ��5� ��&%�3�+�� ���� "�� �+������ (������������ �� "����� "�������%� �"���5��� +-��"���&������ %�� ��"���� /������!�� !(�����!��(&�������(�������������%�� ��.+��!(����� �������������������+��" �����������;��!%� ������������������ ������(����"��� �e�����(�+��+�� ���������� �����-�����5���(&��+����������(��"�+�%�7��������������#�����)*�)�����"������**�������������#��� […] ubrali s�)������������� ��� �)��"� #����"�� ��������������*����� �����#����?�������������"����'�� %� �� �����" L3 – pyta retorycznie autor $������������ �� �����#����?���%����� ����(!� +����������� ��1����� ��+��!(5� ��� ������ /� �������� ���5����(�������5�K����������� �L%�<��������������(������ ��� �5������&��� (����(� �� ���

� ������ ��������:;����<1� =>>?

1�����+�����!���������Einführung in das Christentum�!+��������&�"�%�$��������������������#����?���, wyd. 1, Kraków 1970; wyd. 2, Kraków 2006.

2���� ���������������(&��+!��������+���!+��������&���9:B� �+!-���� !������C$$$%3 J. Ratzinger, $�������������������#����?���, Kraków 2006, s. 37.

Page 42: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

42 �'<H3��G8�7'*���

��������� ��5���e� ��!��������"������������ ������!������-������ !���(������ �.�������(������� �-�+�� 5�� &�������������� ������&1��(������� �4.

$�������������������#����?���� (�������� (�(� �!�� ������5�"!1��+��(5-� ���.�!� ������(���� �������" ��������!-� (�+��� ��"����� ��� (�(� � !�������������%�� �%�)%��������� ������(�0�K���������'�����������������������������„$������������� �� �����#����?���”�� ��#����������� �������� �������� � ��� � ���'��������@��������'���������������*���"#�����"�����������������)"���������� ����%��� ��)� ��������'����"������������������������� ���'��� �%� ��*�)������"����"�� ���������"�� ��������*�����&� ��)� �����"�� %�� ���� ����'��'��� �')� �� ��#�����������*'�w���"��� ��"9������� �� ��*�� ���#��'��������������*������������ 7���� ���� "���� ������o��'�� ��������*�� ��������� �� ��"���'�� ���������������/�#�����&� =�������������������� ��'��� ��"���#�)�� ��>��5%����5�+&���.������ ��������!���/����(����"��������5�" ��&-�"� ��&���5���e ��%�7����������&�������(��1����������+��+��;�����+���ZU�-�Deus caritas est i Spe salvi,����.����������!������/�������� ����awartych we $���������� ��������#����?���.

4&������������������������� H����"������������I

,��� "�����(������ � ��!������� ��� �� �� !(&��!� �������� � i jej znaczeniaw trudzie stawa������&��������+��1� ����(��������+���-��������+����� ���!��.���-��� ���" ���������&��a� ����/� ��&����� ���!��(5� �����(�5�" �����!� ����B$%��$%�ZZ����+!-�+�� ��6�(�+���!����� autor�6����� ����"���5� ��&���"�������!$�������������� �����#����?���%�7��� !+������ ��&� "�� w������������ +��5�+�-���� �����-��������������>����������! �"�-�K"��������"���1� ����� �����L6%'(������ ��1� ���� ������ ������� /-� ��� �� ����� "�������� ������4/� �� ��1����� ��&�"������(5�5��!��"����/����1��������� ��%�Z�Z����+�bowiem "������������"��+!�"���5�-������� ��(�����" ��5�" �����5����!1��+����5%�� �+������������.��������-��������������������/��"���!��������������� �����%�U������!�����"��.(&��� " �1&� ������� ������� ��� !� +�����+����� ��������&����. W Gaudium etspes� ����+��+!� ���������+!����������1� �����������������4/��� �������� ���� �� ��(��-�+�� ���1�(�!(��6�"��������1(5/� –�������+��������������+����� ���!��+��(��� ����������" ��+ ������2� &����+���!1��+����������" �������������.��?� ����+��� y��!��%� ��1� �*���+�?�+�� ��� ��"���5�� ���������" ����������� ������+��olickiego ze swego rodzaju getta7%����������"�� �����������"���1�. ������"���!+��������"�����������"����������"���1��1���� ����� �������� ���.

F��� %������-��%�#E%5������-��%�CB%6������-��%�%7��� %������-��%�%

Page 43: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

F#*���>d-�*�d� )����<

������"���������%�*���"����������-�(�+���"�(���������&���"!1��+��(���������.��������-��������� � ���� �����-� ��� " �1������" �"�����/� ��+��� �1����������. ������ ��� �����-� ��� ��� ������� ����� ���� ������� "���&���� ����������������K����������a �L����+����� ��5�"��������5%�*��������" ��+�����������1�/ ����(�(5�����&���"�� �������+ �����"����������!���������a wyzwolenia. Teolo-gia wyzwolenia�6�"�����������&"���������(�(�+��5�+��)%��������� �6������������������)�� ��� �����'�� ��)����������������"��� ��"��%�?�����)"�� "���� ��������������'��������'�"���' ���#������������%����'������ ��*)���*���" ����� ���)8%�*�� ���������+���/� ��&� ���5� �����5���" ������/� �" ��������� /� �"�.�����5%�����1��?��������+�� ����" ����(����(��5�+��� �������������������� ���� +����!��5�1� ������ �4��%�K'�� ������L�<� +������1���"����/�������(����� ������"���1�5� ��&�(�+���Z�������+!�2�����2���H ����������-�+�� �����&+�� �%������������H+���!����������� �������������e�������!����� ����������� ����� ��������������(%��������������������������������&���"��!��������+��������+�!��.����������� �����?-�������"������������(��+� ���������)���"����������� �-����"���������2!�+�(&�" �2�+������� ����(��3�!+��*�� �%�3���(�����������" ������.������������ � � ��������������" ���� �������������������%�H���1��������" ���.������� �2��+�(�������������(��� ����+�������� ������ �-�;��� ���+�-�+�� ��!�)�����������"���� ���� ten ������! �5������ �����%

H1��� ��!���/���!+&�+� �%��������� ������� ��-�� ��1�� dostrzec�(�������(�.�����5��+-�(a+��"�(�������&��������������!��������������(%������������%��������&K ��� ���;���L%�����+��+a������5�� ���� ���!�3�������������(���-� ��� K;���!�� �L%����� ��� ��"������������ ��&� ������ "����� "��� ���+!� "�4���(%� >1������ ��&� �����! �"���>��������(���H�� ������������(�����(����+�����������������&1����� �����(����%� *���!� ����&��� K� ���/� ��� &L%� ��������� K ��� ��� ;��a” wywo�������+!�(�����������(&��+�� �����(����%�>���&���" �������/-����(�+� �1���2�+����.����!�� �%�<����(������+-������ �������(���������������� ������� ����������+������1����! �"�(�+����+���� !+�(���� ������-��1���������"�� &����+���� ���.�����������6� ������ ���+�� ��������������6���+!��! ���������(� ���� ������� ���"�������(%� )���� 2�+���-� �����"����� ��������(��5� ���� ������(� ��&� ��� ���(5����+��� �������� 2�����2�����.�����������-� (�+� �������1�� ������%� ;��� (�+��" ������" �������-�(�+��"�� �����"� !�������-�(�+��������������������%������������� ��!(��������(�������������+�%������������������������!���"������������� ��. ��(���(�+� �;���!�� �%

3���������?�+���� ���� ��� ���;����������������6���+�" ����(����(�����.(����&�6������ �����-�+�� ���������������+ � �����"� �"���&���� �������������.�����%�H����������(������������� �������" �������?��������� �%���������� ��� .���;���-������!(5�����+!�(����(&��+!� �����(���-����(�+��!1�������"�+�����-����"� ���������������������� ���������%

E������-��%�E%

Page 44: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

44 �'<H3��G8�7'*���

��2��+�(������(&��+���� �����(����!� ���������������"�� ��1&�" �����(������2�����a�����+�!���� �%�3���������" ��+�����/����1 ���?���;��!���� ����������� &��1 ��!����o���+�%����;������� �����������„swój obraz”%�3������ �����&��;�������������1 ��%�H�����(�� ��&� ��+-�����" ��������;����!+��!(���������1 ������� " ��������� �!��+���%�,�1 �/�;���-� )���� �" ��������� /-����� /� ��1��" ���������/-�������"�����(5����via negationis-�+�� �����������(����������(�������� ����!� ������������%�;��� ������(�� ������(� ���� ��� ��1������1 ���.��%�)� ������!1��� via negationis-����1&���������!���/�������;��!�'1(�������-����1��+!����� �o�������������1 ��%�G��������+�! ��Jezusa z Nazaretu-�+��5�+��!�� �����;�����+���ZU�-����(����&�1�/�" ���� ��5�" ����!� ��5���� �������" ��."������������;��!�����)����� ��������-������onym przez Jezusa Chrystusa.

������(��� ��+��� ������ eikon-� +�� ������(������ (&��+!�"���+��� (�+�� ikonalub obraz%������� ������ �%��������"��!(��� ���!��0�5��������������;�"��<��*�� ������������*�� H� 4������������ ������ "�%��*�� ��������� (Kol 1,15).I"��)�������" �� ����/�����+��%�<����������4/���&�1����(� �!1�����(�����+��..ikony. Ale to nie okno-ikona��+ � ����������������"�������%��&� ���������� /-+�� 5�"����(���-�+�����"�!(���-�����(�!(����(������� ������ikonie���"������5.Przedmiot naszego odczytywania ikony�(���������(��1���������"���1���(������%H� ��(������� ��&� ���� ��!���%� <����� ��&� ��� ���(� �!������ �1����/� (lub nie)%*� ���� �� �� ��(������ �+��� "�+!��-� 1�� ;���� '1(�������� �������/� ��� 1��+���+ �������������5� K�5� � ��5L%�'����������� �������-� (�+�� ������(�� "���&���;������'1(��������������-�(��������+�?�����%��+� ����+-�������"����5��!��+���"�(&/� � !�����"���/�;���-� )���� �����&%���%� )���H"������"���!�!(�� ��&�"�(&����Logos. Logos������� �+�� �;��+�%�;���(������(�����5��1���5���ikonie i Logosie%�&� ��(�����&�������+�����"����/%�;� ����(� +�����"����/����� "������/%�;������� ������ �� ������ �� ;��!� �� ���� ��&� +!� ���!-� ��� (���� ��������� ��&1�����1���������������������1 ���������3��%�*� ���"���&��/����-�����"�� ;����(������������ ����� ����%� I��������+%

�����5������������!� ��&� ��� 2�������������1 ���?� ��;��!� (���� "���&/������������� �������8���!� �%�)������*�������'�#��9�"����������'�#�����������* ������*�����������@9�)�F-9BD%��5��� �5�"�"����;�����+��ZU�� ��"����.������(5�����+��+&�Deus caritas est. I zaraz po tych���������'(��������&�����.��(�0� '������4�������*��M�� �#�&�6��������%�����������*�l�������#������)������ �����#����?�"���9� �����#����?�"�� ������ ��*�� �� �"%�� ����"����� �� ���*���������'����"������*�����*�9%W���"�������(����&�����" ��+�����/-����������(5�;����<��� ��5-���������������� �����-������� ��"������������������������+�!��.�����2� ������!�)���� ���������-� ����" �����������+������������� ����� ����.������-� ��� (���� ��� " ����3����� +������%�*�� �� " ��+ ����� � ������ �!��+����

:�;�����+��ZU�-�A���"��"��e�� �����������,-��%�9%

Page 45: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

FA*���>d-�*�d� )����<

������+�!���"��������������+�������� ��/���&������(�����&-�+�� ��" ����+���!��.+5������&����� ��%�*�� ����" ��������������+��"���� ��������+���!��+�������1 a-��?%� ���� ������ !��� �� �� ���� ������ �!��+��� ���1 ������� �� ;��!� 6� !��� �������1���+�" ��������K���� ����L�6������ �������(��������������%

�&� �������������������������'���%������'���������

�������������� �1�+�)���"����������� ��"������������ ���/-������������.������� � zaj�!(��������"�����������(���%�*�� ���+ � ��� �����(�5� ���� ���5+�����(&��������+�%� A l�+�! ��" ���������������������������;��� ���"������ ��!���/���� &���+����� �����������!� �� �"��+ania. Akt wiary jest jak najbar-dziej aktem osobistym, zakotwiczonym w ���*')������*')���� ��"��*��„ja”&�:������*���'�#�����%����������"������������������������������%��"���"�� ���"������� ��)&� „Ja”� �� ������� ���*')������ ������� ������� ��)� ������� ��� „Ty”i odwrotnie: prawdziwy zwi��"��"�����������)�"�� ������%�������������)����"���� *')��� ��'����"�10. Wiara polega na spotkaniu ����*����� "��������� ���������"�����������������������'�#��11. Spotkanie to prowadzi zatem ��������.�!����� ��%�H��� ���� ���&+�� "��(&��!� ����� ������!� �"��+����, o którym mowa,��1������ �������+�%� <����� "��������/-� ��� �� �"��+����-� �� ������� "������(5��'����"������������)������������'����"���%�,��&+���"��+���!���� !��������.���+�"����(�����1��-�"����(��"���1��?������� ������-�(�+����������5�"���&��������� ����� !���%�7��� ����� !���� (����;��-� ��� �"��+a����" ��������� (����(�� �������! ���������������-� (�+����������� ����-������ !���(-� (�+�1� ���� (�.��� ���+�������" ����3����%������ ������� /����(����&�4 ������2�������(��;�.������ ���4 ó����������+!-�1������� �)�������� �����"��������/�������%����.���(�����5�-����"��+���!� ����a���!���;������"����+5����5������������ ������&����������+!� �������'����"-��� �� ��(����%�8�����" ������������#�������������������������� ������������ ��"���#�����"���� ������ ������������ ���"���������������������5�����"�����������%��� �����������"��)���� �������������u���� "��� �"������12 – przekonuje Benedykt XVI. A z������+����� �6�����ug autora e���+��+�������� ���–������� �+�� ��� �4����"� �������������%���" ����-���+���!(&������� ������(��������������������+������+��(%������1� ��*���+�?�+����������!����������" ��!(��"� ������������5�+����"�(&���� �%�H�������� (���� 2�+�-� ��� +���(��� ��� "�"���� "����� ���-� (�+� �������������(� �a!���/����� ��%�H� ��� +����"�(����� �-� (�+5� " ��(�!(���-� ��������� �!���� ���"��!+����"�(�������-� (�+5� �����!(���%

9$�)%��������� -�4��������7���� ��-�*� ������9::9-��%�CA%11������-��%�E%12 Benedykt XVI, Encyklika «Deus caritas est», n. 1.

Page 46: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

46 �'<H3��G8�7'*���

,���;�����+���ZU���+����� ��(������&�(�+����+� �����������+������� ���.����������eka13%�'������� ��-�����!�����������"��+������������+����;������(���4 ��������� ����"������(5��(��������+������������&������%�*�� �����(����&������ �� ��(�������������������"��(&����� !�!���������������1�������������1���������� �����%�*��������������� &������ �������"��� �������(�+��������� ������(����(� ���������� ��%�7����������+���&��� ����+!���1 !-�+�� ��" ������! �����.������/��� ������-����(������� ������ �������-������� �-�+�� 5������(�-����!����.�������(����&����������������� ������%

,��&+����� ����� �� ��(���������(�!(���������������������+��R� ��!���-����������� ��� ��� ���(���������-� ������� (�����!���������-� �� (�+�� ��+���������� (��2� ����/14%�� ��������+�-��� !�������(�������������������������+�-�+�� ��"����. �����&�;��!���"�������<!�" ������/���&%�*��� ����������1(�������&����� /�;�������������+�%

> ����5-� �������� �� (���� �� ��%�'���(5�� ��&� �������+���������� ��-� ;������+!(��������������+�����(��������(���"�����zi%�� ��(�!(5���� �!������(5������&�;���-��������+������������&����/��� �������;���%�'����������! ��������������&����� ������!2�� ��-�����������"���u���?�����%

G2�� /� �� ������(�-� �������5��� ����� ����� ��������� ��� �� �� �� ��(�?�+��(-"������(5� �������+���� �� ���/� ��&��� �� ��&�� ���!��� !����1������0� $���������� %�� �� ���� ������%� %��� �)dziemy (Rz 6,8; por. 2 Kor 5,5-10; Ef 1,23-2b;1 J 3,2-3). Autor Listu do Hebrajczyków pisze wprost: $����� ���� ���)"� ���������"��������)������������ (11,1; por. Hbr 11,1-40).

Wzorem bezgranicznego zawierzenia Bogu jest w Pierwszym� �����������H1 ����%���%��������������H1 ������������ ���� ������(-�"����(�@"� %����F-9E.CAR�7��#-B.:D%�H"������ "��+ � ��-� ���H1 ����� wbrew nadziei ������'� �������(Rz 4, 13) i ���� �"���' wahania ani nie������������ ��� ��� ��������� ��%��(Rz 4,20)%�H1 ����-���+�� ���"����� �%������-�!��� ���-�����"����5���&��1�������;���%�H"������"�dobnie. Dlatego wyznaje: $�����"�� � ������'�� (2 Tm 1,12)%3���������H!�� �8���!����=�1 �(���+���"� ��&��������(��������� ��������" ��.+������!2��(� �������-� "�+������(���;��!-� +�� �� (���� K����������� �L� @99-99D%*�;�1��������+ � ��������� ���!�� ����������������&����"���!�!(5���&��� ������0!��� ������;��!-������ ������;��!-���!2�����;��!%

Obok dwóch elementów zw�5������������ 5-�������!2�� ��� ���������-���;�.1��������5� ��&���� ����"���!���?����%�*�� ��+��+ ����!(����&���"���!���?������������+��w stosunku do Boga%�)�������������������-��������1����������(�����;����" ��(����� ��&��� 2� ����" ��+������%�����!���?�����;��!� ���(�� ��&����.������� �������� �%�*�3�������������������� ��/�� &���!�����������&���1�/

9#��� %�)%��������� -�$�������������������#����?���J-��%�EB%14��� %������-��%�$.9%

Page 47: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

F*���>d-�*�d� )����<

"���!�����%�,������� �%������� �5���� �� ������� � �� "�(&�����"���!���?����-"���5����K"���!���?��������� �L�@���9-AR9B-CBD%�*�/����������/�#���'��/������"��*� czy����-� ��� ��(���+�����(� "���!���?����� ��� �� ! �������������� ��&��3�( ��&����(�<� �����nnie (por. KKK 148). 4�������'��6���%�������%��������������������*���6�� ���6��� ���� �����'����"���% �������������'����)������������(KKK 149). >� �����!2�� /-�������(����"���!���?�����������(5���� &-���������.�� ������ ������� /%�*���!��;�����+���ZU����� �� "������(���� ���(�(� ���������������+�������� ���@*�� ���������" �������� /�f7��A-BgD%

H+��!��� ��������"��+!(���"��+������������+����� ���!���%�Wiara jest naj-pierw oso������ �����*��)����� ��'����"�� ��� ��*�U� ��������#���� �� �� �������������������� ���������o���������� ����������'����������� "�����*�������'(KKK� 9A$D%� � ���������� �+�!� ��� �� (���� ������������ <���� �!�� � ���!��%*�����+��� ��(���������� ���� �� ��(�?�+��(���(5���&�1�������" ������/������.(�������;���.������+�15%������&����������� �!������(�� �%���������8� �������������0� 6�%���� ����� ���������������� %�� 6�� �� ����4����� ���� ���� � ����� ����������%����*�K����"�����'���������������*��������������� @9$-:R�"� %�I��C-99D%������5�� ���!�������or&�����(����� �������)����;�������������� �����.������!�� ���!��-� +�� �� ���;�������� �2�+!(�%� ��5�� � ��!�����-� ��������� �%������"�������+0� 6�%����7���� �����������������'�������������������������(1 Kor 15,17; por. 1 Kor 15,14). Zmartwychwstanie jes��������� ���� �� ��(�?.�+��(� ��(5� 1��!%� ����&����-� ��� � &����� � ���!����� ��� ��� �+�� � ���1���%*�� ������������������+� ��&-�����'��1��-�+�� ���1(�������&�����(�+����(������%Chrystianizm –� (�+� ��!����� )%� H�2� �� – nie jest, ani przede wszystkim, aniosta���������"���U�����5���� ������%�*���"������'���)���'����"����� ���'�������������'��������������������"���16.

H��������������� ������� �� ��(������+������!(5������������+� ������������+�!��+i, zmie ��(5���������+����� ��-� ����" �����������+���'��1��)��!���� �.��!��%������������ ��-�����������+�����!������������� ��� ����!����1��-��� ���. ����!������ ������(���������Q�G����������-��������-�+�� ���������������+������.������������������&�1� ����(��������+���-�(����,!������&��%�;�����&��������-������"�(�������&���1 �-�����1 ��(����" ��(��������� ��-�(�����1�����,!������&.��%�'��(����<��� ��5���,� ��%�<��� /���,� �����������,!�������&����17%����1� .����(����o���+������ ����&��������������,!�������&����-�������&��(�!����������6�(�+�� �������-�����������"������������"�������6���+�����������!�" ������. ���������(� ��1��4����%�*���������� ���+���������+����� ���������� /�;�������(�

9A��� %�)%��������� T;�����+��ZU�-�6�� ���������� -�� �+���C$$E-��%�F$$R���*���#���&�$������ %����� �� ������������� �������%� >� +� �������� )���"������������ ��� �������� ���� � �������-� �+���C$$9-��%�CFC.CFF%

16 J. Alfaro, Wiara, „Concilium” 1-10 (1966-67), s. 22.17 Por. J. Ratzinger, /�#���'&�4���*���� ������������������, Kraków 2005, s. 38.

Page 48: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

48 �'<H3��G8�7'*���

��&�1� ����(��������+�������� �� ��(������-�1��6�(�+�E���(��C$$: r%�������;�ne-dykt XVI – ������ �� ��� ������*��� ��������"������� ����������'a���*�� ���� ��������� %����� �"�� ��"� �����������*&������� �"������'�#����*��� "��������%����� "�%���� ������� � ��"����� ������� ����� �� ���� "�%���� � ��"���� �*��������&� 6�*���'�#��������'�#����������-���&�6�.Z�0Z3&�6�"�*'���������#������������'�#���������/���%�6�� ���������)����y��*��������� %������������*��� "�� ��� ������������*)��"�������������������H����*)����������"��� �����"�%�����������"���"�������#���������������)�*'�����������������������'�#��������nnych18.

Wiara� ����� �� �������+������1���� /� ������� �!���%� Y����*��������"��������������� %�� ������ ���� ����'����������� ���#����� �� �'����*�� „ja” ku „ty”i „my”�������������������19%��� �����(����6�(�+�����+ � �������������1� �6�+�.�!��5���� �-��������������� ��%����!������������ ����5�(���� /���� �5�������;�.�����" ����� ���!�����,!��!����&���20%��� ����� (�+��+��!������" �������� �� ��(���������� �������� ������������„ja”����� ��&�„Ja” samego Chrystusa:[��)�� %��������������%yje we mnie Chrystus (Ga 2,20D%�� ����� ���!����� �� ��.(���������������+��!��&���;������ �� ��������+���-�+�� ������5���� �������5����� �����%�*�� ������"������(����&���" ��5��������!���5��� �� ��(�����-�(���bowiem ��� 5��� �����%�3��������&�" ������/���� �-� ��!+!(5��(5����" ������.���������!��������+����� ���!���%�*�� ����+�����"�� ��1&�+��!������ �!�4��-(� ���������1�/����������������������'�#��@7��A-BD%���������" ������� &��������.+��6��� ����(����� �����6� (������+����(����"�����4�;��!����)������������-� ileprzede wszyst+�����"������%�G�������������� ����!���"������� �������� �������+��"������K����������� �L�"���������������� �� ��(�����%

*�� ��(������ �������������%�,� ������� ���!(����" ����"���!�&��� ������������"�l�������� ���������������/�"���5-���( ���5���"�����4�;��!������.���������������������������)�������5-�+�� ��������������+ �(����&����+������� �%

8&� H�����5� ��������I5�������������������

>����������������� ������?�����+�-������� ����� ������-�+������!(������5 �����(�5� ������� /-�+�� ��"�������������+ ���/�" ���&�������������?�����R���������+�� !��+�� o����������(-�"��������%�)� ������������/���!��������� ��.����������� ���(�?�+����� Cogito, ergo sum-� �������(����&-����!�" ������������

9E�;�����+��ZU�-�$���������*�����������%������"����"������������*-�H����-�E���(��C$$:-K8S'��� X��� ��������L�#$@C$$:DB-��%�E%

19 D. Chegurova, :�7������#��������&�:���������#���������"��ISJ, Lublin 2009, s. 55; por.J. Ratzinger, 4��������7���� ��…, s. 26.

20 Por. II Nadzwyczajny Synod Biskupów, /�#���'�"��������������� '������%������� �������������7���� �����������������#����, Kraków 1985, s. 14.

Page 49: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

F:*���>d-�*�d� )����<

(���������Credo, ergo sum. Najpierw potrzebna jest wiara,�1���������+���������������)������������'����"���� ���� �� ��(������%�� ����������� ��������)�����.����" ����-�+�� ��� ������������������������%

��� �����������+-�(�+����&��� �!��������5�+!�����!������������� ��-���5����&��� (&�ykiem. Jo��"���������� -� ����!+���������������!��!� ��������� �%�H!.�!������ �� �%�;�������! �-� (���� �������-� ��� ��� ��������� ���������� ��&� ���������1!+��+��%������ �����%�3�������(1�r����(��� �� �������� ����������51�/� " ��+�������� �����!�"�+�����!� ��� "����5� +���� !+�(�� ��� �+�� ������.���������(&��+���������������"�+%�H������0�(�+�������(�����/���;��!-�"� !��a-(5��!��������� �����!������-�1��" ���"���1�/��������!�������� skoku�����(��.���&� ;���Q� ��� �� (�+� ��������� �� ����� ������(� !����&����� " �������-� (�+����+��!(5���&���+!��! ��Q

�+� ����� ��"��������������+������+ ���/���&1�&�����������?����-�������.1��� ��1������&+������������5�����"��!�" ��+�����/������5�+���� ������� ���!.������!%� )�+���� �����������-� �e humanizm bywa postrzegany – ���>����������&����6�(�+������ ����������� ������Q�=!�������"������ ����������� ��" �� �.������&��������!������%�>�������5�����&�� !���������+0������� ��1������+��.����� ����������� ����(� "��+ � ��/-� ��� "�� ��� ��&�����&-� "�� ��� !���������&��� ��.+ a�������� ��&����-�"�� ��� (�������� �� ��(������-�1��6���&���� �������6�1�/1� ����(� ������ekiem. Credo, ergo sum-���� �&-���&�� (�����-� ���)� ��)� ����������'����"���.

��+���(��-�� �����������+���5�����&��� ��!����������� ��(�+���"��+����������.���!%�� ����� �4���(�����/-������"����������������+�"���(�!(������������� �����������������"����!-����! ��������&�������������� ���������� �� ��(�?�+��(-������������ ��� ��+����� ��1� !� ;���%� I��o���� ���� (���� �� �4���� "��� ������� ��>��������%� H��� ��� " ��������� ��� W����+�%� *� ������� �auczaniu, a zapewnei w duszpasterstwie trzeba –�����&+��������� ���5�� ���"��! – !����&����/-� ��K������ ����� �L� ��"���&����� ���!� ��������� "���&1��� ��&����5� ���1��������1� ��-�(�+����������+�"���(�!(�����" ������ �����(����%�*�Gaudium et spes���(�!(����&� ��+����"��0� God��#����'����"������*����)� �*����������'�'������������������������� #���������� ��������� (n.� 9D%�� �+�������� �������� ��-� ��" �"��!(5��K����� z wiary”,� � ��1���"�����/��������� ������owieka.

�������W

���� "!1��������� 2 ��� ���� 9:B$�� ������ ��� ���� ]2 !��SSW�2W���� ����! ��0� ]��� ��!������ ��� ���������L� ���� 1���� ������� ��W;�������� ZU�S�W@)���"�� �������� S�DW���������� �������������� �����2����%

�������� � !��� ������� 2����� ��� ��� ����!��� � ���� ������!�� �����W������W� ���������W����!������� �����7��� ���� �V"� ������ ����!����������=��%� I����� ��!�� !��� �����-� 1�� ���"��� -���+����������! ����������!����������������^!�������X��W�� ���!���%�<����V" ������2����

Page 50: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

50 �'<H3��G8�7'*���

�����������!���������������� ������������������������"�������2��!��! �%�������"� �����" �1����2� �������������������" �������� ����������������%�� ������������������eh"�! �����������������������+���SS%����������2����X������@����!���D���������������2�2��������W" ����"�����2�����!��W ��!�����2 ������ ���������� ��������������2� �������"� � ����������%W

�B�-�+2*;�������W�ZU�-�2����-�2 �����

�3�-.�@7 ���-�;�����+��ZU�-���� �-������ /

Page 51: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

A9*���>d-�*�d� )����<

"�����������%� �������������"�'(2�+3

�.2���/.��5+��,��/.J*@.�.�-*)G3���*��� ��)��

%5+�*��.��F�)��.�2�%�����)�+.+B����)�.*

G�+�?������ ������ ����� �� ��(�?�����" �������������������(��!��+� �����.����(&-� (�+����1 5������&-� (�+�� �������� ��+� �������� ���������������� ��� �� �����!���%����������(���"������������(���!��+� ���� ��������� ��5������ 5-������� "��� ���!(��+!��! &-������� �!�����2� ���(�������-������ ��-������� �� �����"�+�.(!%�3�����(�����(����&�" ������+5���� �-������ ��" ������+5������������" ������ /%3�!+��;�����+���ZU�������� ��-��������� ����� ��� (����"���� ����������� ���?1�1��(����-��������������-�"������������������2�����2�������%���������(����������(���5������������ ��&���0�K����������(���� ����1������L%

4&������%������������������%�

*� ���������&"��� ��!����/-� ���'(��������&���;�����+��ZU���� EncykliceSpe salvi� !����� ��&���� ���������� �� �����0���� �� �� ������(�� @"� %�=1 � 9$-CC.C#R�9���#-9AR��2�C-9CD1. «Spe salvi facti sumus – W���������� %�����#������������,� -Y�� 2�Z13&�$� ���� ��������� ��"� ���� ���������������������*��������� �'����+��������,���%����)�����'�����+�����,&�6��� �������"������������%�����*��� "�� *������� ���� ��� ������������#��������������� � #��)���&���� ��������*���wa nadzieja, tak wielka i tak «niezawodna», o "�������������%������������� +zbawienie»? Jej� ���� ���� ��������� ��*��� ��"������� %�� ��� 5�� ����������*�� ����'�������*��5���&�6�� �������������#���������"���% � �� ����������������������'�����6�*���������������������*���"���*����'�#������ �"�����"��

� ������ ��������:;����<1� =>>?

9��� %�;�����+��ZU�-�A���"��"��+ ������P�,&�5������#����?�"�����������-��%�C.#%

Page 52: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

52 ;���G��H3,�>�)�I�H3��>���,>�G;H

%�� ����'���� ���� ������ ����� ��������� �"� %�� ����� #������ ���� ��%�� ���� ����������2.

� ����������" ����������������-�+�� ������������!��+��������������1��������.�������"���� ��-����������������"���������������-���� ����� !�+����� �����. ��� ��1��� �+ �(����� ���1��"�����?���� �����-� � ��� +�� ���� �� ��� ��+���/:grzech-� +����� �2�-� ������� /-� ��� �1&-� �&��&-� ������&� ���� ��� /%� H��� ��� ������%�3�����(���!��� 1�/���������� (�+���� �� /� �����������-� ����&�� (�+���� .�� /-� +�� �� ������� �� ��1��� "���!�&� �1�������-� "���!�&� ����������� �� )��!���� ���!���-�+tóry ��)@�����*'���������#���� ��#������������'����������@N+�F-9ER"� %� ���B9-9.CD3. $�������7���� ����*��� ������� � ��"�#�� ���� ����"������������� ���������������������"��*����������� ��%�4. Wymiar zbawczy wyzwole-nia implikuje praktyczne konsekwencje moralne5.

Dlatego 6�� ��7���� �������������������������)�����'����" ��������)������'����"��������)"��������������H��������)���������������������������������'�#���������#����6%�������������������(5����"��������������(&-���2�+������������.�����1�����-����������1�/�"�(&������+��(�+��������������� ������� ��-������!��1�/����5-�+�� ��" ����������������+�%�����!���1�/�" �"����(�-�+�� ������� ��.�����" �(�+�����1�������-��������(����" �"����(5-�+�� ��(��������+������������.������ !+�! -���� ���+�����!-����(�+��� �+����������������"�+���"���������"�.����,����������%

Chodzi bowie��������������)��!���� ���!��-�+�� ��1�����(����"�������+���;������� �-��������������� ��%�7���� ����������� «���������»��������� […]&M���� ������ ����������� ������� ���� ������� ������%� �������� ���� ������� �� ��"������ ���������������)��������� �"%������"�%��*�������� -���&��&�1237%�*���/�������� �4���-� ��� ��� ������(���!������/������ � �"�������-� ��� ������(���!�����������+!-�+�� �����������" ��������������5� ��� ���1!���/�4 �������(��������-

C�;�����+��ZU�-� A���"��"�� �� �������� �����#����?�"���&� Y����%����� ������������� E:���'4�?�"�F-�@C%9C%C$$D-�K8S'��� X��� ��������L�C:@C$$ED-��%�C-��%�E%

3��� %�)�����������-�Encyklika «Veritatis splendor»,��%�EBR�)�����������-�List apostolski «Tertiomillennio adveniente», n. 11.

4 Benedykt XVI, /�#���'������� ����������������� �������� �������"�� ����#��&������#�&�����"�?�������IIJJJ�(������*��������'�����%������������������Y������", (20.07.2008), „L’Os-servatore Romano” 29(2008), n. 9, s. 31.

5��� %�)�����������- Encyklika «Veritatis splendor», n. 22-24.6 Benedykt XVI, '�����"��������'�����������������������������*�� '���&�4�����������

��� ������"���"��*��� �"�����"�������*'�#������������, (20.06.2008), „L’Osservatore Romano”29(2008) n. 9, s. 44.

7 Benedykt XVI, $���'���#���� ������������������"��������&����������������"�?�������ZGG\roku, (31.12.2008), „L’Osservatore Romano” 29(2008), n. 2, s. 22. ��������������#����?�"����������������*�����'������ ������� ������ ���� �"%���������� ���� ������ (Benedykt XVI, ���*')����������� �� #������� �� %��� � ��������&� E:���'� 4�?�"�F. (2.11.2008) „L’Osservatore Romano”30(2009), n. 1, s. 55).

Page 53: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

A#3H,>��)H�=�>���)Hi��H�H�*��aN>��3��G�'���

����/��&�������(&8%�)������� ����(����" ���5-���� ��� /�(����������������� �����������%���������������*�����������H������������>�"����%������������H������� ��"������"��������#��#������9%�� ���!��"�������������,!�������&����-�1���������+���������� ������� ���������+�����"���� ����������� ����� ��� .��%����(���� �����"���������������������'"������������#�������"�������"������%����� ������������ ������������ ���������������������� ����"���'&�5�������������'�)����*)10.

>����� (������� ��� ������ ��(� �������� �� ������� " ��1�����!� �� ������� ��� ���(�������-�+�� ������" �����&������&�" �������-�������������-���5��potrzeb-ne jest zaufanie wobec Niego11. J� ��������#���� ����" ����� �� ��������������������� ��� �������� �����#���� 7���� ���� ��� ������ ��������12. 4����� ����)� �������� %��������������������������������%���������������„w zarodku” – „sub-stantia” –�����������"��������)�������������H�����)�������"���%���������������13%�<��(��������������������������������������2�+����������� ��� ���" ��1 �/�������"������-���+�� ����1�������&�"����������!��ji, w których chc�������.+�������������1�����1�/�@a aby na������1����" ��+ �������������QD%�* &���(�+1������������������ ���/����+�� �������%���� �15� ��� ��-������"����-��1��+�� �1�� �����������-���1� ���������!�����&�������������+�!�����%

W tej perspek������ �������� )��!���� ���!��� ������������������� (���� ��.!��������" ����-� ��� �������+ staje tutaj jako wolna osoba. �����������'�#������7���� �����H���"�������'�����A���"���� «Spe salvi» – Jego ewangelia jest

8 „� �������(����� "����������1 �����5� ��� /��������&���������������+��������1��-���������.�������5���"���5�������(50����� �������������������+��������������� "�������������� ��� ��%, ���-�+�� �������������������" �������������������-��5�� �������������” (Benedykt XVI, A ���������� �"������ �����*�� %����&� ����� #�&� �� �������#�� ���#��)���*�� 7��'�� �� /���� 7���� ��,(15.06.2006). „L’Osservatore Romano” 27(2006), n. 9-10, s. 41).

9�)�����������-�Encyklika «Fides et ratio», Citta del Vaticano 1998, n. 26.10 Benedykt XVI, Encyklika «Spe salvi», n. 6.11 „3�������K������(��������L-���+�� �(����������������@���C#-FD-�+�����+!�������"�"��������

+!����"� ��(����1���������-�1��"�+����/���!����������(���������������������� 5+-�;�����!�����������������!������%���+-� ���������� ���������������������" ���������� ��� ��-�"�+�(!������� ����!���%�)�+���+����(��"���-���!(5���&������"!�������%�H�(����+-�������������+���1��!-�(�+�����.�����&���-� ������� /-�" ������ ������-�+�� ����&1�5�1�����(5�+!���� ���-��� ������� ��������-�;������"������-�1����"�������������� ��� �� �� ���� @;�����+��ZU�-� )��!�-�����5�� ��!��-� �������� ��&��������%�' &��������*���+�������C$$B r.” (29.09.2005), „L’Osservatore Romano” 27(2006), n. 3s. 22). Por. Benedykt XVI, ���*')����� ������� �� #������� %��� � ��������&� E:���'� 4�?�"�F,(2.11.2008), s. 55;� )��������� ��-� 4���)�� �� �%����#�&�Y��������������'����� ��������, Kraków2005, s. 25.

12 Benedykt XVI, Y�� �������)�������*���������"�&�Y����%������������������E:���'�4�?��"�F, (16.12.2008), „L’Osservatore Romano” 29(2008), n. 2, s. 9. „3�����(�������������� �������"�.��������� �!��������+�-�1��;��-������'(����-�(����������-��������������������������������& ���� ��������� ��� ���� ����” (Benedykt XVI, Pan daje czas, aby wszyscy mogli Go� ������&����������J�����������:���� - (1.12.2007). „L’Osservatore Romano” 29(2008), n. 2, s. 7.

13 Benedykt XVI, Encyklika «Spe salvi», n. 7.

Page 54: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

54 ;���G��H3,�>�)�I�H3��>���,>�G;H

prze�'������� "���� «�������� %����»�� ����� �������)�� ������� ��� �#���%� ���������������� ����#������������'�#��� ��"�#�����������#�����-���&��&�Z3&�(�&�4���'����������� ���'��%����"����7���� ����� ��"�#����%�������@����" �����������������)&�����*���� '�� %����*���� �������� ���������� «*'�������� %����� obiecanegow Chrystusie Jezusie» (2 Tm 1,1), «naszej nadziei»�-.����.�.3�����������"����������� ��*'�� ����������� �� ��� ������ ������������ �� ���� ����' ������"������������������A���*���)�-���&�A>�0�]3&���'�#����"�����%��pozbawiona Chrystu-sa� � ��"�#�� «��������������� ������*����� ��� #������� -���&�A>�Z�.Z3�H� nie manadziei, bo nie ma Boga» (por. Spe salvi, nr 3). Istotnie, «"�����������*����������%����'����������"��� ������������*� ����� ������� ��������������������"���� ����������"����������muje ��'��%�����-���&�A>�Z�.Z3»�-��%���Z\314.

�������� /-�+�� �� "��������)�� ���'����"�������%������� ���������� ���"iej i jest jej znakiem rozpoznawczym15�����2���!(����&�" ������� &-�������(&�� ������ /���(��������������������������������+���� �����%���/������ /������" ��.1�� �/� ���������� 2� ��� @��(��-� "��������-� �����+�� ��������-� ��+���! �-� " ��.���D-����(����+�����������������������������5����"�������"��������-�(�+0��� �.���-����+�� ������� /-� "� ��&������ ��&� ��� ��� ��� ��%� >����� ���� �����������������H���������9� %���������������#��������*���������������������������&[…]� �� ������9� ���� ��'����"���������*�� � �������� ��������������������� �����'����"����+dla drugich»16.

3�����(�������������� ��+����&����� ��-�� &�����5���&�����17. Ojc�������&��;�����+��ZU��"����0�=��������������������"��)����������7���� ����������'���)����������������������"�����%������������#�������������������18%����(�������.���������+����� ��� ���"����-��1�������/�����+����������%�>���������� /�� ��1�������/� ������� �� "� �"�+���5� ������� ��� �����-� �� "� �"�+���5-� +�� �� ���+��������� "�" ������ ��!���� �����-� (������ ��!���� (������� ���� "�" �����������!��� ������������+�-������+��+ �����!��� ������!����� ��19%������&������.

14� �����-� ����� � ����� ���� ����*�� #����&� 5�)����� ��� (������� ����?� �������� ZGG2� �.(11.05.2008). „L’Osservatore Romano” 29(2008), n. 9, s. 4.

15� )��������� ��-� 7������ �' %��� ����������"�� �H� ���� �������#�&�5�)����� ���IJS�(����������?�4�"�� �.^2., (8.12.1980), w: 5�)�����5����(��)�*�� 6����4��'�� JJ, T. 1, Kraków 1980,n. 5, s. 18.

16������, M�������'������«Parati semper», Citta del Vaticano 1985, n. 13.17 „�����������+��������������+��(��������/�������(&�����"�������������-����;�����������

���+�” (Benedykt XVI, Pan daje czas, aby ����������*���K��������&����������� J�����������:����� , (1.12.2007), s. 7.

18 Benedykt XVI, Encyklika «Spe salvi», n. 8.19 „*����+ ������(������������+������������(�+������������������� "����������������%����.

����� ���������"���1�" ������/-����������������(�+1�����������5�������&��������� !+��(��(��������.�� ����� ��������!��+���� ��������-�(�+�����"�������%�� ����������+���(����+� ��� /�" ����������15� ��"�������(�"�����2�������(����1��� ����������+�%�,!���������(����� ������������������(�"�������-� ������ �� � �����(�� "������� ���"������!� ��+������� @JD����������&�� ��� /� ���� (���

Page 55: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

AA3H,>��)H�=�>���)Hi��H�H�*��aN>��3��G�'���

������1�����5������&+�����������!���� ���!���20. 7�'����"�������������������������� "������%������������� «tak» lub «nie»��������#���� ��������* &� J���� ��"����%���*������'�����������)�������� �����*��������*��%����21.

3�����(���� �� ��(�?�+���������(����������(5�������(-������"��� ���!(5�5-���.����� (���� ������(5� �" ����5� �� ��������� ��1��� ������5� ��2� ���(&� �����-� ������(�����+�!����-�1�����5�����(�����������+����������� ��5������-�������������� ��5�������������;���%�(��������������#���'"���������������%���#������������������������#��9� ���� ����� ������������������������#�������������%������������7���� ���� �������������6�*�� ��������� #������� �� ��������������22.Dlatego wierz���������������� ������%��������������� ����������������"aniez Panem, jak mówi Psalm: «$�4�� ���"'������������)���������)�%���������� ���������"����������'���» (Ps 130(129),5)23.

������+����+�����" ���������!�5/���� ���1��� 2�+�� ��� ��� (�+���(����(-� 1����&������������!-�����������(� ����������(���������&1��(�����"��(24. Nawet "����� �����%���������������#��H�����"�?���� �������)���������� ��"������"���%����25%H������ !���(��� �������! ���!��+��(��������-�1���������+�(������������������"������.��� ���� �����%�������+-� (�+�"����� �%�H!�!����-���������� ��1��� �������� ����.������� ���(�-���� ������������� ������� ��!����������������������26%�3�����.(��(����������5�K ����5L-�K ���������� ��5L-�+�� ��������(��"����� ����5�"�������%Ta nieznana «rzecz»��������������«�������»��"�������������� ������������������������#��������������#������������������"����������������"��%������"�������

��� "���������������������������!�����������-������������(�!(����&����(�+��"����� ����5�������.+������� "��?�6���� ������� �������-�(�+����������(������(����������!��+�-������� �+�� ���2������.����������������L�@)�����������-�List apostolski „Salvifici doloris”, Citta del Vaticano 1984, n. 15).

20��� %�)�����������-�Encyklika «Veritatis splendor», n. 86.21 Benedykt XVI, 4����������������������������*���K��������&�����������J�����������:�����

, (1.12.2008), s. 7.22�)�����������-�Encyklika «Evangelium vitae», Citta del Vaticano 1995, n. 97.23 Benedykt XVI, A���"��"�� �� �������� �����#����?�"���&�Y����%����� �������������E:���'

4�?�"�F, (2.12.2008), „L’Osservatore Romano” 29(2008), n. 2, s. 8.24 „>������� ��1��� "������0� ������� �� �� �� ��(�?�+�� (���� ������� ������"����������� �!���

������(5-�+�� ��" �����������"��� ���!(��������@"� %������-�9$DQ�;� ����(� ���+�����0������&����4.�����+�1����������(��"�+���5�(��������" �����������������������Q���������������������������(���������&�����(��������� �������Q�*� ���������� ��-�(�+������� �%�H!�!����-���������" �����.��� K����& ������� �����L-� ����& ���� ��-� ������� 1�/� ����& ����%� 3��� ������ ��1 ��-� ��� ��� (�����(�+������(���-������������"���5��%�3������"������������(��������+���-���"������!������+����(��"�.+������+���������(��!%�*� �������K�������������L������1���+ � ��/����������5���������+������0���� (���� �����5������&"!(5�����"����1�������+������ ������-���������������! ��������&������.���������+�?�����(����� ��-���+�� ��������6�" ������"�����6�(!������������(�%�<����������(&���"����&��������� ��� ��������������+!(���������������1�������� ���!����@"� %������-�9CD” (Be-nedykt XVI, ���*')�������������� #������� %��� ���������&�E:���'�4�?�"�F, (2.11.2008), s. 55).Por. Benedykt XVI, Encyklika. «Spe salvi», n. 11.

25 Benedykt XVI, Encyklika «Spe salvi», n. 10.26��� %������-��%�99.9C%

Page 56: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

56 ;���G��H3,�>�)�I�H3��>���,>�G;H

����������������� "��������������������)�� �������*��#�������� ��������*����'����"�27.

�&������9�G�'�������������B�������=6�����

Nadzieja, podobnie jak wiara zawsze niesie w sobie pewien status poznaw-czy. �����������������������������'����������������������������%�*�������������*�����������"����6�� ���6������������ ����������'����������������������������� �����"��� %������ �� �������� �� ������� �����"��� ������ ��� #������� ��������������28%�������+���� ��������� […]� �����#��� %��7���� �� ���� ����&�:���"��%����7���� ����������'��#����� %���)�����'���������������%�������������������)&�4�����'�#�� ������������#������"��������"����� ������)���� �����&����������"&�����7���� ���������%���������������*��#�����������'�#�����������#��&�4�� �������"�� �)"�������������'�#��&�7����#������������� %�� #���'�7���� �������������������������*��%������������H�������"#����%�������"��#�����������������"��������������#��������*)��������������'��������'�#��29.

� �� ��(����� �������1&����� ��� ��� ��&� �����4/� ��"�����4���� "��������� ����� ����� (�+5����������(&%�$���* ��������������#�������� ��'����������'�%��� )«���������������)»������%����������������������������������������� �"�«nieba»�� "���������������%�����"������ �*�������� ������� ������ ��"���������������������������������������#�30%�'�"�����4�������"�������!�������"�" ��.�5� ���+�� �������-� (� ��� 1&����� (�� �������� �� "� �"�+������ )��!��� � ���!��-�� ��+������(� �� "� �"�+������ "����(� ����& ���� � ����-� (�+5� ��� ���'(����-� �����,!��31. W przeciwnym razie "���������������������� ������������������%������ �'������%�*���"��������"��%����� ��"����������� �������������'����#����"��������*� ������ ������*�����������������%������ �"����"������������)����/��#���'�&�/��������" ��������������������*')������%������������������"������%�

C������-��%�9C%28 Benedykt XVI, 4����������������������������*���K��������&�����������J�����������:�����

, (1.12.2008), s. 6.29� �����-� Nasza przy��'�#�� �� ���� ��� ������� ��4����&� Audiencja generalna, (12.11.2008),

„L’Osservatore Romano” 30(2009), n. 1, s. 53.30������-�Encyklika «Spe salvi», n. 13.31 „3���5�������(5-�����5�������(5�(����;��-���)��!����� ���!��������,!��!%����������(����

��� ����(����&�������K������(5�+�"��?�+5L-�������(5�)��!���,�1 ��������� ��-�+�� �������+���������+������!(��������" �������������!��������;��+������� ��0����(����&�������(5���������" ��1������������!���-�+�� ���1&�5�"���� ����������(��"������!��"���� �+��(%����(����&�������(5� ��&�� �����"���.�� ����"������+��(������������������������ �����%����(����&�������(5����� ���������� &�� �������"�.�+�������;���������� ����-�+�� ����� ��5� ��&�������-� ��!+�(5��" ����%����(�� ��&�������(5�"�+�(!�� !���������� ���� ��� "�5����� �� � ���������" ���� �����” (Benedykt XVI, ��@����E�' *������'��#��F&������#�&���#��)������"��'�?�"��, (27.04.2008), n. 6, s. 46).

Page 57: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

A3H,>��)H�=�>���)Hi��H�H�*��aN>��3��G�'���

��������@����%��� ������������������ �������� �������� �������)� �"%�� �� ����� �������� �"�&� […]�����*����%��� �������� ������������%��#������/�#���'����"����������#����������������������������"�� ����������������������*�������*����*����5���32.

j ����� "����� ����& ���-� ��� ���� ����& ���� /� �������+�� ����+��������"� .�"�+������������� ��-� ���� ���+�������"����� ���� ���(�� ��&� " �"�����/� (�+�� �1����������5��+���-��"%�"��������������"�" ������1��&-���" ���-��+�����-���.��������(�+�� �" �"����(��1����������0�!���+�-��� +���+�33. Ale to wszystko niejest zbawieniem o charakterze teologicznym. ����*��������'����?�������������� %� %������ ������'�#��� ���� ��������� �����#�������������� *'��������� ���������������U� �'�#nie tutaj, na «farmie nadziei»�� *����� ��������� �"� ������ �������'��������'����������� ���������������)%�������������������� �� ����%���������������"��"������"���� ��#���"�����������������������)�#���������7����� ������A���*�������"��� ������������������'����?����U�%�����������������*�34.

�� ��&��(-� ��"����� ���� (���5� ��&� ��+��� �� �� �� ��(�?������ "����� !����� � �������(�� �� "������ ������� �+�+�!�����-� (�+1�� 1� ����(� ���(����������� ��������&-� (�+1�� ����5����� ��1��� "����� " ��������-� +�� ��� ���������� ��&������/�������������������������������������1�����"! ��/%����(�������������+�+�!.������-���+�� ��������!(�� (�+�� � �1�������� "���� K�!���L-� ���+�� ����" ��.�������&�������35%�����&��(-��1��!��� ������/����"������-����������&�(��������K !�������1�������L%�I�+�������� ����+�+�!���������+��&������&�����1����������������1����-�1! ���!���������������� !+�! ����������� �-�������1��"�����?������� �������������� ���1��� "�" ���� (�+1�� " ���������� ���������� ���������������1 ����-�����������������(���������������������(����������(5��spólnoty36.

32 Benedykt XVI, K'�#���� ��������'����)��������������&���� ������"����*��������������������*�� 4�����"���� /������� ��&� :����"�� _���?�"���, (20.01.2007), „L’Osservatore Romano”28(2007), n. 3, s. 28.

33��� %������-�Encyklika «Spe salvi», n. 15.34������-�4��������������>�����������)�*'�#���������'�������'�#����"���������)%����������

'�*���#�����&� ��"�������"�����"�������EO�������������F&�K �����* ��, (12.05.2007), „L’Osser-vatore Romano” 28(2007) n. 9, s. 30. „������1�������; ������-�������������KI� �&��������L-��&��"�����5���"�����&-� ������ �� +������ �5� "��������� �� �"��� �� �����+!(5� ������(&-� ��� /� �����%������������� ���������-���������� ������+ ���������������;�����������������������" �������&��.�����������"� ��(�%�,��&+�����!�� ��!�����-���������������������-���������������!��� ��� /�������-�����(5������� ������-� ��� /��������������������" �1�������!��+����������%�H���������+������!��+����� �!-�1�������&�!����������+���" �1����-�(����" ���������;���-�������������;������+�-���+�� ����������?��-�+�� ����(�� ��������� ��� /” (Benedykt XVI, Odpowiedzi�4����%������������'�����%�&�M����, (1.09.2007), „L’Osservatore Romano” 28(2007) n. 10-11, s. 8).

35 „P������1�� ��� /�(�+���1�� ��� /�������!(��"�� ��1���1�������0�(����1����������������.�+�?������������1�������������L (H. Elzenberg, /'���������������-��� !?�C$$C-��%�FCED%

36��� %�)�����������-�Encyklika «Sollicitudo rei socialis», Citta del Vaticano 1987-��%�CBR������-����� (��)�� ���� � ���� ������ ��� =�����&� K��?�"� (12.06.1987), w: 6��� 4���'� JJ� �� 4�����&

Page 58: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

58 ;���G��H3,�>�)�I�H3��>���,>�G;H

3�����(����"�������1������������������" �1&�1� ������&����"�" ���� ���%"���&"� ��!+���-� �� ��&�� ����&�&� ��� ��� ������ K+ �������� c������+�L� �������K+ �������� ;�����L37%� >��(�� ��&� ������ ����/-� ��� " ������� ������� ��� ��/��"���&"-� ���������� ��/���������� ��� �������+�-� ���� ����+����+ ������� ���������(�����(5���&��1&���%�����&��(-����(����&������-����" �������;�����+���������/���1��������&�"�����5�@"� %�����9-CED%�����&"���������������/���&��� !+�!. 5���������(5�5-��������!��/�"���������������"� ��(���������+������+����+���.�(����" ������/����(���� �������(�"� ��+�-����������!-�+�� ������"��������!��"�����" ��(5/��������������� ��/���&����������38. $�#����������"�������������*������������� ���������������*����&����"�������*�������������)���*�����#���'���������������&�������%��������������"���*������� ��������������������������������������������������39.

'(��������&���;�����+��ZU������5����"���&"��,���� �+5�������5��1(5��" �."����(���� ����<� +��� ����+��!(�����1�&��-�+�� �� ���" �"����(��������������������1��40%�� !����(������(��������������+���" ��������/-������ �������/1��" ��.����/�(����-����!"� �5�+��������+���������������������+�-�!"� �5�+!(������ /������ �������+�%�<�� ���+�����������-� ��� ������ ��" ��������� ta propozycjanadziei. J�������������"�����������*�)� ���������� �)�������%�������������%�

Z�.G&SJ&.^\^��.]�Z0&SJ&.^20��2�.1&SJ&.^2\&�4������������������lie, A. Wieczorek (red.), Warsza-wa 1991, n. 7, s. 659; KKK 1879.

37 „*� "�4���(����� ����(!� ���������� "���&"!-� ��� /� �� "����!� ������������ ����� ������������ ����������+��"������(���������"����� ����������� ����"���&"” (Benedykt XVI, Encykli-ka «Spe salvi», n. 17).

38��� %�)�����������-� Encyklika «Sollicitudo rei socialis», n. 11-13, 27; t����-� Encyklika «Re-demptor hominis», Citta del Vaticano 1979, n. 15-16; �����-�Encyklika «Centesimus annus», Cittadel Vaticano 1991, n. 29; P. Gheddo, Ewangelia i rozwój ludów, K�"������?����L�B@9::BD� �%� #-�%� FA.FBER� H%I%� ,��!1�-� 7����#����?�"�� ��������������#�� ���'������ ��� ����" � ���������-K�"������?����L�99@C$$9D��%�B-��%�9.A9%

39 Benedykt XVI, ��"�������� ������?����������������������O����� �����P���&�: ��������7�����, (24.07.2007). „L’Osservatore Romano” 28(2007) n. 10-11, s. 37. „3�������-�������(�����!��������!�������������"��������������& �����(������&���� ���+��(�+���� ������� !�������� ������.������6��������� ����!���������+���� ���������6����������(�+��" �������� �����%�*���!�������� ���� ��+���"�� �����" ������ /� �� �&+���-� �! �!(5� ���� ��������5�"���� ��%�>����"�+�(���"���(5��&0�(�+��������/����"������?�����-���+�� �����+�������(���������5���������" ��������� �������� ."�����Q�)�+� ������/�������������" �����-�+�� ������������(5���&���������/Q�)�+�����/�"��������� ����!Q�>����� ��5� �� " ��+��������"���� �������-����������� �!��(� �1����(-� �� ���������"� ����������������� ���� ��+������������ ������0�3����&+�(������&-�� ���!����������"�+��/��(��&1����" ������������������� �_” (Benedykt XVI, [��������������* ���*����������������������&� 7� ������ ���������� ��� �'������� �� �������, (1.09.2007), „L’Osservatore Romano”28(2007) n. 10-11, s. 5.

40 „>�����+5�" ����(5-������������"���1�(������ ���������1�� ���-�<� +���"��������!��(�����.(��������!���������+�������������������������" ����������� ��&���� ����!�(��6��������+����� �����.���0���"� ��5�+��!��������5-�+�� ��� ���������&���<���2���!�+��!��������������9EFE� �+!-�+��+ ��.����(5�������(����” (Benedykt XVI, Encyklika «Spe salvi», n. 20).

Page 59: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

A:3H,>��)H�=�>���)Hi��H�H�*��aN>��3��G�'���

�������������" �����41%�<� +���������+��"�"������1�5����"�������4�������� ���.��(-�����" �����������+����" ������(5���������+�����+�����2�+�!�" ��!+�u wa-runków ekonomicznych. =�������'�� %����'����"�������������������'����"���&=�������'�����'����" � ���� ��*�������#��&�=�������'��%�������#������������������������#���������*������������'�42%� )������� ����!�������!����!�" ��+�.����!-����*����������� �����"�������"�������������"���)����� ����dkowa-ne43%�����+�������K1�&������� �"����������L44.

�� ����� ��� ���(����! ��"���(�!(����������� �������" �(�+����-�+�� �� ���(5�1�+�" �"����(���������%�� �������������� jest nowym imieniem m�'�#��45, dlategotrze1��"���(����/���� ��� ���������������� �� �� ������������'������ ��������46%�� �� ��(�?�+��������(�������(�" �"����(������� ���1&�������������������.�������;����� �(���1�����������1&�����������1��"� ������" ������������ ����������47. Musi���������������������������"���������������'������#��%���������������������� ����� ����(��)�*�&�� ����������������������'�#����"���������)%�������� ��%� #������ […]&�� ������ ���������� […]� ���� ��� ������� �����������'�#���#����������������'���������������������"������������*������������[…]�����"�� �����*� �� ��'����"���� �� #���������������������� ��������H������*�� ��'����"���� �� #������� ��"�����������������* � ����*���� ������H� ��5���������� ������� �� �(��)��9������*����������48.

� �����������"���&"-������"�������, czy techniczny zawsze jest dwuznacz-ny, zawsze jest ambiwalentny49%�<������!��/�����1 !�����!-��������� /��"��������

41�)�����������-�Encyklika «Centesimus annus», n. 40.42 Benedykt XVI, Encyklika «Spe salvi», n. 21. Por. F. Greniuk, 7�'����"� �#���"���� %����

���'������*����������*�, „Roczniki Teologiczne” 38-39(1991-1992) z. 3, s. 45-60.43 Benedykt XVI, Encyklika «Spe salvi», n. 21. K@JD�" ��������1�5�� ������� ������0� ����.

���+����� (����1���������+��" ��!+������ !�+����+������������ ������ (������������ (����!�� �.����������5�������������5� �-�" �������� ������+� ����������� !�+����+���micznychL�@�����D%

44��� %�)�����������-�Encyklika «Centesimus annus», n. 13.45�)�����������-�Adhortacja apostolska «Vita consecrata», Citta del Vaticano 1996, n. 74.46�)�����������-�Dialog na rzecz pokoju – wyzwaniem dla naszych czasów. Or)��������(�����

�������?�4�"�� �.^20, (8.12.1982), w: 5�)�����5����(��)�*��6����4��'��JJ, T. 1, n. 12, s. 46.47 „� ��1�-� �1�� �� ����+ ���+5� ������������������� �5������ ��&� ����+ ���+�� �����������

�� �� ��(�?����-� +�� �����5�� ��� ������!��� !���/� ��&� ��!������� ���1��� ������-� "������(5�� ��������+� ����” (Benedykt XVI, Encyklika «Spe salvi», n. 22).

48�)�����������- (���'��Y�" �6 ���� �����*�������"������������������&�4������������#�&" ������(��)�*�� ����'���&��'�����/��"���"��-�@9$%$B%9::D-��0�)�����������-�Nauczanie papie-skie-��%���%�9%�9::-��%�*� ��-�H%�)� ����@ ��%D-������?�9::$-��% 4 s. 712%����������" �������0�Be-nedykt XVI, C��������������������(��)��&�/��"���H��'����, (28.05.2006), w: Pielgrzymka Be-nedykta XVI do Polski. 25-28 maja 2006 r. Przemówienia, dokumentacja. Teksty autoryzowane.Trwajcie mocni w wierze-�<%�,51 ���+�-�<%�� ��1���@ ��%D-������?�C$$B-��% 47.

49 „;����5�"�������2�� !(�������������� �����1 �-�������������� ��" ��"������������� ������6�������� ��-�+�� ������ ���(�������������%�*������������ �����&� ����+����(�+�"���&"���������. ������� &+��������� ���/� ��&� �� ����� ��&� 2�+�������-� �� ���������"���&"������� ����� ���” (Bene-dykt XVI, Encyklika «Spe salvi», n. 22).

Page 60: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

60 ;���G��H3,�>�)�I�H3��>���,>�G;H

�!1���" ����������������%�,�������'(��������&����+����!(5c��� �� /�"���&"!�����.��������-���+��!(���������1&��� /�������2� ���(���������(�@"� %����-CCR�C��� F-9BD-������ ���+���� ��+��� ������+!��������+� (������������� �" ����/���� ���.����-�(�+����������"���&"����������������� �����50.

�&���� ������(�� "���&"!� (������� �� �4���(� ��!(�� �1 ��� � ����!� "������!�!��+� ��-������&��(-����(����&��!�� ���/-���� technopolis�"�����������5"�/� teo-polis51. ��������� � �����%������"�� ��"�*�������*������������� �������������"���"� *����������"�� "�?���'�� ��)������ ��� #������&����"����� ���)� ���� �"�������� ��%�����%����'����"����������������������*����� ����"�*�������*���������'�������"��������������)����%����������������*�������������������#�������&�$���"��� � "������� "�� �� �����"��� "�����������������������'��)'������������)� ��� �"��� %����� � ��"�#���� ���� ���� ����������� ��� ���*')����� ������� ��"��*��� ���&� 6������� �������� ��)� ��� �������)���*��� "���� ������'�#�����%�������"�������������������������� ����*��������������������)#���&����"���������"������������#��� ���" ���������������#����������������������������'����������������� ��"�����'���#�����������������#������52.

��� ���������� /� ����� ��� �� �������-� +�� �� �����!(�� �������+�-� ���+���������(�" �"����(����"��������(�!+��������(����(�+��" �(�+���� �����(5���� &�����������5�����" ������"��(����������������+�-���" �������!+ ���(5��"��(&� ��."����-� +�� �� (���� ��+� ��&������������������"��������(� ���������(�53. ��"���)��*��� ������� �� ���������#���� ����%�� ����)���� %�������#�� � ��"�� ����*�� ��)�������������������������%����������#��54.

8&������%�� ����������������6��

>1���������������+ � ��/�(�+��(���5���2� ������������-���� �����������.����� ��-�+�� ��+ &"!(5��������+�%�*������������ �� ��(�?�+���������� ���!(����&�������&� ���������� ����!��+��(����������(�-�������� ����������+���(�(��1���. �0� �!������ �� ��������-� ���1����� �� �"�������55%� � ����������(&� �������+� �����(��1������%�>�����"������-� ����" ���� "���&"������1�/� �1������Q�� ��1�� " ��.���/-������"����� ��������2� ��" �"����(���1��������������(5��1�+����1�����1� �����&���������(�����&�" ����+�(5%�3��+������������+5��1�����������1�/�" ����!.

A$��� %������%51 Por. H. Elzenberg, /'���������������…, s. 89.52 Benedykt XVI, (�������� ���"� �����ei. Audiencja generalna w Castel Gandolfo,

(16.08.2006), „L’Osservatore Romano” 27(2006) n. 12, s. 12.53 Por. Benedykt XVI, Encyklika «Spe salvi», n. 23.54������%55� �� %� )��� ������ ��-� � ��� (��)�� @���'��� ����������� �����#��&� Audiencja generalna,

(2.09.1998), „L’Osservatore Romano” 20(1999) n. 1, s. 43-44.

Page 61: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

B93H,>��)H�=�>���)Hi��H�H�*��aN>��3��G�'���

�����������-���!� ������(��1��!-��������(�+�� � ���!4��������1����(��%�������(5��&�1�/���"���������" �"����(���1�������-� (�+����������"���&"� �!��+� ��-� (�+����������!�������(�������� �!��+����56.

����������"���&"!���!+���������(����&���+�����/-����;���" ��+������������.+���������������������������" ��(������������������������5-�������(�+1����.�!�5����&�����!2����������+������"�������!��������! 5�@"� %�����9-CED57%�������1�.������� " ���� ������(&� ���� " ���� "���&"-� �� ������� �1�������� " ���� ����� /�������5����������������+�-���+�� ���������" ���4���"�(&��(���������(������&�(���.������ �4���(���������"���&"!-�������������-�������(����&�1�/�������(558%�� ������"���&"�"�����������+ ���!����! ������� �������+���������!�����1��������� �������"��������������"���(����������(������ ���� ���(�(� ������������������!59.

�����&� �1������������� ��/� ���+��;��-� ���� �������(�� ����� �1��������������+�����/���&�������� �e jednostkowym i wspólnotowym. �������#����������������� "���������������"����� ������� � �� �������� �����������"�� �������������#������'����'�#������")���*�&����)"���� �����#���������������"�����"���� *�������)�������)%�������� �����������>�� ���������)������*��������&��������#��������� ��� ��'�#���� "���� ������� ��)� ��� � ���� �� �� ��� ������� �����)%�'�#�����60%�3�������� ������� ���� ��������(�� ��2���������+ ����������bra, dlategoO(��������&��������������+����0� /������� ��� ������� #����� "�������'�����������'��������������������������������������>�'������������������#�&�$����#�� ����������%��������������������61-�1����������� /�(������ �� ��5����5�(�+���1 �%�H���(�+������-���������(���������(�+����1 �������1�/���+� ��������+!��!%��!��(�����1&���� (��������;���-� %��������' *�� ���62, bo tylko Bóg jedenjest dobry, a nawet jest Dobrem63.

56 „(…) nasza epoka je����"�+5�e�!��������h%�3��+�� ����������"�� �(5���&���������������������+!�� �����������" ������+������(�+����+�����"� ���+�������"���1�" �����5����"�����������!��.����������� �������+aR� ����� ������(5� ������"���������� �� ��1�� �(5� �����" ����������1���������.����R��5�� �����������+��-�+�� ������������" ���5�!���(5�����+� /���!1�������������+�-�!+��!(5�-!� ���!(5���� ����(�(5��(����"���5������ /L�@)�����������-� Adhortacja apostolska «Christifideleslaici», n. 5).

57 „� �����������+����!���������� ���/-����"���&"��!�� ������(���������������+������+ �.�������� ������%��!-����� �����"�����"������!��� !+�! ����� �������"�(����(5�������&������5�+!�������� ���1� ����(����+���������������+���-�(������&������� ������5��� /�"���&"!���(5����������!��� �����&+����"����������������! 5” (Benedykt XVI, Encyklika «Spe salvi», n. 24).

58 Por. H. Elzenberg, /'���������������…, s. 29.59 Por. Benedykt XVI, Encyklika «Spe salvi», n. 24.60 Benedykt XVI, J#�� ��� 7���� ���� ������� ����������� ������ 6�*�� ���� %����&� ���������

�� ���" ��� ������ � ������?����� ��"����"��� �� ������������&� Mariazell, (8.09.2007), „L’Os-servatore Romano” 28(2007) n 10-11, s. 23.

61 Benedykt XVI, Encyklika «Spe salvi», n. 24.62��� %�)�����������-�Encyklika «Veritatis splendor», n. 1-2, 11, 21-24, 101; Jan Pa������-�Ad-

hortacja apostolska «Chrisifideles laici», n.�#R�)�����������, Adhortacja apostolska «Reconciliatioet paenitentia», Citta del Vaticano 1984, n. 1-2.

63�)�����������, Encyklika «Veritatis splendor», n. 9.

Page 62: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

62 ;���G��H3,�>�)�I�H3��>���,>�G;H

3�����(������������������(�������������(��"����������;������"��� ������.���� ������ �������+�� �� ��5���� "���&bianym poznawaniu samego Boga. $� ��������� ������ ����� %�� "�� ���� ���� ��*��� ������%� ���'��� �������"��� �����������*� ��������������������������������"�������������"����������� �����'��%����-���&�A>�Z�.Z364%�;��" ����������� /�;����(����������������2!���������������(�������%�� ������������+��������(���������+�������1�/����+����;��!-�+�� �����!�������������5���������!(��������+�?��-����������������0�K*�+��������&L65%���(���� ������+������� ��&����� ���;������� �����������"��������������� �!�)��!��-���(������� ����(����"�����������������&��������+���66.

<��� /-� (�+�"������%�8�X����-� (������&�(�+����������������������&������!��(��������������� ���(�+�� ����(�����;���%����+�����-�(�+�"�����;�����+��ZU�-+�������+������ ��-������� ��������������!����(���������-�"��������(���������67.Rozwój cywilizacyjny zdaje ��&���������!�� ���/-����������(��"���&"!�������.������+��������������+�-�����������"�� �5������� ���������(��������(�������+���!���"��������/-����������������������(���������"�+������+�?�������+���?�����.���+�68. �������������'����"������*��@���'�������������"���'������������*�69.

* &��� " ��������-� ������(�� ������ 1&����� ���"�+�(�/-� (� ��� 1&����� ����/���5�������(&-��������������-�(� ���1&����� ����/�������(&�" ��������������70. [����������'�#�������������� ���������������������������'���������������������9��������������&�[����������������'���������������������"��������@���'���%����&6�#�������������������������������"�������� �������"������������[�����������'�#����������������� %����&�$������� «%�����»71%�������+�� &��� "�� ��1!(���5���(��������-�� &���(���������5�����������������������+�?����� /���������(������������� (������� ����������(5%

Nauka staje czasem jako konkurent wobec wiary72%��������1����� �����

64 Benedykt XVI, Encyklika «Spe salvi», n. 27.65 „� ������5-�����+5�������(5��������+�-�+�� ��" ��� ��������+���������-������1�/� ���+�

;���6�;��-� +�� �� ���� !�������� �����5�� �������!(�� e��� ��� +�?��h-� ��� �������������e��+�������&_h” (por. J 13,1; 19,30) (Benedykt XVI, Encyklika «Spe salvi», n. 27).

66 Por. Benedykt XVI, Y�� ����� ��)�� �����*� ���� ����"�&�Y����%������������������E:���'4�?�"�F, (16.12.2007), s. 9.

67 „����� ����+������ /-� ���� �������� ���!���(���� "�(����/-� �������� ������ (���� e�����h”(Benedykt XVI, Encyklika «Spe salvi», n. 27).

68��� %�)�����������-�Encyklika «Redemptor hominis»-��%�9BR�)�����������-�Encyklika «Sollici-tudo rei socialis», n. 11, 13.

69 Jan Pa����II, =�����������'��#������%�� ���'�������� &�C��������������������#�&����"������ "����"������ #��������%�*����'���������&�/��"���_�*�����"�, (17.08.2002), „L’OsservatoreRomano” 23(2002) n. 9, s. 7.

70 Por. Benedykt XVI, Encyklika «Spe salvi», n. 30.71������-��%�C%72 „�����(�����������(���!+�����"��������"���5����� &���������(&����2� &�" �������������.

�����!������-�������������� �����/��� �4���-������+��������"���1�� ���������-�����������+��� ����"�� ��1!(5�;����6�" ����������;���_�6�1��������(�1 �+��������������%�3�!+��" �����������&����.

Page 63: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

B#3H,>��)H�=�>���)Hi��H�H�*��aN>��3��G�'���

"�������5�������+��(� ���� �%�'�������������+��!(�-����������������������&�!�����.�����!+��������!+���������� ���������������1��������������" ���/-����!������ &�����������������+���5�����������"����/� (����������(&73%��"�������������������(�� ��&� "�����(� �1(����/-� +��������� ����� ��&� ������-� +����� (������&+���� "� .�"�+����� (�(���������� �� " ���������74. Ludzka nadzieja ma swoje granice, aleone nigdy ni��1&�5�������������4 �������������+������ �������������������.ny. „�������)������'�*��'���������*���5������Pana naszego, Jezusa Chrystusa”-.� 4� .�03�� ��� ������ ��������� �� �������� ���*�� ���� ��� ����� ���� ������'���������� �������'� ���� �������������� �������� %������������*��� ��#�����*�������@�������#������������������������� ����"�������������������"���������������4�������=����������&�8�������������������������������)�������"����H����� ��#��� �� � ���� �� ��������H� ������*���*��� ����������*')��"���� ����#���"�����������'����>�"��%������#�����'����������z Boga75.

�5����������5����5�1&�zie tylko sam Bóg. ���)"������� �����'�#���� ���)"�*')��"����������������������������6�� �����)�����������������������������)�� ������������������������#����?�"��� #��������76. […]�������*)���������������)#�������������������������� �������H�����������������%������������"��������������������������������������������77%�8!��+��������(������� ��������.���+��1 !�������(������������!1���� !�����������!(��� �����78%�3�����(���"� �����;��!��������������-������������� �������&�1������������1�����1�����������.����-���������"�����(����� ��!������������ ���� �����������579. $����#������������� ������ "����� ���������� ���������)� ������&����� �*������ ���� �������������#��&�6�����"'�������������#��80. Nadzieja �����"%������������������#�

��5������"������������1 ���!��+� ��-���������(�������������(�(���+!"�/%�������+������(����+!"��.���" �������� /-�+�� ���" ����-����������(������+�����"������?��������(����&���1 ����"�&+��%�,��������� ���(&������+��(��������-�"����(�������������(-���(������;��-�+�� ��(�������� ��5-�+�� ��������.����������)��!����� ���!��������������������@JDL�@;�����+��ZU�-�A���"��"�����������������#�����?�"���&�Y����%������������������E:���'�4�?�"�F (2.12.2007), s. 8).

73 Por. Benedykt XVI. Encyklika «Spe salvi», n. 30.74 „)����+���!"����������!���������&�(����-�����"�����������(����������� ���1� ����(����������&%

� �����������+�����������1����" ��&-��������� ���1�/�������(������ �!����������+��(�" ������ ��-���������������L� (Benedykt XVI, Encyklika «Spe salvi», n. 30).

75 Benedykt XVI, ���#���������"���7���� �����������)�#����&������#�&���$��������������JS� /������*�� /��*��� � /�#������*�� ��� $'������ (19.10.2007), „L’Osservatore Romano”28(2007) n. 1, s. 32.

76 Benedykt XVI, ���#���������"���7���� �����������)�#����&������#�&���$��������������JS�/������*��/��*��� �/�#������*�����$'������, (19.10.2006), s. 32.

77������-�Encyklika «Spe salvi», n. 30.78 Por. A.F. Dziuba, 4 '��"����� ��� ������"���*�������� , „Dobry Pasterz” (2006) n. 31,

s. 50-76.79 K@JD� �����1�������� ������������" ��"��+!�����(���� ���������1 ��” (Benedykt XVI,

Encyklika «Spe salvi», n. 31).80�)�����������-�M�������'������+Parati semper», n. 13.

Page 64: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

64 ;���G��H3,�>�)�I�H3��>���,>�G;H

�������� ����������������������������*��"��������������������� �������#�������� �������������)��������"���?���'���������)�������'�#��81. ��"������"�����������%����������������*��"�����*������������#�������"������%������������������������������*�������������%�������*��82.

:&������%����B����������

)������������5�" ���5-����+������������+������������1���������� ��!������ ����(����;�����-��������������"�( ����!������,����"�� ��� ��83. Dlatego w En-cyklice Spe salvi�'(��������&�����+����������(����"� ��&����5�����'���������.�!%�)�+���(������"����������������������������������" ��������-�+�� ����1 ����.���(�+�������&��������%��"�( ������+!�" ������ ci oparte na wierze w Chrystusa(����������������������������������������� ����������+�����(�" ������ ��%�)��.����� ����K����"�( ������+!�" ������ ���1���������� �� ��(�������������������.��!������������ ��L84.

'��������������+!�" ������ �����+���������&��� ���5��������+�-���(����.��� ���� ��+��� ����&��� ���5� (���� ������%� ������(�� ��� ��� ��������&4���&�����������!��+�������������tatecznym osoby. Ostatecznie ���*������� ��������������*�������%����������"�������������������'����"�&����"��������*�����������������%���������*����������%����85. W tej drodze ����������"�������7����� ���������#����������������#������������������'�#��������*���%��7���� �������*���������E(��)��F�-����������" �V�����3&�7���� ������������������#��������������%������������'���������������'�����������*���&�Y�����%�������#����������*����#��#��� ��������)���������%�����%����7���� ��� �������*�����"����������������"���� �����������������*����� ����������������������������*��%����� […]&����"��������"�������"�7���� �����������#�����������#�����������*���������������#�������������#����86.

81 Benedykt XVI, $����#���������������������"���*��������������"�������&������#�&����̀�"��� ��� �&�New York, (20.04.2008), „L’Osservatore Romano” 29(2008) n. 6, s. 28.

82������-�Encyklika «Spe salvi», n. 31.83 „�� �"�+������5�!�'�����������������(���� ���(��������������������������������������

������ �� �� ��(��-� �������5�� (�+1��+ ��� �!�-�����!�� +�� ����+������������ ������ ��������-� (�+�������������� �!���?� �� ������� ���� (�+��������(��"�+��������� �" ��������� ���;���”� @�����-�%�F9D%

84������%85�)�����������, Encyklika «Veritatis splendor», n. 72. Por. t����-��%�9$%� „Racjonalne skie �.

�������!��+���������!�+!���1 !���(����" �������� �����1 ��������5����������������1 �-�"����.�����" ���� ��!��6�������������"�������� ���� /L�@�����-��%�CDR��%�< ���+���+�-�$���������������'�L, „Roczniki Teologiczne” 43(1996) z. 3, s. 25-35.

86 Benedykt XVI, ���#���������"���7���� �����������)�#����&������#�&�w�$��������������JS�/������*��/��*��� �/�#������*�����$'������- s. 33.

Page 65: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

BA3H,>��)H�=�>���)Hi��H�H�*��aN>��3��G�'���

'����� ����!��� ������������ ��� /� !����& ��������� ��1�� +� &%� ��� �������������+� ���� ����� ��������� 1�/� "��������� �5����-� 1��;��� ���� ���� ��� �����(��1 �����"���1��?�����@"� %�����9-CD-�����(����"��������������" �����-���;������(5����� /����������!����� �������!����� (�+1��!�!"����/��" ���������. ��5-��!�����(�+1��"����/�����" ��������� ������ ������������87%�����" �������.�� /���� ����� ��1��� " ���� �" ��������� ��� �� " �������� ��-� ����&�� �5�� �� ��.����(&-� 1������ /� ��� " ������� nadzieja. ��%��� �����"� ����������� %�� ������������*')��������������"�������������� �������������������������"����������"�������������������������������H���'�#��&�:��������������#������������"�������ne jest, by egoistyczny ‘eros’� ��'����"�� ������' spe'��������� �������� ‘agape’�������� �������"�� ����#���� "��� ������� ��� >��#�� �� ��������� ���������'�#�&��'�#������������ ����%������������#���-���&��� �������������])88.

*�"����� �������(����+ ������" �1�����1�������� ��!+������1������� ��.����� ����� �1�������-� ��(��"��(� ����� ����!��(����� �� ��� �+�� ��� �"��������%>��(����&��!�� ���/-���� ����!�(��(����(���5�����(��"������� ����"�������������.��������� ����!-� (�+�� ��������� ��1����5��'���������89. Prze���������� ��&� �����"����������� ����1�������1������!������������!%�*�+��!(����&-����������1��� !��� ����������/��������&��1����������"�����+&��1�������-������������������.+���������"������(����������-�+�� �����(����&��!�� ���/-����(������������������;��a, jak powie Benedykt XVI w Encyklice90%� �������-� +�� �� "��1������� �5������������������� !����������!��5� �����! ������ ��/� (�+�� � ����� ����&"�������5�������"���������1�������� �����o rodzaju utopii i propozycji. $������������#������������������������������� ���" � ��������"���� ������)�������� ������������������������������������������������������������" � ������������� ���"��)�� ��� ��*�� �� ��� 6�*�� ������ ��������� ����� ��%���� ���� ����������'�%��������*�������#����?�� &�����*��"�������� �����'�%�������"���������?�������������������*��������'������" � ��������������������'������#���������������& $�����������������'����"���������"����������#���"������"����������������������� �9��������������� ��"��#���"������������)�����������������������������"�������)��" ���������)"���������*���"���*�����*��������"��

87 „<��� /����(�+���� !�+!(���" ��������� /-����" ��������� /���������������!������� ��%�a�" ����-�"�� ����?��������� ���������!�+!�����" ��������� ���@���(���� ����������������������'1(�������D-�!(��������&���� ����"�" ����������� ����%�;������������������"����������������������.���������" � �+��-���������� �����" ��������� /���������!�������1����������+������" ����;�����)����������� �����@"� %����F$@#:D-99R�:E@:D-C�R����FA-C9R�A9-A%ER�AB-9D%�<������ ����� �������&����" ��������� ��-���(����+�(�(���&������" �������L�@)�����������-�Encyklika «Dives in misericordia»,Citta del Vaticano 1980, n. 4).

88 Benedykt XVI, ��������#�� �� �������� �� �'�����%� �� � ��������� �������&� 4����'����� �� ������"���IJJ� �����4���������4�����"����:"��������� "� ��'�������, (27.04.2006), „L’Osserva-tore Romano” 27(2006) n 8, s. 15.

89 Por. t����-�Encyklika «Spe salvi», n. 42.90 Por. �����%

Page 66: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

66 ;���G��H3,�>�)�I�H3��>���,>�G;H

����'����� �� � "��� &�=� �� *���� ������� ���� ����%�� ����������� %���������������#������� ����������%����������"�������������)������������������'������ �������������&�������������%���������"'������������%����#���������#�������*�����"����� ���������������������������4������(��)������������������������'�����"��� �� ����� � ��)"����� ��%� �� ���'�� �������� ��� ���������� ����� �����* �������������*����&�$������*����#�����������6�� �����%������������ �� ����������� ����� ����� �%�������� ��"��*����� �� "�� ����������� �"��������������"��������)������" ��������*����"�������������������������#������91.

H���+���" ���&� ����-� (� ���� �����!(����;�����!������� ��/������5��" �.�������� /-���(�+�"�����;�����+��ZU�-���+�� �����(����1����������%�Skoro nie�����*���"�����������������������#������������)��%����'����"��������� ����������'��������*������� ������'�������������#�92%�3�������� ������� �����(��" �.�������� ��-� (� ��� ���� 1&����� ���� ��������� ��"����������� ��593-� (� ��� 1&����"��1���������������������� ����-� ����������+�" ����!��������(�(���� ��94-� ���������5�!95.

�� "�����-� �������� K+��&��� ���"�����L96-� +�� �� ���� ������ �������+����� " ��� ���� �!� ��&+��5� � ������ /� ��� (���� ����� /-� (���� ��������� " �����������+�97%�)������� ���������� "������(������+���������(5-�+�� �������!��/���.�� ������ �� "����� ������� �!��+��%� '��� ���"���� /� �������� ���������� " ��������"����� ������+�������" ����������� � !98, �" �����-����(�(���5��+��� /�"���.

91������-�Y����������������*��������'������" � �&�Do autorów i redaktorów czasopisma „LaCivilta Cattolica”, (11.02.2006), „L’Osservatore Romano” 27(2006) n. 6-7, s. 52-53.

92������-�Encyklika «Spe salvi», n. 42. „)������������� ��!���/�" ������" ������;��!���1����� "������������� ������-����(����+�����-�����!��+� /��������"�������� �1�/���-�������������1������ �1����������(�������������� �1�/-�(������ ��!������������������ ���������" �������%�3���(����" ��."��+���-��������+�������������������+�����(��&+�����+ !���?�����������" ��������� ��-�1���"�� ���&������������&� ���(� 2������� ��� ��(� ����%������-�+�� �� �����!��� ��1��� ���� ��/������5� �" �.�������� /-�(���� �������1����������L�@�����D%

93 „S" ��������� /�(��������5����������5������50���� �������!�������1������5��� �� /-�(�+5(��������� /��������+�-���� ���������&�����1 ����"����-�(����1�������� ������+5���&�����&�����!�4.������� �����%�������+�������(�����-��������"�� ����(����������������������5�!(�� ����(��������.��-� ��+����(�������������1 ��(�+��(������+�� ��������"� �������1 ����"��������0�������(����&������������+����� ��������L�@)�����������-� �����������#��"�%��*����'����"��@���'�����"�� ���������"���&�5�)��������IIIJ�(�����������?�4�koju 1998 (8.12.1997), „L’Osservatore Romano”19(2008) n. 1, n. 1, s. 4.)

94 Por. Benedykt XVI, Encyklika «Spe salvi», n. 43.95 „,���������� �����5��'����������(����" �����������+����������������+��������(5�6������.

����(5-�+�� �(�"�� ��1����������&�����������������������1! ������������ ���������������������+��L@�����D%

96��� %�)�����������-�List apostolski «Salvifici doloris», Citta del Vaticano 1984, n. 7.97 „�� "���������(����&�" ��������/����� ����������(���������+�0�(����(�������������"!�+���-

��+�� �����������+������(�����(�+��e�+�����h������-����1��" �� ����������������1���6��������(�������������(���������"���1��������L�@�����-��%�CD%

98 Por. Jan XXIII, Encyklika «Pacem in terris»,��� ���9:BF-��%�#FR�����CC:-�C#9BR�)�����.������-� Encyklika «Sollicitudo rei socialis», n%�F-�CFR�)�����������- Nie ma pokoju bez sprawied���

Page 67: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

B3H,>��)H�=�>���)Hi��H�H�*��aN>��3��G�'���

��#�����������������������#�������������������&�5�)��������IIIS�(�����������?�4�"�� �ZGGZ,(8.12.2001), „L’Osservatore Romano” 23(2002) n. 2, n. 4-7, s. 4-6.

99 Benedykt XVI, Neapol potrzebuje wiary i nadziei. �����#�&����4����������4��������&�Ne-apol, (21.10.2007), „L’Osservatore Romano” 28(2007) n. 12, s. 13.

100������-� 7���� ��������'� �����)���������'��� �� #������&�: ��������*������������"����$���"�����, (19.04.2006), „L’Osservatore Romano” 27(2006) n 5, s. 30.

101��� %������-�Encyklika «Spe salvi», n. 43.102������-�A���"��"������'�#�����*������'����"�&���� ������"������"��������*���������*�

������4�����"�Y��)�E7���8� �F, (23.01.2996), „L’Osservatore Romano” 27(2006) n. 4, s. 27.103 Por. t����-�Encyklika «Spe salvi», n. 43, 44.

�!(�-����"���������������(&�(������ ���1� ����(����� �������� ��%�=����������������"����������������������������������"�������%��������������"�����������������������������������&� […]�4��#���4����� ������������������ �����#����?�"������'��������������������������������������������" ����������������������)��������)���� �����������99.

P������������+��������(����! �� (�+1��������������15��������& ��0��������5��������� /-�������+����� /���"����&-�+ ��+�� ���� /�������������1�������!-�"��.�� /� �� ���"���� /%� 6�#�����)�� ������ ��7���� ���� �������#��� ���������� H������#�&�4���'�H��� "�������*��������*�����[…]&��%��������*��������*órze,nie do tego, co na ziemi”�-/���0.�Z3&����������������%������������������������������������"��������� �������������)���������������"���U��������� ���������%��������%�����������"��� � ��"��� ����'����� ��"�� ��������������� ��������100%H������"�������+������(�����&�+��������������� ��5-����"�������+����������.���+!�(����"�� ��1���� �������������� ��� �����(����� ��-����� �� ��(���������.����������&����� /�����+!(5����5�"����-�1����� �5-�����������+������������ ��������������� ��-������������ ��������������������1�������101. J�����������#�������������������@�������������K����"�����������" ����������������'�#���)�������������#�������� �����������)�H��������)���)*������������*�#������������"�������������������������������������'����"�102.

������ 1���;���-� (�+� 1&�����������;�����+��ZU�-� 1&����� ������� ������1��� �" ��������� ��� ������ ��-� �� ����(� ��5�-� 1&����� �������1��� �������103. 5�����" �� […]�������������������%���'�������#�����������������������*������*�?�"���&�4��������A>�������#�&�4���'����������������%�������������)�������)��7���� ���� «nie mieli nadziei�������*��������#������»� -���&�Z�.Z3&� '����������� ��)� �����*������ �" ����������������� � �����*�?������������ ������U�������*����#�����%������������������������'������*���������� ��"�����������������)������� ���'����"����"'�������*�������#�������%������������"�'����*���� �������#�U�����#�������������������������#�����#������&�J���������#�������#�����������*���������� �%� ���adziei. Wszystko traci ‘��#�’&���� �"�� ��"������"�'��������������*')��"�#����������"����'����)��'��"������������������*����������������bolicznego, tego co ‘wykracza’���������������#�&� ����������*��%����

Page 68: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

68 ;���G��H3,�>�)�I�H3��>���,>�G;H

104� �����-� 4��� ����� ������ ���� �������� ��*��� *�� ������&� ���������� J� ���������� :���� ,(1.12.2007), s. 7.

105 „@JD�(�������;����������" ������/��" ��������� /0�'����� �1�J�'1 ����5�!�'�������.����� ���� (���� " �����������+��� �1 ����� " �� ���(5���-� ���� �1 ����� �������R� ���� ���� (���-� 1�/����-������������!(5�����1 ������������L�@�����-�Encyklika «Spe salvi», n. 44).

106������-��%�F%107 �����-� $�������� ���� ��"�� ���������#�� �� ��"��&� ��"����� �� ������������������������

� � '��?�"���, (20.08.2005), „L’Osservatore Romano” 26(2005) n. 10, s. 24.108 „<��� /����(����&�������� �������������-�������"���� (�(�" ��+ ����/� ����5���� &��" �.

�������� ��-� ����5-� �� ����������1����5�+5L� @)��������� ��-� Encyklika «Dives in misericordia»,n. 5).

109 Benedykt XVI, Chrystus towarzyszy nam w drodze. Modlitwa niedzieln�� �� 4����%��.(6.04.2008), „L’Osservatore Romano” 29(2008) n. 5, s. 34. Po %������-�5����������"����������������&���� ������"���"��*��� ���#��)����*����������������� ����������� (5.04.2008), s. 28, 32.

110������-�Encyklika «Spe salvi», n. 48.111������%

���� ����������)���� �*�������� tu i teraz i tym, co nazywamy ‘������ #�����’�"����������������������*�������>�������#�����������������������#�����*�����'���%����� […]&����������"���������'����ka Bóg odpowiedz��'���7���� ��� da-rem nadziei104.

;��� (������� ��"������ �" ��������� /-�'�� (���� ��� ������ �" ��������� ������+������������105-�������������� Wcielenie Boga w Chrystusie […]���'���'�������������#�� �� '��"106. ����������������������)� �� ���������#��� �� �������������������������#������"�������&�������%���� �����)"�����������������&�4�������#���������� �������������������������)107%�<��" ��(�!(�����&�" ���&���������5�1�(�4��5� ��� ������-� (�+�"����� �%������� @"� %�I�"�C-9CD-�������� !���(�� ����������+�����!2�����-����;�������1&�����+��� ��� �����������"���&"���.���-�����1&�����" ����+�����!����-�����1&��������+������-�������� ���� ����.��+����@"� %�9�)�C-9D-�1&��������-�+�� �������(�(����������������&�� &�����+����������� ���su ziemskiego i naszego czasu wiecznego (por. Ef 2,4-5)108. J�@�������@����#����"������'������������%�*���"��������@���'���������������"�%��*���'����"�� �� ���� ��'�*�� #����109%� � ������� ���+�������� ��������� " ��+ ����/� ������ ��� ��-� �� (������� ���-� ��"� ���� �)����� ��������� ���110%� >1����������� ���������!� ��� ������(����&��+!������-���������������������� �� �������"'������������"��������� ������������"�������111.

>�����������(�����(�� ��������������1��������������1��������� �������?-��+�� ������� "������� ��������� ��� ��+�������� �+���� !��"��-� �� (� ��� ����������-�����"��+��� ���������-�+�� ���!��"����� ���������%�3�������������������.���������(��1&�����"����5���������������������%������������ ��������+�������.���-��� �!��+���� ���1� �����-� ��!����� ��������������" ���������� )��!���� �.��!�����������"���5�������(&-�+�� ��(��������������+� �����"�&+����������+�%

Page 69: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

B:3H,>��)H�=�>���)Hi��H�H�*��aN>��3��G�'���

���������

�)�+.��.��+�*��.�.�.�7�� ��)���2K�66�

Oggi molti vivono come se fosse Dio non sarebbe esistito. Si nega la fede nella sua dimensionetranscendentale, invece la felicità dipende solo dall’uomo stesso. Infatti, tutte le proposte significanoil nascondimento dei propri problemi oppure la loro marginalizzazione. Il cristianesimo porta in sèfede, speranza e carità che sono il fondamento della cultura, specialmente quella europea. Perl’esistenza umana è necessaria la speranza segnata dalla salvezza di Cristo. Alla fine la fede è unafonte della speranza per la vita felice nella verità del Regno di Dio. La speranza si mostra come unsolido fondamento della libertà personale e comunitaria essendo allo stesso tempo la speranza dellavita futura. Infine, nasce la domanda sulla relazione della speranza con la vita eterna. Qui si trattadi uno sforzo per raggiungere l’amore immortale, e per persona signfica questo nascere perl’eternità. Nella misericordia è la garanzia di oltrepassare i confini della morte verso la vita.

�.+�7���5�.9�Speranza, fede, uomo, libertà, Gesù Cristo, vita eterna

�3�-.�@7 ���-�������(�-���� �-� �������+-������ /-�)��!��� ���!�-��������������

Page 70: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

70 ;���G��H3,�>�)�I�H3��>���,>�G;H

Page 71: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

93H,>��)H�=�>���)Hi��H�H�*��aN>��3��G�'���

�����������"���$�2�)/!�����1(F/*�!�3�#>���(F(A�+3$!

��3�,4�$�6.1�A7�L���6����*.��6��*��A���"�)+�B@.�.������)�*�.-.

��9���8���21����65A�+�.�2����*�78�"��%���.�2�����.�2����� 2�

<��� /� (���� "�(&����� ������������� i� � !����� ��� ���&������ �� ������%3�(�������(���������1���+5� ����(&�������"������������ �+�� ��!(5�5���&����.(���������������������� ���!+�� !�+����5��������� �������� /%�*��� �����.��!�������+������"�������������2� ����2�����������-�������������� ����� ���.�(&� ��� ����(� ���1�-�1&�5�5� jej poznaniem-� !�������� �� �2� ���(5� � ��� ���5���5������ ����������(5��������������������������1��%�<��� /�(�����������+���� ����.���niem o charakterze uczuciowym, a�����5�e ��&���"������ ��5��� ���5���(�+���+��������������/� ������� ����(��� ����(��"���&���� �!�4��:� ������.������-���5�+���" ��(�4��� ������"������������?�+��(% Specyficznym rodzajem ����.�����"�(&�������� �� jest m��� /���1���;���-�1��4�����������1���������. Stanowiona centralny element�� &������� �� ��(�?�+����� ��"������������"�+�� ��!���.�������� ����������%�<��� /��������������;���-�1��4�����������1���������� sta-nowi przedmiot pierwszego i podstawowego przykazania oraz (����2!���������.�5�"�����5�������!��������+�.������"�����������������(��(����!+����������������� ���;���-�1��4�����������1���������� jako przykazania i postawy.

�!�+������( ����"����������" ���� ��?��5�!�����������5���������������.������� ��!������� ���� ��� (�+�� " ��+������%� >� " ��+�������� ���� ��� ;���-1��4�������� samego ���1�����5�5���&�+��+ �����"��������� �����!+������������.���?%�> tej� ��(�-����������������"����������� ���;���-�1��4�����������1���������(������������������������� �+������������������ych monografiach, a konkretneelementy tych�"����������������5���������������"�� &����+���� �����������. ����(-� w niniejszym opracowaniu tem���+�� ��������� ���&����� ��� !+���������5�+!� tych postaw, co akcentuje���&������"������������" �������������� tentemat. Najpierw zostanie przedstawiony ���5��+�"����������� ���;������1��4���.��-�������&"�������5��+�"����������� ���1��4�����������1���������%

� ������ ��������:;����<1� =>>?

