kidev 49 wigni, romelic unda

waikiTxo, sanam cocxali xar

wigni 31

gamomcemloba palitra LTbilisi, 2014

UDC (uak) 821.112.2-31+821.112.2.03=353.1 h-864

`kidev 49 wigni, romelic unda waikiTxo, sanam cocxali xar~`gamomcemloba palitra L~-ma mkiTxvels ukve SesTavaza mso-

flios araerT qveyanaSi popularuli proeqti _ `50 wigni, romelic unda waikiTxo, sanam cocxali xar~. proeqtSi Sevida mkiTxvelis arCeuli 50 saukeTeso wigni msoflio da qarTuli literaturis saganZuridan. proeqti warmoudgenlad warmate-buli aRmoCnda, yoveli axali wignis gamosvlas mouTmenlad moelodnen...

`50 wignis~ Semdeg `gamomcemloba palitra L~-ma yvela drois wignTa wigni _ ̀ biblia~ gamosca, magram amiT proeqti ar dasru-lebula. mravalaTasiani mkiTxvelis TxovniT msoflio da qarTu-li literaturis saganZuridan kidev 49 wigni SeirCa. sabolood, am biblioTekis sruli kompleqti 100 wignisgan Sedgeba da moi-cavs seriebs: `50 wigni, romelic unda waikiTxo, sanam cocxali xar~; `biblia _ mTavari wigni, romelic unda waikiTxo, sanam cocxali xar~ da `kidev 49 wigni, romelic unda waikiTxo, sanam cocxali xar~.

es wignic msoflio literaturis am unikalur biblioTekas ekuTvnis.

Cover Image © File licensed by depositphotos.com/friday

© gamomcemloba palitra L, 2014yvela saavtoro ufleba daculia.

ISSN 2298-0849ISBN 978-9941-21-586-5

e. T. a. hof ma ni

ka ta mu ris

cxov re bi se u li

fi lo so fia

ger ma nu li dan Tar g m na

na na go go laS vil ma

ucnaurad niWieri wigni

dabejiTebiT SeiZleba iTqvas, rom bulgakovis „ostati da mar-garitas“ Seqmnamde (romlis personaJi, kata-behemoTi, mTelma msofliom „gaicno da Seiyvara“) msoflio literaturis yvelaze saxelganTqmuli kata swored hofmanis kata muri brZandeboda!

ho, kidev iqneb saxelganTqmuli „Ceqmebiani kata“ Sescileboda popularobaSi, magram mas ar „ewyineba“, piriqiT, iamayebda kidec, radgan rogorc romanidan irkveva, kata muri swored am saxelova-ni „istoriuli personaJis“ pirdapiri STamomavali yofila...

imedia, mkiTxveli mapatiebs am uCveulo, xumrobanarev Sesavals, magram, vfiqrob, im ucnauri da marTlac brwyinvale nawarmoebis winasityvaoba, romlis wakiTxvac geliT, swored ase SeiZleboda dagvewyo.

„kata muris cxovrebiseuli filosofia“ ernst Teodor ama-deus hofmanis romania, romelmac, SesaZloa, garkveuli disonansi Seitanos Cven mier „49 wignis“ proeqtiT SemoTavazebul nawarmoeb-Ta Soris da iqneb mkiTxvelsac eucnauros, magram am moulod-nelobas pirvelive gverdebidan aucileblad udides siamovnebad aqcevs WeSmarit literaturasTan ziareba.

am wignSi yvelaferi uCveulo da sainteresoa: mTavari persona-Jic, siuJetic, TviT ambis gadmocemis formac – yvelaferSi igrZ-noba avtoris maxvili goneba, Rrma azri da mwerluri ostatoba.

ambis gadmocemis formaze vTqviT da Tavad gansajeT, rogori originaluri mignebaa: romani iwyeba gamogonili gamomcemlis mier moTxrobili axsna-ganmartebiT, rom es aris swavluli kata muris aRsareba, romelic avtoric aris da wignis gmiric. magram gamomcemlebs Secdoma mogvividao: Turme avtors (katas), rodesac werda, Tavisi patronis biblioTekaSi pirvelive xelSi moxvedri-li wigni dauglejia da misi furclebi sakuTari xelnawerisTvis melnis saSrobebad Caufenia gverdebs Soris. Cemi asoTamwyobebi ki ver mimxvdaran da is sruliad ucxo teqstic wignSi SeutaniaT.

amitom aris, rom kata muris filosofiuri naazrevi moulod-nelad wydeba xolme sruliad ucxo teqstebiTo.

es „ucxo teqsti“ ki erTi patara germanuli samTavros kapel-maisterisa da imavdroulad, „genialuri kompozitoris“, iohanes kraisleris biografia aRmoCnda.

iohanes kraisleri, cxadia, gamogonili personaJia, magram niSandoblivia, rom mravalmxrivi niWiT dajildoebuli hofma-

ni, romelic arcTu bevrad uaresi mxatvari da kompozitori iyo, vidre mwerali, musikas swored am fsevdonimiT werda – iohanes kraisleri.

am Sesaval werilSi, albaT, upriani ar iqneba romanis Sinaarsze vrclad saubari da radgan hofmanis Semoqmedebis sxva sferoebic vaxseneT, mis saintereso cxovrebazec vTqvaT oriode sityva:

samwuxarod, didebiT tkbobas, romelic „kata murma“ moutana, hofmani ver moeswro – erTi welic ar iyo gasuli wignis gamos-vlidan, rodesac 46 wlis asakSi gardaicvala.

ernst Teodor amadeus hofmani 1776 wels daibada kenigsbergSi, axla rom kaliningradi hqvia da istoriuli ukuRmarTobis gamo ruseTis „ganuyofeli nawilia“. radgan ruseTi vaxseneT, aqve isic vTqvaT, rom rusul kulturaSi, Tumca uneburad, magram uSualo da mniSvnelovani wvlili aqvs Setanili hofmans: misi gardacva-lebidan 70 wlis Semdeg, swored misi nawarmoebis mixedviT Seqmna petre Caikovskim ukvdavi baleti „maknatuna“.

hofmanis mama iuristi iyo – samefo sasamarTlos advokati da Tavisi meore vaJisTvisac winaswar hqonda gansazRvruli profe-sia, isic mamis kvals unda gahyoloda. Tumca, erTi wlis Semdeg mamisTvis ukve sulerTi iyo – cols gaSorda da umcros vaJze zrunvac samudamod daiviwya – ufrosi ki TavisTan daitova. ojaxis dangrevas imanac ver SeuSala xeli, rom momavali mwerlis, kompo-zitorisa da mxatvris mSoblebi, colqmrobis garda, biZaSvil-mamidaSvilebic iyvnen da bavSvobidan icnobdnen erTmaneTs.

am dros ernsti mxolod sami wlisa iyo. sanam Svidi weli Seu-sruldeboda, mamam kidev ramdenjerme „zrdilobis gulisTvis“ naxa, amis Semdeg ki sxva qalaqSi gadavida da cxovrebis bolomde aRar Sexvedria umcros vaJs.

swored es ukvirdaT da swyindaT mis Sinaurebs: col-qmris daSoreba xom maTi xasiaTisa da cxovrebis wesis radikalurma gan-sxvavebam gamoiwvia _ deda avadmyofurad pedanti, umkacresi da wesebis mcire gadaxvevis SemCnevisas isterikis „uyoymanod“ momw-yobi qali iyo, mama ki – ufro SemoqmedebiTi natura, romelic imis miuxedavad, rom saxelmwifo Cinovniki da sazogadoebaSi pa-tivcemuli kaci brZandeboda, amas arad dagidevdaT da sulac ar erideboda, iaffasian samikitnoSi erTi kaTxa rom gadaekra mda-bioebTan erTad.

da „problemac“ is iyo, rom biWunas Tavidanve yvela monacemi aR-moaCnda, rom „wesier“ dedas ki ara, „uvargis“ mamas damsgavseboda.

hofmanis deda mSoblebis saxlSi dabrunda da patara ernsti jer deidis, Semdeg ki biZis meTvalyureobiT izrdeboda, romelic mistikiTa da fantastikiT iyo gatacebuli.

biWma adreul asakSive gamoiCina xatvisa da musikis niWi, magram biZam, imis miuxedavad, rom did pativs scemda Semoqmed adamianebs, daJinebiT moiTxova misgan universitetSi swavla da iuristad gax-doma. asec moiqca da kenigsbergis saxelganTqmul universitetSi Cairicxa, romlis kursic brwyinvale SefasebebiT daasrula. sxva-Ta Soris, mas iq TviT imanuel kanti ukiTxavda leqciebs, magram rogorc Tanamedroveni igonebdnen, studenti hofmani misi leqcie-bis Semdeg ufro metad megobrebis gasarTobad didi filosofosis parodirebiT iyo dakavebuli, vidre misi leqciebis garCeviT.

Tumca, universitetSi swavlis dasrulebamde iyo „didi Tav-gadasavali“: sakuTari Semosavali rom hqonoda, fortepianoze dakvras aswavlida fulian biurgerTa ojaxis wevrebs. erT-erTi maTgani iyo kora hati – kenigsbergeli RviniT movaWris coli, 25 wlis qali, im droisaTvis ukve 5 Svilis deda. maT TavdaviwyebiT SeuyvardaT erTmaneTi da es oTxi weli grZeldeboda. sanam doras meeqvse bavSvi ar eyola da mTeli qalaqi ar alaparakda, es stu-dent hofmanis Sviliao.

rom ara es ambavi, SesaZloa, arc damorCileboda ojaxis nebas da saxelmwifo samsaxurSi arc Camdgariyo, Tanac ara mSobliur qalaqSi. am skandalis gamo ki, sxva gza ar hqonda da maSinve daiwyo samsaxuri, Tanamedrove eniT rom vTqvaT, Tavisi „profiliT“, ma-gram imTaviTve cdilobda, Tavi daeRwia am „ojaxuri wyevlisTvis“ (iuristobisTvis) da sayvareli saqmisTvis moekida xeli, Tanac, yalbi mokrZalebis gareSe, da cxadia, samarTlianadac, sakuTar saxelovnebo da literaturul SesaZleblobebze arcTu dabali Sexedulebisa iyo da amas megobrebTan yovelTvis aRniSnavda xolme.

Znelia, aseT mcire formatSi dawvrilebiT saubari im adamianis biografiaze, romlis saocari kreatiuloba da mravalmxrivi niWie-reba ara mxolod yovel moTxrobasa Tu zRaparSi, musikalur piesasa Tu tiloze naxatSi Cans, aramed megobrebisa da biografebis nawerebs Tu davujerebT, yoveldRiur urTierTobasac xelovnebad aqcevda.

Tu davujerebT-meTqi, vTqvi da es ise, „sityvis masalaa“, Torem aravis monaTxrobi ar dagWirdebaT, Tqven xelSi giWiravT Zalian, Zalian ucnaurad niWieri wigni da sul male Tavad darwmundebiT, rom Tanamedroveni ar tyuodnen.

zviad doliZe

7

ga mom cem lis1 wi naT q ma

arc erT Txzu le bas eg re ri gad ar sWir de ba wi naT q ma, ro-gorc winamde ba re wigns. auci le be lia Se vityoT, ro gor Se iq-m na da ra sa o ca ri gziT mo ev li na igi qve ya nas; wi na aR m deg Sem-Tx ve va Si, mkiTx vel ma na war mo e bi Se iZ le ba mtknar si su le led CaT va los.

swo red ami tom ga mom ce me li umor Ci le sad sTxovs Zvir fas mkiTx vels, gverds nu auv lis da auci leb lad ga da i kiTxos es wi naT q ma.

ze mo aR niS nul ga mom ce mels er Ti gu li Ta di me go ba ri hyavs, ro mel sac sa ku Ta ri xu Ti Ti Ti viT ic nobs. ho da, am me go bar ma er Txel da ax lo e biT ase Ti ram uTx ra: `Ce mo kar go, Sen xom ara er Ti da ori wig ni ga mo gi cia da ga mom cem lebs So ri sac sak mao nac no be bi gyavs. vgo neb, ar un da ga gi Wir des ise Ti ada-mi a nis pov na, Se ni rCe viT rom da beW dav da er Ti brwyin va le ni-Wis axal gaz r da av to ris na war mo ebs. Ce mi Txov na iq ne ba, da ex-ma ro am mwe rals, igi nam d vi lad im sa xu rebs ama so~.

ga mom ce me li Seh pir da Ta vis li te ra tor ko le gas, am saq mes me ca di ne o bas ar da vak leb da yve la fers ga va ke Teb, rac ki Cems xelT ari so. Tumca, ro ca me go bar ma ga an do, xel na we ri ka ta murs ekuT v nis da mis cxov re bi se ul fi lo so fi as war mo ad gen-so, co ta ar iyos, Sec ba. mag ram sity va uk ve mi ce mu li hqon da da ra Ra ga ewyo bo da; Ta nac na war mo e bis Se sa va li sti lis tu-rad ise mSve niv rad iyo ga mar Tu li, rom ga mom ce mel ma xel na-we ri usity vod Ca i do ji be Si, un ter den lin dens mi a Su ra da ba ton di um lers2 ka tis wig nis ga mo ce ma Ses Ta va za.

di um ler ma ama ze mi u go, Cems si cocx le Si ar msme nia ka tis

1 e. T. a. hofmanis (red.). 2 ferdinand diumleri (gard. 1846 w.) _ wignis gamomcemeli berlinSi.

8

mwer lo ba da pa tiv ce mul ko le gebs So ri sac ara vin me gu le ba ise Ti, msgavs pi rov ne beb Tan rom hqo no deT saq meo. ga mom cem-lis T vis uari ma inc ar uT q vams Txov na ze, cda be dis mo na xev-rea, Za li an vec de bi, ra me Si ga mo gad geo.

Se ud g nen xel na we ris beW d vas. ai, ga mom ce mels pir ve li sa-ko req tu ro fur c le bic mi u ta nes, da un da ge na xaT mi si ga o-ce ba, ro de sac Se am C nia, rom mu ris is to ria alag-alag wyde-bo da, mis nac v lad ki ad gi le bi sxva wig ni dan iyo Ca ma te bu li: es gax l daT nawy ve te bi ka pel ma is ter ioha nes kra is le ris1 bi-og ra fi i dan.

ga mom ce mel ma ga i kiTx-ga mo i kiTxa da, bo los da bo los, ai, ra Se ityo: Tur me ka ta mu ri Ta vis `cxov re bi se ul fi lo so fi-as~ rom wer da, sru li ad ga nu kiTxa vad xev da da anad gu reb da ro me li Rac wigns. ro gorc Sem d gom ga mo ir k va, es wig ni ka-tas Ta vis pat ron Tan upo via da sak ma od kar ga dac ga mo u ye ne bia: Tur me wig nis fur c lebs xan Ta vi si Txzu le bis gver debs amo-u deb da xol me qveS, xan ki saS rob qa Ral dad iye neb da. Sem d-gom es fur c le bi xel na wer Si dar Ce ni la, uyu radRe bo bis ga mo isic da u beW davT da ka ta mu ris Se moq me de bi saT vis mi u kuT v ne-bi aT.

ga mom ce mel ma gul w r fe lad un da aRi a ros, rom ma sa lis qa o su ri aR re va, sam wu xa rod, mxo lod da mxo lod mi si da u-dev ro bis bra lia. ra Tqma un da, vid re am Se devrs da sa beW dad ga das cem da, val de bu li iyo, ka tis xel na we ri gul das miT ga-da e kiTxa; nu ge Sad is Ra dag v r Ce nia, mkiTx vels vur Ci oT, rom wigns uf ro ad vi lad auRebs al Ros, Tu ki yu radRe biT mo e ki-de ba frCxi leb Si moq ce ul Se mok le bebs: sa mak. Tab. (sa ma ku la-tu ro Ta ba xi) da m. a. a. (mu ri ag r Ze lebs am bavs). gar da ami-sa, etyo ba, wig ni, ase uwya lod rom ga av lo mus ri mur ma, arc ara so des ga yi du la. yo vel Sem Tx ve va Si, mas ze ara vis ara so des

1 kraisleri _ kompozitoris gvari Tavad e. T. a. hofmanis mieraa gamo go-nili. SesaZloa am mxatvruli saxis Seqmnisas man gamoiyena zogierTi faqti germaneli kompozitoris, k. kraiceris (1780-1849) cxovrebidan, romelic mu-sikalur xelovnebas eufleboda benediqtelTa saabatos skolaSi, xolo mere kapelmaisteri gaxda.

