morte ou libertacao del-rei d. afonso vi. virgina rau

Upload: ricardofarnese

Post on 08-Jul-2015

36 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • 5/9/2018 Morte Ou Libertacao Del-Rei D. Afonso VI. Virgina Rau

    MaRTE au LIBERTA

  • 5/9/2018 Morte Ou Libertacao Del-Rei D. Afonso VI. Virgina Rau

    170 VIRGINIA RA Upara este Reina ... Lancou ferro Pedro Jacques defronte dePa90 de Arcos, esperando as ordens que havia de seguir :com ellas chegou aquelle sitio 0 Duque de Cadaval, Cabodas tropas de cavallo que residern na Corte acompanhadode algumas, e de alguns Senhores e officiaes da Milicia,Sahio el Rei da nao em hum bergantim, acorn panhado dosCabos, e foi recebido ern terra com a veneracao que se lhedevia; todos lhe beijarao a mao, e se diz que ao Duque deCadaval a nao quis dar, virando-Ihe a cara ; que fogem asolhos donde os nao leva a vontade. Mettido S. M. em humcache, e na estribeira delle Manoel Nunes Leitao, acompa-nhando-o a Cavallaria, tomarao em direitura para a Villa deCintra, aonde [a estavao preparados aposentos parael Reie seus criados ; mettido no Pa90 e ordenadas as guardas queIhe haviao de assistir, ficou por governador da casa e assis-tente a el Rei 0 sobredito Manuel Nunes Leitao com rniudasordens do que havia de seguir e observer. Conta-se que veri-do-se S. M. em Cintra perguntara se dalli 0 haviao de levarpara Dutra parte. E dizendo-Ihe que nao, Ievantara as maospara CeO (1).De modo diferente, cautelosa e dubia, nos aparece aversao que 0 Secretario de Estado, Francisco Correia deLacerda, enviava para Paris ao enviado portugues junto deLuis XIV, Duarte Ribeiro de Macedo (2 ) .. Em 10 de Setembrode 1674, Correia de Lacerda inforrnava: 0 Palacio de Sintrase vai acomodando naquella parte em que necessitava de re-paro para as officinas e para 0 commodo dos soldados que alihao de assistir para que esteja tudo prevenido quando chegara Armada da iha .3.",). Na carta datada de 24 de Setembroacrescentava: Segunda Ieira passada chegou aqui a Armadacorn El Rei, e todos as navies de sua conserva juntos, deoIundo em Paso dArcos, e el Rei passou aquella noite na em-barcacao por chegar junto della; no dia seguinte que foi

    (1) Monstruosidade do tunpo e da fortun, Lisboa, 1888, p.283.( n Foi enviado de Portugal junto del-rei de Franca de 1658 a 1675.Parte da sua biografia foi tr acada par Virginia Rau, Cartas de D. Fran-Cl:SCO Alamwl de Melo a Duarte Ribeiro de Macedo, Lisboa, 1958, p. 26 e segs,

  • 5/9/2018 Morte Ou Libertacao Del-Rei D. Afonso VI. Virgina Rau

    IIWRTE OU UBERTA!,;AO DEL-REI D. AFONSO VI 171B ,a feira Iui eu e a Duque a bordo da capitania para dar expe-dicao a dezembarcacao de El Rei e da familia, tendo-se aliprevenido para isso tudo 0 necessario : eu nao falei a El Rei,o Duque saiu porque foi conveniente, Desernbarcou El Rei, eas seus criados, e recolhido em burna Iiteira, e indo em outrasalguns criados, e outros a cavalo partirao para Sintra acorn-panbando-o eu, e 0 Duque e D. joao de Lencastre, e PedroJaques de Magalhaes, aonde chegamos pellas onse da noite (1);e fiquei ali na 4.a feira para compor algumas cousas necessa-rias para o gasalhado de 1 Rei, que fica apozentado nos altosdaquelles Paces, e se trabalha nos quarteis de 100 cavallosque ali the hao de assisti r, e 200 Infantes que se mandaraolevantar, de que ja ali se acham cento, e me recclhi na quintaIeira, Quando el Rei dezembarcou Ihe iizerao salva com todaa artelharia as Torres, e fortes, e tambem os navies da Ar-mada. Pareceo-rne dar a V. M. esta noticia por se ahi che-garem estas novas diferentes das que refiro saiba V. M. queesta e a verdade,

    De facto, era precise nao alvoracar as cortes estrangeirascom 0 ins6lito acontecimento e, sobretudo, garantir a veraci-dade oficial das noticias divulgadas.

    A 8 de Outubro, ja nao havia razoes para susto. Emoiicio dessa data Francisco Correia de Lacerda escrevia aRibeiro de Macedo: Narn ha nesta terra couza ecenssial,digna de avizo ; no passado dei conta da chegada de el Hey,sua desembarcacao, jornada, e assistencia de Sintra, 0 queposso dizer de mais he, que nelle se nao fala, como se ali naoestivera, No dia 3 de Novembro, 0 esquecimento adensara-se:Nunca el Rei esteve mais esquecido, que agora que esta emSintra, e nunca foi mais lembrado, senao quando estava naIlha; se della vinha embareacao devulgavao-se mil desparates,se nao vinha embarcacao davao-se extravagantes novas, efaziao-se quirnericos discursos, e isto mesmo sucedia na Ilhaa respeito dasembarcacoes que iao, on nao iilo de Portugal:

    (1 ) Esta narrativa e multo mais complete, sob certos aspectos, doque a registada nas Monstruosidades do tempo e da fortuna, ibidem p. 2SS.

