o impacto da romanización en galicia

7/23/2019 O Impacto Da Romanizacin en Galicia

1/14

::-i:

::

li'

:

,:{,:

ACTAS

DO

I'

CONGRESO

GALEGO

SOBRE

A

CULTURA

CELTA

Ferrol,

agosto

lggl

CONCELLO

DE

FERROL

ttttt

':

.'.'


2/14

s

's

d

9

'e

D

o

U

e

n

-o

le

sEu

ro

d

-

E

u

e

a

ns

s

E

'

'd

O

y

nn

n

squ

uu

n

u

-

uoq

e

-

o

E

u

'S3

EU

U

a

uueo

e

Ip

E

s

u

-

u

u

3n

uo

-

'o

D

'

s

suuu

eE

'D

c

'ca

'

E

's

E

E

's

e

s

sdu

u

q

u

A

-

e

B

u

ua

s

a

-

u

u

uE

'u

E

u

EE

v

o

u

En

u

'e

E

I

o

p

E

o


3/14

9z

'Zd

S

'SD

a

s

-

e

n

L

S

e

'

Ld

y

A

la

Qo

'e

n

y

,

'gd

P

-

D

e

g

u

IA

o

y

-

le1

u

od

ooe

-

u

n

]p

e

e

V

'

'oA

oe

d

g

IO

o

-

I

J

E

ou

I

u

y

e

n

eg

d

eo

s

u

s

s

o

o

u

n

up

aren

e

-

E

v

a

u

o

EE

u

ue

I

E

-

su

-

IE

le

a

a

-e

p

?n

u

e

o

EuEp

-

eu

o

'ee

-

u

n

F

-

euau

E

sn

-o

n

u

e

g

eE

Vs

3

-

EEn

e

'su

E

e

o

Ep

u

-n

u

uqn

e

uuu

-

uu

u

o

'n

-

o

su

u

ue?e

-

B

uB

-

vE

u

-

n

Ie

O

s

E

-u

uE

sEu

uusu

s

E?s

T

c


4/14

r

'd

?

'

s

f

u

D

U

'o

'ea

n

I

3

r

sP

e

B

n

su

o

un?

'

'p

ou

E

^s

J1

-

o

E

-

's

uo

o

e

-e

p

a

e

a

's

e

eu

od

s

-A

e

a

a

IE

p

o

D

uuE

oa

ueu

-

e

e

p

-

Eu

uo

6

-

/

o

-

B

u

o

-

n

n

J

'

e

o

a

en

8E

-

s

e

e

o

s

-

u

O

gu

-

-

au

o

n

u

-

e

9

-

p

o

p

p

u

's

s

u

u

n

e

Eu

u

oB

-

eo

o

IBn

e

n

ad

o

n

au

a

n

s

J

o

E

-

u

le

d

'eEuu

s

u

p

-

on

n

ua

a

-

d

o

sq

vN


5/14

8

'O

t

O

sad

WA

,

-n

e

a

an

n

Fn

duo

z

td

p

uO

u

u

?

1

J

r

's

9

n

Du

-

o

e

ou

0

-

eu

o

e

o

-

uo

e

q

og

o

o

u

le

-

c

o

e

'o

eo

's

E

Eq

u

uo

odsn

O

oo

eg

E

-

ne

ouu

9

oe

ou

aos

E

a

E

E

Ee

o

-

a

-

ESdu

E

u

uu

o

a

n

u

IE

ev

s

-u

uu

g

O

'su

a

u

-

z

o

u

nu

d

-u

onu

s

-

I

I

d

e

u

u

ee

ueuu

o

eo

sa

Eod

a

o

e

su

u

u

sa

'

ue

En

Ep

o

d

-Eo

u

ao

a

osp

E

ne

IP

o

0

/

-p

o

sn

u

u

E

a

eue

c


6/14

6

s

Z

d1

c

's

l

s

s

a

o

u

'se

r

u

e

u

ro

-

o

o

O

o

O

au

au

r

g

eu

-

a

0

au

-E

1

e

E

-

o

O

s

su

O

sF

d

s

s

e

E

u

-

e

EV

e

E

ee

ur

qr

'

'

u

o

e

Eu

-

'Jv

ua

a

auq

O

g

A

o

uo

?

