neurociência - como ela ajuda a entender a aprendizagem
DESCRIPTION
neurociência e aprendizagemTRANSCRIPT
-
30/03/2015 Imprima
http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/formacao/neurocienciacomoelaajudaentenderaprendizagem691867.shtml?page=all 1/9
Neurocincia:comoelaajudaaentenderaaprendizagemConclusesdareasobrecomoocrebroaprendetrazemtonaquestestratadasporgrandestericosdaPsicologia,comoPiaget,Vygotsky,WalloneAusubel.Saibacomoelaspodemenriquecerasdiscussessobreoensino
Fernanda Salla
||
Aemoointerferenoprocessoderetenodeinformao.precisomotivaoparaaprender.Aatenofundamentalnaaprendizagem.Ocrebrosemodificaemcontatocomomeiodurantetodaavida.Aformaodamemriamaisefetivaquandoanovainformaoassociadaaumconhecimentoprvio.Paravoc,essasafirmaespodemnoserinovadoras,sejaporcausadasuaexperinciaemsala,sejaporterestudadoJeanPiaget(18961980),LevVygotsky(18961934),HenriWallon(18791962)eDavidAusubel(19182008),amaioriadareadaPsicologiacognitiva.Anovidadequeasconclusessofrutodeinvestigaesneurolgicasrecentessobreofuncionamentocerebral.
"OquehojeaNeurocinciadefendesobreoprocessodeaprendizagemseassemelhaaoqueostericosmostravampordiferentescaminhos",dizapsiclogaTaniaBeatrizIwaszkoMarques,da
FaculdadedeEducaodaUniversidadeFederaldoRioGrandedoSul(UFRGS),estudiosadePiaget.Oavanodasmetodologiasdepesquisaedatecnologiapermitiuquenovosestudossetornassempossveis."Atosculopassado,apenasseintuacomoocrebrofuncionava.Ganhamospreciso",dizLinodeMacedo,doInstitutodePsicologiadaUniversidadedeSoPaulo(USP),tambmpiagetiano.Masprecisorefletirantesdelevarasideiasneurocientficasparaasala.
-
30/03/2015 Imprima
http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/formacao/neurocienciacomoelaajudaentenderaprendizagem691867.shtml?page=all 2/9
ANeurocinciaeaPsicologiaCognitivaseocupamdeentenderaaprendizagem,mastmdiferentesfocos.Aprimeirafazissopormeiodeexperimentoscomportamentaisedousodeaparelhoscomoosderessonnciamagnticaedetomografia,quepermitemobservarasalteraesnocrebroduranteoseufuncionamento."APsicologia,semdesconsideraropapeldocrebro,focaossignificados,sepautandoemevidnciasindiretasparaexplicarcomoosindivduospercebem,interpretameutilizamoconhecimentoadquirido",explicaEvelysedosSantosLemos,pesquisadoradoInstitutoOswaldoCruz(Fiocruz),noRiodeJaneiro,eespecialistaemaprendizagemsignificativa,campodeestudodeAusubel.
Asduasreaspermitementenderdeformaabrangenteodesenvolvimentodacriana."Elaumseremqueessesfatoressoindissociveis.Porisso,nopodeservistaporumnicovis",dizClaudiaLopesdaSilva,psiclogaescolardaSecretariadeEducaodeSoBernardodoCampoeestudiosadeVygotsky.
Sabemos,porexemplo,combaseemevidnciasneurocientficas,quehumacorrelaoentreumambientericoeoaumentodassinapses(conexesentreasclulascerebrais).Masquemdefineoqueummeioestimulanteparacadatipodeaprendizado?Quaisdevemserasintervenesparaintensificaroefeitodomeio?Comooalunoirreagir?"ANeurocincianoforneceestratgiasdeensino.IssotrabalhodaPedagogia,pormeiodasdidticas",dizHamiltonHaddad,doDepartamentodeFisiologiadoInstitutodeBiocinciasdaUSP.Como,ento,oprofessorpodeenriqueceroprocessodeensinoeaprendizagemusandoascontribuiesdaNeurocincia?
