estranjeirizmu no maluk-bosok sira

10
8/4/2019 Estranjeirizmu No Maluk-bosok Sira http://slidepdf.com/reader/full/estranjeirizmu-no-maluk-bosok-sira 1/10 12. Estranjeirizmu no Maluk- Bosak Sira Uafuan malaiu ruma Timoroan sira ne'ebe eskola tiha iha tempu Indcneziu kadaves hatama sala ba lia-tetun. Ema sira ne'ebe hetan formasaun profisional iha tempu Nasaun Naklibur Sira nian hali'isfali ba lia-lngtes, hodi hatama ba sira-nia tetun liafuan Ingles barak, maski termu tetun iha ana. Ita lalika troka liafuan raiseluk ba liafuan tetun ida hodi hakerek Tetun Ofislal, tanba tetun la'os lia-rnalaiu nia dialetu ida ka lia-ingles nia alin, rnaibe lian ketak ida, ho ninia vokabulariu rasik. Tuir tradisaun tuan ona iha ita-nia rain, termu modernu no tekniku barakliu lia-tetun hadada hosi hosi lia-latln no lia-gregu, liuhosi lia- portuges. Lia-malaiu simu fali nia vokabulariu modernu hosi lia-olandes no m6s lia-ingles, hodi tuir tradisaun ketak ida ne'ebe rnos di'ak rnaibe afinal la'6s ita-man. Importante tebetebes ba tradutor no durubasa sira hatene diferensa entre vokabulariu lia-tetun no lia-malaiu nian. Sira tenke haka'as an atu sees hosi malafzmu noangtisizmu sira ne'ebe lia-tetun la presiza tanba soi nia leksiku rasik. Dalen metin ida hanesan lia-tetun lalika sadere ba lia-malaiu ka lia- Ingles, Iha lista okosmai ami f6 malafzmu balu ne'ebe mosu beibeik iha tetun ko'alia no hakerek ohin nian. Ami fahe tiha ana llafuan-lubun sira-ne'e ba kategoria sernantika oioin, t6 mas liafuan tetun ida-idak nia maluk iha dalen malaiu, ingles no portuges: ingles malaiu tetun portuges Set6r sosial (religious) brother frater irmaun Irrnao opinion poll angket sondajen sondagem f. announcer anonser lokut6r locutor (f. -ora) queue antre, entr! lifia-nadodon, bixa bicha, fila booking, buking rezerva, hamenon reserva reservation to postpone menunda tau ba loran seluk, adiar a di a, h al or on office kantar eskrit6riu escrit6rio contest kontes konkursu concurso 86 staff sponsor applicatior post, mail postman referee team tram tour accommoc retorestatk environrnei (natural) Set6r ko advertisem ad (pop. accountanl accounting insurance business budget contractor plumbing manageme manager capital Set6r Sit flu (influen: migraine AIDS assumptior clarificatior 13 B raz il ei ru ~ 14 Uafuan tel As un saun Ita lda-ne'ebe sa 15 Iha m6s ell

Upload: literaturabamaubere

Post on 07-Apr-2018

340 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Estranjeirizmu No Maluk-bosok Sira

8/4/2019 Estranjeirizmu No Maluk-bosok Sira

http://slidepdf.com/reader/full/estranjeirizmu-no-maluk-bosok-sira 1/10

12. Estranjeirizmu no Maluk-

Bosak Sira

Uafuan malaiu ruma Timoroan sira ne'ebe eskola tiha iha tempu Indcneziu

kadaves hatama sala ba lia-tetun. Ema sira ne'ebe hetan formasaun profisional

iha tempu Nasaun Naklibur Sira nian hali'isfali ba lia-lngtes, hodi hatama ba

sira-nia tetun liafuan Ingles barak, maski termu tetun iha ana. Ita lalika troka

liafuan raiseluk ba liafuan tetun ida hodi hakerek Tetun Ofislal, tanba tetun

la'os lia-rnalaiu nia dialetu ida ka lia-ingles nia alin, rnaibe lian ketak ida, ho

ninia vokabulariu rasik. Tuir tradisaun tuan ona iha ita-nia rain, termu modernu

no tekniku barakliu lia-tetun hadada hosi hosi lia-latln no lia-gregu, liuhosi lia-

portuges. Lia-malaiu simu fali nia vokabulariu modernu hosi lia-olandes no

m6s lia-ingles, hodi tuir tradisaun ketak ida ne'ebe rnos di'ak rnaibe afinal

la'6s ita-man.