D1

u

o

o

o

u

D

o

B

a

g

o

s

7

o

-

u

o

uu

-

E

O

sa

-

r

O

u

-

eu

Ba

g

e

ap

e

ou

ouu

g

E

6

'

t

oD

-

s

s

z

a

?

a

u

-

s

-

o

s

-

O

u

s

1

uu

P

s

DL

ou

os

o

a

s

r

u

[uV

o&

-

S

u

E

En

o

-p

g

au

v

e

v

N

o


7/14

o

'

sg

su

u

uup

u

e

{

r

.

/

Z

a

SA

q

's

s

S

C

o

.

1

)C

o

-

u

Eu

v

E

p

B

u

t

-guqa

e

s

e

-

e

n

B

u

euu

e

u

o

"

v

'q

-u

u

'u

uE

u

-

s

u

IE

-

1

E

E

IE

-

I

p

n

-

o

o

Eu

-

se

uu

au

oe

od

-

oa

ue

e

V

s

uu

s

S

n

's

a

au

s

u

auu

u

su

'

r

u

u

s

I

n

o

-

T

po

-

a

nau

'e

e

q

p

-

u

u

V

s

e

le

E

D

I

-

uud

V

s

u

-

e

s

e

-

u

s

s

-

u

eu

p

q

snu

V

s

uuu

-

uod

ue

aq

u

O


8/14

t

'6

d

d

e

'Q

[

D

,

e

u

W

'8d

'

q

'>

'

1

Dp

-

DH

o

1

a

'U

6t

Q

u

[

n

e

o

-

q

'e

e

u

-

u

o

uo

6

'

d

d

'0

s

-

n$

e

g

'e

e

s

-

SD

B

I

nu

u

u

E

sA

u

u3

.B

IN

A

-

r

o

u

-

udm

eu

v

o

E

-

Eo

n

E

v

-

uB

u

e

so

ad

n

Eo

-

a

E

uEu

u

'1o

a

Eo

'

so

,

e

E

-

u

-

ea

E

a

e

a

-

o

u

o

e

o

EE

-

u

S

U

-e

s

e

-

o

E

g

g

'o

aua

r

g

e1

r

so

oo

IE

u

g

-

'a

u

uEB

a

E

E

-

6

u

e

-e

uu

sB

E

Eo

E

p

e

e

le

u

-

I

U

ae

I

IE

e

9

E

a

u

e

v

N

_


9/14


10/14

8.

O

IMPACTO

DA

ROI.4ANIZACION

EN

GALICIA

como

o

sector

principalmente

romanizado

na

Gallaecia

durante

os

primeiros

scul.os

da dominacin.

Despois

de

que

caracalla

en2r2

d.c.

concedese

a cidadana

romana

a

tdo-

1os

homes

libres

do Imperio,

a

cidadana

deixar

de ser

nas

provincias

unha

lJi.arca

de status

social.

Despois

daxeneruItzacin

desta

condicin

xurdica,

os

galaicos

deixarn

certamente

de seren

considerado

s

peregrini,,non-romanos,,

(coas

connotacins

de

barbarie que

esta

cualificacin tia na

poca),

pero

a

matora

deles

podan

agora

inclurse

na

categora

da rusticitas,

a condicin

do

campesio

analfabeto

e atrasado

que

se

define por

oposicin

civilitas

das

cla-

ses

altas e

cultas

das cidades

imperiais2a.

Coidamos

clue

a

partir

do

enfrontamento

entre

estas

das

categoras

ideo-

lxicas

e sociais,

comenzara

a

bosquexarse

historicamente

en

Galicia

a cha-

mada

cultura

popular 2s.

