50 anos de formação econômica do brasil
DESCRIPTION
NERY, Tiago. 50 Anos de Formação Econômica Do Brasil. Disponível em:TRANSCRIPT
-
22/02/2015 ::LeMondeDiplomatiqueBrasil::
data:text/htmlcharset=utf8,%3Ctable%20width%3D%22680%22%20border%3D%220%22%20cellspacing%3D%220%22%20cellpadding%3D%220%22 1/3
CULTURAEPOLTICA
50anosdeFormaoeconmicadoBrasilAteoriaeconmicakeynesianaeaanlisehistricasocombinadascommaestria.CelsoFurtadorepousasuaoriginalidadenajunoentreteoriamacroeconmicaehistria,pararealizarumaespciededinmicadasestruturas,quevoconstituindoprogressivamenteocapitalismonoBrasil
porTiagoNery
EmprefcioaRazesdoBrasil,AntonioCandido,nossomaisimportantecrticoliterrio,destacouaimportnciadasobrasdeGilbertoFreyre(Casagrandeesenzala),deSrgioBuarquedeHolanda(RazesdoBrasil)edeCaioPrado(FormaodoBrasilcontemporneo)paraacompreensoeareflexosobrenossaformao.EssestrsdemiurgosdoBrasilelaboraraminterpretaesquemoldaram,definitivamente,nossamaneiradecompreenderaformaodasociedade,doEstadoedanao,comsuasformassociais,econmicas,polticaseculturais,comseusestigmasemodosderelacionamentoquenosimprimiramumseloespecial.
DeacordocomosocilogoFranciscodeOliveira,CelsoFurtadojuntase,comjustia,queleseletogrupo.Devidooriginalidadedesuaobraessuascontribuiescomointelectualehomemdeao,CelsoFurtadodeveserconsideradooquartodemiurgodoBrasil.
OnovoemCelsoFurtado,assimcomonosoutrosautoresjcitados,aconstruodeumacomplexarelaoentreteoriaehistria,quenoselimitamerajustaposiomecnicaesimplista.Assim,FurtadoesuaobrasedistanciamdatradioqueficouconhecidanoBrasilcomobacharelesca,quebuscavaenquadrararealidade,ahistria,emprconceitos,emmodelosabstratos(Oliveira,2003).
Emsuaobraclssica,FormaoeconmicadoBrasil,possvelobservarasinflunciastericasqueforamrecebidaseretrabalhadasporCelsoFurtado.AprimeiraemaisimportantefoiotrabalhotericodaCEPAL(ComissoEconmicaparaaAmricaLatinaeoCaribe),doqualelemesmofoitambmumformulador,aoladodeRalPrebisch.Ainflunciadahistoriografiabrasileiratambmfoirelevante,desdeCapistranodeAbreuatGilbertoFreyreeCaioPrado.Daheranarecebidadaliteraturainternacionaldeeconomiaedemaiscinciashumanas,destacamseautorescomoKarlManheim,MaxWeber,KarlMarxe,sobretudo,JohnMaynardKeynes.
importantequeseestabeleaarelaoentreFormaoeaconsolidaodopensamentoestruturalistadaCepal.Emboranofosseseuobjetivoteorizarsobreaabordagemestruturalista,aclarezadotextoreforouamensagemtericaqueaCepalvinhatransmitindoaoseconomistaslatinoamericanos.Ademais,Furtadoforneciaoestudohistricodecisivoparaalegitimaodareferidaabordagem(Bielschowsky,2000).
FormaoEconmicadoBrasil:umclssicodenascena
FormaoeconmicadoBrasilestcompletando50anos.EmdepoimentoaobelofilmeOlongoamanhecer:cinebiografiadeCelsoFurtado,dodiretorJosMariani,oprofessorJooManuelCardosodeMeloafirmaque,FernandBraudel,omaiorhistoriadoreconmicodosculo20,consideravaFormaoumlivroimportanteparaahistriadopensamentoeconmicomundial.Tratasedeumaobracompletamentecriativaesemparalelo.Nela,CelsoFurtadocombinacommaestriaateoriaeconmicakeynesianacomaanlisehistrica.Suaoriginalidaderepousanajunoentreteoriamacroeconmicaehistria,pararealizarumaespciededinmicadasestruturas,quevoconstituindoprogressivamenteocapitalismonoBrasil.
ParaBielschowsky(2000),Formaodeveservistomuitomaiscomoumensaiodeinterpretaohistricoanalticadeorientaoestruturalistaekeynesianadoqueumapesquisahistricaemgrandeprofundidade.Assim,oobjetodaobraseriaaanlisedosprocessoseconmicos,suainterpretao,enoareconstituiodoseventoshistricos.
Nolivro,CelsoFurtadoredefineaclssicadivisodeperodosdahistriaeconmicabrasileira(oscicloseconmicos),complementandoacomoprocessodeindustrializao,acujaespecificidadedarbrilhoeclarezaexcepcionais.
FormaoeaoriginalidadedopensamentodeCelsoFurtado
-
22/02/2015 ::LeMondeDiplomatiqueBrasil::
data:text/htmlcharset=utf8,%3Ctable%20width%3D%22680%22%20border%3D%220%22%20cellspacing%3D%220%22%20cellpadding%3D%220%22 2/3
EmFormao,humacomparaoentreaschamadas"colniasdepovoamento",aexemplodosEUA,doCanadedaAustrlia,eas"colniasdeproduo",entreasquaisseencontravamoBrasileasAntilhas.Estesltimoscasosseriamconsideradosexitosos,eoxitofundouumaestruturadeproduoescravista,muitoconcentradaemtermosdepropriedadedaterraedasrendasproduzidas.Essexitosetornaria,contraditoriamente,umdosmaioresobstculosfuturos.Jas"colniasdepovoamento"seriamumrotundofracassocomercial.Noentanto,Furtadoobservouqueoprpriofracassoseriaresponsvelpelacriaodeestruturassociaismaismaleveis,quecontariamcomtrunfosnofuturo,aexemplodoacessomaisfcilterra,comacentralidadedapequenapropriedade.