Importante tebetebes ba tradutor no durubasa sira hatene diferensa entre

vokabulariu lia-tetun no lia-malaiu nian. Sira tenke haka'as an atu sees hosi

malafzmu noangtisizmu sira ne'ebe lia-tetun la presiza tanba soi nia leksiku

rasik. Dalen metin ida hanesan lia-tetun lalika sadere ba lia-malaiu ka lia-

Ingles, Iha lista okosmai ami f6 malafzmu balu ne'ebe mosu beibeik iha tetun

ko'alia no hakerek ohin nian. Ami fahe tiha ana llafuan-lubun sira-ne'e ba

kategoria sernantika oioin, t6 mas liafuan tetun ida-idak nia maluk iha dalen

malaiu, ingles no portuges:

ingles malaiu tetun portuges

Set6r sosial

(religious) brother frater irmaun Irrnao

opinion poll angket sondajen sondagem f.

announcer anonser lokut6r locutor (f. -ora)

queue antre, entr! lifia-nadodon, bixa bicha, fila

booking, buking rezerva, hamenon reserva

reservation

to postpone menunda tau ba loran seluk, adiar

adia, haloron

office kantar eskrit6riu escrit6rio

contest kontes konkursu concurso

86

staff

sponsor

applicatior

post, mail

postman

referee

teamtram

tour

accommoc

retorestatk

environrnei

(natural)

Set6r ko

advertisem

ad (pop.

accountanl

accounting

insurance

business

budget

contractor

plumbing

manageme

manager

capital

Set6r Sit

flu (influen:

migraine

AIDS

assumptior

clarificatior

13Brazileiru ~

14 Uafuan tel

Asunsaun Italda-ne'ebe sa15 Iha m6s ell

Page 2: Estranjeirizmu No Maluk-bosok Sira

8/4/2019 Estranjeirizmu No Maluk-bosok Sira

http://slidepdf.com/reader/full/estranjeirizmu-no-maluk-bosok-sira 2/10

staff staf pesoal pessoal

sponsor sponsor patroslnader patrocinador (r.-a)

application lamaran rekerimentu requerimento

post, mail pos korreiu correia

postman pak pos karteiru carteiro

referee ritt! cirbitru arbitro

team tim ekipa equipa

tram trem eletrlku (5.) electric013

tour tur (Iiburan) eskursaun excursao t.ma ba

troka accommodation akomodasi alojamentu alojamento

tetun reforestation reboasasi rearborizasaun rearborizacao

ida, ho environment lingkungan mel u-ambiente meio ambiente

dernu (natural) (a fam) (natural) natural

osi lia-

no

afinal

Set6r komersialentre

es hosiadvertisement, advertensi, arulnslu anuncio

leksiku

ka lia- ad (pop.) reklame

a tetun accountant akuntan konta bilista contabilista

ba accounting akunting kontabilidade contabilidade t.

a dalen insurance asuransi seguru segura

business bisnis komersiu cornerclo

budget bujet orsamentu on;:amento

contractor kontraktor empreiteiru empreiteiro

plumbing leding kanalizasaun canalizacao t.

management manajemen diresaun, hala'on direccao f.

manager manajer jerente, mala'ok gerente

capital modal kaplta] (s.) capital

t.

-ora) Set6r sientffiku nokultural

flu (influenza) flu gripe gripe

migraine migren enxakeka enxaqueca -

AIDS AIDS (moras-) sida sida

assumption esumst'" supozisaun, suposicao,

prezunsaun presuncao

clarification klarifikasi eskla resimentu esclarectmento'"

13 Brazileiru sira emprega llafuan bonde.

14 liafuan tetun asunsaun no portuges assun,ao baibain uza nu'udar termu relijiozu, maka

Asunsaun Ita Na'i-Feto Nian ba Lalehan (port. A Assunc;:ilode Nosse Senhora ao Ceu), katak festa

ida-ne'ebs sarani kat61iku no ortodoksu sira selebra tinan-tlnan iha loron 15 Agostu.