Dende

o momento

en

que

aristocracia

indxena

se

asimila

romanidade,

seprase

culturalmente

do resto

da

poboacin

plebea

campesia

dando lugar

aparicin

dun

enfrontamento

entre

das

culturas

di-

ferenciadas:

a masa

da

poboacin

rural que

segue

conservando

as sas

vellas

cte]nzas

e

modos

de vida

tradicionais

r

pasa

a constiturse

nunha

cultura

subal-

terna ou

subordinada con respecto

a

outra

considerada

de

rango

superior,

a

cultura

dominante,

fundamentalmente

urbana,

Ietrada,

e

tamn

estranxeira.

Esta

situacin

de oposicin

entre

unha

cultura

urbana

e unha

cultura

rural,

como se

sabe, segue

vixente

en

Galicia

na

actualidade,

anda

que

a

cultura

tradicional

tenda

a desaparecer

progresivamente

en beneficio

da

cultura

do-

minante.

Sostemos

que

precisamente

enrazn

desta

escisin

cultural

entre

os anti-

gos

grupos

sociais

prerromanos,

os

rsticos

galaicos

a

penas

chegaran

a

ex-

perimentar

mis

que

unha

tpeda

asimilacin

dalgns

dos

costumes

romanos.

un uso romano tan

estendido

en

Gallaecia

como

o

epigrfico,

non

demos-

tra

en

absoluto

que

a

os seus

usuarios

estivesen

latinizados

nin

moito

menos

alfabetizados/

e

posto

que

nada

sabemos

dos

costumes

funerarios

nin rituais

nativos

con

anterioridade dominacin,

tampouco

podemos

saber

que

nivel

de ruptura

supora

a incorporacin

de aras

e

lpidas

escritas

con

respecto

s

prcticas

indxenas.

En

canto

s cambios

na

antroponimia,

certo

que

se

produciu

unha

lati-

ntzacin progresiva

dos

nomes

e das

frmulas

onomsticas,

pero

a

un

ritmo

extraordinariamente

vagaroso

en

comparanza

cofl outros

sectores

da

pennsu-

la, de

maneira

que

non

se

poder

faiar

dunha

tendencia

significativ

a latini-

zacin

en

Gallaeci

con

anterioridade

fin

do

sculo

II

ou o

III d.c.,

dndose

2a

Sobre

estas das

categoras,

ver M.

Vigil

e A.

Barbero:

Sobre los

ogenes

sociales

de la

Re-

conquista.

Barcelona,

D7a

1p.25).

2s

f.c.

Bermejo

Barera:

o

pobo

nunca

tivo arazn ,1

coloquio

de

Antropoloxa

de

calicia.

Sada, 1984

(pp.

12-3).

223


11/14

ROSA

BRAAS ABAD

comunmente,

por

outr

parte/

entre

individuos

promocionados

trato

cumpri-

mento de

determinados servicios

gobernamentais

ou

militares26.

O celebrado esplendor

do castrexo

do

perodo

romano/

por

outra banda,

pa-

rcenos terse valorado con extrema

parcialidade.

Como en toda situacin de

contacto entre

culturas diferentes/ non cabe dbida de

que

a

influencia roma-

na

se

deixarfa sentir

con

maior

ou menor forza no

mundo indixena,

pero

isto

non

razn

para desatender

a

consideracin doutros posibles factores

no

de-

senvolvemento

da

vida dos

castrexos.

Como

tales

poderan

estimarse,

por

exemplo,

a

propia

dinmica

das

comunidades cara

solucins

novidosas

con

respecto

s

tradicionais, e

para

o cal o

influxo

romanizador

a

penas

supoera

cluizais

mis

que

un eficaz estmulo

exterior.

Por

outra banda,

tampouco non deixa

de sorprender

a valoracin

comun-

mente

admitida dos

numerosos obxectos

da cultura material

castrexa de ori-

xe romana

como

un sntoma

de

profunda

rornanizacin,

sen

nunca

rnencio-

narse o

proceso

de reinterpretacin cultural

que

sempre acompaa

intro-

duccin de elementos alleos na

propia

sociedade.