9

ara fe ri sme nia. ami to mac ad vi li Se saZ le be lia, ka pel ma is te-ris me gob rebs sa si a mov no dac ki da ur CeT, rom ka tis li te-ra tu ru li van da liz mi sa Tu bed ni e ri ga re mo e be bis Tav moy ris wya lo biT far To sa zo ga do eb ri o bam Se ityo sak ma od iS vi a Ti wvril ma ne bi am mar T lac rom araC ve u leb ri vi ada mi a nis cxov-re bi sa.

ga mom ce me li ar kar gavs imeds, rom Zvir fa si mkiTx ve li Se-un dobs mas yo ve li ves.

da bo los, sa mar T li a no ba mo iTxovs aRi niS nos: av to re bi Ta vi anT Ta mam ide eb sa Tu uC ve u lo ga moT q mebs xSi rad aso Tam-wyo be bis sa o car fan ta zi as un da umad lod nen. es uka nas k nel ni mwer lis aR maf re nis gad mo ce mas Se sa niS na vad axer xe ben eg reT wo de bu li mcdar beW di liT. ma ga li Teb sac da gi sa xe lebT: avi-RoT Tun dac ga mom cem lis sa ku Ta ri na war mo e be bi. Ta vi si `Ra-mis moTx ro be bis~1 kre bu lis me o re na wil Si av to ri ag vi wers ba Ris da mam S ve ne bel xSir buC qebs. aso Tam wyobs yo ve li ve es ara sak ma ri sad ge ni a lu rad mos C ve ne bia, auRia da sity va `buC-qe bi~ ̀ qu de biT~ Se uc v lia. an ki dev: al baT, ga go ni li geq ne baT moTx ro ba `mad mu a zel de ski u de ri~.2 ho da, aso Tam wyob ma am moTx ro bis gmir qals Sa vi sa mos lis nac v lad Sav sa Re bav Si amo a yo fi na Ta vi.3

mag ram, dae, yve las Ta vi si mi ezRos! ami tom, mo di, nurc ka-ta mu ri da nurc ka pel ma is te ri kra is le ri nu da id ga men Tav-ze sxvis di de bis gvir g vins. ga mom ce me li da be ji Te biT sTxovs Zvir fas mkiTx vels: vid re am wig nis kiTx vas Se ud ge bo des, ga-da aT va li e ros qve moT moy va ni li Se niS v ne bi. ma Sin mas is pi-ruT v ne li (cu di an kar gi) az ri Se eq m ne ba, ra sac mu ri da kra-is le ri si nam d vi le Si im sa xu re ben.

sa er Tod ki, min da mo gax se noT, rom aq mxo lod mTa va ri Sec-

1 `Ramis moTxrobebi~ _ e. T. a. hofmanis novelebisa da moTxrobebis kre-buli (1817).

2 `madmuazel de skiuderi~ _ e. T. a. hofmanis moTxroba.3 teqstSi mwerals sityvaTa TamaSisaTvis moyvanili aqvs: Boskette _ deko-

ratiuli buCqi da Kaskette _ tyavis patara qudi; Farbe _ saRebavi da Robe _ samosi, kaba (mTargmn.).

10

do me bia aR nus xu li; wvril-wvri li Sec do me bis aR mo Ce na ki, mo di, Cvens Zvir fas mkiTx vels mi van doT.1

da sas rul, ga mom ce mel ma isic un da das Zi nos, rom pi ra dad ic nob da ka ta murs. igi sa si a mov no ga reg no bi sa da saT no xa-si a Tis ma ma ka ci gax l daT. wig nis da sawyis Si mo Tav se bu li mi si por t re ti sa oc rad hgavs ori gi nals.

ber li ni, 1819 wlis no em be rie. T. a. hof ma ni

1 amis Semdeg moyvanili iyo pirveli gamocemis mcdarbeWdili sityvebis sia.

11

av to ris wi naT q ma

mo wi we bi Ta da gu lis fan c qa liT ga mo maqvs sam s jav ros wi-na Se Ce mi cxov re bis ram de ni me fur ce li. es cxov re ba tan j viT, ime di Ta da oc ne be bi Taa aR sav se. ne biv ro bis tkbil sa a Teb Si swo red es oc ne be bi aRav seb d nen Cems Si na gan sam ya ros po e tu-ri aR maf re niT. va i me, ga vuZ leb ki kri ti kis mkacr msjavrs?! xom iciT, rom me Tqven T vis, mxo lod da mxo lod Tqven T vis vwer di, Ce mi su lis mo na Te sa ve, bav S vu rad mi a mi to ada mi a ne bo! di ax, Tqven T vis mo miZR v nia es qmni le ba da Tqvens Tva leb ze mom d ga ri er Ti obo li crem lic ki mo mi Su Seb da Rrma Wri lo-bas, ugu lo re cen zen te bis msax v ral ma xel ma rom mo ma ye na!

ber li ni, ma i si (18..).mu ri

Etudiant en bel les let t res1

1 axalbeda literatori (frang.).

12

av to ris wi naT q ma(da sa beW dad rom ar iyo gaT va lis wi ne bu li)

sru li da ma je reb lo bi Ta da sim S vi diT ga mo maqvs sam s jav-ros wi na Se Ce mi cxov re ba, swo red ise, ro gorc WeS ma rit ge-ni o sebs sCve vi aT xol me. dae, icod nen ada mi a neb ma, ra gze biT aR we ven ka te bi di de bis mwver vals; dae, yve lam mTe li si sav siT Se ig r Z nos Ce mi ar se bis srul yo fi le ba, Se miy va ros, aR ta ce ba ver da ma los, da bo los, ga maR mer Tos ki dec.

isic min da mo gax se noT: Tu am sa o ca ri wig nis Rir se beb Si vin mes od nav ma inc Se e pa re ba eW vi, ar dav ma lav, mter Tan eq ne ba saq me. Ta nac yve las vaf r Txi leb, rom is mte ri sak ma od max-vil go ni e ri da ama ve dros bas r b r Wya le bi a ni ka ta gax lavT.

ber li ni, ma i si (18..). mu ri

(Homme de let t res très re nom me)1

1 saqveynod cnobili mwerali (frang.).

13

Se niS v na

es ki me tis me tia! av to ris is wi naT q mac ki da u beW davT, ga-mo saq vey neb lad rom ar iyo gaT va lis wi ne bu li. is Ra dag v r Ce-nia, vTxo voT Zvir fas mkiTx vels, Se un dos li te ra tor ka tas, co ta ar iyos, kad ni e ri to ni da mxed ve lo ba Si mi i Ros Sem de gi ga re mo e ba: bev ri Tav m da ba li av to ris wi naT q ma Ta idu ma li ar-si Cven T vis ga sa geb ena ze rom gad mog ve ta na, da ax lo e biT ima ves mi vi Reb diT.

ga mom ce me li

14

to mi pir ve li

na wi li pir ve liam q vey ni u ri cxov re bis mad li. siy r mis Tve e bi

ma inc ra mSve ni e ri, war m ta ci da amaR le bu li ram aris si-cocx le! ̀ o, am q vey ni u ri cxov re bis RvTi u ro mad lo!~ _ aR mox-de ba ni der lan del gmirs1 cno bil tra ge di a Si. me ki am sity vebs ma sa viT si cocx lis uka nas k nel wu Teb Si ar ga vi me o reb; o, ara! pi ri qiT, ax la ve Se miZ lia vTqva, rom mTe li Za liT Se vig r Zeni si cocx lis eS xi, Zval sa da rbil Si ga mij da mi si ge mo da ara vi-Ta ri sur vi li ara maqvs, odes me ga mo ve sal mo. yov lis Sem Z le de-da bu ne ba, Tva liT uxi la vi idu ma li Za la, Tu ar vi ci, ki dev ras uwo de ben xol me Cven ze ga me fe bul uze na es ne bas, vgo neb, cu dad ar un da iyos gan wyo bi li Cem mi marT, igi ve Se miZ lia vTqva Cems pat ron zec. ma ga li Tad, igi ara so des ikad rebs, cxvir win ama ca-los Tev zi, Tu ki da i na xavs, rom ma di a nad Se veq ce vi.

o, de da bu ne bav, spe ta ko da di de bu lo! ro go ri aR ta ce ba da si xa ru li euf le ba xol me Cems aRel ve bul guls, ro gor ela mu ne ba Cems suls Se ni idu ma li sun T q va. od nav gri li Ra-mea da ro gor min da, rom... da Sen, mkiTx ve lo, wa i kiTxav Tu ar wa i kiTxav am stri qo nebs, su ler Tia, ma inc ver ga i geb Cems udi des aR tyi ne bas, rad gan ara so des, ara so des mdgar xar im ma Ral mwver val ze, me rom av f rin di, an da, uf ro swo rad, sa-ku Ta ri fe xe biT rom av fofx di; Tumca, mo gex se ne baT, po e te bi, sa er Tod, ga ur bi an xol me fe xeb ze sa u bars, da dar w mu ne bu li var, oTxi fe xic rom hqon deT, am sa kiTxs ma Si nac du mi liT

1 `aRmoxdeba niderlandel gmirs cnobil tragediaSi~ _ igulisxmeba eg monti goeTes amave saxelwodebis tragediaSi (moqmedeba 5, scena cixeSi, egmontis mimarTva ferdinandisadmi).

15

auv lid nen gverds. sa ma gi e rod, xot ba-di de biT mo ix se ni e ben xol me sa ku Tar frTebs, Tumca, isic kar gad mo ex se ne ba yve las, rom frTis msgav sic ki ara fe ri ga aC ni aT.

Tav ze dam yu rebs var s k v la ve biT mo We di li uki de ga no ca. sav-se mTva re cim ci ma sxi vebs af r q vevs ir g v liv. maT ver cx lis fer ci al Si STan T q mu la Se no ba Ta sa xu ra ve bi da koS ke bi. ta a tiT mi di an Rrub le bi. sam rek lo ze Se mom j da ri obo li mtre di uime dod moT q vams siy va rul ze. o, Ce mo pa wi av, nu Tu ar mo mi-ax lov de bi? aS ka rad vgrZnob, ro gor miC q rol de ba gu li; oc-ne ba Si ma dac sa o ca ri sis w ra fiT iR vi Zebs da uC ve u lo Za liT euf le ba mTels Cems ar se bas. o, Ce mo su li ko! ne tav ax la sad me ax lo max lo amo yof de Tavs! mTrTo la re mker d ze mi gik rav di da ara so des, ara so des aRar ga giS veb di. mag ram, amaoa Ce mi nat v-ra! ve ra gi mtre di siv r ce Si hkravs ka ma ras da sa xu rav ze pir Si Ca la ga mov le buls mto vebs. o, ra Zne li yo fi la am Cvens usul-gu lo si nam d vi le Si ori WeS ma ri tad mo na Te sa ve su lis pov na!

ki dev er Ti ram ma in te re sebs: nu Tu or fex ze si a ru li kma ra imi saT vis, rom ar se beb ma, Ta vi anT Tavs ada mi a nebs rom uwo de-ben, Cvens mbrZa neb le bad Seracxon Ta vi? ga na Cven uf ro mya rad ar vdga varT oTx ze? mag ram, mgo ni, vxvde bi, ra Sic un da iyos saq me: ada mi a ne bi am par tav no ben da yo yo Co ben imiT, TiT qos maT Tav Si mo Tav se bu lia ra Rac gan sa kuT re bu li ram, ra sac, ma Ti ve sity ve biT rom vTqvaT, go ne ba hqvia. ma in c da ma inc kar gad ver gav r k ve ul var, ras gu lis x mo ben ama Si, mag ram Ce mi pat ro ni sa da mfar ve li sa gan ki ga mi go nia, go ne ba sxva ara aris ra, Tu ara ada mi a nis una ri, Seg ne bu lad iq ce o des da si su le le ebs ar sCa-di o de so; Tu es mar T lac asea, Se miZ lia da be ji Te biT mo gax se-noT, rom arc erT ada mi ans ar Ca mo vu var de bi Wku iT. sa er Tod ki, Ce mi az riT, go ni e re ba mxo lod da mxo lod Se Ze ni li Tvi-se ba gax lavT. ga na mxo lod ami tom ar rCe ba Cven T vis ga mo ca-nad, Tu ra gziT, ra tom da ra man qa ne biT mo vev li ne biT xol me qve ya nas? yo vel Sem Tx ve va Si, pi ra dad me swo red ase da me mar Ta; mag ram, aba, miC ve neT Tun dac er Ti ka ci, pir ve li sa si cocx lo sun T q va rom aR mox da da go ne biT ga i az ra, Tu ra tom un da gan-v los wu Ti sof lis ek li a ni gza. ada mi an ma es yve la fe ri mxo-

16

lod gad mo ce miT icis. es ki, Za li an xSi rad, ara sar w mu no gza gax lavT WeS ma ri te bis da sad ge nad.

mTe li qa la qe bi eci le bi an xol me er T ma neTs cno bil ada mi-an Ta sam Sob lo o bis pir ve luf le bas. pi ra dad Cem T vis, gu lax-di lad rom giTx raT, sav se biT su ler Tia, pir ve lad sad vi xi-le mzis si naT le: sar daf Si, sxven ze Tu far dul Si. an da, uf ro swo rad rom vTqvaT, me ki ar vi xi le mzis si naT le, Ta vad Cem ma Zvir fas ma de di lom mi xi la mzis Suq ze mov li ne bu li. cxa dia, Cve ni mod g mis we sis Ta nax mad, Tva le bi axe li li ar mqon da. bun-dov nad ma gon de ba: uku neT sib ne le Si ra Rac kna vi li da kru tu-ni ga is mo da. xan da xan msgavs bge rebs Cem da une bu rad mec ga mov-cem di xol me, ro ca vin me ga mab ra zeb da. pir ve lad Ce mi ar se ba mTe li sicxa di Ta da Seg ne biT viw ro, rbil ked le bi an yuT Si Se-vig r Zen. Se Si ne bu li sawya lob lad vkna o di. uceb vig r Zen, rom Cems sam f lo be lo Si vi Rac Se mo iW ra da fer deb Si uxe Sad Ca mi-Wi ra mar wu xe bi. aman Se saZ leb lo ba mom ca, pir ve lad ga mo meJ-Rav ne bi na RvTiT mo mad le bu li ni Wi: xSi ri bew viT da fa ru li wi na Ta Te bi dan el vis sis w ra fiT da vaZ v re bas ri brWya le bi da mag rad Ca vas ve sa gans, ase uxe Sad rom Ca maf rin da fer deb Si. ro-gorc mog vi a ne biT da vad gi ne, Tur me es ada mi a nis xe li yo fi la. swo red am xel ma amo maT ria Ce mi viw ro sad go mi dan da umi sa-mar Tod mo mis ro la. ma le drun C ze ram de ni me Zli e ri dar ty mac vi ge me (qe ba Si nu Ca mo mar T mevT, mag ram, un da mo gax se noT, rom am drun C ze ax la je ji li viT mi Re lavs mSve ni e ri wver-ul va Si). ho da, mog vi a ne biT miv x v di, rom Ce mi Ta Te bis Ta ma SiT ga Ri zi-a ne bul ma xel ma ram den jer me kar ga gva ri a nad ga maw na si la da Ca ax So Cem Si yo vel g va ri sur vi li, brWya le bis var ji Si kvla vac ga meg r Ze le bi na. es Ce mi pir ve li aR mo Ce na gax l daT zne ob riv mi-zez Se de gob ri o bis sfe ro Si. swo red zne ob ri vi in s tin q tis wya-lo biT isev sas w ra fod Sev ma le brWya le bi, ro gorc ga mo va Ci ne. mog vi a ne biT, brWya le bis el vi se bu rad da mal vis am niWs, ar c Tu usa fuZ v lod, Cems udi des bon ho mie-sa1 da gu lis x mi e re bas mi a-wer d nen, Ta vad me ki, `xa ver dis Ta Te ba fi su ni a~ Se mar q ves.

1 gulkeTiloba (frang.).

17

ro gorc uk ve mo gax se neT, vi Ra cis xel ma mi wa ze da ma nar-cxa, mag ram ma le kvlav mom qa Ca qe Co ze da Ta vi ise da ma we vi na, rom drun C ze ra Ra ca sis ve le vig r Ze ni. ma Sin ve, sru li ad qve-cnobierad, al baT, Tan da yo li li in s tin q tis wya lo biT, siTxes svle pa da vuwye da sa oc rad mo me wo na. ax la Ra vxvde bi, rom Tur me Cem T vis rZe da ud gamT, me ki gva ri a nad mo Si ve bu li vyo-fil var, ho da, kar gad ga mov bes til var ki de vac. ase da am ri gad, Cems zne ob riv wrTo bas fi zi ku ri ga ka Je bac moh y va kval dak val.

or ma xel ma, am je rad uf ro sa Tu Tad, xe lax la amiy va na da fum fu la, Tbil lo gin ze da maw vi na. sul uf ro da uf ro ne-ta ri gan wyo ba me uf le bo da da kma yo fi le bis ga mo xat va Ce mi mod g mi saT vis Cve u li bge re biT da viwye, ada mi a ne bi kru tuns rom eZa xi an. maS, ase, gi gan tu ri na bi je biT avu ye vi sam ya ros Sec no bis ur Tu les gzas. ra udi de si bed ni e re baa, ra RvTis gan bo Ze bu li wya lo baa, ro ca Zal giZs bge re bi Ta da sxe u lis moZ-ra o biT ga mo xa to ne ta re ba! Tav da pir ve lad mxo lod kru tu ni Se meZ lo, co ta mog vi a ne biT ki uC ve u lo ni Wi ga mo vav li ne: ax-la Cems grZno bebs uk ve ku dis nar na ri rxe viT ga mov xa tav di. su li e ri gan wyo bi le bis mdi dar ga mas, kma yo fi le ba iq ne bo da es Tu aR S fo Te ba, Si Si Tu sa so war k ve Ta, er Ta der Ti sity viT, `mi a u Ti~ gad mov cem di. aba, miTxa riT, ra mo sa ta nia ada mi an-Ta ena, ro ca ga ge bi ne bis ase Ti umar ti ve si sa Su a le baa Cvens xelT! mag ram, mo di, Ce mi fa Te ra ke biT aR sav se yrmo bis Tve ebs da vub run deT.

er Txe lac Rrma Zi li dan ga mo ver k vie da Cem ir g v liv ga me fe-bul ma si kaS ka Sem Se mak r To. Tav da pir ve lad sa Sin lad Sev Sin di, mag ram ma le miv x v di: Tur me bis ti Ca mom c lia da... Tva le bi am xe lia!

vid re Tvals Se vaC vev di am sa o ca ri sam ya ros ja dos nur Suq-sa da fe rebs, ze di zed ram den jer me mag rad da vacxik ve. mag ram ma le gons mo ve ge da sul co ta xan Si ise naT lad vxe dav di yve la fers, TiT qos Tva leb ze bis ti ara so des mqo no des ga dak-ru li.