Page 72: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

72 �'3�H,�78'<;��

4&���'�67�"���5�"��9������ �� ���"��� ����������

*������!�������� ��-� +�� ����"�������3���������������!�������� ��&� ��+��������������+�-���+���� ���-������������� ��������"����(����" ��+�����!���� ���;������1��4������@<+�9C-CE.#F-�"� ��%D-��� �� ��(�?�two�" ������o����.������(������"� ���zie. � ������������&� ������"��+ � ����� "������ ���"����.����������������� ��&� �������+�����1��4�������� ���� ������� ���!��(����1����-���1� ��-� �������������"��������� �������� �!" �������������������;������1���������+��� dziele stworzenia i historii zbawienia. � ��+����������� �����������&objawieniem �����;���(�oraz streszczeniem �����������!�1�1��(����%�>�������5.��� ��&� +�������� / zgrania poszczególnych nakazów z ���� ��5-� ����� ����� �����+�� �� �� ��(�?�+��(���(� ������ ��� ����� �"���1�. Szczególne znaczenie maw tym ����&������� �� �%�H!�!�����-�+�� �� ��!��������� /�(�+��1��&���" ����."�!�-�którego +��+ �������� �����(������+����%���%����������H+���!�!��������� /����4 ����� �� 2� �&�������+��������%�*�ZZ��%� �����+�� !�+��" �1�����!+���/����� /� (�+�� �����5� �����&� "���&"��������� �� �������!� ��� +��!����+���"����������������!+�� !�+�����(����+�%�*�"����������������+����wspomnia-nych� +����"�(�� (���� ��-� ��� ���� traktuj5� �������� ��� ���� �&����� �1�+� ��������"� ������-�����" �yzna(5 jej ��&���� �&��51.

>� ������������ ������+�-�(�+�����"����� ���-�"���������&����� ����������1������ ��� !(������(� (�+�� " ��+������%�3�(��& ���(��5�"���� ��� ������5� ������. ���ego�!(&��a istoty ���� ���ujmowanej (�+��!��!���-�+�� ��"�(�������&-��"���.�!(���������+�-�����������������&��-��" ����(5��� ������-�������� /�������������������(���������+�-�(���� ��!�!��������(�����%�)��������+� ��!������&����� /-��� ������ ��+��� �� ������ " ��+������� ���� 1&�5��� ���������1!���/��� �������+!"����������� ��%� Szczególnie dla I. Kanta i S. Freuda ���"�+�(5��� i paradok-salnym�����������&����5��+����� ����� przykazaniem��� ���������� �1��� ��.+��!(5���%�G����������-� �������+�������!����� ��-� ��!�����!����!��!���� za-wi� �� ��&� �� � �+������������%��������������� /� (���� �+���� ����(� ���1�� �� ��������� (�(� � ��!+���/���������?�!��!�������%���/�"�����&����� ��� ��(��&. ���(� +�(� �������" ���������!��!������-� ������ (�(� �������������� 2�+�-� ��� (����+���� �������+�-� czyli jego rozu�!-� ����� �� !��!/%� ������������ ��� ����� ��&�����1�������&� �!��������+�-�����������(���������(������(�� ��������������1�/�" ����������" ��+������������/ charakter imperatywu2.

Benedykt XVI w odpowiedzi na "������������ ������a���1���" ��+���������� ��� �� ����� !���&-� ��� �� ��������������� ���;������� �������+���������(

9��%�=��"� �-�M����-�8;���%�C-�7`�� �����C$$$-��%�B9#%2 M. Olczyk, 7�����%�����"�������'�#�L�J���������������"�������"���������'�#ci. Uwagi

na marginesie Deus caritas est, „Teologia i M� ���� /L 1(2006), s. 51; Z. P������+�, ���������*���&� 6)��"���'�#��� �� ��*�� > �"������ "���'����� � ���'�����*�������� ���#�������������*�,„Ethos” 11(1998), n. 3, s. 41-42.

Page 73: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

#<�N'�O�;'7H-�;8�j3��7'� ���H<�7'����;���6���>k�H>H3��� ���'��H*H

��������� ��� � ��� " ����-� ��� ;��� "�� ����� !+������ �������+�� �" ����-� �����liwa jest odpowied4����� ��5-� �����;������� ��+��!(�� !��!���-� +�� ������������� �� ��1��� ��1!���/-� ���� ��(�� ����!/� ���(5� ���� /-� +�� �� ����� � ����/�� �������+!����� /� (�+�� ��"�����4%� �������� !��!���� ���� (���� "����5����� ��-���� �����!(�� ona ������� �������+�-� (�������&� �� ������+�, a nie tylko uczucia%,� ��������������� ���;������� �������+������� � ����/� !��!���� ��� ��-� pro-wadz5�������+��"���(��)���������" �����������+�������� ���1&�5��j aktem� ��!.�!-������ ��!��!���%�3���5�!(5����� ��� ��������� ��!����������� ��-���+�� ��pragnie si&�����������������"���������������� �!��-���"������+����-�������� /"�����������"������������-�+�� ���� �������(���� ����� �����!��!/-���+��������;������������������+�����(5���&��� ���1� ����(��1�����-��������;����" �����(��1�/�����������+���1�5-��� �!�on5��!�������5� ��w formie przykazania-��������(����&�����5����5��������+�-�+�� ��������������� �����������1���+� ���;���%�W kon-sekwencji m��� /� ���� (���� " ��+�������� �� �!������ �������+���� �� ����5� �(�+���� ������������������"��������-����� (������ ���������������� ����� ���.��(-�+�� ������������&�������/3.

*��� ���� ��&���-���+�� ��� ������(�������� ��+������� ���(������"��!(5.����� ���� ���� /���1������������ �������������������!���������(�(���� �+�� " ����������-���+����(5����������+��+��+ ���5�����&� ��5����"����(&�����+�.(5�5���" ������������� ��?����� �������?-���������� �(5�����+��� ������������.��������� ��������1��+������(%�'���������-�������� /� jako postawa opisana lubwymagana�" ����+����+������!���(�������(�������5������!��!������!1����"���.�(5� ������+�(5�������������������em, ale jest ��1���5������. W konsekwencji�������� "������ ��� w ���� ��� jest� � � ��5� " ��+���?� �!1� "�!���?��5� � ���.����4.������������� (������� ���(5� �&�" ���&�" ��"����������5���"���&"��������1����!�����������@*(�C$-CC.C#R�CC-C$-C#-:D-���������+������� �������" ��.������� �� ����5� �-� ���� �"� ��� (���� ��� �� ���������!� + �����%� �� ������-� +�� �" ������ �����!����������!���+�������������&������������"������������������.��������������(�+ �����-�����powinien + ������/��!����������������+�(5������ ���� + �(!%�<��� /� �� ������� �� " ��(&������� ���������!� + �����-� ���� ���+�zabrania �� �5��enia �������1���"��1��������" ��-�1��1 ����� i podatnymna zranienie, ale budzi�!��!���� ���5���"�� ��1&�� ��+����������������� ������ych�!���%�,� �����������"��������� !���(����!��(��(����"������5���1���5������������ ��%� >��� ����� ���� ��+ �����������(�� *��%� ����� ����#���� � ��������������������*���"����@*(�CC-C$R�C#-:D�" ��"������������5� ����(&�����!�����-�+�� ����(����&�"������5���1���5�����%��� ����(������!���+������1���;���-�+�� ���+�.�����!����(5����� /��������(5������������������"�+��(��������������!(5���!���.��������"��������(���!�%�,� ����������������������" �������������������!��.

#�,��9B.9E%4 Z. P������+�, Biblijna agape…, s. 36-37.

Page 74: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

74 �'3�H,�78'<;��

����1&�5�5�����&� ���������� ���" ��+����������� ��-�+�� ������(��������&� �.������� 1�� ��������+����-������1���5�+����� ��������������5���&�������!�!�� "������� �� ������������ ������� ����%� 8���+&� �&� "����� ���� " ��"���� /��������� ��������!���+!�@<��9E-C9.#AD�� ���stwierdzenie �%�)��a-������������ ��'�����#�����*��������������������������� ��'���' (1J 4,10-11)5.

�%�������+��1! �� ���� " ��!(5������ /� (�+��" ��+������,� �� �����!���&������5��+����� �������� 5���)��!��� (�+��<��(����� �������;������1&�5�5� (����5� ��5� ��� �����. M��� /� 1��4������ (���� ������������ ������� " ������&���� ���������� �����)��!��%�<��� /�����!(���"���1�"���&"��������!���������5�������;���-���!������������������������ /��� ����������;���%��+� ��;�����"������������� ��5-� ��� �������+� �������� (���� ��� ����-� �1�� ��"��������/�<!����� ��5%<��� /�(������ ���;����-����������+-�+�� ��������!(��" ��+�������)��!�����.���������(����� ������;���,������(��(���������&1���(����� ���;������ �� ��(������(�� ��&� (������&4� ��;�����%�3��� /� �� �� ��(�?�+��(����� ��� 1 �����(��� ����2� �!�������� �"� ��"� ������� ��'���'��� @)� 9A-9CD%� )��!�-� +�� ��!�������� ��+�?���(������� ������� �����������������������%�,�1 �����������������&�)�.�!������+ ���!�(����������-�+�� ������� �������������"�����&�)�������� ���� �������������� /���"�������(�(��������/%������������ ��� (�+��" ��+������� �� ����5�����&������5��� ����������� ���!��% )��!����)�������� /��5���� ��-���!���?)��!����������������������� ������������"�( �������3��-�������"� ��&���������.1�������1 ������1������ ������(���!�1����1�������%���" ������������������ ��.�������-� +�� ���� �����5� (���� ���� /� K��+� (�+� (�� ���� !���������L� ���������(��� �� ��(������ "������� ���/� ��&� " ����������(5%�*�+����+����(�� (���������� /(������������������ ������������(���� �� ��(������" ����+�� 5�! ���������������&�� ����������� ���!��-�����!�����&�����" ��(����/���1������ ������(-��2�� ��(-���� ����(-�"���!+!(5��(���1 ������������� ���1��4�������������� �+�� ���1���5.�������� ������%�<��� /� 1��4������ (���� ������ �� ����������-� bo jest znakiemnaszego�������&�����;����� i��(������������������+����;�����6.

W konsekwencji 1�&����(�������� ������-���������� �� ��(������ani wiara, ani������(�������5������-�����������(����(����������� /���"���������������������������1��4�����%�>�"!�+�!���������� ������������������ /� �� �����5��� ��&� ����� 5��������(5% Wskazuje na to dokument Papieskiej Komisji Biblijnej „;�1��������. ���� /”-���������� �� ��!������(�+��K"�( �������)��!���L-����������&��������.���+�� ����(� "������� �� ������� "���&"������� ���� ���5�+!� �� ���� ������� ��&���� ��%�<��� /� (���� ���������� �� ����( ������� ��(�����&� )��!��� � �������������� ���'(��%�'��������������� /� (���� +����+����(5���� ���� )��!��-� +�� ���

A������-��%�F#.FF%6 R. Schnackenburg, Nauka moralna Nowego Testamentu-�*� ������9:E#-� �%�CEC.C:CR���1%

��+���Deutsche Bischofskonferenz (red.), Katholischer Erwachsenen-Katechismus, t. 2, Leben ausdem Glauben, Bonn 1995, s. 63-64.

Page 75: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

A<�N'�O�;'7H-�;8�j3��7'� ���H<�7'����;���6���>k�H>H3��� ���'��H*H

���!(��'(����� ��+�� �����!(��!������-��������+�������(5�������/���&������(��%������+���� �5����� )��!������!(�� 1 ���� �� " ��������� � ��!����-� ���;��� (������� ��5� @9)� F-9BD%� >� ����� ���5�+!���� �� ������ �������+�� " ����� �� ���-� ������ /� (����" ��+�������-� �����5����+��1�1��(��(%�<��� /� (������ ���)��!��-� ������&������ �������1�/� �����������!�������� ���!�����1���������+���-����;��(�������� ��57%�*�+����+����(���� ���� /� �� �� ��(�?�+�-� +�� �(� "������5� (������������ ������� ��-� ���� (���� ����&� ��5� �� �5-� ���� �� ���������������� ��;������1���+��������������+�-�+�� �� �����������������(�(�! ��������������������������������!8.

3��" ���&-�������� /�(�+������������������ �� ��(�?�+��(������ �������"�.������5� �������+�� ������� /�;���� �� ����� !���& Benedykt XVI w encykliceDeus caritas est. ��"������"����0�8��������#�����'�#�����*��H��"������#���������%�����������������������)����*��%����&�8�����" ������������#��������������������������������������"���#�����"�������������������������"�����������������������5�����"�����������%��� �����������"��)������������������ ����� "��� �"������&� […]� 4������%���*� ��������� ���� ��'���'� -���&� .6� 1�.G3���'�#����������� %�����"���������������������������������'�#��������"���*�����������������9. Na innym miejscu tego samego dokumentu czytamy: «przyka-zanie» ��'�#��� ����� ��)���%����� ��"�� ����*��� %�� ���� ���� �������� ����*���U��'�#����%������«przykazana»��������%�����#�������������10%��������5������.����������� ��������������1���5������(������ ��������������� �������� ����;���%� �� ��(�����(�����������+���-�+�� ����(����� 5�������(�"������������������!(�11.

*����������������-���������+���" ��+����������� ���1&�5����� ����������������� ����!� 3������ ���������!� �5� �� ��� ���5����� �� ����( ����� + �������;������ �� �1�������-� +�� �� ��+������ ��& w osobie i dziele Jezusa Chrystusa.*��������������������������-�+�� �� ��"���&�����&���)��!������" ����3����-�;���5�������!���������-�1�����������"��� ����-������������+���� �����-������(���.���� ��&+���� ��� �1(����� �� ��+����%� )��!�-� +�� �� ��+����� �1�������� �������+������������������������� ����!��� ��� ��,������!�! �����"���������;�������1�.������, co� (���� "������5�������?� �������������� (�������������%� )��!�� �����("�� ����(�-��2�� !(�-�����"�� ��"�4���(�����������5��%��+� ��������+���" ��.

7 Papieska Komisja Biblijna, ����������������#�&���������� "�����������)�������� �����#�����?�"��*�, Kielce 2009, nr 51.

8 �����- nr 55.9 DCE 1.

10 ������14.11 K. Wolsza, ��'�#�������>������������"�#����'����"�����' *�������"��ISJ, w: $�"�'�����

�������#���������"��ISJ, K. Glombik (red.), Opole 2006, s. 40; S. Olejnik, ���&�$�������&�5��������@&� �����*����������, t. 4, 4��������� "��� �"������� %����� �����#����?�"��*�, Warszawa1989, s. 152-153.

Page 76: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

76 �'3�H,�78'<;��

1�����-����" ���� �5��/-� 1��!��������� )����" ��1������-� �+� ���1(����� �� " ��.����������+�?����5����� /-����" ����������/�����!�������� ��12.

��%�������!+�����" ��+����������� ���(�+�����! ���5�+����+����(&��1�� �.�������1����������� (�+�����+����5���"�����4����"�����������������������.+�%�<��� /�!+��������(�+��"��������5��� �� /-�+�� �(�! �������������������(����&!+� ���������� �� ��"����������+����(� ����(��� �� ����� ����(%�H"������3� �.����1�������+�����"���(���������"�����(��������1���5�+����� ������������.+����!-��1���5�+!����������� �����;���(-� ��&�������� dni ��&����, szacunkuwobec rodziców, prawdom���� ��-���� �� ������" ��������� ��-�����"��+ � ���-���" ��+����������� �������(��������1���5����������������5�����5�5�5������ ��������(�����������������+������%�<��� /���������������"���!���?�����" ��+�.������-���������������(��!+������ (�+�� ���+�����"���!���?������"� ���������. ��� @��� #-CD� �� " ����+�� � ��� ������� +����� +��+ ��������������%� ������+-+�� ����" ���&�+�����(����(������� �����" ����������-���� ���-�" �������.���-�������!(��;����" ��+������%������ ������-������'�#���������"���'��������'������� prawa� @��� 9#-9$D� �� ���� ��&1�+�� ���5��+� ��&���� ����&� ������ ����&� �������"���������-����� ��5� �� �" ��������� ��5%�������+���� �5�����K����"�����������+��(�������!�L-���(������������ /����(�����@���9#-ED%�<��.�������������/��� wzajemnej�������� ci�" ��+���?������� ��%�*�"�����������.����?� ���� ������� ��+����!� !��� ��������� " ���&� ������ ��-� �� "��+ � �����" ����!����� ���" ��"�������������+������� �5���!�+�������� /�" ��+ ����.�������1�����+�� !�+!����1�-�+�� 5�+����-�1��1�/���"������������+�����" ����.������-���(������� ���������������" ��1���������� �������(����"�������" ��%������+���� �5��-�+�� �������� ���������" ��1����(5��(����� ���;���-������.���(���������+��(����� �����1���1��4�����13.

G������������ ��"� ��������� ��� �+�� !����� �����5��� ��&� �������������.���������� �"�����������agere sequitur esse�6����������������������+��������.���1��!%�*� ��!�����!��� �� ��(�?�+����������������+�������������"�" �����.���(�����1�� �������%�� �� ��(�����(�����������+����!����������" ����;���-" ������ ����� �%� ��"���5���������������� ���!���-� (�������������� �����������" �����!�����������1���!(������������ ��%�<��� /-�+�� 5�;���!������������.���+�� ��� ��� �+�� � ��"� ������-� �+�����(5��� ��� ���������� ;���-� 1��4����������1���������.�<��� /�(������ ��-�+�� ����������������� ����/��������1��-�K��.+�"�/��� �����L-� (�+� ������-� +�� ���� ������ �������+� �� " ��"���� ��%�������+!��������� ������� �������� " ���� ����+&� ���� ��-� +�� �(� �����5� (���� ��������

12 J. Kudasiewicz, Jezusowe pr������'�#��, „Ethos” 11(1998), n. 3, s. 65.13 S. Bastianel, L. di Pinto, Biblijne podstawy etyki, Kraków 1994, s. 94-95; J. Nagórny, Aga-

pe i ethos. 7�������������"�����'�#������������#��������#����?�"���, w: ��'�#������������� ���"�����C�����������, W. S���+� (red.), t. 8, Lublin 1993, s. 175-177; B. Häring, Liberi e fedeli inChristo. Teologia morale per preti e laici, t. 2, Cinisello Balsamo 1989, s. 526-527.

Page 77: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

<�N'�O�;'7H-�;8�j3��7'� ���H<�7'����;���6���>k�H>H3��� ���'��H*H

��!���������� ��&%�;&�5��!���������,� ����������1�/�1�� ������1�� �5-� ���� �+.�������!�������+���%�;�/�!������������������1�/�!�������������"��������������� ��%�<��� /� ���������� �������� ����&� ���e wymuszona jako nakaz �1���������+���-� ������"����� ����&� ��� �������+�-� +�� �� ������� !���������" ���;���%�<��� /�(���� �� ������5����������! 5��������+�-�+�� �� urzeczywistnia sie-bie " �������� /-� ����(����&�+����(5����� ������ ��� �������" �������� /%�*���������������������/������ �+�� �����"� ������������ ��-����� ���(�+��" ��+�.����!14.

;%�=b ������(� ���(5��" ���&������� ���(�+��" ��+�����!,��� �����!���&��� ����(&� �����������������%���������"�"�����(5�1�5�-�+�����" �1!(5����������/���(������������5��������+��!(5������1���5��+����������� ����������1��4����%���������5� �����+����(5���� �����5���&�����-��1��������������� ������������ �+.��(�� ���" �������(����� ������������"���1���!��������&�"������/����! &�����. ��%����� �"���1�"���&"������� (���� "���1������;���-� +�� �� (�������� ��5� �� 4 �.����������+�������1 �%�;�����("�� ���1(�������&����1�� �����������+������ ��5�������(�"���������������������� ��15. Ten n�����+������� �"����������������. ���!(�������� ���(����� !+�! �������� �%-�+�� ������ /������������1���5�������5��������� ��5��� ��������5%���+� ��!���������� /�"������������/���&� ��."!�������+�����������!� ����(���"���������16�� ���"������5�" �� ����������.��������%

�&����������'�6���"���5�"��9������ �� ���"��� �������J�����������

� ��+����������� ��� ��1���5�!(�� �������+�����+��+ �������"��������1��;���-� 1��4������ �� ���1��� ������� �� "������ ��� ������(5� �"���2������ formy tychpostaw-� �������������/� �� (���� ��� �� " ����+���!� ��&� ����� ������� asp�+������� ��%�>�������;%�=b ����� m�&�������� ��5�;���-� 1��4niego i siebie samegoistnieje rodzaj perychorezy. 3�"�&���� �!1�+��2��+����&���� ����� ����(��������. ��� jest znakiem�������+����� �� w ���� ��. Ascetyzm, który nie przyzna���1���� ����������(�����!���2� ���(�������� �������������1����� ������� ���������. ���;���-�1��4�����������1����������(����1�&���. Z kolei " ���5�(���-����!�����.������ ���� ���������� (���� ��(��"��(� ��1��"�������-� +������� ����� ��&������� ��do ;������1��4�����17.

9F�;%� =b ���-� 7����� ��� ������ �� ���$��&� M�����*���� �*� � �� ����K�� ���-� ;���� 9:AE-�%�C$BR� �����-�����K�����7�����&�����������*��-��%�C-�I ��1! �T; %�9:B#-��%�99E.99:R�<%�'����+-7�����%�����"�������'�#�J-��%�AB.B9%

15 B. Häring, Liberi e fedeli in Christo…, s. 520.16 Z. P������+�, Biblijna agape…, s. 49.17 B. Häring, Liberi e fedeli in Christo…, s. 514-515.

Page 78: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

78 �'3�H,�78'<;��

=&M&� N�����3 /��$�6.1���3 /����O���A+.�.P

Kwestia ���5�+!����� ���;���������� ���1��4���������������������� ����.�����-� ���������� �� ��(� ��(�-� ��� ��"����� ���� istniej5� �������(�� ��!+���������� ���;���� ������� ��� 1��4�����%��������(�� ��+�� ���5����� (���� �� ��+�(5� ������ ���(����(������ �����" ���+��������������� ���� ����� �� ��(�?�+��(��1�.��5�+��� �����(�����������+� �� /� jej wymiaru �"���������. W konsekwencjidoprowadzi�� to ���"�����(������� �������������� ��� ���;������ ���(5��(� ��&���������������+�����+!��!� �����(�����oraz sprowadzania��� �� ��(�?����������.��� !���!�1���"�������(%��������������� /����;����(������+������������ ele-mentem �� �� ��(�?�+������ &������� ������-�(�+����� /�1��4�����%�<��� /�1��4.������ "������� 1�/� �� ������ ������� �� ���� "������� "�" �����/� ��� �!��+����"�+���-������!������ "�/���" ������1(������(%�*�+����+����(��+����/������.����/���1��4����� ���!�����)��!���!��/%�� ��+����������� �������� �������������� ������������"�+������ ����� ���!��������(����(���!�1�18.

<��� /�1��4���������� (����������(�5� 2����� �"�5-�����������(����! ��������. �+�� � �����(����������&�!�������(�" ���� ��4 ����-�+�� ���(�������� /�������;����@<��A-FF�R��2�A-9�R�9)�F-99�D�� ��� dlatego-���� (������������;����������.���+!-� �����;��� !���� �������� ��-� ��,!��� ���&��� ����������� /��� �� ������������ @���A-AR� 9A-#D%�<��� /� "�������� ���;���-� ! ��������������� (���� " ���������������2�+�!-����(���� �������/���;������� ���"�� �������;���-�1��+�.���(5��1��4�����+��������������;���%� W����5�+!�������+���������(���������.2��������� przedstawienie ���� ������;���-�+�� ��"������(��"�� ������" ��+�.������� @<�� CC-#ED-� ���� ��+��� ����&� ���� � ��!�����e� " �������(� (���� ������ ���;���������� ���1��4�����-�+�� ��" ��+ �����+�����&����� ���1��4������u(.������(�(�+��2� �&������!%�M��� /����;����powinna 1�/�"�(�������(�+��!+ �.��������������(�����a ludzkiej egzystencji19.

'�(���� ������� ���;������1��4������ �������������� �%���� ����(���� �� ��.(�?�+�%� )��!���� ��������!�����!�"��t����� ��� �����" ��+����������� ���;�����1��4�����-�������� ���(5�-����na nich �����'��4�������4������ (Mt 22,40) �� �.����!���&-����������z nich ����� /�������+���" ��+������%�W ten sposób )��!���+������������&� ��� nierozerwaln�����5��+��1!�" ��+���? i �" ������������" ���� ��� ��������� " ��+������%� � ��+������� ���� ��� ;���� ��� �� ���/� ��&��" ������/���������" ��+�����!����� ���1��4�����-������� /�1��4������������(5"������&������� ���;���%�3���������������� �������������� ���;��������+���.��(����� ���1��4�����-��������� /����;�������������"�������������� 5�����"���!.���?������������+�����5��?-�+�� ��;���" ����)��!����������� (�+���� !�+�� reali-

9E�)%� �����-�Y���������'�#�����*�������'�#������@���*���������������������-�H��9:B:-� �%�9-�%�9$B-�99B.99%

19 K. Rahner, Liebe, HThTL, t. 4, Freiburg/Br. 1972, s. 330-331; C. Wiéner, ��'�#�, w: '�����"�����*������������� X. L���.,!2�! �@ ��%D-������?�9::$-��%�F:$%

Page 79: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

:<�N'�O�;'7H-�;8�j3��7'� ���H<�7'����;���6���>k�H>H3��� ���'��H*H

zacji + ��������;�����%�*�+����+����(�� ���� /� � &������� ������� )��!��� (����� ��������� ���;���-� +�ó ���� ���!(��+��+ ���5�"����/��� aktach religijnychoraz w postawie ���� ���1��4�����-�1&�5�ej���"�������5�������� /�;��� i�" ��.+��������������(�)�������� �i%�*��������)��!�������2�� ��(� ��"������(�����. ��� 1��4������ ���� ������� ��!���/-� (�+o1�� �� "�� ��1!(5����� 1���� �+��(�� ���+����� ��� �����(��(� �����1�����������!��������1�-��������� /�1��4�������� �.���(5��������� ���;������������1������ �����5���!�1&�1��4��� oraz������� /�do"� ��&�����-� (�+�!+��!(�����" ��"���� /���������� �������� ��������20.

W Nowym Testamencie����� /�1��4������(���� (����5���� 5��1������������.���+��@<��CA-#F.FBD�� �����2�������5�2� �5����������(���� �� ��(�?�+��(�@9�� 9C-#9.9#-9#D%�;��-�+�� ��(�������� ��5,�"�� ���������!��������"����-�1� �����&���(���������������@9)�9F-9CD%�;�����������5�����1��"� ������������������ /������������ ��/����3������" ���� i���������;��������-�������(����(����� ��(��������;�����-�+�� ����(���� ������������+����/%�<��� /�;�������(����&�����.�����(������� �����-�+�����(�������� ��5�1��4�����-������� /�1��4����������&������(��2��������(���(��������������-�+��������(����&����� ��5�;���%�>��5��+�"osta-wy ���� ���;���� ��1��4������ ������� (������������������-� ����� !����" ��+�����������(�� "����������� ��� ����� "�� ������-� ���� /� 1��4������ �����(�� � ������������ ��5�;���-�����5���&�tak !��������-����1���(����(��������� !���(%�3�����"�.��������1���1��4������(����sprawdzianem������(� ����(�����;���%�3��������!���.�!�+���������&����;���� �����!(����&��� �akiej mierze, w jakiej �������+��1������&����1��4�����. Jedynie " ����� !�������������+�����5�������������"�������������� ���;���%�*����5�+!��� ����+������+������ ���1��4������ jest��������������+��� �+���� ���� ��� ;���%� G������������� ����� (���� �� �� ��(�?�+�� " ��������������!������;�����%��+� ��;����1(�������&���("�����(������������!�)��!.����� ���!���-�+�� ��(����;���������������+���-��������1 �������(����5�� ��5���;���-�������������( /����" �4 ��������� ���1��� ����(����1��4nimi. 3� ����.������� ���!�����1�����)����!�����������������!�1&��������+���%�� ����������� /�do ;�����������"��������� ��������������������������&����������1!.����� ��������(�����!�������(������ �����+�������������������������� ����(����&.����!��+���� ��� "� ����������� ���!��� �� ��� )������� %�*� +����(� ��������" �������(����� ��� �!��+��(� (���� �� � �� ��(������� �������;���-� +�� �� do niejuzdalnia, (5�!��������-�!���������"��� ���!(�21.

��" �������(�����"���5������"ostawy ���� ���;������1��4������)��!��"��5.����� �����&����� ���� /�oraz �" ����-������ �� ��� �����(������� �����(� ���(5�"��.

C$��%� ������+��1! �-� �� "��������������*��������� J-��%� EF.:#R��%� ����� -� M����J-�%�##9%

21 K. Rahner, Liebe…, s. 331; A. Nossol, :�������*���������������'�#�����*�, „ZeszytyNaukowe KUL”15(1972), z. 3, s. 8-12; W. Heinen, Liebe als sittliche Grundkraft und ihre Fehlfor-men. Moraltheologische Deutung und moraltheologische Würdigung, Freiburg/Br. 1958, s. 37-38.

Page 80: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

80 �'3�H,�78'<;��

����1���+���%��+� ������ /����;�������������� ���&��(�����������+�������"�.������ �� �2�� �� @<+�9C-#C�D-� ��� ��������� ���(5��� ���5��+� �������+�� ��;�������������j�(�1������������1 ���?-�� � ��-�!��!/-��5��?����+�������������" ���.���/������� ����(����������"�1���� ���+!�������(%�� �������� �����(�� /��!��" ���������/������������� /��������� �� ��(�?�+��(���"���������������� �� ��.(��%���� ������ �������+�������+�-� �+�������������(�-� �������� /���" �1���������������!�" ������������"���������;�����%�� ���&��&��� ������!�� ���������.����� �������0� Y���*����#�� ������ �� ���� �"���� ������ ��*�� �� 5���� ����%�� ��)���������������������� ������������������������� (Jk 1,27). Bóg j���������.�������� �� ����+�� ���� ��������.����������� �������+�-� +�� ��������+���/� ���(5���� /���1���3�����" ������������ /�����1 ��!����+����1���1 ���%�3��������(5" �����������������1��"� �������+��������;���(-��������� /�!���������" �����.�5������&������&+���������-���!2�������������(&-�!�!���1�(�4?-����"� �������+��(���� ��� (�������� /� 1��4��ego daj5��� "���� /� �����(����� ��� ���;���%���" ������5��+����� ���;������1��4������ ��������� ���� /�!���+������"����� �����(��2!�������%�<��� /����;������� ���!(��+����(��!��+��(����� ���1������ ������ /��" �������&������ ������� ���1��-� ��+�� ����"���5���(�+ ������ �� ��(szlachetniej-sze akty ���� ��%�,�"�� ������ /� 1&�5��� �����5��� ���� ��� i �"�� �(5��� ��&� ��;��u� ���(�� ��&� agape-� " ��������� " ��(�4?� �� 2� ��� ���"����� �� �������&�!� ��;�����������������"��+�����1��4���������������� ��5-������� ��5�"�����-�� �.�!�������� �� " ��1��������%�*�+����+����(�� �������+� "�� �2������ ��5� �1(5/��+��� ����-� +�� ������� �5� ���������� ��-� �� ������ ���" ��(�����%� Wzór i moc� ����+��(����� ����� �� ��(�������� "��������� ���;���%�� �� ��(�?�+������ /�1��4.�������"�� ����&�������� ������;���������������5���������������� ��-��� ����!-���+����� ��-�"� ��&���������������„ja”-��� �������������"�(&��(����� ���;�������!������� ������+��%�*�+����+����(���� ������5�������������+��!+�� !�+�.�����(�����������" ��+ ����(5��� ��������!������!���������� �!��+��������� ��22.

S2� �!��������K���� /�1��4�������������&�!����;���L������������-����1��4.������ ���� ��&��� �&�������!�5��������/�����������&������� ���;���-�������.��� � i "������&-�+�� ��!��������(5� ���+���5����� /�1��4�����-��������"� �5�.+!����" �� ��������;�������������(1� ����(�����&� ��5���(�����&�egzystencji�������+�%�*�+����+����(���+������ ���1��4������(�����+���������������(���������� ��� ;���-� �� ������ !������������ " ���� ,!���� ���&����� !������������������&� ���������!�� �(������&��j-���+�� ���,!���;����(����"� ����2�+��(5���� ���;���23.

����������5��+����� ���;���������� ���1��4������������������ ���������� ��%H+������ ���1��4������ (������ ���������� �����(1� ����(�"�� ������, czyli (���.���� ����+ � �����-� �+�������� ���;���-� ���������+�!���-� ���� ����� �� 2�+�-� ��

CC��%�������+��1! �-��� "��������������*��������� J-��%�:B.::%23 K. Rahner, H. Vorgrimler, ��'���'����"�����*�����, Warszawa 1987, k. 237.

Page 81: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

E9<�N'�O�;'7H-�;8�j3��7'� ���H<�7'����;���6���>k�H>H3��� ���'��H*H

;��������1�/�������������"���2�������"���1%��� ��������+����������;���-����&"!(����+������ akcie moralnym, a przede wszystkim w "������������ ��1��4�����%�<��� /� do ;���� ������ /� 1��4������ ��(5����(������ ��15-� ���������.���������5�(���� ��5���� ��� ����5������"��������5%�<��� /�;�������(����&�����.�����(������ ���������+���������-�+�����(�������� ��5�1��4�����-������� /�1��4���.������5������(5����������5���(�����&������+����� /-� (���������(����&����� ��5���Boga24.

;�����+�� ZU�� ����5�!(5�� ��� 2 ������!� �� 9� 8���!� �%� )���0� 6�#����� "�#����'9�«��' �)���*�»������������*������������'������"'��������������"�������' ��� ����� ���*��� "���*��������� ������%����'�������*��� "���*�����������@9)�F-C$D-���+����������� ��� ���������5��+�postawy ���� ���do Bog�������� ��1��4�����-� "���5�0� 6����� ����*�� �� *���� �� ������� �"� #���'��� %�� ���������������'�#�����*���������)�"'����������%������'����"�����"����)�������@���*�������)��� *�� ����������&� 4���������� ������ 6������ ����%�� ������������ ���������"�����������%����'�#�����@���*���������*�������"�����������%���*����������"�������� �������@���*����������'����"��#������������%������*�25.�*�������(��& �������+��+��Deus caritas est ��"������+����-�������� /�1��4������"��������+������!� 1��4��������;��!� �� ��;�����%� �������� �"��+����� ��;�����-� 1&�5���(������������������(��������)�������5�(����"!�+������( �������� ���1��4�����-+�� �� "������ ��� "�� ����!� ��� ������ �� "� �"�+����� )��!���� ���!��%� >��5��+���� ���;���� ��1��4������ (���� ��+� �����-���� (�������������+����1 �+!(��+����+�!��;�����-���������1��4�������� ����/�(������������������������ �������&�������1 ��!�;���-� �� ���� �� ���(5�� !����� ��� � !������ �������+�����&1��� ��&� ����(��������+�����;������(�����"����������1���5�+��� �����(�����(����"�" ����-����"��1����������� ��%�)������������� /������( ������" ������1��4����!����+���.�����!����� ����������������+��� �������� ������� na�;���%���!�1��1��4����!����� ���������+��������������-����;��������������������+����(�+����+����26.

��+��5����� " ����(&����5�+!����� ���;������1��4����������� ���� ��J. Pie-pera, który ukaza�� istot&� ���� ��� �� �"� ��!� �� " ���&� �� ���� ����!%� Pun+�����( ����(����" ���� ��?�(��������� ������-�������� /���������!������������1 �-�" �1��&-� ����������2�����(&�����-� ����&-� " ����������-� "����� ������-� �2� ��.�(&%�<��� /�(����"����� �����������2� ���(5���������������(�%�<��� /�(�����������+���(���������� �����!(&������&���� ��������������1��+������(-��������������.��(5�5����������-������������������+������(����1������������!-�!����������" �����������-�!"�����������������������-���������(���������(5� ��� ��� (�+��" �����.������� �� 2�+�!� ��� ����� ��%�*� ����+����+ �������� /� (���� ��&� (�+�� creatio� 6

CF��%������ -�M����J-��%�##CR��%������ -�=%�U� � ���� -���'���'����"�����*�����D-�+%�C#BR=%�' ���-���'�#�&� JS&�$�������-���-��%�9C-�8!1����C$$E-�+%�99CE%

25 DCE 16.26 ����� 18.

Page 82: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

82 �'3�H,�78'<;��

���� ������1&�5��������������"������2� ���(�%�W konsekwencji �����+���!��.+������ /� (�������� ���+��"���� ������� ���� �����������;��+��(� ���� ���(�" �.�2� ���(�-�������"������������ �������&"!(��+�����!��(������"���������������."�������������-��������������"���5�+���������+�������� �����%�������+������������ ���� ������� /����� ���������" ����;���-������+���������������&�+����.�!��(������"���������" �������� ��5������!��+��(����� ��%���������+����������.�����+�������a j���������������+�� ������� /-����(����+������%�,���1���������.���+�� �� ������� ����+��� ���������� "������� �� ����������� ���1��� �� ���(������������� (�+�� �� -� ����� �1���!���� �"���1� �������� !������ ��� ��1 �%� >����� /+�������� 1&�5��� ������������������(�� �!��+��(���������� ��������������� ����� �� ���� ����(� ���1�%� � ���&� �&� "����� ���� �� ����������� �������-� ���������+�� ������������+�-���+�������� ��������-����� /����������(�������&"������. !�+����" ����������� ����(!%�*����� ��� �!��+��(� +�����!!(�� �� ��"������ ��&�twórczy akt Boga27.

3���5�!(5����� ��!����������� ���u����"� �-�+� �%�)%��������� ��� �����!��.�&-� ��� ������������ ��� ���� ���� ��� (�(� ��"�+���-� (���� ���� �+���� ����������(�+��"���(��������-���powiedzeniem „��+L���1����� ���������� ��%�<��!(5�����.+ ������1 ��1��!������1���+������(-�(��������& �������(����"����!-�wypowia-da�K��+L���1������������2� �!(����%�� ���������+5��� �5�����1��-�" ����"��5��.����-� ���(�!(�� ��&� ����& ���� ���5����� �� ���������(5� !+������(� ���1�� 6� K��+L��1���K��L%�,�"�� ��������&"�������"���+����(5�����+ ���-������ ���� �"���1" �������������(&�� !�����-�+�� �� (������1 �-� ������� (�����������1��� ���(�� ��&"�&+���(���-� ������(���� �� ����& �iwszy. Przez „tak” wobec K��L� �������+� �� ��.�!(���������K(�L��������� ��������������� ��+�����1������������K(�L��������"���1���"��������/�K��+L%�H2� ���(��� !������(�����+�������� ����-���������� ������%�������+-��1����/�"�� ��1!(��������K��+L%�3� �������1�����������5��������� ���(5��%�������+�������������K(�L�" ��(5/���������2� ���(������.�����1��!-�+�� ��"������������������K��L%�'���K��+L����1��+����(5��(�" ������.����!�(�������������(&����������������������"���1%�'��1��+��������� �������" ������� ����(!�"���� ������� �����-�1���+�� ����(����"�� ������� �������1�.��1�����+��"��������" ��������1������" ������ �������������15%������ ���������"����� ���(5������ ����������!���-�+�� �����"�� ������������5��������������.������� zostali opuszczeni przez �������� �� ���� �������� ��� ��&������� ��5-� +�� �1�������������1�(���������"����� �����%�,�"�� ��"���� ����� ����������� ����.�����!�1�����!������������"�����(5��� ��������������+��������� �(5�" ���� ��?�"���������������%����!(&�������� ���"������� ��!���/-�������� /�(�������� ���-������ /�;����1�������5-� +�� �� �� �������� ���� ����� 1��%� C������+� (�+�� �������2� �������" ����;�����������"�����������!��������������)����K��+L%�*�+��.��+����(������������������+��(����+�����!��(������������� �����-�1�������"��.

C�)%����"� -�5���'�#��-�*� ������C$$F-��%�C.F$%

Page 83: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

E#<�N'�O�;'7H-�;8�j3��7'� ���H<�7'����;���6���>k�H>H3��� ���'��H*H

���� �5�"�" ������-������K��+L����� ������������"���1��� !(��1��� swoim�1��4.����6� wówczas dopiero dar bytu prawdziwie staje���&��� ��28.

>�"!�+�!������������������������!���������������� ����"�� ����&������ ����.�����!��1������������������;����������� ����!��+� ��%�*�� �5���"������������ ��.��/��� +������ �������+!� �����&� ���� ���5� ������ ��� " ����;���� ��� )���� �1 ����"���1��?���������+!"���5�" ����� ���!��%�G���������������+������"�( ��������1��4����� (������������� ������������������!����(� �� 1��� �������(����� ���;���(%<��� /� 1��4������ (���� ��"�������5� ��� !" �����(5�5����� /�;���� �� " �+��������� ����� �� ���������� ;���� �� ��(������� )���� � ����� ����� ������ �� �� "��������� �������������!����+��������������+�29. '��������5���� ���(5�(���� �����.�� ���;������1��4������(�������1��)��!���� ���!��-���(���� ���)�������! ��;�.�+�.�!��+��(%� )��!�� (�+������;���� (���� "� ��� ��-� +�� ����+����(� ����������(���� ������1��4������(������"�����������@<��CA-#F.F$D-���+������(���� �������. ������3����������1��4�����������!(����&�����+��������������+�%�)��!�����������������������1���@)�E-FCR�9F-9A-�C9-�C#-�CED-��1������ /�'(����������� ����� ��.�����&��������-�+�� ������!(5��������"������(5���(�������� ��-��1�(�!(5��(�;������������+�-�1&�5�����"�������������� ����������(�(����(����� ��30.

=&=&�N�+ 2��Q�2 * P�"���3�,4�*��A���.���3�,4�A7�L���6�

Jednym z problemów� ���5����ch z ujmowaniem istoty����� ��� jest relacja���� ���1��4������������ �������������1��. W rozumieniu samej natury ���� �����.��� ����&���( ����"������!�+����(5�����"�������1������� ���������&�+!�K" ������.����L����� ��%�*����5�+!�������"�����(��"������-�����������+����/�����������.1��������� postawa afirmacji samego siebie ma���� �+�� ��������������������5�+!������(������" ��������������������� ��Q�� ����(���� �� ��(�?�+����!��������+����-������� /�"��������������/� ���1�(����/� ����"����������� ���"od warunkiem-����2� ���(������������1����������(����&�������+���������"�5���������&��� samym��1��-�����1��!(������1��+�������"������!����2� ���(��������(��� �� ���������� ���� ���������� ��� ���������� ������� ����(�����;���%�*����������� /������(����.�� ����"����� ����� nie ����(� ��(�-����(���������5-�ale dla niej samej%�3�����" �������� 2�+�!-� ����� ������+��+ �������� ����� amor sui ����� �osta/� wynaturzonew kierunku egoizmu. Bóg ����������!(������������1���������jest�" �������K������5L-������2� �!(��w ten sposób ���(5�����+�?����5��1��+����5����+����� /���"����� .������&�(�+��bonum diffusivum sui –bez���� ����������� /-�+�� ��(����)���������531.

CE� )%��������� -�;�����+�� ZU�-� : >�7���� ������ ��&�A��X� �*� ���K�� ����C�>>� �*��M����-I ��1! �T; %�C$$-��%�9$9.9$#%

29 H. Rotter, Liebe, NLChM, Innsbruck-Wien 1990, s. 440; M. Machinek, ��'�#�&�S&�:���"����*�����&�Z&��&��'����, EK, t. 12, Lublin 2008, k. 1133-1134.

30 K. Rahner, art. cyt., s. 332-333; K. Rahner, H. Vorgrimler, dz. cyt., k. 236.31 K. Rahner, art. cyt., s. 323-324.

Page 84: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

84 �'3�H,�78'<;��

)%� ���"� � ���� ����-� ��� ���� ��5� �����5� (���� " ��������� �"��������� �������" �����������-� co wynika z� 2�+�!� ���� �����%�<��� /�������� (�������� ���+����(.���� ���(��5�"������5����� ��-�"������5���4 �����������+��(����� ��-� ������� �.����"������5� ������(1�����5%�������+� ! ��������(5�� ��1��� �&� " ���&, ������"��(�� ��!���/-�������������� / samego siebie������1�/���� 5����� ��������.��. M��� /�������� (����" �����"������� ���1��4�����-�1&�5��(�"������5� i "���.1��?���������� ��-�(�+5��������+��������1�������������1��%�<��� /-�+�� 5�����.���+�+����� ������� ���1��� (���� " �2� �5� �� 4 ���������� ��� 1��4�����%� Zgodniez nowotestamentalnym wezwaniem do ���� ���1��4������(�+����1���������,���.�� /��������(������� 5������+��(����� ������1��4nich%�<��� /�������������"����/2!�+�(&� ���������� ���5�+!����� �������� ��� ��+���������!�����������1������. ������(�" ��������� ��������������������"� ��&����������1�������!�1�����.�!�(�������������������� �����%�� ������������������������� gwarantuje-� ���K(�L�������+�-�+�� ��+�������(��������� /����� zostaj5���� �����%�,�"�� ����������������+�+����(5��������"� ��&��/���&����"���1���������1������� ����?%������.�5��" ��5������� ���������(� (����!����������1���������1&-���������� �����&-�+�� �������(������ ����( siebie� �� (�������������� ��. W konsekwencji n����!��� ������/�" ������ /���&�������� ��5� ������� ���1��� ������ ��5-� która� ���� ��!+�� �����%<��� ���������(� ������ ��� ��� !istycznej nie musi dzieli/�" ��"� /-� ����" �����.���-��������������������+ � ��/-�������+�?������&��������" �������������& ���-������������� !��������� ��� /��������& ����1��4�����32.

����� ������-� ��� �������������/� 1��4������ (�+� ���1��� ������� �������-� ������ /� ������� ���1��-� �2� ���(�����������1��!���(�� "����/� ����� &��������� ��1��4�����-�a t��� ����2!��������1������� �������������1��%�W �" ������ �������������� �������������(5���&�1�/������������elii: /����������������������%�����������������"��������������%������������ ��������A���*��������������������%������������� (Mk 8,35) oraz 6�%����"�#����������������������������������������#��� ���*������� ����"��� %���� ���������������� �� �������������� ������� ����*��������%����������� �������@N+�9F-CBD%����������� ���(5�����������"� ��!���&���.��������1���(�+����������� !�+!�1�����!�������)��!���@<+�E-#FD%�)%�������.�� ���(� ���(5�����"��� �ie sprzeczne " ������� �����!���&-����+������������+�������"������������1������� i jest chciany i ukochany przez Boga, a�(������(.������(��������������(������"��������/�����&����� /%�������+�������������.�������/�����-����;���+������������������������/�����-������������" �������������������� ��%������������������ ���;���(�(����"�����������������& ���-������/��&� ����& ������ (���� �!��+��� ���! ������ �� ���" �� �������� ��1���5������%)��!������5�� �� ��"� ��!� ��&� ������� ���1�� i� � �����!� ���(���� �����,� !+��!(�� ��&���� ����(� �2� ���(�� ������� ���1��-� +�� �� ������� ��&� ���!������go� " ��.+ ������������������1��%���������� /���( ���������1��-����( �����������������.

#C�)%����"� -���%����&-��%�9$$.9$%

Page 85: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

EA<�N'�O�;'7H-�;8�j3��7'� ���H<�7'����;���6���>k�H>H3��� ���'��H*H

1���������+�!���� ����������(��2� ���(������������1��-�����" ��������-�(�����"�.��1������������������+������������������1��33.

Z�"� ������&�����������1��-���+�� ym uczy Jezus nie oznacza n����&ci wobecsamego siebie-���������� ci�" ��(&�������1�����"�(����������&�����15.����-�+������+���������������1��-���������� ����+����/�1��4�����-�����"�� �2�����" ��(5/� (�+���1���������-������(����" �����+�������!���1�����!�"����������(����������(�������������������� ��%� W konsekwencji ���������" ������������ /�����������.1�����+�!���(5���&%�������+�1&�5���������5���(������5�����niepokoju. Egoizmjest skutkiem w���&� ������ ���� ���-�����+����" �1������ ��������1���������K(�L-�"�������������� ����� ����(����1���K(�L��� �����z������ �����1�������.��� ���1��%�*� ����+����+ ��������������/��� ��� �"�����������+ &�!%�*���.��� ��-��� (�+���+�� � ��!+�� ����������1��-�" ������! �����������/� ����������.1��-���!"� ����5������"��������������"������������������K(�L-����(����&����K(�L��� &���-� "rzykre i niezadowolone, rozk����� ��&��� ����5�!�"������� �� +�?���� ��&ucieczk5�" ������������15-���������� ��5 wy� ������������������15-�!�����.+5 w narkotyki lub ���� �����2� ���egoizmu%�)��������������+-�+�� ���2� �!(�����������1��������" ��������K��+L���"��������/���1���������34. ,���(����&��+-�"����������'�#������«�"���»�������"������������������������ ��������������"���� ��"�� ���*��� ���'�� ������������ �� «ja»� ���"��)tego w samym sobie,w kierunku wyzwolenia «ja»����������������������'�#�����"���"��� �" ���������*�������������������������������"��� �" ���"��������ga35.

>��5��+����� ���1��4������������ ��5�����������1���������������(�����������-������� /�����������1���(����"������5����� ���1��4�����-��������� /�1��4������(����� ��������� ��� ������� ���1��%��+� ���������+������� ��������/� ��&���"����" ��+ ����(5�����1���" ����1������ ��������� �������������1��-����"�����������. �����1���1��4���������(����&�� ��5����1�����������& �������"��������%�� ������������"��������� (���� �������� " ���� ������ /� � �������������� ���1��� +!� ;��!��1��4����!-������ ���(5������0������"��"�����������%����������������"�������������������*��%�����������#���������������������%������ieczne (J 12,25)36%�<�.�����������1���! ���������������&�������" �������� /�;������1��4�����%�W�����. ����1(�������&��&�+������������+������"��+���������"���������������"�������%������+������������ �����(�+����������"����������(������������"��������������.��������������4/���������(�������������%�����5�+���������������&��������+���

33�3�����������(��!���+����+ ���� ��!����������� ������������� �����������������1���)%���.������ �!���� �2� �!�������� „trud exodusu”. Zob. ��*� �� #���&�$����� ��[�������������������� ��������&� =�/������'��� 6��������Y����*�����������"���ISJ� ���������4���� ������, Kraków2005, s. 173.

34 J. Ratzinger, Benedikt XVI, Auf Christus schauen, s. 108-111.35 DCE 6.36 M. Machinek, art. cyt., k. 1133.

Page 86: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

86 �'3�H,�78'<;��

(������ ������������� ��-��������� /����+���������������(������"�������5�������%*� postawie����� ��� ! ������������� ��&� ���1�� �!��+�����������+�ch jej aspek-tach i istotnych relacjach. *��2� ���(��1��4�������������+��2� �!(������������.1������� �������(��K��+L���1������� ����������-�+�� ��" ��+ ����������+����!��.+����� ������������! �������������" ����������� /���1����������;���37.

<��� /�����������1�������� ����&���+�������+�������� ���1��4�����%�<��� /1��4������ " ������� +����(5���!���"�����&-� �� +�� ej� �� �������� ��� ����! ��.�zy����������� �� ����!������%��������� /��(����������� ��1��4���������� ����& ��.������(������"������������&1�+��(��&�+������������+�%�>��5����������� ��5�1��4.�����������������������������1�������(����������+����� ��5�����2� �5�������!-����(����+��������-��1������������/�1��4�����%�*� ���������� ����������+�����1��1�����������2� ����/�1��4�����-�(� ��������2� �����1������������1��%�<��� /����������1���(����"������������� !�+����! ����������������������(����������(����(�+�"����������������&�� ��+�������������1 �-������������"������&���1���5��?�1��4.��������1���"������!����� ��%�)������"�������o1����&�1��4����!���+������/�����.�5����1&� �� (�(� "����������!" ��������-� "��������1�� ��&� ���"�����&�����!��+5%<��� /�����������1������(����&���"�� ������1��" �����-�+������� !����!1�����(5.�5����(���5� ����(&-��� !������"�����&� ��!�����������!" ���������� !����%�,�."�� ��������������������/���������������� ��������!%�;������ ������ /�(�+������������������������1�/� ��!���������������"��� �����1�������(��������(����.1������ �� ��-�������������������� ������1�����"� ��&����������&� ������" ����.��(���������"��������� inny�������������� �� ��38.

>�"!�+�!���������� "� ��������!� �� �� ��(�?�+����� ��!����������� ��� ��.���!(����&����+����"�(�����1���!��+��(-���+�� �(�"�� ���� �&��������������"�.���������(��������������������1-���(������������ /-�+�� ��"���������� �+�� ���&.1�+�� ���1���%� *� +����+����(�� ���� /� (���� !(������� (�+�� ����(�-� �� +�� �(" ��������&����(��� ���1 ��������+!(����1 ���������������1%�)�������"�" �������������������������+�! �����������������������1��-����+��������&�(�+���������+-�� ��������"���!����"���� ��-�1��"�����?�������pokoju ����&� �����%�<��� /��+���������� �������1&���(�(���(��&1����" ��������-����������(������������ ����.���(�-� ����(�����( ���� /����1�-��� �(�(�1 �+�����������������!�������������1&%P��������1�����������+�� ���5����� �� (��������������5� �� !+�! 5� �" ������� ��&������� ��-�+�� �����"���1������ ���������(��&1������ �������! &����1�39.����.��+����(5� ��+����� ��!������� ����������� ��� (���� ���� ��������%�*�(����-���� (�.���5���� ���5�"�����5� �� ��������������������+�����;���� �� 1��4������ (������.�� /%� <��� /� (���� (����5� "�����5� �����5� �� ���-� +��� (���� ���1�� �� ��� ��15

#�=%������ -�� �%����&-��%�FFC%38 �����, s. 443-444; Deutsche Bischofskonferenz, dz. cyt., s. 62.39 W. Polak, [�������7���� ���&������*������������ %�������ralnego, Gniezno 1997, s. 77;

J. Nagórny, art. cyt., s. 165-167.

Page 87: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

E<�N'�O�;'7H-�;8�j3��7'� ���H<�7'����;���6���>k�H>H3��� ���'��H*H

" �����!(�%�<��� /�(����"�����5�������5-�"��������[…]������������"������������"���������*�������)� %��������"����������%��������"��������"���������� %������������>��������"��#����"������� &� […] �����������"�����������%���'��#���������'������#�����������������������������������"����'�#�40.

*����5�+!���"����������!�������"�(�������&�" �1����1������ ������ �������� ��, która nie pol������"�� ������ �&��������1���!��1�� ������-����������-�1�������!��1�� �����/%�*�(� ���(5���&�+�����&�+ard. J. Ratzinger s���� .����0� K��� �����������)��������'�#�������� �����'�#������������� �)����������'�#���������)��*�������������� ��H��������������������%��� *�������� ��&�����*�� �� "�� ��'������� ����*��� ��� ��'����"� �� ���'� ��)� ���������)%��� �� ������������������)��� ���'������������������� *��*��H�������%�������*��������������� ������&��������'� ������� ������%� � ������� "����� ���"���������� �� �������������������������"�����#� � �������"�����*�������� ��H����������&�4������������������� ����������&�$'�#�������������#�����' �������*����������*���������"����*���������������������������������)�����"��#��"��������"���������*����'�������� �����"�������"���������� ��������*���'�����"��#��"��������*���������������H������'�#���������H�*�����������)�� ��������������41.

>�"!�+�!���������������������������������5� ��(5����� ���������(�(�����1 ����"���1��?��������;���%��+� ���������+������������ �����" ����;������� J����1 �����"���1��?����-���+!"�����" ����� ���!�����"������������������������.���"��������"�� ��/��������������1���oczami�;������������/�����������1���(�+�)�������� ���������������� ��%�<��� /��������(����!�������� w ���� ������� ��������� ��?%�<��� /�������������5���������5�� ��+�������1���(�������5������� �.������(5�����������1������������������ ���;����������������("�����(������� �.�������� ���������(� (���� !+�� !�+������� ����(� ���������(�� ���;���%�*�+����.+����(�� �� ���� ��5� �����5� ��5��� ��&� ������ 1������ ������ ��� �� ���(5��� ��&�������� ������ �������(���������������!������� ������?���" ��������&����� ��;���� �� 1��4�����%�I� �5� ��(� ������ ��������1�/� �������� ������ ��� ������� ������1 �������� ���!1������������������� �� ��%�)���������������K��� ������L���.��������1��-�����������������!���� ��(5-��������� ��5�;������1��4������������(��������������(������(��2�� �42.

�������5����� ���������(� (�������� /�;��������������+�-�+�� ��+�����+��.������������+�� ��+-� (�+1����� �����������1���� nikogo �������"�������%�*�� �! ����������������+���-����(�������������" ����;������(����+�� ���)����������-(�������������� ����������5�+!���������� ��������(����&�������������!��������.��������� ��� ������� ���1��%�������+����������/� ���1��-� 1��;��� ������!(�%>����� ���;��������������+�� �������&����� /�����������1��%�>�" ������������.

F$��%�*�(����-���'�#������������������#�-�8!1����9:EB-��%�FC.F#%41 ��*���#���, s. 176-177.42 M. Machinek, art. cyt., k. 1133.

Page 88: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

88 �'3�H,�78'<;��

�� ��� ������� ���1��� (���� !1���������� ���1��� � ���������� /� ������� ���1��� �� "�.�� ��� ��15%� G1���������� ������� ���1��� "������ ��� ��������!� ���1��������(���;���-���������� /�����������1���1��!(��������������!���1��������+��(������. ��� �� �� �!����!����� ��-� +�� 5�;����1�� ���� �������+�%�<��� /� ������� ���1��1��!(�������� �������-�����������+�(���������+����;���m, który o1�� ��������.�� ��5%�,��+����5�������5����� /-��������+����+����������1����1 ���;���-�+��. ��(�������� ��543.

Z��� ����������1���!(&���� �(����+������ ��� samego siebie ����+�(5� ����.��&� ���(������+��+����&����1 ����������������-�" �����������������1�������.���� ��5����"� ��&�����-�"��5����������������� ��5%�;���+������!�(�������� ���.���-� ���" ������������ /�������� ��&���� (�(�"������!������(�� K(�L%�*� � ����(��� �� ��(�?�+��(���"������� ���!�!���������������� �����"� ��&������%�3���.������ + ���+�� ������-� ������������ ��3����������,���+�����-� ��� podstaw5� ����"� ��&�����������1�/����1� /��!1�z��� � /%�I �!������ ���������� �� ��(�?�+��������� ���� ��� " �������� ���������-� "�������� ����(� ���� ��� (�+�� !��!������5����� (���� �� ���-� ������ !��������������/���+ ���� �� ��� �� ��������������1��%���%����������H+���!�������5����!����H �������������!����������5�+!���� ��� ������� ���1��� �� ���! ���5� ��+�����(5� �������+�� ��� ���������������� ����& ���� �� ���� ����(� ���! ����(����� ��� ������� ���1��� !������ ��� " ������&���� !��+����� ������;������1��4�����%�����1�������� /� ��!������%�I ����(�+�! ������������������+������ ��(��������(������� ������� ���� ����2� ���(������.����������� ������&� ������1�������� (�+���� !��+�����������&�� !���(����1��%S�!���� "����������������� "����� ���(5-� ��� 1��� ����(!�������(� ���1�� �� � ��+�������� ��(&�������(����1���������+�����(������������������ /���&����!(5��������.��������1-����������������5�" ������&��"���2��������2� ��!� ��������������.1���@��! ���-�"�������D%������(�����������1���������� ��(��������(����1���5�������+���+!�+�������������"����-�������+����(5�"������������ ����czenie byciaukochanym44.

3��� ������� ��"�����/-� ��� ��������� ���������� ���� ��� (���� ���(���� /%<%�3���������� ���(5��!���&����������"�+�-��� ���������� ��2�������(����. ��������� ��%���� �������������(������"�����4�� !������������&����+�����������" �������1&�+����(5�5�" ��������2�+�� ���������� �� ����(�������&%����������(�� !������(������ ��������(���� ��%�, !������"���?����(���� ��������� �+�� "����������������(�������� ��"��������������!����1��+����(5��(�" �������1&�+�.����5%�'��1��+����(5����" ������������1&�+�����5�(�+5 ����5����&%�������(����� ������(����&������(��1�������"�������(�+���� �������������K(�L-��� ����������1��+����(5��(������(���"�����������1&�+�����5%�����(��� �����!�����5����

F#�=%�>�1���+�-���'�#���� �)�� �"�&����>&�6���>�����������-��0���'�#��H��'�����#��H��'����#�&:" ����������������"����"� �����-��%�<� �������@ ��%D-�'"����C$$-��%�##.#F%

44 K. Hilpert, art. cyt., s. 614-615.

Page 89: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

E:<�N'�O�;'7H-�;8�j3��7'� ���H<�7'����;���6���>k�H>H3��� ���'��H*H

(������������ ��������" ����K��L�" �(�+�!�(����������5����;� ��������!�� ������ !����!� �����(�� " ����?� " ��(&��%������� �!� �� ���"���(&� �!�����(� � ������(��� ��� ��5� ��"�����4� �����5� ���"� !(5��(�����%�'��������������"������(��.�� ���(�������!��(�-���+�� �(�!+�������" ������������(��� ����!���+������������.1��+����(5��(����� ������&�+!����(����5����5�������(5-�+�� ����5�+�� �����%������+����� ��� ���1�� +������(� ���(�� ��&� ����(� ���1��� ��� ���1�� +����(5��(%*��������������+������!!(����&��1�������� ��45.

...<��� /�(����" �����������+���"�����5��2� ���(��������������(������ �������

;���-�1��4������ �� ���1��� ������%���/�"����������� �����1���;���-�1��4����������1����������"��������"���2������2� ����� ��!-� ��� ��� � ��� ����(����������?"������!����� ��� �5� ��� ��15� �� ��� ���5����� �� �5� " ��(������ (����(� �� (�����(�����(�(������������� ��%�<��� /�(�+��"���������1���;���-�1��4�����������1�����.�����"������� ������������ ���1���5�������� �����������������(����przedmio-tem przykazania-�+�� ������(����(����+��� �!�������������+����������5� ���1�.��5�+���-���������+��������(����! ������ ���� ���(����+����+����(5����� ���(�+��� !%����!������� �����������5�+!�"����������� �����1���;���-�1��4�����������.1����������� ������ ����� ��!����������� ���(�+��" ��+������-�+�� �����5����(����z�!" ��������� ���"���������� �+�� �����/���"���������sposoby prezen-tacji ���� ���������������� ����(�� ���1�/�"������5�" �� �������(5�����������!��������������"����������� ��������������������!.

��������������

�����*D1��R�5*���D� �2���7A*�7��A��"���A��� �2�F.7� �6

Liebe ist ein vieldeutiges Wort: Sie bedeutet allgemein ein gegenseitiges inniges Verhältniszweier Subjekte mit gegenseitigem Anspruch und ist auf die Unendlichkeit gerichtet. Die Liebe alsErfahrung und moralisches Sollen kann verschiedene Typen von Beziehungen zwischen denMenschen betreffen: Eheleute, Eltern und Kinder oder Freunde. In der christlichen Tradition sindGottes-, Nächsten- und Selbstliebe ein spezifischer Typ der Liebe schlechthin. Sie ist Hauptelementder christlichen Botschaft und Gegenstand des Hauptgebotes. Liebe zu Gott, zum Nächsten und zusich selbst ist also eine wichtige moralische Pflicht und eine fundamentale Haltung des Menschen.Der Gegenstand der vorliegenden Überlegungen ist die Darstellung des Wesens der Liebe als Gebotund als Grundhaltung des Menschen. Der Ausgangspunkt sind Bemerkungen über das Verständnisder Liebe als Gebot. Mit dem Gebot der Liebe zu Gott, zum Nächsten und zu sich selbst sindGrundhaltungen verbunden, die sich gegenseitig durchdringen. In der vorliegenden Abhandlunggeht es nicht darum, die konkreten Aspekte der Liebe in diesen Bereichen darzustellen, sondern

FA�<%�3l��������-� J������'�#��-�>��+�#B@9:EFD-�� �99.9C-��%�9B9$.9B99%

Page 90: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

90 �'3�H,�78'<;��

darum, den Zusammenhang zwischen der Liebeshaltung zu Gott, dem Nächsten und sich selbstaufgrund der modernen theologischen Literatur zu erwägen. Liebe bedeutet vor allem Bejahung,aber auch Gebot, das jedoch dem Menschen nicht als eine äußere Pflicht auferlegt wird, sondernvom Wesen der Liebe als Gabe verstanden werden muss. Der Mensch darf sich zuerst als geliebtund dann als zur Liebe Berufener wissen. Kraft der geschenkten Liebe ist es möglich die Liebe denanderen zu schenken. Ein solches Verständnis der Liebe soll nicht nur die modernen Handbücherder Moraltheologie kennzeichnen, sondern auch die Grundlage für Erziehungsprogramme werden.

��57S**�7-�+��8��1�-�8��1����1��-�=���!��-�8��1������7�1�

�3�-.�@7 ���-����� /-�" ��+����������� ��-�"������-����� /�(�+����

Page 91: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

:9<�N'�O�;'7H-�;8�j3��7'� ���H<�7'����;���6���>k�H>H3��� ���'��H*H

���������������#�(F�+*���$�2�)/!���� �0 �F/*�

!�3�#>���(F(A�+3$!

7��+�7�6�/�B�/.@��L+G23��)�*�.-���+.7�B�5

��7�6�� *�% 7��.*�.��� +����8���+.7����� 2�*

3���!������5�"���� ��-����+!��� �����(���" ��������1���������(�+ ����%����+ ����� ����+�� ���� ���+�� �� �������(�� ��+!�� �����(����-� +�� �� �"����(5� ��� ���� ������ �����-� 15�4��� ������ ��� �(5� ��&� ��� �� �����������������/-� ���� ��+����1 �+!� �� ��(������"���5��?������� ���+!��������������������� �����%����.�������������������� �����(���������"�������������5���������!���������+!����-���������" ���������&����+������������� ������%�,������� tym bardziej � ��1����+�.����/���� ����5��5���� /���&����������������1��� ���R��������+���������+���.�������(&-� ���� ��+������(�����" ����+����� ��&� ������+����%�>� (����(� �� ���� bo-wiem ������ ��������� (���� ����������� !�+�������&"����" ���������� +!��!-����� !���(�6�!��������+!�����"�������������4/����(��" ����!������������!�����.�������/� konkretnymi postawami moralnymi.

Niestety, niekiedy przesa����� (���� "��+ � ����� ���� �1���5��+� !�����!��+!����-��� �" ������������������� ������&�!��gi na jego moralne konsekwen-cje%�*���(����&-������" �+������!��"���� �+��(���5����(���������&+�����+�����"��������"��������������!���������������" ����przykazania k� ���������(�+1����.+�������&-����samo ��"����������1���5�+!����(�+���!������������������!(����.1 ��, „cnotliwym”�������%�'����� ������+���!�������������������(�%�8!�����-+�� ���!���������5��� ������ ������+!���������� ��&���� �� �!��� ��&� " ������-� �����!����tnictwo nie ma dla nich �����������������-� bo ���������� ���� ��"�����R"�������������-�+�� ��������"�����(5� ��+���������� ��������5��������� ��-������.+����� przeciwnie – nawet bardziej „cnotliwi”.� ��� ������ ������� ���� � ��1�!����������/� �� +!����-� 1�� ���5��5/� ���+����� /� �+ � ���5� " ���� �����Q� ��-����(�+���������-�+!��������1�/�4 ����������Q

� ������ ��������:;����<1� =>>?

Page 92: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

92 �H,�G�>�>H,k�'*�>

4&� B������������� %�����������������������������

���������5� ��5� +!��!� �����(����� (���� " ��"��������� �� !�1��������� �1��.���������� ��?1. Jest to miejsce, gdzie ;����1(��������(5��1����5����-�������.���+����������������( /�������&����(�����%���/��������+�������� �������/�1���� ���;������ +���������(��!� �� ������-� ��� +!��� �������� !" ������(��������(���� ��+����� �"��+����%�>��������� ���� �� �� ��(�������� ������ ������ ���! .�����������������(����������(�����������-�������"���1�������������-������ �����.�����-�������� w nich Chrystus przez swojego Ducha2.

G��������+!����� (������&����("�� ���� !�+������"�������"�����������. ������-� �� " �����������+������ 5-� ������(5� ������ ��5%�������� �+�����(5� ����.���+���������5������ ����(�� ��;������"�" ���� �"��(����� ���%�������+-� +�� �" ������� &�"����(��;���-�!2��<!�������+!(�����3�����������(�"����-���������. �������(��<!����1���(�+���� -���!(����&����(�+��K" ���������L��������������<!����� �� ��� �������7��" �����������&-� �2�� &� �� ����� 2� ���+!��!3%�H!���������+!�������(������������������1������ �-��������������� ��%�)�������������-� ���.�������������"����� oraz miejscem ich aktualizacji4.

� ����&"!(5�� ��� �" ��������� +!��!-� �������+���� ������� /-� ��� ���(�!(���&�������&�!�sacrum%���� ������� /� �����������"���!����+�������� �� (�+��.�� � " ������������ ��&� ��� ��+����� �"��+����%�����5�+���� ��+���!�" ��������.��!���������!��/��+ � ������1 �&��-����&+��+�� ������1��������&������� /�!���.�����(5�5��1����������&���� ������ ��&����5. Ta prymitywna koncepcja ������ �� ��!�lnej �����(�� �� ������� "���&1����� " ���� �������� ��&+���(� ����� �������� �����%�������� ������������ �����!(5� �� ������ ��� 15�4� ��������� ��-� �� ��� ��ty��������6�!" �����(5��!1���������+���������2�� �%

*�� �����" ��������������� �" ���������+!��!���+��!(�� ��&���&��"�" ���+��+ ����������-�+�� ��������(5���� �+�� !��"� ���������-�����" ��(�!(5�2� �&

1 Por. T. Zadykowicz, / �������#����?�"�, w: 6���4���'�JJ&�A���"���������� ���������������*�-� ��%�)%�3��� ��-��%�)�����-�������C$$A-��%�CC%��� %���+��0��%�)�����-�J�����"�������"�#������H� #��)������� ���������, w: 4���"������� "�#������� �������&� 4����'����� �������� /�#���'�, red.J. Nagórny, J. Gocko, Lublin 2001, s. 115-118; Z. Wit, Kult i modlitwa, w: /��������/�#���'�/�����"��*�&�$�����������-� ��%�<%��!���+�-��%��!���+�-�8!1����9::A-��%�9#B%

2��� %�)�����������-�List apostolski «Vicesimus quintus annus», n. 7.3�*� ��������%��%�2� �!���K��,!��!���" ������L�@)�F-C#D-�+�� 5�)��!���+ � ��������&�" �����.

�����+!��!%��� %�)%��!���������-�Kult Boga Ojca w Duchu i prawdzie (J 4, 23), w: J���4���'�JJ&����� ����S�P�>������&���"����"��������-�H%8%����2 �?�+� (red.), Lublin 1994, s. 156.

4 ,��� �%������������ /�����;���-�+�� 5��+ � ���������� �����(�� ���(���� �������������� �-�������� ������ ��0� religio est quaedam protestatio fidei, spei et caritatis (Summa Theologica II/II,q. 101, a. 3, ad 1). 3���������������+���+!��!���"����(5��" ���������� ���;���0�quod homo tradetseipsum Deo ad aliqua opera divini cultus, hoc immediate pertinet ad religionem, mediate autemod caritatem, quae est religionis principium (Summa Theologica II/II, q. 82, a. 2, ad 1).

5 Por. L. Szabó, Czysty, w: '����"� ����*��� ���������, X. Leon-Dufour (red.)-� �����?� 9::F-�%�9:FR��%�N���-�7����#��" ������, w: Encyklopedia Katolicka, t. 3, kol. 938.

Page 93: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

:#�G8����8�7�)3k� )H�'�j�a,N'��'��H*�<'�H83k=

��������"�������+����(5�������&���� ���%������� /��� ���5%��������� 5-�������(5������ ��5�������" ����������!����������5� ��&���� ����"�������pokory��� �.��(5��� ��&� ��+�� w pokucie%� ������ ���� ��������� �%-� ���/� ��+��� "���( ���� (����1����� ��+���"���� �������1�1��(���%�*� ����� ����+����+ ������ ���/�!���&������ �������������5����%�K���! ��&���( ���L%�*���(����! ����+�"����������������.����" ��" ������/� ������� „rachunek� �!������L�������5������� ��5����-� �1��!�����������������������-�(�+����� !�+��"��������"����/-�1���������������!����/;���6. Szczególnie wymownym jest zapis takiej celebracji liturgicznej zamiesz-czony w Psalmie 24: /����������*��)�4�����"����������6�*��#��)���������� L�7�'����"��� �)"��������"�������� �� �� ������� ���� �� "���� ���� �"'���'� ����� ����" ������#�����������������)*�'�>�'szywie�@��%�#.FD%�����1�5��� ���� ���������9A0�/���)�������������'��������������" �4������"���������"������������� #��)���*����L������"�������)� ��������"���������'����������������������������)������������� ��������� �������������������)��"���U�����"����������������@���� ������'�*�������� ���%������ ���������U�"���'����?�)� ��%�����*�����*����*������������ ����*���"����)�����4���U�����"����������������������)�*�'���������� �������"���U�����"�����������������������)������������)�����������)� ����" ���� �������� ��������� &�/�� �"� ���)� ���� ��*��� ��)� ���� ���������(ww. 1-5). A1�� " ����5"�/� ��� �" ��������� +!��!� �������+��!�����&�� �"����/"������� !�+� o charakterze etycznym7%�����1������4��&+���(5� ��+��������)��!��-�+�� ��������-�1���2�� &��+�����5�;��!�"�" �����/�"�(�����������1��4.���� @"� %�<�� A-C#.CFD%����+��������!������������������1 ��(����1&����� " ��.������ aktem kultu.

G��������+!����-�+�� ��(�����������"����������(�������;����" ������� &-�����" �������/���&������&1������� ��!������ tej tajemnicy8. ��+���&��"����.��-�+�� ��" �����5����+!��!-��� ������+!�+!������������5�i powinny �� �.���/%��ult jako spotkanie z Bogiem stanowi bowiem �������4 ������1�� ���.�������+5%���!��������&����5�����&���������������������" �� ���������4 ������i pomocami%�������+-���������������+ ��������-� ������� �������(����&�"��.��������1�� ������%� )����+��� ���������� ����� ��!���/� (�+�� ���+�����(� ��.�� �����(�%�'1�� �������" ����;��������K�+��!(�L��������+�����������������.��%� �������� ����(� "���5� ������� / oraz 6� !����(5�� terminologii� �%��������6�zapewnia ����� /-�"���� /��� ��� / w " ��������!��������� �������1 ���9.

B�>�"�������+��(����! �����5����+�� ��"������@"� %����9AR�CFR�A$R�E9D%7 Por. J. Nagórny, Etyka Przymierza Starego Testamentu. Próba ustalenia zasadniczej proble-

matyki moralnej, Lublin 2009, s. 116-117.8��� %�)�����������-�Adhortacja apostolska «Catechesi tradendae», n. 54. �� %���+��0��%�<�,�.

����-�The Making of Disciples. Tasks of Moral Theology, Dublin 1982, s. 49.9 Por. Summa Theologica II-II, q. 3, a. 2; /��������/�#���'��/�����"��*���n. 1804.

Page 94: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

94 �H,�G�>�>H,k�'*�>

� �+��+�������(�������-�����������������+����������1����/���&����;����"�." ����+!��10.�������"�+��" ����������������" ���������+!��!-�(�+�������������!�����!������-�1����������������������� ����(����������%�3���!� �����������������(� �+�!���� ��� ��+��� ������(%� W naszych czasach – pisze Benedykt XVI –������������ �%�������� �� ��� �������� " � ����� "���� ����������� ����*���������� ���� *����� �� ���������� �'�"���� �������� ����������� ��� ������������ "��������#������������'�������%������������*��������������������"������������/�� ���11. Z�* �������#�������#���*����� 6�" ���� �������"����6��������������������������'��������������%������������ ���'�#�������*����*�12.�3��!����� ��&�� �5�"���� ��-� ��� ��� ���� ��"�+�� ���5�+!� ������ �� ������� �� ������+!���������� ��1���� ���/�!���&���+������ %�*�����(���� ��������1��� /�����.����������� ����� �+�����" ���������+!��!13.�>������&�!������&����"������.��������!�!�����!���+!�������������� ��1��!+�����/�(����znaczenie i ��(��&1���"�������14. )����+����ie ������" �������"����5/�konsekwencji normatywnych,ukrytych w samym kulcie �����?��������������!������.

�&������ %�������%������������������������������

G��������+!�������(��������� /�" ������������ ��?-� +�� �� ���(5�!� ������"��������������� ������%����"�����������������5��/����� ����� ��+���+������.�����?� czy �������������-�+�� ���������" �+��+���/-� ������ ����(����5� ���� ��;���15.�,����� �� ��(�����+5� ��&�"����5�" ���� wszystkim sakramenty. To w nich� ���!��(������������1��������������� �����%�S5� one uobecnieniem Jego mi-steriumR� ���������� )���� ��� ��� �� ��� ������������%�G�������������� ������.��� �!����1���5�!(������� ����������������!, ������������������-������ ����.

10��� %�)�����������-� Katecheza: 6�� ��7���� ������"�� ���/�#���'���������������#��)�#��(23.07.1988), n. 2.

11 Por. Benedykt XVI, Adhortacja apostolska «Sacramentum caritatis», n. 20. �� %���+��0�)����������-� Adhortacja apostolska «Reconciliatio et paenitentia», n. 18; /��������/�#���'��/������"��*�, n. 1385.

12 Por. Benedykt XVI, Adhortacja apostolska «Sacramentum caritatis», n. 20.13� ��+��� �������������� �� " �2��(������� !(&���� ��+ ������������ 1���� ����5� ��� �+�� �������5

"�� �����+��(�+����"�(������������� ����(%�,�� ����������(���� ���������"�+���������" ��(&���" ���" ����+���������-����/�"�(�������&���� ��+�����"!1��+��(���� ������������� ������%��� %�H%���.+���+�-�=������ �������"��'��"�&� �"����ntologia moralna, cz. 1, Tarnów 1995, s. 20-63.

14 Por. P. Góralczyk, =�* ������������� ��#����������� ����*����*��� „Communio” 15(1995)nr 1, s. 60-72; A. Marcol, 4���"������� #��)������ ����������� „Studia Theologica Varsaviensia”30(1992) nr 2, s. 5; H.J. Sobeczko, �����*�������*�������������������������������*��#��)���������w: :��������������P�����&�/��)*������"��������"������/��)�� �4��>��������:������ �����������P. Morciniec (red.), Opole 1996, s. 735-736.

15 Por. Papieska Komisja Biblijna, ����������������#�&����������"�����������)��������������#����?�"��*�� n. 4.

Page 95: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

:A�G8����8�7�)3k� )H�'�j�a,N'��'��H*�<'�H83k=

��� ��&�" ������� &16. G����������+ ������������ zatem ��!��/� ���!-� aby ludzieobumarli dla grzechu a upodobnieni do Chrystusa � %�����%����dla siebie, lecz dlaT�*���"����������� ���'� �� �����������' (2 Kor 5,15). *������������ �5����4 ��������� ������� ����� �� ��(�?�+�����"���&"������17.

Darem i owocem sakramentów jest z����� /���;�����. )������� ���� �����.���� /�(���������������"������ ��5-�+�� 5���+ �������"���� ��(5������ �������.���+����� �5����-� by (5� ! ����������������"���(��������� �����(���-���1�. ���-�(�+������+��!(�-�w "����������������������������������������. Naska-�+�� ������� K�����L� ������ �� �� ��(�?�+��-� (���� ���+5� )��!��� � ���!��� !�� ��������� �������������-�+�� ��������!�����������+ ���������������,!����G ��&��.�����%�����1����K�����" ���L-�+�� ��"�������1�/������� �� ��(������� �����+�.���� �� 4 ������������"���&"������-� �����(���"������" ���� ��+ ���������K������ ��L. Jest to prawo mi�� ������;����� ���1 ���-�+�� �������(������ ��" ����!������ /�;��������������+�-��� ����5���" ��+������5�" ������+ ������18.

��������� ���� Boga, manifestowana �� ��������� w kulcie, zak����� zatem+�������� /� ��"��������� "������� ��1���5��?%� >�1���5������ ��� 6� (�+� (!���"��������6� ������5� ���� ���+�� �������" �+��+� �� ������ ��� ��+ ������19-� �����+���"�����-� +�� ����(5� 1�/ swoisty��" ����!�������!�����!��� tych ������. �����. )������ zatem +!��� ��!�����&1����!�"������!� �� �� ���������!� tajemnicyBoga, to powinien ��!��/� ��+���"������!� )����������?20. Dlatego jest on ������+�����(�����!����1�����-����&+���������-�1�������-�������+������(����, gdzieprzypomi�����&���1���5����� moralne.

�!�������������� �4������� �������������%���" ����" ��"����������� ��������-�"�" ����!+����������� ���� �������"������������+�� ���/�"���&"���.�����!�������+��%�*������������(������������5-�4 �����-���+�� ���������"����.���/��������"��"� �5�+�������!���������������(��;�������������%��!�����.���� ���(�!(�� ���(�� ���! ����� " ����!������ �� ����!� �� �����-� �� ���������

9B��� %���1� �*���+�?�+����-�/���� �������� �*���#��)���e �������� ��7������ �,���%�9$%17 �� %�)�����������-�Konstytucja apostolska «Fidei depositum». ������"�+����������+ �������.

��������� ������� ��(������ �����������(��������+������� ����������� ����(%�����1� ����(� ��������� �"��+ � ��/-������+ ��������5�4 ��������1���5��?��� ������-����������+��4 ���������+�%��� %)%�3��� ��-������*�������������������������#�������*��4�����������Lublin 2009, s. 373; F. Gre-niuk, �"�������@���'�����������?������������„Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 34(1987),s. 5-21; A. Gerken, Die sakramentalen Grundlagen christlicher Spiritualität, w: Seminar Spiritu-alität, A. Roztzetter (red.), t. 1, Zürich-Einsiedeln-Köln 1979, s. 66-69; A. Santantoni, Sacramenti,w: Nuovo Dizionario di Teologia Morale, F. Compagnoni, G. Piana, S. Privitera (red.), Milano1990, s. 1131-1132.

18��� %�)�����������-�Adhortacja apostolska «Pastores dabo vobis», n. 48.19 Ten aspekt kultu stanowi przedmiot liturgiki i prawa kanonicznego.20���+5� ��&�+!���"������(!������� ��������������%������� ���� ������+��+!��������1�������(.

��������!���������" ��+��������� ��1���5��?�� ����� ��%� Por. D.J. McCarthy, Der Gottesbundim Alten Testament, Stuttgart 1966, s. 52-54.

Page 96: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

96 �H,�G�>�>H,k�'*�>

w praktyce cnót.�)���������&���������+�����(������+�!�������������&�"��������. ������-�������+������! ���������(��������� ozwoju21.

����-�+�� �����(5�!�"���5�+!�+!��!-��5�����&"����������+!��������������(�+���1���5��������+ ����(5���"�������(����������� �����(���!�1��;��!. ����&��(-��1���5���������" ��+ ����(5�� ��������"�������+!�������(%� Dlatego �" �����.���������� ��� ��&����������" ��������/���&����" ���������������+���� �����%�!��������-��1����(5�����;���-��������������� �����-������������!���% Przeciw-nie, wymaga on konkretneg�� �������������� ��� ����� ������� �� �������� 4 ������ ���������� ���-�(�+����5�! !���������������"� �����!���������(������ ������. ����(����������;����22.

Kult, który zawiera wezwanie do praktyki cnót, nadaje zarazem tym cnotomcharakter sakralny%�*� ������+!� +!���cznym bowiem ���+!(5� ���� �"��(���5 ���&%�3�����!�5�(!�����5�������������+�������!���&��������+�-������5�!������.����� �"��(����(� ����(�� ���;���%��!��� ������! ��&��� ��-� ��� ������� ��1��� (�����1 �%�����-�+�� ���� ������+!�+!������������(5� ��&� ���5�+�������������. ������ ��1 ���-� !�������(5� �������+�-� 1�� �������� ��� �(����������� �� ���� ��5;��523.

Pycia +!���������-���������������+ �����������, �����������" ������/�(�.������ ��� �1�� !� ����� �� ��!������� ������. Kult jest �� ����� ��� �-� ������������� ��. Z drugiej strony, ����(��������������+����������������������!��� ��. ��(�?�+���"�1!������(����" ��� kult%�<��na ��&������� ���/-������!(&��!�+���.���+��� kult z��(�!(���������! �����" ����!�������� ��+�������������� �� ��(�?.�+����. Jest on niejako zarzewie��"������ ��-� "��������+�����" ��"�����������+���;���� ��"����"�� ��1&������������� �������������;��!24.

'��1�����" ����� ��-�! ��&�����-�" �����������-�" ��1�����������������+�-(�+�����+��!(����&����"��+���!���+ �����������(�����������+����������;���-����������� ��+��� �������������� �!��+����� "������!%���� �������������� �� � ��������1�/��" ������������" ��������������&������������" ��(&����K ������ ��&.��(”, która jest „konieczna do zbawienia”, ale " ��(�!(�� "����/� ���!�������������������"�" ����"������� �������������� ��������� ��&��1�������, ������(�.���5�" ������+ �����.

21 Por. J. Nagórny, �������������#��)�������� „Roczniki Teologiczne” 49(2002) z. 3, s. 95;A. Derdziuk, Aretologia konsekrowana czyli cnoty zakonne, Kraków 2003, s. 22; M. O’Keefe, A��"����� �����#�, Kraków 1998, s. 115.

22 Por. Benedykt XVI, Adhortacja apostolska «Sacramentum caritatis», n. 82.23 Por. /��������/�#���'��/�����"��*�, n. 1804.24 Por. I. Mroczkowski, a���'�� �������#������������, w: 4���"������� "�#������� �������…,

s. 73.

Page 97: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

:�G8����8�7�)3k� )H�'�j�a,N'��'��H*�<'�H83k=

8&� B������������� %�����������������������6��������

�!��� �����(���(�������+�����"��� �������(�������(�+��(�����������!��1���5�.+��� �������+����� �5����-� �� �������� ���+�� (�+�� �"� ���-� !���������-� 4 �������+�-�����-� ����%������������������������� �������+���������� ��� +!�������"����������/���� �+�� � ��"���� �(��-�����&���������/���"�����4�;��!����)��������1(�������25%���� ��"�����4����� "������� (����+��� ������/� ��&����5�������� ������� +!��!-� ���� ��� ���/� ����� �����%� � ���� �"������ �� �� ��� �������+�!���������5�������+!�����"������� ���/� ��&�� �����+����� �� 4 ������������"�.��&"������26%��!������������&����������������� �+�� ����� ��������" ����������&����" �+��+����������������� ��������"���1!������27%�G��������������+!����"���5��� ��� ��15� "������ ��%� ��-� ��� (���� � � ��5� �"��+����� �� ;������ "�������� ���/���&�����&"������"���(��������������(���-���1� ���-�"���������������.�������28.

� �+��+������� (����+����+����(5�!�����!���+!����%��!���"��������1�/� ���-���������, rozwija ��! ��&���cnoty. ���������1�/����(��������"���1���wyzna-nia���� ����(������� �����&���� &�1!����/. ;&�5������������� ��-�powinien by/(������� ����(�(���+��5-����������/ do niej.�G������������!�+!���������powi-nien ��&��1�/ ������5����"� ��(5����" �+��+������%�������"� ��(��(����+�(�������� ��&��(��������+��" ��"�������������� ��!������!������������������������������?%��!���(�+�����(�����"��+�������;������(������+������(������1�� ���.�����������% ,�"�� �� ��+��+!��-�+�� �� (����4 ������"�������� ������,�����!�!(���������� �!�����������%� 3��������� +!��-� ��� +�� ��� ���� ��5� "��������� �����������!���/����1���� �� �����29%�*����������(����&����(����������� !������- ��+����������5���&������������������-������+����������� ���+�� ��!����-� ele-mentem kultury, przyzwyczajeniem ����� &�������5%

Przed takim kultem przestrzegali prorocy. Przez Izajasza Bóg mówi: 7������������������������>���� ;D<�K��������������������� ����������������"��*��%��'��������� %���#�������������������������?��L�4�����?���� �"'���������������>���!�;D<�K�������*������������)����������)���������������&�7������#������������%�������������6���������' ����� (1,11-15). >� ���+��!(5������ !�+�� " ���������� +!��! zaleca:�5�������� ��)�� ���#��� ��@���!�8� ?���� �'�

25 Por. M. Biskup, 7����#����?�"�� ����� #��)������������������ w: (���������*�� �� ��'����"�&/��)*������"����" ������"�&����>&���&����&�6����/�����"��*���J. Orzeszyna (red.), Kraków 2000,s. 215.

26��� %�)�����������-�Adhortacja apostolska «Pastores dabo vobis», n. 48.27 Por. S. Consoli, Religione e morale, w: Nuovo Dizionario di Teologia Morale…, s. 1096;

T. Zadykowicz, / �������#����?�"�J, s. 277.28��� %�)�����������-�Encyklika «Veritatis splendor», n. 88-89.29 Por. J. Nagórny, Etyka przymierza Starego Testamentu…, s. 115; T. Zadykowicz, / ��������

#����?�"�J, s. 278.

Page 98: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

98 �H,�G�>�>H,k�'*�>

����"��������������������������� !�4�����?������������'�!�=��������������)�������� (1,16-17). Podobnie pytanie Micheasza: =������ ���)�������4���������"'���)���)���* �����"��� L�7������)��������������>������'�������������)����� ��������L�7���4��� ��)� ��������� �������� ������������������� ���"�������L�7������������������'������������*����*�������������)��"�������'�����*�����*������������� ���L (6,6-7)��"���+����&�����"�������50�4���������������'��������� ��� ���������&� J� ���*�� %���4�������������� ��#���������'������� �������������#���� ��'������� %�������#��� �� ��"��nego obcowania z Bogiem twoim?@B-ED%���+����1(�������H�����������!��+�;�������+!��!�"��1������������5�.+!� �� �� ���� ��50� ���������)�� ������)� ��)� �������� #��)���&� ���� �)�)� ���' �������������������� ��������������������&����"������"'������������'���������� ���������>���������� �����)� �*��;D<� J�@������������������� �*��'"�������#������������@��)" ����������>��������)��'����� (5,21-23) ����� ���� �4�����+�.���������"��������� ����-�+�� ��"�������1�/�(����������0��������������������#�������� ��"������ ������*��� �� �����#�� ��"����"����������������������(5,24)30.

��+��� � ���!�� " �����!(�� 1� ���� �� �4���� " �����+�� ����������!� +!��!���� ���� ��%�)����������"���1������" � �+������ �������������!%�G+��!(��������2����������� �����-� �� +�� ��� �������+� ���1���� ��&� (������� ��� ����&� ��5��� /�����;���-� ���� ����� (����"���&"����������� (������ �����(���� ���!���lbie-niem Boga i uznaniem Go za jedynego Pana. Jezus krytykuje ��+���"���&"���.���-� +�� �� 1���� �����������+�� !�������� 2� ���!���-� ��5�� (���� ��&���� �+ � �����������2� ������!%���������������� ��"��&"���1 �+����� �������5"������� �������������������" ��"���� kultycznych (por. <��9C-9.9FR�<+�C-C#.CED%�'���.�!(����&���+���do ���&�� Ozeasza (6,6)���������-����������� ��������������&��(�����2�� ��@por. Mt 9,13; 12,7).

�� /�����;��������������1���1��" �����������1��������5�������&���" ��(&.�������1���5��?-�+�� ��On stawia.�� ��"���������������1� -�������(��������������� ��+!������� " ���� �����0� ��������� ����� ���������� ;D<� ��#��� ���� �������������������������� �������������'�#��������#����?�"���31.�*�"���1����!��!���"����������&�"�"����)��������� ���" ��"��!(5������!��� �����!������+��� ����� �' %�����%��,� -Y��.Z��.U����&�O���0��03�� "�������'���� �������������� �*�� �������������*�� @���'�� #��)�#��� �� ������������ ��"��� �� ��"���������'�������A ��������&�8��������������������>������"���%��������#������������)� ��� ����' ����>���������'�#���7���� ������������ �������������������������������"��������� ��%����'�#�����%��� ��������������"���������������� ��������32.����+ � ��(5��������1���5�!(5������ �+�� �+!��!���" �����������(5����&����

30 Por. J. Nagórny, Etyka Przymierza Starego Testamentu…, s. 114.31 ��1� �*���+�?�+�� ��-� ��"��� �� ���' ���� �� %��� � "��'���� «Presbyterorum ordinis», n. 6.32 Jan ��������-�Encyklika «Veritatis splendor»-��%�9$%��� %���+��0�;�����+��XVI, Adhortacja

apostolska «Sacramentum caritatis», n. 82.

Page 99: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

::�G8����8�7�)3k� )H�'�j�a,N'��'��H*�<'�H83k=

������ ����������!�+!��!������+����+���Benedykt XVI pisze: ��������+" ����,���/�� ����� �����������������������)���������'�����������������#������'��������������&�A ����������"������������"'������)������'�#��"��"���������"�"������ ���� ������������� >��*����������33%� )!�����"��������� �����+��+!���"�.������� �� �����������������+���/-� ��� " ��+����� ��� �!�5����&� ��� ���5�+!"���&���� +!������5� @���������� �!��� �������5D� 2� �5� ������encji �������+�a jego " ������5��� ���5.

*�+��!(5�� ��� �� ����� �� �� ��� +!��!-� ;�����+�� ZU�� " ���� ����� (����+" �������� " �����������������!��+�!������ ������+�%��������" ����������+!��!"���������" ��(&��!��� !�����-�������!�<!���&-�����+����+����(��������������.��!�" �������(������ ��%�Przemiana moralna, zawarta w kulcie nowotestamen-talnym, jest�6�(�+�"�������"����6�����)���������������������*�������������������� ��� ��'�#�� 4���� ��'��� ������ ���������� ����� #�������#��� �'�����"� ���#��34%���+5�"�����&�;�����+��ZU����" �������������������������"����.������ ��>����!��!� @"� %� N+� 9:-9.9$D%� ��� !���������!� )��!����� ���������!-�����+���+ ���-����(�������+�������" ����������0������!(����&���/�"����&����.����������!1������ ����� ���/�"����� �������-�+�� �����+ ���%� J�� �������������"������������)���*����������6�� ������������%��� �6�"�������"����6 ���'���������)����#������������' %������#���������������"�#���4���35.

Takie elementy no �������� �� ������������ "�������� ����� �/� �� ����+!��� ���! ������-� (�+� �� "��"� �5�+�������!� 2� ��� "������! ������% Wszystkie�������5���!��/� eksponowaniu bardzo konkretnych postaw. *�����+����+ ���������� jednak �� ���/����������5�!���&�������2� ��, któ ���5�1� ����(����������� ���������" �� �����������!��2�+�������36%� ������������!��� � /���+�� !�+!" ��� ��������������������������� �+�� !%�P ��������+!������������!(��(�.�����������������!nie���?% P �+��+������1���?�����"������������4/����(��" ��.�����������+��+ �������1� ���� ��������������������(�-�+�� ��" ��(�!(5�"����/!� ���������"�����-�����&������%

...'��� �� /��������+�����;����������"������������(����+��+!��!� �����(��.

��%�3�����(� ����������+���+�������!(�� istnienie ;���-����������" �����(���+�������-� ���/�+�� !(�� (�� "��� �������� ����%���+�� "��!��+!��� (���� (�+�� �"����� .

33 Benedykt XVI, Encyklika «Deus caritas est», n.�9F%��� %������-�Adhortacja apostolska «Sa-cramentum caritatis», n. 82.

34��� %������-�Adhortacja apostolska «Sacramentum caritatis», n. 82.35��� %������%36�,����+����2� �����������"���� ��5�+!����� �(���� ������+�� ��2� ������%�"�1���� ����!��.

��(%��� %��%�>���+�����-��������#���������#��������#����?�"�����Lublin 2009, s. 147; Cz. Krako-wiak, L� �*���������%��#��� �������#����������"��� ��������%��#���� ���������� �*��, „Roczni-ki Teologiczne” 52(2005) z. 8, s. 47-71.

Page 100: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

100 �H,�G�>�>H,k�'*�>

�������-����4 ��������������;�����+��5�������(����! ����������+�%�3������������(����+-���������! ������+!��!��5����5�����(��������e������(����!+�� !�+���.����%���+���" ��������+!��� �����(���" ���������� ����(�+ ����%�������������+ �.���!� ��5��� ��&� ���� ���+�� �� ������1�������� �1���5�+!-� +�� �� ����+�� ��+������+��!�;�����%��������� �4����(���� ������������+!��!����� ���� ��% *�1���������� ���?��������"��+ � ��/-����+!��� �����(������������1�/�"��� �������(�.�������� +����� ����� �1���5�+!-� ���� �������5������ (�+�� 4 ����� ���+�-� "�����;�����������������!�(������1���5��?%�'1�������"�+����!��5�1�/���"�������elementem powinno ������-�+�� ��+����������/��� nim ��+���4 �������1���5.��?��������������!������% ���� ���������5��+�+!��!���"�������� �������"�+��!.(��1�5���"����-�+�� ��" �1!(5���������/������� �����(�������������� ������%

�������

'1����������2� ������!���!��������1�������������X� �����! ���2����������������"�����X�������27����������������2������! ���@���� ����X�������"�����X��" ��2D%�������!���������������!��� ������� � ����%� ���� �������� �2� ���� � ����� ����� ���� ����� ��� ����������� "� ����"������ ��� ���� �!��-� 1!�� ������"� ���������2 ������S���� ����V�������%������������!��������� ������� ��� ���������������"� ��� ��������-� ���"������� ����"������� 2 ������������ %�k��-� �!��� ���� ��� 1�� ��������" �"� ���1�� ���" ��������2�X� �!��%������� ��������! ����2����� �����!��%�I! ��� �� �-�"� ����"����������!���������X��������!��� ��"������� �� ����� �������� ���� ���� �1!��� ��� ���������� "�����X�� �����!���-� ������ ��� ��� ������!��� ������7�������1��������������� �����������2� ���+������ ����� ������������%�������������"�������� ��������� �������������X��" �"� ������!���������� ��!���2 ���2����%�'�����!������!��-������������ ����������� ������ ���������-� ��� � !������X��!�1��%�'��� ����� ���1���������X��!����� ��!��%

�B�-�+2*�!��-�X� �!�-��� ��������!��

�3�-.�@7 ���-�+!��-������-�"��������� ����

Page 101: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

9$9�G8����8�7�)3k� )H�'�j�a,N'��'��H*�<'�H83k=

�����%�������$�2�)/!���� �D&���#D#���+*��2�+3#

!�3�#>���(F(A�+3$!