  • 5/9/2018 Morte Ou Libertacao Del-Rei D. Afonso VI. Virgina Rau

    1 7 2 VIRGiNIA RAU

    isto cessou, e entendo que el Rei esta bern na forma em queesta em Sintra, donde todos os dias temos cartas (1).

    De novo em 3 de Dezembro, 0 Secretario de Estadoescrevia : El Rei a logra [saude] tambem e se nao Ial la nelle,como que nao houvera tal homern no mundo; e estas sao todasas novas que posso dar a V. M., e eu folgo muito que L1 naocbegassem outras novas mais que na forma que eu as referia V. M.: Na gaseta de Holanda se fala sucintamente nesseparticular disendo s6mente 0 dia em que dezembarcara, equem fora com elle ate Sintra (2).

    E, de facto, muitos se esqueceram de D. Afonso VI queteirnava em viver, ainda que bern guardado, la no seu Paeode Sintra (3).No ana de 1683 sucederam-se os achaques precursoresde mais grave molestia e a doenca foi-se apoderando do rei C l ) . .Joao de Barros de Sousa informava 0 Duque de Cadaval, porcarta de 31 de Marco, que os medicos deixarao a S. Mg.de como regimento, pasou athe'gora sem queixa alguma; ontempellas quatros oras da tarde Ihe sobrevierao huns agasta-mentos, de que fica melhorado he so se queixa de dores nocuadril dereito he nas costas; pareseu-me Iazer avizo aV. Ex," pello que pode ern portar, he do que a medico eserevea Roque Monteiro se colhera melhor 0 achaque, Mas, namesma carta, rabisca depots deb terminada: S. Mg.de naopasou bem a noite he esta madrugada teve hum vornito (5).

    (1) Esta documentacao Iaz parte da biografia de Duarte Ribeiro deMacedo que temos em preparacso e sera em breve publicada.

    (2 ) Demonstra bern a chamada polltica de silencio s fetta em redorde D. Atonso VI, para im pedir curiosldades e romantismos.

    (3 ) As prefer encias pela caca que desde sempre havia cativadoD. Afonso VI, fizerarn, talvez, que DUllea. tivesse estanceado em Sintraanteriorrnente. Cf, Conde de Sabugoaa, ob. cit., p. 234..

    ( < 1 ) Em carta d.atada de '9 de Fevereir o de 1683, ja Joao de Barrosde Sousa participava ao Duque de Cadaval : Serihor ha cura de S. Mg..dese vai continuando ; oje Ioi semgraclo so de menham, de tarde se lhe naoaplicou ho remedlo, que como os que Ihe fazem he so pera purgar, n aoobriga a nisisidade mais que 0 atalharce 0 que pode suseder. (Cod. Ca-daval 1064 (K VII 18),. fl. 10.

    (5) Arqnivo da Casa de Cadaval, C6d. 1064 (K VII 18), f 1 . 26.

  • 5/9/2018 Morte Ou Libertacao Del-Rei D. Afonso VI. Virgina Rau

    MORTE OLI LlBERTAyAO DEL-REI D. AFONSO vt 173Porem, a Iibertacao do prisioueiro de Sintra so se veio

    a verificar no dia 12 de Setembro desse ano. Nesta data,Francisco de Andrade e joao de Barros de Sousa escreviamao Duque de Cadaval, respectivamente, as seguintes cartas :

    S. Mag', de the deo esta menham estando bom hZ:tmaccidenie apopleticoe a meu entender fica morto ..Deosguarde a V. Es, Syntra de Setembro 1~ de 1683

    Criado de V. Ex.aFrancisco de Andrade

    E:

    A esta ora que sao as ozem (sic) para 0 meo dia deuhum asidente a sua magestade que fica sem fala, hepoucasesperansas de que torne a si ; nlio tenho maistempo Sintra 12 de Setembro de 1683

    }olio de Barros de Souza

    No raesmo dia ainda:Senhor. Tres auisas tenho jeto a V. Ex:", he com esiequatro, do estado em que sua Mg.do esiaua he 0 ultimofoi par hum m050 da Camara que como testimunhade vista tz'stimunhasse melhor de que 0 dito Senhorficaoa ja sem remedio e por hum, escriio que resibido tenente general Diogo Lois Ribeiro veja se the ndoaeu ainda V. Ex." a ultimo aviso; que ka de nao serja nesesario nada para a vida se 56 11iio0 aviso eordem do que se a de fazer nesta disgrasa, em que eu

  • 5/9/2018 Morte Ou Libertacao Del-Rei D. Afonso VI. Virgina Rau

    174 VlRGiNIA RAU

    tenho iuitado 0 mais que /Jude 0 nao se saber ate gorade ser-Io nesta mia.Cintra 12 de Setembro de 1683

    Jolio de Barros de Souza ( 1 )

    A seguir, heuve uma troca de correspondencia relativanao s6 ao passamento mas ainda ao enterro do soberano.