o, Tva lisCi no! ra bed ni e re baa, rom gan ge bam gvi bo Za Se ni Ta vi! ra uaz ro iq ne bo da uSe nod Cve ni yo fa am q vey nad! ne ta vi

18

Tqvens bed ni e re bas, ma Ral ni Wi e ro sul d g mul no, vi sac Cem sa-viT Seg wevT Za la, ga mo i ye noT de da bu ne biT mo mad le bu li es ni Wi!

ver mo gatyu ebT: kvlav SiS ma ami ta na da ise ve sawya lob lad mov r Te kna vi li, ro gorc erT dros iq, Cems viw ro sad gom Si. swo red am dros ga moC n da is Cia mo xu ci. mis sa xes ve ra so des da vi viwyeb, rad gan, nac no bo bis far To wris mi u xe da vad, msgav si ada mi a ni Cems dRe Si ar Sem x ved ria. mo gex se ne baT, Cvens mod g ma-Si blo mad ga mo e re vi an xol me Sav-TeT ri bew viT dam S ve ne bu li vaJ ka ce bi, mag ram iS vi a Tad na xavT ma ma kacs, Tov li viT TeT ri Tma da kup ri viT Sa vi war be bi rom hqon des! Ce mi aR m z r de li ki swo red amiT ga mo ir Ce o da. sax l Si mok le, sa oc rad Wye te la yvi Te li xa la Ti ec va xol me. pir ve lad am fe ris da nax va ze sa-Sin lad Sev Sin di da Ce mi ma Sin de li um we o bis wya lo biT rbi li ba li Si dan Zirs mo va di ne tya pa ni. Wa Ra ro sa ni saT no Ri mi liT da i xa ra Cem ken da xel Si amiy va na. di dis vai-vag la xiT ga vu Ze li cdu ne bas, rom brWya le bi ar ga mo me yo. Cems go ne ba Si une bu rad da u kav Sir da er T ma neTs da kaw v ri sa da ali yu ris cne be bi. arc Sev m c dar var, am ada mi ans Cem T vis aS ka rad si ke Te un do da. man tkbi li rZi a ni lam ba qis win dam s va da mec xar bad amov s v li pe. etyo ba, Ce mi mfar ve li aman Zal ze ga a xa ra. mo xuc ma mas la a-Ti ga mi ba, Tumca, mi si na la pa ra ke vi dan bev ri ara ga me ge bo da ra. im xa nad jer ki dev sru li ad ga mo uc de li cin da li vi yav da ada mi an Ta ena ga mo ca nas war mo ad gen da Cem T vis. sa er Tod, Cems mfar vel ze bevrs ve ra fers mo gax se nebT, er Ti ram ki Se miZ lia da be ji Te biT vTqva: Zal ze go ni e ri da mrav lis m cod ne ka ci gax l daT. Se sa niS na vad er k ve o da mec ni e re ba sa Tu xe lov ne ba Si. yve la, vinc ki Cems pat ron Tan stum rad da di o da (Sem C ne u li mqon da: bevr mis stu mars jvre bi da var s k v la ve bi ucim ci meb da swo red im ad gi las, sa dac de da bu ne bam me Ta vad yvi Te li xa-li amo mit vif ra, ese igi, mker d ze), ga mor Ce u li pa ti vis ce miT epy ro bo da mas. zo gi aS ka rad pir moT ne ob da mis wi na Se (ra sac Sem deg Si pu del ska ra muS Tan mec ar vak leb di xol me xels) da Sem deg na i rad mi mar Tav d nen: `Rrmad pa tiv ce mu lo, uZ vir fa se-so ma es t ro ab ra ha mo!~ mxo lod orad ori ada mi a ni eZax da ub-

19

ra lod: `Ce mo say va re loo!~ es gax l daT Tu Ti yu Sis fer mwva ne Sar val sa da TeTr ab re Su mis win deb Si ga mowyo bi li ma Ra li, xmel-xme li ka ci da da ba li, msu qan-msu qa ni, Sav g v re ma ni man di-lo sa ni, uam ra vi be We di rom aeCon Cx la xe leb ze. ro gorc Sem-deg ga mo ir k va, ka ci did g va ro va ni oja xis Ca mo ma va li gax l daT, qa li ki eb ra e li un da yo fi li yo.

mi u xe da vad imi sa, rom, ro gorc mo gax se neT, ma es t ros ase Ti sa pa tio stum re bis mi Re ba-dax ved ra ux de bo da, mas ze mo sar-Tul ze, sxven Tan, mxo lod er Ti pa ta ra oTa xi eWi ra, ase rom, mi si sad go mi dan sul ad vi lad Se meZ lo sa xu rav ze ga daZ ro ma da sxven ze se ir no ba.

di ax, Ce mi sam Sob lo nam d vi lad sxve nia! aba, ra mo sa ta nia sxven Tan sar da fi an da far du li! di ax, me sxve nis trfi a li gax la varT, ra me Tu dar w mu ne bu li var: iq vi xi le mzis si naT le! sam Sob lo, mi si ha va, adaT-we se bi, _ ra wa ruS lel kvals to ve-ben isi ni ada mi a nis Si na gan Tu ga reg nul ier ze! sa i dan Ca i bu da Cem Si am g var ma ltol vam RvTi u ri sa ken, am ma ra di ul ma swraf-vam amaR le bu li sa ken, ra man qa ne biT gaC n da Zro mi sa Tu xo xi a-lis sa o ca ri una ri, ra gziT da ve uf le ge ni a lu ri nax to me bis eso den Se sa Sur xe lov ne bas? o, sa a mo siT bo meR v re ba mTels sxe ul Si! gu li sev diT mev se ba mSob li u ri sxve nis gax se ne ba ze! Ce mo mSve ni e ro ma mu lo! Sen giZR v ni am crem leb sa da sa ze i-mod war moT q mul Cems `mi a us~! Sens sa di deb lad vkrav ka ma ras nax to mi saT vis, ga na ama Si ar Cans Ce mi ma Ra li zne ob ri o ba da ma mu liS vi lu ri aR tyi ne ba? di ax, Ce mo sxve no, Sen iber tyav di Cem ze Ta gu ni e biT sav se gu luxv kal Tas. ram de ni bed ni e ri wu Ti gan mic dia, ro ca Sens wi aR Si ux vad vpo u lob di Zex veb sa da qo-nis naW rebs. zog jer sak va mur Tan Ca saf re buls, mar to be Ru re-bi ki ara, mtre dic ki Se mix ra mu ne bia. `o, ma mu lo, say va re lo, usazR v roa Ce mi trfo ba Sen da mi!~1

Za li an, Za li an bev ri ram maqvs saT q me li Cems...

1 ̀ o, mamulo, sayvarelo, usazRvroa Cemi trfoba Sendami!~ _ aria germaneli kompozitoris, f. goteris (1746-1797) komikuri operidan `sulTa kunZuli~ (moqmedeba III, finali).

20

(sa mak. Tab.) `...ki, mag ram, Tqve no aR ma te bu le bav, nu Tu ar gax sovT is sa Si ne li qa riS xa li, ve qils qu di rom mos ta ca da se na Si ga da u Za xa? igi swo red axal xid ze mi a bi jeb da im Ra-miT. Se gax se nebT, rom msgav si am ba vi rab le sac aqvs aR we ri li.1 mag ram, kac ma rom Tqvas, qa riS xa li ara fer Su a Sia. ro gorc mo gex se ne baT, Cvens ve qils qu di Tav ze hqon da Ca mofxa tu li da xe lic mag rad Cav le bu li, rom sti qi i saT vis ar da e ne be bi-na. alal bed ze mog de bu li mo sas xa mis kal Tebs qa ri aqeT-iqiT uf ri a leb da. swo red am dros xid ze ma va ni gre na de ri ga mo-ji riT da. mo ax lo e bul ma er Ti ki mag rad dah yi Ji na: `ba to no Ce mo, Zli er ma qar ma dah be rao dRes!~ da ve qils el vis sis w-ra fiT aar T va Ta vi dan Se sa niS na vi kas to ris qu di. da u de gar ma qar ma ki ve qi lis qu dis nac v lad gre na de ris ga qu cu li qu di mis ca se nis mRvrie tal Rebs. Tqve no aR ma te bu le bav, ax la uk ve kar gad mo gex se ne baT, rom ga og ne bul ma ve qil ma tans ad gi li-dan Zvra ve Rar uyo. swo red am dros me o re ja ris ka ci ga moC n-da. `Zli er ma qar ma dah be rao dRes!~ _ das Wyiv la ma nac, el vis sis w ra fiT swvda sab ra los sa ye lo Si da Tva lis da xam xa me ba Si aaZ ro mxre bi dan mo sas xa mi. `sa Si nel ma qar ma dah be rao dRes, ba to no Ce mo!~_ am Se Za xi liT me o res fex da fex me sa me ja ris-ka ci moh y va da ve qils oq ros bu ni ki a ni es pa nu ri xel jo xi ga-moh g li ja xe li dan. ax la ki, rac Za li da Ro ne hqon da, Seh R-ri a la sab ra lom da aram za das sa ku Ta ri pa ri ki da a dev na. me re uqu dod, umo sas xa mod da uxel jo xod mo qus la, gza dag za ki Se ad gi na an der Z Ta So ris yve la ze sa o ca ri an der Zi da Se ityo bne li Ta da bu ru siT mo cu li erT-er Ti yve la ze sa o ca ri am ba-vi. es yve la fe ri, al baT, uCe mo dac kar gad mo gex se ne baT, Tqve no aR ma te bu le bav!

_ mag am bi sa ara fe ri vi ci, _ mo mi go mTa var ma, ro ca Txro-ba da vas ru le, _ da, sa er Tod, Za li an mik virs, ma es t ro, ro-gor be davT ase Ti si su le le e bis mo yo las. ra Tqma un da, axa li

1 `msgavsi ambavi rablesac aqvs aRwerili~ _ Tavisufali Txroba ambebisa, romlebsac ingliseli mwerali l. sterni (1713-1768) mogviTxrobs Tavis wignSi `sentimentaluri mogzauroba~. varaudoben, rom es ambebi avtors dasesxebuli aqvs frangi mwerlis, fransua rablesgan (1494-1553).

21

xi di Za li an kar gad vi ci, sa dac aris, igi pa riz Sia. mar Ta lia, fe xiT ara so des ga miv lia iq, sa ma gi e rod, cxe niT xSi rad mi-ji ri Tia, ro gorc Ce mi wo de bis kacs SeS ve nis; rac Se e xe ba ve-qil rab les, mis T vis Tva lic ki ara so des mo mik ravs, xo lo ja ris ka ce bis oin ba zo be biT di dad ara so des vyo fil var da in-te re se bu li. Cems ymaw vil ka co ba Si, ro ca jars vme Ta u rob di, brZa ne bas gav cem di xol me, iun k re bi ga e roz gaT im oine bi saT-vis, ro mel Ta Ca de nac maT uk ve mo es w roT, an mo ma val Si un da Ca e di naT. ri gi Ti ja ris ka ce bis mor ju le ba ki le i te nan te bis saq me iyo. Ce mi ma ga li Ti sa mebr, ma Tac Sa ba To biT roz gav d nen xol me. ase rom, kvi ra dRes ar mi a Si ve ra vis na xav diT, vi sac ar ew v nia Ta vi si wi li roz gi. swo red roz gis po li ti kis wya lo-biT Cems ar mi a Si mtris ga mo Ce nam de ga di od nen ma gar wrTo bas da isis x l xor ceb d nen dar ty mebs, ase rom, mter Tan pi ris pir Sex ved ri sas ar Se iZ le bo da, ar aR Z v ro daT sur vi li, rac Se iZ-le ba mwa red ga da e xa daT mis T vis sa ma gi e ro. vgo neb, yve la fe ri cxa di gax da Tqven T vis, ara, ma es t ro ab ra ham? ax la ki, RvTis gu li saT vis, miTxa riT, sa er Tod, ra tom moh ye viT qa riS x li sa da im ve qili rab les am bavs, axal xid ze rom ga Zar c ves? mag-ram um jo be sia, amas Ta vi da va ne boT. ra tom ar ix diT bo diSs imis ga mo, rom dRe sas wa u li ase Ti aur za u riT das rul da, rom SuS xu na Sig kin k ri xo Si mom x v da, rom Ce mi say va re li bi Wu na auz Si Ca var da, ga iZ ve ra del fi neb ma ki Wav le bad as xes da as-xes wya li, rom tan sac mel Se mo Zar cu li da pir ba de Ca mo xe u li prin ce sa ata lan te sa viT1 dar bo da par k Si. aba, vin moT v lis, ram de ni ube du re ba mox da im sa be dis we ro Ra miT da ram den ra-me ze mo gi wevT pa su xis ga ce ma, ma es t ro! maS, amix se niT yve la-fe ri, ro gorc we si da ri gia!

_ Tqve no aR ma te bu le bav, _ mi vu ge da Tan mo wi we biT dav xa-re Ta vi, _ ga na Cem ze uke Te sad ar uwyiT, rom yve la am ube du-re bis mi ze zi qa riS xa li gax l daT, ga na av dar ma ar Cag vaS xa ma ze i mis yve la ze sa u ke Te so wu Te bi? nu Tu mar T la fiq robT, rom Zal miZs ra i me vub r Za no sti qi as? da ga na yve la ze me tad Ta-

1 atalante _ berZnuli miTologiuri gmiri, fexmardi arkadieli qali, romelsac badali ar hyavda sirbilSi.

22

vad ar dav za ral di? ga na im ve qi lis msgav sad, _ umor Ci le sad gTxovT mas cno bil frang mwe ral rab le Si nu aurevT, _ mec ar dav kar ge qu di, xel jo xi da mo sas xa mi? ga na me ki...~

_ yu ri mig de, Ce mo me go ba ro, _ ga awy ve ti na ma es t ro ab ra-hams kra is ler ma, _ ai, uk ve kar ga xa ni ga vi da mTav ri nas dRe-o bi dan, Sens mowyo bil ze im ze ki dRe sac da u fa ra vi cno bis-moy va re o biT la pa ra ko ben, ro gorc idu ma le biT mo cul ram am bav ze. dar w mu ne bu li var, xels ar da ak leb di, rom stum re bi uC ve u lo am be biT gan gec vif re bi na. Tu ki wi naT xalxs ja doq-rad mi aC n di, am ze i mis me re miT uf ro dar w mun de bo da Sens ku-di a no ba Si. ax la ki, mo di, yve la fe ri wvri lad mi am be. ro gorc mo gex se ne ba, aq ar gax l di ma Sin...

_ saq mec is aris, rom aq ar brZan de bo di, _ ga awy ve ti na me go bars ab ra ham ma, _ yve la ze me tad iman ga ma co fa, rom jo-jo xe Tis mo ci qu lis gan dev ni li ga da re u li viT ga da i kar ge da swo red am dros da ma ke li Se ni xe li. bu ne bis Za leb sac ami-saT vis vux me, min do da, Ca me Sa la dRe sas wa u li. uf ro imi tom mag deb da es ze i mi sa so war k ve Ta Si, rom Sen, am war mod ge nis mTa-va ri gmi ri, aq ar iya vi. dRe sas wa u li Ta vi dan ve uRim Ra mod da mo sawye nad da iwyo da sa bo lo od ise dam Tav r da, Cem T vis eso-den Zvir fa si ada mi a ne bi saT vis usi a mov ne bis, Si Si sa da tan j-vis me ti ara fe ri mo u ta nia! maS, ico de, ioha nes! ico de, rom Rrmad Ca vi xe de Sens sul Si da uneb li eT aR mo va Ci ne mas Si Ca-ma lu li sa Si ne li sa i dum lo, Tumca, sa i dum lo ki ara, qaf-qa fa vul ka ni, yo vel wuTs la vis amotyor c ni Ta da ir g v liv yve laf ris wa lek viT rom imuq re ba! Cve ni su lis siR r me Si xan-da xan iseT sa nuk var grZno bebs vma lavT xol me, TviT yve la ze uax lo es me go bar sac rom ver ga an dobs ka ci. ami tom, bu neb-ri via, yo vel na i rad vcdi lob di da me ma la Sen T vis, rom Cem da une bu rad ve zi a re Se ni su lis sa i dum los. im av be di Ti dRe sas-wa u lis wya lo biT min do da, da vuf le bo di mTels Sens ar se bas, es ze i mi xom mTli a nad Sen Tan da Cems say va rel, naz ar se bas Tan iyo da kav Si re bu li da araf riT ma go neb da mTav ri nas sa xels. kvlav min do da ame fo ri a qe bi na Sen Si yve la ze sa nuk va ri vne be bi da axal gaR vi Ze bu li de mo ne bis T vis sa jij g nad ga da meg do Se ni

23

gu li. es sa Su a le ba min do da Sen ze me ca da sam kur na lo Sxa mis msgav sad. di ax, sik v dil-si cocx lis apo Te o zis wu Teb Si arc er Ti eqi mi ar un da Se u Sin des sne u li saT vis am Sxa mis mi ce mas. vi fiq re, rom Sen, sa sik v di lod daW rils, igi an sa mu da mod dag Ru pav da, an Sve bas gag r Z no bi neb da. ico de, ioha nes! mTav ri-nas sa xe lwodebis dRe iuli as1 dRe sas wa u lic aris, ma sac xom ma ria hqvia!

_ aba, aba, ma es t ro, _ Tva le bis kve se biT wa mox ta kra is le-ri ad gi li dan, _ vin mog ca uf le ba, ase mwa red dam ci no? iq-neb ggo nia, rom Ta va da xar be dis we ra, Ce mi su lis kun Wu leb Si SeR we va rom Za luZs?

