175 1395 2 9 - jcep.ut.ac.ir · 1395 نﺎﺘﺴﻣز و ﺰﻴﻳﺎﭘ، 2 ةرﺎﻤﺷ ، 9...

-175ص ص، 1395پاييز و زمستان ، 2، شمارة 9، دورة مطالعات اوراسياي مركزي

اي عملكرد اقتصادي دو كشور ازبكستان و قزاقستان بررسي مقايسه )1991-2010(نوليبرال رويكرد با

*سيد داوود آقايي اي دانشگاه تهران گروه مطالعات منطقه استاد

طاهريابراهيم استاديار گروه علوم سياسي دانشگاه يزد

)30/03/1395: تاريخ تصويب- 18/11/1394: تاريخ دريافت(

چكيدههـاي مختلفـي را از جملـه رويكرد نوليبرال با هدف پيشبرد توسعه در كشورهاي مختلف سياسـت

ي طـرح گـذاري خـارج روي سرمايه سازي و حذف موانع پيش اصالح نظام پولي و مالي، خصوصي از آغاز فروپاشي اتحاد شوروي كشورهاي آسياي مركزي رويكردهـاي متفـاوتي را نـسبت . كند مي

سوي بازار آزاد با هدف توسعة اقتصادي در پيش گرفتنـد و بـه به اصالحات اقتصادي و حركت به د را درصـ 5/2كه ازبكستان در اين دوره، رشد اقتصادي براي نمونه درحالي . نتايج متفاوتي رسيدند

كـشور برتـر جهـان در ايـن 10 درصد رشد اقتصادي در ميان 10دست آورده است، قزاقستان با بهترين كـشور منطقـه اين كشور دو سوم اقتصادش را خصوصي كرده است، پيشرفته . زمينه قرار دارد

تـر از نظر اصالحات اقتصادي است، حجم دولت در اين كشور نسبت به ازبكستان خيلـي كوچـك ولي ازبكستان در همة اين موارد در ميان پنج كشور منطقة آسياي مركزي جايگـاه چهـارم و است؛

دليـل تطـابق زودهنگـام اقتـصاد قزاقـستان بـا اين تفاوت در وضعيت دو كشور به . يا پنجم را دارد هاي نوليبرال در ارتباط با اصالحات اقتصادي و به تأخيرانـداختن اصـالحات اقتـصادي در سياستهدف اين نوشـتار بررسـي اقتـصاد سياسـي ازبكـستان و قزاقـستان براسـاس ايـن . تان است ازبكس

. ها با درنظر گرفتن رويكرد نوليبرالي است شاخص

ها كليدواژه

.نوليبرال ،ها قيمتازبكستان، اصالحات، بازار آزاد، بخش خصوصي، قزاقستان،

* E-mail: [email protected]

191

1395تان پاييز و زمس، 2، شمارة 9، دورة اوراسياي مركزيمطالعات 176

مقدمه اي مركـزي بـا هـدف دسـتيابي بـه در دورة بعد از فروپاشي اتحـاد شـوروي كـشورهاي آسـي

انـد تـا بـه عـضويت انـد؛ بـراي نمونـه، تـالش كـرده توسعه از ابزارهاي متفاوتي استفاده كرده جـوار وارد روابـط و معـامالت تجـاري در سازمان تجارت جهاني درآيند، بـا كـشورهاي هـم

در اي مختلفــي همچــون توســعة صــادرات، جــايگزيني واردات شــدند، راهبردهــاي توســعه سـود اي ماننـد جامعـة كـشورهاي مـستقل هـم هـاي منطقـه پيش گرفتند، به نهادها و سـازمان

، جامعـة اقتـصادي اوراسـيا، سـازمان )اكـو (هاي اقتـصادي به رهبري روسيه، سازمان همكاري هاي ها نتيجه اند؛ اما همة اين اقدام همكاري شانگهاي و سازمان همكاري آسياي مركزي پيوسته

. ويـژه ازبكـستان و قزاقـستان درپـي داشـته اسـت ا براي كشورهاي ايـن منطقـه بـه متفاوتي ر درصـد رشـد اقتـصادي بهتـرين عملكـرد را در ميـان 10كه قزاقستان با تجربة ساالنه درحالي

ــا تجربــة ســاالنه درصــد رشــد اقتــصادي و 2كــشورهاي آســياي مركــزي دارد، ازبكــستان بهاي خويش در راسـتاي توسـعة اقتـصادي رسـيده ه هدف يافتگي كمتر به ميزان اندكي ب توسعهنبـودن ازبكـستان در شود كه ريشة موفقيت قزاقستان و موفـق حال اين پرسش مطرح مي . است