    Roque Monteiro Paim, ao escrever ao Bispo Secretario deEstado, no dia seguinte, dava a seguinte versao da morte deD ..Afonso VI: Pello que tenho ouvido assi ao Padre Confes-sor, como a todos os Criados que assistirao a El Rey na borada sua mer te, ioi ella tao predestinada, ao que parece, que atodos pode servir de grande consolacao amerce que Deos lhefes. Principiou 0 accidente ao tempo que estava na Missa,antes da Consagracao, logo se comecou afligir com grandeansi a, e sem differenca comecou a implorar 0 Santissirno nomede Jews, e da Virgem Maria, pedindo.Ihe chamassern confes-sor, que morria, e querendo os Criados, que ali se acharaoleva-Io logo para a cama, disse que queria prirneiro adorarNosso Senhor como Ies pedindo com 1 1 mesma ancia, e mostrade verdadeira contricao perdao de seus pecados. Chegou 0Confessor, e the apertoua mao, dizendo se queria coniessar,e que nao podia; nao dezistio nunca de implorar 0 auxilio deJezu, e Maria, e tornando segunda yes apertar a mao do Con-lessor, que the pedio recebeo dele segunda absolvicao, e comella espirou (2), ficando sern descornpozicao do rosto, e em todasas mais aceoes do corpo, sem ser necessaria, que se the Iizessenenhuma deligencia para os olhos,e boca, couza que sucedemuito poucas vezes (5 ) .

    (1 ) Estas trescartas autografas encontrarn-se guardadas DO Cod,Cada val 1064 (K Vll IS), fls, 4, 20 e 11.

    (2) Cf. corn 0 relate da morte do rei apresentado pelo Conde deSabugosa, D b , cit., p. 132.e ) Cf. 0 apendice documental publicado no final deste arfigo,

  • 5/9/2018 Morte Ou Libertacao Del-Rei D. Afonso VI. Virgina Rau

    MORTE OU LIBERTAt;AO DELwREl D. A~'ONSO VI 175

    Mas pobre D. Afonso VI defunto ainda fazia surgir eavolurnarem-se certos receios, Com cautela se preparou 0povo para receber a noticia e 0 corpo do rei para 0 enterro,depondo-o prim eiro na Sala das Pegas e em seguida, para 0oilcio publico, nurna eca na Sala dos Cisnes ( 1 . ) .

    E Com grande solenidade, rodeado dos maiores fidalgosdo reino (2) , 1 . 3 . Ioi el-rei D. Afonso VI a sepultar no mosteirode Belern e l).

    (l) A carta do Duque de Cadaval, datada de 16 de Seternbro de 1683,ao Secretario de Estado, publicada em Apendice, desfaz qualquer dL1vidasobre a exposicao do corpo do rei tel' side Ieita, em duas fases suceaslvas,a primeira n a Sala das Pegas e a. segun da na Sala dos Cisnes do Paco deCintra. Cf, Conde de Sabugosa, ob. cit., p. 133 e nota 2.

    (2) Pegaram no caixao 0 Duque de Cadaval, 0 Marques de Arron-ches, a Conde da Ericeira D. Fernando, 0 Conde de Val de Reis, 0 Mar-ques de Cascais, 0 Marques de Marialva, 0 Marques das Minas, 0 Condede Pantevel,a Conde da Ericeira D, Luis de Meneses, e outros,

    (3) A cbegada do COl'pO it porta do Mosteiro, 0 caixao foi colocadosobre dais bancos forr ados de veludo - -rn ais fortes do que ferae as quese puzerao a El Rey, que Deos teUl,que me lernbra quebrarern-se, e Ieri-rem a Ruy de Moura em hurna perna -; 0pa no que cobria 0caixao foitirade pelo Conde de S ..Lourenco e pelo Visconde D. Diogo de Lima. Cf.Conde de Sabugoso, ob. cit., p. 133.

  • 5/9/2018 Morte Ou Libertacao Del-Rei D. Afonso VI. Virgina Rau

    DOCUMENTOS

    Falecimento de E1 Rey Dom Alfonso 6.,Carta do Pe. Antonio do, Fonceaa para 0 Pe .. Confessor

    de S. A.

    Pe. Coni. de S. A. He falecido S. Mg". pela hurna horaseja Deos bern ditto muito apressadamente com hum accidenteapopletico, chegey a tempo, que apertou a rnao,e ainda mefallon ruuitas palavras, e Ihe deia absolvicao ; e ajudeinaquella hera a morrer, que Ioi muito brevernente Deos sejarnuito bern dito, Nos Santos sacrificios de V. Ra, muito meencomendo. Cintra 12. de Setembro de 683. Servo em Xu.

    Antonio da Fonceca

    Carta do Duque para 0 Principe Reg'enteSenhor. Porque sey a grande cuidado com que a m uita

    piedade de \ 1 . . A. esta me pareceu dizer a V. A, que El Reymeu senhor, que Deos tern, morreu corn todos os actos dearrependirnento, que no breve tempo podia haver, mais nas-cidos (como parece) da im mensa mizericordia, que do modo devida de Sua Magestade, a quem Deos permita haver dado 0Ceo e a V. A. tanta vida, como havernos mister. Cintra em13 de Seternbro de 1683 ..