15 Iha m6s clarifica,ao, rnaibe ladun uza iha sentidu ida-ne'e.

e r

Page 3: Estranjeirizmu No Maluk-bosok Sira

8/4/2019 Estranjeirizmu No Maluk-bosok Sira

http://slidepdf.com/reader/full/estranjeirizmu-no-maluk-bosok-sira 3/10

italics kUrsif itciliku ttallco bookmitials : paraf inisiais iniciais mpl. freezerinterval, pause intervalu16 intervalo potassium

intermission lino, !inoleun

dissertation skripsi disertasaun dlssertacao f. magnet

to print mencetak imprime imprimir blindfold

survey sutvei leva nta mentu levantamento meter

standard standar padraun padrao pipe

limit batas limite, kladik limite apricotworkshop bengkel of is ina oficina17 plaster

conductor dirigen rejente18, mahesik- regente souvenir

orkestra

exhibition eksibisi espozisaun exposicao f. missile

e·mail19 email korreiu eletr6niku correio electr6nico tape records

entry entri verbete20 verbete footpath

clipping kliping rekorte (hosi jornal) recorte speedometer

poster p/akat kartas cartaz

billion mityar biliaun biliao21

Rain no IV

PolltikuGermany

German

Borneo

defeatist defaitis derrotista derrotista Egypt

defeatism defaitisme derrotizmu derrotismo Celebes

demonstrator demonstran ma nifesta nte rna nifes ta nte Wales

de monstration , demonstrasi manifestasaun manitestacao f. Jewish

village desa knua, aldeia aldeia Greece

exp I0itatio n eksploitasi esplorasaun exploracao f. Greek

coup d'etat kudeta golpedestadu golpe de estado Poland

podium podium tribuna tribuna

issue pesoafan lia, kestaun questao f.

critical kritis grave, todan grave Ezersfslufraze sire tui,

Sasan 1. Ami-nia c

2. Ha'u ba I

blue jeans b/ujin kalsa-ganga calcas de ganga 3. Frater id e

4. Keta herr

16 Termu ne'e refere ba teatru, selae ba kontsrensta ka kongresu. 5. Projetu 1 =17 Mask1 Portuges barak uza ona anglisizmu lapresiza workshop,ita Timoroan lalika halo tuir 6. Ita sei foslra-nla kostume aat ne'e, liuliu tanba liafuan raiseluk ne'e nia grafia susar atu hadame ho 7. Ha'u foinortografia tetun nian.1B Haktemik maestru, katak, ema ida ne'ebe hala'o orkestra ida. Tan maestru (f. maestrina) idabele hala'o mos konjuntu ka banda ida, bainhlra ita temi kona-ba orkestra boot ida (n.e. orkestra

22 Iha Portugasinf6nika) di'ak liu uza liafuan rejente selae rnahesik-orkestra.19 Hosi electronic mail. 23 Brazileiru s

20 Katak informasaun lubun ida (kona-ba llafuan ida de'it) iha dislcnanu nia taran, 24 Haree m6s I

21 Brazileiru slra hakerek fali bilh!.o.

88

Page 4: Estranjeirizmu No Maluk-bosok Sira

8/4/2019 Estranjeirizmu No Maluk-bosok Sira

http://slidepdf.com/reader/full/estranjeirizmu-no-maluk-bosok-sira 4/10

book buku livru livro

freezer friser konjelad6r congelador

potassium kalium petasiu potassic

lino, linoleum linolium oleadu oleadof. magnet maknit iman fman

blindfold maskara kesi-matan venda

meter meter kontad6r contador

pipe pipa tubu tubo

apricot aprikot damasku damasco22

plaster plester jesu gessosouvenir suvenir rekordasaun, recordacao f.,

lembransa Iernbranca

f. missile proyektil misil mfssil

ctronico ta pe .r eco rder teprekorder gravad6r gravador

footpath trotoar paseiu passeio23

speedometer speedometer velosfmetru velocfmetro

R ain no M ahorik24

f.

t.

estado

f.

ganga

ka halo tuir

hadame ho

strina) ida.