ParaoeducadorportugusAntnioNvoa,reitordaUniversidadedeLisboa,responderquestoograndedesafiodosculo21."Aestruturaeducacionaldehojefoicriadanofimdosculo19.precisofazerumesforoparatrazeraocampopedaggicoasinovaeseconclusesmaisimportantesdosltimos20anosnareadacinciaedasociedade",diz.
Aoprofessor,cabesealimentardasinformaesquesurgem,buscandofontesseguras,enoacreditaremfrmulasparaasaladeaulacriadassemembasamentocientfico."ANeurocinciamostraqueodesenvolvimentodocrebrodecorredaintegraoentreocorpoeomeiosocial.Oeducadorprecisapotencializaressainteraoporpartedascrianas",afirmaLaurindaRamalhodeAlmeida,professoradoProgramadeEstudosPsGraduadosemEducao,daPontifciaUniversidadeCatlicadeSoPaulo(PUCSP),eespecialistaemWallon.
ParatornarmaisclaroodilogoentreNeurocincia,PsicologiaePedagogia,NOVAESCOLAmostracincoconcluses
-
30/03/2015 Imprima
http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/formacao/neurocienciacomoelaajudaentenderaprendizagem691867.shtml?page=all 3/9
neurocientficasligadasaprendizagem.Confira,noscomentriosdosespecialistas,oquegrandestericosdizemarespeitodessestemasereflitasobrearelaodelescomsuaprticaemsala.
Emoo
Elainterferenoprocessoderetenodainformao
OspesquisadoresLarryCahilleJamesMcGaugh,daUniversidadedaCalifrnia,nosEstadosUnidos,publicaramnosanos1990osresultadosdeestudosemqueforammostradasduassriesdeimagensapessoas.Umatinhaumcarteremocionaleaoutraeraneutra.Ogrupoteveumarecordaomaiordasemotivas.Pormeiodeumtomgrafo,foiobservadaarelaoentreaativaodaamgdala(parteimportantedosistemaemotivodocrebro)eoprocessodeformaodamemria."Quantomaisemoocontenhadeterminadoevento,maiselesergravadonocrebro",dizIvnIzquierdo,mdico,neurologistaecoordenadordoCentrodeMemriadaPontifciaUniversidadeCatlicadoRioGrandedoSul(PUCRS).
Aemoo,paraPiaget"Opsiclogovalorizaotermoafetividade,emvezdeemoo,edizqueelainfluenciapositivaounegativamenteosprocessosdeaprendizagem,acelerandoouatrasandoodesenvolvimentointelectual."LinodeMacedo
Aemoo,paraVygotsky"Paracompreenderofuncionamentocognitivo(razoouinteligncia),precisoentenderoaspectoemocional.Osdoisprocessossoumaunidade:oafetointerferenacognio,eviceversa.Aprpriamotivaoparaaprenderestassociadaaumabaseafetiva."ClaudiaLopesdaSilva
Aemoo,paraWallon"Opesquisadordefendequeapessoaresultadodaintegraoentreafetividade,cognioemovimento.Oqueconquistadoemumdessesconjuntosinterferenosdemais.Oafetivo,pormeiodeemoes,sentimentosepaixes,sinalizacomoomundointernoeexternonosafeta.ParaWallon,queestudouaafetividadegeneticamente,osacontecimentosnossavoltaestimulamtantoosmovimentosdocorpoquantoaatividademental,interferindonodesenvolvimento."LaurindaRamalhodeAlmeida
-
30/03/2015 Imprima
http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/formacao/neurocienciacomoelaajudaentenderaprendizagem691867.shtml?page=all 4/9
ImplicaesnaEducaoOprofessor,aoobservarasemoesdosestudantes,podeterpistasdecomoomeioescolarosafeta:seestinstigandoemocionalmenteoucausandoapatiaporserdesestimulante.Dessaforma,conseguereverterumquadronegativo,quenofavoreceaaprendizagem.