توان گفت كه قزاقستان راهبرد تهاجمي آزادسازي اقتـصادي را اين رابطه چيست؟ در پاسخ مي گـرفتن و تالش كرده است تا با در پيش كارتر بوده كه ازبكستان محافظه برگزيده است؛ درحالي

هايي قزاقستان آشكارا سياست . راهبرد تدريجي در بلندمدت به توسعة اقتصادي دست پيدا كند المللـي پـول المللي مانند بانك جهاني و صندوق بـين كند كه از سوي نهادهاي بين را دنبال مي

ـ همين مسئله مي . شود دنبال مي ) هاي نوليبرال سياست( د، عامـل موفقيـت يكـي و ناكـامي توان .ديگري در اين حوزه باشد

كنـيم، به همين دليل در بخش اول نوشتار، مكتب نوليبرال اقتـصاد سياسـي را بررسـي مـي در بخش دوم تفـاوت در راهبـرد دو كـشور در دوران گـذار اقتـصادي را مـورد توجـه قـرار

اش همچـون، هـاي اصـلي شـاخص خواهيم داد، در بخش سوم بـا توجـه بـا نگـاه نـوليبرال و ها، قوانين آزادسازي قيمت سازي، اصالح نهادهاي پولي و مالي، آزادسازي اقتصادي، خصوصي

گذاري و هاي پولي و مالي، سرمايه اي سياست گذاري خارجي، بررسي مقايسه مربوط به سرمايه گيـري نتيجـه خواهيم پرداخـت و در پايـان 2010 تا 1991هاي سياست اين دو كشور در سال

.كنيم مي

نوليبراليسم در عرصة اقتصاد سياسي: بخش اولرويكردهاي نظري مانند ليبراليـسم، نوليبراليـسم، ماركسيـسم و نوماركسيـسم برپايـة اصـول و

همـين ). 107: 1388دهقـاني فيروزآبـادي، (انـد هاي پارادايمي متفاوتي بنيان گذاشـته شـده مفروض

177 )1991-2010( با رويكرد نوليبرال اي عملكرد اقتصادي دو كشور ازبكستان و قزاقستان بررسي مقايسه

در . تحت تأثير قـرار دهـد كشورهاي مختلف ريان توسعه را در تواند ج ها مي اصول و مفروض جمهوري رونالد ريگان رياست زمان، تحوالت و آزادسازي اقتصادي در آمريكا، در 1980 ةده تاچر و ريگان براي خـروج از .وزيري مارگارت تاچر، آغاز شد نخست در زمان انگلستان در و

زدايي مالي مقرراتاگرچه. ر دستور كار قرار دادند اي از اصالحات را د ركود اقتصادي مجموعه ريچارد نيكسون در آمريكا و جيمـز كاالهـان در زمان در 1970 ةدر اين دو كشور از اواخر ده

ريگان . حذف شد1980 ةهاي مالي در ده محدوديتبخش مهم ولي ؛انگلستان شروع شده بود كلي شكل دند و آزادسازي اقتصادي، به درپي جداسازي سياست از اقتصاد بو سرسختانهو تاچر

,Harvey( ها در ايـن دو كـشور آغـاز شـد حكومت آنة در دورويژه هزدايي مالي، ب و مقررات

هرگونـه كـه ارزيـابي شـود، تحـوالت 1980ة ده دربه هرحال، تحوالت مقررات. )65 :2005يبراليسم در اقتصاد هاي نول گيري آموزه و سبب شكل توجه مالي و اقتصادي درپي داشت شايان

.الملل شد سياسي بين» جـان ويليامـسون «وسـيلة بـه 1»اجماع واشـنگتن «با اين وجود، اصول نوليبراليسم با طرح

المللـي پـول و اجمـاع واشـنگتن از سـوي صـندوق بـين دهگانـة هـاي توصـيه .رسميت يافت هـا ايـن توصـيه . رفـت كارهاي توسعة اقتصادي در دستور كار قـرار گ عنوان راه بانك جهاني به عمـومي؛ هـاي هزينـه هـاي اولويت دوبارة تنظيم. 2 مالي؛ انضباط .1 :توان برشمرد را اينگونه مي

.6رقـابتي؛ ارز نـرخ برقـراري . 5 بهـره؛ هـاي نـرخ آزادسـازي . 4 نظـام ماليـاتي؛ اصـالح .3زدايـي؛ راتمقر. 9سازي؛ خصوصي .8خارجي؛ گذاري آزادسازي سرمايه .7 تجاري؛ آزادسازي