Os obxectos

importados,

coidamos,

non levan

implcitos

na

sa

forma

nin

unha funcin

nin

un signi-

ficado inequvocos,

que

o

mesmo

que

dicir

que

non

ten por

que haber

unha

nica interpretacin transcultural,

necesariamente

invariable,

para

un mes-

mo

obxecto

entre

distintas sociedades.

Coidamos/

por

iso,

que

o concepto

de

cultura

material debera atinxir non s o conxunto dos materiais

arqueol-

xicos rexistrados

nun

determinado xacemento

ou

grupo

de xacementos/

se-

nn tamn

os

posibles

significados

que

eses obxectos

obteran no ambiente

cultural

do

que

formaban

ou

pasaran

a

fornar

parte.

Dito noutros

termos/

se

se adopta

un material

forneo

e

se readaptan

a sa

funcin

e

significado/ non

se

pode

falar

en

rigor

dunha

influencia

cultural, senn s

dun obxecto de

co-

mercio

ou intercambio.

A

introduccin

entre os montaeses hispnicos

do vio,

producto

indubi-

dablemente romano de orixe,

pode

servir

como exemplo do

que

estamos

dicin-

do.

Parece

comprobado que

o

vio

non

posua en

absoluto

o

mesmo valor

para

os

romanos

epara os

montaeses hispanos:

mentres

que

os

primeiros

o

beban

mesturado

con

auga/

os

pobos

clticos,

coma os brbaros

en xeral, tendan

a

bebelo

en estado

putozT

e

mentres

que

os

romanos

o consuman no

bancluete

-unha

reunin exclusivamente de amigos-,

os

montaeses repartano

en fes-

tas entre

parentes2s.

Sen

entrarmos

a

valorar neste momento

a

funcin e signi-

ficado

que

o

vio e as

formas

de consumicin

puideran

ter

en ambas as

das

sociedades2e,

o

que

queremos

mostrar

que,

en calquera

caso/ non

coincidan

26

Le

Roux

e

Tranoy, art. cit.,

p.

216.

27

Ateneo,

D

eipnosophistae,

IY

152c.

28

Estrabn

III

3,7.

2e

Vxase

|.C.

Bermeio

en

La

geopoiitique

de f

ivresse . Dialogues

d'Histoire

Ancienne

13,

224


12/14

8. O IMPACTO

DA

ROMANIZACIN

EN

GALICIA

en absoluto.

Logo,

como

material

importado,

o

vio

non

significativo

entre

os

galaicos,

xa non dunha

aculturacin ,

senn

dunha

mera

j.nfluencia

por

pafte

romana.

Retomando

o

fo

dos

prqcesos

de

romaniz

acn, referiremos

brevemente

como

se

orientou

a

dominacin

romana

no

plano

relixioso.

Sbese

que

a conservacin

das crenzas

nativas

en materia

relixiosa

foi un

fenmeno xenenltzado

que

afectou aprctcamente tdolos

pobos sometidos,

e

que

tal {enmeno

non

podera

desligarse

da tolerancia que

neste

sentido

ca-

racterizo

poltica

do Imperio

romano pagn.

Esa

tolerancia

correspondase

co

carcter

non

proselitista

da

propia

relixin

romana,

que

non

requira

a con-

versin,

senn

unicamente

a calidade

de cidadn

pata

a

participacin

activa

nos

cultos

da

cidade3o.

Non

menos

certo,

por

outra

partet

que

os romanos

sentan piadoso

res-

pecto

polas

divindades

estranxeiras.

O

xeito

de

non entraren

en

conflicto

os

deuses de

uns e outros,

era

a

reduccin

dos

estranxeiros

a deuses

conquista-

dos, e

por

tanto

a

divindades

de rango inferior.