.e. orkestra

Germany Jerman rai-A'emana Alemanha

German orang Jerman alemaun alernao (f. alerna)

Borneo Kalimantan rai-Borneu Borneu

Egypt Mesir rai-Ejitu Egipto

Celebes Sulawesi rai-Selebes Celebes

Wales Wales rai-Gales (Pars de) Gales

Jewish Yahudi judeu judeu (t. judia)

Greece Yunan rai-Grtisia Grecia

Greek orang Yunan gregu gregoPoland Polandia rai-Pol6nia Pol6nia

Ezersfsiu 1. TJoka malafzmu no anglisizmu sira ne'eM imprime tiha ho italiku iha

fraze sire tuirmai ne'e ho termu tetun be loos:

1. Ami-nia desa dook hela hosi tasi.

2. Ha'u ba kantor atufoti ha'u-nia surat-autorizasaun.

3. Frater ida ohin rnai buka Ita-Boot.

4. Keta hemu ai-rnoruk demais: tenke halo tuir batas.

5. Projetu pakistanes ne'e iha stat barak.

6. Ita se; forma tim ida atu hala'a projetu foun ne'e.

7. Ha'u fain simu email ida hosi ha'u-nla kolega.

22 lha Portugal balun sui nian ai-Iuan ne'e ema barak bolu naran alperce.

23 Brazileiru sira uza tali cal~ada.

24 Haree m6s lista tomak ne'ebe ami f6 iha Apendise.

89

Page 5: Estranjeirizmu No Maluk-bosok Sira

8/4/2019 Estranjeirizmu No Maluk-bosok Sira

http://slidepdf.com/reader/full/estranjeirizmu-no-maluk-bosok-sira 5/10

iha neg!

44. Atu dada

tiha iha

45. Ami atu t

46. Maknit ne

seluseh

·47. Malandru

sasan t(

48. Susar ati

49. Hemu tus50. Kriminoz

8. Maria hatene bahasa barak.

9. Ami sei organiza workshop lda kona-ba kedlgu-estrada ne'ebe governu foin

hatarna.

10. Iha advertensi ida iha jornal kona-ba kargu ne'e.

11. Daudaun ne'e iha isu barak atu tetu.

12. Ita ema tenke prateje envairomentu.

13. Se mak projetu ne'e nia manager?

14. Di'ak liu imi hato'a reklamasaun ida ba manajemen.15. Marmelada ne'e halo ho abrikos.

16. Komu ajenda ohin nian naruk liu, ita sei pospon diskusaun kona-ba

problema ne'e.

17. Susar atu konvida bainaka barak, tanba akomodasi iha Baukau la

to'o.18. Mateus nia alin serbisu nu'udar akuntan iha Laspalos. Nia kursa tiha

akunting iha universidade ..

19. Gavernu atu halo angket kona-ba vlolensia dornestika iha Timor.

20. Ninia asumsi kona-ba lia ne'e ladun kona.

21. Ema barakliu la bele SOS8 asuransi atu proteje sira-nia uma.

22. Empregada ne'e Ja16kwitansi mai ha'u.23. Ha'u la gosta prograrna-radiu ne'e tanba anonser hotu ko'alia tetun

ho sotake indoneziul

24. Estudante sira organiza demonstrasi ida hodi protesta hasoru taxa

foun sira.

25. Molok haruka aplikasaun ne'e ba, di'ak liu Ita revee parte bujet.

26. Polftika defaitis ne'e bele halo populasaun lakon neon.

27. Envezde gasta dolar barak hodi sosa blujin, di'ak liu 6 16osan ne'eba o-nia famflia. -

28. Ha'u hakarak duni bti konsertu, rnaibe ha'u seidauk halo buking.29. Demonstran sira hakilar tun-sa'e iha repartisaun nia oin.