از آنجــايي كــه هــدف . (Williamson, 2000: 258-260)مالكيــت حقــوق از حمايــت .10 اين نوشـتار بررسـي عملكـرد اقتـصادي قزاقـستان و ازبكـستان بـا رويكـرد نـوليبرال اسـت؛

هاي اقتصادي قزاقستان و ازبكستان بررسي خواهد ها سياست با درنظرگرفتن اين مؤلفه ،بنابراين .شد

و شرايط سياسي متفاوت دو كشور در دوران گذار تفاوت راهبرد: ومبخش د توسـعة بـا هـدف هاي آسياي مركزي راهبردهاي مختلفي را جمهورياز زمان استقالل تاكنون، مدل ويژة ازبكـي را بـا 1991براي نمونه، ازبكستان از ابتداي سال . اند اقتصادي در پيش گرفته

اين مدل بر گذار تدريجي و اولويت اقتصاد بر سياست . زيدهدف برساختن اقتصاد بازاري برگ كه نقش برتر دولت در اصالحات اقتصادي و حفظ اين برتـري در همـة اي گونه تأكيد دارد؛ به

هـاي دولتـي گـذاري توسعة اقتـصادي از راه سـرمايه . شد رسميت شناخته مي هاي بازار به بخشبه همين دليـل، . ويژه در بخش كشاورزي و پنبه است نتيجة استخراج منابع طبيعي و توليدي به

1. Washington Consensus


شدت تحت تأثير منابع توليـدي در بخـش كـشاورزي هاي اقتصاد در اين كشور به ديگر بخش بنابراين دولـت بـا حفـظ نقـش برتـر خـود از . (Alam and Banerji, 2000)مانند پنبه هستند

گـام به دل چيني، آزادسازي گام زدة اقتصادي اجتناب و براساس م اصالحات و آزادسازي شتاب .را در دستور كار قرار داد

در اين دوران، قزاقستان بنابر تعريف ريچـارد پـام فـرت و كـاترين اندرسـون، اگرچـه در قـوة مجريـه گذشـت نقـش گونه كـه زمـان مـي آغاز از مسير شبه ليبرالي پيروي كرد؛ اما همان

زاقــستان در اصــالحات اقتــصادي رئــيس جمهــور قويــژه شــخص نورســلطان نظربــايف، بــهشـد ، نـه بـازار آزاد نزديـك مـي »داري رفـاقتي سـرمايه «شد و اين كشور بـه الگـوي بيشتر مي

(Anderson and Pomfret, 2002: 185-200).عنوان راهبرد دولت راهبرد توسعة صادرات را بهيي همچـون، هـا تفـاوت مـدل قزاقـي بـا مـدل ازبكـي در حـوزه . اي اين كشور برگزيد توسعه

هاي پـولي و مـالي ها و سياست ها، آزادسازي قيمت سازي شركت آزادسازي تجاري، خصوصي عنوان مهندس و معمار اصلي اقتصاد در ازبكستان دولت به.)Alam and Banerji, 2000(است

سـازي كنـد؛ امـا هاي دولتي با سـود انـدك را وارد جريـان خـصوصي كرد تا شركت تالش مي كـرد، بعـد از شـروع سوي اصالحات اقتصادي حركت مي ه براساس مدل روسي به قزاقستان ك

سـازي را بـا در اين كشور نيز فرايند خصوصي 1991سازي در روسيه از سال فرايند خصوصي هـاي دولت، شركت ). 6: 1394عطايي و نوروزي زرمهري، (گذاري كميتة امالك دولتي آغاز كرد پايه

گذاران در اين كشور معافيت مالياتي سازي كرد و به سرمايه خصوصيمتوسط را نيز وارد فرايند ).Buchman, 2004 (اعطا كرد

هاي نوليبرال هاي دو كشور با توجه به مؤلفه بررسي سياست: بخش سوم هاي پولي و مالي مقايسة سياست )الف

ـ سياست مـالي و پـولي محتاطانـه 2010 تا 1991هاي ازبكستان در سال . يش گرفـت اي را درپنيافتـة سيـستم مـالي، بـازار مـالي و سـرمايه دليل ماهيت انزواگرايانه و توسعه ها به در اين سال

نيافته باقي ماند؛ زيرا رويكرد حكومت در ارتباط بـا اصـالحات اقتـصادي شكل كامل توسعه به تدريجي و مرحله به مرحلـه بـود و اصـالحات در بخـش مـالي و بـانكي بـه آرامـي صـورت