    Duque12

  • 5/9/2018 Morte Ou Libertacao Del-Rei D. Afonso VI. Virgina Rau

    178 VIRGiNIA RAU

    Carta de Joao de Barros de Souza para Roque Mon~teiro Paim,

    o primeiro avizo que fis a V. M..e foi de Sua Magestadeficar com hum accidente logo fes mais dois socessivamente aoDuque por me ficar mais perto em Palhavam, em que ja osremedies para a vida de El Rey erao escuzados, e so se devetratar do que he necessaria para 0 enterro, e do mais que seha de fazer antes delle. Cintra 12 de Setembro de 1683.

    Joao de Barros de SouzaSr. Roque Monteiro Paim.

    Carta do Duque de sua propria tetra para 0 PrincipeRegente

    Senhor ..Parece me com aprovacao do Padre Confessor de El Rey,

    que Deos tern, corn quem faley que V, A. sendo servido maridetomar algumas Bullas de com posicao pella Alma de SuaMagestade. Deos guarde a Real pe s s oa de V. A. Cintraterca Ieira

    Duque

    Carta de Roque Monteiro Paim para 0 Bispo Secretariode EstadoDepois de escrever a V. s a , a primeirae segunda carta,

    que a esta hora poderao estar entregues a V. S~. chegarao osmedicos Joao Bernardes e Diogo Manoel e tornando a Iazerconferencia com todos 'sobre 0 tempo que podia esperar, edilatar se abrirem e resecarem 0 corpo del Rey que Deostenha no Ceo resolverao todos uniformemente que esta dila-cao nao poderia passar das des ate as onze horas pello grandeperigo, que conciderao na sua corrupcao, Pareceu me fazereste terceiro avizo a V. s a , porque como no segundo dezia,

  • 5/9/2018 Morte Ou Libertacao Del-Rei D. Afonso VI. Virgina Rau

    MORTE au Ll:BERTAC;l\O DEL-REI D. AFONSO VJ 179que esperava pella Duque se elle nao chegar the a dita horadevo consentir que as Cirurgioens principiem a Iazer seuofficio. Deos guarde a V. s a . Dos Paces de Cintra em 13 deSetembro de 683. Roque Monteiro Paim5.< Bispo Secretario de Estado

    D utra carta sabre 0 mes 'PnoFaleceu E1 Rey bontem da huma para as duas horas cia

    tarde, e dizem as medicos que 0 corpo principia a ter corrup-yaO, e que receao se aumente em breves horas. DOll carta aV. S. com toda a brevidade deste receyo dos medicos ...Cintra em 13 de Setembro de 1683.

    Roque Monteiro Paim.S.or Bispo Secretario de Estado

    Carta sabre 0 mesmoA esta hora que se contao sette da noite nao tern chegado

    outros officiaes nern Dutra alguma couza mais que carpenteirose tabuado, e COUl a sua vinda constou aos Conselheiros deEstado que se tinha determinado na caza das obras se fizessemdous caixoes : hum mayor que logo se principiou a trabalhar :outro que se havia meter neste, e pellas medidas que de caIossern se havia de Iazer em Lixboa. Pareceu aos ditos Con-selheiros que nesta fabrica havia equivocacao e haveria des-peza m uito desnecessaria : Equivocacao porque 0 Exemplo doPrincipe 0 S! D. Theodozio nao era equivalente por na~ haversido embalsemado, Despeza desnecessaria porque hum caixaohe 0 que basta. Principalmente sendo 0 corpo d'El Rey queDeos haja tao pezado, e havendo de 0 Iicar muito mais comos materiaes que se the agregao para 0 embalsetnarem ; E queo necessario era virem as tellas proprias e rnais adornos deque se ha de compor 0 caixao que ja se fica obrando e tudocom a mayor brevidade._Advertem mais que para estes caixoes

  • 5/9/2018 Morte Ou Libertacao Del-Rei D. Afonso VI. Virgina Rau

    18 0 V1RGINIA RA V

    se costumao fazer humas argolas nas quaes se nao pode metera mao nem fazer preza, como se experimentou ultima mente natrasladacso da Raynha Santa, e que se devem Iazer em modoconveniente. DOll parte a V. S .a para que com sua reposta sepoder continuar com mais acerto a minha deligencia. Deosguarde a V. S. Paco de Cintra em 13 de Setembra de 683.

    Roque Monteiro PaimS.ar Blspo Secretario de Estado,

    Carta sobre 0 mesmoDeu rneyo dia, e a corrupcao se foi aumentando com as

    horas, Parecia aos Medicos e Cirurgioes, que nao se podiadilatar maes hum instante a prepararem 0 corpo del Rey, queDeos haja, para 0 embalcemarern ; com a que fiz mudar paraa caza das armas, na gual tern principiado os Cirurgi6es a suaobra com asaistencia dos medicos. DOll parte a V. S .a paraque V. S." fique entendendo tuda 0 que se obra e vai obrandonesta materia. Deos guarde a V. S.", Paco de Cintra em 13 deSetem bra de 683.

