volume-4 sofg :k]zn @@ cf}+ sofg ogkmf]6]s ... · volume-4 4 ahf/sf] jf:tljstf af/]df...
TRANSCRIPT
Volume-4www.can.org.np
1
;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwsf] ljsf;, lj:tf/ / k|j4{g ug{] p4]Zon] sDKo'6/ Pzf];LPzg g]kfn dxf;+3åf/f cfof]lht …;'la;' Sofg O{Gkmf]6]s @)!^ O{g Pzf]l;Pzg ljy x'jfj]Ú eAotfsf ;fy ;DkGg ePsf] 5 . ut df3 !% ut] k|wfgdGqL s]kL zdf{ cf]nLn] ;d'43f6g ug'{ePsf] OGkmf]6]s s'n # nfv ^# xhf/ $ ;o %^ hgfn] OGkmf]6]ssf] cjnf]sg u/]sf lyP .
e"sDk / b]zsf] kl5Nnf] ;+qmd0fsflng kl/l:yltsf afjh'b klg o; jif{sf] Sofg OGkmf]6]s ljutdf eGbf eAotfsf ;fy ;DkGg ePsf] sDKo'6/
Pzf];LPzg g]kfn dxf;+3sf dxf;lrj laZj/fd anfdLn] hfgsf/L lbg'eof] . æcfd ;j{;fwf/0fsf] b}lgs hglhjg g} k|efljt e}/x]sf] a]nf O{Gkmf]6]sdf cjnf]sgstf{x?sf] pT;fxhgs ;xeflutfn] ;"rgf k|ljlwk|lt cfd ;j{;fwf/0fsf] rf;f] / lh1f;f a9]sf] cfef; ePsf] 5 .Æ dxf;lrj anfdLn] eGg' eof] .
Sofg :k]zn
@@ cf}+ Sofg OGkmf]6]s eAotfsf ;fy ;DkGglalzi6 JolQmTjx?sf] pT;fxhgs ;xeflutf
Volume-4www.can.org.np
2
O–g]kfn lgdf{0fnfO{ dWogh/ ub{} :df6{ 6]Sgf]nf]hL / l8lh6fOh]zgnfO{ k|fyldstfdf /fv]/ cfof]hgf ul/Psf] k|bz{gLdf ljleGg sDkgLx?n] gofF gofF k|ljlw / pTkfbgx? leq\ofPsf lyP . k|bz{gLdf lk|G6/, k|f]h]S6/, :Sofg/, P6]G8]G; d]lzg, /fp6/, l;l;l6eL, h]g]/]6/, Aof6«L, ;f]nf/, o'kLP;, OG8S;g r'nf], Nofk6kx? tyf PG8«f]O8 :df6{ l6eLx?, :df6{kmf]g÷6\ofAn]6, PG6LefO/; / OG6/g]6 ;]So'l/6L, x]8kmf]g, kfj/ a}+s, d]df]/L sf8{, k]g8«fOe, jfOkmfO hl8t laz]if Sofd]/f, 8«f]G; / /]s8{/x?, kfj/ a}+s, :df6{ jfr, Osf] lah'nL aNa, ;]NkmL l:6s nufotsf :6nx? cfsif{0fsf] s]Gb| ag]sf] lyof] .
æO{Gkmf]6]sdf ;xeflu sDkgLx?n] NofPsf] 5'6 tyf ckm/n] cjnf]sgstf{x?nfO{ cfslif{t ug{‘sf ;fy} o;n] cjnf]sgstf{x?nfO{ s]xL /fxt cg'e"lt lbnfPsf] 5 .Æ Sofg dxf;+3sf cWoIf O= ljgf]b 9sfnn] eGg'eof] .
O{Gkmf]6]s:yndf g]kfn /]8qm; ;f];fO6L l;tfkfOnf / uf]bfj/L h]l;hn] ;+o'Qm ?kdf cfof]hgf u/]sf] /Qmbfg sfo{qmddf %!% lkG6 /ut ;+sng ePsf] lyof] . g]kfndf Pp6} sfof{qmdaf6 ;j}eGbf a9L /ut ;+sng ePsf] of] klxnf] k6s ePsf] sfo{qmdsf ;+of]hs k'ikf :yflktn] hfgsf/L lbg'eof] .