30. Dirigen orkestra nasional nian ema naran-boot iha mundu tomak.

31. Ba bebe no katuas sira flu bele moras perigozu lahalimar.

32. Domingu oinmai sei iha eksibisi boot ida iha Institutu Carnoes.33. Komersiante raiseluk barak buka atu ekspfoita populasaun.

34. Lojane'eba la fa'an sorvete tanba friser la iha.

35. Kalium ne'e mineral ida na'ebe iha barak iha hudi no ai-tuanseluseluk.

36. Ministeriu tenke f6 klarifikasi ruma kona-ba asuntu ne'e.

37. Fraze naruk ne'e naktahe ba klausa tolu.38. Sira-nia komitmen ba kauza ne'e laden metin.

39. Andre hatudu rnai ha'u kliping ne'e hosi revista indonezia ida.

40. Timoroan ida hala parte iha kontes-tenis iha Darwin.

41. Ami bolu kontraktor xines ida atu halo uma.

42. Jeneral sira halo kudeta ida hodi hasai tihagovernu host poder.43. Hodi Irnprirne artigu ida ita sei tau liafuan raiseluk sira iha kursif, la'6s

90

51. To'os·na'

52. t.allka as

53. Ha'u sei ,

54. Kanalizar

55. Manifest;

56. Dout6r tc

57. Ministru

58. Pas la rru

59. Amerikar60. Program

iha dis1

61. Filoment:

62. Resensi t

63 ..Estudan'

nian.

64. Sponsor!

65. Susar at

66. Matekek

destzai

67. Ami-nia

68. 8ainhira

ba ha'i

69. Ha'u gr2

ha'u h!

70. Iha Lizb

71. Perigozi

72. Dipioma

73. Ha'u hal

74. Georg n75. Ha'u la I

76. Albertin

77. Iha rai-.

Page 6: Estranjeirizmu No Maluk-bosok Sira

8/4/2019 Estranjeirizmu No Maluk-bosok Sira

http://slidepdf.com/reader/full/estranjeirizmu-no-maluk-bosok-sira 6/10

rnu foiniha negritu,

44. Atu dada bee ba knua ne'eba presiza hadi'a feding ns'ebe estraga

tihaiha funu laran.

45. Ami atu taka rai. ho finolium toun,

46. Makn it ne'e instrumentu ida ne'ebe dada mal besi no metal

seluseluk.

47. Malandru sira tau mesker« ba mane ns'eba, hafoin na'ok tiha nla

sasan tomak,

48. Susar atu sukat sasulik bee nian tanba torneira ne'e meter la iha,

49. Hemu tua-metan barak bele hamosu migren aat liu.

50. Kriminozu ne'e na'ok. tlha dolar milyar ida hosi banku.

51. To'os-na'tn sira la soi modal atubele sosa trat6r ba fila rai.

52. Lalika asina surat ne'e: Ita bele tau lta-nia paraf de'it.

53. Ha'u sei aproveita pause iha programs atu ba halo telefonema ida.

54. Kan'alizad6r sel hatuur pipa rua iha hariis-fatln.

55. Manifestante sira hasa'e plakat ida hakerek ho lia-baikenu.

56. Dout6r tau tiha plester ba ha'u-nia liman.

57. Ministru sa'e ba podium hodi halo diskursu naruk ida.

58. Pas la mai ohin tanba pak pas moras hela.

59. Amerikanu sira haruka proyektil ida ba fulan.

60. Prograrna reboasasi nian hakohak projetu ida kona-ba kuda ai-kameli

iha distritu oioin,

61. Filomena tau tiha reklameida iha [ornalkorraba nia grupu-apolu,

62_ Resensi buku ne'e kritika maka'as aut6r nia ip6teze.

63. Estudante ne'e nia skripsi sei-publika tiha iha revista universidade

nian.

64, Sponsor sira promete tiha fundus ba loke klfnika foun ida iha Metinaru.