    Roque Monteiro PaimS,or Bispo Secretario de Estado

    Carta do Duque para a Secretario de EstadoSenhor meu. Cbegamos a Cintra aonde Rogue Monteyro

    havia adiantado 0 seu zelo, e cuidado, e estava disposto tudoquanta temiarnos nao coubesse no tempo. Achamos 0 corpode Sua Magestade, que Deos tern, sern a corrupcao quetemiamos. Com que agora com menos fadiga iremos fazendoo que sua Alteza nos mandar, para 0 que he precizo nosvenha de la tudo 0 que pedimos, na forma da memoria queV. S .. la tern, e Iazenros todo 0 possivel par aggradar a S. A.,e por lhe ruerecer a honra da conlianca que ies de nos; isto

  • 5/9/2018 Morte Ou Libertacao Del-Rei D. Afonso VI. Virgina Rau

    MaRTE 00 LIBERTA

  • 5/9/2018 Morte Ou Libertacao Del-Rei D. Afonso VI. Virgina Rau

    18 2 VIRGiNlARA ti

    Carta do dito para 0 mesmoHe necessario repetir a V. S." os avizos coniorme, a que

    de llOVO ocorre, para V. S. a poder fazer prezente a S. A. tudoa que se deter mina.

    Conciderarao as Conselheiros de Estado, em que Igreja,se pcderi ao sepultar mais convenienternente as partes delace-radas do corpo de E1 Rey, que Deos haja, e reprezentando selhe total impossibilidade para se conservarern sern hum caixaode chumbo, que nao ha, vendo que neste Paco ha burna capellareal sagrada, resolverao que esta noute Iossern sepultados naditta capella as dittas partes do corpo del Rey, e que paraeste effeito mandasse eu abrir huma porta interior que destePaco yay para a ditta Cappella; que esta Iuncao se fizesseocultamente com todo 0 segredo. Deste modo fico encarregadopara a executar. Deos guarde a V. S.", Do Paco de Cintra em13 de Setembro de 683.

    Tendo feito esta carta me dis B." Reb." que mandandobuscar 0 dinheiro da mezada a Christovao da Cunha comocostumava, 1ho nao quizera mandar. Nao somente este dinheiromas muito maes he necessaria pelo que ao menos deve V. S."mandar que Chriscovao da Cunha de logo logo 0dinheiro damezada. Paco de Cintra no mesm o dia.

    Roque Monteiro Paims . a r Bispo Secretario de Estado.Carta para 0 dito do mesmo

    Tenho feito a V. S." todos os avizos que me pareceraonecessarios, e 0 ultimo foi de que se principiava a preparar 0corpo del Rey, que Deos tenha no Ceo, para se peder embal-cernar. Chegarao 0Duque, eo Marquez de Arronches as quatrohoras da tarde, e aprovarao tudo que se hi obrado, que hetudo necessaria aquelle firn. Cbegando os materiaes, que seesperao se conseguira coma brevidade possivel, que 0 corpodel Rey se ponha em publico, para os Iuneraes que 1he saodevidos.

  • 5/9/2018 Morte Ou Libertacao Del-Rei D. Afonso VI. Virgina Rau

    MaRTE OU L1BERTAI:;.A.O DEL-REX D. AFONSO VI 183Pello que tenho ouvido assi ao Padre Confessor, como

    a todos os Criados que assistirao a El Rey na hora cia suamorte, foi ella tao predistinada, ao que pareee, que a todospode servir de grande consolacao a merce que Deos lhe Ies.Principiou a acddente ao tempo que estava na Missa, antesda Consagracao, logo se cornecou afligir com grande ansia, esern differenca comecou a implorar 0 Santissirno nome de]ezuz, e da Virgem Maria, pedindo the chamassem confessor,que morria, e querendo os Criados, que ali se acharao Ieva-Iologo para a cama, disse que queria primeiro adorar NossoSenhor como fes pedindo com a mesma ancia, e mostra deverdadeira contricao perdao de seos peeados. Chegou 0 Con-- Iessor, e the apertou a mao , dizendo se queria contessar, e quenao podia; nao dezistio nunca de implorar 0 auxilio de Jezu,e Maria, e tornando segunda ves apertar a mao do Confessor,que Ihe pedio recebeo delle segunda absolvicao, e com ellaespirou, Iicando sem descompozrcao do rosto, e em todas asrnais accoes do corpo) sem ser necessaria, que se lhe Iizessenenhuma deligencia para os olhos, e boca, couza que sucedemuito poucas vezes,

    S. M. que Deos guarde, hi de ter grandissimo alivio nasua pena com esta noticia, e par esta cauza a repito a V. S."com mais largueza do que 0 Padre Confessor me dis 0 fizeraem huma carta, que escreveo ao Padre Manoel Fernandesconfessor de Sua Alteza.