هــا و تــأثيرات آن بــر توليــد ناخــالص داخلــي در ازبكــستان همچــون نــرخ ســپرده. يرفتپــذخود اختـصاص داد و نـسبت آن ها را به ترين نرخ سود يكي از پايين همة كشورهاي مستقل هم

ايـن رقـم 2001كـه در سـال براي نمونه، درحـالي . به كل توليد ناخالص ملي خيلي اندك بود اين رقم بـه 2008داد، در سال خود اختصاص مي ناخالص ملي را به درصد از توليد 38حدود ترين ميـزان را دارد سود پايين درصد كاهش پيدا كرد كه نسبت به همة كشورهاي هم 14حدود


(Asian Development Bank, 2013) .هاي دولتي نقش در نظام بانكي اين كشور همچنان بانكشود هاي دولتي تأمين مي ها از راه بانك ها و وام ايه، دارايي برتر را دارند و بيش از نيمي از سرم

)Mizuno, 2009: 1.( خوبي در اقتـصاد جهـاني ادغـام شـد و در در مقايسه با ازبكستان، بخش مالي قزاقستان به

در ميان كشورهاي مـستقل 1990هاي اصالحات كالن اقتصادي در دهة ترين بخش شمار قوي بـا تـدبير حكومـت و . وسيلة همسايگان اين كشور تحسين شده است سود بود و همواره به هم

تدريج خود را با نظـام بـازار آزاد تطبيـق داد كـه البتـه بـه مردان اين كشور، اين بخش به دولتها به اين دليل است كـه قزاقـستان بـا همة اين موفقيت. معناي نبود چالش در اين بخش نيست

. )Hindley, 2008: 15-19(كنـد در اين مورد همكاري مـي المللي پول تيم مشاورة صندوق بين درصد از توليد ناخـالص ملـي 44هاي اين كشور ميزان زيادي از اعتبار خود را كه حدود بانك

هدف از اين كار، پيـشبرد توسـعة . كنند قزاقستان است را از راه دريافت وام از خارج تأمين مي ميليـارد 2/48، 2009ين امكان را داده است تـا در سـال اين مسئله، به قزاقستان ا . شتابان است

كننـد، بانك داخلي و خارجي در اين كشور فعاليت مي 35اكنون هم. دالر صادرات داشته باشد 17كننـد، بانكي كه در قزاقستان فعاليت مـي 35از ميان . كنند بانك فعاليت مي 29در ازبكستان

بانـك خـارجي فعاليـت 4 كه در ازبكـستان تنهـا اين درحالي است . بانك خارجي وجود دارد .)Mizuno, 2009: 1(كنند مي

وسيلة دو حكومت مورد شكل متفاوتي به عنوان ابزار گسترش اقتصاد به سياست پولي نيز به هـاي هاي ازبك رشـد اقتـصادي ايـن كـشور را در سـال با اينكه مقام . استفاده قرار گرفته است

المللي پول اين ميزان را يك تـا اند؛ اما صندوق بين درصد اعالم كرده تا 4 ،2010 تا 2000 بـه ).BMA, 2013( درصد رسيد 50 به 2004نرخ تورم در سال . دو درصد برآورد كرده است

7صورت صعودي بـاال رفـت و از نرخ بهرة حقيقي به ) 2010-2004(همين دليل در اين زمان نـرخ بهـرة حقيقـي در ايـن دوران . رصد نيـز رسـيد د 22 درصد و حتي گاهي به 21درصد به

هاي شركت. شد وزياد مي كرد، كم هايش را حكومت تعيين مي وسيلة بانك مركزي كه سياست بهدليـل هاي بزرگ بـه شدت ضرر كردند، اين درحالي است كه شركت كوچك از اين نرخ بهره به

بانـك مركـزي . شدت متمركز است هسيستم بانكي ب . كنترل بر بانك، از اين سياست سود بردند ,Cornia)ترين نهـاد تجـاري در ايـن كـشور اسـت ازبكستان كه يك بانك دولتي است بزرگ

صورت تدريجي و در نتيجـة اين درحالي است كه نرخ بهرة حقيقي در قزاقستان به. (14 :2003ـ ك مركـزي تدبير بانك مركزي، مستقل از سلطة حكومت، باال رفـت؛ زيـرا در ايـن كـشور بان

. استقالل الزم را دارد

4/5


زبكـستان تنهـا كـشور در فـضاي عنوان يـك سياسـت پـولي نيـز ا در ارتباط با نرخ ارز به مـالي -شـوروي اسـت كـه معـامالت ارزي آن در بخـش بانكـداري اتحـاد پس از فروپاشـي