Sofg O{Gkmf]6]ssf] o; @@ cf}+ ;+:s/0fsf] lzif{ k|fof]hg ;'la;' s]ang]6, Pzf]l;P6 :kf]G;/ x'jfj] df]afOn, Knfl6gd :kf]G;/– efog]6, 8fod08 :kf]G;/– g]kfn 6]lnsd, uf]N8 :kf]G;/x?– jN8{ lnÍ tyf cfO{6]n, l;Ne/ :kf]G;/x?– g]l6;, P;=kfj/ / :6f/ clkm; O{G6/g]zgn
/ lk|G6 :kf]G;/df– Sofgg\ afO{ cfO{= O{= l;= /x]sf lyP .
k|bz{gLdf xf8{j]o/ ;]N; tyf d]G6Lg]G;\, kfj/ ;f]n';G;\, df]jfO{n P;];f]l/h, l8n/ / l8l:6«Jo'6;{, O{G6/g]6 ;]jf k|bfos, 6]lnsDo'lgs]zg;\, cfO{;L6L sn]h tyf 6«]lgË O{lG:6Ro'6;\, ;ˆ6j]o/ ;f]n';G;\, k]d]G6 ;f]n';G;\ nufot u/L !!@ sDkgLsf !** :6n /x]sf lyP . O{Gkmf] ]6]snfO{ ;Eo, eAo / dof{lbt agfpgsf nflu ;fy lbg] :kf]G;/x?, :jo+;]jsx?, ;/sf/L tyf u}/;/sf/L ;+3;+:yfx?, O{Gkmf]6]s cjnf]sg u/L dxTjk"0f{ ;Nnfx, ;'emfj tyf k|ltlqmof lbg] lalzi6 JolQmTj tyf ;j{;fwf/0fx?, ;+rf/sdL{x? nufot ;/f]jfnf ;a}k|lt Sofg dxf;+3n] xflb{s wGojfb tyf cfef/ JoQm ub{} cfufdL lbgdf klg lg/Gt/ ;xsfo{ / ;dGjosf] ck]Iff u/]sf] 5 .
lalzi6 JolQmx?sf] pNn]Vo ;xeflutf
o; k6ssf] k|bz{gLdf k|wfgdGqL s]kL zdf{ cf]nL, k"j{ k|wfgdGqL emngfy vgfn, pkk|wfg tyf /IffdGqL led /fjn, ;"rgf tyf ;+rf/ dGqL z]/wg /fO{, hg;+Vof tyf jftfj/0f dGqL ljZj]Gb| kf;jfg, lj1fg k|ljlw dGqL lzjnfn yfkf, ;fdfGo k|zf;gdGqL /]vf zfx, k|wfgGofolw; sNof0f >]i7, d'Vo ;lrj 8f= ;f]dnfn ;'a]bL, k'g/fj]bg cbfnt kf6gsf d'Vo Gofolw; 8f= cfgGbgfy e§/fO{, k"j{dGqL ci6nIdL zfSo, k"j{dGqL /fwfs[i0f d}gfnL, Pdfn] g]tfx? k|lbk 1jfnL / z+s/ kf]v/]n, g]tf cd[t af]xf]/f, Pdfn] ;f+;b kz'klt rf}nfufO{, Pdfcf]jfbL g]tf s[i0f axfb'/ dx/f / nf]s]Gb| lji6 du/, ufos k|df]b v/]n, cleg]qL lk|o+sf sfsL{ nufotn] OGkmf]6]ssf] cjnf]sg ug{'eof] .
Volume-4www.can.org.np
3
o;} aLr !^ cf+} ;'la;' Sofg cfO;L6L ;Dd]ng ;DkGg ePsf] 5 . sDKo'6/ Pzf];LPzg g]kfn dxf;+3 / O{G6/g]6 ;f];fO{6L g]kfnn] ;+o'Qm ?kdf cfof]hgf u/]sf] ;Dd]ngdf …;fOa/ ;'/Iff M cfly{s ljsf;sf nflu o;sf] r'gf}tL / ;dfwfgÚ ljifodf ljleGg /fli6«o tyf cGt/fli6«o ljifodf lj1x?n] sfo{kq k|:t't u/]sf lyP . ;Dd]ngdf 'Security of E-enabled Services and Applications' / 'Surveillance and
Privacy' tyf 'Critical Infrastructure and Protection'/Combating Cyber security Incidents' ljifodf ljifolj1x?n] sfo{kq k|:t't
u/]sf lyP . ;"rgf tyf ;+rf/ dGqL z]/wg /fO{n]
p43f6g ug{'ePsf] ;Dd]ngdf g]kfn;lxt, ef/t,
>Ln+sf / a+unfb]z nufotsf ljifolj1x?;lxt sl/j
!@) hgf ;xeflu lyP .