Motivao
Elanecessriaparaaprender
"Damesmaformaquesemfomenoapreendemosacomeresemsedenoaprendemosabebergua,semmotivaonoconseguimosaprender",afirmaIvnIzquierdo.Estudoscomprovamquenocrebroexisteumsistemadedicadomotivaoerecompensa.Quandoosujeitoafetadopositivamenteporalgo,aregioresponsvelpeloscentrosdeprazerproduzumasubstnciachamadadopamina.Aativaodessescentrosgerabemestar,quemobilizaaatenodapessoaereforaocomportamentodelaemrelaoaoobjetoqueaafetou.AneurologistaSuzanaHerculanoHouzel,autoradolivroFiquedeBemcomSeuCrebro(208pgs.,Ed.Sextante,tel.21/25384100,19,90reais),explicaquetarefasmuitodifceisdesmotivamedeixamocrebrofrustrado,semobterprazerdosistemaderecompensa.Porissosoabandonadas,oquetambmocorrecomasfceis.
Amotivao,paraPiaget"aprocuraporrespostasquandoapessoaestdiantedeumasituaoqueaindanoconsegueresolver.Aaprendizagemocorrenarelaoentreoqueelasabeeoqueomeiofsicoesocialoferece.Semdesafios,nohporquebuscarsolues.Poroutrolado,seaquestofordistantedoquesesabe,nosopossveisnovassnteses."TaniaBeatrizIwaszkoMarques
Amotivao,paraVygotsky"Acogniotemorigemnamotivao.Maselanobrotaespontaneamente,comoseexistissemalgumascrianascomvontadeenaturalmentemotivadaseoutrassem.Esseimpulsoparaagiremdireoaalgotambmculturalmentemodulado.Osujeitoaprendeadirecionloparaaquiloquequer,comoestudar."ClaudiaLopesdaSilva
Amotivao,paraAusubel
-
30/03/2015 Imprima
http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/formacao/neurocienciacomoelaajudaentenderaprendizagem691867.shtml?page=all 5/9
Essadisposioestdiretamenterelacionadasemoessuscitadaspelocontexto.PelaperspectivadeAusubel,oprazer,maisdoqueestarnasituaodeensinooumediao,podefazerpartedoprprioatodeaprender.Tratasedasensaoboaqueapessoatemquandosepercebecapazdeexplicarcertofenmenooudevencerumdesafiousandoapenasoquejsabe.Comisso,acabamotivadaparacontinuaraprendendosobreotema."EvelysedosSantosLemos
ImplicaesnaEducaoAescoladeveserumespaoquemotiveenosomentequeseocupeemtransmitircontedos.Paraqueissoocorra,oprofessorprecisaproporatividadesqueosalunostenhamcondiesderealizarequedespertemacuriosidadedeleseosfaaavanar.necessriolevlosaenfrentardesafios,afazerperguntaseprocurarrespostas.
Ateno
Elafundamentalparaapercepoeparaaaprendizagem
Pesquisascomportamentaiseneurofisiolgicasmostramqueosistemanervosocentralsprocessaaquiloaqueestatento.EmumestudodeGilbertoFernandoXaviereAndrFrazoHelene,doInstitutodeBiocinciasdaUSP,publicadoem2006narevistaNeuroscience,umgrupodepessoaspassouporumtestequeavaliavaodesenvolvimentodahabilidadedeleituradepalavrasespelhadas.Umapartedelastreinouescrever,demaneiraimaginria,palavrasinvertidas.Outrapdelertermosdessetipo.Depois,ambasconseguiramlercomrapidezpalavrasespelhadascriadaspelospesquisadores.Umterceirogrupo,enquantotreinavaaleituraeaescritadetermosespelhados,realizououtratarefadememorizaovisual.Tantoamemorizaoquantoaaquisiodahabilidadedeleiturainvertidaficaramprejudicadas.Assim,comprovaramque,seodesviodeatenosignificativo,aaquisiodehabilidadeeamemorizaosofremprejuzo.