65. Susar atu hakerek lian ida ne'ebe seidauk iha standar.

66. Matekek sira hakilar tun-sa's de'it bainhira rifri ne'e f6 sal niadeslzaun,

67. Ami-nta departamentu atu halo survei ida kona-ba alfabetizasaun.

68. Bainhira ha'u ba ferias iha tasi-balun, ha'u sempre hola suvenir ruma

ba ha'u-nia ferik-oan,

69. Ha'u grava tiha ha'u-nia pal nia mensajen ho teprekorder ida ne'ebe

ha'u hola iha Bali.

70. Iha Lizboa iha trem barak, la'os autokarru de'it hanesan iha Dili.

71. Perigozu la'o iha troioet tanba kuak no vidru-rahun barak,

72. Diplornata sira halo turida iha distritu lorosa'e nian.

73. Ha'u hakarak print artigu ne'e tanba interesante 1005.

74. Georg ne'e ema jerman ida no Kostas ne'e ema yunani ida.

75. Ha'u la hatene tansa mak Arabi no Yahudi sira hakribi rnalu,

76. Albertina kaben ho ema Polandia ida naran Karol.

77. lha rai-Afrika ema barabarak moras AIDS.

91

Page 7: Estranjeirizmu No Maluk-bosok Sira

8/4/2019 Estranjeirizmu No Maluk-bosok Sira

http://slidepdf.com/reader/full/estranjeirizmu-no-maluk-bosok-sira 7/10

Maluk-Bosok sira

'Maluk-bosok' (port. falso cognato, mgl, false friend) ne'e naran k6miku uitoan

ne'ebe gramatiku sira f6 ba liafuan-maluk rua iha dalen rua (n.e. tetun no

malaiu) ne'ebe maski sira-nla oin hanesan ka ida de'it, sira-nia signifikadu

ketak fali. Belun-bosok halo ema dalen-ruak sira sala beibeik. Nu'udar .

ezemplu, iha liafuan austronezlku lubun ida ne'ebe lia-tetun no lia-rnalalu fahe

lisuk, rnaibe sira-nia arti la hanesan, Tanesan btl:

tetun ma/aiu

tasi tasik

ular ular

isin isi

funu bunuh

Liafuan 'ma/uk·boso/(' sira iha lista okosmai iha hun no arti ketak hotu, rnaibe

oin ida de'it ka hanesan:

tetun malaiu

baki baki

baku baku

buka buka

busa busa

dada dada

hela hela

katak katak

kolia (= ko'alia) kuliah

kuak kuak

lakon lakon

lapis lapis

luak luaklulur lulur

malu malu

udan udang

Ezersfsiu 2: Hodi sees hosi 'bsbeur' (tentasaun) msluk-bosok nian, f6 ba liafuan

malaiu tae-kie« iha lista letenba rua ninia signifikadu be 1005 iha lle-tetun.

Iha m6s meluk-bosok. barak ne'ebe bele hamosu konfuzaun barak duni no

m6s hasusar serbisu ba durubasa no tradut6r sira ne'sbe uza loroloron dalen

haat tetun, portuges, ingles no malaiu. Ita lalika konfunde vokabulariu dalen

haat ne'e nian tan manu ba lasu ma/uk·bosok nlan, Tanesan ba:

92

ing/es

commitment

compromise

priest

pastor, rniniste

prayer

clause

sentence

phrase

romance

novel

novelist

short story

short story wri

receipt

prescription

book review

to review (a b{

to revise (a be

editor (of ate:

editor (newsp

publisher

card

carton

tax

rate (1)

rate (2)

to support (1:

to support (2support ( 5 _ - ]

support (5. ·2

supporter

to bear

75 Brazileiru sin

26 Bele hakerek

27 Ne'e termu

klausul, ingl. c

konfunde fraze

clause, mal. klal

28 Hosi c er it a p e29 Brazileiru sir:30 Katak osan

eletrisidade, 'be

salariu.31 = to hold up.