، در ايـن دليـل بـه همـين .شـود انجـام مـي » بانك مركزي«و نرخ ) بورس (»رسمي«دو نرخ باــشور ــياه «ك ــازار س ــال » ب ــتفع ــلاس ــدارد ، و در عم ــود ن ــديل آزاد ارز وج ــه . تب ــال ب دنب

هاي اين كشور براي عـضويت در سـازمان تجـارت المللي پول و تالش فشارهاي صندوق بين نـشيني كـرد و نظـام نـرخ مبـادالتي واحـد را جهاني، اين كشور از نظام نرخ چندجانبه عقـب

,Anderson and Klimov(يش تقاضا براي ارز خارجي منجر شـد اين موضوع به افزا. برگزيد

2012: 15.(

)تنگـه (ملـي پـول نـشر زمـان تـا . اسـت متفاوت تاحدودي قزاقستان در وضعيت اين اما تــأمين وظيفــة روســيه آن در كــه (بــود روبــل منطقــة عــضو قزاقــستان ،1993 نــوامبر 15 در

ــول ــده را پ ــت برعه ــين. (Kulekeev, 2003: 29)داش ــه و 1998 اوت ب ارزش 1999 فوري بـه درصـد 7 از را آن كـه ازبكـستان بـا مقايسه در (يافت كاهش درصد 10 بهره، نرخ و تنگه

مركـزي بانـك بعد، به سال اين از. (IMF, 2012: 14) است داده كاهش 2012 در سال درصد 6 دخالت -آمريكا دالر با لهمقاب براي - مسائل اين در نيز گاهي و كرد مي دنبال را شناور سياست

مقابـل در آن مبادلـة نـرخ ،2006 سـال تـا تنگـه ارزش كـاهش كردن -دنبال باوجود. كرد مي صـندوق .)Pomfret, 2008 (بـود آمريكـا دالر 1 مقابـل در تنگـه از واحـد 130 آمريكـا، دالرمعنـاي نـرخ بـه » لشـناور داراي اسـتقال «عنوان اي قزاقستان به المللي پول از ترتيبات مبادله بين

شـود، نـام دولت يا بانك مركزي تعيين مي توسط وسيلة بازار با كمترين دخالت اي كه به مبادله .)IMF, 2012: 14-15(برد مي

شايان توجه اينكه بازار مالي در ازبكستان نسبت به قزاقستان در مرحلـة جنينـي قـرار دارد دالر ميليـارد 6/1بـازار سـهام حـدود نقـش سـرمايه در 2006در سال . و خيلي كوچك است

ميليـارد 6/56كـه در قزاقـستان حـدود درحالي. درصد از توليد ناخالص داخلي بود برابر با ده بازار بورس در سال سرماية در گردش در . درصد از توليد ناخالص ملي بود 4/70دالر برابر با

درصـد بـوده اسـت 7 قزاقـستان درصد از توليد ناخالص داخلي و در 4/5 در ازبكستان 2013)Arakelyan, 2013: 13(.

هاي مالياتي مقايسة سياست)بهاي مالياتي يكي از ابزارهاي تأثيرگذار بر بازتوزيع درآمدها و كاهش فقـر و نـابرابري سياست

شـود كـه ماليـات با مقايسة سياست مالياتي دو كـشور مـشخص مـي . درآمدي در جامعه است ايـن كـشور 2004 آغـاز شـد و در سـال 1998 در ازبكـستان از سـال بر درآمدهاي شخـصي


) شـد درصـد را شـامل مـي 3 تـا 6از (شاهد كاهش در ماليات شماري از طبقات درآمدي بود كننـدة ماليـاتي ثروتمنـد، كاهش نرخ ماليات پرداخـت . دهد را نشان مي بندي متوسط كه ماليات

با ايـن وجـود، نـرخ ماليـات بـر صـاحب . ند است دهي سودم براي تشويق اين گروه به ماليات كـه رسـيد، درحـالي 2004 درصـد در سـال 13 به 1998كمترين ميزان درآمد از صفر در سال

درصــد كــاهش يافــت 30 درصــد بــه 45-40كــاهش نــرخ ماليــاتي بــراي طبقــات بــاالتر از (Norregaard and Khan, 2007: 15-16).