%���B����7�6.7���.���.+.���+.7�B�5���O7�-�,�����3�-��@.

�5��7�6��.7�E�+� �*�.�2��5����.* +���8��.�K*���+.7���**�A�7����*

4&� �6��6������ ���"��������

)���5� �� "������������+������-� (�+��� "�(����(5� ��&���+����+ ���� ������?������������+���� �� ��(�?�+��(�(����"������������ &��� �������������� �������.���+�%����������(�� zasad����� ������������1� ������&������5�����&���" ��+���.����-� ��� �5����� �1���������(5��-� ��eadekwatne do poziomu ludzkiej kondycjimoraln�(%� )���� ��� "����+5�� �"��� �������� ��& ������ ��!����-� 1�� ������ �������" ������������" ���������"������(���� �������(����" �+����������%�3�������������(����+-������������������1���������"����!������/�!���������������+���������� &�����+������������������+�%

,� �������������������"�!�������-����" ���������������������� ���+���.��/� �� ��(� �!1� ��"��(-� ���5��/� ��"���� �!1� �� ���� ����+�� �� �"� ���-� "���5 /������(������!1���&+��������"��!����!+&�� ��������� !��������!�������%�>�.�����(����+�"���(�������!������+����" �� �������5���������(�+���� ������!-��� !� ���� " ��+���!-� +�� �� ��������(� ���+�� "�� ��& ��� �����(�� � ����������%Z drugiej strony, prócz „z���&� �����L� �����!������� (���� ���1����� K����&� �.��L talent, pewne po����(�������"��������-�+�� ���������+������ �����5/-�����.�� /��������5������ &� (����������� ��%������(� ludzkich !���(&��� �� ��+��!(���&�����������1������!1��+��������������� ��,�����������������1��+�������������%����������,�"��1�����������&� ��������"��������,������������������&1�����5��� ���&�����+���?�1���������� ��������"��������-��� �"�����(���� ���1�������!��5��� ���������"�+!�&�����������!-�" ����&��� ��-�+ ��+������5��6���.� ���������� �������%

P������� ����� ��� ����"������ ����(� „sztuki”��"� ��(����"�������(������������� �+�(��"���&���������em a�������� ��ami%�������!+��"�&+����-���1 ������.

� ������ ��������:;����<1� =>>?

Page 102: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

102 <H��)�'8>k�

���-�sztuka,�+�� 5�„tworzy” osoba ludzka w oparciu o to, kim jest, �����������1�������"�� �2�����5������5�!�����/1. ��(����(5�����&���� ���&������5�"�����������.���� /� � ������������ ��������������� �����!� �� ������� ��� ���(� "���5��+�� dominacji pesymistycznej� ��� �"������-� ������ �� ��+��� �������!� �������+�-+�� ���+!"�����&����(�������1� �����-���!+�(5������������������!�" ����������.���-����� �������!(���!"����� ������� /�" ��+ ����������������������?���"� .�"�+������ ����(!����1���� (�(����+��������%�)���� ���"����+5���+!��+���� ������� ���� ��� ��� ��� �� �� ;���-� �� ��+��� ��!����� "���&"!(5��(� ��+!�� ����(�� ���� &��� �������(�� �������� ��������� �"������?������� ������ � �� �� ��(�?�+���%a��1 �+��"�����������(���� �"����������������5�"������!�"������������������.���������&������+��� ����5��������������������� ����(-�+�� ������������(5���&+.������ �����+!-� ��������!(5� " ���&� �� ��1 �-� �1���!���!(5� ����� /� (������+�" �����(5��(�(�" ������&��������5�������1 ������������1%��5�������"�����"�.��������+ ����!�+!��! �����-�+�� ��" ��(�������&��������+���������(���1��+���.�����"� �5�+!��� ������-������" �����������+�����"���������1������!�"����.�!��� �������������� ����������+�-�+�� ���� ��!+!(����&���� ����������������("�����/�������15-��+�����(���� ��-�1��"������/���+�������!�� !�+���?�����.��������� �!1��"���������2.

1 ,����������!+�� (������ ������"��+!�����(�(� ��� ��-�������������"��� ���������7 ���� ����3�����" ��"�����(5������ ���-���� ���������������� ���������� ����#����'��������������������������������������������������������������������������������������������"��"���'����"��*����*����y%�� ����������+���������������"�������"�����(��!��������!���(&��� ��� ����(���������.1�-�+�� ���������+�������(������!1���&+��������"��!���+� ����!(���������" ����������� ���������������1��%�3���1&�����(��������������������(�+���� ���� ����!1������!-��� �������+�� �������.��������/-��� (�+���+�� !�+!�" ��1�������"��������" ����% (Grzegorz z Nyssy, De vita Moysis,II, 2-3:PG 44, 327-328. Cyt. za: VS 71).

2�,��+����5���!�� ��(5���+�����"��������������� i� ��!+��(�����"���( �������������� �����. ������� �������+�� (���� ��� " ��+���� " ����(�� ����+����"�(�%� ����(�(5�� ������+� �+���������-" �"��������� ��������-����������� �� �� ������ ��+��� ����+����"��(�������5��� ��&� �� �!��(��� �����" ��+ � �������" ���������������(-���(5��(�������!�+�������������!���(&��� ����"���.������ "��5������ ��+�!������%� ���������� ����+����"��(������� �����!����&���/� 2�+�!-� ��� �����+��������������/�@��������������� � �����������5���&����������/D������"��������������" ��.�����������(���+�!���� ��-������5�����&���"������������� �� ��-�2� ��������������(��������+��.� ��5�!��!/%�*�+����+����(�-��� �!��(5��������� /�+����������������1�-�1��!������+�� ���/� ���.������ �� " ��������� �� �"���1� ������ ������� ������������� ��+�!������-� " �"��!(�� ��&� (�(�����������-� ���������� �!1� �� �������� ��+�-� +�� �� ���"���!(5� ��������+!��������������-���� ��!�������" ��������(5���&�����"!�����������!��������!���(&��� ���"��������������� !���.�����" �������5�!��!����� ��5-�����1��(5�����5����&�� ���!��!����� /������5-�����(�(����(���"������(5���� ��/���&� ��������!���2��������!������������!%�� ����(������+����"�(�����������.�����(�+�" ��(��������� �����������+�-������� ������-��������������"�������������+�� ���/����.�������������������+�!������%�'����� ���-���+��������������������&"!��������+����"�(��������.�����1��4������+�!�������@+!��! ��"� ��������D-�1���� ��+���� ����(�����&� ������������ ��!�!�� �����(� ����-� �������+���� 1&����� �� ��� � !����(� ��"�����/� ���� �2� 5� �� !����%� �!� ���+������" ��������&��������1�&������+���0�K8����������&�1�����5-�1���� ����������2���������5����/�" ��&� ��� ��+����������L%

Page 103: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

9$#3'�k���'8'7H83��H�<�H�H�<'�H83k=�<'P8�*'���>N'*���H

*������"���1���� �����������(����(1� ����(�"����������" �����"����� ���.(5�������+� /� �� ����� /� ���1�� �!��+��(-�����������,� "���&�������� ��� ������������������������(�+!��! ���" ��+�����������(5�+��� ����������+��(�+���������� �5��(�@������(� ��"����/��1��+��������1 ������������������+���������/���.���D-�����5��(�����1���;����"���1��?������� ���(5�����&������� ��5�"��������������15�������������������%�<�� ���� �������������� ����������+��(�������5.�����" �����������+�����1���������(�����!���-��� ����(���� ����(�������� ��!�!-������ i systemu emocjonalno-uczuciowego3.�,������� ��(����� ����(� �.���(��"���&���������� �����2�+�� �����+!�+!(�� ��1����������5� �������������.���+�� �� ����1��� (���� ������ /� �� �� ��������-� ��1�� ����-� ���������� ��1 ���!��+��������%

W encyklice Veritatis splendor�)������������1��"� ��������������+�������.���������������������&����������1�� ������������ �������������+!��! ����!. ���������+��(�" ����!�������������� ���� �������������� ����������+�4%���"���1��� ��������� !��� ��,�(�+������+������������" �����������+������� �� /�" ��.������� ����(%�*�����������&����������+������&� ���(-�"� ��&�����,� �������������� ����������2�� ������������%�*��5�������������+�(����+!�������������-�1�� ���������������������-�"��������&� ����1 ��� ����5�����-�+�� ������"������5���;���%�*���(����&-�����������(�"�+!���(������� �1� ��������+�%�3��(�(�!��!������������� ��&� �������� ��+�� +������!(5��� �"���1���� ������ ���� �� ��������� ��.����� ����� �!��+���%�� � ��� �1�������" ����-��������� ���+� ���������-� ���� ��!. ��-����!��-��!�����1� ������&������������"�����/��������+��������1���/���&��(�������1� ��,�!���� ���(5�������� �������������������(�(5��������, a nawetw pewnym ������� ���� K�� ���(5L%� *� ���� �"���1� " ��������(5� ��&� ��� ��"�.�������������wspomnianej "������������(���� �"������-������������(����!2��. ��5����� �����(������!�� ��������������������������� 5 – (!���������+����;��� –���� �� �� ������� �������+�% Taki sposób my �����-� �!��5�� "��� �5� ����� ��5-�"��������1&��!��+5������ ������������(�������"!��"�+�����������?-�" �����5.�������+����+����(�� ��������� ���� ���1��-� ���+��(� ���������� �� �������� ����.��&��������&���1��������?��������+��%

,������!(5�� �&� ���!��(&,� )��������� ��� "�������������"�������(� ����+����2!������������"������0�(�+��(������� ���� �������������� ����������+�Q�����.��������-�(�+���������+�����������&���� &0��������+��"��������" ����"��5��.���������������+���+!"�����" ����� ���!��?5 )���� ������ !����� ������"�������� ���� ������������������� ����� ������� �������+�%�'�"�����4� ��� nie���2!�����������������������������+������"�����!��������� ��������� �� ��(��-����� &��������������!��+��(�+�����(���� ����(���(�+� ���+!��! �%�)� ���1���������.

#��� %��%�*�(����-�5�����������-�8!1����C$$$-��%�CEF.C:A%4��� %�)�����������-�Veritatis splendor, n. 47-53.5��� %������-�9$#%

Page 104: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

104 <H��)�'8>k�

������ ��&-� 1�� �5� ��� 5� ������ ��&� ������� ��� �� ����� �������+�� !��+�����������(�� ���1� ��-��5�"�5������� ���&� �!���-� "��1����������������(�� ���" ��.+ �����������1���@!������������������"��!(��papieskie �� �������K�������+��"�.�������" ����"��5�����L, naw�5�!(5�������1 ��!��������+�� ���� ����-���+��. �������� �%� ��������8� ���� ����������� @7,14-25)-��!����� ������/� ��&� ��������������������� �������� �� +� �+��! ������(&� �!��+����� �1�������� ������%)���� ��� " �+�������� " ��+ � ������ ���������� "���&"!� ������� �!��+���� "�+���?-+�� ���� "������ �� ����� ����!���� ��� ���� ���&+�� ���!, �� inspir������ ��&����������� ��������� ����1����������"�����(���� ������1����+�� !�+!� ����(!-��������� ����(�%�<������" ��"!�����/�@��"����& ���(!������������1�� ����/D-�����1� � pierws�����K�����!L��!��+����������� ����� ������ ����5���1��"�. ���������" �+�����codziennego ����������1���������&�����&����!��+���-��1��.�������"�����!����(������� � ��!������-�� ������ ��-� � ��+�-� � !����(� 1&�������!����������" ��(�4������" ������5����� /%�*�����+������1������"����������5.������5�����������"��������rozwoju ludzkiej ���1��� ��-�+�� �����5�����&����&.+��������������������������1������(�����1����+�� !�+!�wzrostu duchowego-�"���.��(5�������� ����� ��(�� �� �� �������(�� �!�������������� ��!�!-������ �� ���temuemotywnego%� ,������� +����� �!���������� �!������-� "���1���� (�+� " ���������� �� ��(�?�+��(���� �-���� ��������� ������1�������������+��" �"�����/��!�1&.����� model drugi, czyli �&���� &� �!��+����������� ��-� (�+5� ������� ��&� �������+��+!"�����" ����� ���!��%�)���������� ����1 ���� �������!���������������" ����!���-������" �����������;���-�+�� ����(��"��(������������+����" �"��!(���!�� �.�&��!������������ ����(!-�!�� ����(5����("�� ����&� ������1��"�" ���� ����� �.�(&����� �������(&��������!�������.�����&��(, ta ���������������"���*������������ �� ������� ��'����"�� �������� �������) o�" �������� ���� ��� ����"�#���� %�����'�����'���������������������������� � � ��"��*�6. Zatem, m� ���� /��� ��. ��(�?�+� jest ��"���� ��5�" �"����(5������� &��������+�-�+� ��"���!(5�5���(�������� ��5���"���!+��������%�)����"� �"�+���5��"����������5�����+������������5-"������(5�5� osobie� ������/� ��&� � ������������� (�j ��(��&1������ ����&� �������"� ��(���������,�1��1�/�+����������+����/-�1���� �������/�� ��!��������� ��!.���/-� ������/� ��&�� ������ ��5� ������� �� 1�/�� �������-� 1�� 1!����/� 1 ��� �+5��"�����&-�����& ���� �����������!���������������"�������%

*�����+����+ ������ ��� ������/,�(�+�;����" �������������(���������+��&� „���5���� &���1 �” i obdarza „������5���� 5�������� ����� ������?”

;���(5������" �1������"� �"�+������������������� ����(,�����(����&�"���.��������"�� ���/���� ������������ tzw. cnót wlanych� @��� �-� ������(�-����� /D.One bowiem, jako operatywne dynamizmy nowego ��������� ���!���,�"������.(5� �� ������� ���5�+!� �� ������� ������ �� ������� �������+�� ��+!"������%*������(������ ��+!���"���� ������&���+���/������ ������������5��+-�+�� ��"�.

B�)�����������-�4���)�����%����#�-�� �+���C$$A-��%�#C%

Page 105: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

9$A3'�k���'8'7H83��H�<�H�H�<'�H83k=�<'P8�*'���>N'*���H

������ !������/� " �+������� ���������� ����� ������������� ���� �� ������� ������� �� ��(��%�H1�����������(���� ��+!����/����&�"� !����������������������(."�� �� ��� ������� ��&� " ��� +�����(�� �������+�� "��1��������� �� !� „�����w Chrystusie” (2D-�1������&"������" ��������/���������������5��+�"���&����dy-namizmem cnót wlanych������ 5��� �������������� ����������+� (3).

�&�������%������������� �� %�%��������������G'�����%��������

�!+��������"��!� ������+�� ������!���!+�����������������" �������������.������� �"������?����� ��� ����+����� "�����!� ����(!� �2� �� ���� �����(%� ���������������&������!��������(����&�������(�����������(% )������� ������������"������?������� �������� ����������������������! ���� ����(%� ��+!�� ����(���������-�1&�5�����(��& ���(��+!�+����" �+������������� ������!-��" ����(5-�����"�����������������" �1!(����&� ����5����/�(���������"� �"�+�������� ����.�����(-�1������������������;����� ���)����<��� �����<5� � ��%����� �����+��!(���&�(����+�1� ���� ���+����%�; �+��!�� ����!-�+�� ���� �����1���1������������!��+���� ���� �����&/-�"����!(�-����������+��� @������ �" ������������15D��"�.�����!��5�!���+�/�" �����1���� �� w przestrzeni publicznej,������(5���!���� /!���+!(5���������2�+�!-���� �" �����!(��(����&+��� /��!1��5���� ���(���"����.����%�*��"� ������ ��������� ���������(��5�"����(&�!���+!(���!1��+��������"�.���-� skutecznie ��"�� �(5��"���� /��1��+�����(�" ���������1 !%

*��+������1�� ���� � ��!����-���� agresywny subiektywizm etyczny " ��."������1� ���������������&�K� �!����!�����L-�+�� �����"���������"��� ����.(!� �!��+� ���������������5"�����K���5�� �!����!L� ��(��������%� Plus ratio quamvis� 6� ��+��� ������� ���������� ��&� ������ � !���� ������%� ,�� � " ��� ��������!���������� "�����(5� ���+����� ������� ������� ���������,� ��������� ��(5������"������� �� ��!���-� �� ����(� �5�5�������� ��+ ��������� �� ������ ���5�+!���5�!������(�K"� ���L-�„manify” i medialnej indoktrynacji. 3�������-����+ ��������� ���������!�����������"���&"!(��+ ����� ��(������ ��7. *����(���� ��(����.��(�� �!������(������� ����&�" �������!1��+�����(�@��&����!+������!�����(�"���"��������������emocji) opinii. �������������� ��������"�� ������"�����!���������(��" ��� ��(������(Q�*���(����&-����co najmniej w przestrzeni moralnejryzyko takie jest bardzo realne. ,������!(5�� ��&� �� ���� ��������� ��� "���?

7���!��������������+����������(����+����+�+���/-����������&����!������������)������������������&"!��������+��+��Fides et ratio: „Wiara i rozu���5�(�+������+ �����-����+�� �����!����!��+�!�������&�+!�+�����"���(��" ����L%���������(��(��������+ ��������1�� ����� ���5�������+&�� !.����!� �� �������� " �+�������� ������� /� ����������� ��&� +!� "��������!� �1��+�����(� " ����%*���(����!��(����("�����(��5����1���5����(5���&��� �4���+� �� ��-�+�� ������+���������(&���"��.���+ ����������!� ���������!1��+�����(��� ��������(���� � �����" ��������1 %

Page 106: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

106 <H��)�'8>k�

��" ������ /-��" �1!(������������/���&���������(�+�����(��� �����������!��(�+!��! ���� �"����� ��� �� ���5� +�����(&� �������+�%� )�+� "��� ����� ��� ���1������� &���������� �������������� ��Q

��� !��+� ������� "���!+�������� ����� "��"��������/� �2��+�(�� ��1� !*���+�?�+����� ��-� +�� �� w Konstytucji Duszpaste��"���� �� /�#������ �� #����������'���������� ����!���&������1�������(&�"���&"!��� ����(!���"���������� �����%�,5������ �����1 �1��!�+��� ���!(�� ������+5� �&��5-� � ��+���� "�+�(� �� ��.����������(����-�����!�������������� /�����������!1���������������������-���trzec te�������� ���!1������ ����!� ����,� �� �� "���!+�����������+���������"� �5�+!�����������-����� �����������������"� ���"���&"��!�����8%���+��K���.����L� ���!��(�� ���� (���� (�����������+��������&� ������!�� !�+���?%�'(�������1� ������ ���(5�!���&����"�������(��5�(�(�" ������&0�=�"'���������������*������"����������������������#����������������%���)�����������������������������������������*���"��������������������� �� ��"��&�$���������������'����" ������� ����������������� ��)���������&��)�����������������������#���������������������������������"�����*�������?������ *������������ �����)����*����������������������*���������������'���������%���*��%����&�4������*�������� � ���)������ ������%������������)��������� �������"��� ��)� ���"������&�7����)������)����'�������*�����������������"�������� ������*�����������������#������������'��������� (Rz 7,14n)&� ��������������������������������������*����"������������"�����"��������@��)"�����������)������'����?����9.

Wspomniane tu ����&� ���� ���� ���� �������+�� �������� poddane analizie" ���� �%���������8� ��������������- który odczytuje je w +����+ ������ �� ��.(�?�+��(���� �%�����(5������� &��� �������������� ����������+���� ���!����&�.��/�����������!��+����� �����������" ���������" ����H"�������3� ����. Zwra-ca on !���&� ��� �������� ����� ���� ���� ����&� ������ @homo divisus) jakidostrzega w sobie samym (por. Rz 7,14-25). *� ���(5 go�"������ �������!����.��0����'��������������������������*�������������������"�����H����&�Nie czyni)bowiem��������"���*�����)�����������)��'�#�����'���"���*���������) (Rz 7,20).3���(��������� �����������(������+���-������"������������������!��+�-���������������� �������" ����+��������������+�-���!��������� �4����(!��" ����2�����.2��� �� "������ ��� ���tnych. '1���������!�����!� �%������������� �������+� ���� ��������)��������������„Medei” Eurypidesa […] m��������#���'������������ �5���� �����„Metamorfozy” 7,20-21 i ( ���������@�������*�����4��'�3�A������ -„Colloquia” 2,17-19),� �� ������� ��)� ��� � ��"��*�� �������������������������������?� �� ����)��#��� ����� ��� ���� ���" � �� ����������� �����#ci10. )�+

E��� %��,��B%9 KDK 10.

10 Papieska Komisja Biblijna, ����������������#�&���������� "�����������)�������� �����#�����?�"��*�, Kielce 2009, s. 109.

Page 107: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

9$3'�k���'8'7H83��H�<�H�H�<'�H83k=�<'P8�*'���>N'*���H

��!�����)%�H%�I������ �4���'�������*��@���'�� [owego zniewolenia] ��"��>��"����� ���*��������� ��)������*')������� ��"'������ ��'����"�9� �������� ���)���������������������� ���'����*����������>�"����������)��������&���������%����� �����)������������ �� ������. „Nomos”, w którym ma upodo������ ���� ����+��,�� ����������������?���� ����*�� „nomos”�� "���� ���������� ������� ��"��� +��,��� ������)� -]&.0&.^3&� ���� „nomos”� ���� ���� ���� ����*��� ��"� ��"������"���������'����" �*�����11%�������!��(�� (����4 ����������+������������&. ���� �������+�-�+�� ������� ��"���������������������� �� ��(� +�����(�-� 1��" ��.��+������!����� ��������/����������+�-��������1�����5��5/%�� ����!�������&.1���� ��-�������1��������� ���� ���-�����1��"��5��/������1 ��-�1���!��+���e(�h�� ���! �� (���� ����������� �� " ���5��� ��1 �12.�� ��+� ��"����� ���� "������(�� 1����"�������%�������+������(�������������������!� ���� ����" ����;�������&+�)��!������ ���!����%�>����(e zbawiony, bo z������������������&������!���.�����/13.

�" �1!(����������/� wspomniany � ���������&� ������ ���� �����������.+����+��+ �����������+���!��+��������������%�>����������� �� ��(�?�+5�� ����(5�� ���5, ������!��+����� ���������+������-�"�" ����+�� �����1����1�� �� ��!�.����"oznane dobro14. �������(�� ��!�!���������5�������" �������+�!�����15-����/����������"����5/������� ������� �� ���� �2� �� ����(������.!��!�����(16. Za-równo refleksja teologiczna, jak i Magisterium �� �������� ���(5�!���&���� ��-����1��������� ��!�!-������ ��!��!/���� ���������"���������������+��������.���������1 �-��!��5�"��������/�����&�������1���������&"!(5��(� ����(�0��������.+��+!���1 !������+�� ���/����� ���+�������"� !������ ��!�����"����������.1 ��-������ ��������5������emotywne17-�������(����+����� ��������-�1��K ��!�+�� ����� !��!�����L18. �������� �� ������ (���� ������ ������ �� ������ � ��������������+���"���1-����������+�!������"���������1 �-�1!��5�e �������pozyt��.�������������(������.!��!�����-���1����!(�����&-�1���������+�������� ����1 �����+��+ ���� dobro.�������(����&�(����+-�������+���� ��������������&"!(�-������.

99�)%H%�I������ -�M������Y������&�/�������-��0�/�����"��/����������������-��%�%�; ���-)%H%�I������ -��%�%�<! "���@ ��%D-�*� ������C$$9-��%�9C:#%

12 Por. K. Romaniuk, M������Y������&�$�)�&�4���"'��������*���' &�/�������-������?.*� .������9:E-��%�9B9%

13 Por. H. Langkammer, M������Y������&��' ������������)���"�����rz, Lublin 1999, s. 98.14��� %�)�����������-�Veritatis splendor, n. 71-73.15� �� %��%����"+�-� Zarys etyki ogólnej, Kraków 2002, s. 63; A. Szostek, Pogadanki z etyki-

�&���������9::E-��%�A#%16 Por. KKK 1767-1770. ���������� " �����(�� ���� � ����������������&� ����� @ ��!�-

����-�!��!���D�+�!����5� ��&�����������!��� �����%�3�������������"��+ � ����������!�!(������ .�� ��������� ����!��!/-�+�� �����+�����1���������������� �������������������!��+��������������-"��� ���������(�+���2�+����"������������(������� ��!�!�������%��� %���+��0��%�*�(����-� Osoba…,s. 261-300.

17 Por. KKK 1770.18 KKK 1767.

Page 108: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

108 <H��)�'8>k�

�������(������.!��!�������5��" ���������� ��+������ ��!�!Q�*�����������.���������1�/������������������� ��!��5������(5-������"!���������(���!1�"���"��������+���!�!��!/%

W perspektywie personalistyczno-etycznej m����� ten stan� �"���/� (�+�� "�.����� 1 �+� �"�(�� ��� �� �� ������ "�������������� ����&� ������ ������ ���1�.����0�������+�!-���������������� ��. Ta dysharmonia bardzo mocno przypomina�� ������������"��������" ������%������19. *� �4���������������&���o w prze-strzeni decyzji �� ����(0�������������y-����(������1 ������!����-��������&����"�.�5���y� ��� ���� �" ��������%�*���� @����&� ����������� �������D� ���� "��5����� ���-� ��� ������+�� "������ (�+�� ��1 �%��&���� 1��������������� ����(������,"�����(5������1����� ��������������1�� ������1��4���� �!1�1!��5��� ��&�����.�1 �4��-�+��+! !(5���������+�!���5� ������� ��5���1 ����������������osoba ������� ����������"����"������ ���5��������5�!� ��!�!-�ile z powodu przyjemnegolub nieprzyjemnego doznania �����������@��(��& ���(���"�����!����������D.

3������ �!� (����+�����/-� �����"������������� ����������������&� ���������(����(�������(�+�� ���������������"����icznym-�������+����� ��5�+�����(��!��+��(-�+�� 5���������1��������!�" ���������/-���!����5��K1����+��(!��(��������.���+L. ��+��� �%� �������� ���� �������� o " ���5� ������&� "������������5-� ����o spojrzenie na „rozdwojonego �������+�” w perspektywie wiary� ����5�ej ��.����(& dla homo divisus. Wspomniane rozdarcie ma przyc����������������&1���:(�����+!�+������� ���������&����;���-���� ������1��+����� ���" ���������1 �-��1 �+��� ��������&��������������!��������������+��(�����1(��%�,�������(���!��������� ����� ��+���/� ��&� ���+�� " ���� ��� &� ����� �(5�5� ��� �� � >1�������%�����w5 �� �� ����&"!(5��� ��!������ )%�7���+�0� ���"������ ��'����"� ���*��������&����������������"�����������"����&�$�"����"���������'����"���������'�jsw���������������������"������"�?�������>�'��������������&�4��������+�������,-\�.23�����������;D<����� ��"'�����������������#�����&�$���������� ��"'���� ���������%��������#��� ��%����������"��������������&�� �����)������*������������ �� �����"��������#����'������20. Wyzwolenie przynosi Chrystus, któryleczy z subiektywizmu i daje moc rozpoznania i uznania obiektywnego dobraw Bogu i Jego woli.

<�(5�����!������"����������"����������-�!���+!(��������5�"��"�����4"�����5���� ��!�����!����5�+!�(�+�����������"���&����"�+!�5���+�"�������.�������� ��!1��+������!�������� ����5�����&� ���������������1�����,��+!�.+!(5�5� ���!1������� ��������� ��"����������� �������+�%� '�� ������� ��&� ��;���-� 1&�5�������� ������" ����� �� ��1 �-� "���������� �������+�� 1�� �����

9:�'����� ���� �%������� ���� 1��� "�����������-� �� (���� �2��+�(�� ������5� "��������������5-(����+�����(����&�!������������"���!+��������1����� ���(���������������(����!��(�������������.� �"��������� �� ��(�?�+��(%

20 J. Gnilka, Teologia Nowego Testamentu, Kraków 2002, s. 80.

Page 109: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

9$:3'�k���'8'7H83��H�<�H�H�<'�H83k=�<'P8�*'���>N'*���H

��1������1� ���������(���li, która nie jest na tyle silna,�1��"��5��/����prawdzi-wym dobrem. Nie tyle wynika to ze „���(” woli,� �������1 �+!�"���� ��-���� ��.����� ���� ��-� ��� �+���������&� ��� �������,� (���� �!�������������1 ��%�N���� /��1� !�������+��!(����� ���������� (�+���� �������+a, który ma moc "�+�� ���/�!��+������������������ ������+�� !�+!���1 �%�'1(��������;������(� ���-� ������������+����(����� ����������+�(5������� �!��������+�%����!�����&�(����+1����(���(� ��/����" �������/-�(�+�" ��(�������&��1���� /������� ����!������&.�rzu osoby?

*���� �"�����������"���!+�����!� � ��1��"���&��/-� ��� �1�k aspektu ludz-kiego, w grzechu ����'���������"���"�����������*���������'����"�����������*������ �� ���*����� � ��"�� #�������#�,������ �����%����#�� ��"��� ��)� �� ��'���������#��21%��+����� ���������� w �������+!�������������������(� ��/� (��������"� �"�+��������������!��+��(-�"�� ��1���(�����!���+���!������������ !�miste-rium iniquitatis%��������������-��� ���������(����+�����5� �2��+�(&����1�������������� "������!� �� ���� ��-� "���(5�� (�+� " ��(����� ��&� �1���� /� � ����!���� !+�! �����2!�+�(��������&� ���������������1�Q H ������������+�.���������.������������!��+��������������-�+�� 5�" ��(�!(����&+��� /��� ��������+������+���-wskazuje tu na brak harmonii�����������&� ���������������+!-��1(����(5�����&+��2��+������&��� intelektualnym poznaniem dobra a stanem emotywnym oso-by. Oznacza to,��������������(���!1�!��!����@�����������������&��� �����-�" �.���������-� "��5����� ��5D� "�� �2�5� ����1�/� ��5�� ��!�!� �� ��������/���������" ������������1 �%

����(�!(5�������5��+,�� ��1��+�����������" ������/���������! �� �����%�3����������+�!���/-��������(�-�!��!���-�����&��� �����(5��"������� ����������&�����(���� ����(%�3����������(����+�!"�� ���/�������� czynników z góry nega-tywnych czy niebezpiecznych� @�������� !(5����������! �D22.�� ������� ��" �����.

C9�)�����������-�Y��������������������������%�9F%22 Na ten temat cenn����!��������� �����%�*�(����0�KI�+�-�����������+�� �����"�(��������

��&�!��!������������&��� ������(����1���"�� ��1��"����(������ ��(��(�+����1����"���2����������.�����-�������������1���(����(-����!��!���������������&��� /�����������1����������5����������� �.�(�%�����5����+��������������&���2�����2��������+��(-����������������������������"����������"���������!������%�3�� ���� �����+����"�(�-�+�� ���� ����� �"���1� �!�� !(5�����&���� ��&����!��!/-� �1������������������+������+�������5�������� ��!�!�@!�������6�+����"�(��+����� ����������"� ���.�!D-�� ��1��1��" ��(5/-���������"�����(���� /����������(���������" ������&�4 �������������� ��(����1����������%�)����+������ �+��"�(&����� ������������������+�-����������������!����&����.������!��+��(��� ���� ��-�����"�������������+��"����������+�����"���5�!-�(�+������ ��������&��"%����� �"������� ��������H �����������������!�+!��������+��-�!������� ���� �������!�+!���������%*�"���5����-�+�� ���!��+5��������� /-��������������� ����!��+5�����(������ /�!(�!(��(�+��4 �.������������ ��(�-�" ��(�������&������������"���1��" �� ����������������� �"���������%�H" �� ����� � �� ������� ���(�(� ���� ������ ��&� �� �� �����������%�*�+������� ��� �������� /� @����(������ /D�������+�� ���5������ (�+�� ��� 4 ����� �������� ��(�� ���1�� �� ������� �� "������ �"���1� " ���5����� �������+!� (�+���� +�� -� +��� ������ �������� (���� �+��������� �������� ��(&%� ���� ��������&���������"���5�������+������ �+�� �����/�(�+��"������������%����������"�������!��(�–�����������.

Page 110: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

110 <H��)�'8>k�

��� ��(�������-������� ���� ��������-����� (������1 ����� ���5���"���(����.��!������(�. O1���� / stanów emocjonalno-uczuciowych���+��!(�����+������.�� /�����������������&����1�������� ����� ��(&-���1����!(������� ������������������� ����������5�����1ru i rozumnym poznaniem.�3�"�&����������(5�����&.������������ ��5��� ������� ��5������5������1�/�– " �������� ���(��������.��������!����1�� – pozytywnie twórcze dla ludzkich czynów23. � �1���������.��� ��&� �����-� ���� ����� ��(�� ��+���� ���� ����&"!(�� �� �������+!-� �� "���� ���������+�� ������+����(�������1� ����(�(5�!� !����(5,����� ��(5��pole do powsta-wania w osobie silnych� ��"�&/ emocjonalnych z jednoczesnym relatywizowa-niem roli rozumu i silnej woli. Zachodzi wówczas ryzyko tzw. emocjonaliza�(� ������� ���"�����(5����������+�����������"��� ������!� ���������� ���@�������1 �������D�"����"����������!/%� Istota problemu –�(�+���!�������%�*�(�����6��%��������%e e�������>�"�������������������%����������������"�����������-«��������)») w cz'����" ���"�������������������"��������������������#��������#���� ���� �%���'������� ������ ���������'�#����� ���������� #�������#���������������������� ��%�������������������������������'����*�� «ja» oraz czy-nów24.

I tu docieramy do k�!��������������!��������� ������?���� �������"��.�!� ��"��������(� +!��! �� ��� !� �������� �� �������+!� +�����(�� homo divisus%'���-���������(���(�+!��! �����!����/�������1� ��������5��������(&�������� ���"�(&�����K����������L�����(����!��!/��"���+�� ��������� ��!�!%�N���������.�����!����/��� �������������������" �������-���������-����!��������" ��(��.�� �����(������������������1��������� ��+���� ����(�������+�!����-�+ ��������� �����-� ��!����" ������������� ��(�25%�>� (����(� �� ���� ��5�"���������1��+.����� /�" ����-� �� ��� !���(��!������� ���������+-� (�+����������� "�/��� ���.�(��������� ������������������+�-�"����!(5������������"���5�!-���� ��!��� /�� �� ��� ���5�+������ ������ @���� +����+����(�� ��������� ����� �� " ���D� ��� ������������+�����������(�-�+ &"!(5������1��&��� ��!����+�" ��(�%�P�������.�������� "�+��!(�� (����+-� ��� "��� ��� ��!���� �� �� ����� ���5�+���� ����

�� ���!������� – ze swoistego idealizmu. (…) 3��� !������� ������ �������������-�+�� ��!� �!��(��� ������&�1�/���� ��-�" ��(�!(���-����������!��!������������������&��� /��!��+�������������5����������1������������� ��(�����1����������%�� ���5����������� (���-����������(5�����" ��������.���+���������������������������� ��(�” (�%�*�(����-�Osoba…, s. 285).

23��� %������-��%�CEB%24������-��%�9$9.9$C%25�� �2�����"��!(&��&����!��(&�*%�7�� ����0�KTeraz�!�������&-����!��!������(5��� �� /���(���.

��5-� ��� �5� �"���1�������� ������� ���1��-����"��� ��� ����(����1��� ��%��!��� ����(����5��� ��&�� ����.������+�!�������-� +�� �� ��� ����!(�� ������+�%�3��+�� �� +�� !�+�� "����������� " ��!(5� +!��!��!/0�e��� �/� ���(�!����-� ��(�4����"�����!��������_h%� (…) *�+!���������(��������� �2��+�(�������15-������������"�������-��������������������������� ��-�" ��+���?-������(�-�������%�>� ��+!���1���(�����+������ ���������� ��������-�!��!����������������%�3��0�e<� �&���&��(�����h-����0e�!(&-������!(&-���&��(�����hL (W. Giertych, 6�"�%���'��"?�4'����#����%������������� ��"���,Kraków 2006, s. 210-211).

Page 111: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

9993'�k���'8'7H83��H�<�H�H�<'�H83k=�<'P8�*'���>N'*���H

" ����� /���+�������!����1�����,�(�+����"���������"�������+����+����(�%�*��.���������������1 ���"�����������K���� ��!�� "�-�1!��5���&�������L���1�� �������-�1� ����+��+ �������������?%

)������ 1 �+!(�� �������(�� � ������������(� ��� ���!(5��(� �1��+����� /� ��1 �-���������+!�����(����!��!������&������(5���&+�����"������������(������progra-mowo i systematycznie pozbawia���"���� ��� ��!�-�!� �������&�" �� �������.���-���� (�������������+���������������"�+�� ������� �!��+��������������(����!1��+������ „poczucie”� @" ����!���� �!1� ����!���� 6� �������!������� �!� "�(&/����5�!(5������������(������ ������������� ��-���������!1��+����������������������(5���� ���/�+�!����5� ��&D%

3��������!����/-������ !�+!(5�����&���!� ����(5������zajem dwa czynniki:„����&� ���� ���� ���” i „subiektywizm” ���� "�����(5� osobie ������ (��������" ������ ����������!���1 ����������&������������"��5����!%���� 5��(5� �.���(��� ���1� ����(��������+�����������������������������?-�" �����?���"��5.��?%�W takim ������������(5��� ���5����1���(� �5�����!1��+������!��!���-���� ������� /���1 �%�>����� �����������������&� �����-�"��5�����������������.����� �1��+�������� "� �5�+!� ��1 �� �� ���-� ��"������ �����5���� &��� ������������� ������1�-��������������"��?��������� ��(�������-��������������������(� ��+�(�� ��������������� �2��+��(������1� �����1 �-� " ��������������1��������������� ����������� ������������+�%

; �+��� �������������!����������������go��������5� �-��� ��!1��+�������" ����-������, co jeden�!����������1 ���������1��������1�/���+������������ &�� ��� ����� �������� !�����%�Intuicyjnie co �"��"�������(����+��������+���-�1������������� ��&��� ����������� ������ ��"���(������"���!+������-������������.+&26,�(�+��������/���&���1�������������&� ����o rozdarcia �����5�������������!1��+������!%�*�+����(����1���!��+����(���� ����� ���� �������������&� ��.��������������������0�K�����������������QL

Wkraczamy tu w samo sedno dynamiki ludzkiego "���&"������ i "�����-��� �������� ������5� ��� �+�� ����+&� ���������� �������+�� (�+�� �������+�%���� �5��� �+�� ����+5� (���� ���������� �"� ��� �� animalny schemat „bodziec-reakcja”-��+�� �����(������(��5� ��&� ��� ���(5� ������-������������" ��� ����!����������(�� ���������(5��� ��&� �� !���Q������������������� �������+��+������!!(5(������������� �����!��+���2�+�� �-�1&�5���" ������(������������ �5��(-��� �� ��!.(5��(��������(Q�'�"�����4�������"��������1������������!������������� ����1 ��� ����������+������������ �������+�� ��! ��������� (������ ������������ ��%

Antropologia ch �� ��(�?�+�-� 1��!(5��� ���;�����'1(������!� �� �����!(5����&������ ���2�����2�����(���" �2��!�"� ���������������!���(�-����������+����+��.

26�3�� �&����+&���+��!(5�'(��������1� !�*���+�?�+����� ��-� ������!(5��� ���!��(&� �������+��� ������0���'����"����%�� �����)�� ��������������������������������)������ ��������������"���������������������'��"����%������*��������#���������������� (KDK 37).

Page 112: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

112 <H��)�'8>k�

����!����������� �!��+��������������� (���� ��!��� /� �!��+��(����! �-�+�� ����(�+�����!��������+����������� /�������+�!�������"����������1 ����"������-�1������1 ��1������1 ������������+������������@����D27%�*�" �����������������.��������5� ��������!��+�������(����!��!���-���"�����(5���" ��������������� +����(������(�-�1�������"���1�!���/��������������owieka za ludzkie,�"��1����(5�go sfery emocjonalno-uczuciowej �����������(5��(�(���� ����������(������" �.������ �����(�� �� ����(� �� ��1� !28%� � ���� K��� ����� ���(���L� ��� �"�������� �� ��(�?�+�� ��!����„towarzyszenie”�����(����!��!/����!��+�����������!-������ � ���� �!" ����(&� ���� �������� ��+���%�;�� �� � ����(�� �� !��!������������ ��+��"���1����� �����/���������!��!��5�1�/���"���������+���������������������.������� �������" ���������1 !�"��������(� ��!����� ������������ 529. Nie��������!������������"��+!����� ���������� �" ��(���������!��!/-�����������!"� �5�+������� �� "����5� ��� � ������� �� ��-� ���! ������� �" ���� ����� ��.����-���+����+������;�����������&+���� ��������� ������������30. 3����(�� �������5�����&� ����� ��(&�����&� ���������������1�����,����+�� �������������� ��� �������������� ����������+�%

8&��������G���������������� ��������%�����"���������������'����������

�+� �-�(�+������ ����� ��-���� ���� �������������� ����������+��������������"��������� ��(������&� ���������������1�����-��������+���/���&���������&.+����+!"��?���(�������� ���!��-����������������"���/�(�+��(����������" ������ ���� ����� ������������ przypisywanych tradycyjnie darowi nowego „�����w Chrystusie”?

*������������ ����(�������������������?��������������1� ������&�����" �.��������&�����"��!� ich ����&"����������� �������&���-�"�������+���������.��(���2����(�-�����������!��+���� ����(�(5��������5�����&��!1�(�(�" ���������%'���!�����&�(����+�"������������������"�������4����K��� �"������������! ���.������L�� ��������%�*� ������&�����������1������+��������"��������0�)�+�" ��1��.���" �����"�������������!��+����������� ����� ����������&+�����������������.

27�*���������&��������5���+�!�����"������(����!+�� �%����������������������!��!��+����-1&�5���������+������"������������������� ��!�!�������%��� %���%����������H+���!-�Suma Teo-logiczna-��.��-�^%�:-��%�9����#R�)�����������-�Veritatis splendor,��%�C.#-�E.:%�3����������/-�������1��� ������������ ����" ������� (���� ������� ���� !��!/-� +�� ��������(5� ��&� ���� �������-� !��������������������������!��!����������"���!���������(���oralne. Por. K. Grzywocz, Uczucia nieko-chane, „Zeszyty Formacji Duchowej” 41(2008), s. 7-21.

28 Por. KKK 1762.29 Por. KKK 1767.30 Por. W. Giertych, 6�"�%���'��"LJ, s. 238-260.

Page 113: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

99#3'�k���'8'7H83��H�<�H�H�<'�H83k=�<'P8�*'���>N'*���H

���Q������������+���/� (�+�� �K�1��� �L����������+!�������������K���+��&.��L���+��!(5�5���&�" ������5Q�3����������������(����� ����������������� ���� /��������������/Q�'�"����������� ��� �� ���"���1���"������� �5� ���������������&����� �������� ���������, jak i duszpasterskich. Aby nauka o cnotach�������������&K�� ��5���+� ��5L��1���5�(���������"�� &����+���,�� ��1����+���/�(�(��+�!��.�� /��������������������������� ����� �� ��(�?�+����������%

����5�" �15�"��(&�5���������� ����+�� !�+!�(�����1����� ���������. W�.���� ������1� ���� ��������2�+�!�„w���&� ������ ���� ���”����������+!-�którejest utrwalane przez „+!��! & subiektywizmu”�@���(������� !�+���������&��1�.��!��(����+D-���� (�������������" �����������&��������1�������� ������������.�� ������1��@1 �+�(���� ������������!���1 �-����1� /��������"��5����!�������D%*���������(���& ��������(���(�" ����"���� ������&���+���/� (�+������� �������������5��+!��������"�����/���" �������&����!�"�������(��������-�" ��� ���(5��������+�����&���� &��� �������������� ��-�(�+��(����(��!���� ����%

* ���(5������������ do Listu do Rzymian-� " ��"�������� ��1���������5��"�����4����"������ �������!�"�����������-�+�����������������1��������(��.�������!�����&� ������ ���� ���%�H"������+��+�!�!(�����(������������������0���)"���������)����* przez Jezusa Chrystusa, Pana naszego�@���-CFD%�'���.������-������������ Wybawiciela, Wyzwol�����������(������� ��(��" ��(�% W Chry-stusie ���������>1��������� ���(� ���������(����(� ���!��(�%���%�������������1 ����1��� „religii”-� ���� ����������-� ��� 1&������������5� �� �� ��(�?�+���� „"���5.���”. 3���" ����5��&������ (�+�� � ����������� „�1 �&��” czy atrakcyjne „miste-ria”. '�� �� ��������� �1���������� +��+ ����� ���(� ���������(�%� ��� (���� "����2!��������������+����+���������������� ��!����������� ����(�+�������������� ������?%�������+��!�����("�� ��! �������/���1���2�+�-�(�+�1� ������������������&� ���� ���� �����" ������(5�������������+��2��+��-����"� ��!������-����.�"��������-� �5��&� �������� �������1��������� ���!��(�%�,� ������������� ����(+ �����������+ ����������"��������!�������/���&������+��������5���� &��������� �������������� ��� ����1!�����������" �����%�>�� ������� ��5� ���(�1��. ���� ���������� �� ���/� ��&� ���� ��� �!���� ���� �!��+���� ������!�(�-� ���� ��� T���-+�� ����&+����(��������!��+��(��������%�8!��+����"���1���aradza������!��5����+���& ������ �+!������-� ���� ���� "�� �2�5������������/����!� ������� (���� 4 ����%� ���-� ���/1����(��"���-� ��������� ������/� �!��+����� �� ��-� ���������!�����/ ���� ��������������&� ����� (por. Rz 8,3)%�<�������!�����/����+������ /�;���-+�� ��" ��� ����(���� /����������������+!�" �����������+�����������,!���;�����%�'��(�����5�K�����5L�(������5�5-�3������ ����-�+�� ����(��������������)��!����� ���!����@"� %����E-CD%

����(�!(5������������������������������������������6���� �-��������-�����. ���6� w integracji osoby i wzmocnieniu (�(��� �������������� ��-� na������1���("�� �����/���������&���� ����/���&�" ���������������������!��� !��������„��.������� ���!���”%�'1(��������1�1��(�������"�����������5�"���� ��-�������(5�)�.

Page 114: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

114 <H��)�'8>k�

�!���� ���!���1�����2�� ��������!��+� ���������������: 6����������'������������ ;����<����'�� %����� �����'�� �������>��#�� (J 10,10)� )���� ��� ������ �"� ��� ����&����������+����;�����-����� ����� ��!�����(� (�+��"���������&� ���� ����(�-����� (�+�� ���������� ��(������� �������+������� ,!���� ;������ �� �������+!%� �� ��(������� ���!(5�Ducha, który jest z Boga (1 Kor 2,12). Zarówno Ewan-gelia,�(�+���8�����H"������+��������+ ����������5�!(5��������������!%�)�������+�!.�������5��+�moralnej +��������� �%������%��&����"���!�!(����&������� �+�� �.����������� ��������K��� ���!���L.�<������������!�"��+ � ��/����5�(�+� /���������(����� ��������-�+�� �������������1���!��������������odrodzonego��"�.��1!�"���&"������%�*�� �5��-�������"�������������Chrystusa przez chrzest (Por.Rz 6,5), uma��������*����� ��%�����#�������*����7���� ����6�� ���� @���B-99D-�������"���1���(5�!������������!�>�� �������������������@"or. Kol 2,9CD%���.�5��(5������ ���!���� �� (������5�� ��&� ��3��� @"or. J 15,AD-� �� �� ��(��������51�/� ������� ������#������������*�����"��������� ��'������������)����������*���'�#���@�2�A-9D%�*��������!�"���������� �/���& dostosow�/����(���� ��-����.���������� –��"���1��� �� ���������������������– ����5��?-�+�� ���5�w Chrystu-sie Jezusie (Flp 2,AD-���"��5��/����)����" ��+������@por. J 13,12-16)31.

*� ������� ����� ����� ������ �� �� ��(�?�+��� ������ ���� �+�� �����/� (�+�������K��� �5�������� ���!���L���������K� ���!��������� �5����L% �-�+�� ��!��� ������ ���!����-���������&�+�� �„nowym” „w Chrystusie”. Chrystus daje im„����������”-������(5���� „nowo” stworzeni: 6�%������)��"�#������������7����� ������������������������� (2 Kor 5,17). Wyakcentowana tu ����#��"������� " ��� ����������<���� �!��"�����������(����������� �������+�� ��;�����-�� �������+��������� �� ��(�������,!����;�����-�+������!!(5�����������;������������ @"� %����E-9F.9D%�������+-� +�� ��" ������� &� ����� �� ��&� ��� ��������+!"������ �� �1�������,������ ������/� ��&� ���5� (�+� ��5� �����, a�������� ���� �������� ���!(�������+������������" ������"���&powania, gd�������;�����(����&������� „�" ���5� i chcenia,������������” (Flp 2,13).

<�����������+���/-�����1�� �������;��5����5� „�������������������” ��.������ ���" �� ������(� ���� ����(�� �� �!��+5� ������ /� „�������� �� ���������”����+���"���1-����������!��� ����������������������!1�������(�����������+���-���������(�"� ��1����������������!1�1� ����� !���������+������% Potwierdzato �%������-������ &������!1����&�����������1� ��ami-�1����� ����" ����������.����2��������� ��&� ���+�� ;���-� �����5�� ��� ������0� �������+��a w nim mocChrystusa (por. 2 Kor 12,9), a ������� �����"���������%�������6�� ����7���� ������������'����)������������*����� �@���E-CD%����� -�+�� ���"������(5���&�" �.�����/�,!������;����!-�K�5��������;�����L�@���E-9FD%�'���������-�����������������"����%�*����%����)������������������?�� ����(��)�*���"���������%����������������������������� >������'�#������������#������*�����*���������

#9��� %�����9B:F%

Page 115: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

99A3'�k���'8'7H83��H�<�H�H�<'�H83k=�<'P8�*'���>N'*���H

6�*����� ������&�8������������ �����'������ ����(��)�*����%��� �� �����������������'��� ��"�����32%�)�+�(����+��������&������+���/Q

� �15�����������������(� ������������" ����!�(����������������&����������.��u� ����� ������������%������ ��-� ��������� ��������������� �!1� 1��+���-� �5"������������� �������"� ��������-��� �����������" �����������+������.������� �������+����� �� ���� ,!���� ;�����%� ,��+����5� ���� �!������ �������������+�-������! ��" ������������������������ ��!�������(5��� �����"���1����1&�!��+5� ��� !�������������� ���! ���;���(� @"� %� C� �� 9-FD33. ������������ �����Katolickiego���+���(� �������������������� ����0�8������������������#��������%������� �����#��� ��������(��)&� J�������"������������ ������������� �����*�����������&�7��������*�����"���' ������ ������������"���� ������'�������������������#��������&�/���' ������ ���%�����������"���������������& ���������������������*����� ����������������� �������������������'�������"����������%����������' *����������%������������&� �����������)"����)��������#���������'������ ����(��)�*������'���������'����"�&� ��������������*����9��������������������'�#�34.

>�������(5����+��� ��!������������������������������ �"��������5�+����"�(5����&� ���ch� ������ �������+�� ��"����������ych� ��� (���� ���������-� ����������" �������� ����� ��� �����"������(5������"������,��� (�+�� �"���1� ���+��;���„�������!(�”� ��� ��� ������%� � �����(���� ��"�� ������ �"���� ����� ��� ��!������&%�'�"�����������������" ��"�����������+����5�5� (5�����&%� �� ��+�" ��.+������� �%�������-������������������ !"���� �� ��(�?�+�������������"������.(5��������! ����������������-�!����-������� �����+������������+�����!�������(5������1&-�������(�������� /������������5��� ��������35. *���+����!��!�"���(�!.(�� �2��+�(&� ���� �������� �������;%�=b ���-���(� ���(5�-� %�� ����������� �������� �� ��*����� �������� ��� ����������� ��'��� ������ ��%���U� ������ �������)������������"���� ������������ "������)#������%����)��������������������������� ��%����� " � ��%��� ����)#����#��U� ��������'�#�� ������������'�#���� "���� ������������� ��� �"����������)��������#����������������������"��������#�������� ���������#��������������������� ��������#�����'���������*�������'������������������ �����*���36.

*���(�� ��&-� ��� ��+��� !����������������� ���������� ��� ����� sytuuje jew pewnym klasycznym schemacie��� ��������������(-���������(��(����+���"����ich dynamiki i tego, co ����5 one –�!(&��� razem – ������������ ��������������.+�%�;�� 5��"���!���&����� ���(���� ������������+�����(���������+�� ���� ����

#C�*%�7�� ����-�6�"�%���'��"J-��%�CBB%33 Por. KKK 1812.34 KKK 1812-1813.35 J.W. Gogola, Teologia komunii z Bogiem, Kraków 2003, s. 98.36 B. Häring, Nauka Chrystusa-������?�9:B#-� t. II, s. 31.

Page 116: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

116 <H��)�'8>k�

����"�� ��1�������� ��(������&� ���(-��1������ ����!�����������������+���������;�����, a z nim cnót teologalnych, sugeruje ich ����� ���(�5�rol&�������!�+!�������&� ��������������"������������������!��+������������%�3������"��+ � ��/-��� �������������� ���� (���� (������� ���+��������� "�������������������� @������.���� ��!�!��������(�+����5����������/�+����������!�� ��D-�������"�������������.��� ��(&� �� �� ����&-� 1�� �������+� ��(5��� ��� 5-� ������(5� �� ���� ��5� ��&�������� ��� ��5���1�� ���" ����������1 �����������"���1��� ���"�����(�(�����������&��;�����%

��� ���� �&��������������������+����trzech������(����!����������������5.������ ������!� ��&���� ;������ �� �������+���-� ������!� +�� �� w konsekwencji@������� ����� ������������D�!�������������&� ��5� ����� ��(&� ���� ��(�� ��.����� ludzkiej natury%�*�������!������������5"���5���+������!����5 rol&���� �������)��!��� ���!�%�,�����������(����&�����1&������"�( �����������������������.�����������������������ciu moralnym w perspektywie chrystologicznej37%�����������!��+�5/����1��"�����?�����reifikacji38 cnót wlanych lub ryzyka ��+�����������.(� ������-�+�� ���+!"�����&������� ����(!���������+!�������� �!��+im, a ������(.��������"��!�����������&�(�+��" ��(���;���(��1���� ������������+!39.

37 Por. D. Vitali, Fede, speranza, carità nel quadro dell’attuale rinnovamento della teologia:ricerca di nuovi modelli, w: Le virtù teologami, D. Vitali (red.), Cinisello Balsamo 2005, s. 153-160; M. Pyc, Czy Je� ��7���� �����'�����)L, „��!���� �����������.����� ��������5�+��'"���+��.��” 23(2003), s. 113-131.

38 ���2�+��(��������������������"��������� ��!�����!�����(�+�������� ��������" ���� ��-�+�� ������� „���/L: „�+� �� ��������1��!�� "�������� ��� ����?�+����� K��1� �L� �!1� ���� ��� K��� ��1� �L-��&����"�(�!(����&��" ���� ��-�����&����������� ����� ��,!�������&����-�(�+���� -������&�"������-��1�� ���� (�+��"�������5� ������ /� ��� ����-� 1������ ��/� ���1��-� ���(5� ���1��� /� �� ���(�� !��!������� ��%�N��+�-�+�� ������������ �;���-������������!����(�� �����!"���1�����;�����-�(�������.���!(���������+����� ���e���/h-���������+����� ���e1�/h%�,� ��� ����������(����&��� ��-�(�+1��������������-���+�� �����+�������������������,������� !%�7������"������������������+����"�.����������! ����������� ��!������� K��1��!�L-������ � ���1����;�������� !� !����� ��"�������!%3�!+�����������-�"�(���������(�+���" ���� ��-�"����������� ����(����" ����/��������-������5����+������-� ����� !�+�������&"���������� ���!� ����� (���� � ����� ���������� � ����!%������� ��&� ������ �������������!��+��-���+�� ������1� /��� ��������� �����������!�����!%���%�������1��� .������ ��������� ����-��������������e� ���?����������h-��� �%��� �������������-������� ��(5���&� (�(e�������!"����h%�H�(����+� �%���������������������5����������+5���� ������������%��!������-�����("�� ��� ��1���� !����/�� ����-���������������+! ��+������+��(��������������������������������.1&����� ���������-� " �+�������� ��������� ������ ���" �� ��������� �������� K��� ���������7 �����_L��� ��!�������"����� ������1�&����" ��+������-������("�� ��� ��1������!�����������������������-�� ���������������� (���� �������������� �����5-� ������5� ���&%� ��(�������� ����������� (�����&����-��+�� ���������5���&�������+���"����+�����������(������������ ����(%�H1������ �����������(5�5 ��&����+��������!-�� ��1������!�����/���&����+������+����� ��!������������-�(�+��/������������. �+�� !� ��� ����&�!� ��� �������� "���&"������-� ���� ���� (�+�� ������ ��� ����� �� �1���5�+���”(W. Giertych, Jak�%���'��"…, s. 277).

39 Por. A.J. Buch, K����#�������������������#��&�Y�>��"����������������#����?�"������������������-�K��!���������������.����� ��������5�+��'"���+����L�CE@C$$ED-��%�9FA%

Page 117: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

993'�k���'8'7H83��H�<�H�H�<'�H83k=�<'P8�*'���>N'*���H

��� ��1&� �� ���������������!����������������� ����� ���� ��������&���� ��.�������"��������(!������ ���(�;%�=b ���%�*������5�����2�+�!-�������������&.�����������+������;�������������� (���� tylko " ����� ���!��� ����� ���!�����!������on ���-�(�+���" ��(�!(5�������������!���"��������������0�Przez „�����)F��������)�7���� ���5��������� '����5������ '������%������ ��"�#��������4������ ������� �� ���������&� 4������%� ��"�� 7���� �� ������� ���� ��'��)��������������������������)���������'���������'"�����������'������"��� ����)�" �7���� �������"�������� ��� ����������& ���)"��„nadziei”��������)�7����� ����������*��������)#����#��&����"������*���%��7���� ����5�" ����� ��������'� ��)� ���� ��"�����*�� �� �� ������'�� �� �������%������� ���� ���������������"���'�������������������������'�#������%����������������)&�$���)�������������������������������������)���'"����������7���� ���������ej drodze, naszejnadziei. 4���������� „��'�#�”� ����� ��)�7���� �� ������� %�ciem (por. J 14,]3&$�7���� ���� "���'����)�������'�#��5���U�7���� ������'������� ������'�#���"������������'�#������������ � ���� -Y��b�5). Przez wszczepienie w Chrystusa,i tylko przez nie, bierzem�� ����'� ����'�#���5���� " �7���� ����� �� ����'�#��7���� ���" �5�� 40.

H+�!�����!(&������������������ ���(5�!���&-������"������������(�"� �"�+.������� �����������������������+���!+�� !�+������� �2��+�(�������������������.�������-�1��!����&������������������+������� �!���������������������������+�.��� � ��� �� �� ��� „������ �� � ���!���”-� ����� ������� !" ������� " ��(&���K�!��+��(L���� �-��������� ������ ���" ����)��!���� ���!�������(�������*�����.��������������������������� �+�� !�������!�����������������;�����-���������.������<���� �!������������% ,��&+����+��(��"��������������!����/-�������������������������5��!"�������1������������+����K�" ���� �����L����������� �������+5�(�+1��K�����+��(+&L%�*�� �-�������(�������� /������("�� �������� ������.���� �!��+��41-� +�� �� � ���!�� �� ������� �1�������� "������� �� ��" ������� �����+����� �����<���� �!������������%�'���������-����������("�� �-�(�+��;��..������+-������� &-�������(&������� /������"��!����+������42-�����(5���������.+����!��������������;��+�������u, wraz z nim ofiaruje mu ����"����������������+����� ��� �" ���� ��� operatywne, by „nowe �����”������� ��&� ! ���������.���/� �� " ��������� " ������/� ���"����� (���� ��� ��;�����%�*� ���� ������� �����

F$�;%�=b ���-��� "�J-��%�#A%41 „Non si può pensare all’esistenza anche di un uomo soltanto senza fede, senza, speranza,

semza amore di carità, ma eisite invece l’uomo che non vuole credere, non vuole sperare, nonvuole amare, cioè non vuole uscire dall’incapsulamento individualistico e aprirsi all’altro” (C. Lau-dazi, L’uomo nel progetto di Dio, w: Antropologia cristiana. Bibbia, teologia, cultura, B. Moriconi(red.), Roma 2001, s. 330).

42 D. Vitali, Fede…, s. 157-159. *�� ����� ��!���������(��������+����� ��������������������.������(�+���������� ��+���������������������������&�! �� ��?�����(� ���?� ��!�������"���������.������� �����%��� %�<%����-�Czy Jezus Chrystus…, s. 125-128.

Page 118: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

118 <H��)�'8>k�

��������+�����/��������+�����+���������-����(��������5�)��!���� ���!��-�" ��(�.����)���������������1������ �5��(%

�������(����������"���/-���(�+���"���1���+� ��!������������������������"��.��(5�����!��+5�+�����(&��� ���5Q�)�+��������!(5��������&� �������������"�.�������������������(������1� ���� ����Q

Pomoc5��� �2� �!������!� ��"�������������1�/ w pewnym sensie ��"�.����4� �������� ���!��-� +�� ������� �� ��1��-� ��� (���� � ��5-� " ���5� �� ������@por. J 14,6). Egzy�����(����� ����������� ����� ������� ������� ��������!� ������������"��������������!������������������������5�+!��������5�����"���&.���� )��!���., ��5� �� ����5� ������� (+�� 5� On posiada/jest)-� )��!���.� ���5�� ����5���� �� @+�� 5�'��"������T(���D� �� )��!���.P�������� ����5����� ��� @+�� 5'��"������T(���D. >1�����������������+������������������!�)��!���� ���!����������� ��&� ���������������-� ������+ �����-� ��� �!��+�� ���������(�� ��� � ���"�� ��1!(5���������������(��������-�����+�� �(���������&��1��+������" ��������. ���������" ����"�����!��+��H!�� �����" ��(&������ 5� ��+�� 5��� ��� � /-�"����.������(��"����&����������&+������ ��%

...Przez fa+�-���������������������"������5����;������!+�� !�+��!(5����;���-

��(5� �������+���� ������� /� ��( ���� �� ���5� ���!��(&� ���������(���5-� +�� 5��������+ � ��/�(�+�����!��(&�����������5%�*���(����!��(����� �-�������(������.�� /� "������(5� �������+���� �+!�������� K��( /� �� ���1��L� +!�;��!� �� +!� ������!�����%������������� exodus�" �%��� �����!(����"������������+������������.��&� �����������+����"������������������������-� �"����� (���� (������+�� !�+!-� ����!(����+��� (����(��� �� ��-� "� �5�+!(������!���i� ����1 �� (�+�� ��&��1(�.���-���(��"����/� ��!������%�P�����;������� ���!����!���������&����� ���+�� ����.��+����-�+�� ��! �����������1����� -���������"� !���� ��+�������(�-�"����!(5���(����� ��(������������������ !���?-�� ������������!(�����&���ten sposó1-��������!"���������" ���!������" ����������-���������������+��(����(�������������.��������,�1 ��%� ,������ �+�!���������� ���&+�� ������� ��������������������������+�����!1��+������!���������(��������&� ���� ���� ���-�"��������!���.������"�������-� ������������ ��&� �� +����+���������� ������" ��� obiektywnym,�1 !-���� ���!(5�����!���������� ����(� osoby. W� ������� �������(��������,�1 ���������+�(������������������/� ����������������������� �� /����������1 %,����������� ����(���������+����;�����,��"� ������������������� ������������"�������������4/����1��� ludzkiej ��� &�(�(��� �������������� ��%�)���������� ����+���������+�����(���������+����+!"���������� ���!���%�)�(�"���������� �.������(�������5����"���&���������������!��������+��������� �5���'dkupicielem%<�� ��������(����&�����1�������,����1� ����(� ������� /-��������� ������ /�����.���+��"�����5���&�" ������/��5� � ��-����� ������ ������ ���;���(%

Page 119: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

99:3'�k���'8'7H83��H�<�H�H�<'�H83k=�<'P8�*'���>N'*���H

�������

H�2!�������������!������� ��! �����������! ����2��V��������� ������������������� ��������V�����2����S���� ���"��������%�������2�������2��������� �^!� ������������� ������2 �^!�����������"�����1���������X��������1�!������ ��V�����X�����������������������^!�������! ��������"� ���������������� ����2� �� "� ���S���� ��� ���������%�k��-� ���� ^!������� ��� 1�� ��+��� �������� ���� �1�X������������� ��� �2� ���������������������!����V������2��!������ ���"��������� ��%�,������� �2� � �����"� ������������� ������T�� ����+�������� � ��� ��"� ���� ��������1��� ���Q������� �������2� ����7��"�����!���� ����� ���� ���� 1���� � ������ �� ���� ��2�� ��� � ���-� ���� ��2�� ������ ����� ���"������� � ��"� ���������1��������+��������������������X� �!��%����������1�����"� ���������(��������� ������2���T�� ��� ���"�������������������!���������(��2!���������������������� ����������������V"���������� ������1��7��������!� ����1���� ������%

�B�-�+2*� �������������-�]���� ���L��� ���"����1���������2����-�����]���������L�1���!��-

����] �������L�1��� ���-��� ���"��������-�������������X� �!��

�3�-.�@7 ���-�����������������-��������+���+!"�������� ���!���-��������+��"��������" ����"��5����� /-

���+���� �� ��(�?�+�-�K+��+ ����L��� ������������ ����������+�

Page 120: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

120 <H��)�'8>k�

Page 121: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

9C93'�k���'8'7H83��H�<�H�H�<'�H83k=�<'P8�*'���>N'*���H

�����������$�2�)/!����#)D�@/*(E�#30)/*��2��F/3�!$��

!�3�#>���(F(A�+3$!

E�+� *�.�-B�5�-.������+.7�����3�-��@.&�.7��B�)�2.6�6�����D@.���5��B����

E�+� *�.�2��.�K*���+.7� 2 �.����&���2.6�6��.7D%.���5������.7B*�*

*�� ��"����������� �������-� +�� ��� " ��"��!(�� ��&� ��&���� ������� ������"�+��"��1������(�� ��������������������!��(�������������������� �� ��-�" �.1������+�� �������" ���� ����� ����� ����(� 2� ���(���������� "�+������� (���� ��&(�+��" �1����1��������������(5��������������������!%���� ��1&�"���(����.������+�!+�� !�+�����(� �2��+�(�����&+���(5-���(5�����&���!����/-������������.+ ������������������ ������-� "���������� ��������� �������������+�(���.�������%� �������� �� ���������(�� �� 2� ���(�� �������� "�+������� � ���������"����(��!����!���������������+�-�!�������(5�����������" ���� ��������������� ������-�����������+�������� �����!+���(� �2��+�(���������+����������������.����-�������+��������������5����� ����(������&����������������������������.��������� �����%�*� ����+����+ ������(�� ��&� ��!����/� ������� /� ��(�" �1��.����+�-� +�� �� (�+� ���5�� ���� �������� ���������� "�� �+������� " ���� "���+���"�����������+��������+��-��������5�"����������"�������(�+� /�������?���!+�.��(��������!��"���� �+���9%�*������5����" ������"�� ��1�����!+�������"����. �����-� �� �����(����� �" �������!� ������5� "��(&��� �� ��+������ "�� �+��������1 ����+������� ������5��� !(&��(��� ���!��� � ��+!�!� ������+�%�;&�5�+������ �.�������&�������+��������������������?����5����������������-�" ����"� �����.������������!��������� ������������-�����&�� ����-�+�� �� �5����(�+��K����L-�1�!������/��������������(�+���������;������������5���&��������������������� �����

� ������ ��������:;����<1� =>>?

9�>���2� �!�����������+��(������" ����������!��������1 �+���� ������" �����?���� �����.����� � ��� 1���?� ��"� �������� �� � ��+!���� "���(�!(5����� " �1������+&� ����(�� �������5������&���������������������������� ��������������"�+������%

Page 122: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

122 H33H�>�88<H

����� +� ����������6� ���%� �!��+���%�*������ ��� "��(&���� " �1����"�������� ������&"!(5���"������0�*�(�+������"��!����+ ����� ���� ����������+! ��������.�������!�� ��� ����������(���� �� �������(5�������&���!����/�+ ��!���(���������.������ ���������(�"�������+�-�(����(����������(������������������������!Q�������� ������������������ ���������� ������/�������������� �����"���� ����5Q*� (�+�� �"���1�����/� �� ������������������!Q� )�+������(���������������!�� ������ ��(�!(5� �����������-� �+ � ����� (�+�� ����������� �� �!��+��Q����� (�����"������������ ��� ���� ���������� ������������ ���5����� ��� ���1��������� ����(��������!������������1Q��+5���� �� ��(�?�+������������������� "�/����!�������(5�5���������"�������������?����5������������"�� ���������������+�����������!�� ����������"����(��!����!�������Q�'�"�����4��������(�"����.������"�������!�����������(����������� " ����(���������+���������"�(&����K�����L-���� ��+��� �� " ����� ������+��� �� ���!� K����������� �� ����L%� 3��� ������5��� ������������ �������� ������5��� ����� "�(&/-� � ��1�� ������ " ��1����/� ���/1�������-� ��(��& ���(� ����&"!(5��� ��!������� ����������� �� ������� �� �������"���+�����" �����������@������������+ ��!�"�������+���� �� ��(�?�+��(� ��+�.�������+�D%�>����������� ����������/�1&�5������� ����(!� ����������������������%7������1�������+�������� ��+!���"��������(������� ����(���������5�����&����������� �� ������������ �� �����%� ��5�� ���� ���+����!(�� ��&� (�+� /� !�����!��������������" ���������1�����������-�(�+� ��������"���1���+ � ��(5��� �.���(� ����� �������������%�,�"�� ���� ����+����+ ������+���� ��&� ��� ��������� ��+��� ���" �� ��������-� ��"�����(5����� �� ����� �����������-� (�+����������+��%

�����������������J� �����������%����%=���

H������� ������5��� ����������� �� ������� ��(��& ���(� �5� "���(��������"���5����!������ �+�� ��!�������������������� �����+��������������"�.�������" ��+���?2%�;��������� �� ��(�?���� ��"�� !(5���������������w +����+ .��������� ����(�2� ���(��������������������3%���!���������� ��5-����K����������

2 Zob. np. K. Drabik, $��������������������������"����� � �%����#��-� K*���������������,���?L-�9::E��. 6, s. 24-26; K. Ostrowska, $���������� ��"����������������� %���������#�����-K� �1�����'"��+!?���.*����������L-�F@C$$D��.�9-��%�9E.CBR�*%*%�����&���-� Wychowanie mo-ralne czy edukacja etyczna, „Kultura i Edukacja”, 1996 n.�9-��%�BA.FR�*%�>����?�+�-�$�����������"������*��������������)����K��!����7��?�+��%�*��������+����=!�����������L-�C$$#-��%�C-��%�.9#%

3 Zob. np. R. Adrjanek, $����������������������������'�����%����"���������������������"�'���/�#���'����#�������� �������6����4��'��JJ, „Sosnowieckie Studia Teologiczne”, 2005 t. 7, s. 9-24; S. Bastianel, O���������������9����������������������#����?�"�, „Horyzonty Wychowania”,3(2004) n. 6, s. 31-46; Z. Marek, $��������������������� ���������'����"�� „Kwartalnik Pedago-giczny”, 51(2006) n. 3, s. 7-23; A. Solak, 7�'����"�����*������������� Tarnów 2001; M. Wolicki,Wychowanie moralne dziecka w rodzinie, „Pedagogika Katolicka”, 2007 n. 1, s. 73-82.

Page 123: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

9C#U���G��H�*k='*H3���<'�H83��>N'*���H

�� ����������������� !����/� ��� (����� �� ����(��� ���� ���� ���������������.���L4-� ����� ������� � �+����/� (�+�� K����&� ��5� 2� �&�+������� ����(!������.�����-���+�2����������(�+���!���������-��"���������-�+!��! ����������� �����."���5������L5-������K�����(�(���������(����f���g�������������-�(�+�+���������.������������+�� �� ���������������� (���� ����(!� (�+�����!�+!-� ���������������!���+��������� +����(� �������!����(� (������+�����������+���� ������������ ���������������� ��L6%�'������� ��-� ���������������� ������1�(�!(��������+��� �2� ����1��� �i wychowanka i zmierza do doskonalenia w nim przymiotów ludzk����� �� �� ��(�?�+���% U podstaw tak rozumianego wychowania moralnego-� (�+��!������ ���� ��5� "��������� �� +���chetycy, ���(�!(�� ��&����(�� ��� �"�������������"����(5��������(���� � ������� �� ��0����(���������+��(�+���������������(��������������� ������-������� �������(��������(-�������+�����������"�������(-�+�� 5��� �+�� ��!(��!���(&��� /�+�� ���������������"���&"��������" ������"����.��������+� ���������������� ��7. Z��"� ���������� wychowania moralnego do-konuje s�&�+����������������1��� ����������+�����d����������+��������������wyznawcy Chrystusa8. H+�������"�������������������?�2� ����(�����(�����!���������+-� +�� �����������������"�� �(5������5����!� �� ��������+�������.����!� ��( ����(� ���1��� ��9. ������ ���������� �������������� �������������+��!(�� ��&����� !����� �"��+�������ób: wychowawcy z wychowankiem� �� (�+���+��� ��� ��� ���!� !������� ��������+�� ��1�� ����� "����������� !�����������1 ������ �!���������10.

W procesie ��� ������ ������������� wychowania moralnego ma zawsze���(������ �����" ��+����� �� ��-� (�+�����2� ���(�������!����������%���5������������������ �����" ��(�!(�� 2� �&���!������-��� ��+!�+�� ������+��!(�� ��&" ��+���� � ������������-�(�+����������� ��������� ����(�����5���������!�������.�������������+����� ���� �������(�� ������u�" ��+���?� ���� �� ���� ������� �.

4 Z. Marek, Podstawy wychowania moralnego, Krakó��C$$A-��%�BC%�>�1%���+����"%��%�,���.+�?�+�-� Wychowanie moralne w katechezie, w: Katechetyka materialna, J. Stala (red.), Tarnów2002, s. 144nn; M. Wolicki, Wychowanie moralne dziecka w rodzinie…, s. 73-82.

5 Z. Marek, Podstawy wychowania moralnego…, s. 62.6������%7�>�1%��"%��%�,���+�?�+�-�Wychowanie moralne w katechezie…, s. 142-143; J. Majka, $�����

������ �����#����?�"��� H�����������������������������, w: Wychowanie personalistyczne. Wy-bór tekstów, F. Adamski (red.), Kraków 2005, s. 155-168; E. Mitek, Pedagogika dla teologów,* ������C$$C-��%�9#B��; M. Nowak, Od kontestacji do powrotu problematyki aksjologicznej i tele-ologicznej w pedagogice ogólnej, w: Pedagogika ogólna. Problemy aksjologiczne-��%��!+�������-<%�3���+ (red.), Lublin 1997, s. 33-43.

8 Z. Marek, Podstawy wychowania moralnego…, s. 64-66.9�*%�7!1���-�$�������������������'�����%�, w: �������������'�%�����"���������'�����%��

���, R. Murawski (red.), Warszawa 1989, s. 201-204.10 M. Nowak, 4�����������*�*�"��������&�8�)���������������������������������#����?�"���,

Lublin 1999, s. 274-277.

Page 124: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

124 H33H�>�88<H

����������"���&"������� w sposób wolny i odpowiedzialny11. W praktyce wy-chowanie moralne +������ !(�� ��&� ��+��� ������?� ���5������� ��� ��"�� �������������+���� ��"��������!� �1��+���������� �� ��-��� ���� ��!�����!-� �+.��"���(�� �� !��������!-� 1�� ����&"���� "���(����/� � !�� �������(�� �1��+���������1 �-�+�� ����" ���&� ����(�����"������� �����!�����1 !���"�����!��"�������. ��%�,�"�� ���������-��������������+� ��"�������!���������������1��+������� �� ��-� �� ��&�� ��+���� ���� ���� �������(�-� ���(�� ��&� ������� ��� "���(������������+!�+������������ 6����������������6���asnych postaw12.

Opisane ����(� ��!�������������������� ������� �������-��������� ����.(!�������������ie polega jedynie na mechanicznym przysposabianiu���������.����������!��� �� ���������������� �����! do +����!��1���5�!(5�����������(�"������� ����� ������ �� ��, lecz na uzdalnianiu wychowanka do samodzielne-go rozpoznawania obiektywnego dobra i ��������� zgodnie z nim. H1�� (����+���������+�1��� ���������� ��+��������������� "�� ��1!(����"� ���������5����!��( ���� ��� �� ����(-� �� +�� �(� ������5� ��&� �"������ "���������� ��� �-� ������������� ��-� ������ ���%������ ������alnych. *�� ���������� ����+ � ��(5�"�����������"�+����� ��������������� �� ��(�?�+��������1����( ����( tzn. „dobrze zintegro-wanej”.

�������������E������������������������ ���������������

*����"��������(�"���+��(�"���������� i katechetyce "�(&���� „cnoty” z��������"� ���" ���� ��+����+ � �����-� (�+�" ��������(����-�����+-�������-� �" ���� /%,������� ��(�� ��&� ��!����/��� �������� � �+����������" �������(� " ���� ���+&+�������5���� ��������@� ��������)13. Autorzy �"� ����������� ���(5�!���&����"�.

99����� ����(����%�,!������?����-� ����"��� ���*������� "������������ �����?�9::E-� �%� EA@���5�� �+ ���,'�D%� �� %�H%������-� �"�'������������� ���������-��0� 4���*�*�"�� "�����"�-H%�������@ ��%D-���������*����9:::-��%�#B9.#B#R�H%�>�����-�/�����������������"�����������������������*�-�K>������������������L�@I���������������D-�E@9:::D��%�#.F-��%�9:.#:%

12 Z. Marek, Podstawy wychowania moralnego…, s. 64.13��������5�������"!1��+��(�-�+�� ���"� ��������-�����&����"� �����-��5�"� ��&�����" �1��.

���������"�� �������������+�������1�����!� �� ����(���!� �����������%�����!+!(5�� ���� ��! �����1&���(����" �������!�" �1���!��+ � ������������!��������(������� ��+!�!-�!�������&�������4/����&"!(5����" ����������" ����� �+�!(5���������������!(&��!�"������������0�<%��������+�-�7����%����� �������)�����L, cz. 1, „Remedium”, 2003 n. 3, s. 24; t����-�7�����%����� �������)������, cz. 2, „Remedium”, 2003 n. 5, s. 24; J. Makaruk, $����#������������, „Wychowawca”, 2004 n.2, s. 8-1; P.T. Nowakowski, 7�������������������������������� ����"���'���������L� „Cywiliza-cja”, 2007 n. 22, s. 27-33; I. Okarmus, Cnota wiary, „Wychowawca”, 2000 n. 2, s. 4-6; t����-7����#����?�"��������������, „Wychowawca”, 2000 n. 4, s. 4-6; t����-� 7������'�#��� „Wycho-wawca”, 2000 n.�A-��%�F.AR�>%���?"!��-�Rola cnót w wychowaniu, „Cywilizacja”, 2004 n. 10, s. 38-67; R. Polak, Jacka Woronieckiego pedagogika cnót, „Cywilizacja”, 2004 n. 10, s. 137-147.

Page 125: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

9CAU���G��H�*k='*H3���<'�H83��>N'*���H

� ��1&� "���(�������� ������?���"�� �(5�������������+�������1�����!� ��.���������%�7�������+������ !(5���&�����" ���� ����������+�(5�����������(���.�! �� ������ �"���������-� ����&�� ��� �������� ��������-� �������� +� ���������0 ��� �"�� ��-��" ��������� ��-�!��� +�����!����&�����%�>� ���(5�����!���&���������" ���� ��-�+�� �� �5�����1&����������!� �"��������� �� (�+�� ��+�������+�(5�������+� ���������%���5��� !���������4/��" ��������-���+�� �����!�� ���wprostanalizowaliby kwestie ������5��� ������� ��!������� ������ � ��� �� �� �4���!+�� !�+������������" ���� ��������-��+ � �����(�+��1��+��-�����&�������� &-������(&������� /%

Opis����"�����(� ������1����������(5�1��"� ��������5��+���" �+��+5���!.+���(�5%�C� �����& ���(�!���(����&-�����2�+��������!������������������������.�����"�� �����!�����������1�����!��" ���� ��-�+�� ���5�����1&��������+!����.����� ���������� �� ����!� ����������0� �� ��+���-� �� ���!-� �� ������+! ���� ���������!�������(5�������"��������"���(������������?�(�+����"������?.������������" �����������"�+�������%���5��������programach nauczania i wy-chowania w ���(����"�(&����K�����L��" ���������&�����-���(��& ���(���+��,� (�+0K�" ���� /L-�„!���(&��� /L-�K"������L-�„zaleta”, „cecha charakteru”14. �������"�������� +������(�, które w wielu ������+���� �5� ���������� �� ��1!���(5 ������������!�5����� �� �������!���!+�����������%�� ��������-�" ��������(5���&��������!��(�� �����"�(&���� ��������������!�����������" ����"��������-������.+����� ��+���" �������+��-�+�� �������&"!(5�����&�"�(&�����K�1���5��+L-�K�� .�� /L-� K"������L-� K"������"��������" ����"����(�L%

�"� �������������� opracowaniach pedagogów �� �� ��(�?�+������+��������.+�����(����&���!����/������������"�(&���� „cnota”15. Zwykle badacze ��2���!(5����&-� �����!(5�� ��&� ��� ��������� �� 2�����2��� �� �� ��(�?�+���-� !����&����(5���+��� ���5���&��� nauk psychologicznych%� >�� ����� �+ � ��(5� (5� (�+�� K�� �����!"� �5�+����5�"�����& do realizacji czynów dobrych����+ � ����(� �������������������� �!��+����L16-� ������ (�+�� � ����� ��������������+�� !�+!� �������(����.

14 Zob. np. Komisja Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski, Program na-uczania religii, Kraków 2001; Y���������������������A� "��������������� �� ����� Z0� *� ����ZGG2��&����������������������*��������������������������"����*�������"���'�������*����*����������*������� ������ ��"�'&�=�'����"����Z&�4����������*�������"���'�������*����*�������"�'������������� „Dziennik Ustaw” z dnia 15 stycznia 2009 r., n. 4, poz. 17; Y��������������������A� "����������������������Z0�*� �����ZGG2��&����������������������*���������������������������"����*�������"���'�������*����*�����������*������� ��������"�'&�=�'����"����1&4����������*�������"���'�������*����*������*�������������"�'������*��������������"����� "�?������� ��%������ ���"�����#���������������'�#����������� ��*����� ��� �����*�� „Dzien-nik Ustaw” z dnia 15 stycznia 2009 r., nr 4, poz. 17.

15 Zob. np. J. Makaruk, $����#������������…-��%�E.9CR�H%�����?�+�-�;%������-�7���������#�����?�"��9�����)����"�"���������������� ������� ����*�����"�������� *���� Warszawa 1990; J. Tru-skolaska, Osoba i zabawa, Lublin 2007.

16 Zob. i por. np. M. Kluz, 7��������������?, „Tarnowskie Studia Teologiczne”, t. 23(2004),s. 388-390; S. Witek, Cnota, w: Encyklopedia katolicka-� �%� #-� �%� N!+������+� 8%� ;��?+���+�-

Page 126: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

126 H33H�>�88<H

��������!�������"���&"��������!1�! ����������������(�+���� ���1 �17. 3��+�������� pedagodzy ��"�� !(5�����&�(�+����1 ���� ��������1����(�+���� �� /�!����.���(5�5����1&���� �������(���������������������?����%������+��������" ��(�!.(5-������������5�����&�����"��������� l!��+����������� ��������� ���"�����(����������������&���1518. Orzeka ona o "����������������+�-�(�����������-�����+��o �5������� �� ��!(5����� @�������D� �� "������ ������ @�� ����D%� �������� ������ � /�"�(&���� „cnota” wskazuje na ����5������� /��������+������"����������+����� ��������1 ���19%�������+��notliwy to "��" ���!����-�+���!+�� !�+��!(���W ��.��(������������ ��!�����������-���"������!��+��-����� �����specyficzne tylko dlaniego, !��������(5����!� �� ��� "�����(���� K��������� ��&� ��15L���1��� ������-�W��+�����1���;���20. 3����(�"�����������������&��" ��(5/-������!(&��!�"���.��������.+�������������������� (���� ��!�����-�"���1���� (�+�" ������"������.�������������- nie tyle jako „nawyk” czy pewnego rodzaju „wprawa”, lecz jakopodmiotowa�(�+� /����1���W(�(��5����������1ycia ��"������������+���. Podob-ne znaczenie odzwiercie���� �+ � ������ ������ ���� ����� /����������/�#���'�/�����"��*�, gdzie w punkcie 1804 cnota zostaje zdefiniowana (�+��� �����"�.������ �!��+�� �� ������ ���"����(�21%� ���� ����������������/� �� ����������-!����&����(5���� ���������������������!+-���������� ���"�������!��+���-�!(&.��!��������������+��" ������������-�������+���" ����"����������� �� ��(�?�+�����+��������+��%�;�����������(5�" ������-������+��������-�(�+0�� ���� /-������ /-!+�� !�+�������+!���1 !-� ����� /�"��5�������W"���� ��5-�� ������� ��� /�@��.���2�+�(�-�" ��(���� /D��W" ��������!��������� ��������1 ���������������" ��.������ �+ � ��(5��� ����&22. ���+ � ��(5� ���-� ��� �������+� ��������� ��� ���-� +�órydobrowolnie czyni dobro. 3���(������������ ���������" �����������"�"&��������������&��� ��� �������+���"�������%�� ��������-� sam-����"���1������-� �����.

I%�7 �������� (red.), Lublin 1985, k. 521; J. Makaruk, $����#������������� „Wychowawca”, 2004n.� C-� �%� E.9CR�>%���?"!��-� Rola cnót w wychowaniu…, s. 41-43; J. Woroniecki, Katolicka etykawychowawcza, t. 1. Etyka ogólna, Lublin 1986, s. 328-363.

17�*%� �!��-� )%*%�7��+���+�-� Cnota, w: Katolicyzm A-Z, Z. Pawlak (red.)-� �����?� 9:E:-�%�AC%

18 Zob. i por. np. S. Jasionek, Wychowanie moralne, Kraków 2004; M. Nowak, 4����������*�*�"��������&�8�)���������������������������������#����?�"���…, s. 391-398; A. Solak, 7�'�����"�����*������owanie…, s. 11nn.

19 Zob. i por. np. A. Dylus, Cnota, w: '����"�����*������ A. Zuberbier (red.), Katowice 1998,s. 93-95; M.Z. Stepulak, 7������ ��������������� �� ����*�������'����"�, „Teologiczne Studia Sie-dleckie”, 3(2006), s. 139-153; S. Witek, Cnota, k. 522.

20�>�1%� ��"� %��"%��%�)� ����?ski, A�"�&�������%������������*�-�*� ������9::#-��%�A9.AAR>%���?"!��-� =��������� ���� ��� ������������� ��)� ��'����"�� ��"�������-� K������+����!��! ��L-C$$$�� �9#-��%�9$:.9C$R��%�����+-� Jacka Woronieckiego pedagogika cnót…, s. 137-147; S. Witek,Cnota…, k. 522.

21 /��������/�#���'��/�����"��*�-������? 1994, n. 9E$F�@���5���+ ������D%22�>�1%� ��"� %�����e; J. Makaruk, $����#������������� „Wychowawca”, 2004 n.�C-� �%�E.9CR

>%���?"!��-� Rola cnót w wychowaniu…, s. 41-43; J. Woroniecki, Katolicka etyka wychowawcza,t. 1. Etyka ogólna, Lublin 1986, s. 328-363.

Page 127: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

9CU���G��H�*k='*H3���<'�H83��>N'*���H

��� �� ��"�����������-� ��+��!(�� ������ /� ��� ���������� ��1 �-� ������ ��� ���&�2�� � �� "�+��������� " ����+ód. � ��� ����-� (�+� ��!������ ���� ��5� 1������-� �������� /� �������+�� ��� ���������� ��1 �� "������� ���5� (�+� /��� ������� ��� ��2��� ����(�����23. Tym samym podlega proces���+�����������������+!�������.����?��������������-��������!������5�"���� ������������������������ ��������� ����� +� ���������0� ��� �"�� ��-� �" ��������� ��-� !��� +������-� �&����.Pytanie powstaje jednak w odniesieniu do cnó�� ������������0� ��� �-� ������������� ci, które, jak czytamy w /����������/�#���'a Katolickiego,� �5��� ���6N��+5� ��� ;���-� �� (�+�� takie u��������� �'����� ��'����"�� ��� ������������� ������*������%������������#�����������(��)24 ��������(5�������+������.����� �����@" �� ������D25?

�����%�������K�����=�������K���������������������

H�����!(5�����(������"���5��������&��������5����������������� ������������+�-������"���1�"����5/������ ���?��1�������� teologii. Badacze w����.+ �������+����!(5�2�+�-����������������"�� ����&�������" ����������!��+��26. �������������� ��������������� ������&���"��5����!������1 ��-����������� ������������+!�"�+�������������������1��27%�������������������1����!(���������+������1�� ����� ��1 �� �� ���� ������ !���+������ jego ����� /%� )���� ���� ���1���5-!+����������5�"����"������N��+��;���(� �� �������������� �������+�-� ������. ��5�������������-�"������5�����+!��� �� ����������� dokonywania nieustannychwyborów-� �� ����&"���� "���(�������� ������-� "�" ���� +�� �� �������+� ������ ����/� �� ���+�����/� ������� ���1��28%� ��+���&�-� ������������ ��� ����-� �� (�+�����������������-���������������"�(����/�(������ ������6����+��(�+���� !��� ��.���������������(�+������+!�"����������"�" ����������������"���� ���������.���%�������1�����������-�(�+�� �2����zaznacza �%�)���+�*� �����+�-�����&����+.��������-� ��������� �-� ������(�-����� /-� �������� �5���"����� �� ���;���� �� ��(5�������+����!������������!�;����-����(����+��1����������&�!��������+��+ ����(

C#�����9E$FR�)%�*� �����+�-�/�����"����"���������������&�.&�A�"���*����J-��%�#CE.#B#%24 KKK 1812-1813.25������%26 Zob. np. G. Angelin, Cnota, w: A���"�������� �����#����?���&�C������� ������'������#�&

ZGGG� ��� �������� H. Witczyk (red.), Kielce 2000, s. 146-147; H. Majkrzak, Katalog cnót i wad,Kraków 2008; J. Piegsa, 7�'����"�H���������������&�.�������*���> ����������� Opole 2002; J.M.Yanguas, �������#�� ���� �����������#�� ������"��-� ��!�%�8%�;���� -� K���!���L-� C$$$��. 5,s. 3-25.

27 Zob. np. G. Angelin, Cnota…, s. 146-147; S. Witek, Cnota…, k. 522.28�*�&��(��������������"������"%��%�'��(��+-������*����������&������������������������@��&�0�

$���#����������������&�4������� ����������������'�� Warszawa 1988; E. Zapolska, Cnoty teolo-galne i kardynalne, Kraków 2004.

Page 128: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

128 H33H�>�88<H

���1�-� potrzebuje otwarcia� ��&� ��� ���� �� � �� "������a� ��������!� N��+�� ;���(29%,�+��!(����&������ �����"�" �����������!�����������+-�(�+����������"����������1� ��"�������������� ��� ����� ������������������������ "�+������-� ����&��� �������-����� ������i w szkole. ���!�!������������&���������������5��+���������������������� �������������+�%�3������1�������!������������ ��"����.�������� �� ��-����������� �������(��� ���2� ���(��"��������" ��+���?��� ������1�� !�����!� ���1���"�����(5���� np. rodziców, nauczycieli, wychowawców,duszpasterzy. Z kolei wszechstronny rozwój osoby ochrzczonej �����5����������"rzemiana�(�+� ������@����&� ���D-�+�� �(��������+���+��!(�, " ��!(5�����������15���+� �����(5����"�����������������, nie �����1�/�����������������"��.���������� �� ;�����%� *�� ���� N��+�� ;���,� "��5������ �� �����+���� �������+�,"������� ��1�/� ��"��������� �" ���� ��� ���5� ��� �� ����� +� �����/��� ���������!��(����������(5�������1� !���1 �%�'��� ��"���5�+��!(�� !+�� !�+�������������ka na dobro i wspomaga w podejmowaniu wyborów30. ����&��(-�N��+�;��������������������+!-�������" �����������+�,��"%����������&-�+�� ����"�� ���������+�������5����!� �+ � ������� �" ���� ��%�<�������&�� ����� ���/-� ��+����������� (�����!�5�����������N��+��;���(� ������������������������ osoby31.>������(����+�K"�� ����L���"!���"�����������;���-�+�� ����" ������������+���� ������!� �� ��15� �� ��� ��( ���� ��� � ��&� ���+����� ��%� ������+� ��������������(�(������ ����������"��������/���������" �������-���&����(����+�"�� ��.1!(��"����������� ���� ���������������������-�����+������� ������������������������������1 ����������1� �����1 �����"����������!����+�������+�(5.��������������nej wiary.

*� �������" ��(&����������� ��+�(5��(�������� ���!�����!�osoby ����1�����!�������������������������6�(�+��5��&�6�����(����&��������������� ���������(� �.�(�-� ��� ���� ��� �!������������ ����������� 1��� ���� ujmowanych podmiotowo,a ukonkretnionych w "�����������"���&"�����!. ����&��(-����"� ��!��������1�.��1����������������������!��� �����-���+�� �������1���1�����(������� ����.(�����"�������������� �������� �" ���� ��� ���5���������������� ��5� ��"������.���� ��1 �-���1�� ����� ��� �� "���(�������� ���5������� �� �������������%�*�� ���������6�(�+���� �� ������1����6 !+��!(5�"��������5�(�+� /����1����������+���(�����5����������1������������+���%�G+�� !�+��!(5��������������!(5��5������������+����� ����� ������� ����(!32-� �+ � ��(5�"������������"�+����������� ��.

29�*�&��(����������������1%��0�)%�*� �����+�-�Katolicka etyka wychowawcza, t. 1. Etyka ogól-na…,� �%� 9F#-� #CE.#B#-� F$#.F$:R� �����-� /�����"�� ��"��������������� &� Z��A�"�� �����*�'������&� Z, Lublin 1986, s. 394; t����-� /�����"�� ��"��������������� &� Z��A�"�� �����*�'����� ��&� .�Lublin 1986, s.67-271. Por.����������%�7��+���+�����"��(&�����/ ����� &�:" ����#��>�����>���������������6��"��$�������"��*�-���������9::E%

30 J. Woroniecki, Katolicka etyka wychowawcza, t. 1. Etyka ogólna…, s. 328-363.31������%32�*�&��(�������"������"%�<%>%����"!��+-�7���������������������������*�������'����"�� „Teo-

logiczne Studia Siedleckie”, 3(2006), s. 139-153.

Page 129: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

9C:U���G��H�*k='*H3���<'�H83��>N'*���H

��(�?�+����, dlatego w sposób szczególny !���������(5� ��&��� ����������������.�������� ������% >�+������� wspieranie���������+���� ��"��������!�!���� .�������� ��"���������������� �� ���� ��� w ���� ���� �������(�� �� ! ��������������!�����������������!-�(�+������� ����(���!�� ������ ����� ����(-����(����&���+�.����/���������5�5� ��&�����������������!��� �����% >� ������5�5� ��&��" ���� � ��� �+������ ��������+������������" �1��������� ������� ��!���(&��� ������� �������������-������ ��������1 �����������-��������-��������������������%�*������+ ����"��!(5���&���+����������������5�������� – rozumianych zarówno w sensieogólnym – jako �� ������!"� �5�+������ postawy do podejmowania czynów do-brych 6� (�+� ����������������!����"�������������� �" ���� ��� �� ����� ��������.����-� ����&��!+�� !�+��������1��"� ���������;���-� jak i kardynalnych� 6�"�. �5�+!(5����� 1� ����(� �" ���� ��������. 3��� !����� ���� �5�"���� ��-� ��� ����� ����(�(5� ��&���"����(� �5���� ��%�3����5� (�+��� ��� &1������" ���� �����-����.����������������1��%�*�����+����5�(����+����"�� ��1�����+�����" �����������&����!�������� ����(!��������+�-��� ����K��&��5L� (�������� /���(5������(��4 ������ ;��!33. ������� �����-� "������������ ������ 6� (�+�� "��������� ������������ ����1 ��6�+������!(5���������������+�%�,��&+������������1�����5������&�!�������(5�5(5����� ������� ������������������!�������������� �� �������������-��������.��&� ������������&� ������" ����+��34. ��+���"���( ��������5�"�������� ���������"���5����!���������������������� �����%�'1�+�������������������� ����jesz-cze inne ����(���"%��1�����������������/� ��&�!���������������+��"�� ��1��� (���-�1�+�����������N��+��;���(-���+�����������������������+�������&� �����-�����.������"� ���������������-�+�� ����� ��5�!���&�������� ��������������� �����-!+��5����������&�������������� ������� �5���"����������� !�+�����!��������������� "���(�������� �����+!� +������������� ���(���� ������ �������� �� ��"���������� �� �����35%��������� ���������������������������-�!����������" ������������� �� +�� ������� ��&� ������� ����!� @�"%� ��� 5-� ������(5-����� ��5D-� �" ����-� ���" ���� ��� ��� ���(5� ��&� 1���+�����������+��-� !+��+ ���������� ��������� ��-�� �� �������k ������ (�+�������5��-�� &�������1&���-������������ ������ ��.��(!� �����5����!���( ���� ������1���(%���+���&c „�������� ������� ����(5�" �������������-� ������������������� ���� /��������+!%�N��+��;��������������(���"������”36-�!�������(5���������+��� ���������" ����� �����"�� �� ������������.��������1 �-����� ����������&���������� ���� �����"���(���aniu trudu�" ������� ����(����������������������?���� i samowychowania37%�G�����������������5���.����� ����������&������������ycia z Bogiem (por. J 3,3).