Aateno,paraPiaget"Deacordocomopsiclogo,prestamosatenoporqueentendemos,ouseja,porqueoqueestsendoapresentadotemsignificadoerepresentaumanovidade.Sehumdesafioeseforpossvelestabelecerumarelaoentreesseelementonovoeoquejsesabe,aatenodespertada."TaniaBeatrizIwaszkoMarques
-
30/03/2015 Imprima
http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/formacao/neurocienciacomoelaajudaentenderaprendizagem691867.shtml?page=all 6/9
Aateno,paraAusubel"Amenteseletiva.SegundoAusubel,sreconhecemosnosfenmenosqueacontecemanossavoltaaquiloqueonossoconhecimentoprvionospermiteperceber.Nohesitamos,porexemplo,eminterromperumaatividadequandosentimosumcheirodefumaanoambiente.Conhecerpadresfundamentalparasededicar,agireaprendersobreoqueimporta."EvelysedosSantosLemos
Aateno,paraVygotsky"Nodecorrerdoprocessodedesenvolvimento,aatenopassadeautomticaparadirigida,sendoorientadadeformaintencionaleestreitamenterelacionadacomopensamento.Ouseja,elasofreinflunciadossmbolosdeummeiocultural,queacabapororientla.Atenoememriasedesenvolvemdemodointerdependente,numprocessodeprogressivaintelectualizao."ClaudiaLopesdaSilva
ImplicaesnaEducaoFaltadeatenonosinnimodeindisciplinaoudedesinteresseporpartedascrianas.Elapodeserdecorrentedeummeiodesestimulanteoudesituaesinadequadasaprendizagem.Paraevitarisso,oprofessordevefocarainteraoentreele,osabereoaluno,refletindosobreasatividadespropostasemodificandoassenecessrio.
Plasticidadecerebral
Ocrebrosemodificaemcontatocomomeiodurantetodaavida
Ainterfernciadoambientenosistemanervosocausamudanasanatmicasefuncionaisnocrebro.Assim,aquantidadedeneurnioseasconexesentreeles(sinapses)mudamdependendodasexperinciaspelasquaissepassa.Antes,acreditavasequeassinapsesformadasnainfnciapermaneciamimutveispelorestodavida,mashindciosdequenoassim.Nosanos1980,umestudopioneirodoneurocientistanorteamericanoMichaelMerzenich,daUniversidadedaCalifrnia,nosEstadosUnidos,demonstrouqueocrebrodemacacosadultossemodificavadepoisdaamputaodeumdosdedosdamo.Aperdadomembroprovocavaatrofiadosneurniosdaregioresponsvelpelocontrolemotordodedoamputado.Pormeleobservoutambmqueessareaacabavasendoocupadapelosneurniosresponsveispelomovimentododedoaolado.
Ainflunciadomeio,paraVygotsky
-
30/03/2015 Imprima
http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/formacao/neurocienciacomoelaajudaentenderaprendizagem691867.shtml?page=all 7/9
"Acognioseconstituipelasexperinciassociais,eaimportnciadoambientenesseenfoquefundamental.medidaqueaprende,acrianaeseucrebrosedesenvolve.Aideiaopostadamaturao,deacordocomaqualsedeveaguardarqueelaatinjaumaprontidoparapoderensinla."ClaudiaLopesdaSilva
Ainflunciadomeio,paraWallon"ArelaocomplementarerecprocaentreosfatoresorgnicosesocioculturaisestpresenteemtodasasanlisesdeWallon.Paraele,acriananascecomumequipamentobiolgico,masvaiseconstituirnomeiosocial,quetantopodefavorecerseudesenvolvimentocomotolhlo."LaurindaRamalhodeAlmeida
Ainflunciadomeio,paraPiaget"Paraoestmuloprovocarcertaresposta,necessrioqueoindivduoeseuorganismosejamcapazesdefornecla.Porisso,nobastaterummeioprovocativoseapessoanoparticipardeleou,comocomplementariaoterico,seelaforincapazdesesensibilizarcomosestmulosoferecidosereagiraeles.Aaprendizagem,portanto,noamesmaparatodos,etambmdiferedeacordocomosnveisdedesenvolvimentodecadaum,poishdomniosexigidosparaquesejapossvelconstruirdeterminadosconhecimentos."LinodeMacedo
ImplicaesnaEducaoOalunodeveserativoemsuasaprendizagens,mascabeaoprofessorpropor,orientareoferecercondiesparaqueeleexerasuaspotencialidades.Paraisso,deveconheclobem,assimcomoocontextoemqueviveearelaodelecomanaturezadotemaaseraprendido.
