descrições e contrastes tópicos de gramática portuguesa com exemplos contrastivos eslovenos

18
ESC ONT JASMINA MARKIč, CLARA NUNES CORREIA (UR.) DESCRIçõES E CONTRASTES TóPICOS DE GRAMáTICA PORTUGUESA COM EXEMPLOS CONTRASTIVOS ESLOVENOS Oddelek za romanske jezike in književnosti Ljubljana 2013

Upload: znanstvena-zalozba-ff

Post on 27-Mar-2016

223 views

Category:

Documents


2 download

DESCRIPTION

Učbenik je prvo tovrstno delo v slovenskem prostoru in prva študija na področju jezikoslovja, ki se osredotoča na interdisciplinarno kontrastivno analizo teh dveh jezikov. Gre za zbornik besedil v katerem se prepletajo teme in ustrezni opisi, ki osvetljujejo posamezna védenja o slovnici portugalskega jezika. Izbrana poglavja so, vsaj tako se je izkazalo v praksi, tiste teme, ki pozročajo največ težav pri poučevanju in usvajanju tega jezika med slovenskimi študenti, včasih pa predstavljajo tudi didaktične zagate. Prav zaradi tega dejstva so razlage podane delno kontrastivno, te kontrastivne analize pa naj bi ponazorile specifičnosti tako portugalske kot slovenske slovnice.

TRANSCRIPT

Page 1: Descrições e Contrastes Tópicos de Gramática Portuguesa com Exemplos Contrastivos Eslovenos

DESCCONTJasmina markič, Clara nunes Correia (ur.)

DesCrições e ContrastesTópiCOS DE GramáTiCa pOrTuGuESa COm ExEmplOS CONTraSTivOS ESlOvENOSOddelek za romanske jezike in književnostiLjubljana 2013

Jasm

ina

mar

kič,

Cla

ra n

unes

Cor

reia

(ur.

): De

sCri

ções

e C

ontr

aste

sT

óp

iCO

S D

E G

ra

máT

iCa

pO

rT

uG

uE

Sa C

Om

Ex

Em

pl

OS

CO

NT

ra

STiv

OS

ESl

Ov

EN

OS

9 789612 375737

ISBN 978-961-237-573-7

učbenik je prvo tovrstno delo v slovenskem prostoru in prva študija na področju jeziko-slovja, ki se osredotoča na in-terdisciplinarno kontrastivno analizo teh dveh jezikov. Gre za zbornik besedil v katerem se prepletajo teme in ustrezni opisi, ki osvetljujejo posame-zna védenja o slovnici portugal-skega jezika. izbrana poglavja so, vsaj tako se je izkazalo v praksi, tiste teme, ki pozročajo največ težav pri poučevanju in usvajanju tega jezika med slo-venskimi študenti, včasih pa predstavljajo tudi didaktične zagate. prav zaradi tega dej-stva so razlage podane delno kontrastivno, te kontrastivne analize pa naj bi ponazorile specifičnosti tako portugalske kot slovenske slovnice.

»iz povedanega je razvidno, da ne gre za klasičen učbenik por-tugalščine, temveč za izvirno zasnovano delo, ki naj bi slo-venskim učencem tega jezika pomagalo pri trenju najtežjih slovničnih orehov. Želeti si je, da bi kmalu sledilo njegovo nadaljevanje, v katerem bi bila predstavljena še druga poglav-ja portugalske slovnice, ki so kontrastivno manj pereča, ven-dar vseeno relevantna.«

(martina Ožbot)

Jasmina markič je redna pro-fesorica za španski jezik na Filozofski fakulteti univerze v ljubljani, kot gostujoča pro-fesorica je predavala tudi na univerzah v lizboni, madridu, Trstu in la laguni. Njeno ožje pedagoško in znanstveno razi-skovalno področje je španski glagol, značilnosti ameriške španščine in kontrastivne štu-dije za španski, slovenski in portugalski jezik. Je avtorica in soavtorica znanstvenih in strokovnih monografij s po-dročja omenjene tematike in s področja tolmačenja in pre-vajanja, univerzitetnih učbeni-kov ter špansko-slovenskih in slovensko-španskih slovarjev. v letih 2010–2011 je vodila slovenski del bilateralnega slo-vensko-portugalskega projekta Kontrastivni pristopi pri analizi slovenskega in portugalskega jezika.