_ o, ve lu ro, da u o ke be lo ada mi a no! _ wyna rad mi u go ma-es t rom, _ ne tav Tu odes me dad ge ba Ja mi, ro ca Sens gul Si ga-ma nad gu re be li cecx lis ene bi nar na ra alad ga da iq ce va, ne tav Tu kvlav odes me mo i cavs Sens ar se bas xe lov ne bis, da sa er Tod, mSve ni e ris ar s Si wvdo mis Se ne u li una ti fe si grZno ba? Sen im av be di Ti dRe sas wa u lis aR we ra mTxo ve. maS, eca de, mSvi dad mo-mis mi no. mag ram, Tu atyob, rom sa a mi sod Za la ar Seg wevs, um-jo be sia, ax la ve ga ge ca lo.

_ kar gi, moh ye vi, _ yrud war moT q va kra is ler ma, sa xe ze xe-le bi aifa ra da kvlav sa var Zel Si Ca es ve na.

_ Zvir fa so ioha nes, _ mo u lod ne lad mxi a ru lad wa mo iwyo ma es t ro ab ra ham ma, _ su lac ar min da Ta vi Se gawyi no wi na sa ze-i mo sam za di sis aR we riT, Zi ri Ta dad, mTav ris mdi da ri fan ta zi-is na yo fi rom gax l daT. dRe sas wa u li gvi an sa Ra mos da iwyo da ro gorc aseT dRes SeS ve nis, par ki ca da sa zafxu lo sa sax lec er Ti a nad iyo ga Cax Ca xe bu li. ro gor ar ve ca de! min do da ga na-Te ba uC ve u lod efeq tu ri yo fi li yo, mag ram mi zans mxo lod na wi lob riv mi vaR wie. saq me is aris, rom mTav ris brZa ne biT yve-la bi lik ze ma Ra li bo Ze bis dad g ma da zed di di Sa vi da fe bis mi mag re ba mog vix da. am da feb ze dro dad ro fe rad-fe ra di na-Tu re bi in Te bo da da ik ve Te bo da mTav ri nas ven ze li sag va re u lo

1 iulia _ romanis gmiris prototipi gaxldaT hofmanis satrfo iulia marki, romelsac igi simReraSi amecadinebda bambergSi. dedis surviliT iulia colad gahyva mdidar kacs, romelic ar uyvarda.

24

ger bi TurT. da fe bi ga na Te bul fir ni Sebs mo ga go neb daT, Cve u-leb riv rom gva uwye ben xol me: am ad gi las si a ru li an Tam ba-qos mo we va ak r Za lu liao. dRe sas wa u lis gvir g vi ni, mwva ne buC-qe bi Ta da xe lov nu ri nan g re ve biT Se mo ga ru li, Sen T vis kar gad nac no bi Te at ri iyo. am Te at ris sce na ze qa la qi dan Ca mo sul msa xi o bebs ro me li Rac ale go ri u li pi e sa un da war mo ed gi naT. es ubad ru ki qmni le ba sak ma od uxam si iyo, ra Ta aRef r To va-ne bi na ma yu re be li, mi u xe da vad imi sa, rom igi mTav ris sa Tu Ti pir m So gax l daT, an da, ro gorc mi si brwyin va le bis erT-er Ti pi e sis dam d g mel ma, Te at ris di req tor ma, go ne ba max vi lu rad Se niS na, `mi si udi de bu le so bis brwyin va le kal mi dan iyo af-re ni li~. sa sax li dan Te at ram de kar ga di di gza hqon daT sa va-li. da, ai, mTa vars WeS ma ri tad po e tur ma az r ma ga u na Ta go ne-ba: es gza ha er Si ga mo ki de bul ge ni uss un da ga e na Te bi na ori Ci raR d niT. sadRe sas wa u lo pro ce si is dros es er Ta der Ti ga na Te ba un da yo fi li yo im are ma re ze. Te at ri da mi si Se mo-ga re ni mxo lod mas Sem deg ga naT de bo da, rac mTav ris oja xo ba da mi si ama la Tav-Ta vi anT ad gi lebs da i ka veb d nen. ai, ra tom iyo, rom ir g v liv yve la fe ri jer je ro biT uku neT sib ne les STa en T qa. amao ga mod ga Ce mi me ca di ne o ba, amex s na mi si udi de-bu le so bi saT vis am Ca na fiq ris sir Tu le, yve la fer amas xom Zne lad sa va li gzac er T vo da zed. mTa vars, etyo bo da, ra Rac am g va ri ̀ Fêtes de Versailles~-Si1 amo e kiTxa, ax la ki am azrs Ta vi-sad asa Reb da da da Ji ne biT mo iTxov da mis sis ru le Si moy va nas. pa su xis m geb lo bis sa ku Tar Tav ze aRe ba aRar min do da da, ami-tom ge ni u se bi Ta vi an Ti Ci raR d ne bi TurT qa la qi dan Ca mo sul Te at ris me qa ni koss ga da vu lo ce.

da, ai, is-is iyo, mTa va ri oja xo bi Ta da did g va ro van Ta ama-lis Tan x le biT dar ba zi dan ga mo vi da, rom sa sax lis sa xu ra-vi dan To kiT sa ze i mo tan sac mel Si ga mowyo bi li ti ki na Ca mo-uS ves. mas xel Si an Te bu li Ci raR d ne bi eWi ra. To ji na zo ma ze mZi me aR moC n da, sa sax li dan oci od na bi jis mo So re biT me qa-

1 ̀ Fêtes de Versailles~ (frang.) _ ̀ versalis dResaswaulebi, anu mojadoebuli kunZulis garTobani~ (1664) _ am nawarmoebs miakuTvneben molieris kalams. masSi aRwerilia lui XIV-is drois sasaxlis karze mowyobili dResaswaulebi.

25

niz mi mo i Sa la da mTav ris sag va re u los mfar ve li an ge lo zi ha er Si um we od ga mo e ki da. dab ne ul ma me qa ni ko seb ma To ji na ise Zli er mo qa Ces, Tav da yi ra amo at ri a les. gad mo yi ra ve bu li Ci-raR d ne bi dan, ka cu nas rom epy ra xelT, san T lis ga var va re bul-ma wve Teb ma iwyes Rven Ta. pir ve li wve Ti mTa vars da e ca, mag-ram Se sa Su ri vaJ ka co biT aita na tki vi li, er Ti kia, Cve u li me di du ro biT ve Rar ga i a ra da mos x le tiT ga kun t ruS da win. ge ni u si ax la did g va ro van Ta ama las das Ta ma Seb da Tavs. aq iy-v nen hof mar Sa li, ka meriun k re bi da sxva di de bu le bi. ci dan gad mof r q ve u li cecx lo va ni wvi mis wve Te bi vis Tav ze, vis ki cxvir ze ece mo da. ir g v liv sa ma ri se bu ri si Cu me ga me fe bu li-yo, rad gan tki vi lis ga mo xat va da amiT sa ze i mo gan wyo bi le bis ga fu We ba eti ke tis dar R ve vas niS nav da. Tav Se saq ce vi sa na xa vi iyo, es ube du ri sto e li sce vo le bis1 mTe li ko hor ta ro gor mi i wev da win. pi ri sa xe tki vi lis gan da man Wo daT, mag ram cdi-lob d nen, tan j vi saT vis ga eZ loT da od nav iRi me bod nen ki dec, ris ga moc maT sa xe ebs sa ta ni se bu ri ieri dah k rav da. sa ma ri se-bur si Cu me Si aqa-iq dro dad ro Tav Se ka ve bu li kvne sa ga is mo da. ama so ba Si buk sa da na Ra ra sac dah k res da brbom er Tx mad Seh R-ri a la: ̀ ga u mar jos mis brwyin va le ba mTav ri nas! ga u mar jos mis brwyin va le ba mTa vars!~ _ la o ko o ni se bu ri sa xe e bi sa da mxi a-ru li Se Za xi le bis kon t ras tiT Seq m nil ma tra gi kul ma pa Tos-ma mTel am sce nas uC ve u lo di de bu le ba Ses Zi na!

xan Si Se sul ma, Ca su qe bul ma hof mar Sal ma, bo los da bo-los, ve Rar ga uZ lo am den tan j va-wa me bas da, ro de sac sab ra-los san T lis ga var va re bu li wve Ti pir da pir lo ya ze da eR ven-Ta, gaS ma ge biT gan ze gax ta, mag ram fe xi ga ex lar Ta iq ve, gzis pi ras Car Wo bil sol ze mib mul Tok Si, ro mel ze dac sa ha e ro me qa niz mi iyo Ca mo ki de bu li. `eS mak ma da lax v ro so~, _ es Ra wa mo ibRav la sab ra lom da mi wa ze brag va ni mo a di na. swo red am dros ha er Si ga mo ki de bul ma ti ki na mac da as ru la Ta vi si sat-ri um fo svla. zor ba hof mar Sal ma ise Ti Za liT da iT ria igi

1 stoeli scevola _ gaius muciusi, legendaruli romaeli gmiri, Tvalis dauxamxameblad daiwva marjvena xeli sakurTxevlis cecxlze, ris gamoc metsaxelad scevola, anu marcxenamklava Searqves.

26

Ta vis ken, rom To ji na Sig Su a gul ama la Si Ca var da. xal xi wi-vil-ki vi liT mi mo i fan ta. uku neT ma sib ne lem mo ic va are ma re. yve la Ci raR da ni Caq ra. es yve la fe ri zus tad Te at ris win mox-da. me, ra Tqma un da, da va xa ne da ma Sin ve ar wa vu ki de cecx-li zo nars, rom li Tac er T d ro u lad ain Te bo da yve la na Tu ra. min do da, dro mo me go. yo ve li ve es er Ti-ori wu Tis saq me gax l-daT, es ki sav se biT sak ma ri si aR moC n da, rom xalxs tye-Rre Si sa bo lo od dab ne o da gza-kva li.

`sa na Ti, sa na Ti!~1 _ wa mo iy vi ra mTa var ma zus tad ise, ro-gorc me fe Ses Za xebs `ham let Si~. `sa na Ti, sa na Tio!~ _ Cax le Ci-li xmiT Seh R ri a la brbo mac. ro ca, bo los da bo los, mi da mo ga na Tda, tye Si gab ne u li ama la, da mar cxe bu li ja ri viT, di dis vai-vag la xiT iy ri da Tavs erT ad gi las. am orom t ri al Si ober-ka mer her ma uC ve u lo vaJ ka co ba da Se mar Te ba ga mo i Ci na da da am-t ki ca, rom Ta vi si dro is yve la ze gam W ri ax stra teg Ta ricxvs mi e kuT v ne bo da. mi si saz ri a no bis wya lo biT wes ri gi sul ram-de ni me wuT Si iq na aR d ge ni li. mTa va ri Ta vi si ama liT dar ba zis Su a gul Si aR mar Tu li, yva vi le biT mor Tu li tax ti sa ken ga e Su-ra. is-is iyo, mis ma brwyin va le bam me uR li TurT Ta vi si ad gi li da i ka va, rom ze mox se ne bu li me qa ni ko sis max vil go ni e re bis wya-lo biT Tav ze yva vi le bis mewye ri da acx ra. mux Tal ma bed ma Tu ine ba, rom uzar ma za ri alis fe ri Sro Sa na mTa vars zed cxvir ze das ce mo da da mi si sa xe me wa mu lis fe ri mtvriT da e fa ra. aman ki mi si udi de bu le so bis ga reg no bas ise Ti di de bu le ba Ses Zi na, sav-se biT rom esa da ge bo da im wu Tis sa ze i mo gan wyo bi le bas.

_ ara, ara, es ki uk ve me tis me tia! _ wa mo i Za xa kra is ler ma da ise axar xar da, ked leb ma zan za ri da iwyo.

_ Se ni xar xa ri sav se biT uad gi loa, _ Se a Ce ra igi ma es t ro ab ra ham ma, _ Tumca, im Ra mes mec SeS li li viT vi ci no di. min-do da, el fi pe kis2 msgav sad, rac Se iZ le ba me tad amer-da me ria

1 `sanaTi, sanaTi!~ wamoiyvira mTavarma zustad ise, rogorc mefe SesZaxebs `hamletSi~ _ (Seqspiri, `hamleti~, moqmedeba 3, suraTi 2), magram SeqspirTan mefe ki ara, poloniusi wamoiZaxebs am sityvebs.

2 `mindoda elfi pekis msgavsad... metad amer-dameria yvelaferi~... _ elfi peki _ gmiri Seqspiris komediisa `zafxulis Ramis sizmari~ (moqmedeba 3, suraTi 2).

27

yve la fe ri, mag ram sxvis T vis da miz ne bu li is re bi me ve mib run-de bo da ukan da da ko dil gul Si me so bo da. maS, ase, mo mis mi ne, yve la fers wvri lad mo giy ve bi! im su le lu ri yva vil T c ve nis wu Ti dan vcdi lob di, Se mer Cia dro da da men To uxi la vi Wi a-ko ko na, mTels dRe sas wa uls rom mo e de bo da. cecx lis ene bi im ar se ba Ta su leb Sic un da SeW ri li yo, vi si sa ku Ta ri, idu ma li ne bis T vis da mor Ci le bac gu liT me wa da. es cecx li swo red im idu mal ma ne bam aagiz gi za Cems gul Si... nu Se mawy ve ti neb, ioha-nes! eca de, din jad mo mis mi no! iulia da prin ce sa mTav ri nas ukan, od nav gver du lad is x d nen ise, rom ori ves kar gad vxe dav-di. ro gorc ki bu ki sa da na Ra ris xma miwy nar da, iuli as kal-Ta ze sur ne lo va ni iebis Ta i gul Si Ca ma lu li var dis ko ko ri da e ca da Ra mis si o sa viT na zad da ir xa ha er Si Se ni sul Si Cam w-v do mi sim Re ris han ge bi: Mi Lagnero ta cen do del la mia sor te ama ra.1 iulia Tav da pir ve lad TiT qos Sek r Tao, mag ram ai, tkbi li sim-Re ra ga is ma. Se ni mu si kis uza do Ses ru le ba Si er Ti wu Ti Tac ar Se ge pa ros eW vi. Ce mi da va le biT mas co ta mo So re biT oTxi brwyin va le mu si ko si as ru leb da. ho da, am sim Re ris ga go ne ba ze iuli as ba ges Cu mi `ah!~ mos wy da. man Ta i gu li mker d ze mi ik-ra da sru li ad gar k ve viT ga vi go ne, ro gor was Cur Cu la prin-ce sas: `i ci, is dab ru ne bu lao!~ prin ce sam aRel ve biT mox via xe li iuli as da ise xma maR la Ses Za xa: `a ra, ara, es Se uZ le be-li a o~, rom mTa var ma me wa mu lis f rad aRaJ Ra Re bu li sa xe mis ken mris xa ned mi at ri a la da is ro la: Si len ce!~2

Se saZ le be lia, say va re li asu lis Tav ne bo bas ise Za li an arc ga nu ris xe bia mTa va ri, mag ram Se gax se nebT: es si RaJ Ra Je, cxvir-ze anaz dad da ce mul ma wi Tel ma Sro Sa nam rom da u to va sax sov-rad, _ msgav si gri mi, al baT, ope ris `ti ran no in g ra to~-sac3 ki Se Sur de bo da, _ mis sa xes da u o ke be li ris x vis iers aZ lev da. ise Ti STa beW di le ba iq m ne bo da, TiT qos yve la ze gu lis ama-Cu ye be li sity ve bi, yve la ze na zi mi zan s ce ne bi, ale go ri u lad gvir g vi no sa ni wyvi lis bed ni e re bas rom gva uwyeb d nen, fuW Ta-

1 uxmod davitireb Cems mware beds (ital.). 2 siCume (frang.). 3 mrisxane tirani (ital.).

28

ma Sad rCe bo da da mi si udi de bu le so bis sul sa da guls ar eka re bo da. aman msa xi o be bic da ma yu re be lic did sa go ne bel Si Ca ag do. ma Si nac ki, ro de sac mTa va ri xel ze eam bo re bo da Ta-vis me uR les da Tval yurs adev neb da pi e sa Si wi nas war wi Te li fan q riT aR niS nul ad gi lebs (pi e sis er Ti eg zem p la ri xelT epy ra), ris dro sac cxvir sa xo ciT crem le bi un da mo ew min da, ise Ti STa beW di le ba iq m ne bo da, TiT qos mi si udi de bu le so ba fa ru li ris x viT aris Sepy ro bi lio. fi ni a sa viT er T gu li ka-mer he re bi er T ma neTs eCur Cu le bod nen: `Rmer To di de bu lo, ne-tav ra da e mar Ta mis brwyin va le ba so?~ ioha nes, isic min da mo-gax se no, rom vid re msa xi o be bi su le lu ri pi e siT Se aq cev d nen ma yu re bels, me ma gi u ri sar ki sa da sxva xel sawyo e bis dax ma re-biT gam W vir va le cis fon ze Sev Ze li Ca me ta re bi na ja dos nu ri war mod ge na RvTi u ri qmni le bis, mSve ni e ri iuli as pa tiv sa ce-mad. er T ma neTs enac v le bo da Sen mi er zeS Ta go ne bis wu Teb Si Seq m ni li han ge bi. xan sadRac Sors, xan ki sul ax los de mon Ta mok r Za le bu li, mag ram vne bi a ni Za xi li viT ga is mo da mi si sa-xe li: `i u lia!~ Sen ki ara da ar Can di, Ce mo Zvir fa so ioha-nes! war mod ge nis dam Tav re bis Sem deg Seq s pi ris pros pe ro sa viT mec Se meZ lo Se me qo Ce mi ari e li,1 meT q va mis T vis, yve la fe ri Ci ne bu lad wa ri mar Ta-meT qi, mag ram su lis siR r me Si vig r Zen, Ca na fiq ri, mTe li su li da gu li rom Se va lie, uRim Ra mo da ubad ru ki ga mo vi da. iulia Ta vi si utyu a ri gu ma niT yve la fers mix v da, mag ram man mTe li es war mod ge na tkbil siz m rad CaT va-la. siz mars ki, mo gex se ne ba, ga moR vi Ze bis me re ara vi Tar mniS v-ne lo bas aRar aZ levs xol me ka ci. prin ce sa ki, pi ri qiT, Rrmad Ca fiq re bu li Can da. vid re erT-erT pa vi li on Si mTa va ri da mi si ama la sa na di mo suf ras us x d nen, go go ne bi xe li xel Ca ki de bu-le bi da se ir nob d nen par kis ga na Te bul xe iv neb Si. mTa va ri dar-ty ma am wu Ti saT vis mqon da ga an ga ri Se bu li, Sens ga mo Ce nas ki isev da isev ar da ad ga saS ve li, Ce mo ioha nes! imed gac ru e bu li da ga bo ro te bu li dav r bo di par k Si, min do da, Se me mow me bi na,

1 `Seqspiris prosperosaviT mec SemeZlo Semeqo Cemi arieli~ _ Seqspiris `qariSxalSi~ stiqiis mbrZanebeli prospero aqebs naTel suls _ ariels, romelic mas exmareba (moqmedeba 5, suraTi 1).