33 J. Woroniecki, Katolicka etyka wychowawcza, t. 1. Etyka ogólna…, s. 328-363.34 J. Truskolaska, Osoba i zabawa, Lublin 2007, s. 166.35������%36 KKK 1839.37 S. Olejnik, �����*����������&���������������� ��������@�� &� 0��$���#����������������&

4������� ����������������'�…, s. 184.

Page 130: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

130 H33H�>�88<H

�����"����������������������������������������"��������G�

�����(����� ��������-�(�+�������������(�����������-��������6��1�+�N��+�;���(���+�� ��"����������������?�2� ����(����-�"���(���������" ���������.������, a ukierunko���������� ����!�������� ����������������������+���� " ��&� ���� ��15%�*������ ������+���� ����(����� ����-� �� ówno teologa�.����-� (�+� �� +� ���������-� (���� ������-� "�������"��������� �����-� ��+���� � ��������"������� ��-����+�� ����" �������5������������������. Rodzice jako pierw-si wychowawcy i katecheci swoich dzieci ��(5�" ���"��������������" ��+���!" ��������/� ��&� ��� ����(!� "�������������� ������� ����!%� �5� ���� "�������� ������-�1�����"�������4������������������! �������"�1!���/�"�������o������.�+����������"����������������������;����� ���1��4�����38%�3������������"����.���4����������������� �� ��(�?�+����� ���������(5�!+�����/����������K�� ��. ��(�?�+�����!+�� ��������������������L-� (�+� ����!���/���������� 539%�����/��� ���"�������" �����������+���" �������1�����" ��+����������!�1�����(5�����"�.���������������������������� ��%

��������� ���������������������� ��������������(5���"� ���� ��� �� �����"��������� �����-�+�� � powinna���+�����/�� �����1�������������5��������.�+����� ���� ���!������/�������;������6���������"�" ����" ��"���������������;�����-� ��+ ������� �� ���! ��&%� ������������ ���(����� �������(�� ����� ����?-���� �����"����������� ��+���-������������" ������ �����(������+�������"�. �2������+���������(�%�5������#���������������������)��"�����%������������ ����� 7���� ����*��� ����������� ��� #�������*�� �� ������*�� ����������������� ���� �*������������ �����������'����#����������"���40%�3���1������.����������������������?�(est nauczanie religii w szkole. Stawia ono sobie za zada-nie ����� ���5�2� ���(&��������������������"�����(5�5���&dzy innymi na: ����.(���!� ����� �!��+���� �� �� �� ��(�?�+���-� ��" ��������!���� �"��+����� �� )��!���� ���!���-�����5��������3�����&1�+��(������� ��-�!����������7������ ������.����� ���" ����������!�����"������+��(���!�1������ ���������� ������41. ,��&+��1���� �����!������� �����������+����������(��������� /��� ����(�������"������.������ ������-��� ����������+����������1 ����������+��-���+�������+ �����" ��.

38���1� �*���+�?�+�� ��-� Deklaracj������������� ������#����?�"���+Gravissimum educatio-nis»-��0���1� �*���+�?�+�� ��-� /���� ����� ��"����� ��"��������� ��"�� ����"�������� ' ���������Pallottinum–Poz��?�C$$C-�9-�#�@���5���+ ���,*=D.

39���1� �*���+�?�+����-�/���� ������*����������/�#������«Lumen gentium»-�C9������"���9:BF� %-��0���1� �*���+�?�+����-�/���� �������"�������"�����������"������"��������' ������������������!��6������?�C$$C-�n. 41.

40 DWCH 4.41 Konferencja Episkopatu Polski, ����"��� ��"�����������/�#���'��"�����"��*����4������

Kraków 2001, 83; II Polski Synod Plenarny, A���*���������" � �����#���"������'�����*������"��� � w: II Polski Synod Plenarny (1991-1999),������?�6����������!��C$$9-�n. 8.

Page 131: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

9#9U���G��H�*k='*H3���<'�H83��>N'*���H

+������������������ �������� ���� ����������" �+��+������� ��������������������!%��"��������� "���������� ����?�������� jednak od rodziców, katechetówi duszpasterzy ������������� �-��������������� ����"� �����������������%�<��������������� ���/-� ��� k����� ������(� �"�������� �"������� ��� ��� ����� " ����������&������1�������" ��������������������������-�����������(��������������!+���(��+������ !(����+���� ��+������ ��������������+����K������&�����;�����L�� ��"���(��������" ����������15�������+�������������6�" ���!�������N��+��;���(�6������������ �+�� !-� ��" ���� ���!"���1������� ��&�������1�� )��!����rystusa42.

*������" ���������������������-����5�����������1��������" ������������ ��������� ����-� ������5� ��&� �"�����(5� ��+�� �"���������� +��!��+������-������������ ���� i telewizja. L���!(5���+ � ������ � ����������������,��"����(5 –nie zawsze pozytywnie –����(�+� /��� ��������"���&"���������������"okolenia.,������� ��+� 1� ���������� �5� ��"��������� ���������� 2� ����(��� "���(������" ���� �������-�+���������-��!��"���� ���� �����!��������������������������.���%�* ��������������������������������������!��� ����� !+�� !�+��������� ��"�� ����� ������� �� ���������� �� ��1�����!� ����� ��(5 konkretne m������� ��+��6��� ��������%�„nadprzyrodzone”, jak i „naturalne”, wypracowane w ra-mach pedagogiki i katechetyki. ������(�� " ��� ���� +�������� /� "�����������-���� �����!+�� !�+�����������������(��������!������������mat poszczególnychcnót��"%���� �-��������-����� ��-�����&����+����-���+�� ���"�������������" ��.�� ����5�!+����������������+����� �����(�+���� ����������-�(�+�����(�+���"�.��1�1����� ���� �� /-�+�� ����� �����������������������5����!���( ���� ������1�.��(��� �������(���������������������?����%

W��������� ��� /������ i jej bosko-ludzkie odniesienie domaga���&����� .�� �����������" ���������"�����������������+�������1�����!�����-�������.���� ������������-� N��+�� ;���(-� przy pomocy której ��+��!(�� ��&� ����&� ���przemiana �������+�-� !����������������� � ������� ��"���������� ����1� !���.1 �� � ��� ! ���������������� ��� �������� �����5�;��5� �� ������ �� ���!��%����1������;��-�!������(5����������� �-��������������� �����" ������������ ������&��������� -�" ��(&�������������� ��� ��!������������"��������������%�H1��1������ �������� "�� ��1��� (���� �������������� ��������+�-� +�� �� " ��(�!(�� �� ;������+� �����(5�������"� ����rodziców, katechetów, duszpasterzy i nauczycielipodejmuje trud wychowania samego siebie celem " �������&����������1������-��1��������" ���� ��-�+�� ��"������(5�! ������������/������������������?����� ��� ����(���������1������ �-��������������� ��%�*���+��+ � ������" ��������+.����� ��� ���������������(� �asadniczego znaczenia nabiera(50� sakramenty@���������!�harystii, pokuty i pojednania)-����! ������ ���������������� osobista

FC�,*=�CR�)�����������-�:����������������"��+O������������������,�������������������������#����?�"������#�����������'�������-��%�#:-��0�:���������5����(��)�*��6����4��'��JJ-��%��-� �+���9::B%

Page 132: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

132 H33H�>�88<H

(indywidualna). �5� ��� ��+�� ���" �� ������-� ���&+�� +�� ������������+���!������������!��������;���,�����&"����N��+��! ��&��(5��(����� !�;���(����� ��� ���������� /�osobowego zjednoczen������ ���!���%�,���������;����"�" �����+ ������� ���&��� �� �������&� "����������� " ����� ��(5�5� ������� �������+�-�� �����(�����2� &��!����5-�������+�������&-�(�+����2� &��������5%�G����"���+���&��e wsparciem wychowawców � ���������������������������zaang���������wychowanka na rzecz ����(!�����1������ �-��������� ������ ��� ���� ��������.�� �������&� ���(�" �������������+�������������������1��������� �� ���!��.

'1�+� ��+������" �� ��������� ������������������������� �������!+��. !�+�������������1�������" ������������+������� �5� ��+��� ���%� ��+�����!. ����%��������!����wnie o������������������������������������takie, jak np.dialog, perswazja, metoda rozumowania moralnego, cz����" ���������� �������� ������ ������������������� ������-� " ��+������������� ������ "���������.����� ����-� !+��������� ��� ��� ���1�����-� �������� ��������+��� ��1 ���" ��+���!���"���&"�����!��� �����-��� ������� wychowanków ��� �������?��"�������� �������" ����!����������������� �������������������1 �����"�.��1������� �� 1������ ������% *�����+��� ��������������������"���(����/���+��.������������!��������������%�� �������������5�5� ��&��"���������1�������.�����-� ���������� (���� ��"��������� "������� ��1��� ��1 �� �� �������(�"�������������� ������� ����!� ����������%�������-� +��������-� �!��"���� �-� ��.!�������� " ���� " ��+���� �!���������������������� ���������������� 5-� ������(5�� ���� ��5-� " ���� ���(�� ������������ ��� ����� �� �� ��� ����� ���"� ���/� ����������������� ��� �������������� ��� ����� ����(!��� ��1��� "�������������� ����%)������� ����(�������"��� �������" ������������+��(�+�����1����������!2����-���+�� �(���������������� ���/���&�"��"�������� !���������!��(����������.(5�����"��(&���������(�%���+���&�����1�����" ��+���������������-�+�� ���������+��!���(5��� �� ����� ����-�������+��� �����!(5�(�-���(5����� 5-�������(5�����.�� ��5� �"������ 6� �1�+�N��+��;���(-� istotn5� ��&��� ��1�����!� �� ����(!� " ���������"�+������� poszczególnych cnót.

������%��������

'"������"�����(� � � ����������5�(�������" �1&��� ���������" �1���!� ���.�(���������5�������&����Kv��!�L����������������� �����%�G����&����(5����"� �"�+���&��� �� ��(�?�+5����1��� ���pedagogiczno-katechetyczny����!+��!(5"�� ��1&� "���(�������� ��������-� !����������������� 1���?-� ��1������������������������" �+��+���������� �� ��(�?�+�����������������������%

Na podstawie "����������������������������+���/-��� ���������"���5��.��!� ����� 6� ���� ���+�� +� ���������-� ���� ��+��� ������������� 6� �� ������������� �����%�*� ���"��+ � ����������(�� ��&� 2�+�-� �����"������ ��!�����!������

Page 133: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

9##U���G��H�*k='*H3���<'�H83��>N'*���H

@��"� �"�+������� �� ��(�?�+��(D-���������������(������(�!(��N��+��;���-�+�� �!���������������+� do wyboru i czynienia dobra%�H1��������������"����� ����.�5/���&�����������+!����+����/�����������������������" ����ie samowycho-wania ���5�����������1�������������"�� ��1����5� ���%� ��+�����! ����-�������5� �-���"������������ ���!��������������������-�+�� �����(�������a������� ���&�"��� ������/�" ������� &����������& oraz stosowane przez niego odpowied-nie metody wychowania moralnego. � ���������������"���&��/-� ����adne wy-chowanie-� ��+��� ��-� +�� �� +������ !(�� ��&���+��� ��1������� �� ����(����� " ����ychowanków poszczególnych cnót,�������(����&����� ����"������/%�*�����(����!���!���� ��� /������������� ���"���5����������!-�� �������������������?��"���(����������"��" ����" �������1����"�������������������� ���5�2� ���(&��������"�+������%�� �������+������� �� ��(�?�+�������������������� ����.(�/��� ��1��� ������� /-� ��� +reatorem� �������" ����!�������������� ������(����,!������&��-�+�� �� pomaga ������+���!�������+��� 2� ���(����������"�.+������-�����&����������-��������������� ����� ������ ��!���&��������������N�.�+��;���(� ��!��������+��������������+��������1�����������������������" ���.���� ����(!���� �-� �������� ������ ��-� ����&�� ��� "��5������������+!� �!��+������1������ ��������-�K�������L��� ����;�����%�Wynika z tego dla wychowani��� �������"���� /-������"����5�N��+��;���(��������+!����������"�� �/���.������+���������� ���!� ��&� ��� �����(�������� � ������ � ��� !�������/� ���� �oodkrywania�"������������������� (�+���� �� ������1�����-�1���+�� ���� � !�����"����� ����(�/������������������?����������� ��/���+�� !�+!����5��������(. ���� ��� �!��+��(� ���� �� ��(�?�+��(%

�������

����� � ������ �V������� ��������� ���!��� ��������������� ���� ��������� 1������� X� �!�� �������S��� �����!������%�I� ��-������2����������� ����2�]X� �!�L�����]�� �����!������L-�������� ��" ����������������������!����@��������������� �����2�� �������"������������ ������!����!������D%�I! ��� �� �-�����!�!��� ���������1�������X� �!�������� �����!�������� ��" �������%��������������������� ��������!��� ������ ��� ���!���� �� ��� ��!������� �����!�� �2� ����� ��� X� �!��� ���� ����� ��^!� ���� ���@������������������ �����D�X� �!���1������"!"��-��"� ��2 �������������2������ �����2�7��-���� ������-" ��� -� ���! ��� ���� ���� ��! ��� ����!����-� ����� �^!� ��� ���� "� ����"������ �2� ��!���� �� @"� ����- ������!������ !��� �-������� �-�" �����D������22����X�����������2���!������%

�B�-�+2*X� �!�-��� �����!������-������������-�� �������"�������-� ������!����!������

�3�-.�@7 ���-������-�������������� ����-�+��������+�-�"�������+���� �� ��(�?�+�-���!+��(�� �����(��

Page 134: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

134 H33H�>�88<H

Page 135: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

9#AU���G��H�*k='*H3���<'�H83��>N'*���H

�%������ ��������#�(2�+�

���7�6�.���+.7�.�-���.�.�5��/�2������B�5�-�T�T�-��@

��+.7��5��7�6B�����5�������2���.��*�����5��M?�5�%��� +B

Dzi���&������������������������� ���������������>(������������1������.���� �����������" ��������������5cych w tej dyscyplinie naukowej w Europie.>�(����(��� �������(�!(5�����&�"������������"������� �"!1��+�?�+���� ��� ���.���������� ������ �� ����� ��� �+�?�+�-� +�� ���� ���� !�� 1��� ����� <� �����-��+����������"������������(��" �����5��� go w stro�&��� ����a narodowego.>� � !���(� �� ���� (����+� ��� "���5�+! XIX w. coraz bardziej� �� ����!(�� ��&w ��� �+�?�+��(�przestrzeni eklezjalnej �1���� /�imigrantów ze Starego Konty-nentu, a co za tym idzie potrzeba zapewnienia im kompleksowej opieki duszpa-sterskiej.

Jay Dol��� �"���� �������5� ��� �+�?�+5 rze�������� /� +� �����5� ���� ����������0��!�� ����-�� ����-� ��!�� i cud1. Nacisk jaki��������"������������ ������ ��!����" ����-��� wielkie znaczenie przypisano sakramentowi pokuty i Eucha-rystii%�> ����5������� �������������+ �������1������ �4��������������+����+�.��������!-�+�� ��"�������������� �������� go od obecnego w Stanach Zjedno-czonych silnego ducha protestanckiego2. Popularne wtedy modlitewniki � ��" �+��+��"�1���� ������1� ��������o "��+ � ����� ���������� /�� ����!���"�.

� ������ ��������:;����<1� =>>?

9� �� %� )%�,����-� ����:��������7�������AB��������9�:�C������ >����7�������� ������ �� ��4�����-�3�� ��,����9::C-��%WCC9.CF$%

2����������������������������� ��� �����+�"���������1���������������"����/�+�����+�� conie-dzielnej Eucharystii, a przy okazji wizyt�������(�����!��"���� �+������&+��� /�����!��"&���������" �������!� ��+ �����!� "�+!��%� )�+� "�����%� ���-�������� �2��� "� ��&����(�H ���������(�8�!��X����-� (��������"�� ����������(��� ����������������!�+��1������"����;����-�+�� �������.���(5������(���!��"���� �+��-���&+��� /�����!��"&����������!�����!��"�������-�����"����!�����+��(����1�� "�����������!����� ����������/� �"��(����� 1������ 6� "� %� �����-� An American Holy Land:A History of the Archdiocese of Louisville, Wilmington 1987, s. 50-51.

Page 136: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

136 *')��=��G�<�H�

� ��1&����������������&�����������"�������%�� ������ �+���+�(��"� �2���������.�������&� stopniowo (����������(������(���������� ��?��!�������-�� trakciektórych akcentowano� ���������� /� � ����!-� ������� /� "��&"�����-� �� ���!" ����"��+����� ���"�� ��1&��������������&� z grzechu przez sakrament pokuty.P�����-���� ��+��������+!"�������&���" ��"��������!��� ���������� ��� grze-chu i� ������� ��� "��&"�����- to jednak 6� ��5�� ��� �� �5� )%� ,������ – ������������(������(������owo, 1������������������o ;������������ ���!�� przebaczeniu3.

3�(��&+��5�� ��+5���� �+�?�+����1��+!"������������+ ��!���������& zapew-nienie odpowiedniej liczby�+�"�����%�*�&+��� /����������+��(� ����1��+�"�����"���!�!(5���������������H�� ��� 1�������� ����������! �"�%� Bardzo szybkorozpoznano jednak� "�� ��1&� ��1!������� ���(�������� "�����?%� � �1�����-+�� ��"�(�������&�������+����+ ����1�����������+������������������ �!���!����.����-��������1��������������"�������5�+�� 5�" �2��� �+5F.

Pierwsze w Stanach Zjednoczonych seminarium duchowne – St. Mary’s Se-minary in Baltimore –� �������� ��������� w 1791 r. przez 2 ���!�+���� +��&�� zeSocietas Presbyterorum a S. Sulpitio. Z kolei, w 1809 r.������������������" �ezfrancuskiego misjonarza Jean�� ,!1���� ������� Mount St. Mary’s Seminary inMaryland. �!�"��(�����������&"����������������-�(�+��"�� ����2!����� ������ �.+�?�+���������� �����!��������-�����������������"����� 2 ���!�+�����������������������%�*���+ ����� ��������� �����������(� �� �+���(������� 1���� ��� " ��(��������+�����!-� +�� �� ����&���� ��� K" ���1 ���(5��(� �������� "���&���� +�������.���������� �+�?�+5�+!��! 5LA%�*�" ��"��+!� ����������� ����(�1���� ���" ��(�.��� ��� ���!%�����( ���� �" ��������������! �"���" ����H�2�����8��!� ���������������&�K�1�������+��LB%�)����+���"���1����(�+����I ���(�-���+������������>(�����������-���������������&�������2���(�?�+���"���( ���������������?����.���������� ������%������� ��&� ��+���&���� ������� ��� �" ��5� )�����;%�;�!X�� ,

#��� %�,%�,����-�����:�������J-��%WCCB.C#$%4�;� ����������������+�����&������ ������ ��������&���� �+�?�+���������� �����!��������

" ���������������(�(������ �2���)%<%�*����-�The Diocesan Seminary in the United States; A Hi-story from 1780’s to the Present, Notre Dame 1989.

5 „Transformationist synthesis between Catholicism and American culture” – Ch. Kauffman,Tradition and Transformation in Catholic Culture: The Priests of St. Sulpice in the United Statesfrom 1791 to the Present, New York 1988, s. 110-111, 312.

6 „To sweet” – por. J.M. White, The Diocesan Seminary…, s. 139. J.B. Bouvier (1783–1854) –�"��!+�?�zeniu seminarium w Angers��� ��&�����w 1808 r. na

prezbitera i mianowany profesorem filozofii w College de Château Gonthier. W 1811 r. przenie-siony do seminarium w Le Mans, gdzie uczy�2�����2���������������� ����(%�'��9E#F� %�1��+!"������.�(��8��<���%�*"����(�+������ ���(����Institutiones theologicæ�@9A�����?D�–�+�� ��1����!��������" �����������+���������� �����I ���(�-��������>(������������� �z Kanady –�������!���������.������(������ ����� ��� ������&�������������(� ��������%� )���� +��"����!�� ������������ 1���� " ��������� ���� (������� – dobrze przyjmowanym –� "�� &����+���� ���%� �+ ��!� " ��( �������� @9E#$–9E$D-����������������(����(��� �����"�ywami gallikanizmu i jansenizmu a z drugiej strony pró-

Page 137: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

9#��'8'7�H�<'�H83H�*���H3H=�>)�,3'>'3k=�*�Z�Z�*���G

którego Institutiones theologicae����1+����������" ������������� ������(�I ���(����H�� �+�-������5�������������������������"���� �������"!���E.

Oprócz seminariów prowadzonych przez wspólnoty zakonne���+���i miejsco-wi biskupi ��+��dali we ��������� diecezjach seminaria duchowne. M�� �������&one ��(��& ���(������!�1��+!"�� ����������������� po kilku seminarzystów orazjednego profesora, na którym �"��������� ��"����������� /� ��� ���5� 2� ���(&+�������������+�"��?����%�Z czasem (����+�!�����������!���� stworzenie ��&+.������ �� ��"��(� �� ������������� ������ �!�-� +�� �� �������1���1�����������+�.�����5�+�� 5���!+��5�������������5%

Na The Third Plenary Council of Baltimore (9.11–7.12.1884)�1��+!"��"����.������� ���� /� 2� ���(�� ������ �(��(� �" ��/� ��� ��� ����������� ��!�����%� ,��"�� ������������!������+!"��/���&�������������&1����!���������?�2�����2�������-�� ���� ������&"��� na studium teologii9. Szczególne miejsce w ramach studiumteologii przypisano teologii moralnej, która od tej pory ������ 1�/� ��+�������� (����+���� w stosunku do teologii dogmatycznej pensum� ������-� �(%� B� ��.�������+���!� ��� "�� ������� � ����� ������� +! �!� ��������� �� #� �������� ��� �+!��������%�*�����+!� ��(� �2� ���+�� ����������(���������������>(�������������������&��(���(&/�������������� ����(�������!��������������������� �����������.���%�*��! �"���1��������!��!����������������������(�1����" �������������������� �������+ �����������!��!������������� ����(%

*�"�� ������������� ������!���������!�������"�� &����+�����"����������! �"��%���+���"�� &����+���1�����"��������(&��+!�����?�+��-�������������1�/�!����������������+����+ �(���� �����%� ��� �����"�� &����+� �����������. ����(��apisany ���� !�������� �+�?�+�� pochodzi spod pi� ��I ��������%����. ��+�-� +���(��� " �1�� ��"������� "�� &����+�� ���� � ��+!���� �� ��+ ��!� ���������� ����( podejmowali w XIX wieku: Aloysius Sabetti, Thomas J. Bouquilloni John Baptist Hogan.

4&� ���������&��������� L4M�<J4N<8O

Francis Patrick Kenrick – nazywany „drugim Gurym” – ��"��������(�� ����.�����"�� &����+ �����!������� Theologia moralis dla erygowanego przez sie-bie St. Charles Seminary in Philadelphia10. Kenrick – z pochodzenia Irlandczyk–�"��!+�?�����!���!������������������ w Rzymie, ��"���5��" ��& �!��"���� .

bami reform akademickiej teologii. *�������"���( ��!��������������� ����(�������������������.�!(����&���������+�����"������(��������!-���" ��(�!(����+� ��&� �%�Alfonsa Liguoriego.

8 J.M. White, The Diocesan Seminary…, s. 140.:��� %����%������������� �%����@�������%$:%C$$:D%

10 F.P. Kenrick, Theologia moralis, t. 1-3, Philadelphia 1841-1843.

Page 138: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

138 *')��=��G�<�H�

�+5������ �+�?�+��(����(��������!�+�%���� �������!���������(�����������������(.����� St. Joseph’s Seminary. Jego �" ���� /�����+������� ����!+�����"�����.����-� ��� 1� ���� ���1+�� ���������� ��� ��� � ���� ��(��1�����(������ ��������.W 1829 r. zostaje mianowany sekretarzem The First Council of Baltimore%�3�.��&"���-�������(5��(�������������&��!�����+�"��?stwa, zostaje w 1830 r. biskupemkoadiutorem Filadelfii, a w 1951 r. arcybiskupem Baltimore.

Opróc����� ����(������������(�"���!�� administracyjnej biskup Kenrick publi-kuje liczne prace naukowe z zakresu teologii. ����������!�������������+������.��"��������bista oraz naukowa pokora-� ������� ������ �"���1����� " �����!(�� ���������+�"� ������������+����������������������% Jeg���"������������" ����1 �.��5 prymatu Stolicy Apostolskiej, transsubstancjacji czy katolickiego pode( ��������+ �������. Biskup Filadelfii "���(�!(����&���+�����!�����������(&��+���� ���.�����������+�� ����+��5�� biblijnych11. W latach 1834–1840 publikuje dla swoichseminarzystów czterotomo���"�� &����+� ��������������������(%� �� ���/� pierwot-nie nie zamierza� "���/� "�� &����+�� ����������� ����(-� ��� (����+� "�� !+�?�����!swojego �����������+ ��!��������+��!���(�-����������(����+��"�� ��1�12.

Theologia moralis Kenricka zachowuje legalistyczne !(&������������5�����.�&�okresu "�� &����+��. Podstawowym celem�+��5�+��(����" ����������������.�� ����������"���!�����+��2��(onale. ��� &����+�"��+ � ��� ��& sumienia (�+�1������(� �� ����� ���� ��� � ��� " ��� jako normy dalszej. We wprowadzeniuKenrick wspomina jedynie o dwóch�4 �������" ���-���������������� �%�����.��!���H+���!� i o Alfonsie M. Liguorim. Akwinata jest dla Kenricka – angelusscholarum – a jego geniusz�" ��(�������&���&�������������" ��( ����� ��-��+!. ���� ��-� ��&�� ��� �� ������ �� nauczania. Z kolei Liguorii proponuje jego zda-niem najlepsze-�1���"� ��������&1�+��(������������!����������� ���������!��!��."���� �+���"���( ������������������ �lnej13%���+���!(&��������������� Kenrickado wprowadzenia do�"�� &����+������������� �������?�"���� ������14.

Autor Theologia moralis� �" ������"���������� (!�� 4 ����������� do swejpracy ��� ����������" �+������� ��!���������� �+�?�+��(� ���������� ��%�� �1!.(5��� ��!���/����(�������-�!���(�-������ ����� �������"����(5�������!������Pisma (��)ego� �5� ����������-� �����!��5�1�/� ���"��+��������� �������(5������&� �� !�+��� ����!� �� ���(���15%� ��5�� ��&���� ������� ���� ������� ��&� �� �"���5

99�7%�I��� ���"� ��&���� (������� �������������(�(� ����� �2���������(5��(���� �+�?�+5�1�.1�����+&���"��������� ��!����������+��5��4�����#��)�*�%�3��������1"���� ��+�����1������������������"!1��+���/�������+���� ��!�����?��� (�������1�� ���6� �����-� :��������7��������������� ����������9�:�C������>����A�����Y�� �������S������JJ-�����I ��������9:E:-��%W9F.#F%

12 Ch.E. Curran, Catholic Moral Theology in the United States: A History, Washington 2008,s. 13.

13 Por. F. Greniuk, �����*������������������������'�#��, Sandomierz 2006, s. 186-187.14 Por. F.P. Kenrick, Theologia moralis, Philadelphia 1841, t. 1, s. III.15������%

Page 139: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

9#:��'8'7�H�<'�H83H�*���H3H=�>)�,3'>'3k=�*�Z�Z�*���G

H%�8��!� ����-�+�� ������ ����-�������(������������������������1-�+�� ���5���. &������" �����5 w nieunikniony sposób do grzechu. Zdaniem Kenricka H�2���" ��(5�� 1� ����(� ��� �������5� �"���&-� �"� �5� na – (�+� ��� ������� –� K��"�!��!�� ������*������- a H�� �+���������������������&�����1� ����(���!2�/”16.

)� ��������������"������5�������+&���+�!���� ��-�����(����&-������� ��+�1��"�� ������+������+����� �����5, któ ���������������� ���(��������������� mo-tywów podej�������������?�+�������"�������%��%WGardella �� ����� !���&-� ����!�������1��+!"��I������2������ ������ �������� ���� ���" ��(���� �����+�!����(�������?������ (���� (������ ��� �������������"������+!��! �� ��� �+�?�+��(-+�� ������&"����" ����+�&������+� �����������!������%�*�"���������!�� ��� �.���!���&� nie tylko na ������&� ������ ��-� +�� 5���� ��+� !��� ���� ��� "���5�+! �������!� "� ��&������� �����?���!, ale i na „�� �4��� �� ��������� ���� ��,seksu i ogólnych zac����?��������?�����L17. Co prawda-����������/�������� ������-����7� ������������������������������!�+!���+�!����������������������.������ �����?����-� ���� ��� ������ ���� �����!!(�� "���������(� " ���� ������ ������ �"������ ��� �+�?�+��(� +!��! �� ��� � ��!������� ���� ���� ��� �� " ��(���� �������� �� seksualnej i w �����?�����%

<���5���� "�����������"������ +!��! �� ��� �+�?�+��(� ��� +������+5� ���+&����������5-������"���1���"�����/�����(�(�������������"�����. Zagadnieniem,w którym " ��(�������&����������������"���-�1�� problem niewolnictwa. <������ "�� &����+�� ����������� ����(� ������ ��������������� ���� "���(������ (!�����������������- to jednak K�� ��+������!(����&����jego omówienie �� ��(�����.������� ��� �+�?�+����� Sitz im Leben. Z��2������� on ������������� (�+�� ������������"�������-���+�� ����������+���(���������+����" ��&�������������!� ��.�����%�*���/�(�+�1� ������+���!(&��� ��1����������"��!(5��(���H�� ���� �����.����� ��. Co prawda, bp ��� ��+��������!� �������-����������������5����1���-����������"��+ � ������+��-���� zgodnie z nauczaniem katolickim, niewolnictwonie jest sprzeczne z prawem naturalnym18. Teologowie proponowali cztery�" ��.������!���!�" ����������(5���������������0�����������������(���-��" �����-�+� &���" ����&"������ ��� � �������%���� ��+� ����� ����-� ��� co prawda przodkowiesprowadzili do Ameryki niewolników w sposób niesprawiedliwy, ale ich obecnystan jest usprawiedliwiony�" ����������������&����������(5�����przepisów praw-nych. Brak jasnego ���!�!�������������������������!sankcjono���������������

9B��� %��%�7������� -�����O����>������������� ��������� &�:������ �-��0�C����������7����������9� ��������C������>�O����� ����5NY�������7 Y-� ��%������-�;%�<���X� �-�,!1����9:E:-�%WCC9%

17 P. Gardella, Innocent Ecstasy: How Christianity Gave America an Ethic about Sexual Ple-asure, New York 1985, s. 23.

18 Badania naukowe prowadzone przez Josepha ; �+����S����+�����-�����������������" �+��.+����������������>(��������������1 �������" ������� ��+��1����sprzeczne z prawem naturalnym –por. J. Brokhage, Francis Parick Kenrick’s Opinion on Slavery, Washington 1955, s. 242-243.

Page 140: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

140 *')��=��G�<�H�

��&�����������1 � wspólnego, które usprawiedliwia dalsze �� ��������������� ��tych osób. T����5��+��auczania biskupa Filadelfii���+��!(�-����1������"������.�����"������ ówczesnej, ��� �+�?�+��(� ������"���������(-� �� " ������������.+���"��"� �5�+�����������(5���!���������"��������!%�*� ��!��������"�����.�������-�������+�����liczni katolicy wspierali ���1+5��1����(&���������+���" ���*�(�5�������(�5 (1861–1865)19.

Theologia moralis ��� ��+������ �������������5� ��& ����� �+�?�+��(����.+!�(�� ������5��(� ������������ �" ��������� ��� �� " ���%� *�+������� ������5�����������" ��+������� Dekalogu�1�������������(�1��� ���(��5���& ��5�"�� &��.��+��%� '�������� "�� &����+� "���(������ ������������ ������ ��� �� !���� ����!��!��� �����-�������5� nieraz w�1� ���������� niuanse20%�3���5�"������1�.�+!"�I������2����!������"&���/�����������!������!�������! prawa cywilneg�-�����������+5����1��5����!(� prawa poszczególnych stanów (m.in. Pensylwanii, De-laware i New Jersey) oraz najpopularniejsze wówczas prace z zakresu teorii pra-wa, takich autorów jak: Sir Wiliam Blackstone (1723–1780)21, James Kent(1763–1847)22 i John Purdon (1784–1835)23%� )���� ���(��� /�" ���� ����������" ����-� ��� przypomina +�"������� podleganiu karze cywilnej za asystowanieprzy zawieraniu������?����" ��� osoby nieletnie, które nie uzgo�����������2�+�!���������� ��������.

*� wietle obecnego w Stanach Zjednoczonych pluralizmu religijnego Kenrickwprowadza����"�� &����+���(�� ����(� –�����������������1��������&"���������.(�(�" ���� – nowy z�����(-��������������"����!(����& na autorów niekatolickich%��� ����"����������(������(&����� ��������&������!�� ��������+�?���-������1� .������&����"�������(5�����+������+��"!�+�������������!+��!(5���"�����+� ���������.��������%���� ��+���(��& ���(������!(����&����1��+!"��)� ���S�������� �24.

Z drugiej jednak strony mimo swej „pre-ekumenicznej ���� �� ��” Kenrickukazuje� "���5� �+��"���(&� ���� !�� ����������!� ��� ������������"��+ � ������" � �������"�"����%�*�����&"������� ���2� �!�������-�����5��������-�������.�������� �������(�!(����&�" �1������-�+�� ��������������(���������+��������" �.������������2��(��������!�����!��� �����-� ��5��1� ���� ��������1�&���������.���+�������+�� ����+��������%�)������� ����" ������+� �+�&���"�!�������1� ����( �����������������+��"��+���������������������%���?���-�" �� ��+�(5��"���!.

9:��� %��%�%�! ��-�7�������������������*�J-��%�9A%20 F.P. Kenrick, Theologia moralis…, t. 2, s. 2-202.21 Commentaries on the Laws of England, opublikowane po raz pierwszy w czterech tomach

w latach 1765–1769.22 Commentaries on Amercian Law, opublikowane po raz pierwszy w czterech tomach w la-

tach 1826–1830.23 Digest of the Laws of Pennsylvania, opublikowane po raz pierwszy w roku 1811.24�3���������������������������+�?�+�������� � ����– por. S. Nowosad, 5��������*��"�?�"���

����*��������������II����" , Lublin 2001, s. 26-27.

Page 141: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

9F9��'8'7�H�<'�H83H�*���H3H=�>)�,3'>'3k=�*�Z�Z�*���G

���?�������������H"������+��(-� +�� 5� ��"����(�� (�+�� !���������5� " ����;�����!�������+&�������+������ �� ��(������" ��������� ������ ���� ��25.

Theologia moralis b��+!"��I������2���1�����2��(������"�� &����+����!��������������� ������0�8�!��X����-���%�8�!��-�3���k� +-����������-��� ������-�;����.�� �-�������1! ���������� ������I������2��%�Postanowieniem The Fifth ProvincialCouncil of Baltimore z 1843 r. zalecono !��������"�� &����+��F. Kenricka wszyst-kim seminariom duchownym w Stanach Zjednoczonych. Rekomendacja ta je���+���������������������+!�+!-��������1���� ��(��K!��+��&�����1 ������(�����!�����!�" �����������" ������� �+�?�+����� �������L26%���" ������-�� !��� �� �� �����������������(��"�� &����+��!+��������&���1����(�+���<��������� �+!�9EB927.

����5�+���� ����� Francisa Patricka Kenricka jako� ������+����� teologa,"���� ��� �� ������ �� I������2��� �� �� +�?�!� � ��1��+!"�� �������� " �������+��(��;������ ���������������(&����stopniowe umacnia������&�(����"����(��(�+����. ������� ����!� ���� ��� �+�?�+���� +�����+��%� Wraz �� !"������ ����!� ����������� ��+�� ������ �� ��� ����(���� �"���� ��� �� ����� �� H�� ���%� <����� ����/"������-� ��������� ��� ��� �����!(5����"���%�* ��� ��"�������� ��� "���������"������������������4/�����&"!(5��0

– John Tracy Ellis28 st��� ����-����"�� &����+���� ��+�������������" �����.��&��/� ����� ����������������"�����������������"�� &����+�� Jeana Pierra Gu-ry’ego SJ29 (�������������&����5��"���5�)�����%�;����-������7! ��!����������������������(����� �+-������(�"�� &����+���"�����(!�����I ���(�30);

– Joseph White su�� !(�-������!���������� ��+������������������������!���.����� (���� +��5�+&� ������+����5� "����(���� ������(��(31 (������ ������ ��"���/,dlaczego nie poprawiono nieadekwatnych kwestii);

– jeszcze inni autorzy stwierdz���-� ��� ������������ � !���� ����?�+��" ���� ��.������������"�� &����+!���� ��+�� �"���������-� ��� ����� ��&� ��� �1��� � !�������������!��� ��!�����!�" ������� �+�?�+���������� ������32;

25 F.P. Kenrick, Theologia moralis…, t. 1, s. V.26 Por. Ch.E. Curran, Catholic Moral Theology…, s. 16.27�*� ����� ���/�!���&-����� !���������������������"!1��+����������óch tomach – por. F.P.

Kenrick, Theologia moralis, t. 1-2, Malines–Baltimore 1860–9EB9%� >� ���(5� ��� ���� 2�+�� ��+��!���&�6��%�=������-�Histoire de la teologie au XIXe siècle, t. 3, Paris 1947, s. 326 oraz F. Greniuk,Katoli�"������*����������������� "����� ��'�������%����#��, Lublin 1993, s. 75.

28 J.T. Ellis, The Formation of the American Priests: An Historical Perspective, w: The Ca-tholic Priests in the United States: Historical Investigations, red. t����-�������X��le 1971, s. 32.

29 J.P. Gury, Compendium teologiae moralis, Barcinone 1852.30 J.P. Boyle, The American Experience in Moral Theology, „Proceedings of the Catholic Theo-

logical Society of America”, 41:1986, s. 8.31 J.M. White, The Diocesan Seminary…, s.140.32 A. Konings, Theologiae moralis Sancti Alphonsi Compendium, Cincinnati 1888, s. 7; H.J.

Nolan, The Most Reverend Francis Patrick Kenrick, Third Bishop of Philadelphia, Washington1948, s. 244.

Page 142: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

142 *')��=��G�<�H�

– z�+������� �����%�! ������!�5��1� ����(�" �+�����������5�-����������.����"�� &����+�-�+�� � �����+������&������+ ������ w������?�������������"��"�� ��������ów zakonnych, a kolejne wydania prac 1�������"� ������" ������"��.1 ���� �!�� �-�+�� �����!�� ��&� ��1���5��������+�����!�������" ���� �������"�." �����+��%���� ��+�1���+��&�����������(�����-���5����+��������!����&���1���5.��������+���(���������?�(���� Theolgia moralis33.

�&������������"����� �%� L4N8�J4N�NO

H��(�����1�����1���"������5������3��"��!� (��!��534%����!+�?�����!� ���.�+���� ��!����� �� �� ������!� ��&��?�" ��1��� ��!� " ��1���� 1868 r.� ���������>(�����������-��1��"��(5/�"���!�&����(��� �����3�����<�+��+!%�����������.����� ��&� (����+-� ������ (��!��+��� ������ �!�� – Woodstock College� 6� ��1 �+��" �2��� �����������%�*� �+!�9871 Sabetti rozpoczyna nauczanie teologii dogma-tycznej, a w ���������"�4���(�"���(�!(����+������ teologii moralnej, której pro-fesorem "������(��������(�(� ��� ����� �+!�9E:E%

��1���������"������� – poza kursem wymaganym przez j��!���������� ����.���� ��&��?�6������+��������+������������������������%� Jak pisze Ch. C! ��0������'���� typem naukowca, czy wybitnym intelektu�������������'������"�����������)��������� ��������)����"�� ����*�����������&���'� ��'����"�������"��������������������������*�%������������������� �)��������*�������������������������������������������������wspólnoty /�#���'�35.

W 1884 r. Sab������"!1��+���� w Nowym Jorku swoje jednotomowe Com-pendium theologiae moralis-� +�� ����� (����������!+����� si&� (������������ ��� ���%���+�������&"���Sabettiego w Woodstock College – Timothy Barret i DanielCreeden, kontynuowali�" ��&����� Compendium-�!�+�!�����(5��+���(����������-��������������5���(5��������" ��"����Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1918 r.

�� ���� ���!�����"�� ����������������"��!(�� Compendium jako opracowa-nie dokonane po raz pierwszy przez J. P. Gury’ego-�����&"����!�!"��������" ���H%WBalleriniego�����+�?�!��+ �����������+��������� dla seminariów a�� �+�?.�+���� " ����H% Sabettiego36. Redakcja dokonana przez Sabetti���� �" �����-� ��

##��%��! ��-�7�������������������*�J-��%W9B.9%34�;� �����1��� �������1&����������&�H%���1����S����!+��!(���%��! ���������� �2���– The

Origins of the Moral Theology in the United States. Three Different Approaches, Washington 1997,s. 75-170.

35 Ch.E. Curran, Catholic Moral Theology…, s. 17.36 Compendium Theologiae Moralis a Joanne Petro Gury, S. J., conscriptum et ab Antonio

Ballerini, eijusdem societatis, adnotationibus auctum deinde vero ad breviorem formam exaratumatque ad usum seminariorum hujus regionis accomodatum ab Aloysius Sabetti.

Page 143: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

9F#��'8'7�H�<'�H83H�*���H3H=�>)�,3'>'3k=�*�Z�Z�*���G

"�� &����+��������&�+ �����-�(� ���(���-�1� ����(����&����������!�+!��� rzymskie-go nauczania oraz bardziej przystosowany do��� !�+���"��!(5��������������>(�dnoczonych.

H�����!(5���� ��H%���1����ego,��� ����� ���/�(������� ����!���&� na ogó�.��� ���������� "�� &����+��� ����������� ����(%� Compendium���� ��� �������� "�.������" ����������!� ������ ���������� ����" ������(� ���� (�+���"�������+��-��5��(����+ ��+����" �+������������ &���" ���������� forma37. Studenci teologiinie potrzebowali ������(����� ���(�-�!+���������+��� ��� �(�����5�"���� ��-��������������������+�?���"����� ��������!(&/. Sabetti stwierdza-���������� ��&.�����" ��1��� ������(�5��� Compendium + ��+��� ��"����� ����5������� ��� prak-tyczne wskazó�+������ ����5��������+��!�����!������38.

Sa1���������!(������������+������������&���"��5�����+��!����w%���������.���� ��"����������"�������"���������(���2����(��� ���+�����������"���������� �� �����?%�3���&"������+��!(������� ����� ��!��-�+�� �����5�1�/�����osowa-ne w danym przypadku oraz !+��!(�� ���� �"��+��(& do konkretnego przypadku.S+!"�����&���+�� na �� �4����wskazaniu grzechu i jego granic%�����( ���������. �4����!(��������&��������1��w paragrafie-�+�� ���������"� ��&���� zagadnieniuwiary. Mo����1����&��"�������/-������� ���������� ukazana jako podstawa c���.����������� �� ��(�?�+����. Sabetti jednak ���� ��� �5����������"�+���� ������. �-���������(������������������������������������������%�)������+����������5.������ ������+��(����ie trzech zaga����?0�+�������� �� wiary, przedmiotu wiaryi grzechów� " �����+����� ��%� >� ����(� ���! ����� ������+�-� ��� "������� ����� ���/���&����+�������� �-�+�� ����" ��"��+!����1��� ��������5�+������������!���+�����!�" �������������%�����&��(-�(����+�������� ��5�����+�(5�5�� same-go prawa, dokonanie ��� �+�����������������+���+������� �%�)����+��������+ �. �������+������-�+�����������(� ���+�������� /�����&� �������+�!���� �%���"�������������Z��"��&"���" �"����(&-�����5�5������-����(��������� ���(5����!���.��������+�!���� ��(������� �������5�!������%������������!� ��������������-����� �� ��(�����"�������������/��+����� ��6���&���%�>���������������K��&���L�1���"��������������+!������-� ���������� –� ����������1��������1��"�������� �+��.+�!����/�–��������������������&+���(���&�������� ������� ����� �+!39.

����( ����" �"��������" ������1��������������!�+!��� materialnego przed-miotu wiary jest �������minimalistyczne. Autor �������������&����!������� ��. ������������+�������� /� ��+�-�+�� ��(�������������" �������! &�����(� ������ ������+�������� /�" ��+������, która jest wymagana na zasadzie nakazu lubprzykazania. Necessitas medii�������-��1�����1����� �����������������;����� ���� wynagradza On za dobro a��������+� ��. Z kolei necesitas precepti wymaga,

#�H%���1����-�7������� �J-��%�U���%38������%39 A. Sabetti, Compendium…, nr 152-153.

Page 144: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

144 *')��=��G�<�H�

aby �������+���� ��������- co jest zawarte w Credo�� ������+!������ /���+ �.������40.

� ������ ��+�(�� "� ��&����� (���� ���+�� ����� � ������� " �����+�� ��� ��-����anowicie: niewierze i herezji41%�*� ���������� ��-����+!�(��������5�� cnotywiary�!+��!(��"��������������������� ����(��"�� &����+���(�������������� ��.��(%�,��+!�(���� ����(����"� ��&���� cnocie wiary jako takiej, ale poszczególnymaktom wiary z �������"��+ � ������ tego, co grzeszne i wskazaniem minimal-nych wymogów���� �%�7��������!�������� (���� ��+��� 2�+�-� �����1����� +������nacisk nie na to, co jest prawdziwe z moralnego punktu widzenia, ale na to-���(����1��"���������" �+��+�����!��� ���� ��%

8�������������!(&������ ���� ��� " ����+�� ���� /� Compendium i wyr���� ��&�����������+����"� �"�+������"���!���?�����" ��!% ��� &����+� ��"���������&��� � ����� + ��+���� 2 ��������� "� ��&������: czynowi ludzkiemu, sumieniui prawu. )������+����1� ����(� ��� ����������+�estii teologicznomoralnych jestmocno okrojony%���+�(��"�� �����"� ��&��������������!��+���!�zawiera jedy-nie 20 stron, a opis prawa naturalnego, do którego Sabetti ��&���������!(�� ��&�� ���(�(� � �!������(�-� ������� ���� ��� ��� (����(� �� ����42. � ���� (���� ��&� �!��((�+����������� ����� ���� ��, sumienie �� �(�+���� ���1������%��!��������!��������/���&���" ����%���1�������2���!(��� �����(�+��������" ��+ ��������" �����1���5�!(5��������!�����!43%�3���&"����!�����,�+����!�(�ko pierwsz�"����.������������!�"�����(5������ ��!���/��� �� ��(�?�+����������� ����44%�*����.���(� +���(�� ��� ������� " ����+� ������45%�*� ��� ��!����/-� ��� "�� &����+� ��.��� ��� �������� ���"� ��&�������" �1�����������+ �mentów-�+�� ������������5����������&"!(5������������!0����� �����2� �����+ �����!-����2� ����" ��(�!(5.��� ��+ �����%� *�� ������+���� ����� ��+��������� "�� ����"�����5� � ��+5� (����" ��������� ��-�������� ��� �������� �����+ �������%

Legalistyczne ujmowanie m� ���� ��� 1� ���� ������" �� ����� ��&����� ��.�� /������������&� ��5�@2� ����5D%�*� ���" ��"�����/-���������� wskazuje na����&� ������� �+�� �� ���� ��0��� �(������+�����-�"��������(������1 �%����.�������"�� &����+������������� ����(���������okresu bardzo c�&������(5�odwrot-ne przekonanie:��� �(������1 �-�1��(������+�����% *��� ���(���"�������� �� ��.������� ��� +�������� /� ��+�� �� +�������� /� "���!���?����� ��1���5����!� ��(���������� � ������-� ��� " ��+������� 15�4� ��+��� �����5� �� � albo dobrym,� ��1�����%���1����, ������(5�����" ��+��� temat modlitwy,���������+�����+�-��������� .

F$������-�� �9AA.9A%41������-�� �9AE.9B9%42������-�� �9$.108.43������-�� �9CF%44������-�� �C$$.#CA%45������-�� �#CB.#FF%

Page 145: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

9FA��'8'7�H�<'�H83H�*���H3H=�>)�,3'>'3k=�*�Z�Z�*���G

���� �� " �������?������ ��� ����!� ��������-� ��� ����������� �������� (���� ���������+������ �������+�������� ��5� " ��+������� �"� ����������!�����!� Pisma(��)�*�46.

����( cie Sabettiego jest ��+��� "���( ����� �������!�����������, skupia(5.������&����� ������� penitenta. *� �4����+������ ���������&����" �+���������.���!����(��"���������" ����-����� ��+������ ���� /��"������5 nie jest omawia-na w Compendium Sabettiego. Powoduje to w konsekwencji ujmowanie osobyludzkiej jako „sam����(����"�L������������(����;���-�1��4�������� �����%

Compendium daje porównywalnie ��!�5�– w stosunku do Kenricka –����+!.�(& ������5�5� tematu��" ��������� ��%����"���������&��������!+����������� ���podstawowych jej typów: �" ��������� ��� legalnej, dystrybutywnej, windyka-tywnej i komutatywnej. Sabetti������������� jednak rozpatruje tylko��" �������.�� /��������5�������5��(5���������� ���������� ��0������� �����!���%

Kazuistyczne, legalistyczne i indywidualistyczne�"���( ��� �����������?����.���������� ��������1(���������&��������+� Compendium theologiae moralis-�������� �����������������+������� �� +��!���� �!������-� (�+��� " �"������ wspól-nocie jezuickiej w Woodstock47 oraz���������� American Ecclesistical Review48%��1����� " ���5�� ��1 �/�������+��� ���(�� "���� ����� "!1��+��(���� (���5� +��5�+&-���������(������ ���������������&�" ����!+�?��������������%

,�����1����������(��&+������!�� �������1������!�������"�"���+��-� �" ����.������� ��+���"�" ������"�������� � dekrety rzymskich kongregacji, do którychpracy� ������� +��+�+ ������ ������������%���������������(���� ��(5�� " ��� ������problemu aborcji, kraniotomii49� �� ��5��� �+��"���(50-� �� +�� ���� "����� ���� ���+���������"�� &����+!-������� w � ��+!������"!1��+������������������ AmericanEcclesiastical Review.

*�+�?����(� 2�����Z�Z��%�� �������� ������ ����"�"���a jako nauczycielawiary i �� ���� ��-� �"������ do Rzymu liczne pytania doty��5��� �1� �(� i jej �� ��������� ��� �1� �(&� "� ����5� �� 1��"� ����5� � ��� ������� ��� �����������

FB������-�� �C$C%47 P.J. Dooley, Woodstock and Its Makers, Woodstock 1927, s. 86-89.48���� ������!�� ���"����������"� ����+!�!+�������&���9EE:� %-�(���� ���+�� �=%)%�=�!��

"���2� ���������������������+��-�����%���1�����(�+�0�K�������������!��� ��������� ���������������������!�� �L-�����������&���� ����5��������+��!�����!����������(���������� – H.J. Heuser, Note,„American Ecclesiastical Review”, 1:1889, s. 70. >����������"�������������"����������������.��&����K�����������������view”.

49 Kraniotomia – operacyjne otwarcie czaszki������!�!���+���������&"!���! ���� ! �������������������%�*�+ ���������� ��& /� +� ��� �����+�� !�!��&��� " ��� (�(� ����� ���!� (���� !������������"�� �����������(��!-������ ������+ ��������&����kraniektomii.

50 Por. A. Sabetti, Animadversiones in controversia de ectopicis conceptibus, „American Ecc-lesiastical Review”, 11:1894, s. 129-134; The Catholic and Obstetrical Science, „American Eccle-siastical Review”, 13:1895, s. 129-130.

Page 146: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

146 *')��=��G�<�H�

" ��"��+!-��� +�� �� "��������1�� �����/� potraktowany jako niesprawiedliwyagresor. Zdaniem Sabettiego���" ��"��+!���5���"�����������(-�"�����������.���/� !�!��&��-� ����� (���� ��� ����" ����������� �� ��� ��51%� *� ��� ����/-� ���� 9:$C� %� 6� (!�� "�� ��� ��� " �2��� �� �� Woodstock Collage� 6� ���&��� Oficj!�� ���������-��������(�����+��"���������!�!��&�������������(������������5���ek-topowej celem ratowania� ����� matki52. Kolejne wydania Compendium o"!1��.+������" ��������&"������1����������"��������+��"������������!������%

Compendium theologiae moralis Alojzego Sabettiego ze swoimi ponad trzy-dziestu wydaniami53� 1���� ��(1� ����(� �"�������� � ��� ��(��!��(� !�������"�� &����+���� ����������� ����(� ��"���������Z�Z w. w Stanach Zjednoczo-nych54%�*� ��� �� ���/�!���&-� ����" ���� seminariów jezuickich, z po� &����+���11��������+� �������� (���������"������� ���� � ������������ZZ��%� ������ �� ����������&��! z trzydziestu dwu a�� �+�?�+���� seminariów diecezjalnych55. Nie-które z nich�+� �������� z tego "�� &����+����������1� !�*���+�?�+�������%

8&� ������� %&� "��P������� L4N:�J4���O

*�"�������������������"�� &����+������������� ����(�"�������������� !�.+����������"�� ��1������� �(����%�>�+�?����Z�Z��%�"�(��������&������������!.�(����!+���-�+�� �������������������������"���!+���?�������������� ������

A9��� %�H%���1����-�:�����P��������J-��%W9C:.9#F%52 „The question was submitted: „Is it ever allowed to extract from the body of the mother

ectopic embryos still immature, before the sixth month after conception is completed?” The answergiven, 20 March, 1902, was: „No; according to the decree of 4 May, 1898; according to which, asfar as possible, earnest and opportune provision is to be made to safeguard the life of the child andof the mother. As to the time, let the questioner remember that no acceleration of birth is licit unlessit be done at a time, and in ways in which, according to the usual course of things, the life of themother and the child be provided for”. Ethics, then, and the Church agree in teaching that no actionis lawful which directly destroys fetal life. It is also clear that extracting the living fetus before it isviable, is destroying its life as directly as it would be killing a grown man directly to plunge himinto a medium in which he cannot live, and hold him there till he expires” – C. Coppens, Abortion,w: Catholic Encyclopedia, www.newadvent.org; por. T.L. Bouscaren, Ethics of Ectopian Opera-tions, Milwaukee 19442, s. 22; J. Connery, Abortion: The Development of the Roman Catholic Per-spective-��������9:-� �%WC$9.C$#R�>%�7 �1���+-�� �1������+����������"�����������5��%���!��!��� ���������"�������eg����!��������� �����-�8!1����C$$A-��%�C#E.C39.

53�*��!�������9:#:� %�!+��������&�#F���������Compendium theologiae moralis.54 F.J. Connel, The Theological Schools in America, w: Essays on Catholic Education in the

United States, red. R.J. Deferrari, Washington 1942, s. 224; P.E. McKeever, Seventy-Five Years ofMoral Theology in America, „American Ecclesiastical Review”, 152:1965, s. 19-20; J.P. Boyle, TheAmerican Experience in Moral Theology, „Proceedings of the Catholic Theological Society ofAmerica”, 41:1986, s. 26.

55 T. Heck, The Curriculum of the Major Seminary in Relation to Contemporary Conditions,Washington 1935, s. 46-47.

Page 147: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

9F��'8'7�H�<'�H83H�*���H3H=�>)�,3'>'3k=�*�Z�Z�*���G

– Catholic University of America (CUA).�)�������������������������"���.������ katolickiego uniwersytetu 1���� ��&/� ��"���������������� ��� ���1���������"����+������+���� �����������+ �������������56.

Uniwersytet oficjalnie ���� ���� ���(e podwoje 6�"������ ���(���(� �" �1�.����"�"�����8�����Z���57 – 13 listopada 1889 r. *�(�����+���� pierwotnie ����.������9$�" �2��� �����FB���!������58%���� ����� �+�� �6�)����)%������-���" ���������"��" ����" �2��� ������! �"�-�� ���+�� �������(��������&�1����(�+�����.������ ��������������)%�;�!^!�����%�;�������!��������������(��; !���-���+��. ��� !���+����� 9EB� %� ���G���� ��������7 ��� ��?�+��. ����5�+������+������������&��� ���5��� ������ �!�� ���(�(������ �����(� ������(�-� �� ����&"���� " ��.��������&�������� powsta���L’Université Catholique de Lille.

T. Bouqui�����1��� typem naukowca%����������������� /����+��5��+-�+�� ��1(��������&���(����" ������(-�����5��(�"�����������&/�����&�� woluminów biblio-tece. Szcze����������� ���������&������ �5��������� i nauk�����"���������%�����.����������� ������"���&����� Bouquillon������ ��" ���������5����� ����������� �l-nej, ale z jego identyfikacji z� ��1� ������ �+ ������� �� ������ +������+��������������>(�����������59.

;�!^!������1�����������������������������+���-����+��������+��"�!(5���" ������������8�����Z���-�+�� ������������"�� ��!� �%�����������H+���!���"�� ����� ���(���� �� +������+��(� 2�����2��� � ��� ��� ������������� (���� "���( ����� ����5������!���"�����������" �1�����%�*�9EE� %�������;�!^!������" ��.1������H�� �+�-�������C������"����"�"�����8�����Z���60-�����+���(������������"!1��+�����B�� ��+!����"� ��&�������(������!�����u61.

AB�*���+���" �"����� ���"���������GH�1���1"�)����8������� ��"������������ ���@��������D-+�� �����1� ���� " ��+������������� ���1��+!"������ �+�?�+���� �� �������������� ���������4�������7� ����� �>������������9EEF� %�*�����!� + &����-� ��+���� ���1��+!"��-� ��������� ��� ��" ���������1������������ ������!���� �����!%

57�G���� ������������������� ����������+��+5�Magni nobis z 7.03.1889 r.AE�O historii CUA por.: J.C. Nuesse, The Catholic University of America, Washington 1990,

passim.59 Zwolennicy tej grupy bronili amerykanizacji imigrantów, promowali uniwers�����+������+�-

��"��" �������� ��"�?���������"��!���!+��(�-� �"��������" ����"��&"������� ��� ��� "�(��ynczegopodatku Henry’ego Georgea oraz �" ���������� ��&� �+�+��!����� �%� �% McGlynna (zwolennikaH. George’a) – por. Ch.E. Curran, Catholic Moral Theology…, s. 23-24.

60 Leonis XIII allocutiones, epistolae, constitutions aliaque acta praecipua, red. T. Bouquil-lon, t. 1-2, Bruges 1887.

61 T. Bouquillon, Dix années de pontificat, „Le Messager des Fidéles de Maredsous”, 5:1888,s. 4-9; t����-�Léon XIII et la Bavière, „Le Messager des Fidéles de Maredsous”, 5:1888, s. 74-87;t����-� Condemnation des doctrines Rosiminiennes, „Le Messager des Fidéles de Maredsous”,5:1888, s. 199-207; t����-� Le libéralisme d’après l’Encyclique «Libertas», „Le Messager des Fi-déles de Maredsous”, 5:1888, s. 361-370; t����-�8����1� �l��� l��������S�" l��l’Encyclique «Liber-tas», „Le Messager des Fidéles de Maredsous”, 5:1888, s. 399-404; t����-� Les droits de l’Èglise,„Le Messager des Fidéles de Maredsous”, 5:1888, s. 533-546.

Page 148: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

148 *')��=��G�<�H�

�� ���!(5����������+ ��!�"�� &����+���� Summa theologiae� �%��������-Bouquillon ����� ����-�����������!1������(����(����� ���������"���1�"� !���(5���� (����� �� ��������� ��������?� ������������� ������-� (�+���� �5� ��������������!�������������-��+�!��!��+����-����" �� �����������"�+������������ ������� �� cnót������%���� &����+�,�������(5����������nie prawa moralnego "���(�(5jego teologiczny wymiar-����+!"��(5���&� jedynie na normach prawa kanoniczne-go. Sposób, w jaki� "�������5 do zagadnienia sumienia jest prawie c��+������" �1�1����������-�����" ����-��������������� ����� ����5��������5����"�����.���� ��� �����������5�"���� ��. *���+���!(&��! poznanie prawdy nie jest zada-niem pierwszoplanowym, a chodzi jedynie o zbieranie opinii teologów, aby ��." ��������/��"���&�najbardziej " ����"���1�5%����!����+����������&����������„"��1�������������”��"���1���!���������&� ����5��������" �1�emów62.

Niezadowolenie Bouquillon����"�� &����+�������������� ����(��" �����-���"��(5�� �����(&� �� �" �������!� (������������� "�� &����+�� ��������� �� ����(2!�����������(, w którym – jak pisze A. Derdziuk – ��������������"'�������#�������������������'����)���'�����������*����������������*���"63%�����.�(��!+��������&��� Brugii w 9E#� %�"������!���� Institutiones theologiae moralisfundamentalis64.�*�9E:$� %�!+��������&�� !������������"�� &����+��"������!���Theologia moralis fundamentalis%�*�"� ������!� �� "�� ��������������� (����1(&�� /����������������"����(���%�� ��������������!+��������&��� �+!�9:$#�(!�"�� ��� ����!�� �%

;�!^!���������� ����������� ��&�����������"!1��+����������� ��������"��. &����+�� ����������� ����(� �����������(%�*�9EE$� %������� ��� " ����� (������.����� "�� &����+� �����!������� Institutiones theologiae moralis specialis: Devirtuti religionis, w którym na 461��� ������"��(5��������+&����!����(������� �.����(�� ��. * ��� �������� ��������� ��&� ������� ������������ ��������-� +�� �Bouquillon omawia –���" �������?���������"�� &����+����1��������– ��1� ��������������� �"���1%������(����� ��� �+5����+!�(&���� ������������+��� aspek-tów modlitwy i nie ogranicza���&�(���������������!���1���5�+!%

Trzecie i czwarte���������"�� &����+��;�!^!������������ �����������!�� �.������� ����������������5�������� �������������� ����(%�'��Z����%��� ��������� ��������5��� epoki���(�������� ��%���� ���a z nich – zwana�K��������+ ����L� –� ���a����Z������"���5�+!�Z�U�w. B��4�������� ����(!������������ ����(��������&�"���������!���ersytetów oraz��� ������?���+���������������������������.���������"���&1������������. Summa Akwinaty stoi na szczycie tego okresu.Drugi okres, trwaj5��� ��� 9BB$���� 9E#$� %� (���� ���sem „������ �� "���&"!(5����

BC��� %��%�%�! ��-�7�������������������*�J-��%WC#.CF%63 A. Derdziuk, :�����*���������)����"��������������"�� ��?�"�������"��������)���� ����

����$��"�?�"���J���$��"�?�"���JJ, Lublin 2001, s. 51.64 Por. W. Wicher, Podstawy teologii moralnej,������?�6�*� ������6�8!1����9:B:-��%�F%

Page 149: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

9F:��'8'7�H�<'�H83H�*���H3H=�>)�,3'>'3k=�*�Z�Z�*���G

!"��+!”. Summa theologiae nie jest�(!��4 �����-�������������� ����� ����(����&��"���������� �'��������+���������� ����! od teologii dogmatycznej. Trzeciz okresów, zwany K�"�+5�������L-� ��"���������&�� �������������"�"���+���������� odrodzenia filozofii i teologii Tomasza z Akwinu65.

<���� za�����/ fakt-� ��� belgijski teolog umieszcza Alfonsa Liguoriegow okresie upadku teologii moralnej. Co prawda-����� �����������������+������.���� ����� �� ��(�?skiej percepcji i szerokiego wyboru opinii, +�� ��"������(5���odnalezienie swoistej via media po��&����"��!(5������������+����em i� ���. �����%� )����+��� – zdaniem ;�!^!������� 6� ����������� ����"�� ������ pozalicznymi i ��������"�����!�����������������"���� ������-�����1��������� ��.���� ����� ������ ��������!� ��!+������ �� ���� �����5� teologii moralnej jakonauki;�1��� on ������+����+��!���5-���������1�� teologiem morali��5.

Dla Bouquillon������������� �����(������!+5��� ��+������" �����, poprzezktó �� "������ ��&� �������+������ (����!+�� !�+�����!� na cel ostateczny%� )�������������� �����2!����������������� ��"�&/�� �+�a���0�����������������������.+�R� ��+��" �����5���������!�@��5���(5�� �����(���������������"������D;� ��!��" �����5���������!���������nego (omówione w kategoriach prawa i sumienia)R������������+�R�����+�?�!����5���&�����!1�!� �������!�������������%�3�(��!����– prawie czterystustronicowy – passus�(����"� ��&���������������!�" �������!.������%

Bouquillon uznaje rozum oraz objawienie jako "�� ���� �&����4 ���� teolo-gii moralnej. Rozum rozpoznaje podstawowe moralne principia i dedukuje na ichpodstawie praktyczne wnioski%������������ ������5��� ius naturalis �5� �����ez !(&����� ������������-� ������������� (���� ����" ����: koniecznym, uniwer-salnym,��������������1&����%�3��! ���!��+������� ��� ����� ����������;������.+�����(�0�"�� ���5-�+�� 5������������������+������������ ����������6������.������ ��������� �����R� � !�5-� +�� 5� ��������� ��� ���� �&����� 6� � ��������������������"���mstwa;�� ����5-�+�� ��(�����"���2����5������������+��6�"����.����;���� �� �����������"�������%�*���������!�����!�������5����" ���� natu-ralnego +���zie – ��&+��� ��� �%��������� – �����+���� ��&������ �� �" ���(������� �+�� !�prawa. To,������ �������������&�;�!^uillon�������!+��H+����������.(����&�"�������/����� ������������ ��-�+�� ������"������������&"���������(���"�� &����+�, a mianowicie – od Franciszka Suareza66.

Objawienie jest dla Bouquillon��� !����4 ������������� ������������� ��.��(%�3����� ��!��� ������������"�� &����+��!+��!(�� ��&�Pisma #��)�*����+�����.������!� ������� ����� ����(-� " ��� ������� ��� �� ���/� !���&-� ��� ��&+��������+�+������������!���������� �������������!%� Biblia nie ma jednak zasadni-

BA��%�%�! ��-�7�������������������*�J-��%WCF.CA%66 Por. T. Bouquillon, Moral Theology…, s. 252-253.

Page 150: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

150 *')��=��G�<�H�

cze����"���!���� "���������� � � ��� ��!������� ���� �������"�� &����+!-� ��� ����(����+���(������ ���������������� ����(%�;�!^!����������!(��1�1��(�����+��������������� via probantia.

Omawia(5�� ��&� �1(�������,� �+!"��� ��&� ��+��� ��� magisterium Ecclesiae,w którym szczególne miejsce zajmuje zwyczajne i nieomylne nauczanie papie-skie%�;��+!"�����!������ ��5������&���������/�+��� ����(��-� +�� ���� (���������!���"�����(5�����������!������%�;����5�"������;�!^!������1� ���������" �"������� ��&��2��(��������auczania papieskiego�������&�������(����" ���� ��.�����67.

��� ��� ���;�!^!�������(����"�� &����+������������(!��+���(��� ����������.��-��������(����&�� ��!�������� ��(�� ����-����1��� ��� (�������"�� &����+� ���������� ����(�2!�����������(%�����&��(-�1����(�+���� ����������������+�����!!(5��.���(����� ����(������&"������Catholic University of America%�� ��1��"���&��/-���Theologia moralis fundamnetalis�1����"�� &����+�������������������!+�����-���"���������-���������������������+����+ ����" ��������!��������������-+�� �� "��+ � ���� "�� ��1&� ������������� ��1 ���� �"�������+��-� (���� � � /�����������&����1������ �������%

*��������"�����������"�������;�!^!��������+��!(�������������� �����������������!+���-� "��+ � ��(5�� ���� ������ ��������� /��� ����5������!� " �.1������������������� ������%�������e tym samym podwaliny pod interdyscy-plinarno /� ����������� ����(%� ���������5 ��&� ���� ����������� ����(���(5� ��������+ ��!: ekonomii, prawa, antropologii i socjologii%�N5��5�� ����������������.���� �� �������5��� ���5���+��!(�-� ��� ��!+���� ���� ��� (���� ��(�����5� �� ��!+-������� ostatecznie od ���(������5�������+����������!+�.

W 1899 r. ;�!^!�������"!1��+�������� ������� Catholic University Bulletin������5�5� + ���+&� "�� &����+��� ��������� �� ����(� � ��� �� ����� ����������5"�� ��1&������������������� ����(68. Jego zdaniem – w�" �������?��������� �%��������� Akwinu i wielkich scholastyków – p�� &����+�������������" �+��������"�+��� ����������� ����(� ��� (�(� ������� ������������������� !� @��� �������������!+�����D%��"����������������(����+ ���������+��������������������������.�������� ����(� "������� ���������� ��"�+�����������������-� ���! ��������� ���������������. Odnowa teologii moralnej winna � /� � ��5� "�� �tu do filozofiii teologii �%�����������H+���!-�1� ����(�����&� ���go zjednoczenia (�(�" �.1������+�� �� " ���5 �1(�����5, poszukiwaniem fundamentalnych idei i princi-piów��������� �������� �������+����+������(��"��+��(� do wszystkich aspektów

B�)�+�"������%�%�! ��0�K�����2�������������������!�������2�����������-������������� ������.��������������������������������1����������������������������� ����2��������������� �L�6������-�7��������������������*�J-��%WCB%

68 T. Bouquillon, Moral Theology at the End of the Nineteenth Century, „Catholic UniversityBulletin” 5:1899, s. 244-268.

Page 151: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

9A9��'8'7�H�<'�H83H�*���H3H=�>)�,3'>'3k=�*�Z�Z�*���G

�����69. *� �������/-������� ������������! autor "�� &����+��Theologia mora-lis fundamentalis���9:$#� %�"��(5��" �1&�" ��" ������������(�postulowanej przezsiebie reformy.

:&� %����"����������������� L4N��J4��4O

�������;�!^!����������1��� (�������� ���+ ���+�� epoki "�� &����+��%,�� ���� � ���� �������� ������� )����;�"�����=����-� +�� �� ���� ����-� ��� �"���1�� (�+�� " �����!(5� ����" �1������+&� ������������� ���5� (���� 1� ������ ������.��70. Hogan u ��������&���� ���������1�����+��������������I ���(��sulpicjaninem.���� ���(�� ������ "� ��&���� ��!+��(�� ������ �(��(� " ��������� +�"�����%�,�!.+ ������"������ 2!�+�(&� �+�� �� St. John’s Seminary in Boston, w którym���!����przede wszystkim teologii moralnej.

=���������1��� typem naukowca, ale ������+�!�������"������(5�������������!�� ��&+��� ��5� ����������� �� �������. � ����"�� � ��!22���� �"��!(�� ��� (�+�!��� +����������� �+�����&� ������ ����&71. =�����1����������+���� szczegól-nie zainteresowanym������ �5� �� (�(��"���������" ��"���(5�����Z�Z��%� ����(nauk empirycznych oraz teologii i filozofii. )���� �+��"���(�� ����������������. �����.+ �������(� �� "���( ��!� ��� Biblii oraz metody historycznego rozwojuw teologii dogmatycznej, dobr�����!�� !(5��&������ ����5� ������� /72, która 1��a���(�+������ �����5�����������������+�73.

=���������"����������"����1�������!���!+������"����(�-�(����+��5�+���� �+!9E:E������!�������Clerical Studies�(�����1�� ������� ���(������� ��+!�����"!.1��+������������������Amercian Ecclesiastical Review. Praca ta "���(�!(����.���������� ��!������� ������ �� 2� ���(�� ������ �(��(%�>� ����� (��������� ����� ������� /, jak i jego taktown��"���( �����"���+�(5���&������+!�(��"� ��&����(���������moralnej, stanowi5��(���(��!�����2 �������(����+��5�+�74. ��� �������& /��(����+!�(� ukazuje rozwój teologii moralnej i jej fundamentalne znaczenie dlaformacji seminaryjnej. Co prawda,� ��������� �� ����� ��(�!(�� ��&� ����������"���������1���5�+!-� ���� (���� ��� – zdaniem Hogana –� ����1&���� elementem

B:��� %��%�;�!^!�����-�������������*�J-��%WCB.CBE%70�3�(��"�����4 ���������� ��"�������� ��&� ��"������5� )%;�=������ (����" ���0��%� Kauffman,

Tradition and Transformation in the Catholic Culture: The Priests of St. Sulpice in the United Sta-tes from 1791 to the Present, New York 1988, s. 168-177.

71 Ch. Kauffman, Tradition and Transformation…, s. 176-179.72 J.B. Hogan, Clerical Studies, Boston 1898, s. 370.#�W Clerical Studies w nieco iro������-�����1� ������+�����������+��2 ������(����"���1���.

+��!2���������(��1� ����(� ���+�����"���( ���%�H�2 ���8������� ��+��-����*���+���"��&"���!��������-�������+��"������!�=�����%

74 J.B. Hogan, Clerical Studies…, s. 196-262.

Page 152: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

152 *')��=��G�<�H�

��� �������" ��������������afarzy sakramentu pokuty. Z tej samej racji�������. ����������������" ���-�������������������1�/�"�� ����� w teologii moralnej%����������� ����������� ������"���1���(��"�� ����?����� ��!������!��+���!-�����" �����������+����1���5�+���� �� ��(�������5��1���5�+�������! ������75.

� ��1�� (����+�"���&��/-� ��� ����������� ����-� ��+� (�+�+����� �������!+�������(�� ������+����� ��� �� �� ���������76%� ��5�� =����� ��" �"������� ���+���������� ��!��������������kazuistycznej bez jakiejkolwiek polemiki���������(5����"���( �����. Widzi on ��!���"���&"�������(�+�����(5���"� ��+!���&dzy prin-cipiami moralnymi a konkretnymi przypadkami. I� ����������&� ��!�����������������!���principiami����(�!(5�������&����(�+��!��� ����+��+ �������" ��"��+�.����������%����!���"���&"����������5�"�������/��� �������4 ����� �� (�+� przy-pomina ����� ������5������������!����/��������-����� p �+��+��(������+�1� �����& ��5� ��� ��,� (�+� ��� ��� (������& ��5�" �+��+�77. Kazuistyka jest zatem „1� ����(���!��(5�+!��! ������� ��!�!������"���1����"��+��������������!+���������prin-cipiów”78%���+���"���( ���� �������&��� ��������"���( �����+ ��!�"�� &����+��,(�+����+ ��!�������������+�-�+�� ��"��+ � ��(5��������-�� ������������������" �.������! ����������!+��(���" ����� ��!�������%

Ho���� !���(������5� ��&,� (�+5� �"���������� ������ �!�� ����� "�"����� � �������(�� rzymskich� +��� ����(�%�3�(������(���� �����(�� ��!�������� �����5� ��"�"����-� ���� zadaniem teologów (���� ��!����� ���������"�+����� �" ��������+����(��� tych regulacji79-������ (�+� ���� ������� ����� ��&� w przesz�� �����"��+�1�&������������(������!�����!�"�"����80.

Hogan bagatelizuje� �� ��������� � ���������� ��++��� �� ��&�+��%�,�1 �� �� �������!(5���&�1� ��������+5�������� ��5��� ���� ���� ��5%��owoduje to-����� !���(���� �� ����/����+! ������"���1���&�+� /�grzech��-����� ���(����+ ������K��+.+� /L�� ����!���&�+�������K��&�� L�� ����!���++������5�1� ����1���+�%���5�� Ho-gan 1� �����������" ����������&�!�ywaniu modelu „�� ���!�" ����"�"���������� ����!� ��&�+����”, ������ ��1��"��������� "���!���?����� "���������!�" ��!�� �����81%�3����� (� ��� 1���1�����������"���������� (������� �� ��������� "�.��&���� ��� ������� �� ��++���� ������-� ��� �� �����������������1����&� (��������� �1��+�������� ��"�+�!� � ����!%� ������������ ���������� ����!� "���������"�� ����(�+���(�� ����e strony subiektywnej – mentalnego i moralnego stanu

A������-��%W9:.CFC%76������-��%WC#A��%77������-��%WCC9.CCC%78������-��% 247-249.79������-��%�C9F.C9:%80 J.B. Hogan, Christian Faith and Modern Science, „American Catholic Quarterly Review”,

22:1897, s. 386-388.81�=�������"������������������!-�����������������+����-������+���"���( ����1����+����+��.

���+�" ��(&�������������!�����������+� �����+atolickiej.

Page 153: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

9A#��'8'7�H�<'�H83H�*���H3H=�>)�,3'>'3k=�*�Z�Z�*���G

osoby ������(5��(%�3�!+���� �����������������/��������(����iejsze�����"�+�!0����� ����� ��� �������������"�"�������-������������82. ��+���!(&�������(����&� ��.�������� ��� ��������� �� "����&����� ����( ������ ��� "�� &����+��%� ����( ���=����� stanowi���"��������������������+�������������1���5�+!��������!��.��(��"����������� ������� – co do ������� ��� �� ����(!-������ ����1������ drzwidla innych form pokuty.

...Historia dziewi&�������������(� ����������� ����( w Stanach Zjednoczonych

to okres stosowania "�� &����+����� ich silnym ukierunkowaniu kazuistycznymi profesjonalnym. '" ������"�����������!�� ����� ���" ������/�(�������H�.������� Konings�-��!?�+����� ����"�� ���&, który pierwotnie ��+����� �������&�� ���5���" ����+������������=�������, a od 1870 r. rozpoczyna nauczanie teo-logii moralnej w seminarium redemptorystów w Ilchester. W 1874 r. wydaje��;�����������(���!�������"�� &����+���"������" �1!(5����+��" �1�1������8�.�!� ����������!�������Theologia moralis novissimi ecclesiae doctoris s. Alphonsiin compendium redacta, et usui venerabilis cleri americani accommodata83.

>� "���� ��5� �� ��� ��"�����/� ��+��� Adolpha Tanquerey’a (1854–1932),francuskiego sulpicjanina, kt� �� " ���� "������ �������+������ �������&��� ���5��St. Mary’s Seminary in Baltimore%�)����"�� &����+�!+�������&�(!�����"���5�+!ZZ��ieku84 i ����" ��+������ �����5��(� !����� ��� �"���2�+�� ��� �+�?�+��(%� )��.��+���(����"���� ����" ���������6���+������" ����I%������� a�6�!����&������&��"���2�+&-�����"���������-���������� ���" ���������" �����!�"��(���!����.���"�� &����+�����^!� ��S��������Vaticanum II.

>�+�?����Z�Z��%�"�� &����+��"�����������"����������� ��+�����!����.�������������+���������� ���������������>(�����������-����/�!(����������&"����� �����5��� ������+ ���+�� ��� ���� �����%� )�������1��������� @9EAA–1923) –+�"������'�����1! �� –��"!1��+���� ��9EEB� %�"������(�������� krytycyzmu esejna temat ��� �+�?�+���� ������ ���85%� ������������ �+!"����� ��&���+��� ����� .������-���������!������������"���1������������ �������������&�"�� ����"�����5�����"���5���!+��5���+�����5��������� ����86, a� "�� &����+�-�+�� ����!������&������ �+�?�+���� ������ ����� ����!(5c niema��������������� ��"�"���� ��,

EC�)%;%�=����-�7�������� ����J-��%�CAB.CB9%83���� &����+�����������������"�" ���������"���� �����������" ����(��������&"�&�6�)���"��

�!��� � – por. A. Sampers, Konings, Anthony, w: New Catholic Encyclopedia, t. 8, New York 1967,s. 249.

84���� ��������������!+��������&���9:$C� %-���� �����!+�������&���+��+������"�4���(-�(!��"��(���"�� ����� ���I ���(�% ���^!� ������� ���(� �"!1��+����� ��!�������"�� &����+� ��������� �����.������(-�������(1� ����(�������5������������"�4���(�������" �����?�����+ ��!�������������������(������������(.

85 J.T. Smith, Our Seminaries: An Essay on Clerical Training, New York 1896.86�����������" ������������������ ����(���"�� ��"�5������(���%

Page 154: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

154 *')��=��G�<�H�

���� �5� ���+������� " ��������������� ��� �+�?�+��(� ���������� ��87. Poza tymiostrymi ��������+ ���+��������������+��������zasadniczy ������2!�+�(&�"�� &��.��+��%�� ���+�� ��� " �������� pewne rezultaty, które !(������� ��&���"���� wrazz �����5������������ ����(���"���5�+����5������1� ���*���+�?�+������@9:BC–1965).

�������

����� ������2��!������������ �������2������� �������������������G����������������������������������! �%�H�� ����� ����-��� ��� ������������� ������2���������������� �� ������� ]���!���� �2��� ����������L%�H�� ���� �����2� ��������������� ����! �� �������!���� ������ ������!��� ���1��!���� ��� ���� ��������� ���-� 1!�� �� �!�1� � �2� �����2������ � ����������� �� X������ ����� ����� ���� �V����������!���%����2� ������!����2��� ���������������H�� ���������2 �������"����2�I �������%���� ��+-����������������2 ���H�����!����1����������������������2 ����������)%�;�!^!�����%�����1�������� ���������2]�������!����"� ��������� �����������L����� ������1��)����;%�=����%�H����������!��� ��� �������� 1��+�� ���� � ������� ��� ���� G������ ������%� ����� ���!�������� �"" ����� ������!��� ��� ���� �������������! ��!����������������U��������!����%

�B�-�+2*����� ���2��� �����������-����!��������"� ���-��� �������������������G������������

�3�-.�@7 ���-������ �������������� ����(-��+ ���"�� &����+��-������������ ���������������>(�����������

E�)%�%������-�5 �� ���������J-��%WCBB.CC%

Page 155: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

9AA��'8'7�H�<'�H83H�*���H3H=�>)�,3'>'3k=�*�Z�Z�*���G

�������������$�2�)/!�����#)�!$#>#����?#$#�!/3!@/*��A(

!�3�#>���(F(A�+3$!

��+.7���-B�-.����27.��,���3.-�A����A����6��,-�.��-�6��@+B�B* �8��.�*�-�6�

�5��% ++����'��.���.7���+72�%+�*�*�.*�.���+.7�%5.77��6������5��%5 +�5

��������

)������������+�������!-�+�� ������������1����(��������&�����+����� ��������������������� �����-�(�����1�����+ ������+���������%�3����������-������. ���������1����&���(5/���������(����� ��������+�����5��������(�����(-����������.�������������������!���%�H���������(���(����!��(��+ ����!�����+��&� ������5�����.���� �!����-� "� ������ �!1� 1��"� �����-� �������� " ���� ���� + ����� ���+��&��0"�" ����!� ��&������&��� ��-�!� ��&����(����" ���-�!� ��&� ��+!��1��!�����" ��!+.���� " ���� ���1��� ����� ������%� ��� 2�+��� �5� ��&���� " ������5� "�"����&������&��&-�1���&-� ��"���-������������5�" ������5�����1�(���%�,�������(�������.����������+�������+���������-������������� ��������!+�������������������" �����������+ ����!�� ����"���1����� ���������!-��1���������"���1�"����� ��������.���+���%�'������/�" ������������+������!������������/�������� /��+!������.�������������"�����%�>���������� ������(��������������,�1 �(�3�������������.+���� �!� �� �� ��-��� (����+��+ ����(� ���!��(�%�,��������� ������� �1����(��� �����!��� " ��� ������ " ��"��������!� !����&���/� ������� �&� ���!��(&� + ����!-��+�� �(�������(��������+��� �������&����(�!(5%

*��"���1������ "!(5���������������+ ����!�2�������������� ������������.���"�� �+�������������&"!(5��(�"����(��+��5�+���(-�+�� 5�"������� ���-�+�� ����&� �5� ������+5� ���� ��!(50� K�������� "������ >���������IIJ����" �H�4����������������*���" "������*����-�+�� �(��!�� +5�(����"����*��������3�� ��9-�)� ���������

� ������ ��������:;����<1� =>>?

1 W. Nawrot, Globalny kryzys finansowy XXI wieku – Przyczyny, przebieg, skutki, prognozy,Warszawa 2009.

Page 156: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

156 <H����<H8��H

�����!��(&���������-������C$$B� �+!�!+��������&�+��5�+��"��� ���+�(5�"����,�. �!����)%�;������!+��1���(5��� ���+��+ ����!���������%����!����(�+��5�+����0�Y����"��"����� �>��������*����4�����&�J����>�"�������������������C%

9�G�'���������������������

*��������#$%�ZZ����+!�" ��(&�����G�H�!����&-�+�� �(�������1�������� ��.����+���"�����+�����������"���������1!���������������+��������%�>� ���.��������� ����� �����+������ ���+�5�-� �����" ������������!����������+ ������ ��������!�����������+������������������������������+����" ������������+ �.�����%�>� ����� �����2!��!���-�(�+���1��+����������������2!��!����"�����+�.��-� ����(�(5���������"���1���������� /�+ ������5#%

'�� �+!�9::��������� !����� �����G�H������� ����%�������!�(��2��������!���������+ �������" �+��������������+��%�3������!���������"������(5�������.�����������!%�,��&+�����!�"�"��������� !����� ��������� ���%�*�9::E� �+!�" �.��������������" ��2� ������"���� ����� ������+ ���������"���������������!�����(����(� �� �1��(5����%� ��+� "�4���(� ���������� ��G�H� ��+��� �5������� ����� ����(������������ ���1��+���(-��(%�����������"�����������������������%�� �.����� �1������� ���+���� ����&��� �������/� ��� ��������(�-� �� ����+������ ���+��" ���������������&���������������&���+��&����/�(�+�����+�1���5��-�������>������������-� ��� +��� !���������&��(� + ������-� ����������+��!� �� ��� (�+������ !�.+���-��� �1���@�� �!�����D���&��(����� �� /�@�� �!����D���+�����1��+!����&+�����!�� ����%�*�� �������� ��������� �����1��+������5���1������&+�� ���!�@�� �!��.���!D� " ���������� ���������"������/� ��� ���1���������� �!��������� "���(���" ����F%�,�����(��5�� ������5����!��(&��+��������5�������1�������/�+����� �.25���"����������"�����A&�*� ��������1��!�����������+ ������������������15��� ������� ������� ��� !����� ��-� +�� �� ���5��&��� ���1�������� ����� �%���+��� �����.�������!�����������������" ������/����+ ����!%�3��+����" ������������+ ���.�������C$$$� �+!���G�H�����&�����1��+������������������� 5� &+5�+ �����������+����� ����(!-���+��������+��������%�*�C$$#�����&�����&�!(�����/�"�� �.����" �1����������������+ ��������%�*�"�����+ �������� ��+!�+ ���������"�.�����������G�H�!(��������&���"�������C$$� �+!-������������� !����� ����"�.

C�,%)%�;������!+-�Y���"��"����� �>��������*����4�����&�J����>�"���������������������*� .������C$$B%

#�>�1%�<%�>����+�-�4������������" "�-�K7������;��+���L���9�+��������C$$E� %-��%�9B.9%F������R���1%�<%�<������+�-������������*�������-�K3�(����������L���C:������"����C$$E� %-

� �FE-��%�9F%A�>�1%�<%�<����-�/�����������������������������#��-�K3�(����������L���C:������"����C$$E� %-

� �FE-��%�9B%

Page 157: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

9A<'�H83��*k>*H3���,8H��'��'NH�*';��';�3�7'��*�H�'*�7'J

������+���������-������" �������������1�������+ ����!B%�*��������&����!��(&�����������+����/� ���+�����" �������1��+�� ��� �������(�� 2��������%��������� �5�G�H�����(����1�������-���������� ������������(�� �5����-�K*������<��L�@I�.�� ��� 3�������� <� ������ H���������D� �� 9:#E� �+!� �� KI ������ <��L� @I��� ��=����8����<� ������� "� �����D���9:$� �+!-�+�� �������������1����2����.�������� ��+!� ��� !����� ��� �� +�� �� 1 ���� ������� !������ " ��� 2����������!+ ������������+������������ ���!(5��!���������� �������+ ������%

8�+� ��������� ���� + �������� ��&� �+���/� ��1 ������ "�?�������"����� 2�.�������� ���+��&���� + ������� 1��+��%� <���� ��� "����� 9A$� �+���������-� �������� � ����� ��! ������3�1��-� " ���� ������� " ���� ���� ����(5� 2�������5"�?������� ��(� ���!��(��+ �������(-� ���%������K��!�����L�" �����!(5���1������.�5� "����� "�?����-� "������5�5� �� "����&���� "������+��� ������� " ���� +��� ��G�H� ���+��"������E%� � ����-� +�� �� ��"���5�� ��&���G�H-� ���+�5�� ����&"�������� ����-� ����������1����(� ���"��� ��� ������!�(�� 2��������-� 1��+�-� 2� ����������� ��������5������15� �� ���"���5����%

*�G�H������������ ���������� �� �� �5���� �����1��+����������+5���& /"������+� !����������� " ���� ��� 1��+�� + �����1�� ���-� +�� ���� ���� 1���� ���/�� "����� �"����/� + ����!� �����+��������-� ���%� ���� 1���� �� ������� +!"�/� ��1�������+������������!%�� �1���-�����+ ���������5����&-�����+ �����1�� �������1�������������"����/��������(� �����&+���(���& ���+ ����!%��������1��+����������>(��������������� ������"�������%�*��! �"���"�?����� �������"�������1�.����������(5���� � !��� ���" ����� ������!�+ ����!-� ���� �1�� ���1��"� �����"�" ���� ��5������"����+�������1�������-� ������" ����1��"� ��������2������.��������1��+��-����������� ��� ����������! �"�������������(���&��������:%

'1�����+ ����� 2�������������+�� �� + ����!� ��!2����%� )� ��� 1��+� �!1� (�+� 2!��!���������15����!��(&�2�������5-����������!2�����+�������-�" ��� �����(�� .��5�1! �&%�)� ��������!2������� ���-�������+�����%�3���������������� ��!�+!%������.���" ��(�5������5��(5���������������"������9$%�;��+-�+�� ��" ������������ ����������+����"����&������+����-������(��"������-�������!(�-����%��!����������"��(.

6 Zob. M. Zaleska, Przyczyny i skutki, „Gazeta Bankowa” z 1 kwietnia 2008 r., s. 16-17.�>�1%�<%�<������+�-������������*�������-��0�K3�(����������L���C:������"����C$$E� %-��

FE-��%�9FR���1%�)%��� ���.<�++�-�K����������"'������-����"0TT���������T"!1�������+�T���1����.��.+�������.(�+.���. �1�.+ ����T� f���� ���� 9E%99%$EgR� ��1%�<%� >����+�-� 4��������� �� �" "�-� K7�����;��+���L���9�+��������C$$E� %-��%�9B.9%

8 Zob. M. Zaleska, Przyczyny i skutki, „Gazeta Bankowa” z 1 kwietnia 2008 r., s. 16-17��zob.M. Miszalski, Mechanizm zgnilizny-�K3�(������ Czas” z 29 listopada 2008 r., nr 48, s. 14.

:�>�1%�)%��� ���.<�++�-�K����������"'������-����"0TT�����%���T"!1�������+�T���1����.��+��.�����.(�+.���. �1�.+ ����T�f���� ����9E%99%$Eg%

10 Zob. M. Masny, /������� ������ ����������������#��-� K3�(������� Czas” z dn. 29 listopada2008, nr 48, s. 16; J. Korwin-Mikke, Wywiad w Salonie Politycznym Trójki, http://www.polskieradio.pl/trojka/salon/artykul86137.html [Internet 3 lutego 2009].

Page 158: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

158 <H����<H8��H

����/99%� ��+�� ��� ���� ���!��(�� ���� ����� ��&� �� " ��"��+!� 1��+!� K3� ��� ����+L9C%

3��2����"���+�-�����������1��+������&���������!�������&�" ��+���/��1�����.��� ��� ������ ������������� �� "!1��������� @�������D� "����&���� �� ������� �!�@�������&������(�"� ����9E$$������ ��������� ��D%�������-�����������1��+������! �"��� (����������������(���-�������G�H-�" �����������"�����"�?�������1�/�����������&+����������G�H%�,�������Q�)���5�����"�����(���-����" ����+��(���(�������(�"���+���������������� �1�/%�� ��������1�/���+�����%�7���)���"��H�.+� ����-�+�� ��(����" �������,�!������;��+!-�"�������������(����1��+������������ ����������"�� ��1!(��"������"�?����-��������������������" ������������"�. �5�+!�" ���� ������+�� �5�!-������������-�+�� ������� ����-���������������" �.�����(�������� ��!������������������+��"�������%�)��!����� ���.<�++��#��!����C$$:������������������������ �(+������ ����-������������������2���� �5�!����.����+��������� �����-������+���������������/-�(�+�������������(������" ��"��+!���2��,�!������;��+!9#%

��G��������������'������������������6���'�

,�� ��(������(������ ��+!������� �� ������ +������+����-� ��(�!(5����� ��&�" �������"�������.���"��� �����������5�����&"!(5�������+��+�0� Y�� ����P��� ��8�����Z���-�V ����*�������������!���Z�-�4�� ��� �����*�����������������7������ ����� ��������������

��� �����������������������������������������Y�� ����P�� ���&������������� !�"�#�������� $�����$� !��� �����������%�#��� ��� ����&��$� � ����%��'�&��$� ��#�()���*�&��(��Y�� ����P�� ��������)$���� ������+�$�#�� �,���� ����&����������$� -��)�$��� !�� �)��$�#���%������&��������� ���$%���)$������'��&���$%�.�(���%�#�����������&���&����)$���-�$�������%����,�&��-������%"�#��(������!����&������$��!$�/���%�)$���������*��%(��������$��+�0��)����$��$����&�#��-�&$���,�&�����"�#��(���!����$������$� �%!����(�������1'��������&����&�����#�������)�$��$�����%-� ��������������$� ��������%��$����%�������$%�-����� &�����$��&�$����������+���$�)� �$�����%���)�*��,�&��%��')$����� ���$%�%����+�$�#�� �,�&��%�2

����"����'3����-������)���4����������&��$�%�0�( ��-�+&&�566������������)����6&�� ��6����6��&���� 7�89+&%��:�&���&�8���&����;<<�=

12 M. Zaleska, Przyczyny i skutki, „Gazeta Bankowa” z 1 kwietnia 2008 r., s. 16-17.13 J. Korwin-Mikke, Wywiad w Salonie Politycznym Trójki, http://www.polskieradio.pl/trojka

/salon/artykul86137.html. [Internet 3 lutego 2009].14 Leon XIII, encyklika Rerum novarum, Warszawa 2001.15 Rerum novarum, http://de.wikipedia.org/wiki/Rerum_Novarum. [Internet 17.02.2009].

Page 159: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

�2�3>?@�A1��BC�@A�1�D�@�">EF�>G@��>�1F�>�1FA1.>�E��@0>�1.>H

F$&��)$��#��� ��&�������$���� ������������� Y�� ����P�� ����������������������������8�� �������������� V ����*����������� I>��+�$�#�� �,���%���&�� �������$�%J�7��� �#��������� -������� ���$%�����%�������!�$�/�$��+�$�'#�� �,�&��%�1��������&��$� %� ������&�%�&�%���������*�&��$� ������$!)������'���$�����$�������)�� ������$��+� ��K��%-� ��$�� � !����$�� &�%��� �������'%����$�#��-��&(����������&�����/������$!)���������$�%� ������&��$�%�9

�������������������� !����������4�� ��� �����*������� �����79���������&&��������$�����������$� %� !���������$�� �%���������%��)$����)��!�>�(�'�#���&�����������)����#/���������������/�%��)$��*��)�%����*���&�%�����' �%�� �!�������%������ ��0�%����������)���$!)����/������#/������&!-�)���)������������%�����&����/���������$��������������$����������A��&���� ��&���������-�*��&�-����%�����)%���$�-�$��+���/�&�����)������*��-�$�$��(�����&�)�-��)�����$� )� !���������&�$�*����

����&!����$�������*����������������������������Y�� ����P�� �-��&('����&��������K�)�%�&�%���&������� ������������$� -�����������������������%� ��������������������������$!�7������ ����� ��I4�&�����$���J;<����������'�(�� ������ ���&��� �-��&(���$��&������������� Y�� ����P�� ��)����)��$�,%�����(��$����+-� & ��$�$��(����)����)��$�,�������� �����������������&�'�� ��$��(���%�&�������&��$����)$����#���&�-� ����������������&��$���� %�'���������� �)��&��-�������������� �������$������&���$�/���%�����-�$)��'����� ������$�,�&��� ?���� ��,�&��� �� ��K��%��+-� &����� &��+� �����)���$��+-$��&� ��*��)$��%������)���#����3��&�����������+������$�)����%�&�%����'%���������������� ��L�()��%����)������ ���$%��*����&��$%-��$����*�����)�����'���)������-��$�����&�������)�$������> �����E���&�� &����)$�-������$�� ��������)���$�%��%���������$���&����$��$�/���$�( �)��+�������$���&�%���$')$����� ��� � � ��������� ������� %(��� �� ������$��#��� �����#��� �������� ������#/������&!� ���� &��!-�������$���%��� �)��$�#��-������������%��&�/$���$���� � ������*� �����-�&$������#/������&��%����$���$�������/��$�����'�����F$�����������������$��&�/�$� �$��$��%�&�������+��� ����(*�%�����-&$�������%�������#���*�$�%�����#������������� �����%�������)�����*�$%�����#��� �� ��$�����%� ��$��� %����*�#%�� )�� �$������ $� )$���%� ����&���'$%�%���&�����%�&�������$���;�

�7��������-����������V ����*����������-�����$����;<<;17 Quadragesimo anno, http://de.wikipedia.org/wiki/Quadragesimo_anno. [Internet 10.02.2009].18���������-����������Populorum progressio, Kraków 1967.19 Populorum progressio, http://de.wikipedia.org/wiki/Populorum _Progressio. [Internet 20.02.