Clara nunes Correia je do-centka za področje jezikoslov-ja na Fakulteti za družbene vede in humanistiko na uni-verzi Nova v lizboni in razi-skovalka na Centru za jeziko-slovje te univerze (CluNl). pri svojem pedagoškem in znanstveno raziskovalnem delu se ukvarja s semantiko, morfosintakso portugalskega jezika, kontrastivnim jeziko-slovjem in filozofijo jezika. S tega področja so tudi njene glavne objave v obliki mono-grafij in znanstvenih ter stro-kovnih člankov in predavanja na domačih in tujih univer-zah. v letih 2010–2011 je vo-dila portugalski del bilateral-nega portugalsko slovenskega projekta Kontrastivni pristopi pri analizi slovenskega in por-tugalskega jezika.

Page 2: Descrições e Contrastes Tópicos de Gramática Portuguesa com Exemplos Contrastivos Eslovenos
Page 3: Descrições e Contrastes Tópicos de Gramática Portuguesa com Exemplos Contrastivos Eslovenos

Jasmina Markič, Clara Nunes Correia (ur.)

Ljubljana 2013

DesCrições e CoNtrastes - tópicos de Gramática Portuguesa com

exemplos Contrastivos eslovenos

opisi in primerjave – poglavja iz slovnice portugalskega jezika s kontrastivnimi

ponazoritvami v slovenščini

Page 4: Descrições e Contrastes Tópicos de Gramática Portuguesa com Exemplos Contrastivos Eslovenos

DesCrições e CoNtrastes - tóPiCos De GraMátiCa PortuGuesa CoM exeMPLos CoNtrastivos esLoveNos

opisi in primerjave – poglavja iz slovnice portugalskega jezika s kontrastivnimi ponazoritvami v slovenščini

Urednici: Jasmina Markič, Clara Nunes Correia

Recenzenta: Mitja Skubic, Martina Ožbot

Tehnično urejanje in prelom: Jure Preglau

© Univerza v Ljubljani, Filozofska fakulteta, 2013.

Vse pravice pridržane.

Založila: Znanstvena založba Filozofske fakultete Univerze v Ljubljani

Izdal: Oddelek za romanske jezike in književnosti

Za založbo: Andrej Černe, dekan Filozofske fakultete

Vodja Uredništva visokošolskih in drugih učbenikov: Jaka Repič

Oblikovna zasnova: Jana Kuharič

Naslovnica: VBG d. o. o.

Tisk: Birografika Bori, d. o. o.

Ljubljana, 2013

Prva izdaja

Naklada: 200 izvodov

Cena: 14,85 EUR

CIP - Kataložni zapis o publikacijiNarodna in univerzitetna knjižnica, Ljubljana

811.134.3'36(075.8)

DESCRIÇÕES e contrastes - tópicos de gramática portuguesa com exemplos contrastivos eslovenos = Opisi in primerjave - poglavja iz slovnice portugalskega jezika s kontrastivnimi ponazoritvami v slo-venščini / Jasmina Markič, Clara Nunes Correia (ur.). - 1. izd. - Ljubljana : Znanstvena založba Filozofske fakultete, 2013

ISBN 978-961-237-573-7 1. Vzp. stv. nasl. 2. Markič, Jasmina 266208512

Page 5: Descrições e Contrastes Tópicos de Gramática Portuguesa com Exemplos Contrastivos Eslovenos

3Índice

índice

Uvodne besede ............................................................................................................................................... 7

Introdução ......................................................................................................................................................... 9

1a parte: Determinantes e pronomes

1 Os determinantes em português europeu ..........................................................................13 Clara Nunes Correia, Mojca Medvedšek

1.1 Os determinantes em português europeu: algumas características ..........................13

1.2 Artigo definido: algumas características semânticas .........................................................15

1.3 Artigos definidos e artigos indefinidos ..................................................................................17

1.4 Unicidade e totalização.................................................................................................................18

1.5 Artigo definido e demonstrativos ............................................................................................19

1.6 Artigo indefinido e numerais ......................................................................................................21

1.7 A determinação nominal em esloveno – pontos de contraste ......................................25

1.8 Algumas conclusões ......................................................................................................................27

2 Os artigos – origem e evolução histórica ..............................................................................28 Maria Teresa Brocardo