    Nao lernbro a V. S." a expedicao dos officiaes, e dos maisparticulares, que V. S." sabe sao preeizos, porque tambem sei,gue V. S." se nno ha de descuidar em aplicar tudo com a mayordeligeneia. Deos guarde a V. S.a . Do Paco de Cintra em 13 deSetembro de 683.S . Q r Bispo Secretario de Estado

    Roque Monteiro Pairn

    Carta do ddto para 0 mesmo

    J a posse dizer a V. S." que esta preparado tudo, que henecessario para 0 funeral,e enterro de Sua Magestade, que

  • 5/9/2018 Morte Ou Libertacao Del-Rei D. Afonso VI. Virgina Rau

    18 4 VIRGiNIA IUU

    Deos tenha no Ceo) porque sem duvida amanha por todo 0dia Iicarao feitos todos as lutes das pessoas que hao de servirnesta Iuncao, e athe a caza da eca com os altares preparadospara de manhaa se comessarem dizer as missas nelles.

    Na dilacao que podera ter a dita caza se preparou Dutrarnais interior com hum leita rico que havia neste Paco, e feitohum altar se expos das des para as onze boras no leito, 0eorpo del Rey, e no altar se disserao algumas nrissas, aquellasque perrnetirao as hcras. Logo comessarao a dobrar os sinosde todas as igrejas e dos conventos deste destricto fazendoo primeiro sinal da Camera. De tarde se Ies hum officio,com os Religiozos que se puderao juntar satisfazendo sesufragios, e sem dernonstracao publica, e forma ordenada nacaza da eca.

    Depois que cheguei se tern dito pella alma del Rey todasas missas dos Conventos e igrejas athe hoje sern outro nomeque a tencao do sufragio; amanhaa se Iixao na forma que secostuma em sernelhantes ocazioes.

    Pertende Lourenco Pires como vedor das obras, ser aque tenha as chaves do caixao, e que a obra tanto neste Pacopara nelle se meter 0 corpo del Rey, Como em Belern quandose ouver de dar fee de que esta neUe, e dis mais que lhe per-tence levar a S. A. huma das chaves, Eu a duvidey, pella quese obrou na trasladacao da Raynha Santa, na qual abri 0caixao prirneira, e segunda Yes, e fiquei com a chave de SuaAlteza pera lha haver de entregar .. Dizem 0 Duque, e 0 Mar-ques de Arronches que a ditta cbave he do officio do Mordomomar, ou quem seu cargo fizer, que do Secretario he 0 dar fe eem hu ma, e outra abertura e que Lourenco Pires nao ternparte nesta Iuncao, Elle alega dous exem plos, hum que ulti-marnente sucedeu na trasladacao do Cardeal Dam Henrique,outre na del Rey D. Sebastiao ..Rezolvem os dittos Conselheirosde Estado, que 0 exemplo formal deve ser 0 del Rey Dom joao,que Deos haja em gloria, do qual el les disserao a V. S." memandasse huma copia, para rezolucao de quaesquer eazos quepodia6 sueeder, e que agora he precizo que V. S ... a mandelogo. Esta duvida nern passou de pratiea nemehegou a se parem questao; mas he necessaria, que se determine antes dechegar aos tennos de [urisdicao que sao as peores, e as que

  • 5/9/2018 Morte Ou Libertacao Del-Rei D. Afonso VI. Virgina Rau

    MaRTE ou LlBERTAi;AO DEL"REI n, AI,aNSO VI 185mais perturbao quaesquer actos, quanta rnais este, em qlletodas as accoens devem ser iguaes,

    Por hora basta a seda que tern vindo porque nao hatempo para se obrar esta, quando falte se podera satisfazernessa Corte. Se vierern as olandilhas, e botoens ate pellamenhaa ficarao os vestidos em melhor forma; quando naovenhao Iiearao com a que basta, para que sejao, e parecaolutos, e depois cada hum os corn pora a sua vontade.o Duque trouxe tanto dinheiro, que 0 meu por POIlCOnao foi necessario, e a Baltazar Rebelo disse como Christovaoda Cunha tinha ordem para dar nao somente 0 dinheiro damezada, mas todo 0 que ouvesse mister.o cuidado de V. s a . fas av ultar toda a deligencia, e con-ieco que nao tenho nada, que pedir nern que Iembrar a V. s a .Deos guarde a V. s a . muitos annes. Paco de Cintra em 14 deSetembro de 683..

    Estao preparados os agazalbos convenientes para aspessoas que S. A. mandar assi m seculares, como quaesqueroutras, e creo n~o Ialtarao todos os manbmentos que podedar de os deste contorno pera se venderem, e estarern naPraca sem arelia,S O T Bispo Seeretario de Estado

    Roque Monteiro Pain

    Carta do dito para 0 mesmoCom a vinda de Joao de LOLo ao qual se seguiu logo

    Lourenco Pires Carvalho, se Iorao continuando todas as obrasque sao necessarias para a funcao dos Iuneraes de S. Mag.de,que Deos tenha em gloria. Tudo Iicara preparado par todo 0dia de hoje : porern nao poderao estar feitos os lutes, nem indapara amanhaa, porque mandando eu conduzir a este Paeotodos quantos officiaes tem nao somente este terrno mas 0deCascaes, e Colares, e sendo elles os que bastao em numero,nenhurn del les sabe Iazer couza alguma, e a todos Ialtao atheagulhas para coserem, pello que em ordema execucao dedeligencia tao necessaria como sao os lutes, sera precizo que

  • 5/9/2018 Morte Ou Libertacao Del-Rei D. Afonso VI. Virgina Rau

    186 VIRGINIA RAU

    V. sa, mande logo vir para este Pace tri nta, ou quarentapecas de oaldnilhas, dous arrateis de retros, e quantidade delinhas pretas, e quinze au vinte grosas de marcas, e enquantotudo isto nao chega, vao os officiaes trabalhando, e cozendocomo he rnais possivel, e todos estao juntos em burna cazacom senti nella a vista para que se nao devirtao em outrasobras das que sao encarregadas.