!^ cf} ;'la;' Sofg cfO;L6L ;Dd]ng ;DkGg
g]kfnnfO{ ;"rgf k|lalwsf] …cGt//fli6«o xaÚ agfpg] jf/] ljz]if 5nkmn tyf cGt/lqmof sfo{qmd ;DkGg ePsf] 5 . Sofg dxf;+3sf] cfof]hgf / Go' cfO6L e]Gr/ skf]{/];g;+usf] ;xsfo{df ePsf] sfo{qmddf laleGg la1x?n] g]kfnsf] ;"rgf k|ljlwsf] cj:yf / ;Defjgfsf] af/]df sfo{kq k|:t't u/]sf lyP .
sfo{qmddf ˆNofO6 Knfg sG;lN6+usf Pd8L h]D; Pd o]xf{6{ / ;g\ la|hsf s]g o]xf{6{n] cGt/lqmof sfo{qmddf
;xeflutf hgfpg' ePsf] lyof] .h]D;n] ljZjsf] k|flalws 6«]G8 ;ˆ6j]o/ pTkfbg
pBf]udf kl/jt{g e}/x]sf] / g]kfnn] s;/L kmfObf lng ;lsG5 eGg] af/]df sfo{kq k|:t't ug{'eof] . To;}u/L s]gn] ;ˆ6j]o/ pBf]udf ;+;f/df e}/x]sf] OGe]:6d]G6 / k|lalw 6«]G8sf] af/]df sfo{kq k|:t't ug{'eof] .
To;}u/L sfo{qmddf k|f]km]zgn sDKo'6/ l;i6dsf l;Ocf] ;'/]z /]UdLn] g]kfnsf] ;km6j]o/sf] If]qsf] r'gf}tL /
g]kfnnfO{ ;"rgf k|lalwsf] …cGt/fl:6«o xaÚ agfpg ;lsg]
Volume-4www.can.org.np
4
ahf/sf] jf:tljstf af/]df k|:t'tLs/0f lbg'eof] . pxfFn] cfk\mgf] k|:t'tLs/0fdf g]kfndf ;ˆ6j]o/ If]qsf ;d:of / ltgsf] ;dfwfgsf nflu rfNg'kg]{ sbdx?sf] jf/]df wf/0ff /fVg'eof] . g]kfndf aif]{gL % xhf/ a9L cfO6L laBfyL{ pTkfbg e}/x]sf] eP klg To; cg'?k cfO6L pBf]u ljsf; x'g g;s]sf] pxfFn] jtfpg' eof] .
sfo{qmddf k/fdz{bftf /fh]G› k|;fb kf}8]nn] g]kfndf ;ˆ6j]o/ If]qdf nufgLsf] cj:yf / ltgsf] k|ltkmnsf jf/]df sfo{kq k|:t't ug{' ePsf] lyof] . sfo{qmddf :jfut dGtJo /fVg' x'b} Sofg dxf;+3sf dxf;lrj laZj/fd anfdLn] Sofg dxf;+3sf] ;+/rgf, sfo{If]q / sfdx?sf] jf/]df hfgsf/L lbg' ePsf] lyof] . g]kfndf k|ljlwsf] ljsf; / lj:tf/sf nflu Sofg dxf;+3n]
;/f]sf/jfnf JolQmx?;Fu ;xsfo{ ub{} cl3 a9L/x]sf] dxf;lrj anfdLn] hfgsf/L lbg'eof] .
Sofg dxf;+3sf cWoIf O= lagf]b 9sfnn] g]kfndf cfO6Lsf] ljsf;sf] nflu ;a} ldn]/ sfd ug{'kg]{ / ;/sf/n] o;nfO{ k|fyldstfdf /fvL sfd ug]{ aftfa/0f l;h{gf ug{'kg]{ jtfpg' eof] .
sfo{qmddf laleGg ;ˆ6j]o/ sDkgL, cfO6L sn]h nufotsf] pNn]Vo ;xeflutf /x]sf] lyof] . To:t} g]skf Pdfn]sf g]tf tyf ;ef;b /laG› cl3sf/L, cfO6L laefusf dxflgb]{zs la/]G› ld> nufotsf] pkl:ylt lyof] . Sofg dxf;+3sf ;b:o x]dkfn >]i7sf] ;+of]hgdf ePsf] of] sfo{qmd ;l/tf >]i7n] ;+rfng ug{' ePsf] lyof] .
…;"rgf k|ljlw cfly{s ljsf;sf] d'n cfwf/Ú eGg] gf/fsf ;fy sDKo'6/ Pzf];LPzg g]kfn dxf;+3n] klxnf]k6s cGt/ lhNnf:tl/o /fli6«o ;Dd]ngsf] cfof]hgf u/]sf] 5 . w'lnv]nsf] ld/fjn l/;f]6{df ;'? ePsf] ;Dd]ngsf] pk/fi6«klt gGb axfb'/ k'gn] pb\3f6g ug{'ePsf] lyof] . pb\3f6g ;qdf af]Ng' x'Fb}
pk/fi6«klt k'gn] ;"rgf k|ljlw clxn]sf] ljsf;sf] d'n cfwf/ ePsf]n] ;/sf/n] k|fyldstfdf /fv]/ sfd ug{'kg]{ atfpg' eof] .