2009].20������������-����������Centesimus annus, Lublin 1998.21 Centesimus annus, http://pl.wikipedia.org/wiki/Centesimus_annus. [Internet 25.02.09].

Page 160: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

160 3@?1"�3@�14@

���������������������6���'���"���������

C�� �&����"�#��������&������������&���������� ����)��)$���� �$� � ��&��� �����%��$� ���#������-�&$�)��#���&���������$����K��������-�%�����%�� '���������$�������$�����$�����#%���7�P��R�7������-��)$���� ����������������'M���� I$��$��)!�4����&����&�� �&���4&������@���&������ J��$�����)�� �&���$�������+�������)������ (�-��&(���%� !�K�)��$�������������$��$!)$�����$�$���,'�&�����)���&��+-��&(����&�$�%� !��)���+���%���������&�� ����$��������$�)$����� &������(*�� �����$��+�$���(������%��;;

��������;<<�����$�������������������� ����7���������P����������������'�)��&��������$�)� � ����$���%�> �����E���&����������&���$�*������������&�%�&��*���������$����K���������������%����)$�����#���&����D$��,���'�� ���������;<< -������)$���-����)$���� �$��#���&����&(��%��� �%�-� ��&���))�'���������������*���$�� ��0���������������-���$�������&�%�����%��$�%-�����)�/� �(����������&�%������ ��)��+���-� &$� ������/�)��)��&�$��������'&�$�*� ��)$���*����+-�%� !����$�� &�%�#���)�%�#/-������$����� ��)$����!��$�#��!�����������-��&(��%� ��&�&���$���� �)� ���)$�����)$��� ���&� ���)$������)$'��� �������*�/�$��+��������$������$���)���)�����)$����#�����*��&���&����)$���� �$�%�#���������)�/����*�#/��*���&������ ����� �$� �K��� �����&�'%��K��������-� ��!� ��&�����������)�������������%������#�������&�� �-��$�'��� ��%�������5� ��$�� �����&���-� &�� K��� �-�����&���� ��*����"��"����������#��-� �&(�� � ����%� ��&� $�����$���� ����#��� �"����� >����������-� �� �&(������&�� �������� ����������������"�����������������%�����>�����������"�>*�������$������$� ���%���*��)$������N������(*��������)$�� �-��)��)$��'����#/� >��������� ����� �� ���� �����!� �)��$!�!� ���� ���!�$��� )�� ���*��-� ����$���)�� !����$�$�&�����(�����)�*���.)��&��)$������#/�>�������������'&�� ������&���������(&��%�����������%����%���$�� ��$���(�-������ ��&��*���$����)����������-�����$�( ����)��� ����%�� ��������-���*�)��������%��&��%��')$��&���N�� �$�#��!�����$��$��#��!-��&� �����������*�$����$�,�&��%�)�����$��&'���+���)$��?(�����)���&��+-��&(�$����&�%���(&��%���������$��� ��$����!����K�'&�;8

����������)��&�������+�%�����������$�� ���%�$��#��<2�<;<< �����$'���$�� !�� ����� $���%�)$���� $���$� ��4��)��������(���� &�%�&�4���������������������%�� ��"�#�����������)$���-�����$���������$��&���� !�������-����������&� ��������$�$� &������-�����$���������%���� ��&����&����$*�)���/������$�,�&��-����&(��%���� !����( -��������)����#/�������#/������������'

22 Zob. I. Ingaro, Enciclica economica-�O�����%�P�$�8<���N)$�������;<< -����;7�I&��%�����'�JQ�$�*�L. Larivera, I fondi sovrani d’investimento oggi, „Civiltà Cattolica”, 2008 I, zeszyt 3786,s. 611-620.

23�C�*����)��&����-�>��)$������(�����������?�4�"�� , 8 grudnia 2009 r., „L’OsservatoreRomano” z dn. 12. grudnia 2008, s. 4-5�:��)��������=

Page 161: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

�7�3>?@�A1��BC�@A�1�D�@�">EF�>G@��>�1F�>�1FA1.>�E��@0>�1.>H

$��-���#��)����)��$!������)����� !��������$����K��������-��������$�$��)')�����������$���������)������ ��$��$��&�$����������$���� �����������)����#/-��%������ ���)$�-� �����&��$�� �&�����-� ��$�������� ��)$� �� ��$�%��� "���'���� !�&������$��&������ ��&���%�&�#/��$�����������$���)$������*�$��)������'�$�,�&��;�

4�����-��������-�����!)$����)� !������ ����� �$!���� �&�*���� �$!��$��$�'���&�#��!���)$���� �$�%� #�������@����*�������$��� K�����������$� ���%-���&����$��&�����$�%� ����%����������R���������*����$��� !� ���*�,���%�')����C��� !����&�����*���-���������%������!)$����&�����$��&�����$��$�-���')� !��������%�����)$��!��$��$����&�#��!-���$�%� � !�4!��������������$��$�'%��)�����$�)�%��"&���� &��+� �$��$����&�#����+�*�)� �� ��� �������-�*�)� �����������$��$�����������0�����4���������� ��&�����)$���%���&�����%�K�')�%�&�%;2

9� ������;<<��$��&���������$������������ ��� ���-� &�$�����$������-�����������)��&�� ���-� �&(��� ���� &�&��5� 7������ ��� P�����;7&� ������� ��)������ !� ;��$������;<<�������������$��&�#/�#���&��+����&�����������C� %� �����������(�'�%��$���)�%��3����&����%�"�#��������&�%�&���$�� �-�*��)�-����� �-����*���'$�� �-�)*���#�����#��)������-���%����$�#����������$��������� !����������'�� ������������$���)������%��-����$�$��(�����������K������;9

A����������������������)��������*�$��#��)���)����� ��� ����������4��� ��� �����*������� ����������������� ���+���*�/� � ���&���� !� ����&����$�� !4���)���������$��$�#������$)$���(����������$�%���$)$��������)��&�������$�'���� ����&����#/���������� 4�� ��� �����*������-��&(�����)���#����� �����"�'#�������� �&������%� ��$�� ���$��������D����� ��$)$���� ��&� �$����%�)�&��$!'��%���$�� ���$������������$��+��$����+���� ���������#�����%������&�������)�$���)�%�����%��$�%�����������$� �������$�#/��)���������������)'�&������+����&�#����&��$��+����&���&���%��)$���)$���-� ��$�( ������)���$���������$�,�&����*���&��������!� &�%�&�%�� &�$���������$)$�����������������'��!$����)����&�&�� ������������� ��� ����������������&����)$�����)��&��������#/������������-�����$� !�� �)��$�#������&(��������������$�-��&(��������$� !���$��%������#��� �����0�%�&�%��$���&���� ��$)$����� ��&� ��$�(

;��C�*����)��&����-� �������� �� ����� #�&� Gb&.G&ZGG2� ��������������� IJJJ� �*�������������������� ���� ����" ����������� '������%�*����%��� ���������/�#���'�-�O�S>����M�&����?�'%��P�$�)�7'9���N)$�������;<< -���7'9�:��)��������=

25 Zob. Benedykt XVI, ���������5����(��)�*������������������*�����������IJJJ��*������������ ���������*�� ���� � ���" ���, „L’Osservatore Romano” z dn.� 7'9� ��N)$������� ;<<�-���;�:��)��������=

26 Benedykt XVI, Encyklika Caritas in veritate – o integralnym rozw�� � � ��"�������'�#������������, Kraków 2009.

27 Zob. I. Ingaro, Enciclica economica-� O�����%�P� $�8<���N)$�������;<< -� ���;7� I&��%�����J

Page 162: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

162 3@?1"�3@�14@

��,�&�������)(�-����������*���!$������$�#��)��������&������1���%��� ��&��$����)���&���������&������$� �$� ��$����������0�����)$�����&���� ��&��� ��&�%������� �$��$����&�� ��$�( ������)���$��0�������� #��)��������&����� ��&� &����!�$��(������$��������)$���� -� ��� ������$��$����������������!&�%��$)$�����> �����E���&��$� %� �� �������(�����!� ��)$��� ��)$��� �3(�������'���$��+�$���)��+� ����)���#��� �� ��*��)����#���>�&�&�� ��$)$����$� %� �� ���$��$���%� &��+����)��� ��$�� ����,�&�� �����)(��0��+���-�*�)!������$�%��)$��� �����#��� ����&��%��-� ��&��$�%#���$�&���%���$�� � ������$��&�����&�$�*�� �)���$���$���)�����)$����#���A����,��������������������$���)�� ����)$�����-� ����#�������-� �+�$�#�� �,������� &$� ��)$������ ��$�� �� &���� �)��$�����$�������� ��������� ���)$��#��;

������� ���������

��$�)��%�� �&� ����&���-������������)$���� �$� � ��&��� ���$��/T�"�#��(���&�%���*��������������$�����$��)�� �&���$��������������(����� "���"� ������*�-��&(���*��*���*���!$� !���)�����$��&���+���)$��������%�#����������&('�����K�)�%�&�%�������*�/��������&�����-��&(��� ��&�$���������$�$���������%��������)�����$��������"�#��(�� ��&�&�&� ��$���%� ����$�������$�)$������&�$����$�!�$����$������%� ��$ �)��$�������� ���)$��� ��)$��� �D��&�'���&���"�#��(��*�)$����$������$��&��-������ ����%���-��*����$�$�������/���'�������)����#/� ����$��$�%����� ���*����%���/���$��*�)������ #���&�-��&(��*��*��*��)$�� �����)���������� ���;�

D�����-�)��$���&��$�-��*�������$��� ��&�$�����$���%�)����$������)�����$�%������%�D�*�� �A�����3(�������%-�����������!)$-��������-��������!�����%� �� ����%���$���� ��&����-� ���$��(�-� ��$���F+���&��-�����������$���$��&�����$�%� �-��(�� �)�� &����0�%-��&(�$����$�����$ �����$��������)���������&�� K��������$��%�&���������������%�����%������#�����%���/���'��$�$��)�����)����&���&����"�#������I��F���&��J�0�%-��&(�$���!�����&�$�*��)��+��� �%���%����#/���%��-��&(�� ���$��� !-�����$�$����������#/-�����!)$�'��-��������&��+����$*�)�����-�����$� !�-�����)�����&��$��������&�������$��&'��-�&��� ���*�*�� ��U��*-� �����������)���%�����

; �C�*�7���������P�����-�+&&�566�����&+�&6)�&����+�T�)V;8892�:�&���&����<<�=29 Zob. Benedykt XVI, 5�)��������(�����������?�4�"�� �8 grudnia 2008 r., „L´Osservatore

Romano” z dn. 12. grudnia 2008, s. 4-5 :��)��������=

Page 163: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

�783>?@�A1��BC�@A�1�D�@�">EF�>G@��>�1F�>�1FA1.>�E��@0>�1.>H

�������

��M�����K� &�)��S�� K������� ������-� &+��F+���+� ��� ����� ����)� &�� ��%%�&��� &+������*��%4����� &+�&� &+���+����+�%��*���� ������* ��&��K� �&�� I���&����J�����-� &+���+���+����&� ��%���)�KK���&� �� &+�� K�����K�������S�� ��KK����� K��%� &�)��S�� K��������������0+�����&����� I���&�+���J)�����*��� &+�� ������� �K� &�)��S�� K������� ������� ��� ����� ��� &+�� �����&� �&�&�%�&�� K��%� &+�3����&����%� �������� ������� �)� ����%��� ��)��-� ����)��� &+�� ����&� ���������� 7������ ��P������*�����)��&����

�B�-�+2*K�������������-����)�&�I%��&����J-����-�Y�� ����P�� ��I��������J-�V ����*����������

I�������J-�4�� ��� �����*�������I�������J-�7������ ����� ��I��+��������J-�7���������P�����I���)��&����J

�3�-.�@7 ���-�"��$���K������-����)�&-�*��-�Y�� ����P�� ��I��������J-�V ����*�����������I�������J-

4�� ��� �����*�������I��������J-�7������ ����� ��I�����������J-�7���������P�����I���)��&����J

Page 164: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

164 3@?1"�3@�14@

Page 165: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

�723>?@�A1��BC�@A�1�D�@�">EF�>G@��>�1F�>�1FA1.>�E��@0>�1.>H

%����������6�$�2�)/!���� �D&���#D#���+*��2�+3#

!�3�#>���(F(A�+3$!

���.3.����2 �5G-�-�23 6������������� ��� ,-&��6�.��6����B�7�

�5���������8��5���)�+��*�.���+2��6�����5��U�)�+�� .7� Q�+��*�*P��8���&��6�.�� *��8���B�7.

F���%� ��� �$���� ��$�)������� ��&� ���$���� �����K���� )$������� )��+(����(���+�������$�#����+�������)��+������0���&�N�()������&����!�c����������� ������ #�� ��������������1�F���#/������������$��&������)$��������������$�#���>&(����������$� �$���+�$�%���$�$����� �#�����)�&��$!�����)'�&������+��� �/����&��� !���+������ �$� ���K���� �-���)����� ���$�)�&�����)$�������)��+(������(��#��-���&�$���� ����$�o��(����)�#/��&�(������&��'� ����������)��+���%��$�������-�����&�&�!-�� �*�$���� �$!��$�#/�p�#������specyfice )$�����a�)��+(����$%���� !���+� ����������$�#����+�������)��+�'����2.

4&� ��=�����������%�

������$�������������*��-������������#��������'��*���� ������������#����������3� ���� &��������(*���$���)$����������%���%�%�)�(�+�)��+(�5� �����*�����?�"��*��� �� *��*�� ��%�*�4. 0�� )��+����)���� ����� &�� ����� ���$� �$�&�C)���%� �����������$������������&�����))$���� !�����)��+��)�*��� ��$��-

� ������ ��������:;����<1� =>>?

�����������#�-�c���������� �����-���$�,�;<<<-�88�'88;�ID��� ����(&5�WDJ2 @�&������ �$������$�)���������������&��������������$��&��$������������� ��+����� �,'

����+-���&����� ��&����%�&���%������%����&������+��������+�$�&��������)��+���#������*������+����)$�����0�������$�%�X@3�����$���-�����#�������+���� �$� ����*��%�&����4&!)�$�'��)�������) �&������� �$� ���K���� ������!�%���*� �&�

3����������#�-�5�����#������*�����&�: ����*��>��, Kraków 2002, s. 8.4�0�%��

Page 166: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

166 �@F1"�U@D?BE

����+�)$�������%������$�/�����(���+������$����+�6�&�+�����+6-��&(�����'�&��� !� �� )��$�-� �$���� �� ����(*� ��#��)�5. Zatem autor c�����?� � ���������$����� �� �(��� �&�+����� �� �����$���� ����%� ���*���%-� ��� �)����� ���$��$�-� ��� ��$������ �%������ ���+�)$!� *�$��#��)��� �)� )�*����� *!)N� $����)��+�-��)�������)��+��%��!����������/����� ��)$�!��&��!-��$�����))$������/���$��������������(*���#��)�5�4�����*���%�����' %�����)��������������������� ��'����" 9� ��*�� �"'����#������ ����)�������� �������� �����"�� �� ��*���������������������'�����H���'���*���������%�������������"�����*�� "���'����'�6. Analogicznie �'�� � ��� ����' ��� ��)� ������������ �����*�� ����� ������)����*�9� ��� �������� ��� �����"�������� ������� ������������?�� �����*�� ��"��*�������� ���#����������� ����������*������7. .�������� �����������������$!)��������������-���$������$���%�����-��&(��������)$!�)��$�a, Igna-cy przypisuje nieprzyjacielowi rodzaju ludzkiego-��&�%���&���$��&����)�*���$�'�+�&�-�����������$���&�+����-���$����� ������8.

�&� ���'���������G����G���6��

F+����&����&��$�����+��)$�������)��+(���!���&��� !��5

– D$�������)��+��)�*�����$%���$��$���$�����)�*��%�-� ��&�$��)��$���&�'&��$�%� ����%� �$�������-� �&�%���&� �����$���� $����� )��+�� �����)$!� ��'��+�����)�� $������&��&��$��-��)����$�#�� ���$��$��� !� ����)�� ������#)�*���I����WD�88�'88;J9.

– D�*���)��+���*�)$�� $���$��)�������$����)�*���)� !����$�� &�%����( ���)���$���-���$���)��+�$%���$��)��$���*!)N�%�� �$����)�*��-������)$��)�����*�����)��$�-�$������� ���-�����)� ��$�%���$����I����WD�888J10.

– D�*���)��+�����)� ��)�*���)$��������)����$!&���)����,��-��&�%���&$����%���$��$���$�%��������$�����)��+�� ��&��� �����������$����� ���%'���������&�����)$�������6��������#������#��)�(�6�I����WD�888J11.

– D�*���)��+�)$��������$��������*�$���*�$����%��!� ���� #���$��$��-��'&�%���&�$���)��+�)$�����&�����$����%��!� ���� #���$��$���I����WD�88<'88�J12.

2�����3?�����&�-�Y������������� �����-�"���(��;<<;-���;�6 J. Augustyn, 6�"��� "������������������)���%L, Kraków 2004, s. 141.7�0�%��-�����88 Por. J. Augustyn, :�������*���������#L�Y����%�������"���"���������������������������

*���� �Ec�����?�� ��������F�#w. Ignacego Loyoli, Kraków 2001, s. 253-257.9 Por. J. Augustyn, :�������*���������#…, s. 253-257.

10 Por. M.R. Jurato, Rozeznawanie duchowe…., s. 240.11 Por. S. Fausti, Okazja czy pokusa? Sztuka rozeznania i podejmowania decyzji, Kraków 2001,

s. 146.12 Por. J. Augustyn, :�������*���������#…, s. 253-257.

Page 167: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

�79DC�@G@A�1�DXFUY���1DGX.� c$J7=Ad��87C5$`7C� E�� �.A@F1.>��>B>��

– Rozwój cnót teologalnych i moralnych wskazuje na ��)�&�#/���)$����'���)�*�����)��+��I����WD�8�7J-��&�%���&��$%���������$%������$�����*�$'�)$�� �#����������� ��$�/�$�)$������%�$�����)��+�13.

– D�*���)��+���*�)$��)��$��K��������-���������������A�%-�&����������'����$�� �����$�-��*�����$�/�����������%�$�����)��+�� I����WD�8;2J14-��&�'%���&� $��� )��+� ������� ���� �� � ���*�$� � �&����� �&������ � ���*�� I���� WD8;9J15, zmierza )���������������-�$��&���$����I����WD�8;2J16-�$�*�������)��'���� ��*� !������$)�%���������I����WD�8;7J17.

– D�*���)��+�$���$��������� ����������)!-��&�%���&�$���)��+����������%'�&��18�*���)��!�!/��$���������)�����-�����$�� %�� �����*�/� �������N�$���'���%�R���&�%�����������+���������&��)���/�����'��#���'�#���I����WD�88;J19.

– D�*���)��+���*�)$��)���$� �#��-���&���#���)����$�����&�������������'����%-� �&�%���&� $��� )��+� �&������� ��(*� �� �)��!�!/� �$�������� �)� )�*���������)$�����)��������������)$������20.

8&� �GB�������67�����G� �� ������%���B��������������'�����

������$�������-� ���)$�������)��+(��$%�����������$�����#����)�������'*�����)��$��)������$�������� I����WD�882J�������&������ �����+� �������+)�&��$!���+���$�$������)��+(�����(�����������&�(��*!)N���&��� �-����&('���+�%��������$���N/��$�������4!������&��� !��5

� ��*(��$��� K�)�%�&�����,��$��������������$��+��+��������+� I����WD8��J����$����&���������)�$�������� ��$�$������$�%��I����WD�882J

2. Wybór dobra fundamentalnego,��$�����$�$����)!�����)����$��$�$�������$�������+���$��+(����)������������$�*��)$�� �)��������I����WD�8�2J����$����&�'��������)�)�*������������$�%��I����WD�882J

8 4&��������+��)��+��� �I����WD�8�7J

� 4&���&��������)��+������I����WD�8�9J

�8���������%*��&-�8"����������������#�&�4��������'����"��� �����#����*�����?�"�����+&&�566�������������6*�*���&���606046������m���� ����m��$�$�����+&%�-� :)��&��5�;9�;;<< =

14 Por. S. Fausti, Okazja czy pokusa…, s. 119.15�����&�%��-����;�16 Por. J. Augustyn, :�������*���������#H- s. 266.17 Por. S. Fausti, Okazja czy pokusa…, s. 123.18�����&�%��19 Por. M.R. Jurato, Rozeznawanie duchowe…, s. 239.20�����&�%��

Page 168: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

168 �@F1"�U@D?BE

A���$�$��(�!�������$������ !��&���������+��*!)N��&��������)��+�����-�&(��%�E���&����#�������������������I����WD�8�7'8;�J�>&(��������+��)��+�'���%������$�*��/������� �(���+� K��%�����������������%�����&�$�%�����$���-�)$������&(��%���$��������)�$��������*���%�������������%���'���������-������������� �������&��K��%�����/� ���� �������� �$��$���&��'�$�� ���$��4&�(��!�F+����&���$� �������$���&�%��(&�&���������+�3�����*' ����/��������(��������*�5��$�%��$�����)������$����)�%����F+���&����*!)N������+���$��+(�-�����&�$!���)�#��!� ����*���� do rzeczy i s�����$��!'$���+�$������%���$*������%����$����!�!����( ������ �����������I����WD8�7J��� ���/�����%����*�$� ���� ����������$��$�����*�$����$�)�!���$��$�!R���������$�%���$���)�������������+�)$���)�����-���)����%� � �������!%����*�/����&������(�-��������$�&��I����WD�88<'88�J

C��������&��������)��+�����$��$����$������,�&���������+�-��$�����+����'&���$� ���������%�#��!�)��$�����!�$�!�$�$�%���$���%��������#��!�)���$��$�$��%����+� �������+�>* ����� ������������ ��$�����)�� �(���+������� ����)'��&-�������������� �������)$��)�����K�#������!�$�� �$�*�����%��)$�����%���#���F$���������$����� !����&��������)��+�����$� �����������%-���&�%-�%�&�%-� ��*���))$�����%��)������I����WD�8�9J�E����������%�����&�$�$���)��$����$��$����&��������)��+������>&(����)���������������$!�$���+ ��&� �����$���#/� �� ����&��� ���*�� �)������ !�� � /���$���-� �$���� $��-� �&(����)���#��������������%��I����WD�8;;J21�D���!���$��$�!� ��&���(*�-��&(�� ��(���))� ��)�!����*�-����������*�)$������&�������������������*�����%�%��*��'���������+����������+������I����WD�8;;J-�����)�&����&� �����(*��%����$���)�'�$�� ������)$�/� )�� ��)$������ ����$%�22� 0�$���!� ��� !� ���&!������ �&�������)��+������ ��&�)$�����������-��&(���$%���$��)����$�������)�� ����*���� � ���� �$�����#����)������ ��)��%���#��� ����� �����-�������������� ��%�� !��+���/��)����+��I����WD�8;;J�R���)������&���������&�������&�%���$���)��$��-����&(��%� ��&�����!����#��at23.

:&� �������������'���������G���GB�������������6�����B�������������

D$�������)��+(��$%�����������$�����#����)�������$�#��-����&(���+�$� ')� �� ���� )��� ���*�� .�������� $�� #�� �����%� ���&�� ��$� �$�/� ���� �$&���%%������#���%5

;������4�Z���&�-�5"�����������" ��-����<�22�����&�%��-������23�����&�%��-�����8

Page 169: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

�7�DC�@G@A�1�DXFUY���1DGX.� c$J7=Ad��87C5$`7C� E�� �.A@F1.>��>B>��

&� �B� .�/.�-BA�+ ��3.� 8 �2.����.7��6�

Dobry duch "' ��� �� *������ ��%����� &���� ����*�-��*������$�$����$�&�� ��'%����� �����/� !�)���)��(����� �����)�$��� �������&��)������� I����WD�8��J������� ������$�&�%�*(��%-���$����%�)����%K��&������+��$���-��&(��� ��&��)'*����������%����-��$�������K��$��)��+���'����+��$� ����&� &��*(������$����$�)������)�$�������$���$��$%������ �3���������)������)$����)����K���� ��)���*!-��*����) !/�)���$ �������&��)��)�*��24���#���)������*����$� %���&�����)$� ��*(����$)���)� ������������(&�)������-��(��$����� ������������ ���$�' �%�#/������&����)��+��� ���)�#���������&�$�������� ��I����WD�8;�J

A�&�%���&�$���)��+��$�����$��&��-��*�����*�-��&(�����*���������������$�'�+��������%-���&���%��&������$��&����D!���)���&��������&������&��-�����&�'���������������$��+��+�����)��+�������� ��������$��&�%����%�&��%����$� !���$������$� �%�#��-������� �������*��N����)�#/�����$� �%�#/����+����&�'�$��$%������%�I����WD�8��J25�Z���$� ���$��$����&�#/���$�)�&���� !��$��� ���)�*�����)�����%�#���������$�#���$������ �������!)����#��-��*�����!�!/�$�$�#���26. Próbuje doprowadzi/��$��������)�� ��%���������)����������$��$'����������*!)N�����$�$� ����&���$���������$�������$��+�-�*!)N� &����%����'����� !&����#�����&��� ������%���#����������� � ���)����$������+���&���'���27� >�&�&��$��� �������-� ��� �$������� �� !��� �� ��$��+��+� �������+� ��$��&� ����&���� ���"����*���)������28.

$&��B� .�/.�-BA�+ �2�A+.�8 �2.����.7��6�

>��*�-��&(���$)���)���������������$����������������$��+�����$�$����)!�e-nie do komunii z Bogiem jest przez dobrego ducha ����*������������D�*��)��+��&�������� !��%����/�����)&�$�%���/����(�������+�&��)�#����+�������� � �����������������)�*��%�����&����%29�.��������)�*���)��+���&�$!���)��&��'�����&��� ,�����)$������������$��$��)����)�*��%����&�����������$����'�� �����$�����$���+�����-��%�&�����)�#���)�$����$�%�&���$*�)$�������$�$$�����)��+��I����WD�8�2J30�>)��&������$�&��� �%���������)$��/-����)�*��)��+����&����)�*������&�������-� ��������%��!� ����������%����*��� �&��� !�� �������&�����/�����$������ -�����$� �� � ��)�����)���������������31. Argu%�'

;������"�>���+-����������������#��������������������������� ������ +&&�566��� �$������6)��$)$6��)�&����+�T���V�$�&����[���;V���&���[�)m�K��%�� �V�<7-:)��&��5�;9�;;<< =

25 Por. S. Fausti, Okazja czy pokusa…, s. 80.26 Por. J. Augustyn, Rozeznawanie duchowe, Kraków 1992, s. 25.27�����&�%��-���;728 S. Fausti, Okazja czy pokusa…, s. 151.29 Por. M.R. Jurato, Rozeznawanie duchowe…, s. 221.30 Por. J. Augustyn, Rozeznawanie duchowe…, s. 32.31 Por. S. Fausti, Okazja czy pokusa…, s. 85-87.

Page 170: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

170 �@F1"�U@D?BE

&�����������$�$�)�*�����)��+���!�����)$���-�)�*���$���$���$����)�*��%-��$���$��%32�X�������$�����+������*(�-��*���$��������$��+���/�)����&�������)�*��%� ���*���/���$�)�$���+�����%5�)�)� ���)����� �� ����-�)� ��������+�-�$�-� �&�+����� �� ����( � I���� WD� 8�2J-� ��$����� )�#���)�$�/� ���� � )�*������*�����#��33-���)�����%�#���������)$�������$��&� ������#���&��%�)����%����34�����)$��)��)�#���)�$��������&�$�������� �������&��)�$������ ��)�#���� ��$�����#����+35� F+������ �����$���� )�*����� )��+�� �� &����+� ������$�'#����+� �!��)�$����� ���*�� ����)��+��$����-� &�� �)��� �!��)*������ ������#%������ ����$� �%���5� �'��"��� ��""�� �� '�*������� ��"� "������������ "���� ��'������*�")�IWD�882J

C�������$���)��+�)������*�-��&(���$)���)������ �������$���/�����������$�'�+��+��������+-��&� ������$)���)����%�������%�����!��%� !�$���(��/�$���'���&�%����$��5�)���$�-�$��%���-� �&�������$��$��)�-���������������)$���%�����%�&�%��I����WD�8�2J�D$�����������(*���$����-�)����$����-� �����������!������ �$������&�)�-����)��)������*����$��&����������$��+��+��������+-��)����� ��&� ��������)� �������)$!-����������4&!)�$���)��+����&��� ���$���)�%�� � *��'�����������'������������"������ ��"�"����������������������"����?I���� WD� 882J. 3�� �)��� �� &����+� ������$�#����+� ������$��� %������#���))$��������-�)��&���� ����*�$��#��)�%�����%���� ��&���$�)����$��&��%�)�'�����)$����)�����)��-�����$��&���$���-�)����$���-�����*����-��)�*����� ��')�#��� ���)����-� �*��)������)$�/�)�� $�+�%������ ��$�� ��)��+������)�� ���*�36�������� ���������%�&��%-����� ������&�������$� ��$��� ����)�*���I���*�)!�!����������)����%����$������%����)���*��������&���*��/J-��� dobro jakoz�����*� ������#-����)����$�������� ��&���)��&����������$�������)$��)����$�' ��������&�������&��$� -��&(���$�������%����$��������/�$���$�����%-�����'��$%�%-� ���+!� *!)N� �����%� ��)���� ��+�%�&(�37� C�%���-� ��� ����������$�$�)�!����*�� ��*�)�$�����$�$��!�$���$���)��+����$� �� ������������!��$��$��)����)��)$��)����%����$������%38�D$�����������$� ������� ��)$� ���)$������ %� !� �+����&��� ������� R� �$�$��(���� �+�)$�� �� ������� ���$��������&�����+� &��)�#��� �� )��)$�� )�� $ �)��$���� $� �����%� I���� WD� 8;2J-����������+�39����$�K���$��� �������40.

8;�����3?�����&�-�Y������������� �����H-���;;�33 Por. S. Fausti, Okazja czy pokusa…, s. 85-87.34 Por. J. Augustyn, Rozeznawanie duchowe…, s. 32.35�����3�F+%��������-�4�X�*�,���-�Rozeznawanie duchowe, w: M�"��"���� �����#���"���

���"���-�M. Chmielewski (red.), Kraków 2002, s. 758.36 Por. S. Fausti, Okazja czy pokusa…, s. 85-86.37�����&�%��-��� 938�����&�%��-��� 239 Por. R. Garrigou-Lagrange, ����� �"����� %���������)����*����)������� %�������������-

&���-���$�,���7;-���;�740�����&�%��

Page 171: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

�9�DC�@G@A�1�DXFUY���1DGX.� c$J7=Ad��87C5$`7C� E�� �.A@F1.>��>B>��

%&���.��)�����5B�2 �5�-�/

D�*��%��)��+������������$�����/�$��(�����%�����&!������������$���)��+������ I����WD�88<'88�J-� ��� �(����������&��)$���������)�$��� ���&������ I����WD�8;�J����$������������&���������$����������$����� !����&�����&��)��+��I����WD�8;8'8;�-�887J�C���&�����������$����)��+��������)������%�)�*�����)��+��%������&!��/�*�$����$�)�� ���$��$�����*�$����%�'�!� ���� #���$��$�����������$�%�����)�����&�� ������#/�)$�������)�*����)��+�-� �� )����%� $��+�)$�� �����$�#/� ��$������)$���� ��$�$���� �� ����������������-����K��&��$���������$�������� ���� !����������%��&�+������!���&���%��))$���������)�*�����)��+������&��#������������$�$����$����'�+�)$!����)�)�*�����)��+��������������*�)���)���)�$����a tak pojaw�� !���+���� �&�+��,� *!)N� ����$���!$������ )�� ��+� ����-� �)��� �#��� ���+�)$!� �)����-� &��*�)!�)$����������&��&��$��-��)�� ���� ���)�$���41�D� !��������+�,dobry duch powoduje w duszy poruszenia ����*��������'������'�#������*����"��*�������� � I����WD�88<J-��$��������)� �� �&��)��+���-��&(���$��&�� ������������$���+����&����&����������$����)��+�����-�%��)$�� ��%��)� !���)�#/-�������� !���%�&�����$�%���$����I����WD�8;�J������� ��)��$��)����'�����������$�$��(���+��$��#��42-��� &����� ������ ��$*�)����)������'&�+����-��)�����&�� ����*�$����$�,�&��-����)��)$�������)�*�����)��+��%����(N�� �)��!�$�/� ��������$� ������ ��)$� �� ��)$������ I����WD�887J�A�&�%���&���)��)�*���)��+�)�&�������*����*')���� ���43-�&��������%�����������$�/� ����&�+������� � �)$��������������$��)$������$����!����!5�����������#������ez��%����#������������"��� ��������%����������������������� "������I����WD�92J� .�������� ������ )�*����� )��+�� �� �&���� ������$���� )��+������ ��&$��!$��� $� �����$�#��!� �)�����)�� � �)�����)$�� �� (�� �&�� D�*��� )��+�����)$�� )�� $��+������ )��+������ �����$%�-� ������� )�� ��%��&���� �� ��'��+���%��)� #�����$�����&��������)��+������I����WD�8;8'8;�J44-��*����&�����(*���+���/�)�!����*���)����+��������&���/��������$�45�C�&�%�)$����'���)�*�����)��+�����+� ��$���)��agere contra5����*�-��&(���)�#���)�$�������'�+��)��+��� � ��&�����&�$���������������������&�������-�&��$��$�-����%���%��&�/���&�%-� ��"���'����%�������������������������'��"��� �����������������IWD� 8;�J� ���$� ��&� %�*���$����� )�� ��$���&������ ���� �� �$��� ��(*�-� �&(��$�����#��!��)� )$��46.

�������4�Z���&�-�5"�����������" ��H-�����<42��������������#�-� List do siostry Teresy Rejadell (I), �5�&���-� Pisma wybrane. Komenta-

rze, t. I, Kraków 1968, s. 560.43�0�%��44 Por. J. Augustyn, Rozeznawanie duchowe, dz. cyt., s. 36.45 Por. S. Fausti, Okazja czy pokusa…, s. 118.46 Por. R. Faricy, Dar kontemplacji i rozeznania, Warszawa 1989, s. 65.

Page 172: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

172 �@F1"�U@D?BE

F+��������)�$���������+��*��)$�� ������)$��)�!����*��)��+�)�*��� ���!����� ��I����WD�8� J-�&�� �)���$���)��+�)$������(�����E���&�������������'��+� �������+� $���)���� &�$�� ��$�� ����#��� ����� �����$���� ���� ���+�)$!�������&��)�$�����)��+�-� �)���������$�$���$������,�&�����)$��������$���)�%)��+��)�*�����%�����)���N/���+�$��$�������� �C�&�%���������$����$�$�/-���$���)��+��)��)$���)�%�#��������&�������-��&(������)�#��)� )$��-��)�&����������&�������������������-��)�$�*����������*���������+�����I����WD�8;8'8;�J-������)&�� �&���� �����$*�)$�/����+�-��&(�� ���$�)%��&�%� ��&�)�*��47-� ��'%�$�)�������-������������+���������������$������&�����������*�����%�%�����)$��)����$����������*���&���-�$���������������)$����$����������48�A��'��$� ��������)$� ����)$������$��+����)�� duchowego konsumpcjonizmu w relacjiz Bogiem49, do trwania w emocjonalnym podekscytowaniu50�4������ &�����)��$���������+��&�+��,� �������+�)$!���+��)�����-�)��$����+������$����'��)$�����&����������$�$����)��+������I����WD�887J51�.��������)$���������$�� ��)��)��+��)�*����-�$�&�%�����$��$�������+!�)��+��!�������)$� !������( -�$�%���$�����$���%�&��-��*����$��$��)$�/���)��)$�������)$!�� �)�)��+������ ��$�� �52�����������*��)!�!�!����)�*��%��$���+���/� ��$�+�%�'��/��� ��$�� ������&�$�%53�D$�����������(*�����*��%�����$)� !����*��������-����*�$��#��)������������ � �)��$������%���$���������)$������('*� ��$�&�%��)%������ �����&����/�)�!����*���� �)� � �$��$�-��*���� &�����(*��)��!�!/� !��)������*!)N��������/� � �)��+�������&���3����&��*�/$��(��� �$��$�)�*��, jak i z��5�)�*��-� �*�����!� ���� $��������/�*�$�%����-��$��-��*�� � �����/�F$��&����������������� �������%�������������������������� I����WD�88;J�D��&����� �� ����)�����������,�)�� ����*�-���������� �������$�)$��%����$�)����$��&��%�$�����$�$�$���%������ �I��$���$� J-��)��������$�$�N�������&���'�%�� ���� ����%��$*�&��������+�%������#���)$��'����54�.�(��%�#��)���%� ����)$������� ��&����%�&���I����WD�8;7J����� ������%���-�$���)��+�%����*�/�N�()��%�������$����)��+�����-� �)������*����$���&�����$� ������� �&���-�%���������$�%#��������/�I����WD�88�J-�����$�'���)� ��� �����������#��������������� ������������������� �'�������������55.������$�������+�)$!����)������ ��&�$���$����$orne56� �������)$�� �&������-�����������&��-�)��$���I����WD�88�'88;J�0���������$� ��������)$� ����)$'

�9�������@����&�-�Y������������� �����H-���89Q�4�Z���&�-�5"�����������" ��H-������48 Por. M.R. Jurato, Rozeznawanie duchowe…, s. 230.49 Por. S. Fausti, Okazja czy pokusa…, s. 117.50 Por. J. Augustyn, Rozeznawanie duchowe…, s. 36.51 Por. S. Fausti, Okazja czy pokusa…, s. 140.52�����3�F+%��������-�4�X�*�,���-�Rozeznawanie duchowe, dz. cyt., s. 759.53 Por. M.R. Jurato, Rozeznawanie duchowe…, s. 237-238.54�����&�%��-���;8955 S. Fausti, Okazja czy pokusa…, s. 139.56 Por. R. Faricy, Dar kontemplacji…, s. 67.

Page 173: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

�98DC�@G@A�1�DXFUY���1DGX.� c$J7=Ad��87C5$`7C� E�� �.A@F1.>��>B>��

������%����)$����/�*�$��#��)������������$����)��+���%�$*���� !�� ���� �����'�������#��� �� ������������57. C� &�����$���)��������$������$��+������)�'�� ���&����#���I����WD�887J

�&���.��*�+.)����.�2 �5�-�6�

��)�$��� �&��������)��+����������������$� ������� ��)$� �� ��)$�������)�!����*�� ��&����)�&�-�����)$������(��$��� &��������!�)��+�)�*��� ���������$����%���� ��$�/���)���� $���)�� agere contra5�)$������*���� ��%������ ������������" �������������������I����WD�8;<J. C�&�%�)�*���)��+����$���'��������$%�����)���$ �������&�����,���) �&��+���)�$���������$����)��+���'��-� $��+���� )�� $%������� ��%���� ���*��-� )�� ����&�$���� $������������������)��+���-�)���������#��-�%�)��&��-���)� %����������&�������&��+-���������#��� ��%�#��������$�*��%��)� #����)��+��� �������+�� I����WD�8��'8;0)58�����$�$� �%�����)�����!$������ ����� ��$������%���%������$��+���'���)��+�����������$%��4&����������+���/�)�!����*���)�$�%�����������*��-�����/�)��%�#�������$�&��������$��K��������59.

C���)��+� ��&��)�����)$�����$���&��������)��+����R����+�)$�����*�$��'#��)����)�������(����$�������)$�������$�����)��+��)���)�*���)�� ����*�60.Czas strapienia jest czasem szczególneg��)$�������$�����)��+�-����&(��%�)�'#���)�$����)�!����*��������$� !���)����[…] bez przerwy61�I����WD�8� J���%������� ��$�����/� ������#��� � ����� ������ce w niej zamieszanie, poruszeniew kierunku rzeczy niskich i ziemskich, niepokój IWD�8�9J-������&�$�����(&�&��'�������+�A����$� ������ ��)$� �� ��)$�������$�����$��&��-��*�����*����$���'�� !�!��&��������)��+��������!��/���)������)$�/�)����$���$����)�����%�#������+����� ���K�#��!-� �&���� ���� ����!��/� !� �� ����-� ���$����� *�$�)$���-������� !����$��&�%���������$��*���� !��)�!����*��$���&�-��� ���%�����$� ')� �62����&����)�����)$������(�����$�����$������))�������)�����-������&!������#/��%����� �� �����63�4&�����N�()�������&�$����*�&�-� �����#���)��)�$������ )�*��-� ����!��� ��� $��-� ������ �-� �*� �&�#��-� ��$�)�������-$���$�����-�*�������)�#ci duchowej64�>))$���� ��$�&�%�����������$�������-���&������� �����K�����&����&���!-������(���������&���'�%�� ���!�4���'�� �-����%������$����/�����$�)�#���)�$�����&������������$�$�����(&�)��$%�'

29����������#�-�M��������������������Y��������-J3��)$���&-���27<58 Por. M.R. Jurato, Rozeznawanie duchowe…, s. 227.59 Por. S. Fausti, Okazja czy pokusa…, s. 100-102.60�����&�%��-����< 61����������#�-�List do siostry Teresy Rejadell (I), dz. cyt., s. 559.62 Por. S. Fausti, Okazja czy pokusa…, s. 94-95.63 Por. R. Faricy, Dar kontemplacji…, s. 64.64 Por. S. Fausti, Okazja czy pokusa…, s. 96.

Page 174: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

174 �@F1"�U@D?BE

������+���$� �%�#��65�4&���$����$��&�$�,�)������&�����������))���� �������%�� ��$%������ �D������)$��)����$)N������%��)$���K��!�)��+�� ���K��!$%���(�-�������������� �������)$��)�����$��������� ��*������&�$ �$%�����)� �� $�#�������� �$�������� ����$�$� &�-� �$���� )�#���)�$�� �� �����)$�� )��&����%����� ���� $� ���&���%�� �%�� �%�� F$��� ��$��&��-� *�� �$������� ����) !��)��+��� ������-��*��$����+��� ��$�$������)��+�����-�*������������� �����&���$����� ��������&���66.

���������

F���%���� �$������$�)�������*�������$���� �����K����)$�������)��+(����(���+�������$�#����+�������)��+������0���&�N�()������&�������c����������� ������ #�����������������.��������%���������)$��/-������)����#���������)$�������)��+(�� ��&��$���������)� ��&��� ��)��+��� ��$��������R$%���� &� �����&��� ���������-� ���$%���������)$�������$��(���)��+��)�*����, �����$�����C���$���)����#��#�������#����&�%�&-���K���� ����� �$��$��&��������'��$���)��&��#���$����&��+���c������������ �������� #���������- �&�%���&����������� �&������ ��(���+����������,�sytuacyjnych czy duchowych-���&(���$������������)$���� �$�� &��������)��+���#�����)� %� !ca ������$� za-gadnienie.�C�����#��!����&���%���#�����/����*������������

�������0+����%��K� &+��� �&�)�� ��� &�������&� &+�� �K�������K� &+�� �����&�S� ���������+����&��� ��M������

��&��&�����K������&������K�W�0+���������&�\&������ ���� ���� ���AB����������%����)�*��4&����&����K��������0+�� �&�)����&���� K�������&��0+�� K���&����&��K� &+�������&�&����\������*����� &��%����)���&+����&�)��0+������)����&�K���������&+����������+����&���$�&����K�&+���K�������K�&+������&��0+��&+��)����&��K�&+�������&�&�������)����M��������&�&����)���&��&�����������&������K�

0+�� ���&��)� ������&����&��������� &+�������K����+����&����K� &+�� �K�������K� &+�������&���� &+��+����������&������&��&���.���������������-������)���&��4&����&�����K��������&+���K������K�&+�������&��)���)����&+�������&������&��&����K�&+��������R��+��&+����&��&����+����-�&+�����)�����&���)�&+���M��������&���K������%������)�KK���&�%���

�B�-�+2*���)������&�-��M��������&�-��K�������K������&�-������&����������&��-W�)�����%�&��K������&�-

�����&����)�����&��-����� ���� ���AB�������

�3�-.�@7 ���-�)�*���)��+-�$���)��+-��&��������+��)��+��� -��&���&��������)��+�����-���$�$�����

)��+���-�)$�������)��+(�-�/���$����)��+���

72�����"�>���+-����������������#��������������������������� ����H66 Por. J. Augustyn, Rozeznawanie duchowe…, s. 41-43.

Page 175: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

�92DC�@G@A�1�DXFUY���1DGX.� c$J7=Ad��87C5$`7C� E�� �.A@F1.>��>B>��

�%�����������#�(F�+*���$�2�)/!���� �0 �F/*�

�)��B8�@.�/.��2)�-��2��.7��,���A�*@ ).���)+��A���+.-�@����@,�����. ��.��.��.�.��.-3.���

�)���8��.������8��5����*)��*�A�7��B��8��5��$�*5�)�.�2��5���+�*AB��+�����5��%����Q��8��5����.�5��6��8���5���. 7���

����#��������$���$�����?����"����,�����������������)��&�����%(��!����&��������&����&��������-�#���&��������3�����������-�)�������%�&����'���,�&���$������-����*���������'�����������*��������������� ��������������������#��1���$�� &�%�$������-�������$����� &��O��)$�����P�$��(���$���$���)����)���������$�$�������� ��������� � &����%�#��-� ��� ��$���$���)�����#���')�%�������*�����������������&�����*������+2.

0����%������&-������������������*��$�$��$�@��-� �����$�#�� �$�������������������&���������������������������������-��)������� ���������� Sa-cerdotii nostrii primordia ����$������� ���������������$������)�����)$����'#������&������ �0������ �$��+����������)����������-�*����%��&��-������������������������������?�5������#�����%������" ������������ �� ��������'������*�*������#���������"�������������"'�� ���*��"��'�?�"��*��%����3�"���� !��������!$��+�&!,���&��������������� �$�%�&��#���-���#���&������$����������������-������(*���&�&��$�������/������$�$��(��������O�������#������&������ P�*�'������ �����$*�&����C������$����%��������%��������%� &�$�*����)���#��/-�������+�)$�� &���������)�*�����$���$� ��+�)���+-� "��������%�� ������������

� ������ ��������:;����<1� =>>?

�����)��&����-�M�������������)����Y�" �/��'�?�"��*�����"�����.bG&����������+�����������,(��)�*��4������������:��-�O�S>����M�&����?�%��P�I;<<�J-��9' -����

;����&��$���&���/�&�����������*��$�$��$�@��5�O.)�*�#%��)�*�$��$��$�%������$�%� ��&����!)$��$��%�-��%����*�#%�5����$���$�������-����$�$�%���#���:H=�"��!)$���� ��&�������%�)������*��- ��&��%�)������P-�&�%��Q����������������-�4������������P����� I)��� 5��D�J-����

8���������-� ���������������������������+&&�566�������������6*�*���&���6�6��6 �m\\���6��������6������)�&��m��&��m<�< ��2�+&%��I;<<��<��J

Page 176: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

176 �>�F�1FU�?C1�@

��"'�����������������������������������������)���������+�������,������)����������� �"��������������������������#��� �������#��� ���������������*��������������"�����������4�����������������+�)�������,�&��������*����&��]��'$����^-��!�$������$���) ����%��)�����)$����#���$�������]��$����^

_����� �+�$�#�� ���� R� ��� �skazuje lektura obu soborowych k��&�&�� ���"�#������R���$�*�������)����$�$��(���+�#��)�������+-�*�)!���+� �)��$�#��O��$��&�$��!P������$�� ���������������������0��#��)�������&��#���&���"�#��(�F$������-��&(����)�$�&� �������������������F+���&����-��)�������(���$�#'������������)��"�#��������)���)�����)$����#���$��"�#��(�5�����$�$�$�&��+���%������$���)��� ��$)$����/-��)����+�$�#�� ��-���$��$����&�� !��� ��� ����������)��������$������%���"�#������ ��&� �)��$�#����������)��#wiata6.

>)�$�&���������������$�$��+�$�#�� ��������&��������)�����)$����#����)$�� ����$��$�������&�#��� &������$��&�����-������!��� ����$� ���������%������(������"�#�����7�>)�����)N���&������������&�����$�#���&�&�������-��&('���R���� &�$�*���� &�%�%�� �����$�$��(������)���#��/�R�%���+����&�������$ ������&�&�������&�������������"�#��(�-��&(���������&����*�)$���������$��$����&���� ������$� ������)�����)$����#���$�� &�����(��&��X�����&����� &� ����&���*�)$��� $�������� ��$�)�� ��$��&��%� �)� �����)����� �+���$%�&�-� �&(��� ����#�������&��%�� ������ &� ����(������3���������%(��/��������K�����)�����')$����#���*�����(�-����$*�&��(�-���(*������������+����$�#�������+

4&��%������������������67�"������

>)�����)$����#/�*�������������(������"�#�������������)���/�)�� �����&�( � ����)$�5����$���-��#�����������$!)$���8���)�&�������)�����)$���'�#/� *������� )�&��$�� �K���� ��$���$������ �� ��$&��&������ ������ �����)$���*���!$�������$����1����������������&��$���������"�#����������$��&���+� ���

���D���<-��5� &���� :��������� �������"���5���� #��)�*�� 6����4��'�� JJ-� &� �-���9�'���2-"���(��;<<7-���2�2

2�����@�D��)$���-�4���'�������5� 6���4���'�JJ��A���"���������� ��������������*�-���A�'�(��-�"�������I��)J-�?�)�%�;<<2-������

7��������������?�)�����&�&����&���\-�/������� ���� "�����'�������/�#���'�-�"������;<<2-�2<Q���.����-� /�#���'����������#�������H����'������� #����&������*���������'����������"������'��������/�#���'����#���������� �������$��"�?�"���JJ����*���;<<8

9� ���� "� �����-� �������� ���������� E���� �����F� /�#���'��� O?��$���� 0�������$�P2<I;<<8J-�$�8-����2

����������������-� 4�������*��*���I)��� 5��.J-��;-��5� &���-� :����������������"���5���#��)�*��6����4��'��JJ-�&���-����7';<<8-�"���(��;<<7-���98�Q������������-�: ��������*��������&�����������������"�%��� ����" ��������'�-��5�&���-�$����)���/�#���'��������#��)������������������������"�����&�������7-�����;'��7Q���?�&$����-�4���*���� ������������������&�/�#���'��"��"�� ���-�"���(��;<<8-������'��;

Page 177: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

�994�1FBZ�"@F�@�>D�>��1DC�@�A>EF����4"X�@� ���?1C��01?@H

�$���(�-�&�� �)����$�$��(��������$��������*�������+-��&(�$����)���#���'��,���!�$� !���+� ��+��� ������ ������&����!-���$� %� !���� ���� ��� ����(��$�)���9���$�$�&��*���������������� !���)�&����!�K��� ��� �����!5���)$��)����������������$����+��� �

1������$�� �� ������)�&������$�)���� ��������)�����)$����#���*������)���� ��������$�$����������$�#���)��&���������������(��$���%����$���"�#��������)���#��� ���� �$�$��(���� ����� #���)��&��10�D��&���� *������ ��&� ��&������)�����)$�����$������$���������� ��%-��������������� ��������%�&�/���������+��$�%�4������������>����)�����)$����#/�$��������&�����������(������$������%� ��&���)�&�����%��������%�����������%�� �����$�'�����������&�&��$�%����$������%� ��&��������������$� ����%����&����)�����)$�����������+��$��4����

������� �)���%���� �����&�/� ����$��� !�� ����%��)�����)$����#���$�����$���� 4����� &����� �&�)�-� �)�� ��)� %��� �������-� *� �������� ���"�� ��'� ����'��������"������� ��*���������������'�����������)������������������"��������a wiary11�F+�)$�� &��$����$�$���������(�� ��)����(�-������*������'������-�� �(����%�&�����)$�-������*��$������������)��$���&���&���-���&��'��� �� ��&��+�&(�-� �����)���(�� &�������� �� ���� ��#������+-� ���$� ���$����������������&������� �0�����%����)�����)$����#���$����$���$����������$&��&���'���������*������%��&���$�$�/���������+����$!&���!����&��!�K��%�� �

Drugi%���&�&�%�����%��)�����)$����#���*������� ��&����������#�������0���#��������)���� ������$����$�$������$�$��)$�����������%�&��+�4&!)���'�������#����������$��$����&�������$����$�$���������)$�� ��&�����$� ������'�������%������)���#������$�����*�������)�������������1��+����&��������+�����%�&(�-��))�������+��������������&������.�)$�-���$���)��$���� �'�%� #���&�%��*�$�)�%-� �� &��������%������ ������ ��&�����$����������� ��&�)�����)$�����$����� �� ���+�$�#�� �,��!-���&�����%�����$�����(������$�$�'�(��� &��������$��������)�������������&� 12�4��� ��� ���������#���*��������%���� &����� ��*���#/� ��)���� 0�� �� �%��� �)�����)$����#��� $�� ���#������$�( �������$���+���*���������+�*������%���$���/��)�K��%�%������$��&� ��*���#��-�&���*��*�������$��)��$�$���)�%�����������������+�$�#�� �,������

0�$���!�����$�$�$���)�����)$����#���*���������$��$�� �������)$�� �$!')$�����������*����%���� ��&��������� �)����)������)����#���)��&������'

�������.�;7-�;�Q�C�"�$��$�����-� ���������#��H� ��������� ���� � ������L��5� 4�����������'������*��/�#���'���3�?�������I��)J-���*������9-����2�

�<�������������-�AP��*������ �����������-���������;<<�-���8�����.�;�Q������������-�: ��������*��������&����" ���+����� ����������,���*'������ �A����

*����-��8'2-��5�$����)���/�#���'H-����� '����;������.�88-�8�Q������������-�Y��������������������������;�-��5�&����:�������������

����"���5����#��)�*��6����4��'��JJ-�&��-���8;2Q�&���-�: ��������*���������4�" ����/�#������������������"��'�?�"��������"��������������'9���5�$����)���/�#���'H-� �&��8�'�8

Page 178: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

178 �>�F�1FU�?C1�@

��-�����&�����)����������&�$�%����������)$��� � ���$� ��(����������+������'�$���+� ���� &���������&������ �>�����)$������)�����)$���� ����)$��%��� �)���%(��/�&������&�)�-��)�� ��&������$�%���� ��������*�13����)$��&��%��������*�/��������������)���$!)������)�*���&��+-�����&(��%�����$������3������*�/������������������-� ���%� ��&�&���$������%���14�D��&���������&�%�����)$���%��)�����)$����#���*�����������������������)$�� ��&�*�)$�������+-���&�&��$��+�K��%���$��&��&��������(��)�����)$����#�����#�()��(�'��+���&�������������+

��������� �����$��&�$����,�*�����)$�� &� ���)����� &���&���/� ����O�%����$��$�$�&�P-� ���� ���� �)*����� &���-� ��� ���$��� F+���&��� R� D�*��� ���&��$15. 0��� �%��� &��� ��$�%��� � �)�����)$����#��� *������ %���� ��)� %���/� )���$ �$��)�� $� ���� ��%����%-����&��)�*����� ����������$���������$��+���#�������+�������+�>)�����)$����#/�*������� ��&�����������������������(�'����$�( ������(�!�)��������#���&�#�����"�#���������%���&� ��)�����)$����'#���*������%���*���!$��� &���$�$�/���������( ����*��&�� ��$�( �)��+���Q�%��R ���&������#����������R�"��������������������������������#��)�#�� i %���� ������#���������������������"�������16.

������%����$����������������%������)���#����*��&����!����(��)�����')$����#/�*�����(��$� ��%��*������%�-���$����$�$��$�����!�"�#������R���'&��%� "������%� ������(�17� > ����� #���&�-� ��$���%�� !�� ���$���� 4�*�����&���,���������-��&����)$��-�������)$�����$�������$!)$������"�#���������&�'������%-������ !���$����������)���&���*���������-��!���$�$����)����*����'���)����$ ���������������-�$����� � ��&���-�����%����+������+��$� �$�.��'�!�"������%� ��$� ��%�%�"������%18�A�������*��� &��R� �����)���#����������R���)$�� *������� Q� ����$� ��$������-� �%����� !-� �)��� ���$�� ��%���� +�����'�+��$� � �!�$!���*�����(��$��4&����!�@���&����!���%��� !������$� �����)�'�� ����%��)$���)�����)$����#��!�*�������)����$ ���������)�����)$����#��!� ����$� ����)$�-���)��&���� ���%!��&��!�"�#�����

��$� %� !�������*����)�����)$����#/�$������$����1�������-�$���#�����'�����)��������-� *������ ���%���� $���%��/-� ��� �)�����)$����#/� &�� )$����� ������$�&�%�-��&(�$����$��&��$!��������,�&����+������+��$�%�>���������

�8������.���Q�D��)$���-�4��' ���?��������'�%�������"���(��;<< ���������������� ��-� : ��������*��������� /�#���'� ��"�������������*����������������

;'����5�$����)���/�#���'H-����77'�79�2������.��8'��Q������������-�: ��������*���������/�#���'�H�������������������������� �

����������> ������������ ��� -�� -��5�$����)���/�#���'H-����99�7������.�;��9� ���� �.� ;Q� ��� ������ ��-� : �������� *��������� /���*� �� ���" ���-� � �' -��5� $����)

��/�#���'H-���� 9'���� ������.�27Q�3�?������-� /��� ����/�#���'L��5� 4������������'������*��/�#���'�H-� �

�<2'�<7

Page 179: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

�9�4�1FBZ�"@F�@�>D�>��1DC�@�A>EF����4"X�@� ���?1C��01?@H

�����(��)���)�����)$����#���$��"�#��(����$� )$��� ��$�$�������)$��/������ �� &�%�%�� �����&�%���&����&�� $��(��/����������)�����)$����#/�*�������$���)�%������(�� ��������+����(���������(��������������$����������'�����)���$���)��$��%�%�&����������������-��&(����!� �)��$�#�����$��'��%� )�� �$�$��(�� � �)�����)$����#��� *������� ������$�� $� ��+� ��!��� ���$�������$���%�%�� ��)��$���&������ �C��(����)��)���� ������&�������$������'�$����%�%�����#�����,-� �������$�����$ ��������$�������� ��+-�����+�%�� �)��$���&������+-� ��&�&��)���*�������$��$!��%�%�%�&�%�� ������� ��)�����')$����#�����*������ �������$*�&���19.

������-��&(���*�)$���%������ �����$���/�����!��)�����)$����#/�����$�$�����+� #��#���$��K���+����(���������(�-��������$�&�%�� ��������)�+�')$�/�$������!�&����!�)������&���������,-���������&�����%�����$������&�&��$'�� �)�����)$����#/� $�� ��+� ��$��$������ �� K��%�� �20� D����%� ��&�&�%%�%�&�%� ��&�&�-����&(��%������-�$�����������)��$����������$��� ��$��$�'�$����&������$���)$�������(������ ��*�$��*���!$�(����%��� !���+�*�$��'#��)�� ��)�����)$����#����� &����+� ����)�*��+�������$�#����+�*������%�$���$���*���!$���)�/��)�$�/�������������&������)$���$�#/�"�#���������&�'���������$�� ����)�&��+�$������&��)������&������-�����&����������K��$�#/� ������ ���$�� �������$*�&����%�)����$ ���%21.

�$� �%�����N�%��)$�������,�&��%�����$��+�%� �������,�&��%������*'�%� �������-� ��� �(����� ���(��)�����)$����#/� ������+� #�������+� �������)$��/� �� #�����%� $��!$��� $� �)�����)$����#��!� *������-� �������� �+�)$������&������*���)�*���&������%����"�#�����22�D��&�����������$�� ����������*������� &�������� ��&�)������$�����(����������%�����$������%�-��&(�����'$�����)����/���)�#/����)�����)$����#/���$��&���+��$���(����)��������230��)��������������&�/�����&�������$�)$��%�K��%�� ��)���)��������������'���)�����&�����)�����)$����#�����"�#�����-����*��*����&���&���)����$ ����+������K�����+����$�����������������+24�4$�$��(��%���$����%����(��$���'#��� ��&� �)�����)$����#/� %��)��+� $�� "�#��(�� ������� ���� ���&��$� �� � ����

�������&��$�%�����$�%� &���� ��)�����)$����#��� ��&��� &�%�%�%������+�����*����$����'��)$����)����)��+�*�)�,����$������+������&�� �-�&���*��#���������&�$�%����&������)�����)���)�)��������&����-��.��9'�

;<������.���Q��D��82����)+��&�� ��4������������P���������������������$� ��&������)��'���)$����#/��������"�#������$�� �������������,� I�������J�A��������� �)����!&�����#��-��� ��&�&���$�$��(���$�)����*������

;�������.��9Q�@Z�D$��*�-�Y�������������"��'�������������������������������-�OU�%��D��P;<<�-���-���;;'8;

;;������.��<;8�����4�*(����&���,������-���"��������' ������%��� �"��'����-���-��5�4�*(����&���,���

���/���� ���&���"���&���"�������-���$�,�;<<;-������Q��.���Q������������-�: ��������*����������$�)�����)�������������������������" ����-��;'7-��5�$����)���/�#���'H-���882'88

;�������.�2�'2�

Page 180: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

180 �>�F�1FU�?C1�@

���(��&���+�$�#�� �,���� �����������$�$��(��#��� &���$�$�/��������������'$�� ����)��+����&����$��$�������#�����)$��%�%��)�%

>)�����)$����#/�*�������$��"�#��(�������������$� ����%���#���)��"�#���'��� ��)!�$��+����&����&��$��+� K��%� &���� �%���#��� ��&����(��$����-�����)�'*��,�&��� F+���&���-� A� ����$���� "�����-� �&(��� ��&��K��� ���(��$�/� ���*�#����)$��� -���������>���%�$��&���)�#���)�$��������$��&��%-���)�*��� ���%�-$��� !&���%���$��hu (por. Hbr 4,�2J����(��$�����&�����R���)���#���������������R� ��&�$���$��$��!$���$��)�����)$����#��!-��&(�!�*������$���!�!����$�)���'���%���"�#�����%

�&� ��������'������%�������������6��

A� *����$�%�����(����������%��*�����(�-� ��� �������%���-��!����$*�'&��$��>�� &�����%� !����(��)$�������)�����)$����#���*�����(��$��"�#��(�>)�����)$����#/� &�� ������ $� ��%� � ��&�&�� ��������� �����,������� X)$�������&�( �%���$�)$���F+���&���-��&(����&�������)�&����������������,���� -�����'���-���� �$�$��(���������)�����)$����#��������,���� �$�%���� �����������)$������-������%�&��������*��%���#��25.

�� ����%���$������)���� ��������� ���*��)$���$��&����)���#����)��%����+����&��� ������ ��������� )�� �����,�&��� 0�� ��%� F+���&��� �$��� �$���������$��&����%������ �%���#������&������ �0��)����&����� �)��$�#���$�)�������$�����)���)�����)$���� � ������ ��)�����)$�����$*�&���26�����$�%��)'�����)$����#����������$��"�#��(���������*�/�$�&�%��������&��)���$����*��-*�)!����)*����%�)����F+���&���-���$���$�%��)$����%���&�%�)��$�������������'$��������$������$�$��(�����+����&��������� !���+�&��)���A�������(*���&�%%�� �����%(��/��$�$��(�������+���$��&���+����&�� �)���$��(��/���������$�'� %�� ������&(�e.

"����� ��&�� �������)�����)$�����$��&��%���#/-��&(�!���%�$��&����*)���'������%��)$������!����!�����)$�!��)�����)$����#��!�$��+�)$��*����%�#��'����$��!$��27�G�����D��+��E���&���-��)$����������������������%�����#���'��,-� ��&�)���%������������)��%���%-�����$���$�%� ��$�)���%���%��� !��%�)�����)$����#��

>)�����)$����#/�$���&�$�%���)��� ��&����#������&����%��$����&��!�%���'#�����*���D�����&����)����0��%���#/��* ��������� �������$� �����)����������'���D�������&��%���#/�)��F+���&�����&� ������N�()��%-������)$���%-�%���!����$

;2������D���2Q���?�&$����H-����2<'�2;;7������D��;8;9������D��8��0��$��!$�������������&�� ����)�(�+� ������+-��&(����$��&���� ���� !� ���

��1�������5���$� )N����+�)N�$��3!�I����3&���-;�J

Page 181: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

� �4�1FBZ�"@F�@�>D�>��1DC�@�A>EF����4"X�@� ���?1C��01?@H

��*�)�!�)��%���#��������������������)���"�#�����-�F�������>*��*������F+���&�'��28� C��!$��� %���#��� )�� F+���&���� $� %���#��!� )�� "�#������ ������� ���� &������ &�%-�������$*�&����&�$�%� ������������)�����$����#��)��&��%�"�#����� ����)��� ������0��$�#��$��$�-������)�)�&�)�������,�&��-� #���)�%������� �)�����)$����#��-��������$� !/��������������&���� !����)��+����*��&��+�����(�-����$������&� !����%������%�����-��&(����&�����"�#��(�

0����%�#/������,���������&� !���$���������%�� ��0�( ���E���&� ����$������,'�&���F+���&����������� ����� ����� ��� O%���#������&������ P29�0������������#��/������,��������(*�%�#�������)$������-�����(*��)��$��������)����)$�C���$���)�����!�"�#��(������)$����&� !�������(��%��*���&�%� ����$��&�����'�����"����-���������&!�%���#��!-��$� �������)�����)$�����$�������)$���%�� ���������$��� � ����$�$����������������&��0��+�)�(�+�K��� ��������'��� �)�����$���)�����$)$����/30�C��(���*����%�����$����4����,� ���������'������������%�&(���������%��������������*��������������$��$���&������'����4����%�&�-���$����$�$��1��+����&��-��!�)����������N�()��%������-�����&������$����%�)���)�����)$����#���"����,�����)�����)$����#/���������'��&��������/�����1��+����&�!31. ���&��&���$������/-������%�����(*���������'��������%�&(�� ��&� &���������$���%-���$������)���%

Specyficznym polem odpowiedzial�#��������,���� � ��&����$����������'�%� #������%-�$����$�$��%��)�%-� �(����� ��)$� ��������,� ����$���&�������+�)����) ��������D�&��$�� &��$����$�$������&���%����,�&��-� ����*�� ������$'� -�����&���&��-�������� ���*���!$�(��)��$���&������+-�������������������-�$�� ����$���� ���������� �����%� ����&��$�%� �� ������$�%-� ������ ������ >)�����)$����#/������(��$��"�#��(��)�&��$��&������$���������#���� �����'����)� �(����)�%�����(��&�%����#�����%�32�E���)�%�#/�*����%-����"�'#��(�� ��&�O&� �%��!P-�)$����%�����%-������%�D��+��F+���&�������-����&��$'�%�$����%� �����-��*���#��!�0�( ���E���&� �������(�������+�$�#�� �,���� -���%������%�� �$�/����$������)�����)$����#������&��$�-���������$���$����'��5��������%���/����%���$������-�����$���&�"�#������ ��&�)��%���%)$����%�D��+��E���&���-��� ��������*��R���$�$�&����%!����������!�������$�!���� ��)�����)$����#��� ��)$��� �R� ��&���������$!� ����*!�O�����&��$��������P�I����G���9-10).

; ������D��;8���������������$���%�����&�%���&��#���������������$������$�$�F+���&�'���%�� �����&������ ����&�����I��;�-�9J��������%�&� �%�� ���&� ������&�$����&��$�����������%�'��#��

;����?�&$����H-����28'�228<�����"� �����-� �������� �����'����� ������ ����*��������&�$�������� ����������/�#���'�

��#��������*���;<<;-���;2<8�������D��;8Q������������-�: ��������*���������/ ��A ���������������������������'���

�����������������-��8-��5�$����)���/�#���'H-���; �8;������D��2 Q�"������-��������������'����H-���;22

Page 182: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

182 �>�F�1FU�?C1�@

Szczególnym we$����%�)���)�����)$����#����!������������������$��'��������)$� ��&��)�#��-�������������*�#�� 0�%-�����%��������$������)�����')$����#����� &����+� ��&��� ��+� ��&� #���)�%�#/�)���33�������*����%��* �����$�!��*���#/�D��+��F+���&���������������-���)$������������������������� &���� ����(*-��� ���� �����$&��&����-��$)����� ���K��%����� �����%�&������,'�&��

Szczególny rodzaj odpowie)$����#���)�&��$��&��������&�������������*�����(�*�����>��*��&�����N�$����$*�&����%�$ �)��$��%�$�*������%������$��'����� ����#����(�$���)��&��-� ���� ��&� ���$� ���$����%�)�����(��)�����')$����#��� ���$� �%� ��)�����)$����#���$�����*��34�E���)�%�#/�������� ��)'�����)$����#�����������&�������$�����)��K��%�� ���&��� �0���� � ���%��+������R�*�$��$���)������������������������R�%������$�*��)$�� ��#���)�%��/��*��� ��&�$�*�� ��� � � ����$� *��)$�� � ��&�&��$� � �*���#��� �� ���$*�&����%@�&�&�$%�&����������������#������)�����)$����#��������(��)�����)$����'#���$����$��&��%��������%�35.

G�������$���$�%�O������P��)�����)$����#��������,���� ���%������$&��&�'������������$����������+���)$���+�������������$������&���$�$��(�������'������%������������)�-������#/� ���$�&���#/-��$��������*������)� ����*�-���$����� �������)����#��-������#/�)��%�� �����-�$)���#/�)������)$��������(��$����-�)���������&�������&�������-���$����$�$��)��$�(�������'����!)����$��+�����36������ ��&�&�����$)���#/�)���&�$�%���������$��$��'�%�-�*�$��&(�� ����%����*�/�O�$��������%� �)�#��P����$�&��������&���-� ��5���$� %�#/-���#���#/-��$�$���#/���������+������&�� ��+-���$&����#/���)��'���� �-�������)��$�#/�����&���#/�)������*�-�$)���#/��&�$�%�������&���&��+��*��&������+���&��&(��$� ��%�� �����!$������ ��+�$����$��&��%�-���&���#/$��$umienia, przebaczania i pocieszania (por. 1Tm 3,1-5; Tt 1,7-9).

W praktyce duszpaster���� ��)�����)$����#/��������������� ������$)��'��%������������*��%(�-���&������������&�&(��������*��$����$��!$�,���#���'&��� �)�$��$��+����$(����������$��)���$�&�������$�%����%���%����%�'���)��$���&���&���"������&��������������$� ��&�������������&���-��&(���!�����$�%�*������)�����)$����#���*!)N� &������%������� !��)�����)$�������������������+��*���!$�(��D�� &��+����&�������!����$�$��(��#��5����'��� �-���(&����#/37.

88����������������-�: ��������*���������4����������'����"������#��)��������* �� �8'2��5�$����)���/�#���'H-���;�;';��

8�������D��;8Q������������-�: ��������*���������$�)���������������������'���������"���'�?�������;'8-��5�$����)���/�#���'H-���8�<'8��

82������D��9787����������������-� : ��������*��������� $�)�������������H-���-���8��'8�;Q� &���-� : �

��������*���������4����������'����"������'�#�����8-��5�$����)���/�#���'H-���8< '8<�89������D��2

Page 183: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

� 84�1FBZ�"@F�@�>D�>��1DC�@�A>EF����4"X�@� ���?1C��01?@H

E���)�%�#/�"�#������ ���� O��%���P���$���������������������)$���)��$���&���&������(��&�������� #����� ����(�������$� �(��%���$����%��"�'#�����-� ���������� ��&��/�%��)$��������%�� ��*������%-�%��)$��������%�)����$ ���%�� ��$����%�-�������%�� �� #������%�38�0���� ��)$� �����(������$����)�� �)�����$�������$�����(���+�)��(�����+���$%�&(��C�)����� � �)'����&����&��&��������*���������������#���������������$�/����$�/�����'���+���$%�&����$��)�����)$����#/���%�����&�����+���$%�&�

�������

0+�� �����&��� ������ B���� �K� &+�� �����&+��)� �������� &�� *��+���� �)� �����&�� K��� �����))����M�����)������$�&����K�&+�����������0+�������&�&�\&��))�������������&+�&�������&+������������������K�O&+���+��+��)S��$���P���&+�����&��K�&+��*��+����)�&+�������&��+��+��������M�������)����� &+�� ��&�\&� �K� &+�� &���+��� �K� ��+� ����� ��� 0+��� ��%� ��� ������)� ��&+� �� M���� &�� ��*��� &+�)�����%�&��K���S�������&��� ������� �� &+�� ��&�������K� �������*���&�� �������)��)� ��� ��M�����+��+��������&�)���&+���K����&+������)��)����&�����������&+����%%��&���K�&+��F+���+

�B�-�+2*������-��������*���&�-�*��+��-������&-�B�����K�&+�������&+��)

�3�-.�@7 ���-���������-��)�����)$����#/-�*�����-����$*�&��-�?���"����,���

8 � ���� ��� ������ ��-� : �������� *��������� $�)��� ����������� �� ������� ���������� � 8'2��5�$����)���/�#���'H-���8�2'8�9

Page 184: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

184 �>�F�1FU�?C1�@

Page 185: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

� 24�1FBZ�"@F�@�>D�>��1DC�@�A>EF����4"X�@� ���?1C��01?@H

��B"�������'�����$�2�)/!�����1(F/*�!�3�#>���(F(A�+3$!

:-�I�B��G��8�/.@��)+��-�2��@�27.�-*)G3���*��6���IO��B��B-�,-���7���. ��.��.��.�.��.-3.���

��&���*�)5�.*�.�� �2��8�+��5��%�����)�+.+B��.������5����65���8��5����.�5��6��8���5���. 7���

������������������%����$����$�����������������*��#���($�K�����&���>�������E���&� �?�)$���$��&� ����#���������� &������)+��&�� ������&�����Redemptoris custos-����� &����������)$����!&�)����$��+� ��*���(&�$��+����&!���,4!��%�5���&��+�$�-���$���������$�)�%�)��&�!�:���'�4�?�"�-�+�%���������$�%('������–�)�&��$!���#���($�K�� ����%���$�$�-�%������-�� ��-���&�������*�&�'�������������"�#�����

�����*���#���($�K����&����)���N/��$(��*�$�����$� �����������$��%�'���������$�,�&������������ ����$���$����)��������&�#�������$����#�������)$��'�%� &��)$���>������ #��?�)$��� ��&� ���!���$����� � ��&�$�� ���������������)$��� ������-���$�� ���)���)�������������)���#���$���%�1�A��&��)��$�'&�%�����$�/���A����-� ���������$(��)������(��$������ #���&�-����&(��%$��$��� *������/� ������+� �� �$�&����+� ��&���&�&(�� X��������#/� �� �����'�����&���#/�#���&�#���F��#���$�A�$���&���������-������ �����������)� )� �%�����$����%������)������)�����$�������-��� �$�$��(����)���%���$�$�� �������&�/���$�����$��$�%��/-���%� ��&�%���$�$����%�#������� � ����%�������*�/-��� �)��$�#���)��&���$��$��(�����)�&���)����$�%�#��,���%�&����+- �����*�)N�(��)���#��)�����2.

� ������ ��������:;����<1� =>>?

������ �����������-�(���'��A���*����������#��������)���'����"�&�C���������������������#�&���"�����6 ���� �� �Y�����#���"��� I��<8;<<<J-��;-�2-�O�S>����M�&����?�%��P�I��J�;<<<-��2-���9

2 Zob. K. W� &���, (wi)ty Józef, w: t���: :���7���� ����)���������' *���', Kraków 1979,s. 87.

Page 186: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

186 1�_��10@��@�G>�4"@

0��#��!� ��� �$���� ��$�)������� ��&� ��(*�� ����&�%�&�$������ ��(���+����$�,�%������+�)���%���$�$�-�$����&��+������$�������������� �����#��($�K�������&������$��&�!������$��&��� &����� &���&��> ���E���&��������)�'�$!������������&�)��#���($�K�-���������)�&�����)�#���)�$�,� ������������(*� !������$�/���$��!$�������(��$����+�problemów�� ���&��-���)$��-��)�����)$���'�#���%���$�$�-���������)$��� ��&)�������$���������$��&����&����������$��&�'��+������� &���&(��"�������� &����)�&��$!���+� #�� �($�K�����$�%����#��-��)���&����!���������$����������(N�� �zego papieskiego nauczania.

A�� ���$!&��� $��&���� ���$��-� ��� ���&�/� #�� �($�K�� �� ���� ������ ��)$��������������> �����E���&��I�J���)���$� ��$�#���$�����&�����$��&�!����&(�������&�� ���$�$��(���+� �)�����,� %���$�$�5� ���� ���&���� ����� I;J-� %������ ���I8J�����%��+���$�)�&������� &�%�&��� ���&���$��&�!�����$���I$��ZF;2J-� �����$&������&�&����$��$���5��)�����)$����#/�$�������-�$���������������+������)$�����-�������)�����)$������$�#���)��&��������

4&� 6�=��� %G��

1������#�������� !�E���&�����($�K�� ����&���������������������$���-�*��$'���� ����������>*��*��,��-������ !����������%� ��)$�������$%��� ����&�'��������*��>����*���#���($�K������%���$��(���#��3�&���$,� ��� ��#��G�'���$� ��� ��$� ������$�� ���&���%�� �� �%� �$%����� �� ��&��#�ie tekstuo zwiastowaniu: =�������������6�� ���7���� �����'���"&�4����#� ������ Mat-ki Jego, Maryi, z Józefem, wpierw nim zamieszkali razem, ������'����)���������������������� ����(��)�*� (Mt 1,� J���$�%���#/�3�����O$�������!�D�'�+�� E���&���P� $� )� �� �$���$�� �� �)�$��$�� �� �#����� �� 1�������G����$�5� �� ������� $����&������ ���)$�� ��$���-� �)$��� czytamy-� ��� �� �+����$����&������3��� ��*���� ��#� �������)%����� ���������6���>�� �� ��� �������IG���-8�J������� !��$��)���� �����$�� ��$�%���(������5� Nie������ ��) stanie���' *���*���'���! (G� 1,8 J-�3��� ��$��&� ���*)�������%�����$�,�&��%-���$�*�����%��$����� ������($�K����I����?F�;J

�($�K�������)$���-� ���%������$��+���/���*���K��&��*�$�%���#������ � 3�������4$������)�����)$���� &��)���$!��������&���-�������$�)����$��&��%-�����)$�������&�$�%����$����%��������)����#��-��� istocie �$��$� !��%%���#/-� �($�K����$�%���$���3��������$���/����&������ 6����������� �������(Mt 1,��J� �&�)�� ��$������ ��� �� ������ $����&�����5� ��� #��� ��$��+�)$��������,������%(���%�-�*���������*������$�!��3��� ��)�����*��3. Zbudziwszy si)����� ��6���>� �����'��"����"�� �������'�����'�4�?�"�9����'��������'%��")���

8�C�*� �����������-�$���������������)� ��6���>�&�Y����%������������������E:���'�4�?��"�F�I;8�;�;<<�J-��;-�O�S>����M�&����?�%��P�I��J�;<<�-��;-���;8

Page 187: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

� 9E��`0B� �YC1Z� �@">��?C1�>DA�"�D�@��4�YGFC14A1.>�3`_FCBCABH

������ (Mt 1,;�J� �$�!�� �!� ��$�%� $� ���!� &� �%��!� �� � %�����$�,�&��5� ���$$�4��%-��&(���%������$� #/���#���&�$�������!�D��+��E���&������)�*��� ��3��� �-����$�� on gotow�#/��������*��������+����&�����,�Ipor. RC 3).

8��*�����#����������� 4-�$���$���&���&��������������-�����&�$�%����$�')������������ ������������)�����)$�����5�����+������������������&������&�')�-��)��%(���%�-�*����$� !��)�����*���D$�������$�A�$���&�� ����3�������I���3&��-� ';2J-����� &�������)�$�� ucieczki do Egiptu (por. Mt 2,13-15) i powrotudo Izraela (por. Mt 2,19-23).

�($�K� �����*��*������3������&� ������� ��%���$�sa. Ewangelia nazywa ichoboje „rodzicami”���$����IG��;-;9���J�D$���������$�&������ �)$�����$�%� ��'���$�������!�����-� ��&�&��������%��($�K���(��)����($�K�����)$��������� �j� ������� �%���#��-��)��&(�� ������������)������"�������������������������������� (Ef 3,15)5. >*��*��,�����D$�������)���*������$��&��$�/���&��������%���> �����$�)����$��������$�)����$����4��-��&(��� ����F$����������)$�����������*�&�� �%��!6�4�������������$��*����#���($�K�-�������$��� ����� ���'���� �&��������)������-��$�������-�%(���5�„ojcze”7. �(���))� �������%������$'&����%�� ���)$�� ��� !�]��)$��^���$��%�-��*���&��$��� !���)$��!������!8�� &� �%�� ��#���($�K� &������������ ��$�%���#��!-������� !�!�����������(*���'���&����&�%-������$����$������������������*��&� �%���������������$���$&��'���������� ��)$�������������)�� ��)$�� �%���#��������)��)$�!��K�����$����'*��-� $�� ������ ������ �� ��$��&���+� $)���#��� >))��� ���� ����������� �� ����*�3�� ��$���-��$���&� !��%���� ����)�%������ ����&�������� ��*���#���I?F� J��&������(*��($�K�$�A�$���&����%��&���������$��%���$���-���#����� !����� �����������*�����$��������3�������$����)� ��������������$� ���$���������� ��� ��&������)����-���������)$�������$�$�������-�%���$���� ���K����-���$�$� ��$�'��� ��$���%�������*������%���%���#����������*��N����9.

.)��3��� ��%(���)����&���&��%����$��������E��!&��5�Ojciec Twój i jaz bó������������ "���#���7�����-�����$���)�����)N5�4��������������������������%�������*��5����C� &�������K������)�������%��)$��3�&�!� ��4��%�%���

��0�������������-��+������*��)$���*��$���-�$��&��������������&�-��)��� ��&������%��)'$�������)����%���(����������������� �������$������&�%�&�#���($�K�

5 Por. J������� II, Przybrany Ojciec Jezusa, n. 2, „L’Osservatore Romano” (pl) 1999, n. 7,s. 56.

6 Por. J������� II, (��)��Y��������������� . Y����%������������������E:���'�4�?�"�F(30.12.1984), w: :���'�4�?�"����4����%���6�����4��'em II, t. II, s. 379.

7 Zob. J�������� II, 5�������#�&�6���>�. Homilia w trakcie Mszy #�& dla wiernych diecezjiSabina-Poggio Mirteto, (19.03.1993), n. 2, „L’Osservatore Romano” (pl) 1993, n. 5-6, s. 34.

8 Por. J������� II, $���'�����������' *)�������"������������>������. Homilia w czasie Mszy#�&� ��� �������#�� #�& Józefa i konsekracji nowych biskupów (19.03.2001), n. 1, „L’OsservatoreRomano” (pl) 2001, n. 5, s. 34-35.

9 Zob. J�� ������ ��, (��)�� ������. Y����%����� ������������� E:���'� 4�?�"�F (22.12.2002), n. 3, „L’Osservatore Romano” (pl) 1992, n. 2, s. 44.

Page 188: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

188 1�_��10@��@�G>�4"@

�����#��/����(��$�)�� #���&�#��� �($�K�-�*���+������ &�� ��������)� !� ���� ��*��)����/���*��� ����„ojcostwo”, to����$��$����&�#��� �)���%(��!����%��$�$�'�(����)����?$��� !����#���&�����&� �%����������,�$����„ojcostwa”��($�K���$��� ��$���%��� ��)$���%� �� ������$�,�&���� 0���-� �&(����� �$���� „swoimOjcem”�3�� ���*��*��,�$����� ��������($�K�� ��&��������������)���$!)������ ���&�������%��E���($�K� ��&������&�%����������%-��&(����)����� �>��&�$'�#����&�$�%���%�� ����$&��$������������)��$���&���%�>)������������%!)��'#��-���&��+��������10.

�&� ��������"���

U��&������$�������-��&(��%���(��$�����$������ ��#���&��&� �%���-� ��&�)�����(��$������ %���$�$�� ��$����)�%� ����������� ������ ����!� �� �K�#��!�����!�>��&�$�#/�D������ �� �($�K�-�$� ��!��������� ��� �����������%������ ��-���$� �$�#���������� ���*�������%���&�������-��)$������%���#���E��($�K�$���$�������+������������������������&���������$��$�%��/����������-���)��������&��� !�����(�������+ Tak jak Abraham, nawet w chwilach trudnychczy dramatycznych,�����$���$��$)� !������*�$�$��&�$���,������!�>��&�$�#/11.

��$����)�F��#�����$�-� �����/�����!-��$�$��(�����)���(���+��-��*���$������$�����$���3��]�������^-�����������%� !�� ���#������)�������$�%�����4����„sprawiedliwy”-��&(��%�$��&� �� #�� �($�K��$������$�$�1�������&(�� I3&��-��J-���)���#������ &����� �������&�����������&�����&������� ��������������!-�����(������)��������)�� ���������$�&��� ����&����%����� ����$�$��������$�'��!$����)�������12.

�����%���$�$�-�%!�-�� ������&� ������)$�������*��������$�#���)���'��������*��(�. Istotnym jest �*������%�� �&�#�����$�����&��������������'&��$�-��&(��������K��� ����$����������-���$�����#/� ��K���$������ ���������'#��� �)���)���� 13� ��&�&�� ��&-� *�� �� �+�����+� ��)� %������ )���$ �-� �&(��*��)$�� �$��&�� ��� )�&��$!� &����� ���� ��%���-� ���$� &����� � *����$��+-� �%������$�/��������!)$�������������%����� �������$�/�����������3���$�$�-� �)!�#��)�%�� �($�K�-� potrafi ���������/� �� ��*��� ��&���#/� )�� ��������� &� � ��������) ������������ !�� �$��� ��)�����)$����#�� Poprzez ��$����-���������$�%�'��#/���������$�������-���$��!������������*�!���%���$�N��� cenne cechy: wier-

�<�C�*� �����������-�5�������#�&�6���>�H-��811 Por. J������� II, (��)� Józef – wzór dla ludzi pracy…, n. 2.�;�C�*� �����������-� (��)��6���>�H���'����"������� ���������&�Y����%�����������������

E:���'�4�?�"�F�I�9<8�;<<;J-���-��5�:���'�4�?�"����4����%���6�����4��'���JJ-�&� -���;8�';��13 Por. J����������, (��)� Józef wzorem cnót. Y����%������������������E:���'�4�?�"�F

(18.03.2001), „L’Osservatore Romano” (pl) 2001, n. 5, s. 54.

Page 189: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

� �E��`0B� �YC1Z� �@">��?C1�>DA�"�D�@��4�YGFC14A1.>�3`_FCBCABH

n�#/� � zdoln�#/�)����#������������)���)�*�����)$��-��&(�����%��!�%�����!�'!/��$��$����&�������������������14.

��$����)�E���($�Ka,��&(�����$������$��&��-����%��@������������R�wskazu-je, ����$��&������)$��!����&�#/�%� !���������-� ale �������� milczeni�-������'���� konkretnymi czynami. �� ���� ����)� � ���&���� %���� �)���N/� ���+�godne��#��)�����:����#��!�����#/���)����$��� �#/-��������&�#/����)����15.��)$���� �$��%���$�$��%���� $�����$���/�������� ��� �� �$������$�,�&�����'��$�$� ���#��!�����#/-� �%�� �&�#/� %���$���� �� ����&�$�� $�(�������e-����$�$�����������$���$� ��+�$� �/�)���)�*���� *����$��+

W )$���� �$��+��$����+�����&�����������&����#�����$����-�*�����&�����/ ���%!���������)����5����%�/�����%�)��&�!-���/�����!����&���/������$��/�)�*�������)� ������&� ���&��� ��������� 16. 3���$�$�-�*�)!�����)���������)��$��������*���$��%����))�!-��������� ��&�)���������-��&(����&� ����������'*!�)���)�*������+�0�������&���� ��&��$�&���%�#���)��&��%�%���#���)��F+��'�&���-���$����#��� ���&���#��-�$�������������*�)����*��)$�� ��������)��������*��)$�� � ��)$������������$�,�&��17.

3���� $��*�������/� �� %���$�zny ����$!��go pewien brak ������ ��'��&�$���� ��$��������������������������4&�����*���#��-� ����������%��'�$�$� reprezentuje i uznaje za w��#����-� $�������)���� O)������ �P� ��)��&�����*��������������%�&������0�%�$���%�F+���&������������O�)N���������$� '���P��&����!����!����&�����wezwanie )�����$��&���+�%���$�$5�$��(���%�'�(�-�� �(�-� ��� ������*�&�����$��@���&���$��$���������3���$�$���� �(������(*�%����*�/�������18. C��)���$����� !��&��!� ��&�����������)���$��'�����)�����)$����#��� $��1�������� ���� $�� �)��� �� ���� $�� #���&�����!)� ���&��$����)��#���)�$����������)$���1�������-�)�� � ����$���19.

A������ �)�����)���#��/-����%���$�$���������*�/����&����������$�&�'��%-�����������%� ���*��,�!� �)��-� ���� &������)����$��&���� ��%� ���������%

14 Zob. J�������� ��, (��)� Józef nauczycielem i przewodnikiem duchowym dla wszystkich.Audiencja dla pielgrzymów z diecezji kaliskiej (06.11.1997), n. 2, „L’Osservatore Romano” (pl)1997, n. 12, s. 46-47.

15 Por. J�������� II, W rodzinnym domu Jezusa. Y����%������������������E:���'�4�?�"�F(19.03.1986), n. 3, w: Nauczanie Papieskie, t. IX, 1, s. 392-393.

16 Zob. J����������, (��)��6���>�H���'����"����������������…, n. 1.17 Por. J�������� II, W rodzinnym domu Jezusa…, n. 3.18 Zob. K. W� &���, �)�"�#�. C���������������������� �� �������*�����'%�?������Y������

(15.01.1978), w: A. Boniecki, /�������� ��%�����/������$���'�, Kraków 1983, s. 801.19 C)��$������ �)��-�����)��%���$�$��%���������)$��/�����������&���������� odcz������&�)-

�$��&��$���$&!�%�����$�)������ !-�������%!�������)�#/���$��$�!�&���� ��&�$���)*��������������� ��+�D���!�)����$�$����������&��+�&��)�#��� ��&������*�������� � ������������)$������'�� � -���������)� ������*���� w samym sobie bardziej czyteln� ����&�����$������������$!��'��. Zob. K. W� &���- /��>��������������������)%�����, s. 200.

Page 190: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

190 1�_��10@��@�G>�4"@

>��*��#���($�K���$�$��(����������������#�������� ������-�������,�$�������'��� ��������)���$���!���&���#/�$���&�$!-� ������$!��$�������$��� !��)�*��� ���%�����$�,�&�����*��&�-� &��� ��� ���&���%���$�$�� �&����� �)�$���)�&������+���$��$��(�� �����(���(��*����&�������)$��� �%����#��D��&�������#��������������� �(����������+�%���$�$��$�������)��&������'������� ��+�)��+�%�������,�$�%-�� ���&��%���$����#���� -�� ������� ����*�%�������������-���$����� ������&���#/-�%�%����$��� �$���&�$� �������#���� ��������#��-� *�)$��� ����&�$��� ��(��. 3���$�$�� *����%� �&�)�� ��&��"�#����������#�����������&�����-����)�� ��&�������,�$�����&�)��)�������������������%�&����������$��$�������#���!���������$��$����"�(���&�����������$��%�

>*������%���������%����� ����*���#��5�����&��������������,�$�-�$�%������&���� ��� ��-�$� )� !�������� ��)��F+���&�������!���� ��*�&��D$��������)�'%��$���+�%���$�$�� ��&�������� ��*!�?$�&� �� &���� �&������%��)$���)$�����������$�-���$��$��� !������)��&���-��������)� !�������������)������������'�(*� ��)�� �$�������� �� ���)�%� $� &��+� ���(�� %����� � ���*���#��� �)���N/%���� ��������&��� ��&�&��$� � %���#��-� ��&���$%�-� )$����� �&(��%�� �� �� ���+��%����$���%�-�$����!���)$�!��$��$����&�#��!

Znajduje to swoje odzwierciedlenie we wszystkich dziedzinach�%����� ���'&���#��5�&��%��$��&��� ���&���)��+��������(�-�)��$���&��$�-�$��(�����%�&'��(�-� ��� �� ������$��(�-� �� $� )����� � �&���-� ����&���&��� � �(�� ��)$�-� ��&(���+�*�����+�����$�����)�����)$����#/�$����)$��20. @���&���&��-���$�*��'�� !��������K��%-�� �$�#��� �������������� ��&��� ��$���$������!��)�����)$���'�#��!�$����)$�-��&(�$����$�%�$�%���$�$!�R�%���%���� ��%�–��&����!���)$��

8&��KB� ���%����

D$�����$��%����,�&����($�K��$�3��� !����$� �����&�#/��*��*��,�$� �%���'#��-��&(��� – zasilana przez nieprzebrane zasoby serca –�����&�� ��&������*���� +��%����)��$-�)�� ���� ���)$���$��&������$�������&�&��������*��)$���$�&���)���)$���� �$����#���&������$(���-��� ��������(*�%���#/� ��)$���%����*�/���'���*�������)��+�����-��$�$��(��������&��#������$����������$*�&�������)'���#�������$�$����(��$����+���)$��&����+����%�&(�-� �����&��&����$� �%�����!��@*��%���#/�*�����$��$���#�������*���� �������-�������$�&���$�$�/����-*����$���(��/� � �O)�)�&���)��+���P21�3���$�$�� ��&���������)��&���-��*�

;<�C�*�"��� &���-�(��)��6���>-��5�&���-�:���7���� ����)���������' *���'-�"���(����9�-�� 7

21 Por. J����������, Ojcostwo. Homilia w trakcie Mszy #�& w Prato (19.03.1986), n. 6, „L’Os-servatore Romano” (pl) 1986, n. 3, s. 13.

Page 191: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

���E��`0B� �YC1Z� �@">��?C1�>DA�"�D�@��4�YGFC14A1.>�3`_FCBCABH

*�/��*��*��,��%�4&� !�������*��*��,��%-�%������%��&�/�$���$���� &�%-���� ��&O��$� ������%�>*��*��,��P22�D�����)����%���$�$�-�*�$��$���)�����&������'������-������������!������-��&(������)�#������$���#���($�K5�����������)��������������������� I3&��-;<J�A��������� ����/�������$� !/�)���!����*��R�$������������&�%����&���&�$��*�������$��&��������$�$�%���$�$�-��*��%(�����$��$�/)��-� ���%���*��&�� ��&�)��������A�&�%���&�%���$�$���������*�/�����&��)����$�����$�$�/����&�����������)�����)�*���-�)����$��&��&���� tym upodo-baniu, jakie ma Bóg w��&���$��%���$�$����*����$�������23�4!�&��&������K�)�'%�&��)���%���#�����$� �N�-��&(����������)���/���$&��&� ���� ��)$���%�)�������%�)����� � ����24.

����� ��&-�*��%!����&��K����*)�����/�����)���%� ��)$��� -� ��)$�� �*��'���#���0��)�����$�� �����$�$����$��������)$��� ����)��$�#���������)$��� ����)���#�������$���$��+���&��� ��+���)$���#��-���%����������)$�/�+��%�'����� ��)$��� ����� �� Umocni� &���$� �%!�%���#/-������*�� !�� � �)��+����������������#/25�0����%���#/�%����,��������)$��� ��&���!������$���+�&�����$�$����(�����)�#��� ���%�&��-���$�$������������������+�����+� &��)��+�"�'�+� !����&������(*-�%���$�$��$���%�������*�����%�%�)���)�*����%������'����$�������26. C)���%����)����%������� ��� ��&��&���$������)$�����)�%�D�%� ��&�$���&�$�%���%����%����(��&�-� ��!�&���$����)$��5����%���$�'�+�)$!���#���&����$���&� !�)$����-� ��&���%�� ���%����(�����%���$����-���$�'*�����-����&��,-������-���)�#������%�&�(��3���$�$�����%����$���%��/-����)������ &�����$�����-��$�� &��)�%�*�)$���%�����)�����)�����%�&-���&�$�*���)$���%� ��)$�����%5����%�&�������-����(��&�-�$ �)��$���27.

�($�K��-� ���� D���)�-� ��� *( � ���� ��$� !/� 3����H� �� &���-� ��� ���� �� A�� ���$���� I����3&��-;<J�0���%(����(�'> �����)���$�������-�$��&(��%��� �����)$��������������%�� ���&��%�.)�����$�������)$�����-��(��–��+�/������&���&� �%��$�����)��$���)$�������(*-� ���$��($�K�%�$�A�$���&��–�)$�������������%

;;�����"��� &���-��)�"�#�H-��� <�23�C�*� ��������� ��-� ��������� 6����4��'�� JJ� ��� ���� +�������������*�� ��� ,, http://

www.opoka.org.pl /biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/inne/medytacja_08021994.html. Dost�������n-ternecie (10.10.2007).

24�3���$�$���������/�$����!���!�O���$�$��(�� �K��%�����$� �N����(*P����!trz ko-munii – ���(��&��%����,���� �����)$�� �%���$�$�� ��&��������-��*��������#���)�%�#������'���)�������$������%������� ���������+�$�#�� ��� ��&���������)����$�� ������� ����&����%���'#��-� ���$� !�� �� &�� ����(*� ��� � ����� � �*��*������ %���#/� ��*&��!� �� %��!� $���$�%-� ��!F+���&��������)��"�#������I$�*�ZF�;2J

25 Por. J������� II, Rodzina Maryi i Józefa. Y����%����� �������������E:���'�4�?�"�F(29.12.1996), n. 1, „L’Osservatore Romano” (pl) 1997, n. 2, s. 23.