Memria
Elamaisefetivanaassociaocomumconhecimentojadquirido
Aativaodecircuitosouredesneuraissedemsuamaiorparteporassociao:umaredeativadaporoutraeassimsucessivamente.Quantomaisfrequentementeissoacontece,maisestveisefortessetornamasconexessinpticasemaisfcilarecuperaodamemria.Issosedporrepetiodainformaoou,deformamaiseficaz,pelaassociaodonovodadocomconhecimentosjdesenvolvidos."Podemossimplesmentedecorarumanovainformao,masoregistrosetornarmaisforteseprocurarmoscriar
-
30/03/2015 Imprima
http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/formacao/neurocienciacomoelaajudaentenderaprendizagem691867.shtml?page=all 8/9
ativamentevnculoserelaesdaquelecontedocomoquejestarmazenadoemnossoarquivodeconhecimentos",afirmamosmdicosedoutoresemCinciadoInstitutodeCinciasBiomdicasdaUniversidadeFederaldeMinasGerais(UFMG)RamonM.CosenzaeLeonorB.GuerranolivroNeurocinciaeEducao:ComooCrebroAprende(151pgs.,Ed.Artmed,tel.08007033444,44reais).
Amemria,paraVygotsky"Umacrianapequenaconstrimemriasporimagens,associandoumaaoutra.Nodecorrerdodesenvolvimento,elapassaafazeressarelaoconceitualmente,pelainflunciaepelodomniodalinguagemocomponenteculturalmaisimportante.Comisso,passadeumamemriamaisapoiadanossentidosparaoutramaisescoradanalinguagem.Portanto,amemriarelacionadasaprendizagensescolaresumafunopsicolgicaquevaisedefinindoduranteodesenvolvimento."ClaudiaLopesdaSilva
Amemria,paraAusubel"Aprendemoscombasenoquejsabemos.EssapremissacentralnaTeoriadaAprendizagemSignificativa,deAusubel.precisodiferenciarmemriadeaprendizagemsignificativa.Aprimeiraacapacidadedelembraralgo.Jasegundaenvolveusarosaberprvioemnovassituaesumprocessopessoaleintencionaldeconstruodesignificadoscombasenarelaocomomeio(socialefsico)."EvelysedosSantosLemos
Amemria,paraWallon"Opressupostodapsicogenticawallonianaquesomosseresintegrados:afetividade,cognioemovimento.Portanto,informaeseacontecimentosquenosafetamefazemsentidoparansficamretidosnamemriacommaisfacilidade.Comoaconstruodesentidopassapelaafetividade,difcilreteralgonovoquandoelenonosafeta."LaurindaRamalhodeAlmeida
ImplicaesnaEducaoAprendernosmemorizarinformaes.precisosaberrelacionlas,ressignificlaserefletirsobreelas.tarefadoprofessor,ento,apresentarbonspontosdeancoragem,paraqueoscontedossejamaprendidosefiquemnamemria,edarcondiesparaqueoalunoconstruasentidosobreoqueestvendoemsala.
-
30/03/2015 Imprima
http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/formacao/neurocienciacomoelaajudaentenderaprendizagem691867.shtml?page=all 9/9
Gostoudestareportagem?AssineNOVAESCOLAerecebamuitomaisemsuacasatodososmeses!
TodaaatenoaNeurocinciaEmooearetenodeinformaesMotivaoeaaprendizagemAtenoepercepoPlasticidadecerebralMemria
||PublicadoemNOVAESCOLAEdio253,Junho/Julho2012.Ttulooriginal:TodaaatenoparaaNeurocincia