2.1 Origem e evolução dos artigos indefinidos e definidos ...................................................28

2.2 Origem e evolução de outras formas derivadas do paradigma de ILLE - pronomes pessoais e demonstrativos .....................................................................................30

2.3 Os artigos em fases antigas da língua .....................................................................................31

2.4 Fontes dos exemplos .....................................................................................................................35

3 Os pronomes átonos em português europeu ...................................................................36 Maria Francisca Xavier

3.1 Introdução .........................................................................................................................................36

3.2 Formas e funções dos pronomes átonos ................................................................................38

3.3 Distribuição dos pronomes átonos em frases simples e complexas ............................43

3.4 Conclusões ........................................................................................................................................53

3.5 Adenda: Os pronomes pessoais em esloveno ......................................................................54

Page 6: Descrições e Contrastes Tópicos de Gramática Portuguesa com Exemplos Contrastivos Eslovenos

4 Descrições e Contrastes

2a parte: Categorias verbais: aspeto, tempo e modo

4 Reflexões sobre o aspeto verbal: estudo contrastivo esloveno – português .........59 Jasmina Markič

4.1 A categoria do aspeto verbal ......................................................................................................59

4. 2 Os valores aspetuais em português e em esloveno ..........................................................62

4.3 A oposição binária perfetivo / imperfetivo ...........................................................................64

4.4 As perífrases verbais portadoras de valores aspetuais .....................................................67

5 Sobre a flexão verbal em português europeu ...................................................................71 Clara Nunes Correia, Blažka Müller Pograjc, Mojca Medvedšek

5.1 As marcas morfológicas na flexão verbal ...............................................................................71

5.2 Particularidades na flexão ‘irregular’ de algumas formas verbais do português 75

5.3 Notas sobre as categorias tempo, aspeto e modo .............................................................77

6 Os paradigmas verbais em esloveno em contraste com português europeu.............................................................................................................................83 Blažka Müller Pograjc

6.1 Flexão verbal em esloveno e em português .........................................................................83

6.2 Tempo verbal ....................................................................................................................................84

6.3 Modo ...................................................................................................................................................89

6.4 Formas verbais nominais ..............................................................................................................93

6.5 Número ...............................................................................................................................................98

6.6 Pessoa e género ...............................................................................................................................99

6.7 Diátese ..............................................................................................................................................100

7 Alguns valores dos tempos gramaticais ..............................................................................102 Clara Nunes Correia, Blažka Müller Pograjc, Mojca Medvedšek

7.1 O pretérito perfeito composto em português ...................................................................102

7.2 O pretérito perfeito composto e o pretérito perfeito simples ......................................104

7.3 O pretérito perfeito composto e o presente do indicativo ............................................108

8 O pretérito perfeito composto – origem e evolução histórica .............................111 Maria Teresa Brocardo

8.1 O pretérito perfeito composto português no contexto românico – aspetos comuns e especificidades .........................................................................................111

8.2 O pretérito perfeito composto em fases antigas da língua ...........................................113

8.3 Fontes dos exemplos ..................................................................................................................117

Page 7: Descrições e Contrastes Tópicos de Gramática Portuguesa com Exemplos Contrastivos Eslovenos

5Índice

3a parte: Análise textual

9 Uma leitura de ‘Homero’ ................................................................................................ 121 Maria Antónia Coutinho & Clara Nunes Correia

9.1 Introdução .......................................................................................................................................121

9.2. Construção linguística de algumas categorias da narrativa .........................................121

9.3 Construção linguística da organização macroestrutural ...............................................128

9.4 Nota conclusiva ............................................................................................................................135

10 Referências bibliográficas ..........................................................................................................137

Sobre as autoras......................................................................................................................................142

Abreviaturas ..............................................................................................................................................144

Adenda

Homero, um conto de Sophia de Mello Breyner Andresen ........................................147

Homero, um conto de Sophia de Mello Breyner Andresen .......................................151

Tradução eslovena: Blažka Müller Pograjc & Mojca Medvedšek

Page 8: Descrições e Contrastes Tópicos de Gramática Portuguesa com Exemplos Contrastivos Eslovenos
Page 9: Descrições e Contrastes Tópicos de Gramática Portuguesa com Exemplos Contrastivos Eslovenos