26 Zob. J�������� II, Homilia w czasie Mszy #w. odprawionej przed sanktuarium #w. Józefa(04.06.1997), w: Pielgrzymki do Ojczyzny. Przemówienia i homilie, Kraków 2006, s. 925-932.

27 Zob. K. W� &���, (��)� Józef…, s. 38.

Page 192: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

192 1�_��10@��@�G>�4"@

� ���&��%�$����)�%�$�%���$�$���$������ ��)$����� ���&����)�A�����*���$����$!&�������A�%�$� )� ����( ��$(�28.

��%��)$�� ��)$��%� ������%�� ���&��%�$��+�)$��#���������N5� ��)$����� ��'�&���������� ����$���$��������%�> ���&���� ��$�������$������ ��� !���)�#/��������#/�X��)$����)$�������$��$��$���$��O�&�$�%��������)�����P�R����'������)������� �� ��&������)���%�4&!)��������&���������$���� ��� ��%�&���$��$��*�������$�)$��%�> �����*�����������)$�������$&��&�����������+�����'��+�)$�����?�)$�������%��!����������/�$�����#�������������+�)$����-�����&���$'�$!����������+����+�����,���������%��&�/-������$��&� !���������$����� �'���%�$��!$���$�> ��%���*�����%,����������������$��$������*�/�*��)$�� ��&�%-����������)������-������&�%-����������)����+�$��%����+���)$��(�29.

0����)$����� ���&���$���$���!�$������$�%�����$�,�&��%���%�����$�,�&�����*��&��%���$�$��$� )� ������$�����&����)$������� ������)$������� ���&��3���#/�)��%������-��&(���$��&����%�&�!-� ��%���#/�)��)$����� �!�)���%���$�$��&����!�)���!�)�� $��$�%����� ����$��$����&����� ������� ���&���D$��������$�&�����������*��&�'%�&����!�$��%�����������$�$��(��%���$��%���)$�����'�&��-��&(����)�O���$!&��P���*������������(�'4&�(�����$�������

A����)�#��� ��)$������� ���&���R����)�����)$����#���%���$�$�5�%������ ��-�&��� ����� ����������R��������������)$����� ������&�#/���&�����#/� ��&� �)'�%�$���)�&������+�)(*���$����������������$�,�&���X���)�&��������&�#�����')$���$� )� ����������$������#/�%����,�&���R��&!)��)���$��������$����)�(�-�&(����)*���� !�%����,�&��� ��������$������#/-��$�����$��)����%�%����*������$�$���� ��)$���������)������%����$�,���� � �%����� ��������$)�����-���'$*���� !�� ���� ��)�&�������� )�*��-� �� �&(��%� ��&� $*�)����� ������ ��)$���D��&��������� ��&-�*������-��&(��������$����($�K�$�A�$���&����&�%&!���$���%�'�!���� �����������-�)�&���� &���������$�$� ��%�����)��%���$�$����$����� &���&���/���)�*��%������)���#��/�)��$�����$*�������)$���"��)�� ��&���$���)�� &���-�*��$��+����� ���� &��-� ������&!����(��3!�� �������)����30�0�-��&(����+�������$�����)��������,�&���U���)�-���$���%���)$���� �$�%�� ��%-��������������*���/������������+�)$�������$�����!�)��)������#���)��&�����#���'����-� ������)��$�#��� �� %���#��� ������ ���)� � *�$� �� !&��� ��&�&�� ��)$��� -��$����$�$���+��� -�*�$*��� ������*� 31.

���(��$���� #���&-�������� ������$�� �����&������ ��&��� ������ !�� ���)����������������� �����)�$�*���!$�,���*��� ��)$��� ��)���$��&��$���%����)$����� �� ���+������ )$����� 0�%�$���%� %�� ���� �� $�)���� � ��� �� ��)$���

; �C�*� �����������-�K����#����'����"���*����#���������*����#���������H-��229 Por. J������� II, Ojcostwo…, n. 4.30 Zob. J�������� II, K����#����'����"���*����#���������*����#���������…, n. 4.31 Por. J��������II, Homilia w czasie Mszy #w.����������������������" ��� ��#w. Józefa…,

s. 925-932.

Page 193: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

��8E��`0B� �YC1Z� �@">��?C1�>DA�"�D�@��4�YGFC14A1.>�3`_FCBCABH

��)��� ��)$���%� !������ �)�!� ����$��&!���!� ��&�� ����)$���� �$�%�#���������$���O������$�,�&���*�$�� �(�P�A���*���#/�� �������������)$�������)� �$��+�������(�����������+��$� ���%����� ����$�$��$��&��)�#�������� !'���+� �� �� � ����� ��+� ��)�*��� ���&���%� $ �������%� ��&� ��$�&���$� !���*���#/�� ��-��$�$��(�����* ���� !�����������$�$�$ �������O%��+�$%�P-��$����)����������$�������������,�%�����+-��&(���������$� !���*��&���������$��'�� !�����$�( �$)�����+��&��unków rodzinnych32. Skutecznym lekarstwem na toje�&���������������$�$�%���$�$��#���)�%�#��-���� ��&���$����)���������-�������*�/� ����!���)�$����)����*��&�� ��&���%����,�&���� �����*��!������-%����#/-��&(���%����� ���&������)!�����)��)�%��� �-�%����*�/�$�(����'������&���#��!�)���������33.

3���$�$�-����$� !������$����� !����$��%��� ���&�����%��������-�����'���� ��&� )�� $�*�$����$���� �(����� ��$�� �� ��$��&��%� �$����%� ��)$��������$�%�����$���%-�)$������&(��%������������&����$�)����*�)$���%����'��-� ��&�����"�� �������������������#�����%���������)���������������"� (FC25). > ���&������������������$�$��)�����)$����#/�$�������5�$�����������$()���$�&���� �������*��&�-���&�%���)�����#���&-��*�����%��* �������������$�����������$����%�����-�*��������#��/���*��&�'%�&��-� �(���$�#���$�'���)����$� �������$�$�%���$�$������������ ����$�&���34���$����)�#���($�K�����$� ��&������������%���$�$�����*�������������)�*��*�&����� � ���)$��

��$� �������������$�$�� ������%����������$�/��������!�$���)��$������&�'����� K��&�-����)$������ ��&-� ����$������-�*��%�&���%����������%�$� %���/���&���&���$��$����������)��+��%�� ������$�� ������� ���)$�����%����$��&����%���'� ���&����������������������*���!$������+�����������+�)$��'��� I����ZF�;2J�> ���&����������� %���/� &�������������%�����%� ��)��+�'��%�R�������������������)$��� �&�(��$� �&��������������$���������$���'����� �$�������� @*�� O)���� �����P� �����)���� ��%���� �� ����� ��)$��-� %����&����/�&�������$���$�����������#���&�����&�#�����)$���+����)��$���)$���+��%���� &���$���-����������#��-�����%� �%!)��#��-� &��&�� ��%���#��35������&�'���� �($�K�� �)� )� �%�� ��$�%��&�� ���#����� ���)�%�� )�*��%�� � ��5� %�����$�(��������-�)������$���$�#/����)�����0������������ !-����)$������$� ')� �����#�������������)������ �����$���&���

Rezygnacja $�� ���&������$��$�O���&������ P������ ��$�)$��/%�-������)$��)���$*�������)$��������#�����������+������$������������� ��%����� ���)����-��&�$�*��+�)���$�$�#���������$�$����������&��)�#�����$� #����� �K�$��)$��'

8;� ���� ��� ������ ��-� (��)�� 6���>�� ��'����"� ������ �� �������&�C������� �� ������������ #�&����������I��<8�� 8J-��8-�O�S>����M�&����?�%��P�I��J��� 8-��8-���2-�;�

33 Por. K. W� &���- �)�"�#�…, s. 801.34 Zob. J������� II, K����#����'����"���*����#���������*����#���������…, n. 5.35 Por. J������� II, Ojcostwo…, n. 6.

Page 194: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

194 1�_��10@��@�G>�4"@

��,�&�����)����&����D������#�������������������$�$�� ������ � ����� pomoc-ne jest nabycie �%�� �&�#ci��!�$�����$���#���$������!-�����$�%����#���$�����'��#��!-�������,�&���$���&���&�&�%� Tak ���+�����)$�����%��!��$���&�/�+��'%�� ��-������� !�����������������$���&��� !������)���)��������� #��������&����������)�%��+������36. Jó$�K���3��� ����)�����$��$��������$���$�'����� !��%���%� ������)$���%���&���&�&��C�%���� ��&�&�-��������$�����%(��1�������5�O��*����%���))��P�IG��;-2�J�0����))���-��&(�����#���)��%��*���#������$���&�,�������)�%�-�%�������*�/�O���&���&���P-������������)$���)��� ���1�������-����)$�������%��F+�������O�$�������&������%!)��#��-�����'&��+������������������������)$�P�IG��;-2;J����&�&����&�&������$(���-�*����&���'&�&� ��)$��������� �%��/� ��$&������ �����$��&���/� )�� ��%���� )$������ �� �����$��+�&���%� ��$�� ��> ���&��������)����� �����$����� ��&�$)������$�'&�����������/�������������+�����$��)$����-�*�$�&��%���������+-�$� �)� �&���-����&���$�#��-����$�)����� ��&���-�*�$�$��&������� ��+���*�����%�%- ��$�$����)� �$����+�)����$�������-������� !���+����$-�)�#���)�$�,������'�#�������%�&�#��37.

E���($�K��&�$�%�������)$�����)$��!-������!�����!������+��!��0����#���'����� ���))����$����������$�$�#���!���)$���#/�E���&� �?�)$��� „Przybranyojciec Jezusa”�)����$�$��(���#���)��&���������)��$������#�����������������C��&��������&��������$�$�>��&�$�#/�����&��%�)�(�+��$��$����&�#�����)$���'��������-�#��#���$����*!�����!$���+5���)$�����������D� ��#���)��&����������'�������������+�$�#�� �,��������������� ��)$��%� �� ������$�%38���$�$�������$��������&� ������*��)$�� ��$��������%-�)��&���� &����������&�#/� ��&���&!-��&(�!��������$�� �/�@*�� �)����������&�#/��$��������%��������&�#/���&��%����� ,�$������$��������$����������*�/�*��)$�� ��$��������%-�����*�/������������������$����%���������-��)��� &�������)� &�%��������%�$��&����$��+������$*��������)�#/����*�����$�������$�����&�#/���)$��� �)$������#��39������'��&���#�� �($�K������$� �����#��������$!)��5�������%��*�/�)���)�%�� �� &���)�%�$��(�������%���$��%�&������%-� �����)��+���%��&���$�/�������O�������)$��P�%�������/� ��$�� ���� �� �&����� �����(��&�-������ ��$*����� ������*��������� �����!&�$�)�%�����&�&���$(�������-��&(���)������)����%������� ���������*�/���$�������$�$��(�������+�����+�)��������������&��+���*��(�-� ��������)����������)�����)$����#/�$����)$��40.

87����� ��������� ��-�(��)��6���>����'����"����������������H-��837 Por. J�������� II, W rodzinnym domu Jezusa, n. 3.38 Zob. J������� II, ���������)���������"�������� �������)%�����. Przemówienie do ze-

branych na Placu #�& Piotra (01.05.1980), w: Nauczanie Papieskie, t. III, 1, s. 437.39 Por. J�������� ��-� (��)�� 6���> – Patron robotników. Audiencja generalna (01.05.2002),

„L’Osservatore Romano” (pl) 2002, n. 6, s. 41.40 Por. J������� II, (��)��6���>����'����"����������������…, n. 3.

Page 195: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

��2E��`0B� �YC1Z� �@">��?C1�>DA�"�D�@��4�YGFC14A1.>�3`_FCBCABH

Ob���#/��($�K�-�&��)$!�����������%���$���-��*��$�������/���&�$�*�����' � ���)$��-�)��������$��������3��������$�����*�$����$�,�&��������)$��������$���$� �-�$���$������������ �(��!��������)������� ���+�� �(�� &���$�$!���+������$������ ������&�$�*������+���)$��@���&�-����.�����(����&����������'�������F+���&����>*���#/�3����� �� ��$���� �&�������)��� �($�K����)$��!$��+�&��)����)� %������&��)����&���$�$���������������$���&�$�%������)$�'��0������$���-��$�����($�K�O)������P����$����&��O$������P�4&�������&������'*��F+���&������I����"���8-�;8J41.

D$������������$���������$&��&� ����%�������*��-���&����$� ����� ��%������'#��� �� &���&��>� &���� �)�����$�$���������&����)$����� ���$������$�,�&��� ����'���$� �����*�����%���-��� ���� �)��$�#����&� ������)���%�)��� ���+42�4&!)� ��'����������$%��&��*�)$��������-��&(�!�$� %� �������$������-���������������/$������ ���� ���� #���)$��� ���&�$�*�-�������*�/���&�����������������$��'�������-�$���&(��%��&���F+���&��������)� ������� ��&�%�������O��������F+��'�&�����P� �� �&!)�������������� �$���+�&�#/� ��)$��� ������� ����)�#/��$������������ !����43.

���������%�����$�����������*������/-� ��&����)��� �%���*��*���� ���)�*��%� �������)$����)�����������$�� �� ���� ���&��$���44. T���$������� �� �����)$��� ��&�����%�������D��&���������� �� ��)$��� �!�$���$�$��(������N������ ��&�)�����)$��-�*�������� ��&�)����$��������I��������)��(&J�R������#�����)$�'�� ����$�)����$��&��%� ��)$��� ��&�%�� ���%����#����%��$��������A��)�� za-tem, ��������������)$��-�%������� ��������������)$�����$*� �/-�����$���$�'�����5������&�����/� !�����( �����&���#���I����ZF�;2J

E�� �($�K����$��� ��$���� ��)$��� ������-����&(�� �*���������&�%�F+�����������������$�� ����*���-�������+� !�����*����� !����-���$���������>����)�/����'�������%����$�)$��%��$�����#��!����))���%-��&(���+���$����)�%�*���)��,���$�'*���� � ����� ��#��� 4�� ����� �+����� ���� ���$�/� �)� �$�������� ��)$��� � �����-�$��$�� &�-������������$����&�� ��&��$�$��(������&�#/�%�����-��&(��������)�)����$���������� ������%������$�� ������#����$��$����I$�*��1��J����(��$�#'���� ���� !��������&���������)$!���)����&��&�� �������� ����&���� �4&!)���'&�$�*�� #���)��&��� �$���� �� $������&������ ���&�$�#����� � ����� �����4$�$��(��������� ��&-�*��� �������&��K�����$���$�/� ����%�)$�����%����$����

41 Zob. J����������- ��������������� #����������������������������������*����#�…,n. 1.

42 Zob. J���������I, 4�������'����"����������������������. 4�����������������������������#���������� (19.03.1994), n. 2, „L’Osservatore Romano” (pl) 1994, n. 5, s. 28.

43 Zob. J�������� II, ��������������� #����������������������������������*����#�…,n. 2.

44 Por. J������� II, ��#������������ ��"���������.�Y����%������������������E:���'�4�?��"�F (18.03.1984), n. 2, w: :���'�4�?�"����4����%���6�����4��'���JJ, t. 2, s. 296.

Page 196: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

196 1�_��10@��@�G>�4"@

��)��� ���&���#�����)� %��������)$������ &��)�� �� �$�&�����������������������+��*���!$�(�45.

������)$����������+�)$������� �����$�� �����������)�� ����*���$�����'�������%�������+��������+�����%�������*���������&����&����+��(&-� ��5�����'��)��$�#/-���&�����#/��$�����������#/�A��������%��&�/-�������������������'&��� �� ����*��� �$�������� ��� ��)$!� ���� $� )��� �� )$��,-� ���$� ����$�)$��� �!$������������%�)�����+���$���&���,������)$���+������$������&� � ����&���'�� �����������$���)�����$����*����&��)� �$������)��������������� � �%�� ���)�&��������%�����%���$�*������� ���0�����#����)������ J�$������$������� ����� �$��+�����)���������+���$���)����&�������������)�������������'�$�,�&������������ �)� �$����������%���%���$�� ��)$��%�)$������#��)�������$����)���($�K�� – „�$���������������)������” (por. Mt 1,19)46.

�($�K������)$��� �����������%������ ��$���-�������)$� !��.����$� �%�#/$���$� (�������� ��+���������$��+����)����)�����������)�*���)$�#����)�� �����%����)�/� #���)��&�����)�&����� � $���)��%!)��#��-� ��!� ��&� „*� �N,����”-������� !��������������� �%�������$�,�&������������ ���*�$�%�������'������$��������������������$���$�����������47. Ojc��&���$����)�������*��'��������-�&��-�*�����&��$�����!�$�/����������$�������&���������� � . P��&�'��� )� �$������ �+�$�#�� �,�&��� ��$� ���� !�!� ���� �� � ��� ��)$��-� ���&��$��������)$��)$������������)�#���)�$����F+���&������"�#������I$�*�ZF�;2J���'&�$�*!� ������� )�� ��$� ����� ����$� � ���&���� �� ��$%��&��+� ������$�#����+�����-�&���� ����&���-� ���� �)$�����R����&����$)� !����*���$�&�����������R���$�'�� !��)�������+�� �(�-����������$�/������$����/�������-�N�()�����$�������� ���&��-�������������*������&��������$���)N%�-��&(���$��&����* ����������'#%���E���&�%48�0�����������������#���)��&�������&�$� �����&�&�����������'&�#���$��$�$������ ��+�)��$��+��������!����&�#/������-�*�$��&(�� ���$��������)�*���������� ��&�����$���49.

A���!&������� � ���&��� ��&� &��)�%� $�)���%� �� ��%���� ������ ������(�����$���+���$�$������������D�*���� ����� ��&�)����,��������-�&��������-���$�'��)� !�����������,�$��R����$(����%����> ���A��*��������50�����$�������'����������� �)��-����%���$�$��–�)�#���)�$� !��)����� ���&����$��&��K�$��$�'��� �$�� )��+������ –� $�����$� �� ��� �� ��������� )�� $������� )���� $� ���*��

�2����� �����������-�(��)��6���>����'����"����������������H-��846 Por. J����������, Przybrany Ojciec Jezusa, n. 2, „L’Osservatore Romano” (pl) 1999, n. 7,

s. 53.47 Zob. J������� II, 4����� �' %����* �� ��'����"���� �� ���'����?�� , n. 4, „L’Osservatore

Romano” (pl) 2000, n. 6, s. 38.48 Por. J������� II, (��)��6���>����'����"����������������…, n. 3.49 Por. J������� II, (��)ty Józef – ��'����"����������������…, n. 1.50 Zob. J����������, „Ewangelia pracy” i „ewangelia rodziny”. Homilia w trakcie Mszy #w.

w Civitavecchia (19.03.1987), „L’Osservatore Romano” (pl) 1987, n. 3, s. 32.

Page 197: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

��9E��`0B� �YC1Z� �@">��?C1�>DA�"�D�@��4�YGFC14A1.>�3`_FCBCABH

��%���-� �&� !�� �����)*������%��������� ���&��� �����(������ !��$� ����� �&�(�'�$�%�)$����%51.

_�����#���($�K��*�������!&���������$��������������#�����!����!�0����������+������C*���������#���&��@�����$����)����������������������������'������)�&���$�/-����$�*�/�$��+�&!�)�����&��������)�����#���&�#��-�������#���')��&��� ��������&������������&����)$�-����)�����������%�������%��������

�����-��������������&�&��R�&�����������������������F��#���$�A�$���&�� –�!� ���+�%�-� �&(��� %���� ��$��!/� ���)�� %���$�$�� ��)!�� ���&���%� �������)����� !����� �����������)����$������)����$����*��-� ��&������)�����'����)����$������������*������&����������� -��)�����)$����#���$����� ��$�����$��������&��+-��&(�$��$��&�!�%��������$���0��&��������������&���&���'��� ������� &�������$�*�$����$����*�&�� ��� � � ��)$��-����� &�������+��%�� ���$�( ���$��&���+� � ��$���(��4&!)�%���$�$��&���$�$���������$�$�#���������������������� ���������&�%�)$�������)$����� ���&���$����)�����(���$��&��'&��-����$�$�����(�%�����!-�����$&��&������%�����%���)��+���%�������+)$�����0������&������%������!�����������*����������-��)$���� ��%���#��-��*�)�/�#���&���$�&����#���)��&����������$�$�#������-��������������������)��'��#���������&����������

�������

0+����&�����������&&�%�&��K���+���������&���+����*��&�&+��4��&������+�U����)�������������K���K�4��&� �����+����*�� K��)� ���%������ �&�&�%�&�5����������-� ��&&���-�+�%�����-� �����+���)���&��+����

U�����K�-�%����)�*�����&����&��.�)��)�*��K�%������&����&+�F+���&-��������������+��%�������&+������K�K��&+��)���K�-��K���������K��K���%�&��)���M��K�����S��*��&+�����)����&���-��K�)������%%�&%�&��)��K�&���&���&+��K�&���

0+��K�������K�4��&������+�������\�%����K����M����%��U��&���+������+���&�������K��K����&+���K�S��������K�%�-�K�&+���R���&+��K�%���-������&���)�F+���+

�B�-�+2*��+��������-�4��&������+-�%�������&�-�K�&+��+��)

�3�-.�@7 ���-������������-�#���&���($�K-�%����#/-�� ���&��

2��C�*������������-�(���'��A���*����������#��������)���'����"�&�C���������������������#�&���"�����6 ���� �� �Y�����#���"���I��<8;<<<J-�O�S>����M�&����?�%��P�I��J�;<<<-��2-����9

Page 198: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

198 1�_��10@��@�G>�4"@

Page 199: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

���E��`0B� �YC1Z� �@">��?C1�>DA�"�D�@��4�YGFC14A1.>�3`_FCBCABH

�%������"��������#1��/*��!�3�#>���(F(A�+3$!

#)/3#2#

�.++.�B/��,4�-*)G3���*��/����7�6�����+.7��/�"�.�������������-���3�,���$�6.

�.++.��9��B��8�%�����)�+.+B���+.7��5��7�6B�9�*D.�D9�*� +�*�.�2�6.)������5����9���8���2

�����"���������%��6��

1. 4�*(����&���,�����������%*����$������(*���,�$�����")�"�� ���"�-��*��'�$�!������%��$��$�&�%�5�������$%�-����&���$%�-��)���)����$%�-��)%����'������ ����$%��I���$&�%�>* ������J-����� ���$%�-��+��&���$%��D�)� %�-����&������ &�� ����(*������������$)����*����)����) ����� refleksji nad nies��'�+��������%� elementami���)$�����������5�)��+���#��!-���$� �N�!-��%�� �'%�…�F$��*����$)����)���)N���������$�)����� &��)�� �$����$����$��&���+ –��$���$����$)���� -� ��( � ����� �������� !�� ��������%���#��-��&(��� wszystkoznosi, wszystkiemu wie�������������"�����"'�����������)��������"�����������i która nigdy nie ustaje (1 Kor 13,7)? Agape��&�����&����%�����+�$�#�� �,�&��-�&(�����$�����$�� ������%����+��&����$�'��&�&�� ����� ���&(��� – mimo roz-maitych kryzysów instytucji –���$��&����$�%#-�����+�$�#�� �,�&���%��)��$����'�������� ���(��$���#��� �� ����� &�� �&����� ��&������ �� �$���� )��+��� ���&�#����$������$�,�&���– a jej mocnym fundamentem jest agape samego Boga.Tymczasem O#����������$����&����������%�K���$�K��$���� rationale t�������������+�)(*�-��� &�%� &�����)(*������$��+-�������$�� �%�$�)��$���� –���*�� ��'�$� -��������!�&����$�-���)$����)�*��-�&���%���%�%����$���)��$���1.

��*���� %(��!�� �� +��&����� ���!$������ ��$�$� �$�������� ����� �� $� �����%�����$� �-� ���)������������� &����$�$� �' ������ i widzenie. W czasach Starego

� ������ ��������:;����<1� =>>?

������ �����+��-� 7�������������� ���� ���7��� ��������-�4��)����9 -��4��������2-���2;

Page 200: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

200 �>�F�1FU��@?0">��FC

Przymierza���$������� �'uchanie –�3� ���$�$*���������)����$���-���*����������,ale tylko ��� (Wj 3,3). ��$� #���� ��$����$����$!&���������������)�������������� ��R���&��#����A������0��&�%�&����)$�%�� �����$����� �� ������������nad �'������ I7 <�)���;2J-�$����$�$����#�����2. Niepotrzebnie zatem n��$���'%������)����$����#/���$� �������$�� �-��&(���$���$&!�)��K� ������$�%���� ������������$����#���>��$� �� �����������&�-���� od strony kulturowej ��&�'#%��*��)$�� � Grekami���� Hebrajczykami, z ich ufundowanym na�)�������� ��'���%���$�)��*��$�%��F$����������(��$�������&��������*��������*��$(�-����$ ������$�ubóstwia.�A�������/�%����$�&�%�K��&-�����+�$�#�� �,�&���$)� ��������$�'�����/��� ����)��&���)�����*��N���$�����������(��$������Oznacza to bo-wiem )���"�#��������*�$����$�,�&����&��&� realneg�����������fides et mores3.

2. Arystoteles�����$� !������%��+���� ���������)����&������#��)����))$����'�����������+��$�-�wymienia ethos, pathos i logos4. 3���������)$��/-�����&��'��!������)�&������#��)��-�)$������&(��%�����)�-��&(�!��)�����%� ���&(�!��+����$���$�/�)��� -�%����$���N/���$��&�,���)����%��$��������?$��$� �������)�'&��$��&��&����)$�,�nauk formalnych (logika, matematyka) – w ich �*��*���)��()����$�������!�$�����*�����+� logos: poprawnej argumentacji przeprowadzonej����%��+���$� �&��+�$�����,���)�*��� ��&�����$���)��������������%�&����+-�+�/� &�$�*����$�$�/-� ����� ����� ���� &����$�� %�� � #��)�������%�&� ethosu –obok wiedzy na temat �������#���K��%��� ���$� �&����%�)������ �#�����#���'&��%���%��%��/� zaufanie do kompetencji ����$����#����������%�&�&����A�&�'%���&�����$���)�������+�%���&��$��+������$�� ��&���$���$��� wszystkich����%����+���$��%��+��))$��������5�����)�����$�������-�*�� �&���� �����'����)����$���� !��-� &��$��$��*�� �����)�����-� ������*��$���$��� ��)������ ����)����%!����*���–�%����*�/��&����&��������+���&�-�%��$!��&�/�$���!�����'%�&�� „z natury” („to�)$����a”J-�%��������$�����%��/�)�&�$�/�)����$��&����&���'� ��K�������*��I�$�� %�� !��K��!��%�� ����'���*��������'�&��&��!J

A�����&�� K���$�K���%�����#���$���)*������!� �&��!�����&�&��������!� &�$�����$���� &�������*�������%�����2 � ����&������ „Modern Moral Philosophy”Gertrude E.M. Anscombe5, przez co $����$!&�������������-��&(���)$�#�����#������mianem renesansu etyki cnót. A��$��������)��&�������-� �����%��na�$� !/���'*����������������-���)� �����-����&�$�-� ��������&������������%���&��������&����-

;�����B�F����-�$����������%������"���(������-���8;'�83���%��&�/������-��������mores �$��$� !�*��)$�� ��*��$� ��I �����������&��������-�����(*

��$������������������)$���#��J-�����&������%�&��!�1����� ���� ����� mores �����������$�&����&��$�%�I�������&��$�%J���$���$�����������Tridentinum (por. D. Stagaman, Fransen onFides et Mores, “Theological Studiem” 64(2003), s. 69-77).

4 Por. Arystoteles, Retoryka 1,2 (1356a).5�+&&�566����+������+�����)�6%���)��)64$F306%%�+&%�Q���&�����������&������*������'

����„Philosophy” 33(1958) n. 124.

Page 201: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

;<�A@??@FB�A>EW��4�YGFC14A1��01>�>.���3>?@�A1�H

��%��� !� ���!�� ���&������ ��$�%�#����� �� ������� &�������� %����� � 0�$�������$�-� &���&����)$��������&��$�-� ����&�������)���������������������/�*�$����+�������0�$��)�����&��$�����&��������%������#����������������(��$���%)����������&��$�%�&��)��� ��+��� �/, takich jak „�����#/” czy „dobro mo-ralne”, w stanie „czystym” (bez kontekstualizacji) – a to $���� ���&���������$�$��� ��+� �&�������� &��� ������$���-� �&(��� %���%�� nazw�/ „&��)�� !”. Co tooznacza dla teologii moralnejT�3����*��������)���/-����$��&�$���������������$�$�.13�@���%*�����%� !�&��$��&�������5���$������wszystkie dyscypli-ny teologiczne ����&�&��+�)$��������������+� ����$��)����� ��&����� !� ���������+������-�$�#�$�)�K��� ��$������ !�����*������&�&�&�����)��������)��0��')�� �6&��)�� ��0�����)�����)N� ��&� �)��������&���$� !���Po pierwsze, t����'������$� %� !���������+�����!�� �$�#��� �����&��#��� � ���$�)�&�#�������'��$���&������$��&�����-�������$��������$�*��$��������$���*��$�animal rationaleA���������+������$��%� !��� &�%���&��#����������b����-%�)��$�5���$���� !�����%����/�$�*��$������� ����#�����$�$��$�������$���� ����-�*!)N�&���–�)��$�*��$�,����)�����������%����/� – ���$�/�����$��%����/-�&��� �����$�%�������/�$�������������#��!6������������%�����)�����-��)��������)�� &��')�� �-� �������)���/�����%����K�)�%�&��!������#��!�&�������,�$��&������)��� %���$��$deformowane�_������$��&� �����!���)�������������)��0��)�� �-���$�'� %�� �����$��%�����)�&������+�)���+�)��%�&��$��+-������� ���������'#����������&�����*�)���%��)��!�.��$� � ��� �)������+�)$��„opowiadanie Tra-dycji” a zatem����������-�*��*�����������%� &��%�������$�'����+������$�%)������(��$����+��+�$�#�� ��C������������ !����$����%��)$��0��)�� !���aktual-nymi tradycjami����&�&�� !��%��#���&����&�#��, co powoduje ���+�$�#�� �� stankonceptualnej schizopraksji: funkcj�� !� �)��$�#�����)�(�+��$��&�����(����+$����*!� „������#����+”.

W Fides et ratio ��� ������ ��� ���&��� �� �����$�#/� ���$�������� ��$�$���(��$��!� &�������� K���$�K��$��+� �� ��$��(�� – wynika to bowiem z samejstruktury metody teologicznej. Praca teologa przebiega dwuetapowo: etap pierw-szy to auditus fidei�I���$������������$���� ����&��#���>* ������JQ��&���)����&�� intellectus fidei I����������� �� ���&�%�&�$�� ��)���+J�A�����)�%� $� &��+�&��(�����������/��)����&��+���$�)$��K���$�K��$��+�A���&����� „receptyw-nym”-�*�)$���&���$��������$�%��������&�%������� –���&�%�&�����+��%���&������$� &������ �$���� ����%����� ��A���&�����)����%-� „aktywnym” R��+�)$�/�*�')$���$����$�$���� „����)!� ��+��%�� !”��&���������-� K���$�K�����$���)�� �� K���'$�K���*�&�-��� &������&������$��&������ &�-�*����)�*�/�$���$���$��>* ������ ��������&�$!������������ �#��/����#/��+�$�#�� �,���������$������� ���' �* ��� ��)� "���'�����������������"�����������)������� "���� �������������"�� ��"������6.��� ��������� &����$������ ��&�&��)��� &�������� ��������������

7������������-�A���"��"��+O�����������,���&�77

Page 202: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

202 �>�F�1FU��@?0">��FC

��� �����&�����5�)��������)�����)�����&��%�&����%�K���$�K��$����$�����&��'�����������!$����)�������$��%������#��!����(��$�������$��������–����&%�')����&��$����)$�������������>�&�&����$&��)$��#�����&�)$�� (��&��������%����'� �)���)$������N��-� ������������ ��&� &��)$��)$��������$���������������$�$������&��$��������������������!)�!)� �&����� !��%����� ��&�%��K���$�'K��$�%��I�����+�/*����&��������$ ����&��%�����$�%������&��$�����$���&�'��&����&��$�������� ��)�*���%�������J��� &�%���&��#������)�/���������!��&�$�*������$��� �K���$�K����+�$�#�� �,���� �R���$����$��&���+�$��&�$������+���)��&����&��%��7�F+�)$���������&�������&�%�%�#����-��&(������&������&��'���&� ���$��$����&�#/�������(*������$��$��$��&��� �%��>* ������-���������$��%������ ��+���$���� ����0������������%������!����&���������&�/�$�)���&���$���� &������� ���&�%�� 0�%� �����$�� �� ����� �$�� ��&�$�*�� ���$���������$�$�&��������%����!��&����&�����+��� ��$��(��R�&����+�K���$�K��-�)$������&('��%�%�����#���%����*�����!/�%��&���� ������%��)$������%�*�*����$%�%$� �)� �����)��� ���&��$�%���� ����$%�%�$�)����� ��&���8.�0�����&���&�$)�' �� ����)�*�$�� �����$���/� zarówno hermeneutyka symbolu Paula Ricoeura, ���(���� �)��������� �#����&����!���K�)�%�&�K���$�K���%�����#���@���)���S�3���&���S�

���������67���%=����������%�

3. D���$���� $�� ��$���)���� ��� �)��� ������ �#��� ���&�� ��*��/� opusA. MacIntyre’a? C)� !�� ��*��� �������$������� �� ���� �&�������� ��$��&�$���,- ����� ��*��� ���� ���&���&(�� ��)��$��-� &�$�*�� �&����)$�/-� ��� ���$�&������$�$������ ����(*�%�#����� �&�����)��� &��������%����� ����!�� �&����� !�!�����$�� ������&��#��������%���������$!)�������*�$��%�&�)������$� Przede wszystkim zapewnia pri���&�&� ��!���%�� ��$������)���6���&�������0��)�� �-����������&���� &�������$� ��$��$���������&��$�����+��� w h��&����zbawienia (auditus fideiJ� ��)��$�#���R� ��� ������)� ��R� zbudowana na tymfundamencie MacIntyre’owska etyka cnót mo����&����/ pods&����$)���� ����'&�%�&�$�� ��)���+� &�������$��+� &��-��*������)$�/���������#/���+��&����$������������� ��)$��� � ��$��&�� �� $� K�)�� ��$%�%�������$� �%�&�K�$���F$�������)�*!���(*������)$�������&����������IK��%�������J�$���&���%I&�%�$%�%J���) !��������%��$�����"������� &������ Osobie i czynie?

"��)����)$����%�#�����%���&���&������%*����$!�R��$���+�)$������%*���$%

9������@�"���$�����-�O�����>��������#����?�"�L����" ������"���"#��������"��"��O������������-��5� 4���"�� >�����>�������������"��"��O������� ����-�3�.��*������ I��)J-�0���,�����-���28'7;

8 Por. S. Warzeszak, Znaczenie propozycji filozoficznych Alasdair Macintyre’a dla odnowyteologii moralnej, „Warszawskie Studia Teologiczne” 18(2005), s. 251-266.

Page 203: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

;<8A@??@FB�A>EW��4�YGFC14A1��01>�>.���3>?@�A1�H

���&����-� ������ �-��$�� &�����%*���$%����#�����%�#�����������%�9.������'�$!-���)�&����!� �&�����&�� !-� ���� ���))� �� ���� ��)$�����$��� ��&��&�%���&„historia”. Czyn sam w sobie ma fundamentalnie historyczny charakter, i to���')� ������� ��&�&�� �$��)���3���&���S������ ������� ������� ����$��&�%���)'�&�����%� $�������� &�$�*�� �)��� ��$�$�/-� ��� �� ����� ����� �� �&��� �� on���(���+���&���&��+�$��$������+�4��(*� %��������K�����/�������&���'&�10. Po pierwsze, chodzi o w� �#����� &���������� ���, które� ��&�*�$!�)��$��$�%����� ��)$������ )$������5� $��$�%����� &���-� ��� ��)$��� �$��!� ��%���$��$�%�������+�%�&��(�-�&�����)��������$��!�)$�������inteligibilnym�3�&�'�����(&��&��%�����%��!���$��&�%�$��&�/���������)����&���&���������&��#'����%�&��(��)����&��%�����+� – �� �#����� ��)$������)$������� ������)$����������)����������+��&����-�$*�)����������� �11. Po drugie, narracja jest ��'$�%���� ������$*�)����%(�� &����%�#��5� �)�#/����*�� I � � &����%�#/J�$�'��)$�������� �)�#�������� ���!�$!�� ����)$�����#%���/�R�����$�$���$��&�����&�'��� ��#��)��� F$������� ��&� ����� �� ��&����-� $��(��� �� ����+� )$�������+������&����+-� ������������������+���$�$����*��� fikcjach –�������)������� ������������#�12. Narrac ����&�%�)����%��������(��������)�������$����&������'���$!�$����&�#��!���+�%�&�� „�)����)$��)�� #%�����”,�����$���)�����#��!�� ����%� &��������$%�% Po trzecie, narracje to po prostu� �����&�� &���&���������#���@���&�������y jest tu nie tyle na autora, ile���&��#/�– nie chodzio to, bym ja ������)������ �+��&����-����$���&�-��$��)���+��&�����)�&����%� ���������C����������������&���&�&� ����������%��)$��K��� !�I������ !J����$��$���'�&�#��!� I�����&���� �����J� 3(��!�� �*��$���� –� �)�����)N� �� ��&���5� „��%�%�$��*�/T” $�������)���$�#�� �$� ��)�����)$������&���5�„�� ���� �������'#���I�� ����+�������#��achJ�*������)$���T”13. Po czwarte, chodzi o narracje jako„opowiadanie siebie” w partykularnym konkrecie mojej historii�@���&���)�&�&� ���&�-������$���)��#����������)$��%�������–��������&��&��%�%� ����)$��'

������3�.�����-� M� ����� ���� �� 6����Y&Y&� ���"���&� =���"�� '����� �����#����?�"�����)�������-�OF�%%���P�;�I;<<�J��8�I�79J-���9<

10 W �����$� ������K���� �� �)��$�� �&�)��% L. G. Jones’a, Alasdair MacIntyre on Narrative,Community, and the Moral Life, “Modern Theology” 4:1(1987), s. 28'7�� �� .� ����� ���$$�4�U��������*�����)�&���%��*���&������*����&���&(��)�&��$!���+������ ����&�������5�Why Nar-rative?: Readings in Narrative Theology, Grand Rapids, Mich.: W.B. Eerdmans 1989.

11���$����)�3���&���S�5�����$��&������)�+�)$��)��������$������� ��%(��5� „����$��+�����&��� !���)$�������$��������$���Histrionicus histrionicus histrionicus”. 4���&����$)���� ��& ���-�������)�%�� �)��-� ���������)�����)$��/-��)����� ���� ��&� ��� dzia����. 3���� &�*�/�*����%5��J��$�������*J��&�#-��&����%����� ��$%(���� �����!$� ��)����$�#�� �$������&����� ����,��!��$���)$���� ����$����J��$����������� &������&��$� -��&(��%������������$���%���'�����#%����#����� �&������)����$� �%��+�)J����&�".��>&(��$��$�������$� �%���� �&� ����� �&�����*���� �)������$�$�$���$�����%�� ������ ���� #������ �� IAfter Virtue, University ofNotre Dame Press 1984, s. 210).

12�����&�%��-� s. 216.13�0�%��

Page 204: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

204 �>�F�1FU��@?0">��FC

����14. ����� ��, narracje %��!������/�������)����+��&��������(��&�����$�$�'�(������*����$����� !� ��� �������� I�� !� ��� ��������#��J� �����*�)������ +��&����� ���(��&�� I���(��&J� $� �&(���+� �$����!� ��� !� &����%�#/� U��&�������(��&����� „ogranicza” %��-� ���$� � ��������������� ��%� ������������%�������)�����/15. Po szóste, narracje %���%���)�&�K�����/� jako wyraz tra-dycji – rozumianej jako no#��� $������� ����&��-� $���$� (�� ���&�&�� !���+���(��&�16. Po siódme wreszcie, narracja %����*�/� ��$�%���� ����$�����������&�%������$� fundamentaln�� )��� K���$�K��� %�����#��. 3���&���� �)!�� $�@���%*�, ���$�������������&������$���#�&������� ���„%�����#/'�'��*��”�A����&�� ��%�����#/-��� �)����%�����#���������#������+��&����������&��+�����������$��+����&!)������)� !��������K��$�����+������� !���$������(�������������$���17.

Przyjmijmy zatem za MacIntyre’%-��������� ���$��$�/�%��������&�����*��')$���(��� sposoby wypowiedzi, które %� !���&��� !������+�����(��: �)��&��'�� &��#����� � – jest to �*���#/���&���&��+��&����$���� ��������$���-�$�#��)�&���� K��%��� � – �*���#/� pewn���� ��)�ku przekazu pozaracjonalnego-����� !�ego�)�����*��N�����%�� ���)����&�

�������%��67����������������6��%������%

4. Historiozbawcza narracja znajduje ��� w dziejach Izraela����$����� ���'��%�� ���� ������$�)$���K��%�� �������� �'%����� ���"���)$���� #����$� ')� �%�����$-�*�����$���������$��$������+��� �� �������)$������������hagga-d)���������, ������#/�������#��� ��&���&��$��K��%��� 5

�������������� ������������� ������� �� ������ � � ���� ���� � �������

���������������������������� w ����������#������A*�� &��)����� ���������������"���� ��� �)��� �� ��������������� ��)���� �������� ���� ������ 4���� ��'��� ������������*��%��)"���)%��������'���)�4�����A*�� &e�J��)�����������������'��������������������������������������"�����"��*���4���������������)���"��� �/���������"��� ��"���������*'� ����� �������"��� ������ �����*�� ����&J�������������"��������������'������"������4�����������"������������'������'����"���)����� �������U�������������� ��)�"��*�������%�����4���&e[…] ��������������������������������� ������������!������� �������������"�����"�����#��

������$����������� ��������&eK���>��������������'���)����� ��������4�������'�����"��� ����������������� ������ �*���"����� �������������������� �� � ����� ��"

������������� ����������15����������� s. 145; 220n.16����������� s. 222n.17����������� s. 265.

Page 205: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

����������������������� �� ��! �"�#$$�%���"� �&

�� �����'��� dlatego �%����������������)�"��� ����������� '������"�� ����" � �)�����������*����*������&e�)���������������������"��������)�������������)������������������������%��4�����)%���)"�������'�������A*�� &e[…]�4��������'���������*9�[����� ���������"����"�������*�����"�����%�'���'������������'���A*�� &���*���)����������'� � ���"�)%�����*�� �����" ����� �7�������� ���J������������zli uzbrojeni z ziemi egipskiej (13, 8-18) (pogr. – W.B.).

����'()���)�� ('(�)�� ���*+',-� $(���.��/+��)0���,'�� ��*(0)+��� �) �1'(�+/� '2�.)�,�)0��3+4�� rytualnym dodatkiem, �.��)��� 5�.6.��+ �+'()+��6�7�+�)��*�8�.)0��84-'(�9:8+4-'(�9�(�*��8�,� .0�1�;00�/� '2�.)�,��<+4�� ���3��80�� fundamentalne dla �� ��='0� Izraelity ponowienie pytania o sens. Kwe-stia ta ma dwa wymiary. Po pierwsze���,���1�0�����(�*��;�� 0>�10�, '�80��)0��)��� 0�'(� 1��!���?)0�, (�=9�(�'(�;�=�8+)06��0�*��'(�;�=�/��8�*(0��@0 ���0��,�;��+'0���*(0�,���,�,� ��*(0)+��)���*1��8 /7.)��+�80��+��)0�� 64�*�,-� 0>(� 0(�.�8�)+'2� 5�6�78��6�7��� ���(� 0�30�� ��)�80-�(�6)0>�-�'�4�=9�� 0� ��8� �30�� 0>��41�'(-��Haggada���)�'+�8+,='0��(� ;0/�1�,� ��80>'�*���'()-��8-8��3��)0��20 ���00���(10�)�,�,�6��/��'� ��3,�80�)0�� 0>� �) 1����)0���+.6��,�6�'0-;� ��/-6.���6�1*�8�*)0�,-'+�/��8*(08�=9�����00�'2�� 1��Po drugie, umiejsco-wienie „mojej-czasoprzestrzeni”�8�6� 0'()�,� '(� �/�(� ��(�)0� �) 1� ��)�801(� �*)0�)0��*.�� ��;���'�� 4�8)061� ���.�;0'()+�)� 0�)�(8>� mores,� �� '�� ,� �'(+=�80>'�,��)0����.)�=9���(10�)��)����+8)0�18.��2�*(0���'�4+�7,� �+.+'0��� + ���8����='0���,��8+3��+�–����8 (+ �6��1 0�0�9� 87,�51)*��)���4���;*+� 0)�'(�,�/�(� ��,��3+9� (��(10�4���� 18�� 0>�)0�/� ��(��)0��8� 5��>5�.6.��1��.3����� 8�0 ��;�� taboo.

Znalezienie dla narracji miejsca w centrum dyskursu etycznego jest zatem;4>3�6��(30�)��(�� ��16�1�-� judeo'2�(�='0,�A 60�;����� 1��151)*�8�)�;��/�(��'0��)��<03.00���)�'(�)0��<03.00�*.�����.)�='0�)0��/�.�;�� w gruncie rzeczy�)��+����780�)���'���+�'(+)09�� .�'(�)�� �+���� ,� ��)�,80>6 (-� 0�)�,/0>6�)0�, (-�20 ���0-�� ,�6-�60�*+6olwiek opowiedziano19.

5. �2�(�='0,�)0�� 8� �3.0'(1� �6 /.�(,0� )�8�'(� )�='0� /�73�8�.0� 5.0���8�9(�*1'2��'(� 1�–�,1����/�(�(���',�)�.0(�',>�80��+�8�*+ 61� 0���/�.�;��+'()+B'2�(�='0,�A �8�� 6�) ��8��+8)�C�� ,1� ��� /�/�(�(� *�0��.�;0(�',>�80��+� ,�6�/�(�,�8�6�/0�1.�',0�8�3�'� ',�)�+ �+'()�,�)�;�',0�6���;��00�)�*/�(+��*(�)�='0B'2�(�='0,�A �8��.03���.)�C20. D(0=�/���+'2�/�(�.��)+'2�5.0���'2�/�(� ��4��;��+'(*�=80�*'(�)0�� (*��*+� 0� pragnienie o*)�.�(0�)0�� �� ��='0, zagubionej przez

18 Por. przypis 3.19����+�60��1)61�(*�,-� 0>�0=9�/� �1.��+����*�.�;0'()��8�3�'���+60�'2�(�='0,�A 60�,, jakie

zawiera dokument Papieskiej Komisji Biblijnej, ����������������#�&����������"�����������)��������������#����?�"��*�, Kielce 2009.

20 Por. D. Hiebert, Toward a Post-Postmodern Christian Concept of Self, “Didaskalia”16(2004) 1, s. 14.

Page 206: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

206 ����$ �@�<��!E��$��

(�;�)0��)�8�'(� )�='0�(�/�)�8�'(� )�='0-���� ,�*)�,� ���)+� bowiem )0��./�(+;)0��4+��8-� �� ��=9 roszczenia nowoczesnego scjentyzmu,�(�=�(�*�1;0�, ���)+�/�)�8�'(� )�=9�/�(�(� 8�,��(�'0>'0��*�6�) ��16',�)0 �+'()��/�(3�804�,-� /�0 ��='0���3�')0�� –�/�0>��,-'� ���1��+'()��8+*��(�)0��0)0�)�,��/�60� –'2�(�='0,�A 60�� ego /�731,��(4�/�9��**�'2��F+8�,-'��*��)0 �+'()�,������+60,/�(� ��,��/��;��+'()0��/� ��/� ��*��)0 �+'()���F 041,����(+�9� 0>�3�(/0�'(�)�;��„/�0>*(+”, )0��'2'-'�/�/�=9�ani w naiwny racjonalizm modernizmu,��)0���8���*+6�.)+�'2�� �/� ��*��)0(121.

!� ��=9�)0��,� ��bowiem *�)��,�*)���(�8��0�)��(�8 (���.�'(��� ��16�1�>)����'+,)-G�+9� 8�0�+'0���()�'(��10�9� ,�� „�/�80�*(0�9”22. !+'(� �'(4�80�6�8 /74'(� )+�– symboliczny „ironista” Rorty’ego – (����'04��>�10�,>��)�=9��� 0-;)-4� ��)��3 �.1�)�,�20 ���+'()�, „)0�80))�='0/naiwn�='0”H�8+/�73��81,-'�'���(����)�8�� 4�8)060�0� ��)�80 6�����6�,�6�(0�)0�� 0��13��)0�; pozostaje34�;��)0�=80�*�+���;����� -��)��)0� /7,)��0�6�)61�1,-�(�� �3-23.���)�8�'(� �)���� ��=9�,� �� „zwielokrotniona” – ��80>'�1.�05��)0'()�� 0�(*�'�)���.0(�8��)��*����;�� ��/)0���0��+� �+�(*�,�� 0>�68� �0�)�8�9� �-� 0�30����(4�80�68 /74'(� )+�)0��/+���,1�samego siebie: „Kim jestem?” lecz raczej: „E0��;>3+9�(� ��3-�8�*�)�,� +�1�',0I” Otrzymujemy w ten sposób „�� ��=9�/1 �-”�6�7���(*�,�� 0>� ('(+'09��+����)0��.>6�� 0>��*)+'2�(0�)�0�,� ��(*�.)��*��*��8�.)+'2�/�(�6 (��4'�A����,�84�='08+� 00�)0�� ,� �� –�(;�*)0��(��1��/��(�)���',-��/>��)�;���6�7��;����(1 � /��6�4�8�D�6�/�.1�B%6��C� – Legion24. ��+.�+'0�/��5���8�)+�/�(�(�'(4�80�6���� ��60�,� �� ��='0��)���6��=.09�0�)��0)0��.0 �+'()�;���)��*+'()�;���)0�8+3��*)�;���/� (161,-'�;�� ��'(�,�80�'()�,�)0�6�A'(-'�,� 0>�„samorealizacji”�)0�*�50)0�+8)�;��„ �� /�4)0�)0�”��!�6��� ��3�8�=9� 6�(�)��,� ��)�� ��)�nieuleczalnej�8�8)>��()�,� /�(�'()�='0�–����3+9�.3���+��)�,��.3������50��-��+��)00�0))+'2�

Otrzymujemy w ten sposób *8130�;1)�8-�80(,>� =80����� /�*�3)-� *�� ��,�6�7�-�)0�;*+=�/����'(���/�80�*(0�4� =80���/�� 8�0�)�8�7'�)01� C.S. Lewisw swojej autobiograficznej „spowiedzi”25. �3�')��8�)0�,� +3�.06�� �8��*+'2 6�4+�/74)�'+�����*8�4�)0��*���� ��='0�)�8�'(� )�,, (�=�80�'()0��(�;.�)�3�;)��/�41*)0��8 6�(1,-�)���� ��=9�/�)�8�'(� )-. D. Hiebert w swej ��/0'��� ��='0�8 /74'(� )�;�26�'(4�80�6�� prowadzi nas o krok dalej:

21�!1������ 0>� +�1�8�9��(8�����.�;0��/� ��/� ��*��)0 �+'()��84�='08��E�='0�4�80� „'2��*(-'�1�/��(0�0J. Por. D. Hiebert…, s. 13n.

22 Por. G.L. Brena, L’identita moderna secondo C. Taylor, „La Civilta Cattolica” 1997 II,s. 588n.

23 Por. J. Bradley, R. Rorty and the Image of Modernity, Heythrop Journal 1991, 252n.24 Por. D. Hiebert…, s. 9n.25 C.S. Lewis, �'�����������*�����& :��*��������������������#����?�������� � ����������

�� , Warszawa 1999.26 Por. D. Hiebert…, s. 14n.

Page 207: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

��K�������������������� �� ��! �"�#$$�%���"� �&

��� ��1*)+'2� *�=80�*'(�)0�'2� 130�;4+'2� *87'2� 80�678� '2�(�='0,�A �8��3�')��8���6� /�.��+(�8�)+�=80�'0��)�,3��*(0�,�(�0)���� �8�)��,� ��()�.�(0��)0��*��;0�/�(�,='0��„/�0>*(+�/�(�'080�A �8�0” ��(�+8�,-'+0�8 /74'(� )��;�� '(4�80�6����� /��6�+'�� *�6�)1,�� 0>� ��� /�(�(� 8�,='0�� 8� *0�.�;� (��78)�( dziedzictwem przednowoczesnym, jak 0�)� (-�/� ��*��)0 �+'()-�����?)0�, (��='0-. Czy ni�� �()�'(�� ��� /�)0�6-*� �*��*(�)0�� *(0�*(0'�8�� =8�� �1;1 �+)�?W dzisiejszym dekonstrukcjonizmie (*�,�� 0>�3�(0�9�(��78)��;4� �,�;��)0� /��6�,)�;�� ��'�G� inqietum est cor nostrum, jak i odwaga kwestionowania siebie,nieustanne poszukiwanie prawdy o sobie samym: questio mihi factus sum. D�'��)0�,-'�8����=9�/��(-*61�� ,�60�*��=80>��,�*�6��+)+�8/��8�*(04�=8��!�� (��(��'(+)�+�3��*(0�,�*�'�)0�9�4(y�=8���1;1 �+)�27. Czy nie jest to widoczne ��6�8�)�1'(�)01 Benedykta XVI?

6. �0�=80�*�+�6�)�+(�8 /74'(� )�,� ���.�;00�/�.�;��)�� �+������(+;)1�,�+�(�� ����)0���3+��6��80��+�)0��*�'0���4�,�*+)0��*��8+,�=)0�A��.�'(�*���(�'(+ ��, –�,�6�'2'0�4�D�6�����)0�. 60 (actus credentis non terminatur ad enuntiabi-le sed ad rem)28. !��6�1,�+�3�80���8-� �(�'(� �-�8� �30���78� ���.�;0'()+res jak kantowski noumen –�)0�� 0-;�.)+�/�(+�/��'+����*�)�16�8+'2��E�)�'�)��1,�+� 0>�(����)��5�)��)�'229.�D�/�80�*(+G��(+�)0����60�84�=)0�� ����1 � �,-� )� (�� ����))0�� 8+/��'�8�)�� 4�8)060�� (� ��8+� /�,>9� 0� 20����'20�/��8*I��(+�)0��)���+�/�.�;��14�)�=9 kazuistyki, w której nade wszystko li-czy9� 0>� ma + ���8��6�2���)�)�=9?�!+'(� ��)����'+,)�=9�8�1/��80�)01���.�;00��()�'(���78)0���*8�;>�/��(1'�)0���8�,�3�(/0�'()�,�/�(+ ��)0��)�.0(+/��8*��/�0��+'()+'2��/�(� ��(�)0��8�6�7��,�8 (+ �60���.��)�+� 0*��.)0��/� 1,-

�K�����*�6 �.)0��8��.08�=9�)��*(0�*(0'�8���1;1 �+A 60��/�(+8��'��)�� ,1*��;��'6��+=."�L0)� �� 0� ����.�;0'()��� M1� 0�5�)��)�.�;0'()�� ������� �"�� �����%����*�� /��(�)��8�)�1�D���0*+�B/�������D����/1����4��������������4��������4�������������f���0'�)����2�.0'��20�.� �/20'�.�n1�����.+J�K�B����C�)����� ���NN)C�

28 Summa theologiae, II-II, 1,2 ad. 229 Por. G. Biffi, Riflessione sullo stato della teologia, “Divus Thomas” 108 (2005) 40 1, s. 22-25.

������������� ��� ��������������� ���

zobiektywizowana skonstruowana

scentralizowana zdecentralizowana

������������������� ��������������

���������� ��������������������������

������������������ ��������������������������

������������ ���������

Page 208: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

208 *')��=�;H���'*�>

������1��-�������������� �(5����������%�)�+�"�!���(5���(��������������&�����(&.��+�+����������� ����(�)��!��-��� ����(��� ����(��� ��(���"������(5��(��� ��.�� �����&��!�" ����� ���!���„kazusu jawnogrzesznicy” (J 8)30.���������'�����.���� –� ���"��� �� �� ��!�!(5����� " ��"��+�� "���1����� ��"!� –� ���� �&+�(5�� ��&wprowadzenia stanu suspensu, zawieszenia, a nawet doprowadzenia do pozornejlogicznej aporii. Na poziomie fenomenologii (judaistyczny legalizm) �������&�" �1���R�(������� ������ �(���� ���" ��+�����-���� �������)��!�������� �� �����(5� ���� ���� ���– do Dobra. Podobne problemy – zbawcze problemy –��" �.�����(5� ��� �������� !"� �5�+�������� (&��+�� �� ���� ��� ��&��-� ���!������������� ��������5������������� �����������������1� �����%�'�� �-������ &�����.� ������ (&��+� ��&����� @���%� autorów duchowych) traktowan�� (�������5�� (�+�������������������jako taki zostaje wyizolowany do ram specyficznego zagad-nienia w �1 &1�������������!����� ��%�������������1��"����������������&�" ���"�"����&����� �� ���������� � �!�2�����-� "�+��!(5�-� ��� �������� noumen-� (�������&"��������������+����� ��–���������������!���!��5"�/-�1�������������� ��/%

����������(������� �������1� �2� �!(5����������� ��(�-��������(5�������5����" ��+����������-� �.2� �������������(�������� ��%�*������� ��(������� �������� 1���������� ��� ������ ������� �!������!������%� *���� ���� ��"�����/�� �� ������� ��������(����� ���� mikro�� ���(����� �"�������-� 1!�!(5����� �+��.��%� *� �+ �(����� " ��"��+���� "�� �2�5� ���� ��+���� !���/� ������ ��!����������������?����-� ���� ��-� �1����/� � ������ /��� ���5� ��� ������ �� ��31.� ��.

#$� �� %��%�%�<!�����-� 4���������������������*�� ����C�������&�7���W �� �>��� ����M����0� ������������*�&�������������������O ��������� J�� ��-� )%��������� @��%D-�3���k� +� C$$F-�%�C9F.C9:%

#9� � ���������������"����� +!��! ��������0� K�����(�� �������������"����������� �� ��������1����(5�������������� �����(�������� ��%�<����?����(������������-���(� ���(!���5-�������������. ��5��5��� ���-� ������-�+�� ����������(�+�?��5���&����1+�����1��1�������� �������%�'�����.��������(�� ��&���1��� ����� 2�+�-� ��� +����� ����� ��&� ��!���-� ��� ���� ����! ������ (���� �����������"������������� �����������������+�� �!1�+������+����1�! �%� fJg��&����"����"������!�!1�������� ���!�������������� ���������" ��(����/������ �+��(�����-������������1������%�,�������(� �������� ������� " ������������ (���� (�+�� �� �+��(��� ��������-� ��� ��+� ���� 1&��������� ��/%� ����1������5�������� ����-���+�� ����1����� ����� �����!(5��� ������5���&�1�����&+������ ���� �+��� ��.����-���������/��"������� �1��� "����"��� "���(�������� "���1����� ���������� �����(�� " ���������L%�@�%�;� �����+�-�$������������*���������� ���-�K�����"��"�����L�@#$%$A%C$$:D-����"0TT���% "%"�T� ��+!�T#9#$A$%����D%� K)!�� ���� ���+���� 2�������H�����X� �� �"��+�/������� +�1������� ���������-����1��"������(5����������������1� !�������"�����1�(��-�� ���^!�����@�&������" ��1�� �(5�������&����+�1�����������&"!(5��������+�!1��������� �����D���� ���+�����@���1��"����1�(���" ��1�� �(5�����&�����&�����������"��������D-���( �����(��������+�!���������� �������%8!����� ����� �� ��� 1� ����(� ���(5� ��&���������-� ������������������+����(�+����" ���� �������� ��.��������� �"������?���%�*� ���� "��������� �� ������������� +������������� �5� � 1�� ����� "�������"������%����+ � ���������������������������(��+!��! ����"����������������+������+�!��������+�." ��(�%������������ ������(�!(����&� ��� ���^!�� -� ��&�5��� � �!�2����������������!���� ��������%)�(� ��������� � �2���� ���"������(� �2��+�(�� ��� �"���������(-� ���(���������(� �� ������ �����������(%3�� "���+�� ��!������ ��&� (5� ���1��� ���1�� �������+�� (�+�� e�"������5� ��� �&� ������h� ���� e��� �&

Page 209: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

C$:3H��Hk)3'�O�*��aN>��3�)���'8'7���<'�H83�)J

����(����&��"������0�(�+����� ��(���5�����������-�1���� �� ��(�����"���� ����������������� ��!������-� ������� /-����5����(5����������(&.�.� ����Q

*���ug Tzvetana Todorova podstawowy schemat opowiadania �1�(�!(�����&"!(5��� ��������: –� "���5�+���� ����� ��������� –� ����������� ��������" ����(�+�� ����������� – rozpoznanie utraty równowagi –�!����������" ��� ���.���� ����!� ��������� – " ��� ������� ����!�"���5�+���(� ��������32. Czy nieodpowiada to podstawowej �� �� ��(�?�+��(��� ��(�-�+�� 5���������� „����� �5”�1�������Q��&� ���������� ��&� !�� !+�! �����/���"���1���� ���������0� stwo-rzenie (budowa scenerii) – upadek (zaburzenie scenariusza) – wcielenie/odkupie-nie (osobista interwencja Autora –�)������( ��������+��+�(��– dramatyzm pozor-nej przegranej –� "�� ������� ������� "� �5�+!D – ! ��&������ @�������" ��� ������� "� �5�+!D – ������� @���+������� �"��������D33. ������ �� ��(�-+�� 5� �������1� ����+ � ��/���������� �� ��(�?�+��(-��!��� ��� /� " ��������� ��.��� �(5�����& w ramach owej narracji podstawowej. G������������(5�����"�����.�����+ ��� �!���%�)%�*��������������� ��(���� �� ��(�?�+��(�����&"!(5�������.�����% Po pierwsze-� ��1 �� �"���� /� "����������� !���/,� (�+� " ��(5/��� ���������!� ������T�������6� ����&�� (�+���"����� ��"����/-� !���/� �� ��"��������/�����������-�+�� �������������������(�������1�T'��1�%� Po drugie-���1 ���� ��(�"�������"�����������"����� ��"����/�" ���&������� ������%� Po trzecie-� "�.����������"����� �1!����/� �!��������5���"�����&%� Po czwarte, ma nam onapom�����" �������&����!� �+����� ��� ��� ������ ��(� ��(��������(�� �� ��� ����.���!+���������&%������ ��-�����5���1 �(-�1!�!(5��(��� ��(��(����1!�������������"��������� ����� ��� ������ �� ��-� ������������+����+ ���������������������.�!��+���%�Po szóste-��"���� /�������+� ��/�"���!�����" ��������� ��%�Po siód-me-� �1���!(5�� ����& ���-� ��������� ���� !��+�/� �����!� � !���� �� ��� "�����%� Poósme�� ����������1�/������"���� ��5�������� ���������!�– ����&����!���(&���. �����1�� ����������-�+�� �������&��� ��� /34.

�������� ��h-���" �������(�(��������+�������������������+!(�%�������e^!�� h�!�������1������������������������������4����"����-��1���1 ���/����1��������+�!����%�;��������� �+�������(�+��!��� ���������+�L%� @�%�,!��-�K3������+�����+�L-� @C$$D��%�A9TC-����"0TT���%�+��%"�T�������TX���T9CT9TD%

32 http://pl.wikipedia.org/wiki/Tzvetan_Todorov33��� %������! S���+5���2����(&����!�(�+�� ����(!����1��!� ������&�������"��������"���� ��

��� ���(5��(� ��&� �� (�+�� � ������� �� " ���� ����-� +�� �� ���� ����5� ��&� " ��"� �5�+���/� ��������" ����rzeniom znanym krytykom historii i geografii ( ����������������#�����, w: Egzystencjai hermeneutyka. Rozprawy o metodzie, Warszawa 1975, s. 14)

34 Por. P.J. Wadell, Happiness and the Christian Moral Life. An Introduction to ChristianEthics, A Sheed & Ward Book – Rowman & Littlefield Publishers, Inc., 2008, s. 135-163. Z koleiJ.�%�; ���+��+������ !(5����&������ �����2� �����(���+��!(�-����" ����������� �� ��(�?�+�����+! �-������� +� ��/� �!������-� "�������� �"�����/� ����&"!(5��� + ��� ��0� ���� ����� ��-� � ��!����� ��-+��� ���(�-���� ������ ��-�" ��+�������� ������� �� ��(�?�+� ��%�(por. A Morally Complex World:Engaging Contemporary Moral Theology, Collegville 2004).

Page 210: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

210 *')��=�;H���'*�>

Przypomnijmy-������ ��(��(�+���� �&�����sacra doctrina�����������������/(�������" �1��!���+���������&"!���� ������ ����(�� �� ������" ��+��!%�<!��� ��&���� ��+����"�����/��� logos –� ��!+����������� ����" ������ ��� ���������(��� �������!+���������������%�,�������" �1�����������@(�+���� ��+��� �� ��.(�?�+��(� � ����(���� ����(D�����(�� ��&� ��+�� ��"��� ��(�-�+�� ���������!(5�5���.��5� (������� ����5�������������������� /-��"� ������� ���� � ������������������ ���������� ��35.

Tylko takie narracje-�+�� ���"�����(5�"���������� !�+�-�!�������5���"������.���!��������+������( ������� ������������ ���(����� „4 ����� �� ������!”� (�+���5�����(��)��!�����3��� ��!%����" ����-��������(5���&�����1�/��������5���&��� &+������+��������� �� ��(������6��5�one " ����������!��������" �����������+��.���"�������" ������ ����: przez rytm roku liturgicznego, lectio continua���������&����, celebracje sakramentów%�������(����+������-������ stanu zakorzenie-nia w Chrystusie –�����&���������!����������(����(�+��!����"���&������ ��(5������������������1����5��� ��(5������ ����1��������!����� ����5���3���6���.���������&�"�����.���� ���5��������������������-�+�� ���!��5�������"���&��/-�(�������������� ����. Z�����(���(��&1���(����! ����������������/���!+&-�+�� ����.���� �%�H!�!��������!���do „budzenia, karmienia, obrony i wzmacniania”���� �-+�� ��" ����������" ��������������& ���36.

��'�67�"��������'�67������� J�������%��������� �������

7. ,������+����"�����������!� � �!�2!� ����!�(�� ��+�!����(-� +�� �� ���������&��������/�erosa��������+�����+�������+�?���/��"�+&�(����" �� ������?����� ����opresywnej +!��! �-�H%�;�����"����������������"����������&���(�������.���0� A�������������� � ������ ���� ��������&�������������������*�� �����"�������?��������������������� �"�����U����#�������#������� ��'��#����� �����)�"��)��������'�������U����� �����'��"��"���������������"����������������"��� ��'��)��� ���������� ������� ���� �%� ������� ��������� %����� ���*�������������#��� […]U������������%�������������"�����"����������������������������U���"�������������"���'�#��&�4���������������������������������� ����

#A�)�+��" ��+������������+���/����+�� ����+�����!�� �����H%�,��<�����@"� %����>�"�����/���*��*������� "��$���������������������&�:�����N�*����������� 6-�K8S'��� X��� ��������L�@���%"��%D-�9:@9::ED��%�99@C$D%

36���+���(� ���� �%�H!�!����� �����&���&�����!��+5������5�@scientiaD����������5�@sacra do-ctrina): „…non utique quidquid sciri ab homine potest in rebus humanis ubi plurimum supervaca-neae vanitatis et noxiae curiositatis est huic scientiae tribuens, sed illud tantummodo quo fides sa-luberrima quae ad veram beatitudinem ducit gignitur, nutritur, defenditur, roboratur” (De TrinitateXIV,1,3, PL 42.1037). Por. �+ � ������ katolicka etyka wychowawcza zaproponowane przez J. Wo-ronieckiego.

Page 211: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

C993H��Hk)3'�O�*��aN>��3�)���'8'7���<'�H83�)J

�������� ���� ����������������������������������������������&� […]������)�#���������%�� ��)� ���������� @���'���������� �� >�����>��&�A��������*����� �������������������*��������%������������ ��&�5���)�"���������'�������)�"������� "��������� "���������������*����"� poznanie Erosa. Sokratesowskie «$����%��������������»������������"���'��������#������"�37.

�!��! ���.����������(���1������-�(�+�����+�5���2� &��!��+��(����� ��-�����.(�� ��&� �������/��+ �������� ��(� ������������ �"�+&� "����������� ��%�H�"����.���� agape ����+��!�������"��!����������� eros, który jest dla niej naturalnymrezerwuarem analogii, kryzys „���� ��� �!��+��(”� " �������� ��&� ��+��� ��� + ����„���� �����&+���(”. Paradoksalnie jednak ta ponowoczesna nowa �� �2��!1�����6�1������!�����-�+ ��������� ���6 o���� �� �������+�����" ����������wangelii,której uprzywilejowanymi adresatami byli zawsze anawim Jhwh. <�����"����.����/-������ �� ��(�?�������������" ������������ �������������������"��+�.������� ����������������+�-�+�� ����� ����erosa ��" ��������������+ ���(�+������+ ������������� ������ ������� �i wedle ���������" �(�+�!%

Jak ������+����+ ����!" ����/��������&��� ���5-�+�� ����������(�+� �����.��1�� �� �� ���(��(� 2� ������+! �!-� !��+�(5�� (������� ���� "�+!���1��������(�� 6��� ������� logos na rzecz pathos? *���(�1��� ���(���(-�(�+����5�-�wypracowanejw polskiej teologii analizi��"�(&���� ����������� ������(� A. Marcol �� �����"�.��&-� ��� ��(��&+����� " �1������ ���� ��������+��� �� ��������� "���( ���� ��!" �����������������(����2�+�-����1 �+!(��!�������" �1� �������(����(�����%�Narracja���"�(&���� �����-��1�� ���-�+�� ��������������������"������"� �������������.���-�" �2� !(5��(��� ������" ���"�������"������?-�����2� ���"���1��?���-�+�� �� !����"���5��/��������������������� �2��+��(��(38.

�������� ����6������������" �����������-�1�������������� ���������������." ���������� �����+���� ����!� "�+���?� �� �����!� ��!+������ �� ���������� ��&���"��������������������������������� ��!%�>�� !���(��� �������5�����������!.+�/�+��+ ��nych sposobów, by-� (�+� ����!�� �������1� �*���+�?�+�� ��-� ���������� ����� 6� ���� ����n!(5�� �� ��!+��� ��� –� ��&��(� ��� "���� �� ������ ���&����-!+���������������� /�"������������ ����� w Chrystusie i ich �1���5��+�" ��.��������� ����u w ���� ��� ��� ������ �����39. <��������� � &��� " ��+���������-�(�+����������� ��������/���" �+�����(��������+��+��)�������������Veritatissplendor. Tezy tej encykliki, argumentacja, ������������ �poszczegó����������.���"���������������(����� ���6����������+�������+������&��������� ��������" �.

37 A. Bloom, 8���'� ���"��)�&�5� ���� ��"� �����"�?�"��� ��"�������� ������'�� ����"����)��� ��%�'��� �ze dzisiejszych studentów, Warszawa 1997, s. 156n.

38 A. Marcol, Josepha Wittiga teologia narratywna. Studium historyczno-krytyczne, Opole1997, s. 9B:.9E$R�"� %� ����������� ���(������+���4�����"�������������������*&�4����������"������"��������#���6�������$��*�, „��!���������������.=���� ��������5�+��'"���+����” 11(1985),s. 245-255.

39 Por. ��1� �*���+�?�+����-�Dekret «Optatam totus», n. 16.

Page 212: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

212 *')��=�;H���'*�>

������������� ������ �������%�)������� ��������!�+���� ���+���� ������&�!��.�&���� ��-���� Veritatis splendor ����������( ���������� �2��+�(����������������("��(&��(� ������"��������� "���!������ ��1� ���������� ��� do reformy teologiimoralnej%� ����+��+�� �1!������� �������� ��� � ������������+��� ���������� ���. ������0� ��& /� "�� ���� – ��&boki-� ���+����� +������ �� ��� �"��+����� )��!����1��������������?����6����" ��+������"�������4nie pathos%��& /�� !���6����.���������6��1�(�!(���2� &�logos%��& /�� ������6�" ���������� �����������&����.��+���6����+���������������������&���� ethos.�3����������� �!��/�����+�������."�������� ��!+���(� �� ���� ��������� �� ����(� 6� ��& /� ������������ ���������� !����� ������������!��������������5���&/�����������+������+��(-����/�����.���������! 5�G �&�!�3�!��������+����-����+�� �����������"���!��� ���������-�(������!������� o charakterze krytycznym%��& /�"�� �������� �������12�����+� �����.(5��� z narracyjnej formy przekazu nie �������5� ���+��ch ozdobników-� +�� ������1��(��������+ ���/�( ���������) �������� ������������& ���� !���(%��������5���� ����1&���� ���� (�(� � ��!������� ��� symboliczne, zaplecze inte " �����(��-�� ������� ����������� !������������ +�� !�+!� " ��(&����� ���� �����&/� +�������������������%��& /�� !��� ����������&������������+!� „teologa-interpretato-ra”-�"�����(5�����������2 �����!�����! !+ ������������������������40.

>��+�����&�!����/�Veritatis splendor �������+��+&-�+�� �(�" �����������������&����������+������� ����������(����" ����%�>���������������������������.����5���� ����� +������� "� ��&����� �5� �������� ��& ��� � !���(%� )����+-� ���!����&������ ���� /� " ��������� ����+��+�-� ���������� �� ���(��� �����������„���� �2����� �� ��” moralnych istotnych������� �� ��(�?����-�����+������&-����(����������+��+�-�+�� �(���������" ����������(�����1 ��� „���� �����&+���(” – ��.�� ���agape. ,������)��!�����1��������������?������������" ���������"������.+�-� (�+5�������/��!���"����+5��+������������+0� (���� ������+����+����������� ��-��"�" ����-�����& ��� �����ordo caritatis%�H+�� ����������"�(����+!��5���(��.��(��� ���� eros� 6����� /�����������?�+������������+����+ ��� ��+� ��-�+�� ��"�.��!+!(�� �"�����������!"�(���!� ������� �!.�.�� ��-� �� � !���(� �� � strony agape� 6���� /��������!(5���"���������%�������'�������������)%��@)�9-9#D-����� ���+�����(��" ��+ ����(5��. Jej niejasne przeczucie odnajduje ��������� �!�+���������.���+-� ����� ��"�� �� �"��+����� �� "����!(5���� ;������ ��(�� (�(� �����&� ��( ��������������" ��(&������� ����!��+��(����������(�%�;����&������������+���/-�"�� ��.1����( ����(������ ��� �"� ��(� ��� ��"������!�" ���������1 !�6� �� )��������� �������&+����&������/�"��������!���������������" ����-�" �����5��(�������.�� ��%�)����+�"�� ��������!�tych kwestii encyklika znów po� �������2!������.�����(����(���!��+����������-�+�� ��!����������(�������������� „���� /���&+���”.

F$� ���� " ����(��"�(�������&� ���-�������������������������������� ��5-������"�������� ��5������%� �� %� H%� ,�1���-� ������"�� �'�� �� >�����>��� ���"������ 4� ��� Y���� ��-� KI���.��2�(�L-9@C$$9D-��%�B.A%

Page 213: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

C9#3H��Hk)3'�O�*��aN>��3�)���'8'7���<'�H83�)J

<&���������6�" �������(� ������� ��� ����+��+ ��������� �������?� ��" �1-�+��. �����������"������-��5� ����+������1� !� agapeR���&��(-��5�!" ������(�����.��� ����+���� �" �����#��� tej drogi.���������� �����������5���������� ��(� natemat ceny-�(�+5��� ���"����/����" ������5����� /.

G�������1�������5������������������� ���(���������+������!����������.��������� ������������+���� encyklice Deus caritas est Benedykta XVI. >� �/.���!���&�������� �"� �������. Pierwszy ��� �+�+! �� ����� �����.(&��+����������� ����(��"���&����"�(&����� eros i agape. 3�������� ������+ � ��?�������.+�����-���2����(�-�������"���������ej walki, (�+5�����5����������15, ��"���������.��� �+��� ������� ����!� " ������5� �������+������ �� ���� �+�(�%� Akt pierwszyprzedstawia p���?���� z jego naiwnym kultem erosa –�+�� �����" ������/�(��.����� ��������& ��� i rany („�� ����” Kupida); niestety, (�������1���+-�który ���5��1���!(���"���������������������" ������% Akt drugi to )��!����� ����!�(������. ��0� c� �� ��(�?����-� +�� �� ������� ����!� " ��������� �� +�������� �� odkupieniaerosa przez agape i ������(&�������������������"�(�������. Akt trzeci to ���!��(��� �������(��+��� ����!�(�0��������5�(5�+���(�� próby���2������������� �� ��.(�?�+��(���� ���� „���� /���&+��5”� 6�15�4� ���" ���� quasi-�� �� ��(�?�kie, 15�4����" ��� ������ �� ��(�?�+�� herezje antropologiczne. Pierwszy typ reprezentujemanicheizm-�"������(5���������������5��&�+���&��������+���������-�1��1�/�(���.�����!����: (�������" �������������1�(���-����� odrzuc���������� jako dziedzic-twa����+������ �&�����" ��������������-������ ���� duch, jak ��������� ��5����.(5� ����� /41. Typ drugi reprezentuje ���"���?����0� ������ Nietzschego�����!(�� ono �!����!�� �����������1��+��-�1��"����������������� �5����agape nad erosem. )����+������&���������(����������������1��"�� ����!��+��(���� ����������!�1��������������������������"��������%

Drugi element narracyjny zawarty w Deus caritas est to prosta medytacjabiblijnego opisu snu patriarchy Jakuba.� ��"���� ����5�!(�� ��� ���!��(�� '(����� �����-� +�� ������"���� ��� �� � �1����� )�+!1���(���������� ���1��� „��� ���. ��������"��5�������"���&�������&"�������������&"�������-���&���� erosem,który poszukuje Boga i agape, która przekazuje dar otrzymany”42. ������������"���&���� eros i agape� (������ ��(�� !���(��� ��(���1�����������(�������"�� �.���(%� )� ��� "�� �����+������ ������ ��&� 1� ����(� ��� " �����������!� � ����!� ��.�����!-�"&+��&����"���&����"��5����5����2�� ����5�2� �5����� ��-�������(��� �1�.��� )�+!1���(� "������� �����( ��������51� �� �� ��(�?�+��(����(������ ��-����(�"����(��������-��1���!(5��(�" ��� �������+��!���� „����5� ������ ��”. �!�+�����( ������(��� ��(��(����������������������1��)��!���� ���!���6�"!�+��" ����&.����������+���������� �� ��(�?�+������ ��(�%�*�3�����1!������������(�����+�.����� �� ������ "���&���� ���&"!(5���� �� ���&"!(5���� ����������� ���� ��%

F9��� %�;�����+��ZU�-�A���"��"��+�� �����������,-��%�A%42������-�n. 7.

Page 214: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

214 *')��=�;H���'*�>

W Nim ‘Eros’���*�������'����"�� ���� ��������H� ��"������������#���H�����'��‘agape’43.�� ����+��(��;�����+��ZU����"�����������������������5������������ ������?����&����+������� ��T�� ���(�� ���)��!��. 4������������#��������*��������� ����� �� ����� ������ ����� �����������7���� ���� "���� �����#������)����H�����'���������������'���������&�6 %��� ��������������������#���������������� ����*��������� ���������"�����������)������� ����� ��������������������������������������������'�������'��� ���*�&������%������'�����������������������������>���)��������� >�"��%����6�� ����7���� ������� Bóg poszu-kuje «zaginionej owcy» […]&�$�6�*��#����������"���% ���"�� �����)������������������)���*���������"������� ����������������"����5���>����� ��������������������#�� ��'����"�� �� *�� �������H� ���� ����'�#���� ����� ������������ ����"�����>�����&� �����������"����������������������"�7���� ���[…]������������������'�� �"������#���� ���A���"��"�9� +��*� ������'�#��,� -.� 6� 1�� 23&� ��� ���%�����"��������������������&�$������������*����%�����>���������������������'�#�&�4������������ �*�� ������������ �����#�������� ����� ��� ���*)� ���*�� %���������������'�#��44.

��5�����;�����+����ZU�, doch��������������"���1����" ��"������������������ !� �� �������� ���!-� +�� �� ������ �����/� „�"����������5� �� �������.� ����5”-�)���� ��������������������������������������������� ��� ��������� ��������������� ����(-�������������+����+ ������"��������������(�"���!��������.1� �����%�������������������������"�����/-����!" �������" ��������������������� �+�� ���������+�������"������(����2!�����������(�������� �������� �.�(��������5��������1��)��!���� ���!��� (�+�����(��"��������������(�1���%� Do-piero tak uprawiana teo������"����������" �������&�������"� ����� ���� ����!.����������(-� +�� �� ��+�� !(�� ��������� ������ /� ��!�!�����" ���������!�� ����� ����(-� �� ����1&�� ���!��� ���!!(����" ���� ����� ���1���������� ������-D����������������%�������� ���'���3&�<!������1�/����������+! ���� ����.��������-��+������ ���������"������������;�����-�!+ ���������������� �����.

F#������-� �%�9$%44������-�n. 9C%�*� �����"�����/ o jeszcze jednym elemencie narracyjnym zawartym w na-

uczaniu Benedykta XVI. Chodzi o + ��+�-��������&1�+���"��������� �%�)���2����;�+����-���� ���.��(��2 �+�?�+��(�����������-����� ���������+����� Spe salvi%� ��!�� !(������� ��������&����" �� �.�����(� �������,� (�+� �� ��( �������� ���� ��� agape: „�������� ���� 1���� +������� ��� ���� " �����(���������e�� ���h-���"� ������!���+�� ����������������"��������5�(��������� �������!��.��%�'��������1���������-�+�������������+�����%�����&��(-������������1� ����"����������1�����-���� �������+�����(�(�e"��" ������;����'(��h%��� ���������e������(&h�6�(!��������+�5�������(&���������������"���������(��+ !�����-���������+5�������(&0�(���������+�?���+�����������+�����+���&��� ��-�(����������+������" �����&�<��� /%�H���������(��������(������1 �%�� ����"����������(���.��������������e��+!"����h-�������!�����&� (!�����������5-���������5��� +5�;���%����!������ ��-��� �%����������������� ��-�����" ��"��������2��(����-����" �������1����"��1�����������������;������������6������������������-�1������������;���L (Spe salvi 3).

Page 215: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

C9A3H��Hk)3'�O�*��aN>��3�)���'8'7���<'�H83�)J

��������%����+����+���������(����"��5���/�" �������������� ������!�������!�@�!.�������D���(����(��� ������"���!���?�������� ����� !���(��� ���45.

)� ��� ������� /���(�������� ���"������(�����5�����1�-� �������+�������2�+�!" ����������" ������!��������"���!+���?� ������������������ !����� „epistemo-logii neutralnej”%����������-�(�+������� �%���������summarium����� ��������. ��������������� @9-9A.C$D-� �+� �� wszystko w Nim [Chrystusie] ma istnienie-� �� �������������+�� ���(�� ��&���"����� �������ibilne jedynie przez Chrystusa. P ��.+���em próby�"��(&���� �2��+�(�������������(��������!��!�(����„chrystologia iko-niczna”���1� ���;� ���%�3���" �1!(������������/���"�����+�� ������5��� ���%„historycznego” )��!��-�����" �"��!(��������������„ponadkulturowego” �� ����.������� �����(����-�����������������������+���"���1���+�! ������+��������������.������� ��(�-� ���&+�� +�� ��!�������1&����� „"���/� �+��&”� )��!��� ��" ����(5�5�����( �������!��������5-��1����5� ����(&���&������1��5%��%�;� ���" �"��!.(�� +��+�� ��+������ ��(�-� ��1 ��������+��� � ���������������������%���� ������ ����� ��(���+����!(�����(&�� ���!���*��������*��������������������������������%�R������������&� �!��������������7�����(�+��(-�" ��"���� /������!��� ��.� ������� ����"��+����������� ����+5%��� ���� !���������������� ���!���*�.(����+��6��������������(������ ����� ������)��!��-�+!����������"!������� ����&+�%�� ���� �������1�� ���� ��(���"������(5������ ���!����� ��!0����������� �������� ��� �"��+�����>�� ����������������!���������&� !(5�����������!��� ��!+���������&�H"���������� ������������������ ��+!46.

>�!�����-�����������"���1���(����&�" �������&��/���������+�����"� ���.����5���������� ��� �����������!" �������� ��������� �"�+!�������(% W autore-fleksji teologicznej �� �� ��(�?�+�����*�����!�����5�"����(&���(�!(�� via nega-tionis (negativa)�6��!������-����(�����������������"����������;��!���" �����(5������� ������������������������������?�� ��+�(5�����6��+����!(5������ ������.�������� " ����;���������+���� �!��+����+����� ��� �� ��������?%�>�+����� ��������>�����!���" ��������� ��&� pozyt���5�@via positiva) 6�"����� �������������.�� /� �����������!���������������!���;��!����?�� ��+�(5����-� ����&�� �+��.�� !������������!���������!0�Bóg jest…�'1������� �������(�!(5�����!�������e-nia w Objawieniu; obydwie zdaje� ��&� (����+�����+�/�"����� (������ ���� /%���" ����-� ��� ��*�� ��"� ��*��� ����������'� ���� " ������� 6������������ ��� ������� ���'. W jaki sposób? /��������������'�� �������'� �"%�� ��5���&�H������� ��

45 Por. L. Lorenzetti, La teologia moralne: una nuova fase di rinnovamento? La proposta diReal Tremblay. „Rivista di Teologia Morale” (2003) n. 137, s. 81-95. �����(���������������+���"���!.����H%�,� ���!+��" ��� �������������������� ����(�chrystocentryzmu integralnego na miejsce chry-stocentryzmu parcjalnego-�+�� ����� �+�� ����������5��+��� /� ����5��?���1 �+��"�(�������+��.�!� �� (������ +�!��!� �� ����!�������� @"� %� Chrystocentryzmy parcjalne w teologii moralnej,„Roczniki Teologiczne KUL” 55(2008), z. 3, s. 19-29.

46 Por. Robert Barron, The Priority of Christ. Toward a Postliberal Catholicism, Grand Rapids2007, s. 48-132.

Page 216: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

216 *')��=�;H���'*�>

)��!��(����(����5��������5-�"���5���+��� ����5�„�������5�'(��”. Alternatywa vianegationis versus via positiva��+��!(����&�������" ����������������2��������%)���� 1������ � ������ � ����6������(��� (5� via narrativa0� ��� �"���� /� �� )��!���� ���!���%�*�3���6���������)��������!-����(�-���+�������"��������������.�������-�����(�!(�my konsty�!!(5�5������� ��(&%�)��������� ��(����;��!����!.(5�����������+������ ��5�"���5-������ ���5-�;���.�!��+5R����� ������� ����(�������� ��(�������� ��.��"�������-�+�� ��znajduje swój szczyt w ofierze z samegosiebie.� )� ��� ������� ������4/� ���(���� �"��+����� ����-� ��� �!��+��� �� ���� ��-�����-����1��+���6��!�����(�+���� ��(&�"� �5�+!(5�5������� ����������" ��(5/„����� �& Jezusa z Nazaretu”47.

8. 4����� >�"������ �������� �������� �����������. Przy wszystkich obawachprzed ���1��� ���+���5����� " ����(5 owego logonu Fryderyka Nietzschego-�� ��.1��!���/-������������ �� /���&+��5�����" �����������-�������+�� �(�������(5�2�.������� ��� public relation. ������+�� ����!(�� ���! ����� "�� ��1�� "����������"�(����� ���� " ����(�� ����� ��� ������ �����-� ������(�����5�-����������%� )���ymze smutnych �������� ��� " ������� /� ��(� ����� (���� �� �+��(�� /� ����� -� ��L. Bouyer nazywa „mitami demonicznymi”. Gdy bowiem przychodzi �������.+������"���������! opuszcza/� �����„mitów naturalnych”-�������������+���/„�� 5” albo „�����”%�*�( ������ 5���������"���� ��������&�� ���!����-�+�� �(������������"������(5��������� �&� �1�������%�*�( ��������������������!2�.���� �����������������-� +�� �� "�" ���� ���������� �"������(5� " �(�+�� �����1�.������48.

>����� ��"�������&��! ��)� ����-�Bóg�"����������(��!��!������+ 5������ichprzez siedem dni przy wtórze � 51%�8!��"���!�����"�������!������" ������� /������1����� �&� " ����(&-� �� (��������2�+����1���� ��"��������� " ���� ����� „��������������� � 51L�6� � �������asnej melodii, prawdopodobnie konkurencyjnej wo-bec melodii, przy pomocy której „�� "��������� ���1��”� �����+�?��� )� ����%,������������-�" ������ ��� � 51����+ ��+!���(������-� ��"�������&��! �����.���%� Czy ���� ������� �"����� �� ����(��� �� ����� nie ����1�� po��!��/� (�+�� �1 ��walki narracji-� (�+�����5��� �����+!��! ��? Mury Jerycha to znak oporu wobechistorii zbawienia, ��1���;�����������-�+�� ����������1�/���"�������������.

47�'�����&�������������� ���)��!��������" ��1�� �/�1� ���� �����2� ��-�����������<������ �S��.�+��-���������������!�������"�(&������ ��(�� –��������1 ��(�� ���! ����������" ����������5������&�������� ��?���������������-����"�� ���� ��! &�2������%�K)�+��� ���������-�@JD������������+������� ��!-�����������������-�������"��������)��!����� ���!��������������+�"�����������+����"�������������*��������� �����-�)������� ���"���5������������+����(��� ����!��� !%�8��-����. ������������ �����2�����!��� ���+�����+������ �+���!� �����(����-�(�+�������+���������-���(����+����.��� (���5� �� "� ���(5�5� ��������&%�3����� " ������� ���� �� ����������� ����� � "���1����L. S.R.Lawhead (autor fantasy), cyt. za J. Pearce, ���"�������'����"�����, Warszawa 2001, s. 89.

48 M. Gielis…, s. 72.

Page 217: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

C93H��Hk)3'�O�*��aN>��3�)���'8'7���<'�H83�)J

���� –� �����+���������������� " �����/� (�+�����1���+!��! �-�������� ��� ���(�"�.����(��������eka. *��+����������&�������"���&����+��+! !(5����������15��"�.��� �����0��������+-���� �����1!��������-��1!��������+������1����! ��6����. �������� �&� ���� ������5���1�������� ��� �1�������-� ��!(����������"���� ���������5���"! ��/���������;���%�H� (����+� ��� )������ ��(�������&��-��� ���� ���(�5��&�� &1����-�!"� ����� �(5���;����������%

�������

����"�"� �������������� ���X���������"���!������2����� ���� ��� ��������%�������� �������2���� ���������� 2� ���������������� ��" �X������ ���� ��� ������ ����� ��� "������"��� ������ ���� ����9:A$�%�����+����������� +���2�7%�%<%�H�����1������H%�<������ ������������� ��� ���������V"�� �T� ��������������������!������ ���������X���������� ���������"������������������V�%����������������2������������������2�����������" �������������� ����2��� �������������2�� ������������U��������!����%����������2��� ���X����" ��������1��H%�<������ �����������1��X� ��!��2!������� !�����2� �� ���������X�����������"������� ���!��! ��������V��6���1�������1������^!�����������������������^!��������@�%�%0 �^!� ������� 2� � � ������� �� ���X�-� ���� ����������� ����� �"��!����X�� ��������D%� ;������ ���� ���� ������� �2� ���������� ���� ������������ �1�!�� ���� "���!����� �2� �� ���X�.� ������� ������T�� ����������-� ��� �� ��� �� ���� ���+��2� �!�����2!�� �V��"���� �2� !����� �����������%������������!����1�)������!����� ��� ��������������� ����� � S���������������� ���������1����X� �� ���� �������" �"�������%������ !��! ���2���������!����� �2����������H ��������������!������K�������������*��L��������"���2���X�����������!�������� �1���� �^!� ��������2�� !����X�0� �*���� ������X� � ��������!"��2��� ����%����2� ���"� ��@�����D�6���1�1��������������������)��!�S������������������ ��������6��������V��"���2�!������� �"�! ���� ���X�%������������"� ��@��*��D-�� ���������" �������������2�������!���-�������������" ��� X�������������2������ ���� ��2��� ��������������������%�������� ��"� ��@����D� �X�+��2��! ����2�� ��������� �� ����������������2�� !����X�%

�B�-�+2*��������2�� �������������-��� ���X��-���X�-����"�-�� ��

�3�-.�@7 ���-������������������� ����(-��� ��(�-����� /-����"�-�� ��

Page 218: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

218 *')��=�;H���'*�>

Page 219: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

C9:3H��Hk)3'�O�*��aN>��3�)���'8'7���<'�H83�)J

��'���������������#)(A#)����#@/*�

�)+����-�* �����.�8.+�.�� �G-

�5���5.+�.��*�*K�%��*������� *��A/������*

����������� H�'��K�B����I

>�� �����&-�����!������-� ��!������(�+�������� /������ ����(�������������-��+��!(�� �������/� ��&� �������+���� ������(� ���� ��-� ��� ������ ��1���5�!(�� ���� ���" ����%����� ���4��&+� �����+��2��+�%�<����1�/���� ����5�����"�" ���zastosowanie�" ��������" �����!��!��������!1�"�" ����"������������� ����. ������%

W historii znamy wiele przypadków �������nia sprzeciwu sumienia ����������� ���� do �������!�����!�����������������(������-���������" ��������" ��.����!��1 �(�������������+�(5������������&��������1�(������ !�������������+�%,�����(�������������wiele dylematów etycznych rodzi s�&����1��� ������5��������������5-�+�� ��1��"� ������dotyka podstawowego dobra, jakim�(�����!��+�������%� *���!� " ������+��� ��!�1�� �� ����� " ���5����� "������/� �� ������������������!����������!(����&�" ���!�����������" ��" �����������!1���"��.!������������a w " ����! ��������������������� ��������" ����-���+�� ��������������" ������+���5�pacjentowi czy�� &�������5����������!1������ ���5����.�� /��������+�%

�" �������!������� �� ����5������&���"�(&������!������-�+�� �� ��1 �������� �� �!� +������� �������+a ��"������ ���?� ��� ���*�� ��"��1-� ������� ��&� jesanktuarium���'����"���*�������������������������*���2, a ��+����� ���-�+��re

� ������ ��������:;����<1� =>>?

9���1� �*���+�?�+����-�/���� ����� ��������"����/�#��������#�����������'��������+K� ��� ��������,-��%�9B%

2������%

Page 220: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

220 <HN7'�>H�H���G�H�

jest przedmiotem ��� �����*���������������)�" ���������������� 3. � ������.���!+������������(�������� ������poznanie dobra i prawdy, (����"������� ����(!�� ��+���� " ���-� ������������-� !���� ������� i obiektywnych norm moral-nych.

*�"�������� tendencje do relatywne���"���( ���������1 ���+�����(5 do ro-zumienia sumienia, jako �2� &�" ���������"���5���-�+�� ��������� /��"�� ����&���!���wanych opiniach i��������!��������1����+ � lonego problemu, a nie nastanowczym poszukiwaniu prawdy moralnej� ������5��(� tego, co� ��" ���&� (�����1 �� ����� ����%�*����5�+!��� ������&����+��!�!�&��!�������+�(� �����&��� su-biektywnymi przekonaniami i��� �����5-������������ ��5��!��+��������������1 ��5(ego dobra, czym jest w istocie4.

Niejednokrotnie����1��" ���5���+� �����/���" �����" �����!��!���������."���+�(5����� !��� ��-������ ������+�(�������������������" ����%��������(�������"�����������" ������������+�5�����+�(5������(��������� ���������� ��-�������+�� ������"��+���-���" ��"��+!��1� �(�� �� eutanazji, sprzeciw sumienia���(����&��1���5�+���6.

I� ����!���+������+����+�(�+��������������+���������" �����������!�1���� �.���-�powinien��������"���&"���/���� ������� ��5-����(�����' *�%����7. 3���5.�!(��������� )����������� w przemówieniu do katolickich farmaceutów: Dla far-maceuty katolika �� ������� /�#���'�� �� ����������� � %����� �� *����#��� ������ ��"������������ �����)�����%����#��������� ��%���������������������&���������*����������������������%�������������������������������������&�(�������������#������'�%���#���������������������������������)���� "���� �����"�/�#���'���������)#�������������*'�������� �����������������������"�����"����������"����' %���������������"����������%�>������ ��&�4��)���������*������������ �����������������������������"������������ �������� �������������������������������������������������������� ��������%��������������������"������>������ ��"����"�������%������ ���8.

��"����;�����+��ZU����"�4���� ��+!�C$$� �+!���������� "����������.� �su Farmaceutów Katolickich "��+ � ���-� ��� 2� ����!��� "����������/� " ���do sprzeciwu sumienia.�������������������������������"��" ���-�"� �����(��!11��"� �����(-��� �" �������" ��!+���� ��!�5����������(������� �4��� �"���1

#�)�����������-�A���"��"��eS���������������,-��%�BF%4 Por. G.J. Woodall, Sprzeciw sumienia a praktyka lekarska-�KP����� �������� /L-�C$$E-��. 1,

s. 63.5 Por. /��������/�#���'��/�����"��*�, n. 1782.6��� %�)�����������-�Encyklika «Evangelium vitae», n. 73.7 /����4�������"��� ' %���=������, Watykan 1995, n. 1.8�)�����������-�4�����������������)�������������O���������O������ ���/�����"��� (3.11.

1990).