درصـد كـاهش 18 درصـد بـه 35هـا از درآمد شركت در همين زمان، نرخ پاية ماليات بر رفـتن بـسياري شايان توجه اينكه اصالحات، سبب از ميان . يافت كه براي تجارت خوب است كـه رفتارهـاي ترجيحـي هاي اجتماعي خاص شد؛ درحـالي از رفتارهاي ترجيحي براي فعاليت

. ي بيـشتر كـرد هـاي كوچـك حفـظ و حتـي در مـوارد هاي بـزرگ و شـركت را براي شركت هـايي كـه بـيش از يـك ميليـون ، رفتارهاي ترجيحي بـراي شـركت 1998براي نمونه در سال

هـاي مـشمول مهم اين است كـه شـركت . كردند در نظر گرفته شد دالر سرمايه وارد كشور مي سـال از پرداخـت ماليـات بـراي واردكـردن تكنولـوژي 7گذاري حكومتي، براي طرح سرمايه بـا . )Akimov and Dollery, 2009: 4-7 (شـدند ندسي و مواردي ديگر معاف مياطالعاتي، مه

انـد، پرداختـه 2000هـاي كوچـك و متوسـط از سـال نگاهي به نرخ ماليات حقيقي كه شركت بـراي نمونـه، . المللي اسـت شود كه نرخ آن خيلي بيشتر از ميزان آن در عرصة بين مشخص مي

درصد از درآمدشـان را 21وساز حدود تجاري و ساخت بخش كشاورزي، پاي خردهبازرگانان موانـع مـادي . عنوان يك كل بيـشتر اسـت درصد به 18 درصد از 3اند كه براي ماليات پرداخته

هـاي گمركـي جديـدي ، تعرفه 2003در مه . ها نيز در اين دوره افزايش يافت روي شركت پيش درصـد بـراي 50كار گرفته شد، حـدود بهكردند براي كساني كه كاالهايي را از خارج وارد مي

بنـابر . (IMF, 2012: 15)كاالها درصد براي ديگر 90مواد غذايي و تجهيزات صنعتي و حدود 5/14ها براي كاالهاي وارداتي شكل متوسط ميزان تعرفه به2012آمارهاي بانك جهاني در سال

بـراي قزاقـستان در تـالش دولـت . درصد در قزاقستان بوده اسـت 5/9درصد در ازبكستان و ـ 2009اين كشور را در سال هاي اقتصادي، نظام مالياتي بخشيدن به فعاليت رونق كـرد ازنگري ب بـر ايـن .ها كاهش يافت و نرخ ماليات اجتماعي ثابت شـد آن، ماليات شركت كارگيري بهكه با

اي پيش خيلي ه درصد در سال 30فت و از درصد كاهش يا 20 الي 15ها ماليات شركت اساس . كمتر شد


سازي در دو كشور خصوصي) ج

شـود و از سازي در ميان كـشورهاي آسـياي مركـزي معمـوالً بـه آرامـي دنبـال مـي خصوصي سـازي همة اين كـشورها سـه مرحلـه را در خـصوصي . كشوري به كشور ديگر متفاوت است

هــاي كتهــاي كوچــك، شــر ســازي شــركت مرحلــة اول، بــر خــصوصي: كردنــد دنبــال مــيسـازي پـا متمركـز بـود؛ مرحلـة دوم، خـصوصي سازها و بازرگانـان خـرده و پا و ساخت خرده

5هـاي بـزرگ بـا گـروه اسـتخدامي بـاالي هاي متوسط بـود و مرحلـة سـوم، شـركت شركت ســازي بيــشتر از راه فــروش مــستقيم در قزاقــستان خــصوصي. شــد هــزار نفــر را شــامل مــي

. آغـاز شـد 1991سازي در اين كـشور در سـال خصوصي. دسازي كوپني انجام ش و خصوصي درصـد از 80هاي خدماتي كوچك فروختـه شـدند، درصد از شركت70 حدود 1996در سال

شركت متوسط و بـزرگ نيـز خـصوصي 1700 درصد از 60ها خصوصي شدند و حدود زمين هزار نفر 5شتر از شركت خيلي بزرگ كه بي180شدند؛ با اين وجود، تنها حدود پنج شركت از

).Zakov, 2003: 8-10(كارمند داشتند، خصوصي شدند ــال ــي 2003از س ــش دولت ــهم بخ ــستان و س ــصوصي قزاق ــش خ ــت در بخ ــش دول نق هـاي دولتـي اعـالم كردنـد كـه از ايـن اي كـه مقـام گونه سازي خيلي كم شد، به در خصوصي

بـزرگ هنـوز خـصوصي هاي دولتي خصوصي شدند؛ البتـه چنـدين شـركت سال همة شركت درصـد و يكـي كـامالً دولتـي 50 درصـد، ديگـري 30مانـده يكـي شركت باقي 3از . اند نشده