29

yve la fe ri mzad iyo Tu ara sa ze i mo fe i er ver ki saT vis, ri Tac un da das ru le bu li yo im dRe van de li dRe sas wa u li. anaz dad ze cas mi vapyar Tva li da So re u li ga i er S ta i nis Tav ze, Ra mis wyvdi ad Si, pa ta ra mo wi Ta lo Rru be li Sev niS ne. ase Ti Rru be-li yo vel T vis av d ris mo mas wa ve be lia xol me. Cve u le bi sa mebr, igi wyna rad mi zo zi nebs ca ze, rom co ta xan Si mo u lod ne lad sa Si ne li We qa-qu xi li dag va te xos Tav ze. kar gad mo gex se ne ba, rom Rrub lis moZ ra o bis mi xed viT, zed mi wev niT zus tad Se-miZ lia gan v sazR v ro We qa-qu xi lis dawye bis dro. im sa Ra mos ga av d re bam de er Ti sa a Ti Ra Tu rCe bo da, ami tom ga dav wy vi te, fe i er ver ki dro ze da mewyo. mag ram swo red im wuT Si miv x v di, rom Cem ma ari el ma ise Ti fan tas ma go ria wa mo iwyo, ro mel sac yve la fe ri, di ax, yve la fe ri un da ga da ewy vi ta; par kis bo los, wmin da ma ri a mis pa ta ra ek le si i dan gun dis glo ba Se mo mes ma. Cems yurs Se ni him nis `Ave ma ris stel la~-s1 xma mis w v da. sas w ra-fod iqiT ga ve Su re. iuli a sa da prin ce sas Ria cis qveS, ek-le si is win mo ed ri kaT mux li sa lo ca vad. iqam de mir be na verc ki mo vas wa ri, rom... eh, Sen ki ma inc ar Can di, ma inc ar sa iT mo di o di, Ce mo ioha nes! ne ba mo mec, du mi liT avu a ro gver di yve la fers, rac Sem d gom mox da. o, ra ar vi Ro ne, rom Se meq m na is, rac Ce mi xe lov ne bis mwver va lad mi maC n da, mag ram ve ra fers mi vaR wie. er Ti kia, ise Ti sa i dum lo Se vity ve, me, briyvs, im dRem de war mod ge nac rom ar mqon da!

_ ico de, ara fe ri da mi ma lo! _ das We qa kra is ler ma, _ yve-la fe ri mi am be, ma es t ro. miTxa ri, ra mox da Sem deg?

_ araf ris gu li saT vis! _ mi u go ma es t ro ab ra ham ma, _ Sen T vis amis cod na sa Wi ro ar aris, ioha nes, me ki gu li mik-v de ba imis ga fiq re ba ze, rom Cem mi er mox mo bil ma de mo neb ma me ve ga ma bes Si Si sa da gan sac de lis ba de Si! `o, es Rru be li! _ ga mi el va Tav Si anaz dad, _ ra Se sa niS na vi az ria! dae, yve la-fe ri aur za u riT dam Tav r des-meT qi~, _ gaS ma ge biT wa mo vi Za xe da umal fe i er ver kis ad gi li sa ken ga ve qa ne. mTa var ma mib r Za na, ro ca yve la fe ri mzad iq ne ba, ni Sa ni mi e cio. me ki Tva li ver

1 `Ave maris stella~ _ `salami Senda, zRvaTa varskvlavo~, mravalxmiani himni, dawerili Tavad e. T. a. hofmanis mier (1808).

30

mo me ci le bi na Rrub li saT vis, sul maR la-maR la rom das t ri-a leb da ga i er S ta ins. brZa ne ba ga veci, mor ti ri ga es ro laT. ma-le mTe li sa me fo ka ri da ze im ze mow ve u li stum re bi ad gil ze gaC n d nen. ro gorc yo vel T vis, aseT dros an Te bu li maS xa le-bis, Ci raR d ne bi sa da SuS xu ne bis Su qi aki af da ir g v liv. amas aTa si sxva sa na xa o ba moh y va. bo los da bo los, ha er Si na ir-na i ri Ci nu ri na Tu riT acim ci me bu li mTav ri nas ven ze li aiW-ra, mis ze moT ki rZis fe ri nis li viT gal R va sa xe li `i u li a~. ax la ki droa-meT qi, ga vi fiq re da... ro ma u li san Te li avan-Te. swo red im dros, ro de sac SuS xu ne bi Si Si ni Ta da stve niT aiW r nen ca Si, ro de sac mor ti re bi sa da zar baz ne bis gri al ma are ma re ga ay rua, ha er Si el vam cecx lis ene bi da ak ve sa da ise-Ti sa Si ne li We qa-qu xi li aty da, mTa-ba ri Se a zan za ra. el vis sis w ra fiT amo var d ni li qa riS xa li Sma gad ga da ev lo xe eb sa Tu buC qebs da sawya lo be li xmiT da awye bi na bor g va. me mar dad ga-mov g li je xe li dan say vi ri vi Rac mu si koss, is-is iyo, gver diT rom Ca miq ro la, da ga xa re bul ma ro me li Rac sa ze i mo han ge bi Cav be re. an Te bu li maS xa le bis Si Si ni zar baz ne bis baTqs er T vo-da da yve la fe ri es, er Tad, mxi a ru lad er wy mo da sul uf ro da uf ro gam Z vin va re bu li We qa-qu xi lis xmas.

ro de sac ma es t ro am ad gi lam de mi vi da, kra is le ri ram den-jer me wa mox ta ad gi li dan da oTax Si xe le bis qne viT ga i ar-ga-mo i a ra. bo los ve Rar mo iT mi na da aR f r To va ne bul ma wa mo i Za xa:

_ Se sa niS na via! brwyin va lea! ai, ax la ki Se vi can Ce mi Zvir-fa si mas wav leb lis na xe la vi; o, rom ico de, ro gor gu li Ta da su liT miy var xar, Ce mo ma es t ro!

_ di ax, _ mi u go ma es t ro ab ra ham ma, _ mSve niv rad vuwyi, rom msgav si ve lu ri da uC ve u lo saq ci e li Sens aR ta ce ba sa da mo wo ne bas iw vevs xol me, mag ram imis mo yo la ki ga da ma viwy da, rac sa bo lo od bo ro ti su le bis sam f lo be lo Si amog va yo fi-neb da Tavs. brZa ne ba ga veci, da e Wi maT eolo sis ar fa;1 igi, ro-

1 milanelma abatma gatonim or koSks Soris daaWimvina TxuTmeti rkinis simi. es simebi ise iyo awyobili, rom isini diatonur gamas qmnidnen. amindis odnavi cvlilebac ki simebis Zlierad an sustad rxevas iwvevda. eolosis am arfas `goliaTuri~, anu `amindis~ arfa uwodes.

31

gorc mo gex se ne ba, uzar ma zar auz zea ga da Wi mu li. qa riS xal sac aRar da u yov ne bia da vir tu o zi mu si ko si viT Ca moh k ra si mebs xe li. sti qi is Rri al sa da Rmu ils ax la ris x viT er T vod nen gi gan tu ri or Ra nis mZlav ri akor de bi. sul uf ro da uf ro swra fad enac v le bod nen er T ma neTs Zle va mo si li bge re bi. es yve la fe ri fu ri e bis im sa o car, me di dur rok vas mo ga go neb da, Te at ris ked leb Si ve ra so des rom ver ixi lavs ka ci! mag ram ai, sul ra Rac na xe var sa aT Si yve la fe ri miwy nar da. Rrub le bi dan mTva rem ga mo a na Ta. vne ba dam cx ral ma qar ma Sa ri Su riT Ca mo u a-ra tyis mwva ne sa bur vels, TiT qos cdi lobs, crem li Se uS ros Se Si ne bul xe eb sa da buC qeb so. dro dad ro zan za la ke bis So re-u l, yru eqo sa viT kvlav ga is mo da eolo sis ar fis sim Ta JRa-ru ni. sa oc rad ne ta ri grZno ba da me uf la. mTe li Ce mi ar se ba Sen ze fiqrs mo ec va, Ce mo ioha nes. ase me go na, ai, an ax la, an ax la aR d ge ba igi gac ru e bu li ime di sa da aux de ne li oc ne be-bis da sa ma re bu li sa me fo dan da mker d ze mo mey r d no ba-meT qi. da ai, am dros Ra mis si Cu me Si Cems go ne ba Si naT lad amo tiv tiv da az ri: ra tom wa mo viwye es sa xi fa To Ta ma Si, ris T vis mo vin do me, Sev r ki ne bo di Ta vad be dis we ras, ro gor gav be de im kvan Zis ga-mor Ce va, Ta vad gan ge bam rom ga mo nas k va. da ma Sin sa ku Ta ri su-lis siR r mi dan amom s k da ri grZno ba im de nad ga ucxo e bu lad da uC ve u lo ieriT war d ga Cem wi na Se, sa bo lo od Sev Z r wun di am sa xe Sec v li li `mes~ da nax va ze...

efe me ru li si naT le e bi rok vi Ta da xtun viT daq rod nen par-k Si, _ es far ne biT Se i a ra Re bu li msa xu re bi da e Zeb d nen ir g v-liv gab ne ul qu debs, Tmis ba de ebs, daS nebs, fex sac me lebs, mo-sas xa mebs, maT mflo be lebs gaq ce vi sas rom da e kar gaT. sas w ra-fod ga ve ca le iqa u ro bas, mag ram qa la qis ka rib Wes Tan, uzar ma-zar xid ze isev Sev Cer di da er Txel ki dev Se vav le Tva li parks: mTva ris ja dos nur sxi veb Si gax ve u li, igi zRap rul edems wa a-gav da, sa dac mxi a ru lad er To bi an an ci el fe bi. uec rad Zlivs ga sa go ni kna vi li mo mes ma; axal So bi lis ti rils mi vam s gav se. ra Rac ara sa si ke Tos mo lo din Si xi dis mo a jir ze ga da vi xa re da mTva ris kaS ka Sa Suq ze er Ti be wo knu ti da vi na xe; sab ra lo, rac Za li da Ro ne hqon da, Cah bRa u We bo da fi cars, rom wyal Si

32

ar Ca var d ni li yo. etyo bo da, vi Ra cas da sax r Co bad ga e wi ra ka-tis mTe li sag va re u lo da mxo lod am pa wi as da eR wia Ta vi sik-v di li saT vis. me re ra, rom bav S vi ar ga mod ga, vuTxa ri sa ku-Tar Tavs, es sa co da vic xom su li e ri ar se baa da Sve las iTxovs Sen gan, ami tom mo va le xar, ga da ar Ci no da Se i fa ro-meT qi.

_ o, Ce mo gul C vi lo iust! _ si ci liT wa mo i Za xa kra is-ler ma, _ aba, er Ti miC ve ne, sad aris Se ni axal ga mom cx va ri tel ha i mi?1

_ mo mi te ve, Ce mo ioha nes, _ mi u go ma es t ro ab ra ham ma, _ vgo neb, usa fuZ v lo un da iyos Ce mi Se da re ba ius t Tan. Ce mi saq-ci e liT me xom aS ka rad ga da va War be mas. ius t ma pu de li ix s na, es cxo ve li ki, mo gex se ne baT, yve las uy vars; mis gan sar geb lo-ba sac Se iZ le ba ga mo e lo des ka ci. pu dels Se uZ lia wa mo gi Ros xel TaT ma ne bi, sa Tu Tu ne, Ci bu xi da bev ri sxva amis Ta na. me ki sik v di li sa gan vix sen ka ta. mi si bevrs eSi nia, rad gan ve rag cxo ve lad mi aC ni aT. sa yo vel Ta od gav r ce le bu li az ris Ta nax-mad, ka ti saT vis ucxoa WeS ma ri ti me gob ro bis grZno ba da dRe-ni a dag mtru la daa gan wyo bi li ada mi a ni sad mi. di ax, es knu ti wmin da, uan ga ro kac T moy va re o biT vix seni. saf r Txe Si Ca vig de si cocx le, ga da vi xa re xi dis mo a jir ze, Zliv Z li vo biT amo viy-va ne kru tu na cin da li da ji be Si Ca vis vi. Sin dab ru ne bul ma, sas w ra fod ga vi xa de tanT da daR lil-da qan cu li, lo gin ze mi veg de. me re is-is iyo, Tva le bi miv lu le, rom sawya lo bel ma kna vil ma ga mo mafxiz la. xma TiT qos Ce mi tan sac m lis ka ra di-dan is mo da. sab ra lo knu ti sul m T lad dam viwye bo da da qur-Tu kis ji be Si Ca me to ve bi na! da u yov neb liv ga va Ta vi suf le pa tim-ro bi dan, man ki mad lo bis niS nad ise dam Cxap na, xu Ti ve Ti Ti dan Tqri a liT mom di o da sis x li. ax la ki mo vis v ri fan ja ra Si-meT-qi, ga vi fiq re, mag ram ma Sin ve Sem r cx va sa ku Ta ri sul mok le o bi-sa da su le lu ri Su ris ge bi sa, rac ada mi a nis mi mar Tac ki mi u-te ve bel cod vad Ca meT v le bo da, aram c Tu ugu nu ri pi ruty vi sa. bevrs aRar ga vag r Ze leb. imas Ra gety vi, rom di dis sa so e biT

1 iusti da telhaimi _ germaneli mwerlis, h. e. lesingis (1729-1781) komediaSi `mina fon barnhelmi~ (1767) telhaimis msaxuri iusti sikvdils gadaarCens wyalSi gadagdebul pudels (moqmedeba I, suraTi 8).

33

gav zar de es ka ta. igi yve la ze go ni e ri, we si e ri da Seg ne bu li ar se ba gax lavT Ta vi si mod g mis war mo mad gen lebs So ris. mxo-lod swav la-ga naT le ba Si mo i koW lebs co ta o dens; es ki, Ce mo ioha nes, mo gex se ne ba, ise Ti xar ve zia, rom lis amov se bac ad vi-lad Se iZ le ba yo vel g va ri ja fis ga re Se, Tu ki Se ne bu ri si be ji-TiT moh ki deb mas xels. swo red amis ga mo ga dav wy vi te, gad mo-gi lo co Ce mi Zvir fa si ka ta mu ri. di ax, di ax, am sa xe liT mov-naT le igi. da Tumca, Cve ni mu ri, iuris te bis eniT rom vTqvaT, jer ki dev ar gax lavT ho mo sui ju ris,1 yo ve li Sem Tx ve vis T vis, ma inc vkiTxe, Ta nax ma iq ne bo da Tu ara, Sen Tan Cam d ga ri yo sam-sa xur Si. aR moC n da, rom igi di dad kma yo fi lia am ambiT.

_ o, ro gor giy vars xol me xum ro ba, ma es t ro! _ Tqva kra-is ler ma, _ mSve niv rad mo gex se ne ba, rom ZaR le bi Za li an miy-vars, ka te bi ki Wi ris dRe sa viT mZuls.

_ ge ved re bi, Ce mo say va re lo ioha nes, _ mi u go ma es t ro ab ra ham ma kra is lers, _ su li Ta da gu liT ge ved re bi, vid re mog za u ro bi dan dav b run de bo de, da i to ve Sen Tan Ce mi di di mo-mav lis mqo ne sa o ca ri ka ta mu ri. dRes Tan wa mo viy va ne. ax la kars ukan zis da Sens stu mar T moy va re mo pa ti Je bas Ra elo de ba. nu Tu ar ga in te re sebs mi si nax va? Tva li ma inc Se av le!

ma es t ro ab ra ham ma ka ri ga mo a Ro. Ca lis far dag ze ka ta gor-ga li viT mo ka la Te bu li yo da eZi na. mar T lac, rom sa o ca ri si-la ma zis pat ro ni gax l daT is wye u li, isa! mTels zur g ze Sa vi da nac ris fe ri zo le bi da uy ve bo da da ke fa ze er T ma neTs uer T-de bo da, me re ki Sub l ze ga da di o da da uC ve u lod Cax lar Tul, ierog li fe bis mag var na xats qmni da. ase Ti ve zo li a ni, sa oc rad grZe li da moq ni li ku di er Ti o rad met Sno sa da la zaTs ma-teb da. ka tis Wre li qa Ti bi mzis sxi veb ze ise Tva lis mom W re-lad liv li veb da, TiT qos mi si bew vis Sav sa da rux zo lebs So-ris oq ros f rad dak lak ni li is re bi ri a le be no.