7Uvodne besede

Uvodne besede

Učbenik Opisi in primerjave – poglavja iz slovnice portugalskega jezika s kontras-tivnimi ponazoritvami v slovenščini (Descrições e Contrastes - Tópicos de Gramática Portuguesa com Exemplos Contrastivos Eslovenos) je rezultat sodelovanja med dve-ma fakultetama in dvema univerzama, Filozofsko fakulteto Univerze v Ljubljani in Fakulteto za družbene vede in humanistiko Nove lizbonske univerze. Zasnova učbenika je nastala v okviru bilateralnega projekta med Slovenijo in Portugalsko PG-0218 (1. 1. 2010 – 31. 12. 2011) z naslovom Kontrastivni pristopi pri anali-zi slovenskega in portugalskega jezika. Avtorice učbenika so profesorice z Nove lizbonske univerze, Clara Nunes Correia (nosilka projekta na portugalski strani), Maria Francisca Xavier, Maria Teresa Brocardo in Maria Antónia Coutinho, in z Oddelka za romanske jezike in književnosti Filozofske fakultete Univerze v Ljubljani, Jasmina Markič (nosilka projekta na slovenski strani) ter lektorici za portugalski jezik in kulturo Blažka Müller Pograjc in Mojca Medvedšek.

Opisi in Primerjave – poglavja iz slovnice portugalskega jezika s kontrastivnimi ponazoritvami v slovenščini ni običajen učbenik. Gre za zbornik besedil, sestavljen iz treh delov in devetih neodvisnih poglavij, v njem pa se prepletajo teme in ustre-zni opisi, ki osvetljujejo posamezna védenja o slovnici portugalskega jezika. Izbra-na poglavja – določni in nedoločni člen, nenaglašeni zaimki, pregibanje glagola, vrednosti in raba glagolskih časov in analiza besedil – so, vsaj tako se je izkazalo v praksi, tiste teme, ki pozročajo največ težav pri poučevanju in usvajanju tega jezika med slovenskimi študenti, včasih pa predstavljajo tudi didaktične zagate. Zaradi tega so razlage podane delno kontrastivno, prav te kontrastivne analize pa naj bi ponazorile specifičnosti tako portugalske kot slovenske slovnice. Učbenik, ki ga imate pred seboj, je prvo tovrstno delo v slovenskem prostoru in prva študija na področju jezikoslovja, ki se osredotoča na interdisciplinarno kontrastivno analizo teh dveh jezikov. Namenjen je predvsem slovenskim študentom, ki se učijo por-tugalščine, bodočim študentom univerzitetnega študijskega programa Portugalski jezik in književnost, ki ga bodo, upajmo, v prihodnosti uvedli na Filozofski fakul-teti Univerze v Ljubljani, prav tako pa ga namenjamo študentom drugih progra-mov te fakultete, ki so Portugalščino (I in II) izbrali kot izbirni predmet v okviru svojih matičnih programov. Učbenik bodo lahko uporabljali tudi študenti vseh študijskih smeri predvsem romanskih pa tudi drugih jezikov, študenti primerjal-nega in splošnega jezikoslovja in vsi, ki bi želeli spoznati portugalščino. Upamo

Page 10: Descrições e Contrastes Tópicos de Gramática Portuguesa com Exemplos Contrastivos Eslovenos

8 Descrições e Contrastes

pa tudi, da bo knjiga, ki je zasnovana kontrastivno, zanimiva in koristna tudi za govorce portugalščine, ki se učijo ali pa morda že poznajo slovenski jezik.

Dejstvo je, da je zanimanje za portugalski jezik in kulturo luzofonskega dela sveta vedno večje in da je med našima državama v porastu tako število študentskih izmenjav kot tudi izmenjav slovenskih in portugalskih univerzitetnih profesor-jev in raziskovalcev. Prav tako ne gre zanemariti dejstva, da bi kazalo razviti po-dobno raziskovalno dejavnost z brazilskimi in afriškimi univerzami, ki dandanes predstavljajo, kot je splošno znano, izjemen intelektualni, kulturni in gospodarski potencijal. Zaradi vseh teh dejstev verjamemo, da bo pričujoči učbenik vsaj delno zapolnil obstoječe vrzeli na področju opisov ustroja portugalščine in slovenščine ter vzpodbudil nove smeri raziskovanja in nove oblike sodelovanja v prihodnosti.