Page 221: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

CC9���>��*��G<��3�H�IH�<H�G�a*

����� �����-�������5���������������!��+����������!1��� !���(5�����1��"� ��.���� ����� ���� /������� �!1������ /��������+�%�<����� ���-� ��� ���������� ������� ���?���������"'������������������������" "������'������ ���������"�������"�������� �����%���������*���%�%�������)����������� ���"������%�������'�����"�D�O������ ���������������)���������"�������"������������)�*')��"��� ���"���� �� ��������%����"�%����������'�����)�����������������������)�����%����� �������#������������"���������'���'���������)����)������ ����9.

�����������������������B�����'����� ����������

Kwestia sprzeciwu sumienia farmaceutów jest ��� �bardzo aktualna. ��(���.��� ��& wraz z wprowadzeniem w obszar dystrybucji, wytwarzania i stosowania ��+�������+����"��(����-� " �"� �����!�����������(5����� �������������� ��&�� ��+���� �������������,� "����!(5����� ��� /� "���&����� �����+���� "�� �.������������������-� ��+����������"� ������-� �� ��+�����"�����(5�������.+�����������1�(����-��!�����(��� ���" �"� �����" ��!+����������"�������!��.+ich. ,��������� ��������� 2� ����!��� ���5����� �������� �� ����� �������� ���� ��+������(5 w opozycji do ��!�1��" ��������!���1 !��������+�-�����+��� �.��5�+��2��+���� �������(��"���������2� ����!��-�(�+���(��������' ����'�������������%�����������������������*��ie chorobom, niesienie ulgi w cierpieniu10.

���5dz arcybiskup�>���!���>�����+�-�" ���������5�����"���+��(��������%,!��"���� �������!�1��>� ����-��� ���(5����&���� 2� ����!����" ��"������ ��o wielkiej g���� �� zawodu farmaceuty, która����������&�" ���� �������� rygory-stycznego kodeksu moralnego11 wiernego nienaruszalnym zasadom. >�����������-���farmaceuta pow���������/������ �������5���'��� �����)�� ���������*������� ������������������� ��������������� ������������������������� �� ���� ��"����%����12. Przytacza�������)������������0� ' %���������������*�����#��������������������������'����"����� �����*���"��������"�����"���>������ ��������������)�������������"���� �����������������"'������6�� ����������� �� "���� «���������'������������������ ���������������"���» (Dz 10, 38), którzy do niego przy-chodzili13. Przypomina ������ ������'(������&�����;�����+���ZVI ����"����.

:�;�����+��ZU�-� 4������������ �����)������������� O��������� O������ ���/�����"���@C:%9$%C$$D%

10 Kodeks Etyki Aptekarza Rzeczypospolitej (25.04.1993), art. 3.11 Z. Zimowski, (�������"�������"���������������)�������"��������������� ��%�������������

*������������, „Nasz Dziennik”, 2009, n. 226, s. 21.12������%13�)�����������-�4������������������������ ����'���"��*������>������ ��, n%�C%�)��������

��� cytuje ������������U�0�K>��������2� ����!���(������&�� ‘" ��������������&������������������ ."��������!�� ���������������+�’���� ������� ��5-�������-�������(���������-�(����,!���;���-�+�� �

Page 222: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

222 <HN7'�>H�H���G�H�

������� ���2� ����!�������+ �����2� ���������!���?-�(�+� �������� ich roli edu-kacyjnej w zakresie uczenia���� ��������������������+� ��� oraz informowania����"��+��(��������������!�����������+�� ����" �"� ����14.

&��A����� +�6 7�-.��.�)+.-��

�(2/3�+Q$���(�D#2�#� /�R� ?#)D#+�0�(D�3A(�!�$#� /1)3�+�2�/0D��$�#

)� ���" ��������" �����!��!�������������+� ��-�����+���������������"���&����. �+������������1��+�(��������� ����do 2� ����!����(��������" ����+��� ��� ��(��%I� ����!��������������&��������������������������" ���-�������������� /��!.������� (���� " ����� +������� �1�������-� ���� ���+�� 2� ����!��-� ��� ���������" �����������!�(&�@�8�– art. 53). Prawo do odmowy uczestniczenia��������������-+�� ��1���1����+��2��+������1������������-� �����(����� ���� ������������� (���"�������������������������+ �����������"������?����15.�3���(�����������������.������&�"�����" ����-�(�+�������+�� ����!�� !(5-����" �������������&�" ��!-�+�� �!�������&�����������!��!���"����������� ���������(5�"�����&16.

3���5�"��������� zachowania� 2� ����!�����"����(5� uregulowania prawne,które ��� ����� ��"!�����(5c produkty przeciw ����! do legalnej „terapii”, jed-no��� ���� ��1���5�!(5� 2� ����!����15�4� �"��+�� do ich dystrybucji �����!� ��."�����������������(�����&"�� �� ����� ��+�������"�����(�������!���+����+��%Kodeksy ����������(5���������1� -� ����� �����������" ��"��+!� �+� �� �!1� �5�!������(5� mocy prawnej. Na szczeg���5�!���&�����!�!(5� ����5������ w niektó-rych stanach w USA po�����(5���2� ����!������������������+��!�!����!������%

; �+�! ��!����?�" ������� w wielu krajach w tym zakresie �� ����+������.+���� 2� ����!���� �� ������+��� 2� ����!������������ �������� �!������. �&����!��5���1�� �/�"���&�����1���5�+������"���������4 �����!� �����������(�.������������ �����-���������&1�+5���� 5����� �������" ��+��������%�'��1�-�+��. ������!(5��" �������!��������� �������(5�" ��+ � ��-����� ��!������-���������!��5��������/�" ��&-��������� ��������/�����+��������������!%��5������� �.����������1b��������������������������+� �� �����������%

�&����2� ����!��� sami ����2!(5���&�����+� ����������������" ���� z obawyprzed odrzuceniem �������� ������+! zawodowym-�����+���przed przeciwsta-wieniem���& „prawomL�"��(������������(5�������&�����"��+�%

(�������� ��������� ����������������L (4������������ �����)���narodowej Federacji Farmaceu-tów (7.09.1974), w: Insegnamenti di Paolo VI, XII, s. 798-801).

14 Por. Benedykt XVI, Przemówienie� �����)�������������O���������O������ ���/������kich (29.10.2007).

15 Por. J. Cantor, K. Baum, The limits of conscientious objection…, “The New Journal ofMedicine” (4.11.2004), s. 2009. ,���&"��������� �����0�www.NEJM.org,.

16��� %��%���1�?�+�-�Sumienie i prawo-�K7� /�3���������L-�C$$-��. 11.

Page 223: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

CC#���>��*��G<��3�H�IH�<H�G�a*

��#$!�,��$(+3($��J�1)S #�1(3!�!2$!+Q� )(32�-3#@

Problem sprzeciwu sumienia farmaceutów jest ��������+!����������������>(�����������-� �������� ��� �������� ��+� �����(� ����+����"�(� postkoitalnej17-+�� 5���9:EE�@I,HD���������������-�(�+������+����"�(&���� �(�5���!�5�5�+��.� ����! ����?%�G�������&-����(�(�!��������"���������"�1����9-A�����������5��K���.���������L���$$�����&����1� �(����� �+�@C$$AD18.

W USA prawo powszechnie pozwala zawodom medycznym, w tym farma-ceutom n�� ������������� �" �����!� �!������� ��� 1����� �����(����� ���� �������1��+�(�%�3��+�� ��������������������!����������1���5�!(5�" ������2� ����!.������� �������(�� ���"�� ��� ��+�� ��!�5���+��� ���� ! ������ @D%� �����"������(52� ����!������ �������" �����!��!��������+�� ���/�"��(��������+��� ��������!1� ��� ����(� �"��+�� @BD%� �5� ���� ��+��-� +�� �� ��(5� " ��� ���"����(� ������ (4).*�C$$A� �+!�"�� ����������(���1�����"!1������(�9A����������������" �"����(�!������� ��(� +������-� �� �����99� �������1�/������!���� ���" ���-� ��F� ����(����1&������� ���/�" ���2� ����!���19.

W niektó ���� ���������� �+!�C$$E�"�������� ������ �"��+�" �.��2�-� +�� �����" �����5��" ������� ��+�������+����"��(����� ���������"� ������%

�)! 0$#>��0)(1�,/*�� J�1)#2(��(� 2(F$(T+�� /0D��$�#�$����#,��1)#2#��(�/1)3�+�20�/0D��$�#

W kwestii sprzeciwu sumienia farmaceutów ���! �"��� �����5��� (���� � ��.�������� �1!���!��! �"�(�+������ ���������+������ ��1! �!��������C�"�4���� .��+��C$$9� �+!-�+�� ��!������1��"�������5��+� �&�2 ���!�+����2� ����!�����+�.������� ���� ���(� ��� �����&� �������(�� ���"��� ��"�����(� " ���� ��+� za na"��!�+���������"� ����0�„,���?�p�L-����� �+!���������K ��+��������+����".��(����L%�,��2� ����!�������������&�" ������������ ����!��������� ���������.��!��� �%�:�\�9��! �"�(�+��(��������(����'�� ������ ���������+������������.�����*���� ��%��! �"�(�+��� �1!����� ���������+��� ��+�-������������������" ��������� ����!������������!�!�" ���������������" �����!��!�������(�������.!����������-�"��������� �%�:��������(��������� ���!(��1��"� ���������1���. ���"!1��������"���&"��������� �!�������" �����������" ��+������%�*�+��!.(�-� ��� (� ��� �" ������ " ��!+���� (���� �������-� 2� ����!��� ���� "������� �� �!��/

17�H���+����"�(��"��+�������� (��������������"����1���!�����!�+!�"��������%�3��������&� (5��+��� ����+����"�(5� ��� �(�5%�>������� �!� ��&� ��+� ������"��!�+�� K,���?� p�L-� K,���� ����&"����L@morning after pill).

18 Por. H%�7 �� +����+, Obiezione di coscienza per categorie professionali particolari (far-macisti, giudici, amministrativi, consulenti etc.). ,���&"��������� �����0� http://www.medicinaepersona.org/resources/argomento/N11841a25b06454ffeb1/N11841a25b06454ffeb1/obiezione_di_coscienza_per_categorie_professionali.pdf, s. 22.

19 Resent information regarding Conscience Clauses by state (23.08.2008). ,���&"��������� .�����0� http://www.pfli.org/main.php?pfli=legal,

Page 224: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

224 <HN7'�>H�H���G�H�

������ ������� " ��+���?-� ����(5�-� ��� "������(5������� �"���1�������� �������������" ��+���?�"�����1��� �����������(��+����� ��20.���������� �!���������� by ����� /���������!���+� ��-��+� ���1� �(����"��������� !�+����(������������������"���������&�(�(��������/-�����+������"���������&�������/���+�. ����" ��������" �����!��!������%

�(��*/!���!+3$�� ��*(D����!� �(��!+3$��J�$���D#,-�D(+!� 1)#2#2�1)3!1#�*0� /1()S2�/-�(2!+Q

3���������" �����!��!�������2� ����!�������������������� ��� do "��!�+�„D���? po”� ��"������(5� ��&� �� ������ +�������� 1���������-� �� ��+��� +���+����������2� ����!���%�3��" ��+����3� ��������������;�������������*���������"������������&��� �4��� zarówno����" ������" �����!��!���������1�����"�.�������� ��� ���"�&� "��!�+�� „D���� ����&"����” (lekarze), (�+� �� �������(�� ��+��( ���"��� @2� ����!��D%�������� ��&� � �+�!(�� �&� ���5�+�����&��� ��+����+ �(���� (�+I ���(���!1����+�� ������������G�H-�������������������������1���5��+�������.���� ��+����������"!���� ���"�&����5���������&"���K��� &+�L����������(������������+!�"��(���+�-�+�� ��(������ ���1� ����(��1�������@G�H�6�9 lat). W Hiszpani���1���1 �+!��������(�+��!�!����!�����������������������������-��" ������.���(5����� �%�CE���##�+���+�!��������������������������������C$$$� �+!���5���.(5���������+���2� ����!���%������������+������������������� ������" ����<�.����� �����>� ����� z punktu prawnego nie ma on��������5�5��(���" ��"��+! ��"�� �����������5������+� ��������5�������&����+��������" �����!��!������2� ����!���%�*������+���+���+��������������������2� ����!������C$$$� �+!��"�����-� ��� 2� ����!��� ������� �������� �� �!�������� �������5� �� ������������1���5�!(5�����" ���21.

�(32�-3#$�#�2��(F/+�

W Kodeksie Etyki Aptekarza Rzeczypospolitej z dnia 25 kwietnia 1993 roku������(���" ������� ��"��-� ��� 2� ����!����!���"������/������ /�"���&"�������������������������!��������@� �%�F���AD�� ��-���������� /�����������"��+�. ������������1�/� �������������������������+��&��� ������!��+�����@� �% BD%�������(�����(����+�(������������5���+�� ��(5� ������+��2� ����!���-��������1�.��5�!(5����" ��"�����" �����%�; �+!(�� ��"����������! ��!����?���" ����2� ����!�������-� ��+� (�+� (���� ��� !�������� �� " ��"��+!� �����!� ��+� ��%>��������������" �����������+�����" ��������������+� �����/�2� ����!��%�� ���������� !������ ��������1�� �5��/� ��� !��+��&���� �������������� (�+� �� !�������� ��������� ��+� ��� ��"��!� ������5�����+�������� �����+������� ���������+�.

C$��� %�H%�7 �� +����+-�5���������������������J-��%�C$%21 Por. t����-��%�CC.C#%

Page 225: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

CCA���>��*��G<��3�H�IH�<H�G�a*

������������?��������������" ��"��+!��+� �����������" �����" �����!��!���.���-���������������1�������"��!���������� ����������������!������ !����!�����.���+���%

�#)D#+�0+��$���D(A-�2!)30+�U�D()#F$(T+��1(3#�/2S,�3#2S�

>�"���� �� +���+����� ���������� !�!"������ ��&� +��!�!�5-� ��� 2� ����!��� ���"�������� ������/ wydania leku bez uzasadnionego powodu.� '������� ��-� ��2� ����!���(������1���5������������ �1!�(�� ��+�� legalnie dopuszczonych doobrotu.�3�������5�"���� ��-� ��� �" ������ �!������� (���� !���������5�" ������5%)�����������������5����5�"��+ � ���O������ ���)������#�����"��������)�����"������������������ ��%�� ��"������������)� ��*������'���������������&�(��������#�� […] obowi�"��� […] prowadzi do� ������ ��)"���*�� �����%����� ��������������� ��"����" � ������������������ ������� […]���������&�Y��������#�����������������)����>������ �������"��������������"������������������"�� ����������"���� "������������� �������%�����*��*')�okiego zrozumieniaosobistych problemów zainteresowanego oraz�����������������"������������' %���%��� ���*����#���������� ��"���� […]&�$������� ����#���"�������������>������ �������������������"�����)�����*������*��� ������������)����������"���������������)�����'������������� ������ ���22.

I� ����!��������5����+�����������������������������%��� ��������������� �������������*���"���������9�*����#�������' %�����������������*������������������� �' %��� %��� ��� ������������������)���� ��"����������������� […] ������%����� "����"������*���������������� ����������������� %��������������%��� ��������������������������������� 23.

���+ � �����&����-����2� ����!������ �5����������5�+����� �&��������5�"�.�����(5�5�������� ������� �������%�I� ����!����!��5�+�?���/� ��!���� ����+���/" �+��+&� �������5�"����+!(5�� (������� ���������&� �� ��+ ��!�+���+�!� �����.����%� 3��� ���5� �" ������/� ������������� ��+��-� ��������/� �!�������������+���?���� ���"���-��!��5����������/�(�-��������1�������������&�!-������+�.�!(5���������������%�<�(5���&��" ����������1����(��� �2�+��(��"������� ����.�������� ���"�%�3������5��� �!��/��� ���� ���"�������(������24%�,����������" ��������� �����"'�����>������ ���������" ��������%������ "���������������������������������� ����'�%�����"��� �%��� �� ��"��� &���"���������������������������������'����������"������������ �� ������25.

CC�)�����������-�4���������������>������ ���"�����"���-�@9#%99%9::$D%23 Melina L., La cooperazione con azioni moralmente cattive contro la vita umana, w: Com-

mento interdisciplinare alla Evangelium Vitae, Vaticano 1997, s. 488.24 Por. J. Cantor, K. Baum, The limits of conscientious objection…, s. 2009.25 A. 7 �� +����+, Obiezione di coscienca…, s. 24.

Page 226: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

226 <HN7'�>H�H���G�H�

$&�+6 ����B��.���)+����-�)+.- �8.+�.�� �G-�2��*)+����- �* �����.

�#)D#+�0�#�J�3#2S��D��!+3$!

)���5� �� ���+!���������+������� �� ��+ ��!� �" �����!� �!������� (���� " ����.����� /� �����!� 2� ����!��� ��� � !"�� �������� ����������%� Szeroko piszeo tym prof. Alicja�7 �� +����+. W jej �" �������!�����������" �����!��!���.������&�����������2� ����!����czytamy: 6�#���������>������ ������%��do za-wodów medycznych to prawo�*����� ����������������"�������������������������?� ��� ��*�)� � ��� "�� � �)� � ������&� 4��� "���� �� ������ ���� #���"�wporonnych przez�>������ ������#�����)����"����#�������� �����"�� � �)�� �����������"������@���������#��������'�������������� �����������'���ach abor-cyjnych. 6�#�����)�� >������ �� ���� ��������������������� dystrybucji lekówprzepisanych przez lekarza,���%������������*��������������' �����)������������� �� ������&�4��������"������*������������������)����������#���*��%��������������%��������>������ �� ���� �������������������dycznych. W drugiejkwestii �� "�� ��)� ��*umentów na zaprzeczenie prawa do �'������� �"����#��zawodowej farmaceutów do tych wskazanych w klauzuli sumienia������)����������������)����aborcji, a��"%�������"����*������%������ ��*����#�����������"������"�� ��������������*������������������ ��������'���������� �������������a antykoncepcyjna, które to wykonywane�� przez personel medyczny. ��* ����)��%���"�������'�������"����� "����� ����������������������#���"������������*���� rozpoznawane, jako� ����'����� ����������������� "������ ��� ��� ��)� �����do sprzeciwu sumienia. Wykazuje���)��%����������������'����'�����������'�����������������&���"��� �"��������������%��������#�������� ������������%����� "����� � �������� ����#���"�����������*�� � ������' ���*��� �����)���)������������ �������' *�������� ‘sine qua non’ ������'����'�������� aborcji lub euta-nazji26.

<���� ��&� ���-� ��� ��"����������� /� ��� !�������� ��+�� „" ������ ����!L�"���������+� �����"��!(5����� ���"�&���"��(����%�'�"����������� /�2� ����!����&����������!(�� �!1 nawet odrzuca. Farmaceuta tylko dos�� ���� �!1� " ������.�!(�� ���+%�3���(����(����+��� �������1�(&tnie i godziwe dostarczanie tego ro-dzaju� ��+�����������5��(!��o czerpaniu�+� �� �������(�!��!�����"��������� ����������(%�)� ���2� ����!������������!��+�5/�dystr�1!�(���!1��" ��������������"���1�"���������+� �����/���" ��������" �����!��!������%����������"��" �.����������(����1��"� ���������� ��1��1 �/�"���!���&���������!������-����������.������ ��� (���� ���� ����������� �� ��+��5� ��� " ��� ��� �����!�����������-� ���+�� �������������5��" ��5�(������!�1������!����� ���!27.

CB������-��%�C$.C9%27 Por. A.R. Luno, L’obezione di coscienza sanitaria (2006). ,���&"����� �nternecie: http://

www.eticaepolitica.net/corsodimorale/Giustizia20.pdf, s. 9.

Page 227: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

CC���>��*��G<��3�H�IH�<H�G�a*

�0�($(D�#� ?#)D#+�0�!� ��1#+,�$�#

� !�������������������+!�(��(�����!��������2� ����!��%����"�������1�/�1���!���-� ���� ������ ���� ����� "��(����� "�������"������/� "������� ���������QG����� ��&-� ��� 2� ����!��� ���� "������� " ��+�����/�"��(������ ���������5����� ����������� ��� do� �����������"�������������� ��+��-������" ��+���������1�����2� ����!������5�!�� ��/���"�� ��1��"��(������������(5�������&��� ap-teki. 3��������&����� &���K������� ����(�������!�������2� ����!��L-�+�� ��������" ������ �!��/�����������������" ��+���?��� �������15�4�����������"�.�(������-�+�� ���������������"�������/%�*���(����!��(��" �"��!(����&-��1��2� ��.��!��-�+�� �����������������/���+���" ��"��������" ������+� �������������" �.����������������� ����(�" ���28.

�����5�������"�����(�������+��2��+�!�"���&���� �����(������1��+�(����" �.�����+�� �"��+�� �� "�� ��1���� +������� �� G�H� ��� 1�/� �" ���������� !������������� ��� �����(��(���" ���-�+�� ����(� ���-�����1�������1���5�!(5���" ����������� ��� �����(��(� �� �!������� �������-� ��� " ���� ��� ����� 1�/� ��"�+��������" ����(���������+���!���������+�����+ �������"�+�������"������������ �������. ���������!1�+������29.

*� ����!�" �������/�������+�%�" �2%�����!����;�����������5������!���������+� ��� �� "��(����-� +�� �������� ��+��� ����� /� ��� 2� ����!��%�,��������� 2� ��.��!���"������������ �/�����1���� ��+&���"��(����%�>� ������!��������"��(��.��,� (�+� �� 2� ����!������1�/�"��"� �5�+������"�� ��1���"��(���a, jego dobru,a nie odwrotnie. �������� ��������������������������#�������� �&�K����#�������� ���� ����%�� ��� "�������� ���������#��&� =������#��� ��������'���*���������*����������������� ��"��&�/����� ������������*����#��������������#�&����������� ���� ��"���������� ���� ����� ���� � �����)&� ��� ������ ����������������#��)�*���*��%��������������������������������� ������ ������������������������)�����*��%����'������������&�: �����������������������"����*�������������������������"����������&����������������������������������������*�������%���������������*�����"������ ���������*���������������)�����)���"'������)�������%������������������"��#����������������)����� ")����������������� pacjenta jako��������������*������������������" �"���� ���'����"�������&�7�'�#��������"��������������������������������'����30.

'����&� �������(�� ���"��� �5���� ��&� ��&���� �� �� �!�������"��(����-� ��� �������(����" ���5%�)�������������������"��������������������!��������������������-

28 Moralist at the Pharmacy, “The New York Times”, 2005. Dos�&"ny w Internecie: http://www.nytimes.com/2005/04/03/opinion/03sun2.html?_r=1&scp=5&sq=pharmacist%202005&st=cse.

29 Religion in the Pharmacy, “The New York Times”, 2005. Dos�&"ny w Internecie: http://www.nytimes.com/2005/04/12/opinion/l12kerry.html?scp=7&sq=pharmacist%202005&st=cse.

30 T. Biesaga, Autonomia lekarza i pacjenta a cel medycyny, „Medycyna Praktyczna”, 2006,n. 6, s. 24.

Page 228: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

228 <HN7'�>H�H���G�H�

�������� �!���������1��(�+����+��(%�I� ����!��-�+�� �������!(5�+��!�!�&��!��������&����"��+ � ��(5-����+�� !(5���&������&��5������ �5���������+��������(����1��-��(��������(5��(���&�"������� ���+-�����(-�" �����+��+�� �(�"�����(�����������1�/���!����%

�#)D#+�0�#�J�3#2S��3#0?#$�#�10 F�+3$�A(

� ���������� �� ���(5� �1���-� ��� ������ ��� �" ������ �!������� 2� ����!���������" ������/�������!��/-� ���������������������" ��������������" �"�. ��������� ���+�� ����+����"�(�%� ���+ � ��(5-� ��� �� ���5� ��+��� ����(&� "���&�����+� ��� a pacjentem, do której farma��!��� ���� "�������� ��&��� 5��/%���������������" ������������������ ��� ���"��(����-���������1�/�" ������5���������� "��?0����"��������(� ��5��-� �� ��!�"�����������-�+������� 2����������� ��"�.����(������ "���&"!� ��� �1�31.�>������������ +��!�!��� �!������� ������� ��&� K��.(5�+���L��"� ������������"����������� ����(��������������������5�����"���&.����2� ����!�5���"��(�����32.

3��������&�������/�z ���-����������� �������(�� ���"���(����� !����������.�������� �1!� �� ��,� �� ��������� 2� ����!��-� (�+� �� ���� "��(����-� ���(����+ ������������������!�������!�+��������(�������%�3�������5��/��������-��1����.1��������&�������"���1�����+���������� ���5��%

� ����������+��!�!��� �!������������!(5���&����" ��������� ��������!�2� .����!����������������!2�����"!1��������%�>����������&�!���!���������"�+�(�.��!�"�� ��1�"�����������������1,�(�+�����������"������?���������+ ��!���� ����� ����%�I� ����!���"��������������/���� �������1 ��+�������"��(�������� ��+5-��"����!����������+ ��(5� ��"�+�!(5��" ��� ����(�����!������&� ������� /%�I� .����!�����1�� �(5�����(�������"�������� ��!���/���" ��(����/���1���5���������+�(5��� ��� �"���������� ��!2����-� �� " ����"��(����� "�������1�/� "�� ����%*� (�������� ����5��?���(5����1�/� +��" �������"���&����"�� ��1���� "�.�(����-����� ��������� �� ������2� ����!���" �����(����&-����2� ����!����������/� " ������� �" �����!-� ����� ���� "�����������/� " ������� " �eszkadzania33.��5����+����������� �����-�� ��1��1��������/-������������&��" �������/�+ �����.�������������1�(���!-����������"���������&������!� !����/%

*� ���&� ���� ���(�� " ���+����� ��&� " ���� (����(� � !"�����1�"������ !�5���" ��+����" ����+�1����������1�������������������+�-���1���" ��������(����1�����������!�������������������%�' �������(��1 ���5���" ��� �" ��!+��(����

#9��� %��%�; �������-� $�������������� ��> ��� �����������������������-� ]����8�����L-�X��%#B�@9A%$F%C$$BD-��%�9C9:%�,���&"��������� �����0����%���������%���%

32 Por. H. Manasse, Conscientious objection and the Pharmacist, “Science”, vol. 308,(10.06.2005), s. 1559.�,���&"������nternecie: www.sciencemag.org

33 Por. J. Cantor, K. Baum, The limits of conscientious objection…, s. 2010.

Page 229: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

CC:���>��*��G<��3�H�IH�<H�G�a*

@����1� �(�-�����+����"�(�-����X�� �D��"�� �(5���&����" �������������������1����.�����1� !-�����(����!��(����1�� �������1� !�2� ����!������+�������" ��� �" �.�!+��(���������(����&�� �������34%�3�������5�������-�������+����������� !(����&" �����������+�����+ �����" ���������%

�3�#>#$��� #$�!3#A$��V�V�$�(2�� ��2+3�/$(1()($$�

� ����������" ��������" �����!��!�������2� ����!������" �����(5�(�+�1� ��+��postkoitalne lub mecha�������@�+���+������������D������������������1� .��(��%�G����(5-���� �������� �1!�(������"�������1�/����� �����+��!�!����!���.���%�7������"����+��2��+�!���������"��!��+0��GFEB� i „Dnia�����&"����”, +�� ��5����������������������!�+ �(�����! �"�%�* niektórych krajach�������(���� ��.��/�1��� ���"��� ��+� �+��(� �� „za darmo”, czyli na koszt podatnika. Zwolenni�������"���5�!�"rzede wszystkim���+��!(5 na to-����" �� ��������5������������5."�/� ��"�� �� "�� ��+�?�����(� ��"������ji zarodka, natomiast przeszkoda� �� ��.����������!� embriona n��� (���� ����������� �1� ��(���%�3���������� ��&� �� ���������/-� ����� ������ �������+�- jako� �� &1��(� ���1�� �������� ��&�������������"���������-� �����+������" ����� ��"������(�� �� ��+��+�?������&��+����9F�����������������"���������%������������ �+��obecnie stosowane����+����+������ .��������" �"� ��������+����"��(������5���+�����/�������������������������.�����%�)�+���������(5����������������+�� !�+�����������������������-���(��.���� �� ����� (���� ������� ��� ���� ��� 1����� �!����(� ������� !� !����(5��� �!1� &���!�����������(5������������������� ��+�%

����������� ��+���" ���������������������h i wczesno"� �����������.��������+ ���� ����!��1� �(����(����"������������� ����35-�(�+� ��������������.���� ��+���1��"� ��������"�1����(5�����"���&��!�(����������� �����36-����.����� ���� ������� ��"��!�����!� "������� 1�/� " ����� � ��� �1���5�+����� �����37.

�(/�R1��(� F�A#F$�,� ��)#1��

)�+��(�������� �!�������" ������"���(����&-������������" �����������+��.��"�(�� ��� �(��(�������� �"���1������5����"����/���� �2�+����� /� (�(� ������.���%�)����������(��&+���-���������(����&� (5����9C.CF��������"�������1��"�����.��������!�+!�"�������%�*�" ��"��+!�������� �" �������+����������� �� ���/��������"���!+�����������(��"��+�%��" �������!�������2� ����!����������"�4.

#F��� %������-��%�C$$:%35 Por. Kongregacja Nauki Wiary, J��� "���� �����������"���������������������������

„Dignitas personae”, n. 23.36��� %�������U�-�Encyklika «Humanae vitae», n. 16.37��� %�)�����������-�Encyklika «Evangelium vitae», n. 73.

Page 230: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

230 <HN7'�>H�H���G�H�

��/�����&"��������� ��+����������(���/��+!������ /�K�������(� �� �"��L%�G������&-� ��� ����&"� ��� ����� ��+��� "�������� 1�/� ��������������� 1��� ����������"�� �������+� ��-���"��������2� ����!���K"�����(�����L����5�������1��+���/(�����������%�� �1!(����&����(�+��2� ����!������ �!��/�������1���5�+���� ��.��� ���� ��5�-� ��� ��"������� ����� ������ ��� ��"��������� ����&"!� ��� ��+������+����"��(����-�����������+����"�(����� �(��(%�*���������>(�����������-������" �����" �����!��!�������2� ����!����(������� �+�����+!������-��5����.����(��" �� �!������������1���5�+!�����"��+&%

G� !�������� ����&"!� ��� �� �"��� ����� ��������(� " ����� � �+�!(�� ��&� (�+���� ������������� �����+�1���%�>������������+���!�������&��������������������." �2��(������,�"������(5������+�(���" �����38.

� ��������" �����!��!�������(����������+��������������������-������&�" �"�.�!(��������������������"������!����������������������� �������(�� ���"����� ��.+�� ����+����"��(��-� �1� ��(��-���+�� ������� ��� ��&� „"��!�+��"�”%�,��� �1!�� �����1&�5������/��" �����!��!������-������� ���"��(�����1&��������������39.

�3�#>#$��� /3*(�F�2�� T)(�*S2�#$�!*($+�1+!,$!+Q� ��2+3�/$(1()($$!+Q�2�*(F�3,�� 3�3#/#�-H�)�D0D�$($�$(+�)�I

���5���� " �1�������� ��(� +������� (���� !+ ������������� ������� �+����.����� �� ��2� ����(�����" �������������������������������� ���������� ��.+�� antykoncepcyjnych. W niektórych preparatach ����&"�������� ��+!�"��skimnie zamieszczono��� !������ ���5���nej do opakowania informacji na� ������ ����"���1!����������%�3�� ���������"�����!1�����1 �+����5��"����/����������5����.�&� ����������� "�������������� produktów� " ���� ������� !���+����+��-� (�+��"� �����!�����������%�<�������1�/��������������������������1-�+�� ��" ��(.�!(5� �����&-� ��� �������+� (���� ��� ��"���������� �� &1�5� �� ���"���� ����5� ���15�!��+5%

���������+�������� /�"���!+���?�prawdy, szczególnie dotyczy t��+������+���2� ����!���%�3������5�������������/���&� ogólnikami, lecz�"����������������.��/�������1����1���5��+�poznania sposobu ����������" �"� �����1!��5������5�".���� ��������������� ��� do ich stosowania.

>���������� " ������� �" �����!� �!������� "��+ � ��(5-� ��� ����� ���������� ��+��� ����+����"��(����� ���� ���� " ����������������������� ��� ��+� �����������" �����!-������!����(5��(�������+� ����,�����������"����� /�����5�&� �+�!(����&� (�+����� �1&%�� ��+�� ����� ��!�����(5��������������������/�"���.�� /�@���5���(5��" ��� ��������� ��+��"�����+�1�(���D-�����&��!��+����/�" �.

#E��� %�<%�7 ���1� �� -��%�U���������-�4���������Y�> ����9�:�������������N������-�]�����.��L-�X��%�#$E-�@9$%$B%C$$AD-��%�9AA.9AAE%�,���&"��������� �����0����%����������%� �

39��� %�H%�7 �� +����+, Obiezione di coscienza…, s. 24.

Page 231: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

C#9���>��*��G<��3�H�IH�<H�G�a*

�������������� ���� ������!�+�1����%���!������ ��!������ ��������*�(����+-��� �� ���*���� ��� �������������"��������� �� ����� ���� �%��"'���"�����������������������������@�������� �����)�"����������������)���������������"��������� �� ��������� ������ �������*��� ��"���"���� „Primum non nocere”40& �"������#������#���"��������������������������#�E���������"�������>����>������� �������� ����� ����������� ��������� �����"�� ���'������ �*��������������*���������������������� ��>�������� �� "��������� ��"������ �" "���������*�����������"�������������������������������������������������&�������������� �����* � ��� ���� �� ������ ��� � %����� ��"� ����*�� �� ��* '"� ���������&5"������� ��>�������� ���� ����������*������ ��"������ #���"�� ‘bezpiecznego’i to jeszcze przydatnego ‘�������������������������������"�’41.

Trzeba���+�����!����/-������!����� ��+������+����"��(�����������������. �"�����+�����(��(�� �����!������������� ��+������+����"��(�������������9::B �+!� ������������� �� "���+��� ��+����� ������+��� �+���� ������ ���� �!���@,�%G%�3 �9C9-�"��%�A9D%

��D�$�/�)#+!,$!�$#*#3��!/�)! 0+,�� T)(�*S2�1)3�+�2�V!+�0

*��������(�����������+!��������������� ���(�����+���" ����������"��������� ������!� ��+��� �����������-��� ��������+����"��(����-� ���/� (�+��������������(������ �������� �+������������������� �"��+�-� +�� �� "��������1��"�������������+��%�*���(�+�������������+�������� jest interpretacja radcy prawnegoJerzego Podbielskiego przytoczona przez " �2��� ������� �����&+���� w artyku-le „Wcale nie musimy” zamieszczonym w P ����5�����I� ����!�������% JerzyPodbielski twierdzi, ������5�� ���� "���5�� �� 9F$� � ��+!�!�����+�!� ���������-��: �'�#�������-��������������'����#��*���������3���%�������������� swoimitowarami�� > �� ���������� ����' �������������&�:���)�� �"%������ ����' ���?����&�5*����������������#���*���������������'����#�������������-"�� gwaran-tuje Konstytucja� ZG�� ZZ3���%�� ������� ��"�� ��� ������� ����� �����*�)� �����%����������� ���������������������%�� �������%����"������������%����"����������� %�������'������'�%�����������" ��������ograniczenie. 8�������"�� ����*����� ������������� ��?������� ������������ ���)���#��� ���� #���"���� ����������� %�� ������������� ��� � ������� ������� ��@� ����������� � �"��������%���������������&�5����������"����������������������*��������� 42.

�5� �� ������� �"��+�-� ���/ nieliczne, które ����� �1������� !�� !�+���?" �������od lat nie prowad�5� ��+�������+����"��(��������������"� ������%

40 S. Wojtylak Biologiczne skutki stosowania antykoncepcji. Dos�&"ny w Internecie: http://www.hli.org.pl/pl/wd/konferencja-zdrowie-prokreacyjne-nastolatkow/Wojtylak_Szymon/wyklad.htm.

41������%42 R. ��&+� -�Wcale nie musimy-�K� ����5��I� ����!������L-�9999, n. 91, s. 40-41.

Page 232: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

232 <HN7'�>H�H���G�H�

*�&��(�(������+���-�+�� ���� wyboru nie���(5�����������" ��!+���������5�����������+����"�(�� postkoitalnej.

��%�" �2%�)� ���;�(������ ��+!���K�'��!��+5���� ����������L���� ��"�&��!(���+��� �" ������� ����� ��+��-� ����� �� "!�+�!� ��������� ��+� �+����� "����������+���epcyjna jest antynatalistyczna i����� ���������+�-�(����"�����5�����1�(.��5���"�������1�/�� �+�������(�+��"����������"�������43. Ma to nie�����������.������1�� dzisiejszych problemów demograficznych Europy.

3���!������5�"���� ��-������� ���������"��+�"����������/�" �������������.�����������-�������+���" �"� ����1&�5�"������/��������������"��+���%

...

>�!�������&�dzisiaj ���"�+�(5���� ��������������������" �����" �����!��!.���nia zarówno farmaceutów, jak i lekarzy. >�1 ����(5� ���� ������/� moralniedystrybuowane� ��+�-���"� ��������������1���������(5��(���&�"�����%��������5."����! p�"�����;�����+���ZU������+��������� ��� �����8�X�� �! ���� �������.��-����"���������+�w na moralne i nie�� �����(�������!����em p�"����44.

Adekwatnie do tych��������(��" ��������������������������������-��������+��� 2� ����!���"�������" ��������/���" ������������(��� �� �����!� ����-���(��" ��+���������&1�+�� ��"�������� �!�����!�"������� "��������/������!-����� ���� "������� one �"����/� ��� �����(�� ������5��� ��&� �����+��������������� ��� ����������� �� ���� ������� �������� ��+�� 2� ����!��������%Oznacza� ��-� �����(5� �������/� ���(�� " ��+������� ��� ����� ������������ �����?"��(����%������+����(5���+�" ��(&��(�����������(����"��1��������" ��������" ��.���!��!������������2�+����"�����������" ������������ ����!������%

��������+���������ks. prof. Tadeusz Biesaga. G�������-������������+�+��!.�!����!����������(����&�������������� �������������!� ���� ��� �����"���5����(�� �����(��(����5��(�!�"���������1� ����(�+����"�(��"�?����-������" ����(�(������.������!(�����-����to, co�"�?�����!��������(�+���������-������1�/�� jest niemoral-ne. Klauzul���!�������"�������!+ �����5������������� ���� ������"���&����tym,co������������� ����-����������"�������&�(5������ ���������" ��������45.

3��+������ �������"��+ � ��/�����+�� znaczenie instytucji sprzeciwu sumie-nia, która w pewien sposób chroni i zabezpiecza cel i sens "��������� ��+� ��-����+���farmaceuty. *�5�����&��������"����������� ��5��������5-�+�� ��(�������.

F#��� %�)%�;�(��-�5�� ��"��������������-�K3����,������+L-�@9#.9F%$#%9:::D-��%�9F.9A%44 Por. J. Dziedzina, Apteka z sumieniem, K7� /�3���������L-�C$$-��. 45, s. 22.45 Por. T. Biesaga, =�*��%������ ���������"����, „Medycyna Praktyczna”, 2005, n. 7, s. 18-21.

Page 233: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

C##���>��*��G<��3�H�IH�<H�G�a*

��������" ���"��1���!� ��&���5������ ������-� ������ ����,� ������ � (������1 ���!1�����46.

3�������5�"���� ��-� ��� 2� ����!���"������� ��+� (�+�" �������������� �����������������/�" ��������� ���������" ��������" �����!��!������%

�������

H�� ����" ������ ����� ����^!��������2������������!���1(�������� ��� 2� � ����"�� ������� ���! ������"��%��������� �������������� �1!������2����� ���"��X��-�" �.��"�����"�� ����!��������������!�������������2�����������X����������! ��������2� ������������2�������2�-��1� ��2�������-�" ��!����2� ����������!�����-��!�������������������������������� !��������2 ��������!����2��!�%��V��"��������������!��������" ��!�������2�������" ��!���-������������ ���� ���������X���"����%

H����!�������� ��������2����� �������������������!���1(����������������������� �-��1���� �����������! ���� ����� ���� ����� �1(�������-� ��� �������� ��� "�� �������� ��� ���� ����� ���� �X� ��%� ��� ����" ���������������� � �!������ 2� � ���� �������� �� "�� ������S�� ����� ��� �1(���� � �� ������� ��%�������������X�����!��������2���������!������! �"���������G�H�� ����������������%�������! ������1����������2�����V"�������������"�� �������������X����������2����� �����������%

��� �� ��� ��� ��!1�� ����� ���� �� �2� "�� ������� ���!��� ��X�� ���� ����� ��� ������� ������ ����������������������1��!����]����������2�L�� ��1�������������������� �"�� �������������"�����������"�� ��������!�����X�� �������� �2!���������"������������"���2�" ��!���%

�B�-�+2*�����������!���1(������-���������"�� ������-�2 �������2�����������-�" ��!���K����������2�L-

������������������� �"�

�3�-.�@7 ���-��" �������!������-�+��!�!����!������-� ��+��K" ����������!L-������ /��!������-

2� ����!���+������+�-��" ������2� ����!��-�����&"�����������(��� �"��

FB��� %�H%�7 �� +����+-�5���������>������������������������>���������� ������>����� ��-�Z���� ����I�H<-�7��?�+�C$$E%

Page 234: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

234 <HN7'�>H�H���G�H�

Page 235: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

C#A���>��*��G<��3�H�IH�<H�G�a*

�)+.-��2.��.

� ������ ��������:;����<1� =>>?

��G����������� ����������������������������������G���������G

L��+Q�@� ��#)!5� 4:J4<�+3�)2+#�����O

�"��+����� ��!+���� ��������� �� �������� ��1������ ��& w Domu Pielgrzyma„Arka” w Licheniu Starym w dniach 14–16 czerwca 2009 %������� �"��+����� �������+ � ����� (�+�� 8��������#�����'�#�����*�� -������"�ISJ3&�$��������������� ����'�#���"�����������������������������#��������#����?�"���&�*��&���������!������"������!� !�������+��%� >(���-� �������� ��� ������(��-� ��"���&��������� �5�<��5� ��&�5��������(������� ��������-�+�� �(�" ������������+�%�� �)� ��������1+����+�<�%�'����� �+�� ����� ��� ��1 ������ �����-� " ��1����(5��� ��� ������ <� ������ � ��� + ��+�" ��������������� �&����+�!� �!�%

���+����(����1������&����+!�(�-����� ������" ����� ���������5���������� ��.������-�������5����������"�� &����+������������� ����(%����+ ��+����" ��������!�+�%< ���+���+����������������������!�" ����+�%�)%���1+����+��" ��������?����5��������"!1��+��(5�" ����*��������������&���<� ����������(�+��5�+��������������� ����(2!�����������(�Synowie w Synu-����+�� ����!�� ���" ���������"���+�����"�� &����+�"������������&�!���������" �����������%�* ��������1�����%�H%�,� ���!+-�+�%��%��!��.����+�� ��+�%�>%�*����%�>��������������� ����"�� ��1&�!������������"���?�"���� ��.����������" �"����(�����/�����?����+�?�!�+������� �������!%

����(�������?��(���!�6�9A���� ����6� ��"���5����&����<���� ��&��(-��" �������(��;�������������?�+��(-�+�� �(�" ��������������������&����������1"�" �2%�H�� ��(�,��!.1�%�� �����������#$%� ������&�"�� ����(��������)��������������������+�%����������������5�������������+�� ���������������+������� �+���+����;�������-������(5�������������� ����������� ����(���%�3���5�!(5������&"������������������������������������������� �����������,� !+����� ��� ���&� ����� ��������������� ����!��� ������� �� ��(�����%

���"������(5���2��(���5���& /��(���!�+�%�" �2%�� ���!���< ���+���+��"���������.1 �������� ��%�3���&"������+ ��+�������������" ������� wszystkich w ogólny tematspotkania. Przewodniczenia����(����(5��(��������������+���/�����������" �����������������"��(5����&�1"�" �2%�H�� ��(�,��!1�%

Page 236: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

236 ���H*'>,H3�H

W pierwszym referacie 7�'����"������'�#����#���������&�$����� "����� �� ������*��������� ks. dr Jaros������1+����+� ����� ����-� ��� �+�?����� ��&� ����� ��� ���(&��+��������������������+!%����,� ������������� ���!(�� �"���1�"�� ��������� ��.�������� /� (���� �����������(�-� +�� �� ������������ �������+�%� >(����+���� �� /� "�.�������������(����&�1�/��������-�+�� ��=�idegger �+ � ����(�+�0�K��&L�6�K�������&LK �1����&L%�� ��������������� �!��������"����������� ���� ���! ��+����������� �"�.�����������+�-�������o����&S��������" ��������������+��1������ ���� ��%

����(���"����������� ����������"�����������"������0�����(��������������(������.���+�1������ ���� ��%�� ��1������� ���/-����1 �+���� ���� ���" ����������K�1�� �.�����L���� ���� ������" ����������-�����������������(����&�1�/����"����������(���"�.��������-����������!1��������5��+�" ���������.�+!�+���%�3�����!+����&����+�����+�" ����! �"���&"������%�<� �������1�(�!(��!�����+&����"���!+�������" ������ ���+�!�������� /���!+�%�� �������(����&����+���"� �����&�����������������1 ��%��!��! ������� ���+��"� ������/� �� ���� ������/-� ����� ��� ��+������1�� ������������ �� ��� �������%� )�+�������/� ���� ������������+��1������ ���� ��%�'�"�����4����� �(��1 !���.��(-� ��&���� !+�������(� �� �������� 1 ���0� >�������/� �������+�� 1��� ��� ���� ��-� ������/�����1��"�����������+���������+�" �������%

����(5�����������+��1������ ���� �����"� �"�+�����������,�+�%���1+����+� (�+��" ����������!+�����"���5���I%�3��������go-�+�� ������ ����-������ ���� /�������� ." ����(�� ������ �� �����-�" ��" ��������� ���������� ��0��� ���� /� �� �� ��(�?�+�� ��������+�� ��������� (��������-� ��� ��������� �!����%�����5�" �"����(5� �5� "���5���H%<a����� �S�-������������������(����+��5�+��Dziedzictwo cnoty%�<������ ���� ����!��.�&����� ����(&�6�����&���5����������������� �5-������" �+��+5%�,��������&����� ��(����.����� 2!�������u� ���� ��� ��� ����%��� ��?�"�(&������ ���� ��� �������� ��� �+�� !� �!1���"����(���������+�����"������� ��"!��������?%�������+� (���������������" ��(. �������"�����(���� �������1���� ���@H ���������D�����&�����������&�+�� !�+!�6�����.�������%���������������&������������+ � �������"� �5�+!�6�1�������1 ����������.+���� ���1�������1 ����1���������6���5��"� �5��+�"�������������������&�"� �5�+!��������� ������%�*��"� ��������������(�������&���2����(�������%

W poszukiwaniu duchowego horyzontu r�2� ��������������&����"���5����)%���.������ �%������ ����-��������������� �4����+ � ������" �������!������������ ����(-�+��. ���1����5�"������ (����;��%�j ������+ ����!��� ���� ��� (����������������� ����+�(���� � ��" �+�(�%� � �V������ �� (���� ���5����� �� " ���5���� �� "����������(� �� "�����!" ������������+��" ����*������������"�����!�" �����;�ga. St5��+�������� /�3�.!��������+�����G �&�!��� �����%��� !+�! �-�1&�5��+��������-��������5�"��1����/�����.���+������� ��%�'����!(5����&������!+��"�"�����;�����+���ZU������ ��(�� Spe salvi����� ����-��������� /�"�� ��1!(��" ��+������-�+�� �����5���!���1�/�zdobywane.

'��������+������� �2� ��!������������� �����!��� ���� ����� �� ��(�?�+��(���"� .�"�+�������+!����!�����������������#�&����������"�����������)�������������#����?��"��*����"���+��(������(��;�1��(��(%��������5�������������� ���� ����!���1�/���5���"��+ � �����-����(��������� ���� /��1(������%�;����1(������������+����"� �"�+���&�����-���"�����&��� ���������!��� ����&%����������+�����������&�+�����������������.�����%�<��" ������/���+������� ��+��������� /-�����!�+!��������������(����+!��! -��1 �.

Page 237: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

C#���H*'>,H3�H

������ ����"���&"-�1!���������� ���1� ����(���"������-�" ��+ ��������� ������������.�� ��%� >��"������� ���� ��� ��1 ������ �� ��� �"��� ��"���������� ��� � !���� +������%*�"� �"�+������<a����� �S���������&��� ���5��������!���(&��� ��5���1������5� �����1� ����������1���K��5��6����L%

����(��� �2� ������������+�%�" �2%�Marian Machinek-�������������+�������Y�������� ��� "���� ��������������'�������� ����*�����������L Do" ������!(5�� ��!�����������!� eferent ��!�����-���� �������� ��!����(�+��"���� ���"��(&���������(���!+�������� �� ������� ����������%� >� � � !��� 2�+�� � ��+� �� ���������� �����!� ��� ��!+�����������(�+���!"����(��"�������������!-�" ���� ����(�+����"�(���� ��������%�*�+�.�����������+����+���+!��! ���-�+�� ��(�������" ������������������������������%�'��������&�"�+ ��������"���5����3��������go, W. Buscha i P. Valery’ego%� ������"���������(����������(�"���������1��������1���2�+�-������!+�����������������������&�������+�����������1�������+���-��������������+� ��������"�4���(�" ����������-�� �������!+������+�!���� ��%

����(��-�"��(&���" ����<�����+��+�������������"���(����!+�����������%�>�!�������-����" ����� �� ��(�?�+����!+���������������5�����(������"����?�+5�+����"�(5��!���� ���� ������������+5����"����(5����" ���� �����������������������+���������5���&�������& ���� ��%����+ � ����2�+�-����(&��+���1 �(�+������"�������"�(&���������-���"�(������&�������"�� ������"�!�������%�*����&����<5� � ���"�(����(5���&�������+� �������%*�3�������������������������������!������+� ���������-����/��5�+��������"�������1 �����������%�j �����������(�����1���!����"�� ����?��������+��" �����!��+�������.������%� ,�1 �� ������ �5� �������,!���� ���&����%� 3�!+�� �� �������� ������� ��!+�/����!����������%�>�!������������-����!�'(������ ���������"���(������&"!(��"�" ���� ���2� ���(&%���%�H�1 ��� adap�!(�������������� �����������"�� ���"�� �����������(��+� ���������-��� � �%�=�� �����!����-�������������K+��� ���L,����&+��+�� �(� ��.������� �� ��(�������(���������1�������%��������&������!+����������������5"���������.�������������������(%�,��� �%�����������H+���!�K����5�(������-��������-�+���(5�"������-(�+� �� (����������������������1 ��L%�*����������2� ���(������5"������ �!��������!+����������%�8!�� ����� ����-�������������"����+����!1��������&�" ����;�����%�'���(���.����" ��+ �������%

3���&"��-�"��(&���" ����+�%�<�����+�-�+����������������� �������(����!+�������.����������"��������(� �2��+�(��������������� ����(%�*�"����������������(��"��+ � ��.(5��������������+���� �������(�!��������(5��(�" �������1���5��+��� ����%�>� ����+������(�������+5�"������!-����+5�"�� ����(����1�%�G+��!(�����-���������������������+����������" ����� ��!���-�(�������+�������5��������������"�" ����(����1����5��� !+.�! &%� *� ��!��� �� �������� "��������5� �" ��5� (���� ��-� (�+� ������� �������+%� ����(5����"���2�+&��� ���� ����� �� ��(�?�kiej w nauce o cnotach moralnych, r�2� ��������� .����-���������������������+�� !(5��������+�����,�1 ��3��" �� ������-���5�������� ��.�� /������-������ ���� /������������+�����-����!����������%�,��&+���������������+������5������ /������������� ������-�+�� ����&���������+� ������!�����������������%�����!��������(5���1��!�����!+�� !�+����������;���%

>�+�?�������� �2� ��!�1����!+���������!+����������������1 ������"�� &����+�������������� ����(� (&��+���������+����%��� ��+���+�����������;%�=b ���a-�!��5����-���

Page 238: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

238 ���H*'>,H3�H

K���������" ����+�(5������� /������������"�(��"���������-����&+��+�� �(���1 �����(����&� !�5����! 5L-�����+������H. Weber�-����� ��5�������-�� cnocie pierwsze (����"�����.���� �� ���+��;���%� �����!+����� autorzy to: J. Piegsa, J. Römelt czy E. Schockenhoff.Z���?�������� �� � 1��� ������ �� Veritatis splendor )���������� ��0� J������� ���� ����+����������� ��"�� �����������%�9� ��� ���� ������� �����* ����������� �� ������"���'�,-Y��.Z��Z3���*������������#����������%�*������"�����������������������������9�������)������st swego rodzaju ����'������#� (connaturalitas) ��'����"����������������������%����K������! ������L�(������+� ��������������������������������+�������&+�������&� ����(�0��� ��� �"�� ��������������������+� ���������-���" �����������+��������.���������� ����������� �-� �������� ������ ��%���+�� (���� ����� ����� )��!��0� K���� �"���������������" ����-��1�������&���� ������L (J 3,21) (nr 64).

*� ���������+!�(��"���1!� �2� �������������1 ���+�%�<%�< ��-�+�� ��������5����&��� �2� ��!�+�%�)%���1+����+����!�����-����+����"�(��������<������re’��(���������� ��. ��(�?������������� ���(5��-�1 �+�1������������������!-�!(��������&�����" ������"��.�����������-��������(����&�1�/������+��+5���������!�� ������������%�>�!���������-���;�����+��ZU���� �������!�����!� ��� "��� �� )%� ���"� a� �� (����+��5�+�� 4������ ��6�� ��%�>� �+������������+�����1 �����+��5�+&�;% M. Ashleya [�������������'��#��� (�+�� � ������������ !(&���� ��������� �� ����(%� ����� ����� ���-� ��� o�������& liwie’w Polsce w Etyce nikomachejskiej�H ������������+ � ����������������5"������� ������������ /%���%�>%���inert�����"���������!���!�����-�������+����1���1���" ����������+�������"�����������+������!������+� ���������.

���" �� �������+��&���+ ��� ������� ���������"�������("�� ����2� ���(��� ����.����(��%�*�"�� ������ �2� ����� $����� �����#����?�"�������������������� ��'����"�-������> ����������3�ks. prof. Roman Kuligowski������ ����-������������������ ���� ������� ���+!�� ��������� (���� ���1��"������%�*���ug prelegenta $������������������#����?��� Ratzingera jest jakby wprowadzeniem do Deus caritas est oraz Spesalvi%������+��� ���� ��!���������� �-� !� " �����������"�����;�����+���ZU�-������.����������"���!+���������������������������� �����1� �������"!���U������!����%���+.���2!�+�(��� �2�+������� ����(��3�!+��*�� ��1��������������1� �����������%������+����������������� ��+��� ��������� ��� ���;������"���5�+������" ����3����������%�,������!��� �� ��(���K(�+� �;��L�!�� �%���������� ��� ���;����!1�������"�+�����-�����"� �������� �� ��������� !� ����� ����� @������ ������+�D%� ���5�ka Benedykta XVI Jezusz Nazaretu� ������ ��������" ����!" ����������!+����������" �������;��!-�!+���.�������(�(�����"���1����+���!��+�%���� ��1���!��(�via negationis. Bóg to zawsze tajem-nica, +�� 5��������+�����"����/%�;��-�+�� ��(�������� ��5����������&���� �-�+�� �������������1�/� ������+�!�������2� ���������)���� ���������-����"������������/���&���. ������������)�������� ��%

*�� ��"�������1�/� �������� ��5�o��������S���&��������+�%�;���������������.���+������" ��������������� ��%��"��+��������������"������(5��������+���������/���&1� ����(� ��15%�I�������(��;�������������� ��&� ��� ����2�������(�� K�������������.+���L%� � ������� ��� ��� "� �������������(� +����"�(�� ��� �%� *�� �� ��� 4 ����� ��� ����������������������������� �������������!���� �5����%�� �� ��(���������(�!(������������������������&+����� ��%�*�� ��(�+���� �;����6��������;�������������&�����.

Page 239: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

C#:���H*'>,H3�H

��������������1��%�*�;�1����(��������������K!��� ������;��!L�����K����� ������;��!L�������������+��K"���!���?�������� �L%�)������������������+�����&+������ ��%

*�� ��6�����!��;�����+���ZU��6�"������(����������+�������� ��%�*�� ���� �2�.+!(����&�������������" ����<��� /-�+�� ����� �����������%�P������� ������� �� ��(���.���(����+������������" �������1&�)��!���� ���!��%�������+���� ������1��-��������5,!�������&����%�'��(����<��� ��5���,� ��%�'���� �������&��������������,!����<��� ����� ����������+��1� ����(��������+�������� �� ��(������%�*�� ��(������"������������-����� �������"�����&-����������%��� �����(����+��!��5���� �-��������������� ��%�*�� �(������� 5��� �����-����������1�/����+�������5������+�����5�(������+��6���������!��1�/��1����������(���"������%

��%��!������+�������+�?������� ������ �2� ��!������ ����-� ������ ��"���������.+ ���/�" ���&�������������?�����%�,������������ �������Credo ergo sum�(����!" ��.�����%���?����������+����1 �����+���+��+!�+������0��������������� ��-��������&�!����� ���5��� �� /�����(���� ���!���1�/�"���������� �� �������(&��+���%�3�����" ��+�����/��� ���5�+���� ������� �� �!��nizmu, z mocnym akcentem na " ���&-� ��"������ ����������� ���!�������(���������!��������%�*� �����+���"��+ � ��/�o���.������ ��&S� �������+���� ���&+����� ��� � ��� ��!����/-� ��� ������ ����� �� ������� ��&����� ��-�+�� ��(������+�����+5��� �� ��5�������!���"������������������+�%

����(��� �2� ������������ +�%� " �2%�<� ������< ��� �� ��������� ��� +������� $������*����#�����%����#����'����"�%���� ������!���1 �����+���"�+�!���+���!-���!��.������-��������&���� ��1&�����!+�������(�+�����������K� ���L���������� �����1������!+�� �%�����������H+���!%����!���������� ��(�+����������+�����+����"�(&�� ���-"�������" ����!%�>�!��������-�������������+!����� ����� ������(���������� �-��������" ����%�� �+�����1 &1������! �� �5�� ��5���+�� !�+!�"��������" ����� ���!��5�1�/��"��������+ �+�������1 &1������+�%

,��+ �+������1 &1������! ����������������+���+���(������������(�+� ��"�������- ��!������(�+���+����� /����! ��������" ����-�����&"������ ���+���������� �������.��������������!��+���(�+���(����� ���������!�������1��� ��� ��!�!%�>������&�!�������� �������� +��������� (���� ������ ��� �"�� ��-� +�� �� "�" ���� ����&� ������� @+����+��������!D� ������&� ���5�+!�@+����+��� ������!D�" ��1��������" ����%�7������������ ��� �"�� ���(������"����������+����+ ������ !����+��" ����,!�������&��������(����&���" �� ���������� ��� ���%

<���5����+ �+�������1 &1����� !����+�-�+�%�< ���"��+ � ���-�����1���� /������ ���!����� )���� ����������?������" ������!(5��� �" ������ ���+&� ���(�!(�� �������.������ �!����������� ��� � ��� ����������� ��+ ��������%� �������� �� (���� �����&�-������� ����!������-�K�+�+���� �L�"����� �������5� � �������������!��+��(-�"���.��(5���������&1����!�" �������!�������������������!�;�����@o��� ��/����� SD�� ��"�" ���� ����(&� " ��(�4��� !+�� !�+�����!� ��&� +!�;��!� �����!� @o��� ��/� +��! SD%�������m aktem wiary jest sakrament chrztu.

� �������-� ��� �%������������H+���!-���+����� ��+��� ��� �� ��,!�������&����"������(5�������� ������� �%�,� ������5�!�������������!��� �����2!�+�(��������+�!%�,� "�(&��� ��-�������(��������� ��� ��!�!-�!��������������+�-�� �������" �������������.

Page 240: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

240 ���H*'>,H3�H

����!����!-������� ������"�(&/%�,� �!���(&��� ��-���������������� ���������-�!����.����������+�-�� �������" �����&"��&�!����!-������� ������"�(&/%�* ��������� ��5� � ��-" �������&���� ����������!"��5-���"�������������+���������1����������&����" ����%��+!�.+������������� ���5�1�(�4?�������+�-���������������� ���� ���"�+�(%

* ���(5�����+������������ ��� �� ������� ����������+�����1 &1�����������!���.+ � ����(�o� ���S���������� �-�+�%�" �2%�< �������� ����-��������� /��������+�����1 &.1������! ������+���� ����� ��!�!-�!+��!(5�������" ���� �������������� �����(5�"���5����� /-���������5��������(���5�"�&+�� /�������+�!���5�6�������� /%�>� ��������.�� /����1 &1������+��(����!�������������K(!����(����������L���������-���" ��+�������&������!���� �5��������������������������"������(�" ������������!�����%

)� ������������������� /��������+�-�������1 &1������! ��(��������o���+���������S��+����+ ������ �����������"������ ��%�>���%������! ���������1���1���+ � ��/� (5������� ��5��� ���(�5%�>� ����1 &1������+��1&����������������������������K�������. ��5��� �������5L-�+�� �����"�������������"�� ���!���������������� �������1��!(�����������!�)��!��-��+�� ����������������!������0�K��+�(�+�)�L�@J 15,9CD������"�.����/����!"���1�����!����� ���!��%

W ramach dysk!�(�� �� ��"����������������5"��� �%�H%�,� ���!+-� ����� ���(5�-� ����� �-������1�/� ��!�����-������� ���!�������)�����������������+ ��������-�(�+��K��.�+��&����� ���!��L%�3���&"����+�%��%�*� �����+�"��+ � ����������������(���������"��.��������������� �%�>�!������ ��+��-� ���"������5��������� ��������������1�/��1��� 1�����+�%�>�"�������+�������������1!��������� �������������+����-������" ����"�����������������1!�!(����� �!������(&�� ����������5-� �� ���� ������������ – �������5��������, budujemy zasady. W swej ��"��������" ��"���������+���"���1� ����1�1������-+����+����(�������� �����(5�����������!���������������1 ��� �����!�����-����"� ����.�����"�����(�����H�������(����" �15�"���5������"� ��������!���+��!����+5%

Ks%�< ���+���+��" �������������! owskie kategor��0�K1�������15L���K1�������������L-���!����(5�-����;����������"�" ����������(5���������������! �������������1���&� ��� K1����� ���� �����L%���%� )%�>�1����+�� ��"����� �� ��������� ���������������� �%)�+�������������/�" ��( ���-��� ������� �������!���� �5��������K��� �5��-��������." �+��+!(5��L����K(�-�(�+����� �5���!�����-���L�6��������������� �+����/����(�+���+���� �%�*���"��������+�%��!������+������� ����-��������!��;�����+���ZU���+����� �(������������+������� ���� �����%

� ���������� �����! �� ������� ��&� !+������� ��� ������ +����+��!� ���� ������� ��-�"����������" ��������������+����"!1��+��(����(�+���#������������� oraz Drogi rozpo-znania. Z�!�������-� ��� ���� ������� /� +������!(�� ��&� "�" ���� �� � (�+�� ��"��������� ��1�������-����(���%�����H%�>�� ��������&�������!" ��������������������� �����"���� .���-�"��+ � ��(5�-���� �����&���������5���/����!��������%�� ���������!����!�+��������&������+�� ������"������������"��������������"�������"������������ ���������+!�(�%

�����"�������(���������1�������1����������� /��wiedzenia wraz z przewodni-kiem Sanktuarium.

���(��"�"��!������(�" ������������+�%�" �2%�)���2�>�1����+�%�3��(�(�"���5�+!�+�%" �2%�������7� �����+�" ���������� ��2� ���(�����5�����������(5�" ��5������ ����(

Page 241: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

CF9���H*'>,H3�H

�����(������" ������"��� �����!���%��������� ��(� ���(��1�����������������%�*�"�� �.����� �2� �����1"�" �2%�Andrzej Dziuba�"��(5����������������������#����?�"��������'�������� ����&����(������5"�������"� �������� �������������%�*�"�� ����(�+�������"��.(5�� "������� �� ����(&� "���&���� ������(5� �!��+5� �� �!��+5� ���������(5%� ����� ����-� ��;�����+��ZU��!�������&���� ����������"�(&����������(�� ��"�(&�������� �%�3�����(&!+��!(������(�+���� �� /�����������5-�+�� �������������1���"���!�&��1�������-������.��������)��!����� ���!���%�3�����������1�/����+��"������ ��(������-����������������.+�� ���������(����%�*����� (���� ��+�������� � �"���������������� 6�����/�������(&� ��.���%� '�� �� ���� ���������(� ������ ����� ���/-� ��� ��&���� ����� ��&� �� ���/� ��������� �15� ��� ��-����������!�� ������&�������(&%�*���� /��������������������15���acu-nek dla postaw �� ��������%�� ��1��(5�������/���"� �"�+������������� ��-����������.����������(&������-�������� ������� /���"� �"�+���&� ��� ��-�+�� 5������" ��+ ����/%

, !�5�"��(&�5�+�����5�1������� ��(�+��4 ��������������������������& ����% Nadziejanie��������!������������"��������%���������K����������������(&L��"��!(����&������ &��)��!���� ���!��%�����������������"�����������+�+�!��������� �� ��(�?�+���� ���.�(�������������!���%�3�����(������������������1�/����" �1&�" ����2��������� ��!���.���"���&"���!+���-��+���������������"�������%�3�����(��"���&"!�" ���������+�����"������!��!��+� ��%

<���5�� �� �������� (�+�� 2!��������������� ��-� 1"�,��!1�� ����� ����-� ��� ������"������/�"������������������+������1�/��1�������" ������ ������������)��!��� �.��!�-����" ��+����" ������!+&�����"���&"%�������1��������" ����������(&-���+��2 ����.�(���� ���5��1��������" ����"���&"-����������" ��������� /�"�+��!(5���&����K������&"���&"!L%�� ��������"���&"�"�����������+ ���!����! ������� �����"��(&��!������5���."����������� ��%�3�����(��������1&��������"�+�(�/-��������5��1&����� ����/�����&"�5������(&�6���� &���������(&���������������5%��"��������������������(����&���"������1(�.���/-��������������&�(�(�" �������-�(�(��"��������%

'�����5����&����+����������������������(-�"relegent "��(5���������5�+�����&-������.������������������������������ ����(��������������������%�'����!(5����&������!���.�������5�����'������������� Spe salvi ;�����+���ZU������� �����-��������!���"��.����������� �� ��(������������� ��!������� ����(��� Bogiem w spojrz���!���� ��� /%���������1�������� ��!+������ (������� ������1��������6���(��"��(�������� �����"�.��������%�3��+�� ���!����(5-�����������������/��������&��1������������������&��1�.������%���������"��1����������������!��5����� ��/�(�+�� �"�(&��������&"���%��������" ��������� /��!���1�/���������� ������� ��5���� "�����-�����+���" �������&�������������� "������6�������������(5%�3�����(�����(�� ��������������1��������������1�������� �������?-���+�� ������ ��������� ��� ���� �+����!��"��%�3�����(�����1�/�"���.�5��la nas i dla innych.

, !��� �2� ������������+�%�" �2%�Marian Graczyk:�����������������#�������#����?��"�&�� ���+�(������������ ����(��"���&��������� ��5���������(5%�)�+��(��������!��+���.�������������� ����� �� ��(�?�+��(�������!��� �����Q�3�����(��������� /�o(���5���&S���"�����������! �����������" �� �������%�3��"�����������! ������������������ .���/-����������(���!��+����+���������� /%�3�����(���� ������&�+!�" ������ ��%�)�������!2�� ��5������5-������!(�����&���� �������1� ��%�3��������������" ������ /��� ���

Page 242: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

242 ���H*'>,H3�H

�������+��" ����!+�� !�+��������������� /%�������������!���1�/��������+�� �����.����� ��!���-�������+���"��(&���������� ��%������5����������!��+��(�(��������������. ������+!�" ������ ��%���+�������� /�!+�� !�+������(�������������(&-�"�" ��� ����.�+ � ���������+��������������������� ���������%�*� !�+����+����������o����� �����S(��������� /����������-�����&��1 �+�" ���!�!%�� ��(�������������������� �����"�. �5�+!����! �����-�(����2�+�-�����������+�������5��/���" �(�+����/%�;��������������.�� /��!��+��1���1���"&����-��"� ���������%

3�����(�� ������� /� ��� "�������� ���" �� ������������� 1�/� �"�����-� ������ ��!���Credo ut intelligam-�(�+������������(&-��1���� ��!�����6�Spero ut intelligam%3�����(����������������������"������������ �%�3�����(��������� �������������� ��1�1��(.��(%�*��� �4���(��� �����������/����+���������-�����" ������ /�(����"����%�' &������ �� ��(�?�+����������+����2� �!(�-�������+����" ����%����-�+������������(&���(�����.���(%� �����/�;���� " ���������� �������� �� ����/� ������(&%� ;!�������� ������ �����������������(�(����" ��+�����������������%����������������" ���������+&%�����(5�������� /��� �� ��(�?�+5-�+�%�7 ����+��+ � ����(5�(�+�������� /�����(��������" �������5������������(%�*���� /������+����� �;���-�������+����+ ����"�����(��"����������;���(����1��1 �������1����!��+��(������ ��%

'������5�+�����5�1����+�������" ��(�������&������������������ ����� �� ��(�?�+��(%� �������� ����� ����-� ����� �� ��(�?�+��������(���"�� �� ��&����;�������������!�����.��� ��%�������� �� ��(�?�+��(���������(�����1�������� ������6�����(����"����5������ ��%,������� ���-� ������(�� �!��+�� �������� ��&� ��� ���! �������5����!� �� ���" �� ��������1�� �����!%

*� ���������+!�(������"�������?�+�%��%�*� �����+�"�������+�!���������������������" ��+��!�" ��������������-��������1�/����!(&���" ���������������"���������%>���&������+�����������������(��� ��������-�����&������+���(�( ukazywanie, aby pod+ �. ��/��"���1�1���������� ��-��������������� ��%�>� �+�%�" �2%��%�'��(��+�"��(5��+�����&��+�����!+����������� �� ��(�?�+��(��������-�+�� ��1&�����" ��5���� ��������+������." ��(5%�>���&�������-��1������!"�� �/���&�" ���������"�(&��!������-�����+�� /��+����������5� ���������� /��" ���� �����(�(� ��&�������!��������+�%

���" �� �������+��&���1������&�*�����>�1 ���������� ������������������<� �.������%�3�("�� ������� ��1 ��� +�%� " �2%�< ���+���+�� "���(�!(5�� (������� ��� +���������5����� �� " ��������������������"�� &����+�%�3���&"���� +�%�,������; ��� ��"�.�����������+������" ����! �������5���������"!1��+��(5�"� ����+!�K�����������<� ��.�� /L%������ ����-��������&"����!�� �1&���������� ��� ��+�������1����������"��(!�@���� ������������" �����/����+�?���"�4���� ��+��C$$:� %D� �� �+���(����!�� �1&���������������Dignitas personae.

��%� )%� ��1+����+� " ��1������ ��2� ���(�� �� 2!�+�(�������!� �� ���� ���� ������(%3��������� +�%�<%�<������+�" ���������� "������ ���� ������ ��+�(�� 1���������(��� �.���������� ��������-�+�� ����(������1����&�" �1������+5�������5�5�+�������1�������.����%�*�����>�1 ���������� ��������������������!�(������"�"� ���(����" �"����(&%>�+�����1"�H%�,��!1��"���2� ��������� �������(��" �������&�3�!+��5����2� ���(��"��+�"��!� ����+�� U���� ���� ��!� ��������� ����+���� �� �������!� �� ������� 9#69B

Page 243: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

CF#���H*'>,H3�H

� �� ����C$9$� �+!%�������������5����1&�����Fides et ratio%�� ������ ������>(�����<������1�/���& w ramach tego Kongresu.

��%��%�< ���+���+��"������"��������������������+���" ���������������" � 1���" ����!�������1���5������������!�!������ ������������������<� �������%�*���.��+�����������" ������������������+����"���������%������������1�� �(5������-�+�%��1+����+���������" ������������ �����(���������� �������� ��������%

*� �������������������+����%�H%�,� ���!+�" ��"����������"��+���!����������� ����������� �����������������CF6C���"���C$9$� �+!�� �����2� ���(&���Leksyko-nie obywatela wydan���" ����*�����������%=%�;��+���C$$E� �+!%����+����(���� .����������� �"��+����� ���� ���+��-� "������� +�� ���� ��������� ��&� �� �������������� ������� ������+� ������������� ���������������%�>������� �� � ����(5�!���������" ���������������1��������(����+������������!���"������"����������&������+��������. ��������%

<���� �%���;��������9B���� ���-���� ��"���&����� ��������������1 ��-�" �����.�������1"�)%�* �1��%�*��������������������������������" �"�����������"����������� �� ��(������ ���������������������%

Sesji " ������������+�%�" �2%��%�<� ������%�*�"�� ������ �2� ����-�"��+��+!�!��.�����������5�����������+����������"��+�?-�ks. dr Wojciech Bartkowicz "��(5�������A�������*��������'�#�����*��������������#������'������������*������������ ������� .����-������ ��(�����5�����(����������������K��" ��������L����������(� �2��+�(�%�<����"� !���/�����(�������1 �4��&���!������%�3������" ��� ���/������������ ����(�(�(����. �+�� ��� ���(��-��1��"� !���/�!��!���������1 �4��&�� ���K�1!���/L��� �������� ��. ��(��%

'����!(5�� ��&� �o MacIntyre’a,� !+����� ��� ������� �"���1��� ��!������� �� ��(�%3�("�� ��(�������1��������� ��!��������!��+��������������-������������%���4���(�(����������1&����������������� ��-�� ��������5����+��+ ��������+��&�������1��-��"������������1���������� ���"� ��+!�� ��(������ ���� �������(����"������%�,���������� ��(��"�.������1�/�!�������" ��������������� �������Q�� �"�������� �!�����1�1��(��0�=����.���"���������6����!���/��������(������+����+ �����"���� �������( ��!������"�!%

��%�;� �+��������+����������������������+���������� ���(��� ��(�%�,�1 ���� �.�(��"�������!���/�(�+�" ��(5/������������!�������-��������+��� ���;���%��������!������ ����������� /%�*�����������+������ ��"��������" ���������1��-����� �� �������"�����&%�<�� ���!�� ���/��������+��" ���� ��(��������(5� �����!+������m� ���1�����.����%�3� ��(������ ���(������+�������� ����� /���1���K���!��+���L-��" ��������� /%������������5���� ��� ��,� ����+�/� ��+���+������� � !���� �� ��� "�����-������(5��������"��(&����������� ��������� �� �����������%�)�(�����������������?��������(����)�.�!��� ���!�%�� ����������+���������&"����" ��+����!�������� ��(������!�����!�)������������� ���;�����+���ZU�%

Ks. prof. Konrad Glombik���������� �2� ��0���'�#������������*�������@���*�&�4����"���������������&�'�����(5�� ozumieni������ ������1��-�;������1��4������(�+��" ��.+������,�" ������������������&������!�������;�����+���ZU�-� ��+����" ��������!���.1� !����������&����� ��5� �� do ������� �!�� ��%�;&�5�� �+����������� �������+�-� (���

Page 244: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

244 ���H*'>,H3�H

��!�!�������-����� /�"������������(������!+�� !�+�����!���&�"���������������.1��%�*� ����(�����;�������� /�(����+����+����(5���� ����3����%��!��(���������" ��"�.�����������+��1�1��(��� ������� ���������%�<��� /-� 1&�5��" ��+�������-� ������� (�����"�������5��������+��������� /�;���-�+�� ��" �����������������-�;���-�+�� ��" ��.�������(�+��<��� /%�<��� /�(�������������("�� ���� ������+�-�����"�� ��"�4���(���+�.���%

������������ �������+������ !-���� ������� ��-�����!����������(5��1�� �������"�.��5���&������5�<��� ��%�*����� (���-� �1��"���&��/-� (�+�!����� (!��=b ������������� -��"� ��� ����� ���������"�+�������� ���;������1��4�����%���+����������������� ����/�������(&� � ��!+����������� ��� ;���� ������� ��� 1��4������ �!1� "��+ � ���������� ��������!��"��������-�1���+�������� ���������������1���5�+���� �����(����%�)����������." ���������!(�����������(� ����(�%�*��������)��!��-��+�� ���������)����!������-��1����������������1��4����-������������-�������1��4������(5���&��+��(5�����+����� ��� �����(.��(%�<�����1�/�1������ ���������!�1��1��4���-�������o"���!����������&S����������" ���.������������������� �����(����%�� ������������ /�;����������� ������������"����������������������&����������1!����� ��������(�����!�������(�-����� �����+������������������������� ����(����&����!��+���������"� ����������� ���!��������)������� %�� ���.���������������&������+�?���������+���!����)%����"� �-�+�� ����!+�����!�"�����������. ����������������" �1���-�1������&"����"���5��/����� /�������������%�<��� /�(�����2� .���(5� ����,� ��� ������(�%� *� "�������� ���� ��� �!��+��(� ����&"!(�� (�+1�� +�����!��(�����"�������������-��������������"���5�+���������+�������� �����%

*� ���������+!�(���%�H%�,� ���!+�����&���-��1������5�������� ��,�+����/���!.������-��� ��+��,� �1��"�+���/��������+����+� �� ��-�+�� �����5�������������� ��%���%<%�< ��� ��!�����-� ��� �����(5� A. MacIntyre’a,� � ��1��������/� (���� � ��&-� ����(���������(�+�������5"������(����������+�!����(�1��� �2��%�3���&"����+�%��%�*� �����+���.!�����-� ������������ ���(��� ��1 ����� ���� ��"�+�� "���������-� ���� ���� ��� 1� �������(����&�����1!��������������!��� ������%���%��%�< ���+���+����!�����-������ . ���(�� /�(���������-���������!�����!����������!���1�/��� ���&��(-��!���1�/�o!������.���S�" �1�������� ����������&+���� ��(�%

3��+������" ������������������5������(&������ �����������" ����!����!��1�����!>� �5���������!�! �&�������-��1������������ ��������/�����&"���>(���-�+�� ����1&.�������&��� ���������� ��!-�" ��"���(5�����(!��"����+�?�����!�+�����(��>� �5�!%

�����"����(� +����� ����5"���� ���+!�(�� "�������� S�� �� �� ����������� ���������'����"�, której " ������������+�%�" �2%�������;� �+������%�>�" ����������" ���������" ����������"����!%

Pani dr hab. Anna Zellma���+�����-����������������� ���������+�����1����"�.����������� !������"��+�������������+�������������5%�H+�����+���������&���� ����+����� /�"������!�����������%�)��������������"������� ��!�����!������� �� ����(��� �� ��-�+�� ������&"����������������������%�*�� ������ ��!����������� /���������&�������������������� ��%�*�"���������"�����������+��������+���������" ���� /��"�����&%�*� ����(�����������������������(��������������������1���� ����" �������+���+�����"������-�+�� ���������!(����+�� !�+!��������������-�����&�� ������+����.����������@ ������-���+���-��� ����D%

Page 245: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

CFA���H*'>,H3�H

Bp prof. dr hab. Józef Wróbel� !+����� ������������� �������(%� ����(5�� �� � ��&��� �����������ku,�!+�����(�+��" ��+��������� �&���������"���!+���?�������������� �������?�����<� �������%�� �����" �����5�������� �������������� �������(������������� �+�� �1� �������1����%���" ������+ �������� ��!���� �����(����&����� ��������+��.�(�����-���"���������%�'���� ������������(������������������� �����%

Ks. dr � ������2�������?�+��"�����������&����+������%�>�����������"��������(�+�������"����!(5-����"��(&������������������!�(����� !���%�'����!(5����&����H �.���������,���+�������� ��&�������������� ��% Zosta���"�����ione ��&���������������&."!(5�� pytania0������������ ����������&�"������/������"��� +5������ ��+��5Q������5������ ���+!� (���� ������� �� ����5Q�<�����1�����+������� ������/� ����&���+��.��������!(&��!������ �����" ��������� ��� ����������(�����������(��!1�������!��� .+������-���������������+����+ ������"�����������+���!�"�(�����!%

,��+!�(����������"��(&�����("�� ��" ����+�%�<%�< ���-�+�� ���"�������������� !?.�+����"���!+���������������5��������+���+���������(%�'%�H%�,� ���!+���!�����-�������5������� �e jako postawie,��������"���&��/���� ����������������+����(�"������-����&��������� ���"���������-�����(��������������������%���%�<%�<������+���.!�����-��������!�����!��� ������������1�����(����+����������� ���������(�(�+��������� ����(-�(�+��� ����������orealizacji.

����H%�>�� ��������������&����+�%�� ��� ������2��������?�+����%�>�!�����-������."��(�!����/�+����� ���+��"�����(�-��������������������2� ���(�%���%�<%�;��+!"-�����.�!(5����&��������������� �������?����5�����������!��������� �+���!���������-�"��.+ � ���-����������������(������������������-�+�� ���������"���(����/���"!1��+��(���%��%�;%�)! ���+���"�������������� /�"��5���������!+�����������-��+�� �����(�������.������!���-��������� ���5��������(5�����"���������� ��%���%�" �2%��%�'��(��+����������&������"�������(�"�������<�(������<�(��������-�+�� ����&���� (����" ������������+����+ �������+���+���������(%�*� � �+�������+!�(��" ������������������ ��&�������.+�� ������"������������� ��"�������?� �� !���%� ����!���!(5�,� +�%� �%�;� �+������"����&+�����" ����������� ������1���1�� 5����!�����������+!�(�%

��� ��+�?�����!� ���+!�(�� "�������(� � ���������5��� ����� ��������� ��������<� ��������+�%��%�< ���+���+������������������!����������+������"���������-����������" ����������+��+ ������(����"�������� ������������� ������%�3���&"����"�.���&+����� " ���������� � ��� � �������� ��� >(���!� ����� ��������%� *������ ��� ����&+���(� ��"��" ���� �� ������ ������ ����� ��������-� ��� ������� "����� K����������<� ���� /L������2��(����(��� ��������� ������(%�3����+�?��������"��+��������������." �������+�%��!����!���<�+!��+��<�-�+�� ���"����������������������5�������������?.�+������+�!� �!�%

*')��=��>��H

�G8�8!1���

Page 246: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

246 ���H*'>,H3�H

H����������%������G����� %�%� ������&�������������������������������������������������

�������������I&�!D1(3,0D�()A#$�3(2#$��1)3�3� �()0D���(F(A����()#F$�,� �0)(1!� 6)(�*(2�,� L���O

J��W�F�$A5� �:E�M&�N&����� )&

Co roku ���+ �������+���(����I� !�����������<� ����(��! �"��� ��+���(�@Fo-rum Moraltheologie Mitteleuropa – FMM) organizuje kilkudniowe-���&����� �����sympozjum, którego tematyka skupiona jest ��+��� �+�!������������?� �����������.�� ������%�� �1������+��������5��� �!��+��(� ��+�!���� ���� ����"���1!� (�(�" ������.�����������������to ������������������+�������� i aktualn�%�,�������������������&����przedmiotem dyskusji teologów moralistów, psychologów oraz pedagogów zgromadzo-nych na konferencji FMM w Mödling pod Wiedniem w dniach od 24 do 27 sierpnia2009 r.

Otwarcia �����(���������"��(!����+�����CF���� "���������� ���ks. bp prof. An-dreas Laun.�*���+������� ���!�! ���(���-� �����!�������0� K��+�!���������� �������������!(&����������������� ������%�)�+��������������(���� ����QL�����1! �+��1�.�+!"�"���������� ��!�����-� �������!�+��&��-� �� ������ 1��+!"��-����������� � ������1 ���/�+������+��(���!+������������!��+��(���+�!���� ��%�>�� �����&-������!����������(��������������" ������ �������+������+������+�����-���� teol��������������������� uni-wersyteckich. Z "� ��� �2�5���������&��� � �"��+�/� nierzadko �������!-�"���5�!������ �������"�����+�%�*���!��1"��8�!��-������������ ������(����������+����+ �������.�������+������+��(���!+������������ ����!-����1� ����!��+��(����! ��� ����������������� ������%����+�!�!(5�-�" �2%�8�!������� ����-����"�� ��1������������(��!���������.����-���1 ������(5�������!+&��� ������� ���"�� �2�5�����(5���� ��������" ��������/��!� �!�������/� ��������� �������������%

Pierwszy referat w drugim dniu sympozjum (25 sierpnia) przedstawili wspólnie<� ����� ��; !���<!���%� ������+���������� ���!�0� K*� �� /� �������� ���(� ��+�!����. ��L%����!�� ������������+��������"� ��!������������ ����������� �����������������.��(�� ���" ��������� /���� !��!����������+��������"���1�1� ����" ��+��!(5�����" �.����������������������� ��!������������������?�+������� ���������%����+ � ������!�����������������0�����+��moc ��+ �����!������?����-��������� ����������!����+��"��.�(��� !���(����1�-�+�������� /�"�noszenia ofiary, jak�����"�&+�����"����� ������" ���������+���� �����������;������������������%

Kolejny z ��+������"������!���0�K��+�!������(���"������?�����6����� ������(�" ���������&�"��������5L�" �����������Gabriele Kuby. W swoim referacie ta znana nie-miecka pisarka i publicystka ������������%�K��+�!�������������� �����L����������"�.���������%�,�� �1��������+��!(����&-�(�(��������-����������+������+��(����+����+�!��.��(�� �������(��� �� ��(�?�+��(��+�(������-���������+�������!���������5�����������UniaEuropejska czy Organizacja Narod���>(�����������%�H1��"����� ���/�" ����������" �������1��������7�1 ������!1������������������" ���������!���� ����� �+����!��(.����-�"�" ����+�� ��" �1!(����&� dyskretnie ������/� (&��+�� ������� !��+��&�������

Page 247: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

CF���H*'>,H3�H

�� +�1����%�*���!���!1�-������ zatem�����/��1������������ ��� ����(!�Krewolucjikulturalnej”, której celem jest �������������� �� ��(�?�+��(�+!��! ��������" ���� ��"�+.�������� � ��� ���� �� ��������� ����� -� ������� ���(� ���������� � ����� �� "� �� �(&%���+�!�!(5�-�7�1 ������!1������� �����-����"�� ��1����� �" �� ��/�K�"� ��&����������L%� ��1��(����+����/�+!����!������&-���1��������5�����&������+�������� ��5�"�������.�����2�� �%

*� ������"�"��!������(����(��� !��������������"��(!���������������������(���.�������� �2� ����������5���" �1������+��"� nografii%���� �����������-������!������:K�+!�+�� "� ��� �2����� ����!�+!����������� � ��� ������� (�+�� ���� ��L� ��" ����������" �2%�<� ���7����X�����������(�%�, !�����+��������������"������!���0�KG��������������"� ��� �2��%�3����� ���i�� �+�� ������ �&�+����L� " ���������� "������5��� ��8����" �2%�7����!����U�����+�%

������5� +�����!��(5� ������5�+!�� ���"���!���������"� !�����(��� ��5�!�����" �1������+��1������%�Kwieczór tematyczny”, w czasie którego ks. dr hab. Josef Spin-delböck z St. Pölten w Austrii��������� referat: K'�+�������� ���"�����������+ ���������� ��%�*�( ��������"�������(� ��+!��! ����(���+�����(�L% Praktykowanie cnoty cz�.��� �����������1�����-���������Spindelböcka, �+!��������"���1���� �����"��������.����"�����!�+!��! ��������"������?����%

Trzeci ����?�konferencji naukowej, organizowanej przez FMM (26 sierpnia), roz-pocz5����&����sesji "� ��&����j " �1���������!��������?�oraz sposobom wychodzeniaz nich.�>��������!���������������� �2� ���. Pierwszy pt.: „*�"������������������!��.���������L� przedstawi��� �,�����+�;�����p����������?�+��(�� �������(��K7 ü�� �� �.��L���(�!(5��(���&� ���1������(5�� �������� ��(5����1�!������������%�, !�����+��������.�!������:�K������������&-���������&%�, ������( ������"� ��� �2��L���" ������������ �����"��c����-�����������ny w projekt „Verein Nackte Tatsachen”. Stowarzyszenie to��������15���<c������"���*����������� ����&�przede wszystkim w przestrzeni medial-nej (w Internecie) ��+�����/�� ������( ���� �� !��������?� ��� "� ��� �2��� ���� ��+�!%�������!���������������2� ���(&-�" �����(&�� �������� �+5�"����%��öschl�����&����������� �2� �������� ��" �"�����������(������(� inicjatywy����������+ �(�����! �."�(�+����@�����������������(������������������H!�� ��-���3���������� �����������.�(�D%� ��!����1�� ���!� ���������� ��!��������� �� ��� internetowych (www.nacktetetsa-chen.at; www.loveismore.de; www.porno-ausweg.deD���������(&��+���� �����%

3���&"������1������&����+!�(��"����������������0�KG��������������� ����%�'��+��.���+��2��(������!���1�/�!�!"��������" ����" �+��+&���+� �+5QL%�*��&��������(�!������%��%0�" �2%�<� ���7����X�-�" �2%�7����!����U�����+�-�� �,�����+�;�����p���� ���+�%� ����������1� � -�" �1��������*������%�'������������+!���������"��������!�������������������!���"����������� �������� ������(� www.sex-sos.net-����+�� �(��1�+���.2� ���(�-����������������4/�������" �+���������"�������������������������������5.�������+�!�����"� ��� �2��%� ���+��+ �����(�1���������������&�� ����-� ����1� ����(�����-������������1� � �-�"������������+���%

� ���"��!����������+!�(����+�?��������&�" �������(5�" ���������"���öschl��� ��� ��,�����+��;�����p������"������� ����5��?� ��"�1������������ ���������� ��

Page 248: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

248 ���H*'>,H3�H

"�������������-�������������" �1������+&�!��������?%����"��!���!��� ���trzecim ���!+��2� ���(�� ��"��������� ���������������+�� ���*������-��� ������� +�� �(� !������������"��(!���������������� !�������"�&+������������� �����"�������"��+������&�na ko-lacji.

<�&����� ������+onferencja naukowa,�� �����������" ����I� !�����������<�. ����(��! �"��� ��+���(���+�?��������&�C���� "����C$$:� %��!��� ����5�"� ���5%�*� .�����!����/-� ���� ���!�������+��-� oprócz Austriaków, ������1 �+���" ���������������3������-�*&��� -�������(�-�8����-�G+ �������������+��@��� ��+���!���� �����+������ �+����-�8!1�����-�'"��!-��������!�� ����� !��!D – w sumie ok. 50 osób.

����!���!(5�-� �������"��+ � ��/������ /� �� �+�!���� /� "� !�����(��� ���� �+!" �1������+��K��+�!������(��������L-�����+��"������" �������������� �2� ������ ��������+������+�������+!�(��"�������%�3���5�"������"����&+������������5���&���������������+�%�1"%�" �2%�H�� �������8�!����-�+�� ��" ���������������� ����1 ��-�(�+ ������������������ym we wszelkie „sprawy logistyczneL�6�� %�<� ��������!��� �.���� �����������+5%�3��+������"������(���� ���/�������(&-��1��"� !������������������ �����������"��(!��" �1������+��������������(���������&+���������������.����� ����������� �������-� "����������� �� "������������ �����" �"��������-� ��.������� �������������-��� �� ��(�?�+��(����(���!��+��(���+�!���� ��%

)H3G�>��',>��83k

*��G'�'"���

Page 249: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

CF:���3>)�

� ������ ��������:;����<1� =>>?

/ � ��� ����� � *����#��� ��'����"�- ��%�7 ���� ��=��!1-� ���� �<!����?.�+�-� *����������� 3�!+���� �H�-� �+���C$$E-���%�#C#%

/ ���� ����� �*����#�����'����"��(���"����(5� �������5�5� ���� ��� ���� �� ��0Studia z bioetyki. Inicjatorem oraz redak-torem�1���������(��� ���(����+�%�" �2%�����.!����;������� �� �+�� �<�&�����������.�����������!�!�;�����+���H����� �+����@�1������ ��"���+�� G���� ������ )���� ��.���� ��D%� Ks. Bie����� 1&�5�� ����&"�5 ks.Krzyszto2�����������@��1%��" ���������0Sympozjum „C���������������'�#��������"�” z okazji 2G������� ������� /�&� 4��>&/������>�� ����*'�������ZG����������������� J��� � �����"�� 4:����/��"����,w: �����*��� �� �������#�� �%� A-� �����?C$$:-� ��%� CFE-252) �� !"������� �������������� ��� ������!�!� ��� �� katolickichbioetyków-������������%��%���"���!�� ��" ����������(�+��5�+�%�����o���&�(!��� ���.�(5-��� K ������+��+ �+���+����1�����.+��” wyda(���������������1��� �5�"���.�(& w ramach wspomnianej serii (Systemybioetyki /2002/, Bioetyka polska /2004/,Bioetyka personalistyczna /2006/).

H!�� ���+��5�+�� ���������5� ����-���

������/�

K������ (� ������&"���� "���������"���� ��!������� "�(&���� ����� ��-� ��� (���� ���������� ���(5��-� �������5�+!� �� ���� (�.��� ����+���������"���!+�������������������&1������(����������?L�@/ ���� ����� *����#�����'����"�, s. 6). Oprac������+��.+��� ���� � ��+!���� @��!����!� �!�� ���� ���� ����!� � ��+!����D-��� +�� ���� ��.�� ���������� i cel�+��5�+�,��(%�"��(&���" �.1&��������������������� ��(��" �������.(5������������� ��5��������+�. Uczynili��� �� ������� "���( /-� 1������ �����!� ������/-�����+� ��(�������"�(&����!��.�� �����-���������!��5�������/� ������"�.��1��" �������(������� ����������+�%

���5�+�� �������� "���������� ��� � ����& ��%�*�"�� ����(���& ���autorzy doko-nali pr����5�!� ����� ����� ��� �������+�u wybranych filozofów.��& /��& otwiera��(��!����� � ��+!�� ���� ��,!����?�+����@K����#���������� �)�� �/������$���'�����*�� ������, s. 13-64), któremu ������"� ��&��/� ��&��(� !����, co zostanieuczynione pod koniec recenzji, teraz " ��.�&� ���+����������/-����" �����!(� on �.�!������������ ������1����!(&��!�"� ��.�����������������+� ����������(metody)fenomenologicznej� �� ����*�(����� � ��(����+�����!��� ��0�����!������������-H����������?�+����-�H�� ��(�������+�%

Page 250: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

250 ���3>)�

Tadeusz Biesaga natomiast w swoim ar-tykule przed��������� ����� �"��������5�� ����*�(�����6�)�����������������"�+.��������� ����������� ��%�*���� /��+�.�!(����&�1�/����-���������!��/��2� ���(����1��"�" �������� /�– nie jest natomiastcelem samym w sobie. P�������;�������� �4���� �+����!(�� �� +����"�(�� �� ���*�(����� ������� /� ����� ��� ��� " ������ ��1 !%� >�������-� ��� �� ��(� +����"�(������ ��� ����� �� ���! 5� ���1�� �����.���(5���1 �-�+!�+�� ��!������ /�"����.����5��/�@God��#���������#�������������*���/������$���'�� s. 65-75). H�� ��(7���� ���+��������!(�� ��!������������. ������1����!(&��!�+�%� )���2��������� �-!�+�� ��������� /�(������&����"�������4.����� ����!� �!��kiej egzystencji – tisch-nerowskiej filozofii dramatu – w ���������"��+���!� �� ;������ �� � !���� �������.+���%� 7���� ���+�� " ���������(5�� �� �������� �,� !+��!(�-� ��� ����� /� ���1����(�!(��2!����������1���!���15�"�" ���������(&� @��� ������������D%� '��� ��.����(�� �������� �� �� �� ��� �� ����� �����1���!��+��(�@K����#����'����"�������� ����� � 6���>�� ��������� s. 77-102).����(��� �!�� ���2���<��� ���+� !+��!(�"�(&���� ����� ��� �� ��!��� ���� ���� ����" ����������(� " ����<� �&�'�����+5%H!�� ���������!(�-����'�����+�� ��!���.��� ����� /� (�+���� �� /� " �����������.+�����1��5-���" ���������!� �����5 6�(������"����+5��+����+����(��" ��(&��(���������"� �����(� @K����#�� �� �)�� � �����5�����"���- s. 103-126). Przedostatni � .��+!����(���& ��, �!�� �����)�+!1�������.��� ��!(�� "�(&���� ����� ��� �������+�w etyce (prakseologii) Tadeusza Kot� .1�?�+����-� �� +�� �(� "�(����� ��&� ����K�"��+!����"����������L%���(&���������. ���!���� ���" �+���������(����1���+���"�.(&��!� ��������� ci. ��������� "��+ � ��-������� 1�?�+���"�� �����(5����+&����"�.(&��!������ ��-�+�� ��(������1��5���!� ����.

�5-����/�(�+�"��+ � ���Synowiec����+�� �2 �������� "���� ����� 2�����2�� �� ����(52�+�� 1���+� ��� ��+ ����� ����� ��� ���1�.��(-�� ������(�� �� nieutracalnej (Y�� ��������*����#�������������� ����/������?�"��*�, s. 127-9F$D%� ��� ���5� ��& /+�?����� ��+!��;��!����a Wójcika, któ- ��" �����!(���� �����(�1�������@2�����2�" �� ���D,�����!�(���������� ������(����.�! ����������(����� ���'%�*������%�H!�� "��+ � ��-����"�(�������&�"�(&���������. ��������������+��(� +����"�(���� ����. ��-�����(��������������������������������.�����+���� �!���istycznych (K����#���'����"����#���������������������� ������������"'��������*�����A&�5&�$�������, s. 141-163).