To;}u/L cfO6L ljefusf dxflgb]{zs lj/]G› ld>n] cfO6L kfs{ ;~rfngdf Nofpg nflu/x]sf] hfgsf/L lbg'eof] . sfo{qmddf cWoIf lagf]b 9sfnn] Sofg
Sofg PS:6«f
klxnf] cGt/ lhNnf:t/Lo ;Dd]ng ;DkGg
Volume-4www.can.org.np
5
dxf;+3nfO{ &% j6} lhNnfdf lj:tf/ ub}{ u|fld0f If]q;Dd ;"rgf k|ljlwsf] kx'r lj:tf/df nflukg]{ atfpg' eof] . pxfFn] ;/sf/n] ;"rgf k|ljlwnfO k|fyldstf glbPsf] / b'O km/s dGqfnodf klg ljjfb /x]sf] k|;+u p7fpb} 5'66} cfOl;6L dGqfno agfpg'kg]{ s'/fdf hf]8 lbg'eof] .
sfo{qmddf Sofg dxf;+3sf dxf;lrj ljZj/fd anfdLn] Sofg dxf;+3sf] cjwf/0ff / sfo{qmdsf] af/]df hfgsf/L lbg'eof] . To:t} Sofg dxf;+3 sfe|]sf k"j{ cWoIf tyf sfo{qmd ;+of]hs z]v/ b'nfnn]
sfo{qmddfkm{t SofgnfO cem lj:tf/ ub}{ k|ljlwd}qL cGt/;~hfn lgdf0f{ ug{ ;lsg] atfpg' eof] . Sofg dxf;+3 sfe|]sf cWoIf gj/fh e't]{nn] sfe|] lhNnfdf O len]hsf] sG;]K6df sfd eO/xsf]n] ;/sf/ / ;DjlGwt lgsfon] cem ;xof]u ug{'kg]{ atfpg' eof] .
b'O{ lbg;Dd rn]sf] ;Dd]ngdf Sofg dxf;+3sf %# lhNnfsf k|ltlglw;lxt ljleGg lhNnfaf6 Ps ;o eGbf a9L k|ltlglwx?sf] ;xeflutf /x]sf] lyof] . ;Dd]ngdf ljleGg ljifo lj1x?sf] sfo{kq k|:t't u/]sf lyP .
klxnf] Sofg O{Gkmf]6]s emfkf ;DkGg sDKo'6/ Pzf];LPzg g]kfn dxf;+3 emfkf
zfvfsf] cfof]hgfdf ut kmfNu'g @! ut] b]vL
@% ut];Dd Sofg OGkmf]6]s emfkfsf] klxnf]
;+:s/0f ;DkGg ePsf] 5 . ljtf{df]8 emfkfl:yt
sGsfO{ kmfpG8]zg -sGsfO{ SofDk;_ sf]
k|fª\u0fdf ePsf] OGkmf]6]ssf] ;'rgf tyf
;~rf/ dGqL z]/wg /fO{Ho"n] ;d'b\3f6g
ug'{ ePsf] lyof] . ;fy} k|bz{gLdf xf8{j]o/
;]N; tyf d]G6Lg]G;\, kfj/ ;f]n';G;\, df]jfO{n
P;];f]l/h, l8n/ / l8l:6«Jo'6;{, O{G6/g]6 ;]jf
k|bfos, 6]lnsDo'lgs]zg;\, cfO{=;L=6L sn]h
tyf 6«]lgË O{lG:6Ro'6;\, ;ˆ6j]o/ ;f]n';g;\,
k]d]G6 ;f]n';G;\ ;lxt &) :6nx? /x]sf
lyP . Sofg O{Gkmf]6]ssf] o; ;+:s/0fsf] lzif{
k|fof]hg ;'la;' s]ang]6n] u/]sf] lyof] eg]
Pzf]l;P6 :kf]G;/ l8lhsdn] k|fof]hg u/]sf]
lyof] . k|bz{gLsf] Ps nfv hgfn] cjnf]sg
u/]sf lyP .
Volume-4www.can.org.np
6
Sofg dxf;+3 ?kGb]xLsf] gofF sfo{;ldtLsf] klxnf] a}7s ;DkGg ePsf] 5 . Sofg dxf;+3 ?kGb]xLsf cWoIf /f]zg s+8]nsf] ;efkltTj Pa+ Sofg dxf;+3sf s]lG›o ;b:o gj/fh s'Fj/sf] k|d'v cfl-tYodf ;DkGg ePsf] xf] .