Analisandoa"economiaescravistadeagriculturatropical",Furtadofoialmdeseuspredecessoresnahistriaeconmicadacolniaedanaoaoconcederespecialatenoaoqueelechamarde"complexoeconmiconordestino".Estesecaracterizariaporumaestruturadualista,comumsetorexportadordealtalucratividadeeelevadssimaconcentraodapropriedadedaterraedasrendas,sustentadosobreotrabalhoescravo,emarticulaocomumsetordesubsistnciadebaixaprodutividade,assentadonotrabalhoservil.EssecomplexomarcariadefinitivamenteoNordesteatnossosdias.SegundoChicodeOliveira,aconcepodedesenvolvimentoparaoNordeste,quedarialugarcriaodaSudene,em1959,seriainteiramentecalcadanainterpretaodo"complexoeconmiconordestino".Noporacaso,CelsoFurtadotornouseoformuladordesseprojetoparaoNordesteeoprimeirosuperintendentedestainstituio,atogolpede1964,quecassouseusdireitospolticos(Oliveira,2003).
Emrelaoeconomiacafeeira,CelsoFurtadoconsideravaquesuaespecificidaderesidirianaformapelaqualfoiresolvidooproblemadamodeobra.Dissodecorreuacriaodeumaeconomiamonetria,naqualopagamentodasremuneraesdotrabalhosedariaemmoedaenomaisemespcie.Assim,formarseiaumfluxoderendadiferentedoatentoexperimentadopelaeconomiabrasileiraemformao,almdeumadivisosocialdotrabalhomaisricaediversificadadoqueaencontradanosciclosanteriores.
Aolongodaobrapossvelobservaraconstruotericadodualestruturalismocepalinofurtadiano,comaeconomiadocafrepresentandoosetormoderno,enquantoaseconomiasdesubsistnciadeMinasedoNordesterepresentariamosetoratrasado.ParaChicodeOliveira,estavamlanadas"asbasestericohistricasparaaemergnciadopadroderelaescentroperiferiaeaconstituiodosubdesenvolvimentocomoformaohistricasingular,enoumafasedodesenvolvimentocapitalistaprimitivoemdireomaturidade"(Oliveira,2003,p.95).
Aoanalisaracrisede1929eseusefeitosnoBrasil,Furtadomostroucomoasclassessociaisinternas,buscandodefenderseusinteressescentradosnocaf,transformaramaousadafaanhadequeimadosestoques,ordenadaeexecutadapelogovernoprovisriodeVargas,nummovimentodetransformaorumoindustrializao.Iniciouseoprocessodedeslocamentodocentrodinmico,noqualomercadointernopassavaaoferecermelhoresoportunidadesdeinversodoqueosetorexportador.Assim,segundoCelsoFurtado,criavase"umasituaopraticamentenovanaeconomiabrasileira,queeraaprepondernciadosetorligadoaomercadointernonoprocessodeformaodecapital"(Furtado,2003,p.205).
OsltimoscaptulosdeFormaocontmaexplicitaodosproblemasexacerbadospelaindustrializaoperifrica:atendnciaaodesequilbrioexterno,atensoinflacionria,aconcentraodarendaeoaumentodasdesigualdadesregionais.Paralidarcomtaisdesafios,Furtadopropeumprogramareformistaqueenfrentaaquestoregionalnordestina,oproblemadaconcentraofundiriaeanecessidadededistribuiodariquezaedarenda.Emsuma,apresentaumaproposioparaumdesenvolvimentocapitalistanacional,autnomoecomjustiasocial.
Legado
FormaoeconmicadoBrasilinfluenciousucessivasgeraesdeeconomistasecientistassociaisqueteimamemdescobrireredescobriroBrasil,tornandoseoparadigmademuitosformuladoresepesquisadoresdepolticaemtodaaAmricaLatina.
Porfim,inegvelqueopensamentodeCelsoFurtadofoimarcadopelaoriginalidadeepelaabrangncia.Elepensouaquestoregional,asrelaesdoBrasilcomomundo,aAmricaLatina.Furtadoteorizousobreaespecificidadedosubdesenvolvimento,fazendonosumalerta:ouospasesdaperiferia?inventam?suasestratgiasdedesenvolvimentoouentregamseudestinoaosprocessosdereproduodascondiesquegeramadependnciaeoatraso.
RefernciasBibliogrficas:
-
22/02/2015 ::LeMondeDiplomatiqueBrasil::
data:text/htmlcharset=utf8,%3Ctable%20width%3D%22680%22%20border%3D%220%22%20cellspacing%3D%220%22%20cellpadding%3D%220%22 3/3
BIELSCHOWSKY,Ricardo.Pensamentoeconmicobrasileiro:ocicloideolgicododesenvolvimentismo.4ed.RiodeJaneiro:Contraponto,2000.
FURTADO,Celso.FormaoeconmicadoBrasil.32ed.SoPaulo:CompanhiaEditoraNacional,2003.
OLIVEIRA,Franciscode.Anavegaoventurosa:ensaiossobreCelsoFurtado.SoPaulo:BoitempoEditorial,2003.