�& /� � !��� �����!������0� K����#���'����"������%������������������ ��"����"����#��� ��"�� !(�� �!��+5� ����� /��+����+ ���� wieloaspektowej �+�����. ����������+�%�>�2����� ���������!(�� ��.�����+!��������&����� ����������� �.����" ����������+��"���+5��������� ���������+�-� �� +����+ ���� 1����������%>�!����-� ��� "�(&���� ����� ������������+!������������&"!(����&���,����� �����(���� ��!�����-� 1��� niedoprecyzowane(4��)����*����#�� ludzkiej�����)������������� ������ �������� ����� ��'����"��s. 167-190).�*�����&"����� ��+!���)�����;� �+� prowadzi� �2��+�(����������� ��5�������+����+����+ ���� ����+ �������.���������!�������%��������!(�-������ �������@����� /D������� �+�� �2�����2�����..�������� @��"� ������D� �� "�������� "�." �����/� �2��+�(&�����&����!�� �(!- sys-temu� ������ (K����#�� ��'����"�� �� �����"���������������'����� s. 191-224)., !�5���& ���+��5�+� zamyka�� ��+!� Jo-anny�;� ��+-�+�� ��!+��!(������� /�����.���+�����"��!�2�����2��� ������-����������2�.�����������(%�7���� /���������!��+��(�(���!� ��(� �!�� +�� ����(������� �� "���1��?.���������;����@������������������?���&

Page 251: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

CA9���3>)�

K����#�� ��'����"�� �� �����#����?�"����#��������� ������� s. 225-247).

Trzecia, ostatnia� ��& / pt. K����#���'����"�������������������������� ��.� �������������5� ��&�����(�+��5���-����.����� ��� �!�� ���"��(&��� " �1&���+������" �+���������+����+����(��"���!���������&� "�(&����� ����� ��� �������+�, tychpozytywnych i negatywnych, na polu bio-etycznym. A ��+!�� ����!���� ;������" ���������� �����&� �� +����+����(�� 1�&�!��� �"�����������-� +�� �� ��� �����n��"������� ��!������������ ��� �������.+�%�H!�� ���+��!(�-��������1�5��" ��������� �"� ��!�����!� � ��� ��� ���� ������!.O1��� �������(������" ��(�!(5� ���+�����1�������5������+���������� ���� �����&/1����������� (�'����������*������������*��%�����%����� �� ��������#�����'����"��s. 251-260)%� )���*���+��"��(5�� ������.�����������15� (�+����� 5� ���� ���(����.������(-� (������� ���� " ���� ����-� 1����������������� �"�!���������������� �.����/������ ����������+� (5�����������"����� ����*�����������������, s. 261-274). H�� ��(�<!�����" ��" ����������.+��5� �������&� "���&���� ��+ ��������.���!��!��+����,����"���2�+5�+����(����.1�� �!��+��( (Czy odkrycie ludzkiegogenom � �������� ���� ������� ���� ������'����"�, s. 275-298)%�H!�� �����������.���� ��+!�!� (����7 ���� ��=��!1-���+��. ��� ������� ����� /� �������+�� (�+���� ��� 1�������������-� �� ����&"���� (�+���1�� ��� �+����� ��� 1�������������(K����#�� ��'����"�� �� ����������*��-s. 299-321).

>�����������"�������5��� ��������� �.����/���&�obszernym opracowaniem w���("����(�� �!�� ����� � � 2�����2��-� 1�����+�-������� �+�(������� ������� ���� ����-���� ��,!����?�+����%�H!�� � �+���� � ��.������!� � ��+!���� ��!+�����,� ����!�" ������?� �� ecenzji, kilku filozoficz-

nych�����������+��"��������� "��������� ��+!��������� ����& ��%�*���" ������.��!��%��%����������-������ ������������" �1!(����������������������� ����������������������"������������������ ��"��� ����� *����#�� osoby ludzkiej (…)��������������"����� ������ ���������%���'����"����������"������*���������������#��@�%�9AD%��+������ �������&������ ��� ��� �� ���� *�(����� � ��� (���+��tynuatorach, których zalicza� ��� �!.1���+��(� ��+���� 2�����2��� +��������(� @�%������?-� H%� �����?�+i-� H%� ������+D%�& / � !�5� ���(���� �" ��������� "�. ��&���� ��� � �2� ������� K����#��� � ���"���� �� ��#��� /������ $���'��� �� +�� �(�%��%�+��+�!�!(�-���� ��'����*��������#����������*������T������N�������#��*�����#��� ������ � ��"���� @�%� 9AD%� *� ������" ����� Wojty���6�����!��,!����?�+����6�������������-��e zaimek ‘+�� ’�"��+ �. ��-� ��� ��'����"� ��"�� homo sapiens ���������������"��������� �� ��������� ����� ‘"��#’, kto jest niesprowadzalny dotakich kategorii, jak gatunek, jednostkagatunku czy osobnik (s. 18). Ponadto ,!.����?�+��"��+ � ��-������+����"�(��*�(.��������� !+�! ������1����������������(.������(�!(�� ‘wn&� ��S-���+�� �������(.�!(����������"��������� ���������� �����1���!��+��(%���������>������T��)���N������ �)���� "����"������ ���� � ������#��� ����� ��� �� �� ������� *����#��osoby (s. 22). 7���� /� ���1���� !(&��!*�(����-� "������� ����!�� �+�(���������%)������ �� ��5� 1������&��5-� " ����!�!.(5�5�+����(����1������������������(�(�"�.���(���"�������(-����+!����������" ����."����(�% ��%���� ������������ %�� �������#��� ����������� �� ����� �-� ��."������ ����,!����?�+� w oparciu o na-uczanie��� ����*�(���� @�%�CFD%��2� �!.��������� ���"� ��������������*�(������ ���� 1������&���� ��+��� �2� ���(����1���������(� ����(%�<������� ��+� �.

Page 252: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

252 ���3>)�

�!�����(��2� ���(��"�������1�/�1������. ����������� /-� ���������1�������� �����1��@�%�CD%�� ����5���& /�� ��+!�!����� ,!����?�+�������!�����0�Y�� �������*�����#��������� ����� ���� ��������:����Y����?�"��*�� ��:�������� ���"�&� *���.��������!����"�� ���������+��!(�-����������������������"���������� (�+�����+�jest� ���������� " ������� ����� ��� ���1��!��+��(%�,!����?�+� m.in. ��"���������&o stanowisku Stycznia w spraw��� ���.��������"�(&��������� ��0�K����#� oso-by ludzkiej���"��@���'���������#���������������������#��������&� ����? pis���%��������"�#���"����"��������������������� %�� ���� ���� "����"������ �"��#������� " ������������'����"��@�%�##D%�H��������?�+��–����� ����,!����?�+��6���" �.�������� &1�5�+����"�(&�"�(&���������. �������������?-� �����������"����������.������&� *�(����-� �� �����(5�� ����������1�%�'��1����!(&��!������?�+�������‘+�� ’-� +��+�!�!(�� �!�� � ����(5�-� ��0J������������������Y����?�"��*��������������� �������� �����*��� ��*)�� �����*�� �����%������� ��� *����#�� �������*����#���������#��ow���*����#����������@�%�#:D% '�������� /���������+�����.+�������5��������2�+�!���������(�������. ��� ��� "����������� 1����� " ���������-���� ��� ������������ "���1��?������ ��;���. Z������������2�+����+����"�(����.���?�+����� " �����!(5��� (5� �!�� -� +�� �(���������+��!(������!��� ���������� ak-sjologicznego aretologizmu u omawia-nego lubelskiego filozofa (zob. s. 41,oraz s. 46). H�� ��(� ������+� �������!���?�*�(����� ����������� "�(&���� ���.�� ��� ���1�� �!��+��(0� =� ������ �*��� %���������������������������*��������"�#���"�����*�������� ��"� ���� *����#�&�K�����#�� �� ������� �����>������ @���'�������������������#��������"����� ������%���������*��������������������������*���������������'��@�%�A$D%�*���������(���&.

��-� �� +��+�!�(�� +�?����(� ,!����?�+�konstatuje: Dlatego poznanie godn�#����������������������"������#��� ����)���#� „aksjologicznego patrzenia” nasiebie oraz Drugich. Jest to ����)��#��������� ����' �������� ��)��� *'��� � ��������� �����������������@���'�������������"�%��*����'����"����*����#���������������������� (s. 63-64).

A ��+!������ ��,!����?�+�������������������" �������������� �(5���������� �. �����+����+ ��������������"�(&���������. �����!(&��!�2�����2��0�*�(����-���������-�����?�+����-� Szostka%� 3������ �����.���/-� ��� ��+��� (���� !�!"�������� �"� ���" ��"�����, w nich znajdziemy bogatekomentarze� �� �12��5� 1�1���� �2�& przed-miotu, liczne cytaty ������� �� (&��+!�������+��%� >�"����� 1&����� " ������.���� ����!� historyczno-krytycznych� 1�.��?%

���5�ka / ���� ����� �*����#�����'�����"� (���� ����5� "����(5� �� ������5" ����� �szystkim do filozofów, teolo-gów, lekarzy, b�������-���������" ����.+��-����� �������do ludzi-�+�� �����!+�(5������� " ������� "�(&��!� ����� ��� ���1��!��+��(%� � ���&� �� ����� ��� �������+��!�� ���!+��!(5��������"�+����%�� �2��� ���+�� ��� ������������ � � /� � ��+!������� �������& ���+��5�+�,�"� ��&����(� �.�!�����!������ ����������+�%�,�����+�.������� ��(�"����(���������������/�1 �+�� ������?����1����� (&��+���-� "�" ���.����������� ���Studia z Bioetyki�"����������+���%�*����5�+!������-�����!�� ��� �." �����!(5� �����������������!+���"%�2���.��2�&-��������&-��������&-� ����5���+���.�5�1��o1������� ��/������������������!.�� ���%� )������ " ��+�����-� ��� (������� ��+!������������������ ��������1 ���"�������&�������� ��(�� � ��-���1����(5���� �����!� +��5�+� i postawione�������.��������! tej pozycji%� )���� ���� ��+!���!.

Page 253: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

CA#���3>)�

�� �����H�� ��(��<!������ �����!������07�����"������ � ��"��*��*���� ����������������������� �������'����"�. ������+�����&��&�������&"���!���������7 ���� �=��!1-� ��� (����+� ���� ��� +�?��� (�����" ��+������ o ������� ��� !�����������tego � ��+!�!%

���5�+�� (���� ������� !�!"������������ �� ���� "!1��+��(�� 1�����������-��" �.������ "����� ��X!�� ��� ��"��������(��1���� ��+��� egzystencjalnej �� �� ��"�(&��������� ����������+� w aspekcie fi-lozoficznym,� �� ���������� 1����������%8��������!�� ��������"�� ��1���������.����������"�� ��!����/%

*���NH*��>G�H

<%�I� �-� ������@������#� ���-�*�.���������� *� � ����-� �����?� C$$-��%�AE%

Sakrament pokuty i pojednania spra-wia wielu wiernym �������� " �+������+��"��%�� !��� ��� ��� �"�������5��� ���m.in. takie stwierdzenie penitenta: ����������"���)����������. '1���-����� �.1�5� �������"�������� �"���1�"�(����� ��&��+��� u ��� ����-� +�� ��� �"������(5� ��& ��!�� ���%�3��������&����������-��������"�������� " ��������� ��&� "�� ��!����(" �� ���-� ��1�� ���� (���� ���� ���5������ (�+�� ������������ ������%� )������������(�������� ������+ ���������������.��?����%�;���-��� ��+���"�����4�" ���. �!1��� (���� 2�+�������� "�� ���5� �"����.���5� "������!� ������-� �������� ��� ���(�+��"�&� ����� � !��� ��� �5� �!"������ � ��!.�����%� *�� ���� � ��!������� ���� �1����� !��� ���"����������� ���" ��������-�1����"����-� � ����������5�+��5����+&���.��+����5� " �������� ������+��� �� "�. ��&���5��"��������" ��� �!1��(%

���5��� <� �+� I� �� (!�� ��� ���&"�� �������� ���+�� �� �1���� ��������+�-������������ ��+����-� +�� �� �� ��� �� �"�.�������(�+����&�+��(�" ��" awie. >���&��.(5�� do lektury, przypomina 1���������.(5 � �� �-� ��� �������@� H� "�%���� �"%������#� ����H�������������4/49�������"��"��� ��'��&� 4����� H� ���� ��������������'�)U�"��"��H�������������������)������������� �' *���� �������� ��'�*�� %������� �����*���������� "�������� �� ����������U���'���H�� �������������"����������������"���*������� ��)%"�������'�������� �������� ����������� ���� ������� ����������������� �"%��*���������������������������������@�%�BD%�;��(����+������(5� 1���� ���� ���+�� ��+� �" �����-� ���� ����������+����������" ����/-�H!�� �" �"�.�!(�� " ��"�����/� +��+�� �" ������������ "� �"�+������ ����� ����������?����%

��� ����� �������� +��5����+�� 5���'�%�?���� (s. 7-9FD� (���� " ��"�����������(1� ����(� "������������ " ���� ����.��5����� �����?����� �� �� ��(�?�+����%Decyzja o jego zawarciu jest �� ������������(5� �� ��1� ��� ;���-� �� 1!������!��"������� �����������?�+����� �� �����.����� ������ ��-� ��� �� ��� �� !������ ������5�� ��� )����"����%�� � 1�� �� �����.����0� D�"� ��� ������%�� 4����� ��%���������*������������������������������#��)��, nie ma charakteru jednorazowego.Jest ���� ������ ��������;���-�1��"��������������?�"���&�����/�" ��(�4?���3��"�" ���� �������&-� �!��� ����&� �� ��+ �.����� "�(�������%� *� ���� �"���1� ������1!����/���������+����@"� %�<t,CF.CD%���� 2 �������!������������� ��������.������������������"���!��������"�� �.���(������(��� ��%�����(����������5���."�����4� ��� ����&"!(5��� "������0� ���(���������?����Q�������(���������?����Q��� ����(���� ��&� ��� �����?����Q� �����������+���������������!+��������2� ���+��+!����!� +��+ �������"���?-� �� "�" ��.

Page 254: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

254 ���3>)�

������" ��"����������� �����"���?����.�������� " ���� +�"������� ������� ���! �����+ �����!%�*� �������������������� ���������� "��+ � ����� " ���� !������������� ����%���� �����������-����������"!�+��� Kate����� �/�#���'��/�����"��*�-� � 9B$9����������" ����� ��������?�+����-+�� ��� ���!��"���������������� ��� ��.+ �����!%� , !��-� "���!���!(5��� ��.�����-������ ���%����� �������� ���+����0���� %�?���� ��)� *' ���� �� ���� ������@���*' ���� ����%�� �������� ������������ ��)�� �� ����� ���� ���#���D���%����� �����*' ������%��� �����'����������*��������*������@�%�9FD%

��������� � !��� "� ��&����� (���� �"�.�������@�%�9A-24). 3�("�� ��" ���������.��� ��������+ ��+����"�����4����"������0,���������"�����4Q���� � ��1����&� �"�.�����/� �� ������� �����Q� �� �� ��� (���� ����Q�'�"�����4����������������"������(���� ��" ��������-� 1�� ��� ���������� /� ����!�����"�� ��/�(�����������������������������/������� ���+���� !������� " ���;�����%���/� (���� ���" ����-� � ��1����.�� ���� ��+��� (���� dramatyczne, destruk-cyjne skutki w relacji d��;���� ������ !.������ �������+�-� �� ��+��� �� ������ ������+!%� K������� �����#��������� 6�� �� �%� I ������� U� ������� umieszczonaw ramce 6�����������*������ �� ����������� ������������������������������)���� �*��� ��� ����'����������� ��������������@�%�9D%�, !�5�����5��" ��5�(���-1�� ������ ���� ��������/� ��&� �!�������-����� ���(5�0� K3��� !���(&� ����� ��� ����L%��!������� 1���������� �����!(�o tym, ���(���-����������(����� ������-������5����6� ���� (���� ��1 ��� !2� �������6���� � ����� ������� "�"�������%� 3�� (������! &����+!�+����+��!(��+���(����1 ���.�������������Katechizmu, nr 1849. *����.���(���& ��� �������!�" ��"�������������.����� !�+���"��������!(&�����"�&/�"!�+.���� ����� �(5����� " ����� ��(� ������

��+��+ ����� ���%�My ����� ������� ���.(5�!���&����� ����� !�+��� ����!� ��� .��������6�Katechizm-�� �9EA�� ���������.1��"�����?����� ���5����� �� 1 �+�������� � ��� "������� �"�������%� �!� �!�� ���!(��=�� �� )%�<%�3�!���a0� ���� ������������� "����� ����������������#����������������)�����������'������%��������)��'� ���� "������ ������� *���� ���� ������� ��������� �����������������������@�%�C#D%������������!��� !�+���"�������-� �� " ����+���(���� �����������" �"�������������������������� ����.��+��@�%�CAD-�+�� 5�(��t fragment pokutne-go Psalmu 51.

W rozdziale trzecim Rachunek sumie-nia (s. 27-46) ks. Ferra " �"��!(�� �"�(. ������ ��� ���1��� �� ������� ,�+����!-�� ���(5�� !���&-� 1��;������ " ��+���?���� � �+����/� "���� ��������%� >�� ��.�!(����&���&��" ���+������������-�"��.+ � ��� ���+��� (���5� �" ��&� ���5���5��������" ��+�������� ����+������(� ���.����������"���?%�*�" ��+�����!����+���.�!(�����(���������;����������!��������.+����"�+��!(�-�(�+�(�������(�������5���.��5"�/� ����-� ��+��� ��"��������� 1��+�%*�� ������" ��+�����!��� �4����"��+ �. ��-� ��� ���� �� �� ��(������ ��&��/� ����?��?�+�� ������� !����������/� ��� <������&��(-� �� ��� �� ��������� ��("�����(����"���1%�� ����+��(�� +���(�����" ��+���.���-� �1�+� ����!�+!����� �������-�H!�� "� !����� ��+��� +�����&� ����������� ��-1� ��������5�����2!�+�(��������������.��������?������� ������%���������������(��& ��� +��5����+�� "�(����(5� ��&� �� ���� ����-�jak �"%�������,�������H������.����5��� ��&��� przykazania� ������5��go0 ����������"�����' * �)���)���������'������������������������ ������)�@�%�FCD. )�+�"���!�������� ����� �������!� �� "������ �"�( ����!� ��� ���1��� ������� )��!��� 6����������� ������� 2 ������� Kazania nagórze (Mt 5,21-45).

Page 255: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

CAA���3>)�

3�� ��+�?������� +��5����+�� +�%� I� �" ��"������ ������" ����&��������?�+��(��+ ��+��+�����!(��(�(�� ����������������0���� /-���� �� /� �� !������ / (s. 47-50)%� �"��!(�� " ��� ���-� 1�� �2��+�(&� ����������+�����5���/���� ���!�+!��!������" �������!(5�� ��&� ��� �"�������� " ���. �!1��(. Podsumowaniem, a (������� �������&�5-�1��"��(5/�������+���1 ����" ��.������������&�����"��iedzi " ��� �!1��((���� �������� C���� �� ��'�#��� (1 Kor13,1-13) (s. 51-53).

����"������ � ���@�%�AA-ABD�*�������.���� !��� ����� �+���&� ������ ������+��5��+0�4����%�"�����, Katriny J. Zenooraz [��� �������, Johna Eldredge’a (s.57-58).

>� ��� ��5� � ��1�� " ��(5/� "�(���������&� ��(� ����(� +��5����+�� �� �"�������" ��� �!1��(%� ��/� ��������� !+������ ��&������ 1� ���� ���� ��!(5����� �� " �+����.����� "����(�� ��� ������ �"�������-� ��� ��!�!"���������������������1 5�" �"����(&���� �� ���������%� Zanim przemówi je(� � /-� (!������2� ����@99�q�9B-A���D���." ����-� 1�� "�� ��5� ��&��5/%�* �������!�" ��-�+�� ��� ��1���������/�" �������!.(5����&���� �!1!-������!���5���+�! &�������������� ���/�����!%�<�������&��" ��.������1 ���/���� ���������� /�����+� ��/���������!���-����������(5�����!�����" �.�����(������(���-� ���� ��� ���� " ����������������� �-�����;���(� ���+�%�3��������+��5����+��+�%�I� ���������������1 ��"����%� >��� ��� ��&� ona w kieszeni lubtorebce, a ��&�������� np. ��1 �/ (5� ����15, �����/���� ���������"��+������� ��.���?�+��-� �� ��(��"��(� ����� ��"�����" �������!(5�� ��&� ��� �"�������%� '1��5� ���������������!�����6� ������-�" ��.(������-��!��"���� ���6�"�� �2�����+!�������" �"�����/���+5���"���5���+�! &%

>��������������!���� ��(�+��5����+�(���� �� ������� !����� ��� �" ���� �������-

�� �����"��������� �����&�����"���1%�;�� ������������1���" �����(���������� "���������!-� H!�� � "��+ � ��� "����� �� ��@�!��� "�!�� ��� +��+��� ������ ����� ��.+���_D-� �� ��+�����" �������� �2��+�(�������15�" �"��!(5��������"���?-���������+.���"���?����� ����-�(�+��"%0�)�+��(�������.(�� ��� � ������� �� ��-� ��� (���� ���� ���1����(������(����������!Q�)�+�������������.(5� ��( ���� /Q� )�+� ���!(�������" �����.�� ��-�+�� ��"�(����(5���&�������!Q�@�%�9C.9#D-�����������������5������0�K;���(������� ��5LQ� �� ������-� ��� � ���!�� ����������-� ���� ��(���� �1�������� ����� ��&�������+���-� !�� �� ��� + ���!� �� ��� .����������Q�@�%�CED%

* ���!����1� ����(��������������-a ������5����� � � ��,���������+���/� na"�� ��1&� �� �4���(������ "��+ � �������"����"����������� ��� ��� " ���������&����������&%�*�"� �"�+��������"����.��� ������������1�� (!�� " ��� "�� ������" ��+��������� ������������� "���/0*�(�+���"���1�(����������" ������������.���+�� ����+���� ��� �Q� )�+� "�������!��� ����/� �!�����Q� ��� mu �����"���&"��������������(& ������" ��+���!�� ���� "����!(&� zgorszenia.� ���� )��!���+��!(5������������ /���+�����������.�������,��� �4����(��"��&"��%����5���I� . �� ��!������ ���� ��"�+�� ������(5�� " ��.+�������������1�(�(%�* ���"���?�(��t bo-wiem i takie: C����������������'�����)���������#�#�������H������������)���'����)������������������"��������� L�;D<�K�����������%������;D<� %�������� �������������� ������� ��� %������� ���"��"��@�%�##D%�,���������!����������� ���-�������������%������������*���������H�������������������)�����'����" ����%����#������������� ��������#��� ���������#��� ���� ��"���� ������� @�%� #FD%� )����+� ��� ����������� ������������1����!�� ���/�1� ����(+��+ ����� " ��+�����������5��� "������.�������� " ��+���?%� Przy szóstym np.

Page 256: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

256 ���3>)�

autor ��!������ wspomina� �� " �1���������5������������"�������������+�����" ���� �!1��-���1���(����(������" �����������!� ��� +������� � ����!� ��"�������" ��������?�+����%� ��+��!(�� ��+��� ����������1��"�����?����-����+�� ���� ���.(5���&�����������+�������(5���� ���&�(�+������+���� (s. 37-39). W ty�����(��!������ 1�� ��+���/� ��� ������� /� ��� .�������������-�+�� �����(5����+��" ��+�����+��� nieroztropnie �� ���+!(5� ��"�����������+�����" ���� �!1��.

3��+��������"���� ���(�������"��+ �. ��/-� ���" �����������+��5����+�� ������.���"��������� "����������" �������!(5.�������&�������� ������+ �����!������?.����. Dlatego powinna trafi/� ��� 5+���������-� +�� �� �� ������ +���������(���+����(���"� �2�����(�" �������!(����&��������?����%� )� ����� � pod� (�+�� �����&.���� "���������� ��������� – co jest nie-uniknione w tak k ��+��(�2� ����" ��+��!6���������1�/����"� ��(5�����1 ���"!�+.���� ��( ���� ���� "���1����� "!1��+��(�%Kto chce spró1���/� ������� ���-� �����" �1!(�%�*��!��"���� ������1���������.��� �������(�+ ���+����������� ��5-�� ��1������!���" �"�����/��� �+��+ ������%��. Marek Ferra tak ��� ����� �1��%

>;�73��*�*H3H�

*��G<���� !?

[�����������H�%�����"&�4����������"������ /�&� 4��>&� ���� ������ (���"� 6� �� �"����� ^G������� �������� ��%� �%)��!��-� ��������!��6�*H<-�� �+��C$$:-���%�CB$%

[��� �������� H� %��� ��"� (���� �����������+������� � �2��� ���� ����!��������"��� �)� �� �+��(�� ������&/������5��( ��������! �����%�>���� ��" ����� ������!

2�����2��-� +�� ��� �5� �!�� ���� ��������.��!�� ��+!�����+����(5�������&�����&�+��&.�&�"���5�+��5%

����!������"+��! ��������&�9E���������9:9E� �+!����� ���������"������������.��� (obecnie na Ukrainie). Po wybuchuII wo(��� �������(� ���� �� ��� � �+����� 9C� "�4���� ��+�� 1939 �+!����5"��� dozakonu jezuitów. W latach 1941–9:FF��!������� 2�����2�& na Wydziale Filozo-ficznym Towarzystwa Jezusowego w K �.+����-�" ��������������+!��+���(�����3�������5���%��������&���!����������(�.�!��+���*���������������������K;�1�.���!�L w Lublinie-� +�� �� ���� ��+!��+��(��� ������� " ����������� ��("�� �� ��3�������5cza, a�����&"���������� �(�*��+���� � ����. Tam w 1947 roku ���"+�" ��(5�� ��&�enia�+�"��?�+��.

W roku 1948 ���"+�� ��"���5�� ��!��������+���"�������(����*�����������������.����G���� �����!�)�������?�+�������� �.+����-��������� �+!�9:AC�!���+������"��?doktora na podstawie rozprawy =���������������#��. W 1948 r. +�%� ����!�����"+�� ��"���5�� " ��&� ����+�����5� ��*��������I�����2����������� zystwa Je-zusowego w Krakowie. W roku akademic-kim 1965/66 ���������+������5 etyki naWydziale Filozofii � �� ��(�?�+��(���H+a-demii Teologii Katolickiej w Warszawie.Dwa lata pó4���(���1�����������&���������Wy������%� ���!�� ��" ���� ��1�������(��(1 �����0�Zagadnienie godziwej obrony se-kretu%�*� �+!�9:#�!���+������!��" �2���. �� ���������(����-� ���� �+!� 9:EC� ���!�" �2��� ��������(n���%�*��� �� ��!�9:EE" �������������� ��! &%

Ks. Profesor ���"+��������" �������jed-nak ��������� �� dydaktyczno-naukowej;(�(��������1����m.in.��� ��������+����-!������ w sympozjach naukowych orazliczne publikacje. Obecnie +�?����" �������+��5�+5�Historia etyki.

Page 257: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

CA���3>)�

����(�� ������ +�%� ���"+i obszernie" ��������� ks. Józef Bremer (s. 9-15), powprowadzeniu p ������������" ���� �.��+�� ��+��5�+� ks. Roberta Janusza (s. 7-8), który������"!1��+�����1�1���� �2�&�pu-blikacji Tade!������ipki (s. 17-38).

<� �� 2����oficzno-etyczn5� ����!������"+�� ������� +��+!� �!�� ��%� 3�("�� ������� to Ewa Podrez w opracowaniu pt.4����"���"���&�(���"��������'�������������� �� ������������ �������#��� (s. 211-224)%� ����� ��� ��� �+ � ��� ������ ���+�����!�������"+��(�+��personalistyczno-to-mistyczny������ �+����" �2� ���(���������!�!���?�+�ch (zob. ������ �%� C9#-214).��� /� �� �1+!� �������������"+�� " ���.������ ks. Roman Darowski w opracowa-niu pt. Charakterystyka� ������#��� ��� "����� ���� ���� (���"�� 6� (s. 59-77).�� �+�� ��!(5�� (���� ���+&, pisze m.in.:: * ��?�"�������������")���������������� ��"���'������ ��� ����'����� IJI��II��&�������'����������� �����>�����>�����������*���������������" ���������"�������'&��������������"��� #�&�: * �������������������"���#�&�����������:"���� �� ��%�'���������������#���������"������ >�����>����������#��� ��'�%���� �*��������%���> �������&���'��������*�����������'�%����� #������*������ �� ���������*������ �� ������� ���� �� ����� ����� ������������� […]&�������)������������������'������� ��������� ����������' �*���'���)������"���������������'��>��� �'������������*��)�������������������*��'��������*�������������������� (s. 61).

Ponadto w� +��5���� ���(�!(5� ��& opra-cowania� " ���������(5��� inne aspekty�� �i� +�%� ���"+�� �!�� ����� ������ ety-ków. Ks. Andrzej Szo���+-� 1���� �+�� �G8, w artykule pt. 5� ����� ���" �� ������*�� �'��� ���)� wymienia zasadyrzetelnego dyskursu naukowego oraz� !��� ��� �� ��"�+������!� ����� �����-�����������������, oraz przytacza� " ��.

+���� owej� ������� ���u�����!�������"+i(s. 237-244). Natomiast w artykule 5�>���������*��� ��� ���>���"�� ����#��&:"�����*��� ���������� ���� ���� (���"����� � ,!����?�+� ��+����� " ����������������������(� �+�(������� �������(� @ ������ �� ��D�����!�� +�%� ���"+�� � ��� (�(� "�. �������� �� 2������������������ ��.�� �����&�������� ���� ��+ ������� !(&��!������� ���� ����. Nadto �����������.������1������������� ��������� �+�� ����.+�� !" ������(� " ���� ���"+&� @�%� .9$BD%3����������!�� ������(���(� �����(����� .��+!��� a���'�� ��#��� �������� ���� ���(lipki – próba klasyfikacji 2�����2�&���. ���5� +�%� ���"+�� �+����2�+����� (�+�� to-mizm tradycyjny o orientacji personali-styczno-perfekcjonistycznej� � ��� + ��+�" ���������� jego chrze ��(�?�+5� 2�����2�&�"������5% «Etyka granic»����� ����(����"�� to praca "� ��&���a normatywn�� ���� �����&������� ������� ��� �����.��������1����������%�Jej autor, ks. PiotrAszyk, przedstawia��������� ��krakow-skiego filozofa���!����&���������" �1��.����+���+���������(-�������� �����������.��(-��!�����(�������+� lekarskiej oraz kon-trowersyjnego zagadnienia� +� �� ��� ��%Autorem drugiego� � ��+!�u ���� ���(���"�� ������������ ����� �����������������)� �� ������)� (s. 5-58), " �����!.(5�ego przede wszystkim zagadnieniaz normatywnej etyki ekologicznej jest ks.Tadeusz Biesaga. P��(5�� w nim " �1&!���(���������� �� �1+!� K���+��+���.��������L�+�%����"+�����������"������������������+-� ��+���� (�+� 2������������� ������� ��+�!�(����� oraz jej statusu (etyko-ekologii)� �� +����+ ���� �"� !� "���&���1������ ���������+����� �����.

���������" ����" ��1����(5 ���5���&.����samego prof.����"+�%�P���������� ��+!.������������������+��5���, dedykowaneJubilatowi, ������5� ��kich dziedzin jak:filozofia psychologii – autorstwa� "���

Page 258: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

258 ���3>)�

��������� ����?�+��(�� ���+�%�����������7����,�����������������gii i epistemologii– autorstwa ks. Roberta Janusza. K�%���.��!��� ������ ���+�� �� ������ � ��+!��"��(5�� " �1&� " ��dstawie���� �����+�������2���+���� ��!�����!��� ����*�(��.���6�)������������%�H ��+!��"���(�!(5��" �1������+&� ���� ��������� Ja-metafi-zycznego od ja-psychologicznego � �����.���������� "������������� �� (�(� ��"��+��(���� ����5������������������� ����+�. An-toni Jarnuszkiewicz (s. 177-209). Trzy-stronicowe s� ����������+��5�+����(&��+!�������+����" �������+�%�)ózef Bremer%����������� 1���1�� ���� ���ies��������� ������������(&��+!��������+��%

���5�+�� [��� ��������H� %��� ��" jest"!1��+��(5 przed������(5�5� pokrótce do-robek " �2%� ����!���� ���"+�- ����� ��� �� ��(�?�+��(�2�����2����� ����(�w Pol-sce. Zawiera szereg cennych �" �����?��2� ����� ��+!������dykowanych Jubi-latowi.

K��5�+�� 1���1�� ��"����� 1� ����(" ��( �����-����1��(�(� ���+�� �!��� ���.����opracowania w trzech grupach tema-tycznych: �%�'�������� �� ������������.!���� ���"+i, II. Zagadnienia bioetycznei ekoetyczne, III. P���������� ��+!������.���5�����1��"� ��������2�����2�5��� ��.�5� ���"+�%� �����5� ��+����5� 1���1�� ���zamieszczenie not biograficznych " ����.�!(5���� poszczególnych autoró�� ��+�.�����+����(5�������&�����&�"����(&%

���+�!�!(5�,� � ��1�� ����� ���/-� ���mawiana publikacja jest cennym zbio-rem wielu " �������������� ���2�����2���.��(���(��1�����(��������"��������������.+��w Polsce, autora "�� ���������(&��+!"���+��� �" ��������� ����+������!� ���+�@Zarys etyki ogólnej, wyd. 4, Kraków2004; =����� ��"�� �����*�'����, wyd. 2,t. 1-2,� � �+��� C$$AD%� )���� !(&���� ���+��� �� ��(�?�+��(� (���� K�� �(5� �+�(���.

�����5L����+�-�!(&����-�+�� ��+���������.���+���� ��&��� �� ������� !+�! ���"� �5�.+!��� ������.

*���NH*��>G�H

H�� ��(�I �������+�,��!1�-�7����#�����?������" � ��-�*� ������C$$E-���%#C#%

'�����������1� !�*���+�?�+����� ��-�� ��+������(� ���!+������� ��&��������!�(��!��"���� �+��(� �� �� ������ �� ��������"��������� Gaudium et spes, +�� �(�(�.���� �������� "� ��&����� ������� +!��! ��@� �A#.BCD-�������������� �����&��(�!����" ����5�!(5������!������������(���������5�+���� ��� �� �� +!��! �%� >��(�!(�� ��"����� ������� �� ��������� "!1��+��(���-1&�5������������� !�!�1�������������.�����% Na wy��������� ������������������ ����&�+�� !�+��1���?���!+������"�. ��&����������������+!��! �%

Powodem posoborowych, coraz inten-sywniejszych�"���!+���?�����+ ��������.������ +!��! �� (���� ������������ �������+%;������ " � ��� ���� ���� ������ ��� ��'�����"���"����'����"��������)������������'�����"���9����������jest&��������"%������������)�����"�������������%�����������)����� ���� ����� ��'����"� ����� �� ���� ���������������)������� a ��������&�Kultu-ra pozostaje zawsze w is�������"����������� ����" � �� ���� ����� -������9� "��3��'����"�jest���������������"���������������'����"� ma -�������3�� ���� ���� ��"�������� ���� �� ��'"������� ��*�)���� @)����������-�$����)�������'�#���" � ��%�� ��.�����������G3��'-��� ��-�C%$B%9:E$-�0� )��������� ��-� Wiara i kultura. ,�+!.�����-� " ����������-� �������-� ��%� <%������-� ��%� *��&��+-� �%� 7� �+!��-����.8!1���� 9:EE-� �%� AAD%� *� " �������������� ��)� ��'����"����������� ��'�����

Page 259: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

CA:���3>)�

"����������5� ��&���� ������� �%�*�� �5.������ ���!����5���������do takiej �������� "���� �������'���� ��� "��������� �������'�������� #�������"��" � �������*������������� ���'������ �� ���������� @)����������-�H��� ���(���"������+�� Ecclesiain Europa, nr 50).

Biskup Andrzej Franciszek Dziuba,autor publikacji 7����#����?stwo a kultu-ra-�"��(5��" �1&�!+�������������������."����������!��;�����-�"�"�����)������.���������+� ����������2����*����?�+����-� ����������5������-����� ��������� ���!��."���� ����%� J�����#���������'�� ������'�������'������ "�/�#���'������������*�����������������������"%��������"����>��"��� >�����>����������*����&� =� ������ ��'������� 4������ 4���"�� ��'�� �������� �����* � ����%������ ��)������"���� �� � ��������"���� ��������������' *�� /�#���'�� ����� ���"�����*����������������&��������)��� ��'� �"%�� �����������"��������� ��������'������������������� �� ��'������� ���������*�� ��?���@�%�E.:D%

�������+�+��5�+��7����#����?������" �� ���6�"��5��(5������� �5�(�(��!�� ��6���.+ ���-����+!��! ��(������ ���@ ���������D%��� �5�+!��! ��(�����������+%������������"������� � ��!������� +!��! �� "������(����(�� �������+�-� (���� ���� ������ " ���;���������(���-�(�+������� �������������!��� ������%� ������+� ������� �1�� �.������������ ��5���"���������������.������� ;���%� )!�� ��� "���5�+!� ����������(��� �������+�!�������� "��������-� 1������/� ��1��� �����&� "�����5� @"� %� ���9-CB%CED%�'�"�����4-�(�+5�����5�!�����.(��� �������+� ��(�� ���� ��-� " ��1�� ��+ � �����+������-� �� (������� ���� ���(�+���1�(�� )�"���� �����*�������� ���� � ���"��*��� �� �"%�� ����>�"���� �� ��"�����������'������'�������������?�@�%�9#D%��!��!. �� �� ����� �� ������!-� (�+�� ��+��!(�� ��&"���&���� ���� �5� �� ���� ������%� 3��

" �����(5�� 1�/� �������� �������+�-� + �(��� ��1����� ��;��5%� 4��@���'���" � ���� ������������������#������������ ��"���*� 6� " ��"������ �� ������ � ����� 6który �"� "���'���'� �� �)� � ��"�� %����������������"���������� ���� ����?�%���������������������'����"�����'���)���'����� ��'����"����� ���� ;D<� "���'���'���������������#��>����������������#�� ����” (s. 14). Takie rozumienie kul-tury pozw���� ��� +��������(&-� ��� ��"�.����4-�(�+��(����1���!��+��"�" �������(��������!����������� ��-�" ��+ �����������.�� /�������� ��" �����������+�����1����.����@"� %��%�CED%

Bisku"�,��!1��" ��+��!(����������+�-���+!��! ���������� ����1����@ ���������D% W swoim w���+���� &���!-���������.������������1���G3��'-�)�����������"���������0� / � ��� �����'�#���������������� ��������� �� ��������� ��'����"�@�%�C:D%�����+ � ������+!��! ����(� ���� �.���(�-� (�+��� �������5� "���&���� ���15�!��+5���(�����+����� ��5��� ������%����&��(-����&+��+!��! ����������+���+ ���"�����(� ���(�� ����������?����%�7��� ��&"���&��-� ��� 5�" ������� ��'����"��� 6�� �7���� ��� ���� �#���"���� ������#������ �������� @)��� ������ ��-� ����+��+�� Re-demptor hominis-�� �9D-����(!�����+��+ �+��� ����� ������-� ��� ���� 7���� ��� ��'�����"�������%����������������"�?������� �����&�������%�� ���� ������ ���� "��� ����������"��������*���'�#�����*����#��������"��� ���� ��*�� ����'����� �� ���������������������� @�%�#$). To z kolei pozwa-la autorowi 7����#����?���� �� " ltura"�( /� � �"����� ��� +� �%�*����?�+��������"���/-��������� /��������+������������ �"���������� 4 ����� +!��! �� @"� %�%�#9D%�)��������������������������-������ ��.�������� ��� �� ����� �����������(� " �"�.������"�?������(� @����� �����+ ���" ��."����"���!���" �������+��+� �%����2���*����?�+����D-�(�+�����+!��! ���"�����.

Page 260: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

260 ���3>)�

�� ���������(-� �������+���� �������� ��&" �������1�������"�����"���������������"���������-� �� �������J�����������������+� ��(5�����ZZ����+!� �� ����.�������(5�+����1 !��������2� ��"�����.��������� ��%�H���������&������" ������.(5��(� ��� ��� �� ����� ��������-� +�� �"��(&���" �1���� �������������������!��.+���������+�!��������;���%�7�����&���. �!��� " ���&� �� ��������!�;���-� ���� ��.�����������+���" ���������&����"����.�!� �����%� '�"�������5� � ���������5���������)�����������������������(���" ����(������� ����������+�%����� ������� ������ ��%�� �������+� ������� ��&� ���.���+�5� ����� ��5%� H� ��!������� ��1����(�������� �����������������(�+�������.���-�,�1 ��3������ @"� %� �%� #FD%�,������" � ��� �����#����?�"�� ���� �����'������" � ���*�������'����"���%������'������������)�*����#������*�����������������@�%�#D%

3����"���1�"����5/�������+����+ ����� �������� �������� ����� !� +!��! ��� �� ��(�?�+��(%� ;isku"� ,��!1�� ����� .���-���� ���"�����������*��4���������6�� �� 7���� �� ����� ;D<� ��"�� ������"����'��5��������������6�*�������@�%�F9D%'������� ��-� ��� ������ ��%�� ��("�����(! ���������������&������1���)��!���� �.��!��%� 3��� ��� 6� ���� ����� 1�/� 6� "����(" ����(�� ����� ��� ���1�� �!��+��(� "���� ���!���%�H������ /-���+�� �(�����-��������� &����� ���+!��! ���� �� ��(�?.�+��(�@"� %��%�FC.ABD%

�� �%�*����?�+�� �� )��������� ���"��.+ � ��(5� ���1���� ��5� 2!�+�(&� +!��! �@"� %��%�A��%D%�������+�(����"���������� (������� ���� " ����������+!��! �%�'�(5� ��� ��-� ��������������5����"������+������������� (���� ���1��� ��%� �!��! �������� �� ��15� �+ � ����� �� �� ��-� +�� ���(5�"������������+���������+�������!��&%��������K(������ ��+����" ���������

"���&"!L� @�%� B$D%��!��! �� �� �� ��(�?�+�"���������1����!��+��(�������4/���&���(�(����� ��� ������������� @"� %� �%� FD%����'����#��" � ����� ��������������������*��������������'�#�������������������� �� ����� ������ �"%�� �� ������� ����*������� ���#��������#��� �� ��������� �������������&�5������ ��"�������"���� ������)�������������������������)9���'�����"� ���� ������ ��� ����"�?�����#��������"��� ���� ��������� @�%� D%�>� ��( ��(������������� ���+!��! ���� ���(����.���� ������������ �� �!������������ �����@"� %��%�ED%��!��! ��+ �(������1���������.(&� ��������� �������+�� ��� ��� ��� @"� %�%�E9, 83).

��� ��������� �������������� �(5����.���&� 2������!� +!��! �-� (�(� �+ � ��?-� (�(���5�+�������� 5� ��������� ��-� (�+�����.�����5�"���&�������15��!��+5���+!��! 5%*�+���(����� ����������� �!�� � ������.��(�"!1��+��(��!+��!(�-�(�+5� ��&���� ���+!��! �� �� ����!� �"��������%� �� ��+� 1",��!1��" ������� ��������+�� ���������!��("�� ���������5�+����+!��! ���� ����.�5�@ �����������D-�1����+�����" ��( /���� ��.����?� ���� �1���� ��5� +!��! �� �� ����!�� ��!�@ ���������UD���������!�����(��!��.+� ���@ ��������UD%

���� ��������� ���)� �� " � ����������� ��*����� *'������ ������������������ ����*�� ��'����"��� ���� ��� �" ��� " � ��� ��������� ��'���� > �"��)� po-mostu���)����������'�#���" � ���������� � �� ��*�� ���@�������#��� �� ������'��#���@�%�9F9D%�*�����!� ���������+!��!. �� ��������� 1���(� ��("�����(� ���("� �������������� ��� �+�� %��������� 1�.��������&+�� +!��! ��� ��"������ �������.+����(����"����� ����(����� �������" �����"� ���������(5� �� " ���� �������(5� @"� %�%� 9FCD%�*� �� ��� +!��! �������������������!� ����������"������(5��������+�.���!����������/������ ���(��"������� ��-

Page 261: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

CB9���3>)�

(�+5�(������ ��%��!��! ����1��"���������.���� /��� ����5%�*�����������!�������.�+�� +!��! �-� �� +�� �(� �1����� �5� �������� ��15� "���5����� �� �� ��� �� �� ��(�?.�+��� ���� �����-��+��!(����&����5�"����.��(5�5��� ������ ����(�/���&�����������(5�"���5��/���" ������ /�@"� %��%�9:$D%��!�.�! �� �� ��!� ��1������ ��&-� ���� � ���������� ����(!�������!���+!��! ������.������� ����%�*� ������-���+�� �����.������ +!��! ����� ����(�� ��&� 1�/� �(���.�+����"���������-��������� �����!���&��1� �*���+�?�+����-�����������/�����.��(��!��+� ���(�+����rodzinie ludzkiej%�=���������� ���� �� �������� ��'���� " � ���� ���������� ��������� �� �� ��'��� #���������� �� � ��� �������� /�#���'�� "���� �������*��������#��"�%���� � ��"����" � ����������' ������������������� ����������'���������" � �����#����������������������)���������#�����������������)�� ���"�#��� ��'��������� ����� ��������@�%�CAD%

7����#����?������" � ����"��!(����&����5�"�����������"�������5-�"���+5����.����&� +!��! �� (�+�� (�(� �����5��� "����(�%��������� "���+�-� +�� �����!���� ���"��!+� �����&���������" ��������������! �."��>��������(-���� !��� ��5�������������(�+������"������������ �1+!����������.����%�*���(����&-�������������+!��! ��(����5���& ��5�"���+��(���������-���+�� �(�"��.�+� /��1(�������&���(�� �4niej. K�����.� !(5�� ��&� ��� ��"����������� �� +!��! ��+� �%�*����?�+����� �� "�"����� )���� ��.������-�1isku"�H%�I %�,��!1�-��!�� ����.�����(�"!1��+��(�-�!+��������5�+�������.��5���"���&����+!��! 5������ 5�������!�� ������ �� �� ��!�"���+������ ���1����.��������� �+!�+�� ���(����(� ������� ��+!��! ��"���+��(������ �.

�'<H3��G8�7'*���

G��*������

������������ ���� ����������� � �2���. ���������I��!��������������������;! .����@�� �%D-��������������: �����7�����������<�� ���C$$E-���%�ZZ�r�:F%

�� ������� ����� 1�������������� �.+���� "���!�-� ���������� ������������(.����,���"���� ��5����������5����&�" ��.��5�!(�����" ��"���������%����(��������.���� ���������� ��� "�� + �?��� �����-� ��+������������� �2������,�(�+���� ��(5������(������� ����" ����(�(5���������!%�>�.������ ���� �������� �� �������� �" ���" ���� ������� )��!��� � ���!��� � ���� )���� ���( ����� ��� '(��-� +!� �������������(%� )������� ���� (����+� �� ���������+�����������! ��&�����-�����������.����� ������������ �����"������(������"�.��!�&���+ ��������5-���1 ������(5�5 ���� !��� ��!� �%����������������"����5��e������+���"�������������"������������.���+�-� �� ������ ��� ��� (���� !��� ������ ��� ��%

>�����(����! ���� ������� �����+ �.���������������������(����" ��"����+�."��?���!-��%��%���+����+ �������2������������ sakramentami. Chodzi tutaj za-równo ��+�"��?������� �������,�(�+������. � �������-�������"������ ��!������������"���2�+�� � ��� ������� �1�������� ��1�.��5��?� ������������(����%� ��"��?����������� �����,� ������(� ��������� � �����.���-� ���� (����" ������������������������!��������� �����-�����������+������+��.��%�'�������������� ������+��1�������*������!�����������������;! ���� !��.��&"����� �"��(����� ������+� "� ��&����" �1���������+�"��?����%�� �������!+���.�a� ��&� (�+�� ���� E� ��ynnej i niezwyklecenionej serii Biblioteca de Autores Cri-stianos – BAC Maior.

3�� "���5�+!� " ������������� ������"���"������ � ���@�%�U��D��������������" �.

Page 262: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

262 ���3>)�

������(&�"�� ���1"��I ������� Gila Helli-na, metropolity Burgos i wielkiego kanc-lerza La Facultad de Teologia del Nortede Espana (s. IX) oraz prolog Eloya Bu-ena� ��� ��� I!����-� ����+���� �����(�����*������!��������������� @�%�Z�.Z��D%���"�����������" ���������� ���������.������!�� ����������� �����������!�������� �����%�*���(���& ���"������(���������.��+���!�� ���@�%�Z���.ZUD�����+����+ �.���� @�%� ZU��.ZZD%� *� ����+���� "�������2� ���(�� �� "���������!-� ��+�������.��!-��+�!����(�" ����"���������������!��. ���� �����+����" ���������������%�>�.���������+� "!��� � ������������+�����(.�!(����&������ ������9.EE%

������+� ����� �� ������ KH1��L� @�%� #.FD-� �� ����+�� KU�������L� @�%� EC.EED%<%��%��������������&"!(5��������0�G �5�+� ������-� '"!�� ,��-� ���&�����0� 1��+!."��-� " ��1��� ��� �� ���+����-� ������. �!�-� ���&�� /-� *�+� �!��-� )��� ZZ���-� �1�����-� )��!��� ���!��+�"���-�� ����� ��"������+-� �!��� �����-� ����������.�(�-�3�������������-�<���������� �� +�."��?����-��� �� ��������� �!��"���� �+�%��� /�����+���1��� �������+�� �������@�%�E:.:FD%

� �����������������+�(��������!�+������ �+����" ���������-������+��5����&".�5� ��2� ���(5� �5� "������������ 1����������%�)�������1� ����(�1�����������!���.�����������+�� �������-�+�� �� �������+�.�!(�� ������� ������� �� ������� ���� ��!(5������������ ��+��!(�� ��+��� �� ������� ��.�����%� ���(&��� " �1������+�� +�"��?����������������� ���������� (���� +!� +�"��?.���!� ������� ������!-� �� � &��� " ����������+������������&�+������ !(�%�*���.(�� ��&-� ����� ��������� ���"��!� ��+��� (��� ��!������� ��������� �� ���!� K���� ��.���L�!������������!����" ��������%

� ������������" ���������(����"�� �.�����������+���� ����� ����(!��� (&��+!

+������(�+��%� <����� ������ "��������/-�������������������������!+��������&�"�.��1��-���+��1��� ����" ���������������.����� (&��+������&����� �������%�� ���" �������!�"������������������������.�����������1��o�C��!�� ��-�+�� �����.��������� �" �����!(5�*����������������.�����������(�=���"�������������15���;! .���%��������5���+����%��%��� takich miastjak: Oviedo, Pamplona,�>��� �-����������� �" �����!(5��������&-�" ����+������������������-�"�� ����+&-�2�������&�+�������5%* ��� ����� �5��%��%���1����� �!�� ����yw swoich dziedzinach: N. Lopez Marti-nez, E. Bueno de la Fuente, P. GonzalezCamara, A. Fernandez Fernandez czyJ. A. Abad Ibanez.

7��� ������ +����� ������ �+����� ��&���" ������(5������� ����������"�" ���"����������!������������������"������!-����&"���� ����(���������"���(�������������!� �������� �� ��+ � ������ ������.����� ���������������(�1�1���� �2��%�)������1� ����+�� ������2� ��-�����������" ���� /� ��� �+��� ��" �������!�����!� ��.���%�� ��1�� �(5�����1���������+�����2� .�&����� ��!(5�����������-��������������� �+������ ���� �����"���� ����%� <���(�1��� ��� ������ ���� "������(5� "��������%

*� �����+���/-� �����"��������*�.������ ������������ �� ;! ���� ��� �� ���(�� !+�! ������9:BE� �+!�������!��)!�����HX���� ��(�!(5��� ��&���� ���� +�����5� +�."��?����� ��+��� ����lnego,� (�+� ���������. �������%��������������������5���&�����. ���������"��(��� �����������" �������������!�-� +�� ���� ���� ����� !+��!(5� ��&���� ���K�������������������������� ��.���L%�>1�� ���� ������"��+�?������� ��&� (!���"����� �������������+����������� ��!. �-� ���������� �����������(� ���� ���� do" �1������+��+�"��?����%�����+�(��������.���� ��&�����+��� �� "�����������!������" ��������������+�!�����%

Page 263: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

CB#���3>)�

>� +� �� ������+�� �� /� �� �4���� ��.1 �������1�������� �2��+�(������� �����(�� �����������(� � ��� " ����(� �� ���! ������(�+������ �����(���+���+�"��?����������5.������������������ �+����+��������������.������%�'����� ������������&��!��(�"���/��������� ���� "��(&��� "������� +�������������������-� ������ ����+!(�� ��&� ��������+�%�>�!����� ��&-� ��� ���������5� ��.�"� ��(5�+!�"�������!�������������1����"�.�������������� ���(�� �"������+�� )������.�������4������������P�������2� ���(��+�."�����������"���������� ���������9::C� %I�+��������(�������������5������������+���+�!�������������<������ �!���� ���������(�" �1��������%�� ��1�� (������� �����!����/-� ��� �!�� ��� ���� !��+�(5� � !�.����� " �1������ ��+� �� " ������ ��,� (�+�� �+�!������%� *���+�� ��� �� �!���������(� ��+����+�"��?�������(�������(��������.�(��������������(��(��� �����%

*� ���"��+ � ��/���� �+5���!���(&������1 ��5� 1��&� 4 �����5%� ������+� ��&��1��������� �+����������� �%-��1!������.������-�'(������ �����������! ���%������.����5����&�" ����5�!(�����<������ �!��� �����-� ��������������!�����!� "�"��.��%�*�����+�� ��-���"��������������"� .������+��5�+�-�"�������(������"���������.��(����� ��em szerokiej refleksji teologicz-nej oraz ascetycznej.

� �����������������+������1�/����.��5�5�"����5��������+������+ ������!��. �����(� ������� �����������(� �� ��+ ����" �1������+��+�"��?����-����/����(������."����� (���� "����������� " ��������.����%���1��(�������������(����(����(����������������� ��� �!����� /�+�"��?�+5-�� "�" ���� ��5� ��� "���!�&� �!��"���� �+5�� (������� ��"���� ���������� ������� ���+���(����(-� ���������� " ��1��� ��%� ����+���1� ������������ � ��������!�������!.���� +�"��?�+����-� ��+��� �� �"��+���!�� ���� �������� !��� ��������"������.

����������-�+�� ���������(�(5���+���+�"��.���%

� ��� ����������!� +�"��?����� +�1���� ���" ��+�������� �� ��(�?�+���� (�����"!��������� @�� ��� �������(�����D� ���" ���������"���+������ ����������� !"�2����(�����+��(-���+�� �(� ������(��+�"��?.����� +�1���� ��� ������+���� ���"�����-�5������ �� 1��+!"������ @�%� FEFD%� )���� ��������-����� ��������+����2�������� �.������� ��&� �� " �+��+������� ��+��(� ��������+������������������%

Dobrym znakiem jest eklezjalne i teo-logiczne, a nie tyl+��(! ��������!+�������"%� �1���5������� ��� 8��! ���� 7��������� 1��+!"��-� " ��1��� ��� �� ���+����@�%�F9#D%�*���(�+�������"�� ��1����5� (��.��+�1� ����(��� �4�����+��������� ���.���"��������������(���������5��"��+��(5���� �������� + �(������ ���� ��+������%�������+���"���������"��������� �����.��������� �����-� �1�(�!(5����� ������2� ����� ������ +����krowane i apostol-skie, a w który� ��+� ��&�������5���(5� ��& ��������������1�/���������(���������. �4���(� ! ����������� (�+�� ������������ ����������%

��+��5���2� ���(5�(������+���������2!�+�(��+�"��!���+���� ����(�����+�������.+��(���1����! �����-�� ��+����+���� ���(&"�� �����!��� ������������ �� �" �����.������!+������ ��(������������ @�%�B:.$D%*����� (���� 2!�+�(�� +�����+��"�������(�. ��� @�%� B:.9D%� >�"����� !����� ��� ��(5���� 4 ����� �� �"���2���� ����"�?�+��(-���/������� �5�" ������������ �� ��� ������+ �(��%�<�����������+����"�����������. ��� � ��� ���(�� �"��+�/� (!�� ��+��� np.�� ���+�� ���� ������(���� �������+���%*��������1� ���������������+�����(���" �1���� +�"��!�-� �� ���������� +���� ��.��(-������ �������"���������"���2�+����."���� ����"�?�+��(-� ���/� 1� ���� ����(������!� ������(���%�*� ���� +����+ ���

Page 264: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

264 ���3>)�

(���� ��&� "������-� ��������� �� �������� �+ ����� "���1� ����� ��+� ������ � �.������������2!�+�(��(! ����+��(��(�+�."��!�� +���� ������-� �����������%��%� ������ ������+��� ����!��� �� " ������ ��-���/1��������������1� ��%

� ����������� ������� " ����������(������"�� ����(�+���(�� �������+�"������ ��� " �2��� ��� �� ��!������� ��������%'����� ���-����������1�/���+������� ��!.(5����������1�������+����+ ������������"������+����-� ��+� +�"�����-� 1 ���,� (�+�� ����� � ��+������%�3��������� "����5/�!��(���+���������!���� ����+��������(���.���� ��������� 2� �� �� "������� "!1����.����� ����� �����?� �����(����%� >��� ����������+!�� � ������5�1�/���"���� ��5����5�"����5��� �2��+�(�� �������!����(���� ��"��������(-� ��+��� ���� ����+����� �������1����(� ������"��������(���"�.���������� ������+�"������� ���"�����.�������+�"��?����%

������+� �� ;! ���� �"��!(�� ��&� ��+����"�+������ � ����(�� ��&��(5��(����U�����.�!�� ��-� +�� �� " ��+������ ������ �� ���� +�"��?�����%� �����(��� ��� ������ U�-������������)������������-������ �����(��!�������� ��;�����+��ZU�%�,���������.����"������������ ��5� ���"�(&���!�������������1� !-���������(������!���������+�."��?�����-� ���������� ��� � ��������%*� �������������������+!���������,!.�������&���������� �����"������������.���������!+���/���&� 2!���������� ��4 �.������������"����������-����������������������(� �����������(�-� ���������� ��5���� ��(5����� ����� �������� @)��� ZZ���D%3����(���� ������� (���� " �15��"������� ��&�����" �����-�(�+���+ ����-����/�1� ������� ��!(5���"�������!+����@����!����.��"���D�� �������������%

������+� ���� ������ !+��!(�� +�"��?.�������"�����������(�������+���-�+�� ����" �������&��������������5�(������� .

���� ��������� � !����� �� �����+���-� ��� ������� ������+����� �������� ���(5��(;���(� ���+�%� )���� ���������+�� ������������� �+��(�������� ����+���(����(-�������.�������� ���+���� ��+���K ������+!L� (������������1�/�"��(&��������������"�������%���������� �1 ��� +�"��?����� 1�/� ����������� ��&� ��+��� ��� ��5� ����&�5� ���� ��.�����"�����?%

;��H3,�>�)�I%�,>�G;H

N�����

�� ���� �%� ! ��-� 7������� �����������*�� ��� ���8����� ���&�:�C�������� 7�� ������� G��X� ����� � ���-*����������C$$E-���%�Z�U�r�#A#%

,�����������!+��(�+5�(������������������!+�� ������������ "���������� ��� ��������(5�+�������� ��!(5��-�1���%��%��"���+���&� �� ���(� " ����� �1(������� �� " �������1�����������+���� �2��+�(�� ��!��.��(-�����&����������������+���"�������+�%��� �������� �"��+����� 2����� et ratio zna-czo���(����"�������5�"���!�5���1������.1������(�����-���2�+����������1�������.���+�-��� +�� ��� ��&� �"���+�(5%� ������.��&� ���� �"��+������!��� ��+�����/� ��&�� ������+!���� �-��������" �������� �����1&�����������+�� ��������������%�>�.���� ��������� ��� �����"����� �"���������� &������2�����1&�5���������5���� 5-�� 3����� � ����� �!� ��������� �1��.������� ���)��!���� ���!��%

����� ��������� ��� ������ ���������.����� �����"���� ���� ��+ ������ ��� �"�.�(���� ��-� �� ������ �%��%� �����������-�� ����-� 2!�����������-��� �������-� 1�.1�����+�� �������� ������%�>��+���� ���� ��" ���� ����� ��!���������(��� ��5� �!����.��&-�����!������������������&-��%��%���.������������-� � � ������ ���� 2� �����-

Page 265: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

CBA���3>)�

���/� (������������� ����5� ��&�"��������.+!�(�%� *� ���� +����+ ���� ������� (�����+��� �2��+�(������� �����-���������"�(&�����+�� (�+������� ��� �2������� 2�+��� �2��-�����(�+�������" ����-�+�� �������������.����������+��+ ����������1-������ �+�� ������+�-�+����+���� ��!�� !�+������%� ������� (!���� ������� ����� ���������������� ��-� ����� ���������� ���+��&����� ������-� ���� �������(� 1��"�� ���� ��-"������(�����������5������"���5%

���� ������" �������"������� ��+����������� �� ����%� G��������������� ��" ��������ZU����ZU������+!�(����(!���!.���������5� �����"���5%�<�� ������ ��+�����(5� ����� �&� �� 1������ ����(�� �!���-���(��-������-��� ��-������������+��������.��������%

*���(�� ��&� ����������-� ��� " ���������5� ��& /� ����(��� �� �� ��(�?������ ��������� " ���������� ���� �� �! �"�(.�+��-� �� ������ ������������� ���� ��� ����+���������%��&���������������� &���� !�.�������/� �� "���������� ��!�����(� ��.+!��! ��(�%�)���� ������+������ &���� ���.������� �� ��������� ��� "������� �!���-� ��� ��1����"����� ����"�+�����/���"������1��+��������-�������� ��1�����!�������.����" ��" ��������%

,�����������+��������� ������������.����� "�����/� ��(�����5� " ��&� +�%� " �2%�� ���’a E. Currana. Od niemal 50 lat jeston� �+������ ��� ������ ��������� �� ����(��G�H���1����������� �+����������� ���.���%�,�+�� ��� ��������� !���+�������������9:B9� %�H+�!������" ��!(���������1�����! ���+�G��X� ����� (�+��" �2��� ���(�!.(5��� ��&� �!��+������ �� �����%�>��5����1���" ��5��+������+5�����!��� ��<����.�����G��X� ����%�)����"�� ��������! ���������+ ��!������������ ���������K)�����! �.���� <! ��� H�� �L%� )���� �!�� �������!�" �����?-����������%��%�]����' �������2<� ��� ��������� ��� the United States:

Three Different Approaches”, “The MoralTheology of Pope John Paul II”, “LoyalDissent: Memoir of a Catholic Theolo-gian”, “Catholic Social Teaching, 1891 –Present: A Historical, Theological, andEthical Analysis”, “The Catholic MoralTradition Today: A Synthesis”. *�����+����� " ���� !+������ ��&� �� " ���������]7�� �������G��X� ������ ���L%

Prezentowane stu��!�� !+������ ��&(�+��+���(��� ������" ��������(�+���+�(�]<� ��� � ��������� �� ���L� ��������("��� ���+�(5�)����a F. Keenana, SJ.

���5�+&������ �� ����+��(�� ���� ��� .����� ����������� �������0��%�,����S���-)%� I!����-� =%� =� ����-� ,%� <�� ���+�@�%�D%�>�+�����"��������������������"��� � ���@�%�:D���" ������&�@�%�Z�.Z���D%�3�.��&"���� +��5�+�� �������� "���������� ��������&/� ��������������+�?������%

��� ����� ����������������!�0�,�����&�.���������+�@�%�9.#FD%�>�+�������+���������&� ��& /� ��!���������� ���+!-� +�� �� "�." ����������1� �*���+�?�+�����@�%�#A.BCD%*� ����������� ��������� !+������ ��!.�������������5� ���+&� �"������5� " ���U������!�����@�%�B#.ECD%

*����� ���� ���������!+������!+�������������� ����(�"��U������!�����@�%�E#.9$9D%�3�����������+���(����������� ��.��������� " �������������� ����&"����K=!������ X����L� @�%� 9$C.9#$D� �� U�����.�!�� ��� � ��� ������� ����������"������.�����"���&"!�@�%�9#9.9BFD%

„Fund������������������ ����(L������.�!�� ��������� �������!� @�%� 9BA.9:$D%>� +����� �� "�������������� ����������!+������ ��+�!���� /� �� �����?����� @�%9:9.C9ED-� 1�����+&� @�%� C9:.CFED� �� ���+&�"������5�@�%�CF:.CE9D%���� /�� � ����5+��5�+������+��"���!�������0�K��� �5������������" ���L�@�%�CE9.CEAD%

'�� �� ���� 2� �����(� ������������(������� 1�1���� �2�&� @�%� CE.#CBD-� ���&

Page 266: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

266 ���3>)�

�� �!�� ��� @�%� #CD� �� ����+�� �������� @�%#C:.#A#D%

���5�+�� ��� !+��!(�� ���� ������ �� ������� ��� ��������� �� ����(� +������+��(�� G�H%� )���� ��� "�� ����� ��+� ��� ���� +��"��+����� " �1�� "��(&���� ����� ��.���������%������!�� �������������� ���.���� ��&� ����� �5� �� ����� " ��������� ��+��("!1��+��(�� @�%� Z��D%� *� ���� +����+ ���(���� ��&� ��+��� 2!������������ "������� �����(��������������� ����%�� ����!(5��(���.���� 1� ����(� �� ����(-� ������� "���/-� ��� ��(����+������+������������� ����%�* �����������!���" �1����1��������+��5�+�������.(�� (������� ���&���������1��� !����� �.2�������-� ������ ���+�� ��� G�H%� � ��1�" �����/-����2�+������������(�� ��(������."����� �� �����(����� ������+!� ��"�.��&�����&���"�� ����"�������Z�Z����+!%

H!�� �(!��������&"����� �4������+�.�!(�-� ��� ���� (���� ��5��+5� ����� ����(��@�%�Z��.Z���D%�G�������������� ����� ����.(���-��1�� �!(5��(�-����� (������� �������1��� ��1��� ����� �1�(&���-� ��"����� ���(�-� �� ��� ������������"��!� ��������-� ���(������� ���� 1!��5�������+��������+!.�(�� ���5�"���� ��%���!��!���� � � � ��� ��.��(�+��5�+�����(��������� �4���(�"����� .���-� " �������� 1������ �����������" ��+�����������+��� ��� �(�%�*����.���� (���� ���� �� ��������� "����(�� ���.��������+���������1����!��������� �����(�!1� "�� ����(� ���1���� �2� �����!� " �.������������� � ��%��!��(�(������&�(����+"����������1��+������� �2� �����������.����� �"����� ���� 2�+���� ����� �������-������������+����+ ������"�������� ��%

���5�+��" �����!(��� &��� ����+��"�.������� ��2� ���(�� �� � � ��-� ����1� ����(-����!�� ��������"������+!�����!�������.������� ���������������(���-����(5�����.1� ���� ���� ���������1����� ��� ����"��.��� ������� �+�?�+��������(������������� ����(� +������+��(%� > ����5� ���� �%

�%�! ����������������&���������+��."������5� �����&%� ���5�+�� ��� ���(�� ��&���������" �������+����1��"� ������� ����+���� ��� �������(�"�������4���-��������!� 1������� (�+� �� ��!������%�*�"��.��������������� (��������� &������"��.����� ���"���� +�����!��(5� "�" �������" ��-����/��!��(�������������1�� �����������!� ���� ���(������ " ���� ��?� � ��"!1��+��(���!�� �%

*������(������ �������!����������.!��������"���������� �����%�)������������-������������+����+ ���� ��������� �������� �������������"������ �� " ��������(�"��� �2� ����(��(� ����������5����� ��&�� �! ���� "����+���������%� 3��+����1������ �!�� !(�� ��&-� ��� �� ����� +���.���+�� (������ ��������&���������2��������������5�5������"�������� ��5��"������5%

Jest to bardzo ambitne���!��!��"���(.�!(5��� " �1&� !+������� ����(!� ���������� ����(���G�H����" ���� ������� /���!.����������!%�'+��!(����&-������������"��.��������� " �1������ ���� �5�"���� ��1���� (!�� �������� �� " ������ ��-� ���/����� ��1 ��������� ���� ��������� ����� �"���1-� ���������� (� ��� ��4�����&�"���!���&�" ��+��� �� (���� 2� ��%�3�+� ����� +��5�+�� (���� ��&� �!��� 1�������"������-� ������!�(�� � ��� ���� ���(���������(������(������"����%�)������������������ ��!(5��� ������������1������"����.����� ������+!��! �"�(�+�������� ��/������+&� �����(������ �(����+� ��!+�.����%

Ciekawymi dopowied���������5� ����. ��!(5���" ��"���-�!��������������+�?�!"�������������� ���������-�+�� �����+��.��� �5� ������� !�!"���������� ���� ���+�1�1���� �2�����m-� ���� ���������� � � ���.���� ���� ��� ������%���+��� "������.�������������������/�����!�+������� �.+5�1�1���� �2�&%���1����" ��"��+!���+��(" ��������(�������+�?���� ��!�������"�.

Page 267: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

CB���3>)�

� �+�������� ��!������� )���� ������ ��� ������ ������ "�������� ��� (�+�� � ������.��5��� " ���� 1�1���� �2�����%� *���(�� ��&(����+-� ����� (�+�� � ���"��!������� ���.�������"�����&��+���(���5���������!�� �-����5� (!�� � ����5� �� ������� ���� ���(.���ch�" ��%�>�������������������!����/-��� �2��+�(�� ���� �����"���5� ����������5������(� ��"����(�� ��!������� <������. �!�� �� ������ �� " �����(�� �!� �!"��������5� ���&���+� �����5%

*� ���+�� ���� 2 ���������� +��5�+��� /� �� �4���� ��1 ������� " ������ /��!+���� �!�� �-� ���������� �� (���� ��.!�����!��������?�����-� ����������" ��+�.������!� ������ �� +����+ ���� ����+��+������� U�� K=!������ X����L� � ��� ���+������?�+��(%�;���������(����+ ������ ���.�������+��� ��� ��(���-�+������!(5���-������������ ������� ����+�(�%�>��(����.��������+������������� ��������������2� .���(���� ��+���� ��� ����+�?�+���-� +�� ��� � ��+�� ���� �������� ��&� (���� ��!���.����%�3����(���� �" �������������(�� ��&1�/�����(� ����(������� �� 1� ����(� ��"�.����������� �� ��������� 1�������� " �1��.���-����/�����(�����������������%

� ����������� " �1�� ���� �������!+������� ����(��� ��������� �� ����(�� G�H� (���� ������� �+������ �� +��.�� !+�(&� ������� ����(��� ��(� �����"����%������ ����� 1!���� �5�"���� ��� �1�����1����� "���( ���� ��� +������-� ���� �!�� !" �������������������&"��-�� �+�!(5����(�+1�������������%�>�� !���(��� �������.������������ �&-�����1� ����(-���������(�(1� ���� ������� �� �"������� !�������+����� ��%

;��H3,�>�)�I%�,>�G;H

N�����

����������*� �����+-���������%����&�����"���� �������� � ��������� �� /��#���'����@;�����+�����+��������������.+�� 9D-� 3��"�+������0� *����������'(����I ������+�����C$$-���%�9B%

3��� ����(�� ��&� 1!���/� �5�"���� ��2�+�-� ��� " �1����� 1���������� ������ ��&��& ��5��������������������������+����.��� �������+�� �������� ������%�� �������1�/� " ��������� zainteresowania ��.�5������ ��!+�����-� ��������/� tylkomedyków, biologów czy ���� 2�����2��%'��� ������ ��������� "���+������� (������������(�������"�� ��1������ �����&+.���(� � !"�� �!���-� ��� ����� ��5���� ����" �1����-��5�"���� �������"������%��&.���� �5� ��� "������� ���� " �1����� 1� ���K����������”, trudne nie tylko w znale-zieniu odp�������-� ���� �������� �2� �!.������!� �������" �1���!%�'���"������(�+�����&������ ���������5������ �����-����� ��� ��!+�� �� ������ +������+�������� ��� ��� ����5�"���� ����� "���(��.����!� 1������������ �����(�-� �� ���+�����" ������+��!(��"�������������?����������&����%��� ����� (�+��"������� ��1���1���������(� ���(�� ��1��� +�������� ��+��2 �����(����1��+ �����������������(�.������������������+������"��������(���.!+�� �� ������+�-������ ���+����+���"�����+����+������%

Opublikowana przez ks. S.�*� �����.+�� +��5�+�� "�%: �������� %����&������"������������ �����������/�#���'��� stano-wi cenn5� "����(&� ���������5,� � �2����"��!(5�5���&���"��������5����+!�(&���.����5�5��!��+�������������+����+ ������. �� to� �������������� �����"��������(��������-� 1�������� �� ��!+� "�+ ������%,������& �����(�+��5�+��– eseje (ss. 9-109)i wywiady (ss. 111-167) –��������5��1�� � ��+!����"!1��+�����������������9:E–C$$%� ������1 ����� ���" ����������� 2� .

Page 268: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

268 ���3>)�

������� ��(����� ������������!�" ������.�������komplement� ����!�!"�����(5�ych��&� ��"�����zi� �����������"����������"���?� ��� �"�����������-� 1��"�������.����-�1���+������������� ������+�� ����������������� +������ bioetycznych0H�,�-��G�FEB-��1� �(�-��!�����(�-��"��.+��"������������"�(&���� ��� ��%�*�� � �����(�w zawarta jest zatem �� ��� ������������� ��(1� ����(� �+�!������� " �1��.�����!��+�������������(������� ���?�� ��+��"�������� ��"�����4� ��� ���5��� ��&"������� �� �5�"���� ��� �� ���� ���5����%>� +����� �������� �������5� "���&1������������������� +������� 1������������ ��"�������� "�"!�� ����!+����%�,�����5���������� " �1���!� ��� "�����-� "�����+��� ������(-�" ����������!��� ����-��!��.���(�-� �1� �(�-� � ���"������(�-� ������� ������������(�� ���"���&"!�1�������������� 1������������������%� 3�����+��� ���.������"����������" �����������(� "���. ���� ��������?� (���� "�������� @��%� 9B:.9#D-���+�� ���H!�� �" ��������������5.��� ����� ��!������� ;�����+��� ZU�� � ������ ���������� ���� �+�!����(� ��1���� 1��.�������(%�3����5������������� /����������!��+����-���!2�������� ��!�!����!��+��(������ ���"����������" ������ �������. ��������!(�������� ���������� ��%��!.1��+��(�� ���"�� ����� �������� �� ��������(������(������ 4 ����� ��+� ��������<������ �!���� ������+������+����%

Kompetencja autorów prezentowa-nych w tej publikacji esejów gwarantujewiary����� /� ��(� ���?� w poszczegól-nych kwestiach � �����"������+�� ���� /� �!������(�����"���1�������������%�>�.����������� �� � !���(� ��& ��� ��������������5�+��"��������!�!"���������"��.(&����� ���� ���(� ��������?-� ��+��!(5�1� ����(� " �+������� ������������ ��� ����" �1�����%� ��� /� " ������������� �!� � ���(���������������!���������� �����+������+��������������� dobre���(� ������

+� ������(���+� ���� w zakresie bioetyki.� �1�� ������������ ���(��� �� ������������� 1!���/� "����� �5�"���� ��� ��� ��2� �����(���� �� ���"!1��+��(�%� )����+��+��5�+������+��(�"����������� ��������&���" ����&"���" ��+���������� �+������ �����1�� ���%�)&��+���+��!��+�������2� ��" ��+��!� �������5� �����+���� ��!��� tejpozycji. Powinna zatem spotka/���&�����.���� ���������� ��������+��� �� �������/�������������5�"�������� ������5���" �+.�����5� �� "� !�����!� ��&� � ��� �+�!��.�������������? bioetycznych.

)a>�I�>H;��8���

G���� ��������;��������+!

����������*� �����+-�A�"�����������������#������%����9� �� ��������������"����������#��������������C����6�������@���" ����3�!+����AD-�*�.���������� H ���������(�� *� ����.�+��(-�*� ������C$$E-���%�#AE%

����������� "�(&��� ���+�� �����-� ��� �.�!��� /�������� /����! ���!��+��(������.��5����������"����������"�����������. ��� �������+�� (�+�� 1��!� ���1�����%*� ���� ������ ���� ��&��� ����wny ���. �+�� � 1����� ���15� � ��� "����������� " ����������� ����� � �!��+��(� ��"�.���������� ��%�Zakres ��+� ������������.���� "��������.���itywnej wyznaczagranice ludzkiej odpowiedzial�� ��%� �g-zystencjalne i moralne� !+�� !�+�������������+�� "������(5��� �����(� ����(�� ��warto �������a� (�(� " �������!%� )�+��1�����1���-��������+�(������ �����"�����.���� ��"��������l�� ��-� (�+� ���� zasadni-czym jej� " ���������%� *� "���� ����(�!�" �������� �&� ��"����������o ��� �� ����-� �������+�" �����������+�����"�.��������������� �!��+���6� za jego do�� .

Page 269: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

CB:���3>)�

�� �����������"������������������(����(��������� ��%� >��"��� �� �� �� ���5�����!��+���������� ����"���1��������������.���� �������� ���+&� ��"����������� ��%*� jej ����� �����(� "� �"�+������ ������a!����/� �����!+�� !�+������� 1����.���-����1������(��& ���(����5�������" ��(.�����5 koncepcj5� �������+�� �� w kon-sekwencji " ������������� ������������form ��"����������� ��� ��� (���� �����%I�+���� (���-� ��� �������� +����"�(�� 1��!���1���������(5�!�"�������" �+��������realiza�(���� �� ���� ���������?��� ���(5.�����"������������ ���� �!��+����� �����%

*�����������"����������� �� ��� 1� .����(� ���(�� ��&� ��������� ������������K��� !�L��� ozumi������������+�-����" �.������ ��� " ������������� �� !������ �.���������� � �+�������� �!��+����� �����%�������(�� ��� �� ����������������+��� �+!�+�+�%� �%� *� �����+� !������� " ���������������� ���(�+��5�+�-�����(5�� (�(������.������!�0� A�"����������������#��� ���%�����. Jego badawcza precyzja oraz egzy-stencjalna i etyczna� � ������ /� �����. ��������� �� ��� ����5� �� �� /� � ��+!lturowo-humanistyczne znaczenie tejpublikacji. W podtytule autor " ����!(�4 ������.2� ������ ��+ ��� ������ ������-(�+�� �������� +����"�(�� 1�����+�� =����)�����-���"������������������+�.��� �.+�?�+����� 2�����2�-� ��5�5����� ������.������.����2������5� ���� " ����(&� 1����� ����������� �� ���5� ��1 �� �� �� �� ��������� �����"����������� ��%����5�+�+�%� �%�*� �����+�� ����� �� 2�����2�����..����������5�����&�������� ������"���1���������������" ����������(�" ����=%�)�.����� ���������"����������� ��� ��� � !�.����1�����+�%�� �1���������������!+������� +����+ ���� ����!� ������� ��"������.������������(��2�����2�����.���������(��.����-����������� ��nych postaci antropo-logiczno-e��������� ��!+�(�����!%� ��"���� �����4 ������.1���������"�+� !�

!+��!(������ ���+������������ ��� ���=%�)�.����-� ���� ���� "���������� ���� ���� ��!��.��/���o���5���������(�� /����������������!+�� !�+������� ����!� ��"����������� ����������+ �����1�oetyki.

Zagadn������� ���� �!�� � "� ��&�������� ��& ��� ���(� +��5�+�0� �� "�� ����(!+�����1����y+&�2!����������5�=%�)�����-��� !���(� ������������ ������������1��.���+������� filozofa. ��+��!+����� � ����!.�� !(�� +��"������ !(&���� " �������!� 1�.��?� ����� �����!����������+������� meto-dologicznej. Spójrzmy najpierw na"!1��+��(&���"� �"�+�����jej ������?���.�������������� i pew����� � !��� ����ich zrozumieniu. >�!�����-������ ���„�!1��+����� /”, +�� ����������+�!������ ��!�����������������1��!�� ������������ "!�+����( ���� ���+�� ��"����������� ����������-�(������ /��"���2���nie pojmowa-ny przez Jonasa – na gruncie ontologiiegzystencjalnej. Termin ten o���(���������"���1�+�������5 ���&�2� ����!1.�����(����(-� +�� �� �� ���� ����&� ������a����� 1��!� � ��� (���� �����������5����� ���� /%������ ������� �1���� ��� �!.1��+����� ������"o��1���1�����1��!�� ��.��������� ��!��� ��� "����� ������� (���(���� ��� "�����2�������(-� �� �� ������(+����+����(�����"�+��������!�����!���.������������� �� ��� �"�����������-� �(%� �.��+������� �z�����!��2� ����������(����!.�����(%�<�����������" ���-�+�� ���+������& na „studium analityczno-krytyczne”-1�� ������"!�+����( ������� ����" �1����!�����!%�,�+������" ������������������.�i��� �� ��� )������ na temat� ������� ����+� ��������� ����� „�!1��+����� ��”�� ����5����!� ���%� " �1���!� "�����2�.��������W�!1� ������(� ����5�� �!�����!��� �"�����������-� "������� ����5��5/������+� + �������-� ��� j���� " �"����(�(���� �������� ���(5��%�'� ������� ��&� 1�.����� ��� ���� �+�(�����!� �� ���� ����(�������� �����-� +�� 5� � �2���� �� �����

Page 270: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

270 ���3>)�

�� "�(&��!� (���� �� substan�(����(%*���������(� ��& ��� pierwszego �������!�������� �2� �!������� ������� / nowejinter" ����(�� ��(���(���� ����!1�����(����(��+����� ����� ��2� ���(�� oraz jej komu-nikacji (ss. 82-88).

������ "!�+�� ��( ���� ���(�!(�� ��.���� ���������� �� +���� !+�(i drugiegoi trzeciego roz�����!-������� Autor "���(.�!(�� +�����&� ��� �"��������5,� �� ����&".����������5%����� ���uje klasyczne prze-konanie-� ��� (���� /� �!1�����(����� ������� �!���-� ��(��"��(� �� ������ �� ���u �����owieka jako osoby ludzkiej (corpore etanima unus), jest warunkiem zbudowaniapo" ����(���� ����������(%�� �������&��.�����!�����!-������������%�1�&�!���� �"�.����������-����� !�����persona����!-����.��� "�(&���� ���1�� (�+�� "������!� �� " ���.����!� ���������� ���������-� (���� ��+���� !nkiem poprawnej koncepcji ��"�.���������� ��� 1���������(%� 3�� ���� tlepokazuje�"��������� ��i��������� ���)�.����-�����+�(5���������������1 �+!����. ����(� "� �"�ktywy personalistyczneji etycznej (ss. 128-134). Wskazuj��(����.��� ����������� ��� �+� y�������� �� !�!."����enia teorii odpowie������� ��������.��(��� 1�������� ��� � ����� �������� �gzy-stencjalno-personalistycznej.� I� �!�!(������������� ����� ��"�+��� ��� ��� ��"�.�������l�� ��-� �� ���� ���������� ��"�.�������l�� ���" ��"�+�����(%�Takim spo-sobem wprowadza na grunt bioetykinowy typ odpowiedzialno ��-�+�� ��" ��.+ �����(�(����������� ������������������(5!���� ����5� �����5� "���&"������� ���o-���+����1��������%�3���je jej charakterod"����������� ��� "� �����istycznej,otwartej na podstawowe zasady i� �" ��.�� ����� �����@��%�9-182).

Krytyczne stan����+�� ��1��� ��"�.��������� 1 �+��� �� ��� )������ �������" ������������ �� +���(����� ������������& ���� !���(%�3a konkretnych przypad-

kach i problemach bioetyki-� "�������������������(� ��������-� �!�� � "�+��!(��� �� /� �2��+�(�� 1���������(� )�����-�� " ��� ���� (ej praktyczne ograniczenia.Pozostaje� �������-�������� jeszcze bar-dziej krytycznie po� �+����/�" �"����(�1����������)�����-�w tym przede wszyst-kim ich konsekwencje dla bioety+������.+�(5��� �� braku� ��� ����(� "� �"�+������2!�������!���� �"�����������, a zw����.���� personalistycznego. Autor ogranicza��&������+���������(������(������������.�(����!(������!��a������?�1�����������!�)�����-�+���5���+�����przede wszystkimna 1 �+���� ������� zastosowania postu-lowanej przez Jonasa� ������� ��"����.������� ��%� )����+��� �� " ��(&��(� 2� ���" ���-�+�� �����������������������/����. �+�� ������ �2�����-��������������1��������� ���� ��������!(&���� " �1������1��.���������-� ����� ���+����+���������� ��.��(� ������������ ���� ����5�������%*� ���� ���!� stosuje metod&, której klu-czem jest odniesie�������(���� ���"�����.2�������( jako kategorii antropologiczneji personalistycznej, bez której nie ������(� ������ ������� /� zbudowania solidnejteorii ��"����������� ����������(%�*�����"���1� ��+ � ����� ������� ��+��� " �1����!��izmu i wskazany s"���1� (���� " ��.�����&������ ��� � !����� 1�����+�%� �����lejtmotyw �"�(�����5� ��" ��&%

3��������+�?�!���!����/-����prezen-towane w pracy� �������� ��� �+�� ��!(�������+��� " ����(�� �� +����+����(�� 1�.������-�������+��� ��� ��������"����. ������ �"�+� !�� + ���������� ���5�!����������������������" �1�����%�Publi-kacja ta ukazuje personalistyczne ukie-runkowa������ ������ (�(� �!�� �-� +�� ����� ����!�����5� �����&� �������� ���1��!��+�������(���������(������������(����(������� ��%���+���"��� ���������������+�"�������!(����/�"����������������� �(����1��!������������(�����"���������+�.

Page 271: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

C9���3>)�

���� �����(���� ������1���(�� ����� ���.�(���� ��"����������� �� ������� �!�4������;�����%���+��"� �"�+�����1�������"��������� ���� ���+�� "�" ������ !+���/�� ����������������2�����2�-����� ������."�������������!����!�+���/� ��&����+��.��"�(���� ������ ������� �!�� ��%�*��� ���� �� "����� !��������(5� " ��+������-� ��+��5�+��+�%��%�*� �����+�������������� �.�!(5�5� ���� �� ����5� "����(&��������.

��5-�������+����+�!���5�����d�5�"����������� �+���!� � ��! czytelników. Wypada����� ���/-� ��� (�(� �!�� � ���� ���+�� "��(5���� �������� " �1���� ��"����������� ����������-�����������"���1�������+�����."������������"�� �+��������!+����%

)a>�I�>H;��8���

G���� ��������;��������+!

Page 272: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

272

Page 273: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

C#

��������$"

��2(�/���&�(��(&

��������!����

�!7����)�����&�")"'�/������/3-)�-��:����3-&��C���6��������'�����'

����������

��!"#$�".����"���+�����:"'����"�-�3&��+�����/�!"���-�0�"?(� "#$��+"�".��;(&�"��/�3�+���/����;(&�"8

�*)�-(����"-7!�6��������'�����'

����$�������

G��!"���-�+"���(+������)��"#/����+"&���.2��� �����(���.9�����+"&���."��! �!"#/�H

P6��������'�����'��NEQ

�������"��$�

��3� "?�����-���$� �!"#$8�� +���&3��3�/%���-&���+��3-������� �!"#/�0���'����� ��'���(���6��������'�����'

��������������

��� �!"#/�� �� ���"� �!"#/�������0F"� �/��� �!"#/������/3-)�/��:����3-&��C���6��������'�����'

����������!��������

���*�-2��/���")�� �!"#/����?3/�2� �!?�;(-� ����!2'�:����3-&��C��

�"���������#������

�2/%��3(&���2��")������ ��"��3+�!�������+��3-������� �!"#/�0A���(!�������/3-)�-��:����3-&��C���6��������'�����'

������!���$%

")�� �!"#/��:"'����.)�<���'"���+�"/�(���2#��9/��������/3-)�/��6��������'�����'

�$������������

���3�����"�� �?3/��� �!"#/�������/3-)�/��6��������'�����'

��'()��)������*()+��,-�� �������������

��-(&

� ������ ��������:;����M1�=>><

�������������

Page 274: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

274

�������������������

>"��3/���&�")"'��� "��)�������2�"+��

�������"�#�����

K"(�+%�� �&���'����-�3&3-��-2)&2�3��(+7!/��(���

���#������������

�"��)�"#$�=����2)&�&�G��(&3�-&2H��/�3�����!"�(&�7�/��81�(+�������&"(2���")2/3���'"

������������������

A��������(+"!�/��;(&����+)2��)�(&3/��3 ��� &")����/3��3

�����������.����

1�������-"�<�7�!"��"."�����;� "��)�3/%

��������"���

B�*�!(�"�������"� � "��)�3/%�����(+7!/��(�����2�"+������(�/��'7!"�3 2��')9������� ������(-���."�/��

���$������ ����"�.���

�&��"��(-"�>"#/�"!��-�&")�/-��'"���-��(&��������-7��"(7.�&���(� ���+!/�

�$������������

A")�&3-��(+"!�/������?3/����"������

.���#����������

�&���.���;�����+")(-��&�")"'���(2 ������CC����-2

����������$��

����/�;(&�"����(+�-/��� "��)�3

"������"�����

��&�*��3/��"5�-(�")"'�/�����"#����/������+�9-��0A���'"'�/��3��3 ����+�9-����� "��)�"#/�

������������

"�2 ������'���/%2�(+"!�/���'"�����2/����2�>"#/�"!�

������!���$%

��!"#$�.)�<���'"����"#����/����2��2/%"�3 �#��9&�������(3����"(����(��+��(+�-&3����6��������'�����'�:����3-&��C��

!���$�������

A��("��)�(&3/����-"�/�+/��� �!"(�������

� ������ ��������:;����=1�=>>V

��� �����������������������������������

Page 275: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

;92

� ������ ��������:;����W1�=>>X

���������������������������� �����

�������!�����������

A�7.��"/��3��3(-2(����"-7!�:�������>�'��

���������������

�3(-2(����"-7!����'���"-&�3��)������2/������:�������>�'��

�$������������

��!"#$�=�"�+"�������)�"#$�=��"���/��)(&�"0�A�"*�&3/��3��3 �����/3-)�-��A��!�����:�������>�'��

�������"�#�����

��!"#$� �!?�;(-�����!2'�:�������>�'��

������!���$%

��!"#$� �!?�;(-����?3/�2�#�0�K"���3�:���&&3��"))����#���&)�:�������>�'���A��!����

������������

1��&"#$�/�3(&"#/��+���� �!?�;(-���� �������"#/�� �!?�;(-���

����������$��

�"��)�"#$��-&2� �!?�;(-��'"���#���&)����/3-)�-��:�������>�'��

�"���������#������

�"��)�"#$��-&2� �!?�;(-��'"����(+7!����!��������!2���&3-"�/�+/��

����������$���/��+"�������)����"���/��)(&�"���#���&)��:�������>�'��

���#����������

����/-"���-"�����:"?30�1�/�&������(&���"/���/9�"+2.)�-"�������/3-)�-��A��!�����:�������>�'��

������"���

��)�-������%"*�������������-���:�������>�'��

����������

��2?3/����������������+�"-���/��0���������(��3�=��"�����'�"?����

W

�������������"���

���")"'���G'�����H���+!3��/�����������'�"?����

��������"���

��(&3&2/���G �&-����(&9+/���H���'"��"#$�/�!"���-�

��!����!��������

(+�-&3�%�(&"�3/�������"��"�2�&�")"'���+"-2&3�"-��(2�+�&�3(&3/���'"P�"�#�0��3+�����Q

��!����$�����������

>����# ���/�����".���&���"�3� 20���)��3���&�"+")"'�/��"5(+"!�/���

Page 276: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

276

�������!�����������

����/3��"#$���-"�+"(&2)�&��(+7!/��(����&�")"'��� �!?�;(&��

����������!��������

�(&"&�� �!"#/��������+"(&�/�

�������������������

��-�� ��&�)���+"�(&��3��"����3���-"� >"#/�"!���" "��'"0�A��3/�3��-� �&"�")"'�/��3

�������%��������

�/�/��"#$� �!?�;(-��=�/�3�&3)-"�2 "��� �9��3�+��&���� �8

��������"��

1����"#$���-"�*2��� ��&� �!?�;(&��0��.�"���&���!"#/��������"�����)�"#/�� �!?�;(&���".�/�+"(& "�����(&3/���'"�-2)&2�+!3��"#/�

�������#"����

������/%�/��"#$�/�3�-" +)� ��&���"#$8��")"'�/������&��+��&�/�����)�/���/%��3� �&7��������/&����� �!?�;(&��

�0������0��"

��3�".�"�� 3�-�&")�/-����2-9�"� "��)�"#/�� �!?�;(-���8 �*)�-(��������-&2�)�"#/���+���(!�������/3-)�-��G�2 �����,�&��H

��/�&������(&���"/���/9�����"'!"(�����

����������

1"-7!��3(-2(������&� �&���+!"�������� ���>�'�

������"���

?��>�'� ����������������'�"?������(+7!/��(�����"����3

���������� ����������

���������+��(+�-&3����G�"��'"�+"����-2� "��)��'"H

��������������

"�������".�/������'�����

�������"��$�

>�&�'"����+!/��-2)&2�"����P'�����Q�����&�"+")"'���*� ���(&3/����

�������������������

"���1��)-��"�����8�B��3(�+�"'�� 2�".�"�3��"����3���A")(/�

W�������������"���

�"��)�"#$�/%���#/���;(-�����)���/���G+������2/%�H

��!����������!�����

13-"��3(&�����:�.)�����&�")"'��� "��)���

��������������

�&��"#$�=�&����3�/�3�����@8��+��3��7/�����)2���" �(&��(�3 ��!�#/���'"� ���(/����(+"!�/��;(&���

��!����$�����������

>����# ���/�����".���&���"�3� 20���)��3����&")"'�/���

��������"��������

G'�"(&3/3� ��3������ ��)���(+7!/��(�����2�"+3H0��/���� "��)�����"�2 ����2���)�'��� "�"&��(&3/��3/%0�>"�*����/�����2-"���(�-/���&�")"'��� "��)���

�>�1�1��(������U� ����NOOT��"-2

��!����$�����������

��")"'��� "��)���������2.�)(-� �F�(&���)2��2-�

� ������ ��������:;����Y1�=>>X

�������� ������!"��������������#

Page 277: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

;99

��#��������!��1�������

A"�"!�����-".��&���#���&)����2-��(+"!�/�����>"#/�"!��"&���������������

:3/���-".��&����-"��������0���-�/���2/������K����A��!�����"�X'���2(�2�-".��&3Y����������$��

>".��&���� 9?/�3����=�%2 ��2 ���(����+�!��0� �*)�-(������-�������(&2�+"(&")(-��'"�A�+��?��K����A��!�����G�2)����(���'��&�&� H

�"&������������

G"���(&� �(/2)2(����Z2��*� ���H0�A��3/�3��-��"�/%���#/���;(-������&�"+")"'��#����" ����7?��/3�+!/�

�������"��$�

�"��)�3��3 ����-" +)� ��&���"#/��+!/����(+"&-���2�-".��&3��� 9?/�3��3����������"�.���

���3���-".��&��(")�����=� ���")"'�/�����"+�!��������(/%"������&���3/���&�")"'�/�����������"���2������"���

A"�"���������/�3��(&�� ��'���)���/���-".��&���?3/�2�(+"!�/��3 ���������$�$�

>".��&��+�����#)2.� ��������������#0��+"!�/��3��3 ���������/��;(&���"�����&����

>".��&3�?3��/����+"���3�-9�=�+" �9��3�(�"."������"."�������� ���"�������3����

>".��&����+���(&9+(&�"�=��3(�/��'7)��������3.���3/%�+�".)� 7�����! �����"�����

1�)/��/3�*� ���� �-"�*�"�&�/�����/%���#/���;(&�� ��������"�������

���'"� 9?/�3<���"/��-2���"��-".��&8��#���������$����

")��?"�3��� �&-�����������0�$

��/"(&�"������/-"��� �!"#$� �!?�;(-�����(+�-/���&�")"'�/��3 �%�(&"�3/��3 ���.�"�&3/��3

��������� �������

A����"5 "��)����(+�-&3��2'���-��+����&�)������+��� +)��&�/3��������������$��

�.)�/���(� "&�"#/������(+7!/��(�3 �#���/���0���������.���

�2/������&�")"'��� "��)������A")(/����C�C����-2����������������

:�)��(�&�")"'��� "��)������A")(/�

W

�"�����������

>"�'��(�>".��&�G>".��&���� 9?/�3����=�[%2 ��2 @���(����+�!��H�=+���(!����� &�")"'�/��"5 "��)��

�������������

�3 +"��2 �G��(&"������+��3(�!"#$�.�"�&3-�H

� ������ ��������:;����Z1�=>>?

$� ���%�&�������'�

Page 278: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6

�X���"@F�@�D>O�A@A4>�@A@�C�OXADX4CX�A@��@D@A�@��G@4A1�BDC�@GX�01>�>.�FCA1.>�X@3

������������������ ���

����������!���

XA��1?4B010� �3�@D@3@�3�F"�1��FC@� B D C � @ G � 0 1 > � > . � F C A B

?1D@"F�@��BD@�A�F0�7�'�����>CA@P-�X����1Q>�@�;6�

�'%���5� &+K����)s�%��)���&��6K�R� I7�J�S2�'T9'�U

+&&�566���&+K����$���

�?>�1"0�.?@O�FCAB�41?��5��@�1G��V"

>�?@F>�@A�1�?1D@"FB�A15�D>?>0@�D?C1��1F"@

0GX3@FC1A�@�A@� �WCB"�@A.�1�4"�5�3@G.>?C@0@���1?0�1�4"@

D?X"5�C@"G@D�.?@O�FCAB�X@3-�7�'9�;��>CA@P-�X��U���1A�@�4"�1.>��

">3�010��BD@�A�FCB

�@�1G��>?0"�1��FC-� �@F1"�U@D?BE-� O1��"4��1A>?0-@D@3��?CB�1F"�-�@D@3�4�">?@�@A�4C�10�X��?C1�>DA�FCVFB

Page 279: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6
Page 280: Teologia i moral t. 6 - PDF.pm6