a}7sn] cfufdL sfo{ of]hgfsf ljifodf 5nkmn ul/g'sf ;fy} s]G›af6 ;]ldgf/ ug{sf nflu dfxf]n agfpg] ljifodf 5nkmn ePsf] 5 . To:t} lhNnfsf ljleGg sfo{qmd ug{sf nflu To;sf] cWoog cg';Gwfgsf nflu ljleGg pk;ldtLsf] klg u7g ul/Psf] 5 .
sfo{qmddf af]Ng' x'Fb} cWoIf s+8]nn] lhNnfdf xflh/Lhjfkm k|ltof]lutf ;+rfng ug{], /Qmbfg sfo{qmd cfof]hgf ug{], lhNnfdf sfo{/t k|fljlwsx?nfO{ tflnd lbg] nufotsf ;Defjgfx? k|:t't ug{' eof] . To:t} dxf+;3sf s]lGb|o ;b:o gj/fh s'+j/n] lhNnfn] ug{] lqmofsnfkdf s]Gb|n] k"0f{?kdf ;xof]u ug{] k|lta4tf JoQm ug{' eof] .
;lrj dfwj cof{nn] ;Grfng ug{' ePsf] sfo{qmddf ;+:yfsf sf]iffWoIf gf/fo0f >]i7, ;b:o b]a /fgf, ;b:o ;'/]z rG› e§/fO{ nufot ;xeflu x'g'x'GYof] .
kf]v/fdf h]/S; Sofg OGkmf]6]s ;DkGg sDKo'6/ Pzf];LPzg g]kfn dxf;+3
sf:sLn] ;ftf}+ Sofg OGkmf]6]s d]nf kf]v/fdf ;DkGg u/]sf] 5 . kmfu'0f @! ut]b]lv r}q ! ut];Dd ;+rflnt d]nfsf] cy{dGqL lji0f' kf}8\ofnn] ;d'43f6g ug'{ePsf] lyof] . o; jif{ kf]v/f pBf]u jfl0fHo ;+3n] cfof]hgf u/]sf] /fli6«o cf}Bf]lus Jofkf/ d]nf – @)&@ sf] ;fydf OGkmf]6]s cfof]hgf ul/Psf] 5 . OGkmf]6]sdf &* j6f :6nx? /x]sf] lyof] . h]/S; sDkgLn] d'Vo k|fof]hg u/]sf] OGkmf]6]sdf sËf? Ph's]zg k|fln ;kf]6]{8 ;+:yfsf] ?kdf /x]sf] lyof] eg] uf]N8 :kf]G;/df ;'sfd, n]h/;g, g]kfn 6]lnsd /x]sf] lyof] . cgnfOg l6s6sf] Jofj:yfkg cfOk] sDkgLn] u/]sf] lyof] .
Sofg dxf;+3 ?kGb]xL n'lDagLsf] k|yd a}7s ;DkGg
Volume-4www.can.org.np
7
Sofg dxf;+3 sf:sLsf ;b:ox?nfO{ s/ ;DaGwL k|lzIf0f lbOPsf] 5 . Sofg dxf;+3 sf:sLsf] cfof]hgf tyf cfGtl/s /fhZj sfof{no kf]v/fsf] Joj:yfkgdf k|lzIf0f lbOPsf] xf] .
s/ lzIff tyf cfos/af/] ;b:ox?nfO{ hfgsf/L u/fpg Pslbg] k|lzIf0f cfof]hgf ul/Psf] sfo{qmd ;+of]hs tyf dxf;+3sf sf]iffWoIf s[i0f/fh kf]v/]nn] hfgsf/L lbg'eof] . k|lzIf0f p¢f6gsf cj;/df af]Ng' x'Fb} k|d'v s/ clws[t n]vgfy zdf{n] s/ k|0ffnLk|lt cfd Joj;foL ;ts{ / lhDd]jf/ aGg'kg]{ jtfpg' eof] .
;xefuLx?nfO{ k|lzIf0f lbFb} s/ clws[t ;"o{
;'vf{nLn] OdfGbf/ ag]/ Joj;foLn] ;dod} ;/sf/nfO{ s/ a'emfpg'kg]{ atfpg' eof] . csf{ s/ clws[t gj/fh k/fh'nLn] s/bftf pkef]Qmf / klxnf] s/ clws[t Joj;foL ePsf] atfP .
jflif{s sfo{qmd cGtu{t s/ k|lzIf0f sfo{qmd cfof]hgf ul/Psf] sfo{qmd ;+of]hs kf]v/]nn] hfgsf/L lbg'eof] .
…;b:ox?nfO{ Eof6 lzIff tyf cfos/af/] hfgsf/L lbg k|lzIf0f cfjZos 7fg]sfn] jflif{s ¿kdf o:tf sfo{qmd ub}{ cfPsf 5f}+,Ú pxfFn] eGg'eof] . sfo{qmddf Sofg dxf;+3;Fu cfj4 $) hgf Joj;foL ;xefuL lyP .