هـاي توليـد نيـروي بـرق در درصـد از شـركت 80 حـدود 1997در سـال . باقي مانـده اسـت هـاي توزيـع همـة شـركت 2001اين كشور خصوصي شدند، اين درحالي است كـه در سـال

هــاي كوچــك درصــد از شــركت100، 1997در ســال . صي شــدنداي خــصو نيــروي منطقــه هـاي بـزرگ نيـز وسـاز نيـز كـامالً خـصوصي شـد، بيـشتر شـركت خصوصي شدند، سـاخت

سـازي اقتـصادي بـراي به همين دليل است كه در اين سـال، شـاخص آزادي . خصوصي شدند ,De Melo and Others( بود 50/0و براي ازبكستان /. 60، 1قزاقستان براساس شاخص دي ملو

1997(. صـورت سـازي بـه با گذراندن قانوني، تالش كرد تا خصوصي 1994ازبكستان نيز در سال

وساز، مهندسـي، غـذا و صـنايع هايي كه در بخش ساخت شركت. شده انجام شود بندي اولويتسـازي انجـام هـا خـصوصي نوري قرار گرفتند در اين چارچوب انتخاب شدند تا در مـورد آن

:Troschke and Zeitler, 2006 انجـام داد 1994 مـوارد را ازبكـستان در سـال همة اينشود،

را كــشاورزي در اقتــصادي اصــالحات چينــي مــدل كــه كــرد حكومــت تــالش مــي. )(107

1. De Melo


كـه درحـالي .حقـوق دنبـال كنـد سـري يـك از ي خصوص هاي ينزمامكان برخورداري دادن با كـار گرفتـه گـذاري دوگانـه بـه شـد و نظـام قيمـت ها حفـظ مالكيت دولتي و رسمي بر زمين

. هـا بـه بخـش خـصوصي واگـذار شـد اشتراكي شد و زمـين 1994مزارع دولتي در سال . شد كنـدي سـازي همچـون بخـش صـنعت در ايـن دو دهـه بـه در بخش كشاورزي نيز خصوصي

هـا الدر همـة ايـن سـ . هاي كوچك جديد بـود پيش رفت و بيشتر از پايين يعني ايجاد شركت سـازي فراينـد خـصوصي . كنـد دولت همچنان در اقتصاد اين كشور نقـش برتـر را بـازي مـي

هـا، هـا، بيرونـي ها در بورس به چهار گـروه مهـم درونـي هاي بزرگ دولت، با طرح آن شركتها به مـديران و كارمنـدان داده درصد دروني 25. آغاز شد 2003ها در سال ها و دولتي خارجي

ها فروخته نشد و در نتيجه دولت و خارجي ) ملت(ها ربوط به بيرون از شركتي شد؛ اما بخش م ,Asian Development Bank(ها را براي خـود حفـظ كـرد بيشتر سهام مربوط به اين شركت

، حـدود 2010سـازي در سـال ها از فرايند خصوصي با اين وجود، بعد از گذشت سال ). 2005 شركت از ايـن 10تنها . درصد مالكيت دولتي دارند 75 شركت در ازبكستان ثبت شد كه 1925

18 اين ميزان به 2010تعداد در اين سال در بورس اوراق بهادار تاشكند عرضه شد و در ژوئية هـاي تجـاري و متعلـق بـه دولـت هاي كوچك و از گروه بانك شركت رسيد كه بيشتر شركت

. )Bendini, 2013: 7 (بودند

ي در دو كشورگذار قوانين سرمايه) د گيـري ايـن جمهـوري گـذاران از ابتـداي شـكل كارگزار عمومي قزاقـستان و شـوراي سـرمايه

بــراي نمونــه،. كنــد گــذاران خــارجي را بــه حــضور در قزاقــستان دعــوت مــي همــة ســرمايه گـذاران خـارجي را در ، سـرمايه 1994 دسـامبر 27مـصوب » گـذاري خـارجي قانون سـرمايه «

وسـيلة نهادهـاي دولتـي يـا ادره، تغييـر قـوانين، اقـدام غيرقـانوني بـه مـص -گرايـي مقابل ملي گـذاري حمايـت دولتـي از سـرمايه «همچنـين قـانون . كنـد هـا حمايـت مـي سوء استفادة مقام

هـاي دولتـي، امتيازهـاي انحـصاري، درآمـد و زمـين، معافيـت ماليـاتي بـراي ، دارايي »مستقيم آالت مــورد نيــاز از خــارج در دن برخــي ماشــين، آزادي بــراي واردكــرســاله پــنجيــك دورة