_ mur... mur... _ Ta vis Tan ix mo ka ta ma es t ro ab ra ham ma. _ mrr... mr... _ xma maR la ga mo e pa su xa igi, fex ze wa mod ga,

ga iz mo ra, wel Si zam ba ra sa viT ga iz ni qa da ga a xi la zur mux-

1 ar gaaCnia damoukidebeli uflebamosileba (laT.).

34

tis fe ri, kaS ka Sa Tva le bi, sa i da nac go ni e re ba da saz ri a no ba ga mos W vi o da. ar vi ci, ram de nad mar Ta li iyo, ma es t ro ab ra ha-mi ki ir w mu ne bo da es aseao, da, bo los da bo los, TviT kra is-le ric iZu le bu li gax da, eRi a re bi na, am ka tas mar T lac ra Rac uC ve u lo, gan sa kuT re bu li ga mo xed va aq v so. me re isic das Zi na, am ka tis tvi nis mo cu lo ba sav se biT sak ma ri sia, mis ma pat ron ma sxva das x va mec ni e re bis Ses wav las moh ki dos xe li, xo lo grZe-li, Wa Ra ra ul va Si, si Wa bu kis mi u xe da vad, mas ber Ze ni brZe ne-bis T vis Cve ul dar ba is lur iers aZ lev so.

_ o, Se Zi lis gu dav, Se na! ne tav vi co de, ra Zil qu Si da gaw ve-ba xol me? _ mi mar Ta ka tas ma es t ro ab ra ham ma, _ ase Se iZ le ba kac ma yo vel g va ri si xa li se da kar gos da er Ti uxa si a To da uni-a To vin me gax des. aba, er Ti, Se ne bu rad da i ba ne pi ri, Ce mo mur!

ka tac ma Sin ve uka na Ta Teb ze Ca moj da, xa ver do va ni Ta Ti Sub-l sa da lo yeb ze Ca mo is va da Tan nar na ri, mxi a ru li `mi a uc~ da a yo la zed.

_ aba, Se xe de, mur, _ ga nag r Zo ma es t ro ab ra ham ma, _ es gax lavs ba to ni ioha nes kra is le ri; dRe i dan mas Tan un da ga-gam we so sam sa xur Si.

ka tam ka pel ma is ters jer Ta vi si mo el va re Tva le bi Se av lo da wa ik ru tu na, Sem deg kra is le ris gver diT ma gi da ze ax ta, iqi dan ki mo u ri deb lad mxar ze Se as kup da da Ta vi ise ax los mi u ta na yur Tan, ka ci ifiq reb da, ra Ra ca un da uCur Cu lo so. me re isev Zirs Ca mox ta da Ta vi si axa li pat ro nis gar Se mo kru tu ni Ta da ku dis qne viT bol Tis ce ma da iwyo, TiT qos mi si ax los gac no ba un dao.

_ Rmer To, Sen Se min de, _ wa mo i Za xa kra is ler ma, _ ax la uk ve mza da var, vir w mu no, rom es pa ta ra, ru xi oin ba zi ma ma-ze ci ers nam d vi lad da u jil do e bia Wku i Ta da go ne biT. vgo neb, saq vey nod sa xel gan T q mu li Ceq me bi a ni ka tis pir da pi ri STa mo-ma va lic ki un da iyos!1

1 ̀ saxelganTqmuli Ceqmebiani katis pirdapiri STamomavalic ki unda iyos~ _ hofmans mxedvelobaSi aqvs germaneli romantikosis, ludvig tikis (1773-1853) komedia ̀ Ceqmebiani kata~ (1797), romelsac peros (1628-1703) amave saxelwodebis zRapari daedo safuZvlad.

35

_ me ki vi ci, _ mi u go ma es t ro ab ra ham ma, _ rom Ce mi mu-ri yve la ze an ci da sa sa ci lo cxo ve lia am qve ya na ze. nam d vi li oin ba zia. amas Tan, Zal ze kar gi znis ymaw vi lic gax lavT da arc zo gi er Ti ZaR li viT abe za ria, ga u Ta ve be li qle sa o biT Tavs rom mo ga bez rebs xol me.

_ ai, ax la, Sev yu reb am brZen ka tas, _ Tqva kra is ler ma, _ da gul dam Zi me bu li vfiq rob, ra viw roa Cve ni cxov re bis Car Co e bi. vis Za luZs ga i gos da gan sazR v ros pi ruty v Ta go-neb ri vi Se saZ leb lo be bis sazR v re bi! ada mi ans yve la mov le-nis asax s ne lad mzam za re u li iar li ye bi aqvs gam za de bu li da ma Sin, ro ca bu ne bis zo gi er Ti mov le na, an da, uf ro swo rad rom vTqvaT, bu ne bis mTe li Za le bi mis T vis ga mo ca nas Se ad-gens, ada mi a ni ba qi bu qobs su le lu ri gan s wav lu lo biT, Ta vi si vi Tom da sib r Z niT. si nam d vi le Si ki sa ku Tar cxvirs iqiT ver ixe de ba! ga na Cven ar vi ya viT, `in s tin q tis~ iar li yi rom mi-va ka riT cxo vel Ta mTels su li er sam ya ros, ma Sin, ro de sac ma Ti Se saZ leb lo be bi xSi rad sa o ca ri for me biT vlin de ba xol me? er Ta derT kiTx va ze min da pa su xi gam ceT: Se iZ le ba Tu ara, in s tinqts, am brma, qvec no bi e ri im pul sis ide as, Se vu Tav-soT siz m re bis nax vis sa o ca ri una ri? am dros sa yo vel Ta od cno bi lia, rom ZaR le bi Zal ze mra val fe ro van siz m rebs xe da-ven; amas da gi das tu rebT yve la, vi sac ki Tval yu ri udev ne-bia mZi na re mwev ri saT vis: igi na di ro bis mTel su raTs xe davs siz mar Si; da e Zebs msxverpls, yno savs, fe xebs ise amoZ ra vebs, TiT qos dar bi so, wkav w ka vebs da of lad iR v re ba... Tumca, ai, mar Ta li giTx raT, ima ze ki ara fe ri msme nia, ka te bi xe da ven Tu ara siz m rebs...

_ ka ta murs ara mar to sa oc rad cocxa li siz m re bi esiz-m re ba, _ ga awy ve ti na me go bars ma es t ro ab ra ham ma, _ xSi rad Se mim C ne via, ro gor Ca Zi ru la oc ne be bis mo rev Si da ve Rar da-uR we via Ta vi zma ne be bis tyve o bisTvis. er Ti sity viT, xSi rad Ca var d ni la Zil-bu ra nis im sa o car mdgo ma re o ba Si, Cve u leb riv po e tu ri, me oc ne be su lis ada mi a nebs rom euf le baT xol me ge-ni a lu ri az re bis stum ro bis wu Teb Si. ai, uk ve ram de ni me xa nia, da e uf le ba Tu ara ase Ti gan wyo ba, myis ve iwyebs kvne sa s da ox-

36

v ras. iZu le bu li var, or Si er Ti vi fiq ro: mas an trfo bis ali mo e do, an da ra i me tra ge di as un da wer des.

kra is ler ma ga da i xar xa ra da wa mo i Za xa: _ maS, er Ti mob r Zan di Cem Tan zrdi lo, max vil go ni e ro, me-

oc ne be ka tav! ne ba gvi bo Ze, mur...

(m. a. a.) ...Cems Tav da pir vel aR z r da sa da, rac mTa va ria, yrmo bis pir vel Tve eb ze. uaR re sad yu rad sa Re bi da sa sar geb-lo saq mea, ro de sac esa Tu is cno bi li pi rov ne ba av to bi og ra-fi a Si daw v ri le biT aR wers xol me Ta vi si axal gaz r do bis yve-la wvril man sac ki, ra gind um niS v ne loc un da iyos igi. mag ram ar se bobs ki um niS v ne lo faq te bi, ro ca saq me ge ni o sis cxov re-bas exe ba? yve la fers, rac mas yrmo bis wleb Si Ca u de nia, an ar Ca u de nia, udi de si mniS v ne lo ba eni We ba da na Tels hfens mi si uk v da vi qmni le be bis WeS ma rit ar s sa da mniS v ne lo bas. sa ku Tar Se saZ leb lo beb Si da eW ve bul, cod nas mowyu re bul Wa buks ra o-de ni si a ma yis grZno ba Se ipy robs xol me, ro de sac sad me amo i-kiTxavs, rom bav S vo ba Si Tur me ge ni o se bic Ta ma So ben omo ba nas, rom ma Tac hyva re bi aT pi ris Cat k ba ru ne ba, si zar ma ci sa Tu an-co bi saT vis maT T vi sac uTa va ze bi aT ali yu ri. `zus tad Cem sa-viT yo fi la! zus tad Cem sa viT!~ _ aR ta ce biT ime o rebs Wa bu ki da ioti so de na dac aRar epa re ba eW vi, rom Ta va dac, arc me ti, arc nak le bi, im ker pis msgav si ge ni o sia, ro mel sac eTay va ne ba.

ma va ni da ma va ni, ro mel sac Zi ris Zi ro bam de wa u kiTxavs plu-tar qe Tu ara, kor ne li us ne po si1 ma inc, Sem deg Si udi de si gmi-ri gam x da ra. sxva ma ga li Tic ga mi go nia. Tur me er Ti ka ci Tar-g man Si gas c no bia an ti kur av tor Ta tra ge di ebs, ase ve gul das-miT Se us wav lia kal de ro nis,2 Seq s pi ris, Si le ri sa da go e Tes qmni le be bi. Tumca, mis gan saq vey nod cno bi li di di po e ti ar ga mo su la, mag ram xal xi saT vis say va re li, xe li xel sa gog ma ne-be li mgo sa ni ma inc dam d ga ra. ho da, Ce mi Se dev re bic, al baT, ara er Ti da ori go ni e ri, me oc ne be Wa bu ki ka tis gul Si da an Te ben

1 kornelius neposi _ romaeli istorikosi (Zv. w. 99-24 ww.).2 kalderoni _ pedro kalderon de la barka (1600-1681), espaneli dra-

maturgi.

37

po e zi is wmin da lam pars, xo lo, ro ca ma va ni ya ri bi ka ta kvlav ga i me o rebs Cems bi og ra fi a Si aR we ril oinebs, sax lis sa xu rav-ze rom Ca mi de nia,1 mTli a nad ga nim s W va le ba Ce mi wig nis amaR le-bu li ide a le biT da aR ta ce biT Ses Za xebs: `o, mur, RvTa eb ri vo mur! ka ta Ta mod g mis uma ma ce so ra in do! mxo lod Se ni gmi ru li saq me e bis wya lo biT Se vig r Zen sa ku Ta ri si di a de!~

uda vo Se qe bis Rir sia ma es t ro ab ra ha mi imis ga mo, rom Ce-mi aR z r dis dros ar ga mo u ye ne bia arc ba ze do vis2 moZ ve le bu li sis te ma, arc pes ta lo cis3 moZR v re ba, da, ase vTqvaT, Ce mi Ta vi me ve gad mo mi lo ca aR saz r de lad. igi Cem gan mxo lod erTs mo-iTxov da: me xel m ZR va ne la im sa yo vel Ta od cno bi li, dad ge ni li nor me biT, rom le bic ma es t ros auci leb lad mi aC n da Cvens pla-ne ta ze ga ba to ne bu li sa zo ga do eb ri vi cxov re bi saT vis. wi na aR-m deg Sem Tx ve va Sio, _ am bob da igi, _ ada mi a ne bi SeS li lebs an brmebs da em s gav se bod nen, yo vel wuT Si Se as k de bod nen er T ma neTs da pan Ru re bi Ta Tu muj lu gu ne biT da a li la veb d nen. ase Ti sa zo-ga do e ba ki da sa Ru pa vad iq ne bo da gan wi ru lio. am prin ci pe bis er Tob li o bas ma es t ro ab ra ha mi bu neb riv Ta va zi a no bas uwo deb-da pi ro bi Ti Ta va zi a no bis sa pi ris pi rod, ro ca val de bu li xar um dab le si bo di Si mo u xa do reg vens, ro me lic da ge ja xe ba an-da fe xebs mo gam t v revs. ad vi li Se saZ le be lia, ase Ti Ta va zi a no-ba Za li a nac esa Wi ro e baT ada mi a nebs, mag ram veraf riT ga mi gia, ra tom un da vrcel de bo des es we se bi Cems Ta vi suf le bis moy va-re mod g ma zec. da ram de na dac im sa yo vel Ta od mi Re bul we sebs Ce mi pat ro ni Zi ri Ta dad av be di Ti if nis wkep liT ma zi a reb da xol me, sru li uf le ba maqvs, gav kicxo Ce mi aR m z r de lis mkac-ri me To de bi. di di xa nia ki de vac ga mo veq ce o di mas, kul tu ris ma Ra li mwver va le bi sa ken Tan da yo lil swraf vas rom ar da ve-ka ve bi ne. al baT, mo gex se ne baT, rac uf ro ma Ral kul tu ras Tan

1 `Cems biografiaSi aRweril oinebs, saxlis saxuravze rom Camidenia~ _ miniSneba germaneli mwerlis, Jan paulis (iohan paul rixteri (1763-1825) wignze `biografiuli garTobani~.

2 iohan bazedovi (1723-1790) _ germaneli pedagogi, Jan-Jak rusos aR-mzrdelobiTi sistemis mimdevari.

3 iohan hainrix pestaloci (1746-1827) _ Sveicarieli pedagogi, skolis reformatori, Jan-Jak rusos pedagogiuri sistemis ganmgrZobi.

38

gvaqvs saq me, miT nak leb Ta vi suf le ba ze gvix de ba la pa ra ki. es sa yo vel Ta od cno bi li WeS ma ri te ba gax lavT. kul tu ris zrda moTxov ni le be bis zrdas niS navs; moTxov ni le beb Tan ki... ai, am av be di Ti if nis wkep lis wya lo biT Cem ma pat ron ma upir ve le sad swo red im bu neb ri vi moTxov ni le be bis da u yov neb liv dak ma yo fi-le bas ga da maC via, ris dro sac Cem T vis ar ar se bob da ad gi li sa da dro is prob le ma. amis me re ma es t rom Cems pa tar-pa ta ra wuw-ko bebs ga mo ucxa da brZo la. ro gorc mog vi a ne biT dav r w mun di, Ce mi zo gi er Ti si sus te Tur me mxo lod da mxo lod gan sa kuT-re bu li su li e ri gan wyo bi le bis Se de gi gax l daT. Se saZ loa, es uC ve u lo gan wyo ba, Cems fsi qi ka ze rom iyo da mo ki de bu li, ma-i Zu leb da, mi me to ve bi na sa kuT riv Cem T vis mom za de bu li rZe da ase gan sa jeT, Sem w va ri xor cic ki, av m x ta ri ya vi ma gi da ze da met-li ka pat ro ni saT vis gam za de bu li saW me li. ho da, ra ki Ra if nis wkep las ge mo ga vu ge, am uxe i ro Cve u le ba sac Se veS vi. un da va-Ri a ro: pat ro ni sav se biT mar Ta li brZan de bo da, ro de sac Cem Si msgav si man ki e re be bis aR mofx v ras cdi lob da. bev ri Ce mi uf ro nak le bad kul tu ru li da zrdi li Ta na me ma mu le ga da awy da did ube du re bebs am man ki e re bis ga mo, uf ro me tic, am ube du re beb ma bev ri Wa bu ki ka tis mTels cxov re bas da as va da Ri. ma ga li Tad, Ce mam de mo aR wia xmam, TiT qos erT Cems une bis yo fo Ta na moZ mes, did mo ma vals rom uwi nas war mety ve leb d nen, Se sa fe ris wu Teb Si ver ga mo e Ci nos sa Wi ro sim t ki ce, ver ga eZ los cdu ne bi saT vis da ja mi dan amo es v li pos rZe. ho da, es si a mov ne ba sa ku Ta ri ku dis fa sad das j do mia sab ra los da ga mas xa ra ve bu li da Se u racx-yo fi li gan d go mia ama qve ya nas. am ri gad, Ce mi pat ro ni mar Ta li gax l daT, ro ca Cem Si dam Rup vel man ki e re ba Ta aR mofx v ras cdi-lob da. mag ram er Ti ki ver mi pa ti e bia mis T vis: ra tom un da aR-d go mo da igi win Cems swraf vas mec ni e re bi sa da xe lov ne bi sa ken?!