Sofg dxf;+3 sf:sLsf ;b:ox?nfO{ s/ ;DaGwL k|lzIf0f
sDKo'6/ Pzf];LPzg g]kfn dxf;+3 ?kGb]xLsf] cfof]hgfdf cfw'lgs lzIffdf ;'rgf k|ljlwsf] ckl/xfo{tf eGg] ljifodf pRr dflj:tl/o aQm[Tjsnf k|ltof]lutf ;DkGg u/]sf] 5 .
s'n !$ j6f pRr dfljsf 5fqf tyf 5fqn] ;xeflutf hgfPsf] k|ltof]lutfdf dl0fd's'Gb pRr dfljsL dlgiff pkfWofo k|yd, cS;kmf]8{ pRr dfljsL
s?0ff sfkmn] l4lto / ;u/dfyf pRr dfljsL O{lGb/f cof{n t[lto ePsf 5g\ . sfo{qmddf af]Ng] jQmfx?n] ;"rgf k|ljlwsf] ljsf;, k|rf/k|;f/df lghL If]qaf6 ul/Psf k|of;x?sf] k|;+zf ub}{ ;'rgf k|ljlwnfO{ zx/ ahf/df s]lG›t gu/L u|fld0f If]q;Dd n}hfg' kg]{df hf]8 lbg'eof] . Sofg dxf;+3 ?kGb]xLsf cWoIf /f]zg s+8]nsf] cWoIftfdf ;DkGg sfo{qmddf pRr dflj lzIff kl/ifbsf ;b:o 3gZofd kf7ssf] k|d'v cfltYotf /x]sf] lyof] . sfo{qmddf Sofg dxf;+3sf s]lG›o ;b:o gj/fh s'+j/, lx;fg ?kGb]xL cWoIf cgGt/fd zdf{, a'6jn 6]lnsd k|d'v emljG› pkfWofo, k"j{ cWoIf k|sfz /fgf, g]kfn kqsf/ dxf;+3 ?kGb]xLsf sfjf cWoIf ofg]G› lh= ;L=, ?kGb]xL pBf]u ;+3sf al/i7 pkfWoIf u0f]z clwsf/L nufotn] cfk\mgf] egfO{ /fVg' ePsf] lyof] .
Sofg dxf;+3 ?kGb]xL4f/f aQm[Tjsnf sfo{qmd ;DkGg
Volume-4www.can.org.np
8
Sofg dxf;+3 emfkf lhNnf zfvfn] ;r]tgf sfo{qmd cfof]hgf u/]sf] 5 . lhNnfsf ;'/Iff lgsfox? / :yfgLo ljleGg ;+3;+:yfx? ;Fusf] ;xsfo{df ;dfhdf x'g] u/]sf lx+;f / lje]b Go"lgs/0fsf nflu r]tgfd"ns ¥ofnLsf] cfof]hgf u/]sf] xf] .
nfu'kbfy{, dlxnf lx+;f, hftLo lje]b nufot lgoGq0fsf nflu r]tgfd"ns ;Gb]z n]lvPsf] Kn]sf8{;lxtsf] ¥ofnLn] ljleGg 7fpFsf] kl/qmdf u/]sf] lyof] . o;}aLr emfkf zfvfn] ut dfr{ ! df 6f]kL lbj; sfo{qmd ;DkGg u/]sf] 5 .
Sofg dxf;+3 emfkfsf] ljljw sfo{qmd
Volume-4www.can.org.np
9
kl5Nnf] ;do xfd|f] b}lgsL PK;do aGb} uPsf] 5 . laxfg p7\gb]lv /ftL ;'Tg ;d]t PK;sf] ;xfotf lng yfn]sf 5f} . To;f] t g]kfnL ahf/df klg PK; lgdf{tf sDkgLx?n] k|lt:kwL{sf] t'ngfdf ;'ljwfo'Qm PK;x? agfpg] u/]sf 5g .
o:t} xfd|f] b}lgs hLjgdf rflxg] ;Dk"0f{ hfgsf/L lbg] ax' pkof]uL Pk …l8lh6n g]kfnÚ ;fj{hlgs ePsf] 5 . o; PlKns]zgn] ljleGg ;'ljwfsf nflu w]/} Pkx? 8fpgnf]8 ug{'kg]{ afWotfaf6 s]lx xb;Dd 5'6sf/f lbPsf] 5 .