Urednici

Zahvale

Zahvaljujemo se Znanstveni založbi Filozofske fakultete Univerze v Ljubljani za izdajo pričujočega učbenika. Zahvala gre tudi ARRS ( Javni agenciji za raziskoval-no dejavnost Republike Slovenije) in FCT (Fundação para a Ciência e Tecnologia do Ministério da Educação e Ciência de Portugal) za finančno podporo projektu Kontrastivni pristopi pri analizi slovenskega in portugalskega jezika.

Filozofski fakulteti Univerze v Ljubljani in Fakulteti za družbene vede in humanistiko Nove lizbonske univerze se zahvaljujemo za vso podporo, ki sta jo ves čas namenjali projektu.

CLUNL – Centro de Linguística da Universidade Nova – in Oddelku za romanske jezike in književnosti Filozofske fakultete Univerze v Ljubljani se zah-valjujemo za vso pomoč, ki sta nam jo izkazovala kot instituciji, prav tako pa se zahvaljujemo za prisrčen sprejem in gostoljubnost, ki smo ju bile raziskovalke deležne na svojih bilateralnih srečanjih pod njunim okriljem.

Na koncu pa se urednici tega učbenika zahvaljujeva za predanost vseh članic obeh ekip, še posebej pa lektoricama Blažki Müller Pograjc in Mojci Medvedšek.

Učbenik posvečamo vsem študentom portugalščine v Sloveniji.

Page 11: Descrições e Contrastes Tópicos de Gramática Portuguesa com Exemplos Contrastivos Eslovenos

9Introdução

Introdução

O Manual Descrições e Contrastes - Tópicos de Gramática Portuguesa com Exemplos Contrastivos Eslovenos é fruto da colaboração de duas faculdades e duas univer-sidades, a Faculdade de Letras e Filosofia da Universidade de Ljubljana e a Fa-culdade de Ciências Sociais e Humanas da Universidade Nova de Lisboa. Esta obra é o resultado do trabalho desenvolvido no âmbito do projeto bilateral entre a Eslovénia e Portugal PG-0218 (1.1.2010 - 31.12.2011) intitulado Estudos Con-trastivos Português/Esloveno. As autoras do Manual são as professoras da Univer-sidade Nova de Lisboa Clara Nunes Correia (coordenadora na parte portuguesa), Maria Francisca Xavier, Maria Teresa Brocardo e Maria Antónia Coutinho e do Departamento das Línguas e Literaturas Românicas da Faculdade de Letras e Filosofia da Universidade de Ljubljana, Jasmina Markič (coordenadora do grupo investigador esloveno) e Blažka Müller Pograjc e Mojca Medvedšek, leitoras da língua e cultura portuguesas.

Descrições e Contrastes - Tópicos de Gramática Portuguesa com Exemplos Contras-tivos Eslovenos não é um manual clássico. Trata-se de um manual específico, cons-tituído por 3 partes e 9 capítulos independentes, mas em que se interrelacionam temáticas e descrições relevantes para o conhecimento da gramática do português. Os tópicos escolhidos – características dos determinantes, pronomes átonos, fle-xão verbal, propriedades dos tempos gramaticais, expressão do aspeto verbal e análise textual – são tradicionalmente considerados problemáticos no estudo / aprendizagem desta língua por parte dos estudantes eslovenos e também apresen-tam as maiores dificuldades didáticas. Por esta razão, optou-se por se apresentar uma explicação contrastiva, comparando-se, assim, as especificidades gramaticais do português com as do esloveno. O manual que agora apresentamos é a primeira obra deste tipo no espaço esloveno e o primeiro estudo no âmbito da linguística que se centra na análise contrastiva interdisciplinar destas duas línguas. Destinan-do-se principalmente aos alunos eslovenos que aprendem português, aos futuros estudantes do Curso de língua e cultura portuguesas quando na Faculdade de Le-tras e Filosofia da Universidade de Ljubljana este curso estiver implementado, este manual dirige-se igualmente aos estudantes de outros programas de estudo desta universidade que têm as discipinas de Português (I e II) como disciplinas de opção nos seus programas curriculares. Destina-se igualmente aos estudantes dos dife-rentes cursos de línguas românicas e de outras línguas, aos alunos da linguística e a

Page 12: Descrições e Contrastes Tópicos de Gramática Portuguesa com Exemplos Contrastivos Eslovenos

10 Descrições e Contrastes

todos que queiram conhecer o português. Estra obra, graças à vertente contrastiva que apresenta, julga-se poder vir a ser importante para os estudantes de língua portuguesa que desejem aprender esloveno.