Ce mi pat ro nis oTax Si ara fe ri mi ta ceb da eg re ri gad, ro-gorc wig ne biT, qa Ral de bi Ta da aTas g va ri uc na u ri niv TiT da-xun Z lu li sa we ri ma gi da. Se miZ lia vTqva, rom es ma gi da an-da ma ti viT mi zi dav da, mag ram ra Rac Si na ga ni mok r Za le ba xels miS li da mTe li ar se biT miv ce mo di da ucx ro mel vne ba Ta Rel-vas. da bo los, erT mSve ni er dRes, ro de sac Ce mi pat ro ni Sin ar

39

gax l daT, dav Z lie Si Si da ma gi da ze av x ti. o, ra o den di di iyo Ce mi bed ni e re ba, bo los da bo los wig ne bi sa da qa Ral de bis am ja dos nur sam ya ro Si rom da vi gu le Ta vi da ma Ti qeq va da viwye. ara, es mo rig an co bad ar Ca miT va loT! mxo lod cno bis moy va re-o bam da cod nis wyur vil ma ama Re bi na erT-er Ti xel na we ri da im den xans mat ri a le bi na Ta Teb Si, vid re na kuw-na ku wad ar iq ca. swo red am dros Se mo vi da oTax Si Ce mi pat ro nic. da i na xa Tu ara Ce mi na moq me da ri, Se u racx m yo fe li lan ZR va-gi ne biT ga mo e-mar Ta Cem ken. `o, Se wye u lo, Se nao!~ _ Seh y vi ra aR S fo Te bul ma da ise ga me te biT ga da maw na if nis wkep la, sim w ri sa gan da vik lak-ne, av k nav l di da Ru mel q veS Sev Z ve ri. mTe li dRe ga lur su li vi je qi iq da Ce mi pat ro nis aler si an ma sity veb mac ki ve Rar ma i Zu la, drun Ci ga mo me yo saf ri dan. aba, ase Ti da sawyi si vis ar wa ar T mev da xa lis sa da sur vils, xe li aeRo Ta vad de da bu ne bis mi er nawya lo bev niW zec ki? mag ram, da xe, tki vi li jer ki dev mTli a nad ar mqon da dam cx ra li, rom kvlav Se mipy ro ma gi da ze ax to mis av be diT ma sur vil ma. Tumca, Ce mi pat ro ni Se mom Za xeb da Tu ara: `acxa, Se upat ro noo!~ ma Sin ve Tav qud mog le ji li gav-r bo di, ase rom, se ri o zul me ca di ne o bas ve ra da ver da va ye ne saS ve li. me ma inc moT mi ne biT ve lo de bo di, ro dis dah k rav da mec ni e re bas Tan Ce mi zi a re bis Ja mi, da es dRec ma le dad ga.

erT mSve ni er dRes Ce mi pat ro ni sadRac wa sas v le lad mo em-za da. Za li an kar gad ax sov da dag le ji li xel na we ris am ba vi da ami tom oTa xi dan gag de ba da mi pi ra. mag ram dro vi xel Te da ise mo xer xe bu lad da vi ma le, eS ma kic ver mi po vi da. ma es t ros oTa-xi dan gas v la da sa wer ma gi da ze Ce mi as ku pe ba er Ti iyo. ne bi e-rad gav we qi gaS lil qa Ral deb ze, ra mac eniT auwe re li si a mov-ne ba mo ma ni Wa. aR f r To va ne bul ma Ta TiT ga dav Sa le er Ti sak ma od sqe li wig ni da Se ve ca de, ga mer Cia, ro me li ni Sa ni ras niS nav da. Tav da pir ve lad, aso ebs verc Ta vi ga vu ge da verc bo lo, mag ram far-xma li ma inc ar da miy ria. sas wa u lis mo lo din Si mo nus xu-li viT Cav S te re bo di wigns, ime di mqon da, rom bo los da bo los go ne ba ga mex s ne bo da da kiTx vas da viwyeb di. wig n Si Tav Car gul ma ver Sev niS ne, ro gor Se mo su li yo oTax Si ma es t ro da Tavs dam-d go mo da. gam Z vin va re bul ma er Ti ki Ses Za xa: `Se xe deT, es wye u-

40

li isev ra Racas xev so~ da xe li mo mi Re ra. Ta vis Sve la ze fiq-ri gvi an Ra iyo. Si Si sa gan ga vi lur se, gor ga li viT da vig rag ne da zur g ze wkep lis moq ne vas da vuwye lo di ni. mag ram ma es t rom sru li ad mo u lod ne lad Zirs da uS va Cems sa cem rad aR mar Tu-li xe li, axar xar da da wa mo i Za xa: `ka tav, hei, Ce mo ka tav, nu Tu mar T la Se giZ lia kiTx va? Ce mo kar go, amas ki ver agik r Za lav, rad gan amis arc uf le ba maqvs da arc sur vi li. da xe, ro gor um Z lav ria Sen Si swav la-ga naT le bi sa ken swraf vas?~ ma es t rom Ta Teb q ve Si dan ga daS li li wig ni ga mo ma ca la da ki dev uf ro xma ma Ra li xar xa ri mor To: `rao, rao? getyo ba, Sen sa ku Ta ri pa ta ra bib li o Te kac Se gid ge nia, ara? To rem, aba, sxva ra Se-iZ le ba ifiq ros kac ma? es wig ni sa i dan gaC n da Cems ma gi da ze? ki, ba to no, ra ga ewyo ba! ra ki asea, ibe ji Te, Ce mo ka tu ni av, imis ne ba sac ki gaZ lev, od nav gaCxap no wig n Si gan sa kuT re biT sa in te-re so ad gi le bi~. am sity ve biT man xe lax la amo mi do Ta Teb q veS ga daS li li wig ni. ro gorc mog vi a ne biT Se vity ve, es gax l daT kni ges1 Txzu le ba ̀ a da mi a neb Tan ur Ti er To bis Se sa xeb~. am Se sa-niS na vi wig ni dan mar T lac bev ri cxov re bi se u li sib r Z ne amov-xa pe. pir da pir ga sa o ca ria, ro gor esa da ge ba es naS ro mi Cems suls. ra o den sa sar geb loa igi ka te bis im ka te go ri i saT vis, ada mi an Ta sa zo ga do e ba Si Ta vi an Ti ad gi lis pov na rom swa di aT. am wig nis mi za nic swo red es gax lavT, mag ram, ro gorc vi ci, mas dRem de ar eT mo ba je ro va ni yu radRe ba. swo red amis ga mo dam k vid r da mcda ri az ri, TiT qos ada mi ans, ro me lic am wig n-Si Ca moT v li li we se bi Ta da ka no ne biT icxov rebs, auci leb lad ga u var de ba usul gu lo, da xav se bu li pe dan tis sa xe li.

ami e ri dan ma es t ro ara Tu maZ lev da sa wer ma gi da ze jdo mis uf le bas, ara med Zal ze uxa ro da, ro ca vis ku peb di da pir da-pir mis qa Ral deb ze mo vi ka la Teb di xol me, Tvi Ton ki am dros mu Sa o bas ga nag r Zob da.

ma es t ro ab ra hams Cve u le bad hqon da, sa a To biT xma maR la ekiTxa wig ni. ase Ti Sem Tx ve va ki, vcdi lob di, xe li dan ar ga-meS va. mo xer xe bu lad dav j de bo di xol me, Ta nac sak ma od Sors,

1 adolf knige (1752-1796) _ germaneli mwerali, avtori wignisa ̀ adamianebTan urTierTobis Sesaxeb~ (1788), romelic Seicavs sazogadoebaSi qcevis wesebs.

41

rom mis T vis xe li ar Se me Sa la, mag ram Cems saq mes ma inc va-ke Teb di, mSve niv rad vi xe de bo di wig n Si, rad gan, mo gex se ne baT, bu ne bas Cem T vis max vi li Tva li ar da u Su re bia. am xer xiT wig-n Si da beW dil niS nebs im sity vebs va da reb di, ma es t ro rom war moT q vam da da sul mok le xan Si kiTx vac vis wav le. vi sac Ce-mi na am bo bi ara sar w mu nod mo eC ve ne ba, un da mo vax se no, etyo ba, mas war mod ge nac ki ar hqo nia im sa o car ni Wi e re ba ze, de da bu-ne bam rom da ma ber tya Tavs. sa ma gi e rod, ge ni a lu ri ada mi a ne bi ad vi lad ga mi ge ben da da ma fa se ben da eW vic ki ar Se e pa re baT swav le bis ase Ti me To dis WeS ma ri te ba Si, ra me Tu, al baT, sa ku-Tar Tav ze ga moc di li eq ne baT igi. aq ve ar Se miZ lia, ar ga gi-zi a roT Ce mi az ri, erT-er Ti, Zal ze yu rad sa Re bi dak vir ve bis Ta o ba ze. es dak vir ve ba im miz niT Ca va ta re, ra Ta rac Se iZ le ba srul yo fi lad ga me go ada mi a nu ri mety ve le bis wvril ma ne bi. un da ga mo gity deT, Ta vad ar vi ci, ro gor mi ve di aqam de da ra gziT da ve uf le ada mi an Ta enas. ga mi go nia, Ta vad ada mi a ne bic amas am bo be no; ra Tqma un da, es am ba vi sru li a dac ar ma o cebs, rad gan ada mi an Ta na Si e re bi, bal Ro ba Si, Cven ze ga ci le biT su-le le bi da um we o ni ari an. ai, ra tom vam bob amas: sul er Ti be wo ci cu nia vi yav, mag ram ara so des vcdil var sa ku Ta ri Tva-le bis amo kor t nas; arc is max sovs, Ta Te bi cecx l Si Ca me yos, an Te bu li san T li saT vis wa me ta ne bi nos an da fex sac m lis sacxi mi mer T vas alub lis mu ra bis nac v lad, ris ga ke Te bac ase xSi-rad sCve vi aT xol me ada mi an Ta mod g mis pa wia na Si e rebs.

da, ai, ma le wya li viT da viwye kiTx va. dRi Ti dRe vi te ni di Tavs sxve bis na az re viT. bo los da bo los, da u o ke be li sur-vi li da me ba da, dro is msax v ra li xe li saT vis ro gor me ga mo-meg li ja sa ku Ta ri ge ni a lu ri az re bi, mag ram ami saT vis sa Wi-ro iyo, vzi a re bo di am az re bis qa Ral d ze ga da ta nis ur Tu les xe lov ne bas. Za li an di di yu radRe biT va dev neb di Tvals Ce mi pat ro nis xe lis moZ ra o bas we ris dros, mag ram ve ra da ver Cav w v di maT sa i dum los. gul das miT ga ve ca ni mxco va ni hil mar ku ra sis1 wigns. es suf Ta we ris er Ta der Ti sa xel m ZR va ne lo

1 hilmar kurasi _ germaneli pedagogi, avtori wignisa `sufTa weris saxelmZRvanelo~ (1714).

42

gax l daT, Cems mfar vel Tan rom vi po ve. anaz dad go ne ba ga mi-naT da: miv x v di, rom we ris rTu li xe lov ne bis sa i dum lo e bas mxo lod da mxo lod di di man Je tis wya lo biT Tu Cav w v de bo di. sa xel m ZR va ne lo Si swo red ase Ti man Je ti a ni xe li iyo ga mo xa-tu li, mas sxva das x va aso ga moh yav da. mar Ta lia, ma es t ro, Cve u-leb riv, uman Je te bod wer da, mag ram es mis araC ve u leb riv ga wa-fu lo ba ze mety ve leb da mxo lod: Tok ze mo si a ru le ga moc dil jam baz sac xom ar esa Wi ro e ba dam c ve li ba de?! da viwye fiq ri, ra gziT Se iZ le bo da man Je te bis Sov na. is-is iyo, da va pi re, Cve-ni msa xu ri qa lis sa Ra mur CaCs dav xev da mar j ve na Ta Ti saT vis man Jets ga vi ke Teb-meT qi, rom ge ni a lur ma az r ma ga mi el va Tav Si da yve la fe ri Tav da yi ra da a ye na. miv x v di, ra tom ar Se meZ lo Ce mi pat ro ni viT mo xer xe bu lad da me Wi ra ka la mi! es xom uSu a-lod Cve ni ki du re bis sxva das x vag var age bu le bas Tan iyo da kav-Si re bu li. Ce mi va ra u di faq teb ma da mi das tu ra. ami tom sa Wi ro gax da, ga mo me na xa kal mis xel Si We ris ise Ti xer xi, ro me lic Ce mi mar j ve na Ta Tis wyo bas mi e sa da ge bo da. al baT, mix v de biT, rom es xer xic ma le ga mov na xe. ai, swo red in di vi du um Ta gan-s x va ve bu li or ga ni za ci is wya lo biT iq m ne ba xol me am q vey nad axal-axa li sis te me bi.

mag ram win ki dev er Ti siZ ne le ga da me Ro ba: saq me is aris, rom sa Wi ro iyo, ka la mi me lan Si Ca me wo xol me. ve raf riT va-xer xeb di, Ta Ti ise me moZ ra ve bi na, rom me lan Si ar amo meTxup na. ami to mac Ce mi pir ve li aso e bi uf ro Ta TiT aris ga moy va ni li, vid re kal miT da, co ta ar iyos, ok ro bok rod na we ris STa-beW di le bas to vebs. Se saZ loa, amis ga mo Ce mi pir ve li ma nus k-rip te bi vin me reg vens mel ni a ni la qe biT aW re le bu li qa Ral di ego nos mxo lod. go ni e ri ka ci ki Cems pir vel sa ve qmni le beb ze mix v de ba, rom saq me aqvs ge ni a lur ka tas Tan da ga oc de ba Ce mi go ne bi dan uec rad amo xeT qi li ni Wis siR r mi Ta da srul yo fi-le biT. imi saT vis, rom mo ma val Ta o beb Si da va ar ga mo iw vi os Ce mi uk v da vi qmni le be bis qro no lo gi u ro bis sa kiTx ma, aq ve mo gax se nebT, rom Ce mi pir ve li na war mo e bi gax l daT fi lo so-fi u ri xa si a Tis sen ti men ta lur-di daq ti ku ri ro ma ni `go ne ba da gu ma ni, anu ka ta da ZaR li~. uk ve Ce mi am pir ve li naS ro miT

43

Se meZ lo mi meq cia mTe li msof li os yu radRe ba. mog vi a ne biT, ro de sac TiT q mis yve la mec ni e re bas mo vu sin je kbi li, dav we-re po li ti ku ri traq ta ti sa Ta u riT: `sa Ta gu re bi sa da ma Ti ze moq me de bis Se sa xeb ka ta Ta mod g mis msof l m xed ve lo ba sa da moR va we o ba ze~. Ce mi STa go ne bis mo ri gi aR tyi ne bis na yo fi gax-l daT tra ge dia `vir Txe bis xel m wi fe kav da lo ri~. dar w mu ne-bu li var, am tra ge di is dad g ma Ta ma mad Se iZ le bo da msof li os TiT q mis yve la Te at ris sce na ze. es na war mo e be bi da ki dev mra-va li sxva Ce mi amaR le bu li su lis ga mov li ne bis brwyin va le Se de gi gax lavT da maT sa Ta na do ad gi li un da da i ka von Cems rCe ul Txzu le beb Si. Tu ra ga re mo e beb ma ma i Zu la, da me we ra isi ni, ama ze uf ro daw v ri le biT sxva ad gi las mo gax se nebT.

ma le mSve niv rad da ve uf le kal mis xma re bas, aRarc Ta Ti mes-v re bo da, sti lic sul uf ro da uf ro da mex ve wa da msu bu qi, na Te li da sa si a mov no ga mix da. ax la uk ve vam jo bi neb di me we ra `mu ze bis al ma na xis~ stil Si. ki dev da ki dev vqmni di mSve ni er na war mo e bebs, Za li an ma le ga da vi qeci mgrZno bi a re da mom xib-lav ma ma ka cad da es sa xe li mas Sem deg sa yo vel Ta od ga mi var da ki dec. im dro i saT vis ki na Ram ar dav we re oc da oTxi sim Re ri-sa gan Sem d ga ri he ro i ku li po e ma, mag ram ro de sac da vas ru le, miv x v di, rom sul sxva ra Rac ga mo mi vi da. ami saT vis ta som1 da ari os tom,2 saf lav Si mSvi dad rom ga nis ve ne ben, ma ma ze ci ers mad lo ba un da Ses wi ron. es po e ma mar T la rom ga mo su li yo Ce mi Ta Te bi dan, eW vi ar aris, STa mo mav lo ba ori ves sa mu da mo da viwye bas mis cem da.

ax la ki Se vud ge bi...

(sa mak. Tab.) ...imi saT vis, rom Rrmad Cas w v deT Ce mi na am bo bis arss, sa Wi rod mi maC nia, Zvir fas mkiTx vels uf ro daw v ri le-biT ga vac no saq mis vi Ta re ba.

vinc ki er Txel ma inc Ca mom x ta ra Cve ni mSve ni e ri qa la qis, zig har t s va i le ris sas tum ro Si, ar Se iZ le ba, ar ga e go nos mTa-

1 torkvato taso (1544-1595) _ aRorZinebis xanis italieli poeti, avtori epikuri poemisa `gaTavisuflebuli ierusalimi~.

2 lodoviko ariosto (1474-1533) _ italieli poeti.