Como

consecuencia

desta cali-

dade,

unha divindade

estranxeira

difcil

que

fose

venerada

en

Roma

por parte

dun cidadn

romano31,

posto

que

xeralmente non

se

lle

recoece

mis

domi-

nio

que

o territorio do

que

a

divindade

orixinaria,

onde

permanece

baixo

a

curatio sacroum

dos

maxistrados

respectivos

das

sas comunidades.

Xpiter

ptimo Mximo

converteuse

en

deus

supremo

do

mundo

enteiro

en tanto

que

deus

conquistador

e

victorioso

sobre tdolos

pobos

do

orbe,

e

por

iso

deba

ser recoecido

como o

deus supremo

por

parte

de tdolos

habitantes

do

Impe-

no.

Pero

a

parte

do culto

Emperador/

non

se

sabe de

ningn

outro

culto

ro-

mano

que

fose

imposto

obrigatoriamente/

e isto,

como

sabido, por

razns

mis polticas

que propiamente

relixiosas32.

Na Gallaecia

en

particular,

a

epgrafa

rexistra

unha importante

actividade

relixiosa

relacionada

cos cultos

indxenas

durante

todo

o scu1o

II

e

anda

du-

rante

o III

d.c.33, constatndose

a

convivencia

das das

relixins

no

marco

dos

cultos

pblicos,

dentro da

cal

conviven mesturadas divindades romanas

e

1988

(p.

115-45).

Sobre o

signi{icado

social

e

cultural

do

vio

e das sas

formas

de

consumo

espe-

cialmente

entre

os celtas

gaios,

ver

M.

Bats:

Les

Gaulois

table: hiratisme

ethirarchie,,.

M-

langes

Piete

Lvque

7.

Anthropologie

et Societ,

1993

(pp.

15 20).

30

Cf.

f.

San Bernardino:

La

construccirdelaAnticjyitas

omana:

culto

estatal

ysus

cul-

tos

cvicos ,

Kolaios 4-1,

1995

lpp.

387-399), p.

39O.

3r

Excepcin

feita dos deuses

directamente

asimilados

pola

relixin

oficial,

ou

os atrados

me-

diante

o

ritual

arcaico

da

evocatio,

que

por

este procemento pasaban

a formar parte

do panten

romano

e reciban

culto na

cidade.

Para

que

se dese

esta

circunstancia

era

preciso,

non obstante,

que

eses

deuses

fosen nalgunha

medida

asimilables

cos

propios.

Cf.

G.

DumziL: La

religion ro-

maine archalque.

Paris, 1966

lpp.412

ss.).

32

Cf. S. Bernardino,

art. cit./

passim.

33

Cf. Lambrino,

art. cit.

225


13/14

ROSA BRAAS

ABAD

indxenas3a.

En

fin,

a

proliferacin

de monumentos

votivos

ofrecidos

por

de-

votos indxenas

particulares

s

sas divindades

ancestrais

longo

de

todos

estes

sculos, merecera

unha

reflexin

a

parte

e mis

profunda

acerca

do

seu

significado35.

Durante

o

Baixo Imperio,

como dixemos,

anda

se

segaren

a

habitar

moitos

castros/ convivindo

cos asentamentos rurais

trpo villa

e

tamn,

posiblemente,

con

aldeas abertas.

A

estas

alturas

boa

parte

da

poboacin xa

se

considerara

plenamente

romana/

pero

mesmo

tempo

comezaran

a

despuntar

os trazos

distintivos

da

cultura

popular

galaca.

Se

os seus

membros

eran de feito

ro-

manos/ mis

axia seran

cualificados

de

rsticos ,

como

deixaron

en

claro

os bispos

cristins atacaren

as

prcticas

aindapags

e

salvaxes

dos

campesi-

os,

unha significativa

parte

da

poboacin36.