    Reparti primeiro as baetas pellos Criadcs, mais necessa-rios para a dita Iuncao, e pelos officiaes de guerra que nellatern tornado parte, Ialtao para se dar luto a todos as criados,cento e vinte covados de baeta. Estes se nao vierem hoje, naoIarao falta, porem os covados, que pesso a V. Sa. a Iaraomuito grande qualquer hora que se dilatam.

    DOll esta conta miudamente a V. sa. porque em cazos, eem accoens, que dependam de eircunstancias qualquer se devereputar como principal, e par 1SS0 importa estar preparando 0corpo de Sua Magestade, e decentemente composto, como estae estar preparada a caza, e decentemente oruada como fica seos criados e se os soldados nao estao preparados para poderemassistir ao que V. s a . incumbe par seos officios, e occupacoes,

    V ..Sa . remediando, e acudindo ao que Ialta podera disporna forma, que 0 Duque aponta 0 dia para a enterro dando nomeyo tempo, 0 que for conveniente, para se acabarem os ves-tidos necessaries, e se prepararem, como se necessita oscriados, e soldados, que hao de as sistir a ditta Iuncao, Deosguarde a V. Sa. Do PaC0 de Cintra em 14 de Setembro de 683.S ..or Bispo Secretario de Estado

    Roque Monteiro Paim

    Carta sobre 0 mesmo ao ditoRecebi esta manhaa huma carta de V. Sa . com a listados aviamentos necessarios para os lutes, os quaes chegarao

    antes do meyo dia com 0 pano, cochim, e 0 rnais, que senecessitava para a eca, nada mais se ! : I l l . mister, e tudo ficahoje preparado para toda a hora que S, A'J que Deos guarde,for servido deterrninar 0 enterro de El Rey, que Deos tenba

  • 5/9/2018 Morte Ou Libertacao Del-Rei D. Afonso VI. Virgina Rau

    MORTE 00 r.:lBERTA

  • 5/9/2018 Morte Ou Libertacao Del-Rei D. Afonso VI. Virgina Rau

    188 VIRGiNIA RAU

    do leito para 0 caixao 0 carpo de E1 Rey, porque assim 0 pediaalguma corrupcao que hia tomando, e se tornou depois domesmo leito onde estava para delle ser levado ao da eca quandochegarem as pessoas que S. A. tern nomeado paraeste effeito.

    E 0 posto que com a auzencia do ditto Lourenco Pires, epello born modo com que se moveo a duvida das chaves, deque dei conta a V. s a . , nao ouve nem podia haver razao, quese nao vencese com outra rnelhor e com a rezolucao que pare-cesse aos dittos Ministros; com tudo como esta accao continua,e athe 0 Iim della se pode tornar a mover esta mesma duvida,e podern suceder outras, em que hajao mais repugnancia naexecucao do que se rezolver, he precizo, que V. Sa. me maudecopia do que se obrou no enterro do senhor Rey Dam Joao,como [a avizei v. s a .

    Nao se ofierece outra couza de que sar conta a V. Sa.Deos guarde a V. S". muitos annos Paco de Cintra em 15 deSetembro de 683.

    Roque Monteiro PaimS . O T Bispo Secretario de Estado

    Carta do Duque de sua propria tetra sabre 0 mesmoSenhor meu. Agui esta vindo bern disposto, e hoje pas

    noite fica acabado e pode S. A. dar a ora, e 0 dia em queSua Magestade se ha de sepultar. 0 senhor Marquez deArronches tern muita exp er ie n cia destas formalidades, eRoque Monteiro muito cuidado, e expedir do com que nao ternduvida, que esta isto, Ieito com toda a formalidade regia, enao cuida que de Lisboa, nem de outra parte terao, que notarmande me V. S"'. dizer seis companhias mais hao de levar oscava llos luto, e a forma do luto que havemos de mandarIazer para nossas pessoas, nao he arrnas (?) de levar baloens,o dia do enterro me parece 0 mais proprio para 0 funeralm ilitar e 0 maude dispor na forma que Sua Alteza me ordena,cornessando pella Torre de Belem tanto que a corpo chegar aSao Jorge, e continuando se athe a madrugada. Deos guardea V. s a . Cintra 3." Ir.",

    Duque

  • 5/9/2018 Morte Ou Libertacao Del-Rei D. Afonso VI. Virgina Rau

    MORTE au L1BERTA

  • 5/9/2018 Morte Ou Libertacao Del-Rei D. Afonso VI. Virgina Rau

    100 VIRGINIA RAU

    e Dutra couzas tanto a tempo, e tao prompta e miudamenteque ja bontem avizei a V. s . a como agora torno a repetir,que nao se me offerece que pedir, lembrar ou dizer a V. S."de novo. Li a carta de V. S." ao S." Duque, e Marques deArronches; 0 Duque responde a carta de V. S.a e eu fico deacordo em seguir a que se ordena na dita instrucao,