Ao considerarmos que existe um interesse cada vez maior pela língua e cultura portuguesas, pelo desenvolvimento crescente dos intercâmbios de estudantes e de professores de universidades de ambos os países, e tendo em vista, o trabalho a de-senvolver com as universidades do Brasil e da África lusófona – que representam, como se sabe, hoje em dia, um enorme potencial intelectual, cultural e económico –, estamos em crer que este Manual poderá, ainda, preencher, algumas lacunas existentes no domínio da descrição do funcionamento destas línguas, motivando novas vertentes de investigação e futuras formas de cooperação.

As editoras

agradecimentos

As autoras agradecem à Editorial Científica da Faculdade de Filosofía e Letras da Universidade de Ljubljana a publicação deste manual.

Agradecemos também à ARRS ( Javna agencija za raziskovalno dejavnost Republike Slovenije) e à FCT (Fundação para a Ciência e Tecnologia do Minis-tério da Educação e Ciência de Portugal), o financiamento disponibilizado para o Projeto Estudos Contrastivos Português / Esloveno.

À Faculdade de Filosofía e Letras da Universidade de Ljubljana e à Faculdade de Ciências Sociais e Humanas da Universidade Nova de Lisboa agradecemos o apoio e acolhimento que deram a este projeto.

Ao CLUNL – Centro de Linguística da Universidade Nova de Lisboa - e ao Departamento de Línguas e Literaturas Românicas da Faculdade de Filosofía e Letras da Universidade de Ljubljana, queremos agradecer a disponibilidade sempre demonstrada, e a forma como acolheram os investigadores de ambas as instituições aquando dos diferentes encontros bilaterais entre as duas equipas.

Finalmente, as organizadoras deste manual agradecem o empenho e a dedica-ção de todos os membros da equipa, em especial a Blažka Müller Pograjc e Mojca Medvedšek, leitoras de língua e cultura portuguesas na Universidade de Ljubljana.

Este Manual é dedicado a todos os estudantes de português na Eslovénia.

Page 13: Descrições e Contrastes Tópicos de Gramática Portuguesa com Exemplos Contrastivos Eslovenos

1a parte: Determinantes e pronomes

Page 14: Descrições e Contrastes Tópicos de Gramática Portuguesa com Exemplos Contrastivos Eslovenos
Page 15: Descrições e Contrastes Tópicos de Gramática Portuguesa com Exemplos Contrastivos Eslovenos

13Os determinantes em português europeu

1 Os determinantes em português europeuClara Nunes Correia(colaboração de Mojca Medvedšek)

1.1 os determinantes em português europeu: algumas características

Em português europeu as expressões nominais são, regra geral, especificadas através de um conjunto de formas linguísticas que se integram na classe dos determinantes. Sob o ponto de vista morfológico, englobam-se nesta classe as formas de artigo o, um, as formas de demonstrativo este, esse, aquele... e as formas de possessivo1 meu, teu, seu, dele, nosso, vosso...., ou formas de quantificadores (numerais, quantificado-res universais (todo), quantificadores existenciais (algum). Todas estas formas podem apresentar marcas de género (oposição masculino/feminino) e marca de número (acrescentando-se -s às formas de singular). Obrigatoriamente as formas dos deter-minantes concordam com o nome (e o adjetivo) que ocorre sempre à direita do de-terminante. No paradigma de exemplos que a seguir se apresenta ilustra-se algumas das ocorrências das formas de determinantes em português europeu:1) o gato da minha vizinha / os gatos dos meus vizinhos / todos os gatos da

minha vizinha2) encontrei um rapaz na praia / uns rapazes /alguns rapazes meus amigos3) esse livro da minha filha /aqueles livros das minhas filhas

As tabelas que a seguir se apresentam, distribuem, de acordo com as suas propriedades morfológicas, os diferentes determinantes em português europeu:

Tabela 1: Determinantes artigos definidos e indefinidos

Determinantes artigos definidos Determinantes artigos indefinidos

singular plural singular plural

Masculino o os Masculino um uns

Feminino a as Feminino uma umas

1 Consideram-se os possessivos como determinantes quando ocorrem à esquerda do nome. No entanto, algumas terminologias gramaticais consideram-nos adjetivos possessivos.