44

var ire ne u sis sa xe li. ro gorc ki mgzav ri am mxa re Si sas tum-ros mza re uls sa xel gan T q mul kal ma xis kerZs da uk veT da, me-pat ro ne myis ve mas Tan gaC n de bo da da Se niS nav da xol me: `di ax, ba to no Ce mo, sav se biT mar Ta li brZan de biT. mis udi de bu le so-ba brwyin va le mTa var sac Za li an uy vars kal ma xis ker Zi, xo lo Cven Tan ise ve gve mar j ve ba am ker Zis gem ri e lad dam za de ba, ro-gorc sa sax lis kar ze o~. am dros yve la met-nak le bad saq me Si Ca xe dul ma mgzav r ma, uax le si ge og ra fi is sa xel m ZR va ne lo dan iq ne bo da es, ge og ra fi u li ru ke bi dan Tu sta tis ti ku ri mo na-ce me bi dan, ico da, rom qa la qe bi zig har t s va i le ri da ga i er S-ta i ni, Ta vi an Ti Se mo ga re niT, di di xa nia mi u er Tes did sa her-co gos. swo red am sa her co go ze un da ga ev lo ax la yve la mgza-vrs da war mo id gi neT, ra di di iq ne bo da mi si ga o ce ba, ro de sac aq brwyin va le mTa var sa da mis sa me fo kars wa awy de bo da xol me. mag ram saq mis vi Ta re ba sul ad vi lad Seg viZ lia agix s naT: mTa-va ri ire ne u si erT dros mar T lac ga na geb da zig har t s va i le-ris Tval war m tac mxa res. Ta vi si sa sax lis bel ve de ri dan1 Wog-ri tiT Se eZ lo Tva li mi mo ev lo Ta vi si sam f lo be lo sT vis da ki diT-ki dem de da e na xa igi. ami to mac mis max vil mze ras ara-fe ri ga mo e pa re bo da xol me. igi Ta vi si say va re li xel q ve i Te bis Wi ri su fa li Tu mud mi vi Ta na zi a ri iyo Wir sa da lxin Si. ro ca ki mo i sur veb da, ma Sin ve Se eZ lo ga e go, qvey nis ro me li Rac mi-var d nil kuTxe Si xor b lis ro gor mo sa vals mo i wev da wle uls ma va ni pe te ri, an da Tval yu ri edev ne bi na, be ji Tad Sro mo ben Tu ara Ta vi anT ve na xeb Si han si da kun ci. xme bi da di o da, mTa-var ire ne uss Ta vi si pa wia sa xel m wi fo ji bi dan amo u var da da da kar ga, ro de sac me zo bel qve ya na Si sa se ir nod iyo wab r Za ne-bu lio.2 asea Tu ise, ro ca xe lax la ga mos ces did sa her co-go Si Se ma va li sa xel m wi fo e bis Ses wo re bu li da ga nax le bu li sia, mTa var ire ne u sis pa wia sam f lo be loc mis Se mad gen lo ba Si aR moC n da. ami e ri dan mTa vars mTli a nad mo ex s na zur gi dan sa-

1 saxlze an raime maRlobze agebuli koSki, saidanac iSleba midamo, xedi.2 `mTavar ireneuss Tavisi pawia saxelmwifo jibidan amouvarda da dakarga,

rodesac igi mezobel qveyanaSi saseirnod iyo wabrZanebulio~ _ ese igi, misi saxelmwifo sxvas SeuerTes im dros, rodesac igi napoleons gaeqca.

45

xel m wi fos mar T vis mZi me tvir Ti. mas Ta vi si yo fi li sam f lo-be lo e bis xar j ze kar ga gva ri a ni Se mo sa va li da e niS na, ri Tac sak ma od xel gaS lil, udar del da mxi a rul cxov re bas mih yo xe li war m ta ci zig har t s va i le ris sa sax lis kar ze.

Ta vi si pa wia sa xel m wi fos gar da, mTa va ri ire ne u si pi ra dad mis gan kar gu le ba Si ar se bu li mniS v ne lo va ni ka pi ta lis mflo-be lic gax l daT. ase da am g va rad, es wvri li fe o da li msxvil did g va ro va nad ga da iq ca da Se eZ lo Ta vi si cxov re ba kvlav sa-ku Ta ri ne ba-sur vi li Ta da gu ne ba-gan wyo bi le biT aewyo.

mTa var ire ne uss di dad gan s wav lu li ka cis sa xe li hqon da ga var d ni li. igi mfar ve lob da mec ni e re ba sa da xe lov ne bas. yve-la fer amas, ai, ki dev, ra un da da vu ma toT: am bo ben, im dros, ro ca mTa va ri mtkiv ne u lad ga nic di da qvey nis mar T vis sim Zi-mes, Ta vis leq seb Si ga mo xa ta ro man ti ku li sur vi li, si a mov ne-biT vicxov reb di idi li u ri cxov re biT, mo rak ra ke wya ros Tan gan mar to e biT mdgom pa ta ra sax l Si, pro cul ne go ti is,1 say va re-li Si na u ri cxo ve le biT ga re mo cu lio. ho da, ax la, ro ca ukan dar Ca mmar T ve lo bis mZi me wle bi, bu neb ri via, yve las ego na, mTa va ri ga mo i ye nebs Ta vis sim did res, da mo u ki deb lo bas da er-Ti a nad oja xu ri bed ni e re bis mo rev Si Ca i Zi re bao, mag ram nu ras ukac ra vad!

bu neb ri via, sa sax lis ka ris cxov re ba ga nu yo fe lia mec ni e-re bi sa da xe lov ne bi sa gan, ris ke nac eso den il t vi an Zli er ni ama qvey ni sa. did g va ro va nis T vis auci le be lia, hqon des su ra-Te bis ko leq cia da us men des mu si kas. co ta ar iyos, uxer xu-lad iT v le ba, rom sa sax lis ka ris mkin Za vi usaq mu rad ij des da tya vis yda Si ar svam des an oq ro Ti ar ava ra yeb des uax le si li te ra tu ris qmni le bebs. da Tu es yve la fe ri asea, Tu did-g va ro van Ta siy va ru li mec ni e re bi sa da xe lov ne bi sad mi sa sax-lis ka ris cxov re bis ga nu yo fel na wils Se ad gens, ma Sin igi mas Tan er Tad un da qre bo des ki dec. am siy va ruls, Ta vis Ta vad, arc ra i me si xa ru lis mo ta na Za luZs da arc is Se uZ lia, re-gents nu ge Si sces da kar gu li gvir g vi nis, an uf ro swo rad,

1 saqmeebs CamoSorebuli (laT.).

46

pa wia sa Ta ma So ska mis ga mo, ro mel ze dac mi si brwyin va le ba iyo miC ve u li jdo mas.

mTa var ire ne uss ki arc er Ti da uT mia da arc me o re. sa sax-lis ka ris uz run vel cxov re bas mec ni e re bi sa da xe lov ne bi-sad mi trfi a li Se u za va da, am ri gad, cxov re ba ne tar sa moTxed aq cia. am sa moTxe Si ki Tvi To nac da i do bi na da Ta vis ax lob-leb sac da zig har t s va i le ris yve la mkvid r sac sa Ta na do ad-gi li mi u Ci na.

sxva mxriv ki isev ise ga nag r Zob da cxov re bas, TiT qos kvlav xelT upy ria qvey nis mar T vis sa da ve e bio: uk leb liv da i to va sa-sax lis mTe li ama la, sa xel m wi fo kan c le ri, sa fi nan so ko le-gia da a. S. da a. S. qve Sev r do mebs kvlav Zve le bu rad ajil do-eb da sa sax lis ka ris or de niT da mej li seb sac ki awyob da, rom-leb ze dac di di-di di, Tor me ti-TxuT me ti di de bu li es w re bo-da xol me. am mej li seb ze ga ci le biT mkac rad icav d nen eti kets, vid re did sa xel m wi fo Ta sa sax lis karze, xo lo qa la qis ke Ti-li mkvid r ni Tavs ise iWer d nen, TiT qos sa sax lis ka ris am yalb, moC ve ne biT brwyin va le bas pa ti vi da di de ba moh qon da maT T vis. ase da am ri gad, ke Ti li zig har t s va i le re bi mTa var ire ne uss mi-mar Tav d nen ̀ Tqve no brwyin va le ba o~, lam pi o ne biT aCi raR d neb d-nen Ta vi anT qa laqs mTav ri sa da mi si oja xo bis dRe o bis ze i meb-ze da, sa er Tod, si a mov ne biT ewi re bod nen msxver p lad sa sax lis ka ris gar To beb sa da dros ta re bas, vi Tar ca aTe ne li mo qa la qe-ni Seq s pi ris `zafxu lis Ra mis siz mar Si~.1

rac mar Ta lia, mar Ta lia: mTa va ri ire ne u si Ta vis rols STa-ma go ne be li pa To siT as ru leb da da ima sac axer xeb da, rom es pa-To si gar Se mo myo feb sac ga das de bo daT. ai, zig har t s va i le ris klub Si mob r Zan de ba sa sax lis fi nan s Ta mrCe ve li _ daR v re mi-li, gul Cax ve u li da sity va Zun wi. Sub l ze quf ri Rrub le bi Ca mos wo lia, dro dad ro Rrma fiq reb Si iZi re ba, me re ki da re-ti a ne bu li wa mox te ba ad gi li dan, TiT qos es-es aris, Zi li dan ga mo er k vao! mi si Tan das w re biT yve la Ti Tis wve reb ze da dis,

1 `viTarca aTeneli moqalaqeebi Seqspiris `zafxulis Ramis sizmarSi~ _ Seqspiris komediaSi `zafxulis Ramis sizmari~ aTeneli xelosnebi arToben hercogs da mis win piesas gaiTamaSeben.

47

xma maR la sity vis Tqmas ve ra vin be davs. ai, cxra sa aT mac Ca moh-k ra. mrCe ve li fe Ti a ni viT wa mox te ba, quds das ta cebs xels da wa sas v le lad em za de ba. ama od emu da re bi an, dar Ci To. igi ama yi, mrav lis m T q me li Ri mi liT cdi lobs, da ar w mu nos dam s w re ni, qa Ral dis mTe li mTe bi me lo de ba, al baT, Ra mis Te va mo mi wevs, rom mo vem za do ko le gi is sxdo mis T vis. es sxdo ma am kvar tal-Si uka nas k ne lad un da Ca tar de so. igi swra fad uCi nar de ba da to vebs ga og ne bul sa zo ga do e bas; yve la mo wi we biT Ses c qe ris am di di pi rov ne bis mniS v ne lo van sa da rTul moR va we o bas. ki, mag ram, ra auci le be li mox se ne ba aqvs mo sam za de be li am sa-co davs ama Ram? di di ara fe ri, ub ra lod, yve la de par ta men t ma ga mog zav na sam za re u los, sa kuW na o sa da tan sac mel Tan da kav-Si re bu li kvar ta lu ri sa me ur neo xar je bi; Cvens Ci nov niks ki daw men da-da suf Ta ve bi sa da recx vis saq me e bi aba ria da swo red ama ze un da da we ros mox se ne ba. ara nak leb Ta na ug r Z nobs qa la-qi sa sax lis ka ris me ji ni be Tu xu ces sac; mag ram yve la ni ga o ce-bu li ari an ko le gi is brZnu li ga dawy ve ti le biT da er Tx mad ga i Za xi an: `mkac ria, mag ram sa mar T li a nio!~ ga mo ir k va, rom ma-van di de buls, mi Re bu li mi Ti Te bis Ta nax mad, ga u yi dia xma re bi-saT vis uk ve ga mo u sa de ga ri et lis wi na na wi li; ho da, fi nan s Ta ko le gia da muq re bia, da u yov neb liv ga ga Ta vi suf lebT sam sa xu-ri dan, Tu sam dRe Si ar mog vax se nebT, ra be di ewia et lis uka na na wils, Se iZ le bo da igi ra me Si ki dev ga mog v d go mo dao.

mTa var ire ne u sis sa me fo ka ris mo kaS ka Se var s k v la vi mrCe-ve li ben co ni gax l daT. oc da aT wels ga da ci le bul qvri-vs axal gaz r do ba Si mze Tu na xa vis sa xe li hqo nia ga var d ni li, Tumca, dRe sac Se mor Ce no da pe wi da mom xib la o ba. sa sax lis kar ze er Ta der Ti ada mi a ni iyo, vis did g va rov nul war mo So ba-sac eW vis Tva liT uc qer d nen. am qal Si na Te li, gam W ri a xi go-ne ba, cxov re bi se u li sib r Z ne da, rac mTa va ria, er T g va ri ci vi xa si a Ti har mo ni u lad iyo Ser wy mu li mbrZa neb lo bis niW Tan. yve la fer amas qal ba to ni ben co ni di dis mo xer xe bu lo biT iye-neb da, ase rom, faq tob ri vad, mas eWi ra xel Si yve la Za fi, ris wya lo bi Tac sa sax lis ka ris To ji ne bis Te atrs mar Tav da. mi si qa liS vi li iulia prin ce sa hed vi gas Tan er Tad iz r de bo da, da

48

qal ba ton mrCe vels ise di di gav le na hqon da mTav ris asul ze, rom igi oja xur wre Si ucxo frin ve li viT mo Can da. gan sa kuT-re biT gan s x vav de bo da prin ce sa hed vi ga Ta vi si Zmi sa gan. saq me is aris, rom yrma prin ci ig na ti u si Wku a sus ti gax l daT da ma ra di u li bav S vo bis T vis iyo gan wi ru li.

sa sax lis ka ris saq me eb Si qal ba toni mrCe ve li viT Rrmad iyo Ca xe du li da ase ve di di gav le niT _ oRond sul sxvag va-rad, _ sar geb lob da er Ti uc na u ri ada mi a ni. Zvir fa so mkiTx-ve lo, Sen mas uk ve ic nob, ro gorc mTa var ire ne u sis sa sax lis ka ris maître de pla i sir-sa1 da dam ci nav Sav mogvs.

sa sax lis kar ze ma es t ro ab ra ha mi sak ma od sa in te re so ga re-mo e beb Si mox v da.

cxo ne bu li ma ma mTa var ire ne u si sa me tad ub ra lo da rbi-li xa si a Tis ka ci gax l daT. man mSve niv rad uwyo da, rom pa ta-ra biZ g sac ki Se uZ lia luk ma-luk mad aq ci os mi si sa xel m wi-fo eb ri vi man qa nis sus ti me qa niz mi, nac v lad imi sa, da aC qa ros am man qa nis rbo la. da ra me Tu man qve ya na Si yve la fe ri ise ve da to va, ro gorc es aTa dan da ba ba dan da e we se bi naT, xSi rad ec le bo da xol me Sem Tx ve va xe li dan, ga mo em ze u re bi na Ta vi si brwyin va le go ne ba da vin uwyis ki dev, RvTiT bo Ze bu li ram de ni mad li. mi si udi de bu le so ba imiT Ra Tu inu ge Seb da Tavs, rom mis sam Tav ro Si yve la di de bu lad grZnob da Tavs. sxva qvey ne bis da mo ki de bu le ba mi si sa xel m wi fo sad mi ki qa lis pa ti os ne bis ana lo gi as mo ga go neb daT: rac uf ro nak lebs la pa ra kob d nen mas ze, miT uf ro uza do mo Can da igi. da Tu sa sax lis kar ze uC ve u lo sim kac res, ce re mo ni u lo ba sa da Zvel mo du ro bas mo-e ki de bi na fe xi, Tu mTa vars ver mo es w ro zi a re bo da zo gi erT axal mo naq rol ide as, ama Si mxo lod da mxo lod is mo uq ne li xis me qa niz mi iyo dam na Sa ve, ober hof ma is te re bi, hof mar S le-bi da ka mer he re bi rom Se ad gen d nen er Tad. mag ram am me qa niz-mis Sig niT er Ti ise Ti bor ba li tri a leb da, rom lis ga Ce re bac arc erT hof ma is ter sa da mar Sals ar Za luZ da. es gax l daT mTav ris Tan da yo li li swraf va yo ve li ve fan tas ti ku ris, uC ve-

1 zeimebis momwyobi (frang.).

49

u lo sa da idu ma li sad mi. cno bi li xa li fa ha run-al-ra Si dis1 ma ga li Ti sa mebr, xSi rad uy var da qa laq sa da mis ga re ub neb Si ga dac mu li xe ti a li. am gziT cdi lob da, da ek ma yo fi le bi na, an da co ta o de ni saz r do ma inc mi e ca Ta vi si am ga ta ce bi saT vis, sru li ad rom ar Se e sa ba me bo da mi si cxov re bis ya i das. aseT Sem Tx ve veb Si mTa va ri da i xu rav da xol me mrgval quds, Ca ic-vam da nac ris fer qur Tuks da am dros uk ve yve lam ico da, rom mi si cno bis uf le ba ara vis hqon da.

er Txe lac ise mox da, rom ga dac mu li da sa i dum lo e biT mo cu li mTa va ri grZel xe i vans da uy va. gza Tav de bo da gan mar-to e biT mdgar sax l Tan, sa dac sa sax lis mza re u lis qvri vi cxov rob da. is-is iyo, saxls mi u ax lov da, rom ka ri ga i Ro da iqi dan mo sas xam Si gax ve u li ori uc no bi frTxi lad ga mo vi da. sa sax lis ka ris me ma ti a ne, vi sac es cno be bi da ve ses xe, ir w mu-ne ba, mTa vars am nac ris fer qur Tuk Si ki ara, or de ne bi Ta da var s k v la ve biT dam S ve ne bul sa me fo sa mos Sic ver Se am C nev da ka-ci, im ub ra lo mi ze zis ga mo, rom uku ne Ti Ra me id gao. da ai, mo sas xam Si gax ve u li uc no be bi mTa vars ga us wor d nen da mi si udi de bu le so ba Sem de gi sa ub ris mow me gax da.

er T ma Tqva: `say va re lo Zmao, Za li an gTxov, am je rad ma inc mo ik ri bo Wkua da go ne ba da Se ne bu ri vi ro ba ar ga mo i Ci no. es ka ci ma nam de un da ga vaq roT, vid re mTa va ri yurs moh k rav des mas ze ra mes, To rem wye u li ja do qa ri ki ser ze Seg vaj de ba da yve las dag v Ru pavs Ta vi si eS ma ku ri oin ba zo be biT!~

me o rem mi u go: ̀ Mon cher frère,2 Za li an gTxov, nu gacxar de bi. kar gad mo gex se ne ba Ce mi Wkua-go ne bis am ba vi, Ce mi sa vo ir fa i re,3 xval ve ga va pan Ru reb aqe dan am TaR liTs da me re iq uC ve nos Ta-vi si oine bi, sa dac mo ep ri a ne ba, aq ki mi si da to ve ba aRar Se iZ-le ba. mTa va ri xom...~

aq uc no bis xma sib ne lem STan T qa da mTa var ma ve Rar Se ityo, ra az ri sa gax l daT ba to ni hof mar Sa li mis udi de bu le so ba ze.

1 harun-al-raSidi (786-809 ww.) _ xalifa, `aTas erTi Ramis zRaprebSi~ gamoyvanilia idealur mmarTvelad.

2 Cemo sayvarelo Zmao (frang.). 3 moxerxebuloba (frang.).