    Diz Joao de Lr.s que ha mister rn ais sincoenta tocbasalem das que trouxe, e se 0 soldado, que levou a carta queescrevi hontem a V. 5." se achar nessa corte par elle, au paroutro me Iara V, S .R rnerce avizar se deve ser aqui prevenidaalguma carruagem para as passoas que hao de ir no enterroa cavallo, e em duvida mandarey reter as que vierern vindo,e corniaar as que ouver capazes. Joao Frances se yay, paratrazer as toehas, e a minba vontade he de obedecer, e servirsempre a V,S." Deos guarde a V, S." rnuitos annos. Do Pacode Cintra em 16 de Setembro de 682.

    Amigo e mayor servidor de V, S.aRoque Monteiro Paim

    s.or Bispo Secretario de Estado

    Carta do Duque sobre 0 mesmo

    Senhor meu. A grandeza de Sua Alteza athe deste pe-queno service se obriga, e mais que tudo persuadir se apiedade do Senhor Marques de Arronches e deste criado deV. S,", Aqui se continua 0 Lausperene de pella manhaa athea noite ; e da noite athe pella menhaa, A primeira caza, queaqui ha em que se entra he ados Cysnes, esta preparadacom eea para 0 officio publico, seguese logo a das Pegas,aonde pozernos 0 corpo del Rey, emquanto se preparou a deiora. Armamo la de brocades com hum altar, e em urn leitorico puzemos 0 corpo de El Rey amortalhado sabre hum panode brocade, Ali se the continuao os officios, e as missas se

  • 5/9/2018 Morte Ou Libertacao Del-Rei D. Afonso VI. Virgina Rau

    MORTE OU LlBERTAGAO DE.L~J.lEI D. AFONSO VI 191

    dizern na caza de fora indo os sacerdotes a dizer lhe 0 res-ponso .. Nao nos pareceu fazer eva nesta caza porque a suppu-zemos caza pera responso a mesma camera em que E 1 Reyruorreu seria conveniente ja que Sua Alteza ruanda tantofausto a Cintra que viesse hum tenente da guarda com vintesoldados para estar a porta da Caza dos Cysnes da parte deIora, mas su pposto que isto he huma Praca remediarernosesta falta se pareser a Sua Alteza com 0 sargento mor damesma praca acompanhado dos sargentos della que [a paraeste effeito estao vestidos de luto, Pedro Vieira escreviamuitas couzas em papel que alterando se depois as nao en-comendava no eserito. V. S." bem sabe que hum officio denove licoens dito de Pontifical, que ruanda a Igreja Iazer sen-tado, e que nao sera justo que 0 mande El Rey fazer em peaquellas pessoas, que par obrigacao hao de assistir a elle,e conciderando se esta imposstbitidade quando Sua Altezamandou a Coimbra sendo Raynha, e sendo Santa, a RaynhaSanta Izabel, ordenou Sua Alteza se se cansassern as grandes,que par decoro, e ornata daquella Iuncao mandava ali assistir.Se agora estivessem em pee he certo gue se achava a cazadezerta e so com as clerigos, e Irades, a quem a cerirnonialromano ruanda sentar, e deixando todas estas circunstancias,recomendo a rezao, quem na Capella assenta diante de E1Rey vivo, como se nao hi de sentar deante de El Rey marta.Admito a V. S.a que se aqui nao esteverem todos sesta Ieitaa noite que mal se podera isto Iazer sabado a hora que S. A.nos manda.o corpo de El Rey se pas no caixao porque as partesdo rosto se comecavao a alterar e a porem se disformes; jacom a concideracao da entregua, que se havia de Iazer aoMarquez de Gouvea antes de nos chegar essa ordem de SuaAlteza dispuzemos, que no caixao se nao Iancase cal e queo rosto se compremisse em forma conveniente, para se podermostrar quando se chegasse a esta funcao , Aqui nao faltanada, e ja agora comemos 0 pao de Sua Alteza occiozo,porq ue nao he necessaria trabalhar.

    Entre as Criados, que aqui tern servido a S. A. comcuidado, e acerto he hum del les Balthezar Rabello gue sempreo Iaz nesta forma.

  • 5/9/2018 Morte Ou Libertacao Del-Rei D. Afonso VI. Virgina Rau

    192 VIRGINIA RAUAdvirta V. S." que ainda que a instruccao que ca veyo

    dis que 0 andor da Mizericordia ha de estar no chao, que hade calocar em dous banquinhos Iorrados de veiludo, e maisfortes do que forao os que se puzerao a 1 Rey, que Deostern, que me lembra quebraremse ; e Ierirem a Ruy de Mouraem huma perna .. Deos guarde a V. s . a niuitos annes, Cintraem 16 de Setembro de 1683.

    Sirva se V. S.K de me Iazer logo reposta ..

    Duque I')

    (1 ) Trara-se de uma coleccao de copias contem poraueas minuclosa-mente Ieira e guardada no arquivo pessoal do Duque de Cadaval, D. NUlloAlvares Pereira de Mello. Cod. Cadavall021 b (K VII 51 b), II. 200-213.