Page 16: Descrições e Contrastes Tópicos de Gramática Portuguesa com Exemplos Contrastivos Eslovenos

14 Clara Nunes Correia

Tabela 2: Determinantes demonstrativos e possessivos

Determinantes demonstrativos Determinantes possessivos

Masculino esteesseaquele

estesessesaqueles

Masculino meuteuseunosso vosso dele

meus teusseusnossosvossosdeles

Feminino estaessaaquela

estasessasaquelas

Feminino minhatuasuanossa vossadela

minhastuassuasnossasvossasdelas

Existem algumas regras de compatibilidade entre determinantes que importa referir:(i) o artigo definido não pode coocorrer com nenhuma forma de demonstrativo

(*o esse gato.../ *as aquelas pessoas...). Diz-se, por isso, que estão em distribui-ção complementar;

(ii) o artigo indefinido, quando coocorre com formas de demonstrativo, constrói um valor ‘partitivo’, necessitando da preposição de (um desses teus amigos...);

(iii) em português europeu, os possessivos são antecedidos, por norma, pelos de-terminantes artigos definidos, demonstrativos ou indefinidos (os meus amigos .../ essa tua alegria... ;

(iv) os nomes próprios de pessoas (Nprs) são, regra geral, antecedidos por artigo definido (o João, a Maria...). No entanto, esta regra pode não se verificar em nomes de lugares como Évora, Lisboa, Portugal..., ou em nomes de pessoas como (Picasso, Luís de Camões, ...). No entanto, com outros Nprs de lugares como Porto, Figueira da Foz, França, Eslovénia .... o artigo definido é obriga-tório. As diferenças de coocorrência resultam do uso da língua (fixadas pelos falantes) e não propriamente de incompatibilidade de natureza gramatical;2

(v) os nomes comuns podem, também, não ser especificados por quaisquer mar-cas de determinação. Em sequências como bebi ø água; é preciso ter ø paciência;

2 É importante referir, ainda, que os pontos (iii) e (iv) dizem respeito à variedade do PE; no português do Brasil (PB) o uso dos determinantes pode apresentar algumas diferenças, salientando-se aqui, por exemplo, a não ocorrência de definido com o possessivo, a não especificação pelo definido de Nprs de pessoas. Sobre o uso dos determinantes nesta variedade ver, p.e., Bechara 1999, Perini 2007, Azeredo 2008. Sobre os valores semânticos dos determinantes em PE, ver, entre outros, Correia 2002 e Duarte & Oliveira 2003.

Page 17: Descrições e Contrastes Tópicos de Gramática Portuguesa com Exemplos Contrastivos Eslovenos

15Os determinantes em português europeu

adoro ø maçãs; ele ganhou ø livros no concurso; vejo-te ø quinta-feira..., verifica-se uma ‘ausência’ de determinação (aqui marcada por ø). No entanto, esta ‘ausência’ de determinante deve ser entendida não como ‘ausência’ mas como uma marca que não é realizada foneticamente, podendo estas sequências ser interpretadas de forma diferente quando ocorrem com determinantes foneti-camente expressos: bebi a /aquela água [que estava no copo] bebi uma água [de-liciosa]; é preciso ter uma paciência [de santa] para ver exames; adoro estas maçãs; ele ganhou alguns livros no concurso; vejo-te na [próxima] / nesta quinta-feira...;

(vi) as formas de determinantes demonstrativos e de determinantes possessivos podem ocorrer como formas pronominais. Assim, em sequências como essa é boa! / esta não me engana! – as formas de demonstrativo têm função prono-minal, reforçando, neste caso o seu valor deítico. Com os possessivos, e em se-quências como ele passa a vida a fazer das suas, espero notícias tuas, poderemos encontrar também a função pronominal.

Para além destas características muito gerais que foram aqui apontadas, será importante dar conta das propriedades que os diferentes determinantes mani-festam quando se relacionam quer com nomes de natureza semântica diferente (nomes contáveis, como gato, aluno, caderno... e nomes não contáveis, como arroz, vinho, água, alegria, paciência...), quer com predicações que representam aconte-cimentos linguísticos de natureza genérica ou natureza específica (p.e., o homem é mortal /o homem acabou de entrar em casa). Estas propriedades permitem identificar as diferentes interpretações que os falantes manifestam e reconhecem, quando constroem a referência, isto é, quando linguisticamente representam o mundo.