32 M6s aguenta

Page 8: Estranjeirizmu No Maluk-bosok Sira

8/4/2019 Estranjeirizmu No Maluk-bosok Sira

http://slidepdf.com/reader/full/estranjeirizmu-no-maluk-bosok-sira 8/10

u uitoan

tetun no

Nu'udar

aiu fa he

aibe

fuan

dun; no

dalen

iu dalen

ingles malaiu tetun portuges

commitment komitmen kompromisu compromiss025

compromise kompromi meiutermu meio-terrno

priest pastor padre, amlulik26 padre, sacerdote

pastor, minister pendeta past6r pastor

prayer doa orasaun oracao t.

clause klausa orasaun27 oracao f.

sentence ka/imat fraze frase f.

phrase kombinasi lokusaun locucao f.

kata-kata

romance percintaan amantizada aventura amorosa

novel novel romanse romance

novelist novelis romanslsta romancista

short story cerpen28 novela novela

short story writer penulis cerpen novelista novelista

receipt kwitansi resibu recibo

prescription resep (dokter) reseita receita

book review resensi buku rezefia-llvru resenha de livre

to review (a book) menimbang rezena (tivru ida) resenhar (urn livre)

to revise (a book) merevisi revee (Iivru ida) rever (um livra)editor (of a text) editor reviz6r (testu nian) revisor (t. -ara)29

editor (newspaper) redaktur diret6r (jomal nian) director (t. -ora)

publisher penerbit edit6r editor (f. -ora)

card kartu kartaun cartao

carton !wtak kardus kaixa (papelaun) caixa de papelao

tax pajak hnpostu impasto

rate (1) bea taxa30 taxa

rate (2) angka, tingkat taxa taxa

to support (1)31 tane,

suportarenyangga ."

to support (2) mensuport apoia - apolar

support (5. -1) cagak, tiang katanek, suporte suportesupport (s. -2) suport apoiu apolo

supporter suporter apoiante apoiante

to bear tahan terhadap suporta, tahan ho32 suportar

25 Brazileiru sira uza fali engajamento.

26 Bele hakerek m6s forma naruk amu-lullk (sela'e na'j-Iulik).

27 Ne'e termu gramatlkal ka linguCstiku; keta konfunde ho termu jurfdiku klauzu la (= mal.

klausul, ingl. cl ause, port, clausula). Hodi ko'alia ka hanoin kona-ba grarnatika, ita lalika

konfunde fraze (= port. frase, ingl. sentence, mal. kalimat) ho orasaun (= port, ora<;ao. ingl.

clause, mal. klausa).

2B Hosl cerita pendek.

Z9 Brazileiru sira uza fali redactor.

30 Katak osan ne'ebe governu ka karnara munislpal kobra ba servisu partlkular ida, n.e.eletrisidade, bee, telefone nst., la'6s impostu sira ne'ebe governu hasai hosi traballad6r sira-nla

salariu,

31 = to hold up.

32 M6saguenta (= port. aguentar).

93

Page 9: Estranjeirizmu No Maluk-bosok Sira

8/4/2019 Estranjeirizmu No Maluk-bosok Sira

http://slidepdf.com/reader/full/estranjeirizmu-no-maluk-bosok-sira 9/10

Ezersrsiu 3. Tradus ba tetun fraze ingles sira tuirmai ne'e (mstsn-moris liuliu ba

liafuan sira ne'ebe imprime tiha ho italiku, tanba maluk-bosok!):

1. Their commitment to this cause is very strong indeed.

2. To solve this problem we must reach a compromise.

3. I was speaking to a pastor from Ambon in the airport.

4. The teacher said that there are three mistakes in this sentence.

5. I do not understand this phrase written in French.

6. Everyone knows about Andre's romance with that woman from Suai.7. Have you read that interesting novel by the German novelist?

8. Dr Soares, the editor of my texts, sent my short stories to the editor of

the national newspaper, not to the publisher in Portugal.

9. I found five cards in that carton.

10. This shelf needs a new support; otherwise it will fall down.

11. Five huge iron pillars support the bridge.

12. It is important to support our colleagues when they are in trouble ..

13. Without their support, I could not have solved this problem.

14. The President has many supporters in Laleia.

15. I cannot bear the noise from the loudspeakers.

16. If we don't pay our rates, we will have no running water.17..The death rate because of traffic accidents is ve.ry high.