l8lh6n g]kfn Pkdf k"j{ d]rLb]lv klZrd dxfsfnL;Dd cgnfOgdf pknAw PkmPd /]l8of]x?,
nf]slk|o cgnfOg klqsfx?, ;flxTok|]dLx?sf nflu ljleGg ljwfdf ;flxlTos ;fdu|Lx?, gofF vfg]s'/f agfpg ;f}v ePsfx?nfO{ nlIft u/L ljleGg vfg]s'/f agfpg cfjZos ;fdu|L / agfpg] tl/sfx?, g]kfndf /x]sf ljleGg ;+3, ;+:yfsf] gfd, 7]ufgf, kmf]g gDa/, Od]n / j]e;fO8 7]ufgf ;fy} zfvfx? ePdf ltgLx?sf] ljj/0f, …g]kfnsf] ;+ljwfgÚ, nf]8;]l8Ë tflnsf, /flzkmn, ljb]zL d'›fsf] ljlgdo b/, Eof6 Sofns'n]6/, wd{cg';f/sf] gfd / Gjf/fgsf] gfdsf] cy{nfO{ ;d]t ;d]6\g] k|of; u/]sf] 5 . To:t} ldlt kl/jt{g, PsfO{ kl/jt{g, hUufsf] OsfO kl/jt{g, k|]/0ffbfoL egfOx? klg ;d]l6Psf 5g .
Sofg dxf;+3 afFs] zfvfn] afFs]sf] kmt]k'/ uflj;df E-learning tfnLd ;DkGg u/]sf] 5 . :yfgLo afl;Gbf, cleefjs, gfu/Ls ;dfh / ljBfyL{x?nfO{ nlIft u/L sfo{qmd ;+rfng u/]sf] xf] . ptm tfnLddf kmt]k'/ ;]G6/sf cWoIf e'kfn hgs axfb'/ yf?sf] ;efkltTj tyf Sofg
dxf;+3 afFs] zfvfsf cWoIf e'kfn lu/Lsf] k|d'v cltyLdf ;DkGg sfo{qmddf Sofg dxf;+3 afFs] zfvfsf lgjt{dfg cWoIf w'a/fh zdf{ -;'bLk_, pkfWoIf dgf]h a0f{jfn, sf]iffWoIf ef]h/fh ltdLN;]gf / ;b:o d]3gfb l3ld/] nufotsf] pkl:yt /x]sf] lyof] .
O{–nlg{ª sfo{qmd ;DkGg
PK; OGkmf]
ax' ;'ljwfo'Qm …l8lh6n g]kfnÚ PK;
Volume-4www.can.org.np
10
cfO6L PS:6«f
Sofd]/fhl8t 8«f]gx? t ;a}n] b]v]s} x'g'k5{ .
t/ ca x]lnsf]K6/df em} dfG5] a:g ldNg] 8«f]gx?sf]
klg ljsf; e};s]sf 5g\ . Ps lrlgofF sDkgLn] o:tf]
8«f]gsf] cflj:sf/ u/]sf] 5 h;leq Pshgf dflg;
cf/fd;Fu a;]/ p8\g ;S5g\ .
of] lrlgofF cflj:sf/af/] olta]nf cd]l/sL
ldl8ofx?n] klg v'j} k|;+;f ul//x]sf 5g\ . Oxfª !*$
gfds of] 8«f]gdf Pshgf ofq' a:g ldNg] cf/fdbfoL
/ jftfg's'lnt sslk6 5 . t/, ofq'n] 8«f]g rnfO/fVg'
kb}{g\ . l;6sf] cufl8 /x]sf] 6rl:qmgaf6} p8fg;DaGwL
;j} s'/f lgoGq0f ug{ ;lsG5 .
ofq'n] l:qmgdf b]lvPsf] gS;f lyr]/ uGtAo olsg
ug{ ;S5g\ . To;kl5 8«f]g p8]/ cfkm} Tof] 7fpFdf k'U5
/ Nof08 x'G5 . x]lnsf]K6/ h:t} el6{sn z}nLdf p8fg
/ cat/0f u5{ . sslk6sf] k5f8L Pp6f ;fgf] 6\ofÍL
/flvPsf] 5 h;df ofq'n] cfˆgf] AofsKofs jf nu]h
/fVg ;S5g\ .
% lkm6 cUnf] / em08} @ ;o lsnf]u|fd tf}n ePsf]
of] 8«f]gdf rfh{ ul/Psf] Aof6«Ln] @# ldg]6sf] p8fg eg{
;S5 . ̂ @ dfOn k|lt306sf] ultdf 8«f]gn] p8fg u5{ .
Aof6«L km'n rfh{ ug{ @ b]lv $ 306f;Dd nfU5 .