1.2 artigo definido: algumas características semânticas

Nos estudos sobre a semântica dos sintagmas nominais (SNs) é frequente encon-trar-se, para diferentes línguas, dois valores aparentemente contraditórios associa-dos ao determinante artigo definido: o valor de totalização e o valor de unicidade. Em exemplos como 4) Viste o gato? 5) O Sol nasce sempre a oriente6) O vinho contém álcool (Lopes 1980)7) Bebi o vinho que me ofereceste8) Os cães ladram e a caravana passa

Page 18: Descrições e Contrastes Tópicos de Gramática Portuguesa com Exemplos Contrastivos Eslovenos

DESCCONTJasmina markič, Clara nunes Correia (ur.)

DesCrições e ContrastesTópiCOS DE GramáTiCa pOrTuGuESa COm ExEmplOS CONTraSTivOS ESlOvENOSOddelek za romanske jezike in književnostiLjubljana 2013

Jasm

ina

mar

kič,

Cla

ra n

unes

Cor

reia

(ur.

): De

sCri

ções

e C

ontr

aste

sT

óp

iCO

S D

E G

ra

máT

iCa

pO

rT

uG

uE

Sa C

Om

Ex

Em

pl

OS

CO

NT

ra

STiv

OS

ESl

Ov

EN

OS

9 789612 375737

ISBN 978-961-237-573-7

učbenik je prvo tovrstno delo v slovenskem prostoru in prva študija na področju jeziko-slovja, ki se osredotoča na in-terdisciplinarno kontrastivno analizo teh dveh jezikov. Gre za zbornik besedil v katerem se prepletajo teme in ustrezni opisi, ki osvetljujejo posame-zna védenja o slovnici portugal-skega jezika. izbrana poglavja so, vsaj tako se je izkazalo v praksi, tiste teme, ki pozročajo največ težav pri poučevanju in usvajanju tega jezika med slo-venskimi študenti, včasih pa predstavljajo tudi didaktične zagate. prav zaradi tega dej-stva so razlage podane delno kontrastivno, te kontrastivne analize pa naj bi ponazorile specifičnosti tako portugalske kot slovenske slovnice.

»iz povedanega je razvidno, da ne gre za klasičen učbenik por-tugalščine, temveč za izvirno zasnovano delo, ki naj bi slo-venskim učencem tega jezika pomagalo pri trenju najtežjih slovničnih orehov. Želeti si je, da bi kmalu sledilo njegovo nadaljevanje, v katerem bi bila predstavljena še druga poglav-ja portugalske slovnice, ki so kontrastivno manj pereča, ven-dar vseeno relevantna.«

(martina Ožbot)

Jasmina markič je redna pro-fesorica za španski jezik na Filozofski fakulteti univerze v ljubljani, kot gostujoča pro-fesorica je predavala tudi na univerzah v lizboni, madridu, Trstu in la laguni. Njeno ožje pedagoško in znanstveno razi-skovalno področje je španski glagol, značilnosti ameriške španščine in kontrastivne štu-dije za španski, slovenski in portugalski jezik. Je avtorica in soavtorica znanstvenih in strokovnih monografij s po-dročja omenjene tematike in s področja tolmačenja in pre-vajanja, univerzitetnih učbeni-kov ter špansko-slovenskih in slovensko-španskih slovarjev. v letih 2010–2011 je vodila slovenski del bilateralnega slo-vensko-portugalskega projekta Kontrastivni pristopi pri analizi slovenskega in portugalskega jezika.

Clara nunes Correia je do-centka za področje jezikoslov-ja na Fakulteti za družbene vede in humanistiko na uni-verzi Nova v lizboni in razi-skovalka na Centru za jeziko-slovje te univerze (CluNl). pri svojem pedagoškem in znanstveno raziskovalnem delu se ukvarja s semantiko, morfosintakso portugalskega jezika, kontrastivnim jeziko-slovjem in filozofijo jezika. S tega področja so tudi njene glavne objave v obliki mono-grafij in znanstvenih ter stro-kovnih člankov in predavanja na domačih in tujih univer-zah. v letih 2010–2011 je vo-dila portugalski del bilateral-nega portugalsko slovenskega projekta Kontrastivni pristopi pri analizi slovenskega in por-tugalskega jezika.