18. It is difficult to save money when the taxes are so numerous.

94

13. ~

Termu lin.

liafuan tetun

ka liu ho hut

ita kompara

espaFi61 horr

hotu hosi hi

austroneziki

ne'ebe m6s I

Nu'udar i

iha aspetu

negativu kopopulasaun

ema matern

oioin, lluliu

na'in sira IErnaibe m6s I

Liuhosi k

rat-tndonezl

kultura rai-

malaiu sirn

modernu ril

fahe lisuk r

tomak.

Vokabula

maka lla-l:

empregadu,

Seluseluk,

hafein liu h

m6s tort-err

tuir da/an im

latfn

federali!

deeorati

provinci.

Page 10: Estranjeirizmu No Maluk-bosok Sira

8/4/2019 Estranjeirizmu No Maluk-bosok Sira

http://slidepdf.com/reader/full/estranjeirizmu-no-maluk-bosok-sira 10/10

iullu ba

, 13. Kognatu Imperfeitu Sira (I)

Termu lingufstiku kognatu mai hosi lia-latfn (cognatus). Liafuan ne'e m6s

liafuan tetun kunadu (port. cunhado) nia hun. Nia baibain refere ba liafuan rua

ka liu ho hun ida de'it, bele iha dalen ida de'it, bele m6s iha dalen rua ne'ebe

ita kornpara hela. Nu'udar ezemplu, liafuan portuges homem 'mane', liafuan

espaf'i61 hombre no liafuan franses homme ita bele dehan kognatu tanba mai

hotu hosi hun ida de'it, maka liafuan latinu HOMINEM. Fila ona ba dalen

austroneziku sira, ita bele tanesan liafuan tetun fahi no liafuan malaiu babi,

ne'ebe m6s kognatu tanba rna; hosi Iiafuan austroneziku tuan *BABUY .

Nu'udar ita hatene, prosesu ist6riku ida-ne'ebe ita bolu naran kolonializmu

iha aspetu barak. Ema polftiku sira tern; beibeik kona-ba aspetu aat ka

negativu kolonializmu nian, n.e. nasaun ida hadau nasaun seluk, hanehan

populasaun mahorik hodi susu rain ne'e nia bokur no rikusoin tomak. Maibe

ema matenek sira rekofiese m6s kolonializmu nia aspetu di'ak ka pozitivu

oioin, liuliu troka kultural, Kontaktu ho erna raiseluk sira f6 m6s ba ema ral-

na'in sira leet atu aprende buat barak, la'6s de'it hadi'a slra-nia teknolojia,

rnaibe m6s leet atu haluan no haburas sira-nia matenek.

Liuhosi kolonlalizrnu portuges iha Tim6r, hanesan kolonializmu olandes iha

rai-lndonezia, ema mahorik sira iha Nusa·Lubun Malaiu tama ba kontaktu ho

kultura rat-Europa nian no m6s ho matenek lnternaslonal. Lia-tetun no lia-

malaiu simu hosi Iia-portuges ka Iia-olandes termu tekniku, abstratu no

modernu rihun ba rihun. Tan ne'e, iia-malaiu no lia-tetun hetan sorte atubele

fahe lisuk rikusoin intelektual boot ne'ebe naklekar hosi rat-Europa ba mundu

tomak.

Vokabulariu lnternasional ne'e soi hun rua: dalen klc'isiku rua Europa nian,

maka lia-Iatrn no Iia-gregu. Termu balu, hanesan komersial, fertilizante,

empregadu, sentfmetru, tama ba lia-tetun (Iiuhasi lia-portuges) hasi lia-latfn.

Sel.useluk, hanesan ideia, psikiatra, fiJozofia, demokrasia, sai hosi lia-gregu,

hafoin liu hosi lia-latln no lla-portuges, no ikusliu tama ba lia-tetun. Lia-rnalaiu

m6s lori-ernpresta liafuan barak hosi lia-Iatfn tuir dalan diretu, no hosi lla-gregu

tuir dalan indiretu, hanesan ita bela haree iha kraik:

fatfn portuges tetun olandes malaiu

federalis federal > federal federaal > federal

decoratio decoracao > dekorasaun decoratie> dekorasi

provincia provfncia > provlnsia provincie> provinsi,

propinsi

95