8«f]g pTkfbg ug]{ lrlgofF Oxfª sDkgLn] b'O{ aif{
nfdf] cg';Gwfgaf6 of] 8«f]g tof/ kf/]sf] hgfPsf]
5 . ;]ˆ6L km:6 e]lxsnsf ?kdf AofVof ub}{ sDkgLn]
o;nfO{ ;fgf x]lnsf]K6/ jf Kn]gsf] ljsNksf ?kdf
:yflkt x'g] bfjL u/]sf] 5 .
dfG5] a:g ldNg] 8«f]g
;"rgf k|ljlw ;DjGwL cg';Gwfgdf vl6g]
k|x/Lx?nfO{ ;"rgf k|ljlw ;DjGwL hfgsf/Ld"ns
sfo{qmd ;+rfng ul/Psf] 5 . sDKo'6/ Pzf]l;Pzg
g]kfn dxf;+3 / O{G6/g]6 ;f];fO6L g]kfn Rofk6/sf]
cf]of]hgfdf "Cyber Terrorism" ljifodf hfgsf/L
k|bfg ul/Psf] xf] . s]lGb|o cg';Gwfg Ao'/f] dxf/fhu+hdf
ePsf] sfo{qmddf ljleGg If]qdf sfo{/t $) hgf
k|x/L clws[tx? ;xeflu x'g'x'GYof] . sfo{qmdaf6
laZjdf a9\b} uPsf] cft+sjfb tyf cft+sjfbL
;+:yfx?n] O{G6/g]6sf] k|of]u s'g ?kdf ub}{ cfPsf] 5 /
g]kfndf o;sf] k|efj tyf g]kfn k|x/Ln] ug'{kg{]
tof/Lsf ;DjGwdf hfgsf/L k|bfg ul/Psf] 5 .
k|x/LnfO{ k|ljlw tflnd
Volume-4www.can.org.np
11
“Youth in ICT Committee, CAN Fed-eration” sf] cfof]hgfdf sf7df8f}+df Pslbg] “SEO SEMINAR” sfo{qmd ;DkGg ePsf] 5 . sdL6Lsf ;efklt lr/GhLjL clwsf/Lsf] ;efkltTjdf ;DkGg sfo{qmddf 6]S;; sn]hsf 8fO{/]S6/ ;+s/ k|;fb zdf{ ljz]if cltly x'g'x'GYof] . To;}u/L Sofg dxf;+3sf cWoIf O{= ljgf]b 9sfn k|d'v cltly /xg' ePsf] lyof] . Sofg dxf;+3sf] ;lrjfno v'l;+a', gofF ahf/df ;DkGg
sfo{qmddf 6]S;; sn]haf6 &) hgf ljBfyL{x?sf] ;xeflutf lyof] . g]kfns} VoftLk|fKt SEO Expert tyf Speaker k|sfz vltj8f / s[i0f af]u6Ln] pkl:yt ljBfyL{x?nfO{ j]a k|df]zg ug]{ tl/sf, SEO sf] xfnsf] cfjZostf ;fy} sDkgLx?;+u s;/L sfdug]{ eGg] ljifodf ;xlhs/0f ug{{' ePsf] CSIT Pzf];LPzgsf cWoIf cfefif clwsf/Ln] hfgsf/L lbg'eof] .
“SEO SEMINAR” sfo{qmd ;DkGg
Go" k|8S6
;fd;'ªsf] kl5Nnf] pTkfbg Uofn]S;L P; & / Uofn]S;L P; & Ph ;fj{hlgs ePsf] 5 . oL b'a}df dfOqmf] P;8L sf8{ nfU5 . o;df @)) luufafO6 -hLaL_ ;Dd :6f]/]h Ifdtf a9\5 .
o;sf] Aof6«L Ifdtf klxn]sf] eGbf a9L 5 . P; & df # xhf/ PdPPrsf] Aof6«L /flvPsf] 5 o:t} P; & Phdf #^ ;o PdPPrsf] Aof6«L 5 . Ps k6s km'n rfh{ u/]kl5 P; & Phdf !% 3G6f;Dd xfO{ 8]lkmlgzg lel8of] x]g{ ;lsg] 5 .
P; & nfO{ cfO{kL ^* jf6/ /]lh:6]G; /]l6ª lbOPsf] 5 . o;sf] cy{ of] kmf]g cfwf 3G6f;Dd kfgLdf ;'/lIft /xg]5 . o;df Ps …cnj]h cg l8:Kn] kmª\;gÚ 5 . h;n] l:qmg cg gu/]sf] a]nfdf klg gf]l6lkms]zg / ;do b]vfpF5 .
;fd;'ª Uofn]S;L P; & / P; & Phsf] lkmr/
o;df gofF u]ldª ljlw / Ps l/o/ Sofd]/f 5 . h;n] sd k|sfzdf klg sfd u5{ . o;df P; ^ df]8nsf] jf/on]; rflh{ª Ifdtf klg 5 .
Volume-4www.can.org.np
12
@@ cf}+ Sofg OGkmf]6]ssf emnsx?
Volume-4www.can.org.np
13
Volume-4www.can.org.np
14
cGt/ lhNnf:t/Lo ;Dd]ngsf emnsx?