Coa

introduccin

do cristianismo

eomeza a verdadeira

aculturacin

dos

ha-

bitantes

de

Galicia3T.

sera

a

nova

doutrina,

coa

sa

nova

liturxia

e sobre

todo

coa imposicin

da

sa

propia

lingua

sagrada,

a

que

tera

provocado

a ruptura

radical

con todo

o

universo mental anterior, posto

que para

unha

relixin

arcaica como

a cltica

galaica,

ou

a

popular

romana/

o

contacto

coa

realidade

deba expresarse

necesariamente na

lingua

dos seus

propios

deuses.

O pobo

in-

dxena

perder

as

definitivamente os seus mis importantes

referentes

cultu-

rais

para

pasat

a confundirse/ no seo

do

Imperio

romano

ctistin,

co

resto

do

mundo

evanxelizado.

Se

M. Bendela

acerta

afirmar

qve

canto

ocorreu

en Hispania

a

partfu

da

conquista

s se

entende

axeitadamente

tendo

en

canta as

claves da

vida ur-

bana38,

teremos

que

conclur

que,

dada

a

escaseza

de

ncleos

urbanos

na

Gali-

cia

romana

e a

consecuente debilidade

do seu

influxo

sobre

os seus

contornos,

o

que

aqu

aconteceu

trala

conquista

responde

perfectamente

visin

tradicio-

nal da

Gallaecia

como

unha

rexin

debilmente

romanzada3e.

Fronte

mino-

3a

Como

o caso

de

dous cltco

Vagodonnaego

testemuado nunha

ara

de

Asturica

ofrecida

polos

maxistrados

da

cidade, cf.

F. Marco:

Integracin,

interpretatio,

y

resistencia

religiosa

en

el

occidentedellmperio ,

LaromanizacindeOccidente(pp.217-38),pp.2I7-20.

3s

Dado

que

as

relixins

tnicas, como

a

cltica da Gallaecia

{a

diferencia

das relixns

uni-

versalistas ou

de

Libro )

non se

comprenden

fra do

contexto

cultural no

que

xorden,

e

polo

xe-

ral non

distinguen

dimensins

sagradas

e

profanas

dentro

dos

seus

sistemas

de

valores

e

crezasl

habera

que

preguntarse

sobre as

consecuencias

dunha

pervivenca

prolongada

dunha relixin

deste

tipo

cando

a vida social

e

poltica

que

ten como

obxecto

afirmar e

xustificar

desaparece

bai-

xo

a imposicin

de

estructuras sociais

e

polticas

alleas.

36

Cf.

P

LpezBarja:

Religiones

romanas

y

orientales en

e1 noroeste

peninsular .

Separata de

Las

religiones

en

la historia de

Galicia.

Antigedad,

1996

lpp.

ZBS-49J,

pp.245-7.

37

A cristianizacin

do

Imperio

representa/

segundo

Hopkins,

a culminacin

da Romaniza-

cin

lart.

ctt.,

p.

43)

da mesma

opinin

S. Bernardino/

art.

cit./

p.

998.

38

Art.

cit., p.

118.

3e

Da

mesma

opinin X.A.

Fernndez

Canosa:

A

Calicia

romana , en W.AA.:

Nova

Histo-

ria

de

Galicia.

Universidade

de

Santiago,

1996

lpp.

111-a8),

p.

114.

226


14/14

8.

O

IMPACTO

DA

ROMANIZACIN EN

GALICIA

ra asimiiada

que

viva

conforme

modelo

de

vida

romano/

urbano

elatiniza-

do,

a

maiora

da

poboacin

seguira ancorado

nos seus

antigos modos

de

vida e

costumes,

practicamente

allea

que

dende os centros de

poder

se estimaba

ro-

mano e

civilizado.

A romanizaan,

en

palabras

de Hopkins, xurdiu como

r7n

sistema

de explotacin

e exaccin,

e

como tal

perpetuouse,

ata

que

o

mximo

do

nivel

de homoxenezacin

cultural

por

asimilacin

romano

se

producise,

paradoxalmente, por

medio

dun

instrumento

de

dominacin completamente

alleo

propia

Roma:

o cristianismo.

227

o impacto da romanización en galicia

Documents