گـذاران ، سـرمايه »بـراي خـدمت «همچنين در چارچوب قانون . كند هاي مختلف اعطا مي دوره-Khusainov and Berentaev, 2004: 80(توانند زمين خاص خود را داشته باشـند خارجي مي

81(. تـصاد قزاقـستان بـسيار افـزايش گذاري اروپا و آمريكا در اق هاي اخير حجم سرمايه در سال قزاقـستان حـدود 2007 تـا 1993هاي در سال ). 134: 1395كواليي و شيرازي موگويي، ( يافته است

گذاري مستقيم خارجي جذب كرد كه بعد از روسـيه در ميـان ميليارد دالر آمريكا سرمايه 7/89


5/18 با جذب 2010ال اين كشور در س . سود در جايگاه دوم قرار دارد هاي مستقل هم كشوري ميليارد دالر بيشترين ميزان سـرماية مـستقيم خـارجي را در ميـان كـشورهاي آسـياي مركـزي

ــاز جــذب كــرد ــز .)UNCTAD, 2011(و قفق ــضمين « در ازبكــستان ني ــانون حمايــت و ت ق آوريـل 30در » گـذاران خـارجي قانون حفـظ حقـوق سـرمايه «و » هاي خارجي گذاري سرمايهايـن . گذاري خـارجي را فـراهم كنـد د تا چارچوب قانوني الزم براي سرمايه تصويب ش 1998

گذاري كنند، شرايط حاكم بر توانند در آن سرمايه گذاران مي هايي را كه سرمايه قانون نوع حوزه گـذاران را مـشخص حقوق سرمايه آوردن درآمد و شرايط عمومي و تضمين دست ميزان سود، به

. كند مي

شـوند هـاي خـارجي ملـي نمـي هاي خـارجي، شـركت گذاري ون سرمايه قان چارچوب در هــا در برابــر تغييرهــاي غيرمنتظــره شــوند و از آن يــا بــدون پرداخــت غرامــت مــصادره نمــي

سـال ضـمانت در مقابـل تغييرهـاي 1البتـه . شود ساله حمايت مي 10در چارچوب يك دورة نمونه، با بـاالرفتن ماليـات يـا تغييرهـاي براي . پذير است شدت آسيب مالياتي در اين كشور به بـا وجـود ايـن، . )PWC, 2014: 8(ها بايد ماليـات بيـشتري بپردازنـد كلي در نظام مالياتي، آن

وارداتكنـد كـه براسـاس راهبـرد جـايگزيني هايي را جذب مي گذاري اكنون سرمايه دولت هم مــصرف و واردات بخــش گــذاري در سـرمايه مــانع و گــراصـادرات صــنعتي هــاي و سياسـت

ميليـارد 50( درصـد از توليـد ناخـالص داخلـي 2 تنها حـدود 2012در نتيجه، در سال . است ,Export. Govدست آمـد گذاري خارجي به ميليارد دالر از راه سرمايه1اين كشور يعني ) دالر

نزديـك ر، گـذاري ايـن كـشو شايان توجه اينكه با همة اين تغييرها در سيستم سرمايه ). (2014گـذاري مـستقيم خـارجي در آسـياي مركـزي در قزاقـستان صـورت به سه چهارم از سـرمايه

.پذيرد يم

ها در دو كشور آزادسازي قيمت)ه درصـد از 80 ايـن برنامـة آزادسـازي ،هاي داخلي را آزاد كرد قزاقستان قيمت 1992در ژانوية

دليل حـساسيت بـر روي شد؛ اما به يها را شامل م درصد از خرده قيمت 85هاي اصلي و قيمتشـده و صـورت كنتـرل برخي از كاالها مانند نان، شير و گوشت همچنان قيمت اين كاالهـا بـه

نقـل، ارتباطـات و انـرژي از امتيازهـا و و هـاي ديگـر همچـون حمـل بخش. تنظيمي باقي ماند صورت حفظ شد تا اين وضعيت به همين .)Aslund, 2013: 166(استثناهايي برخوردار شدند

نقل و خدمات عمـومي، و آزادسازي قيمت كاالهاي ديگر همچون، حمل 2002اينكه در ژانوية ها و منابع انرژي نيـز در دسـتور كـار قـرار گرفـت و بـا نان، غذاي كودك و برخي از سوخت

ز دور ا ها در ايـن كـشور بـه اكنون همة قيمت توان گفت، هم شكلي كه مي به. موفقيت انجام شد


ــه ــت، ب Wandel and(شــوند وســيلة نهــاد عرضــه و تقاضــا تعيــين ارزش مــي كنتــرل دول

Kozbagarova, 2009: 7.( هـا را در دسـتور قـرار داد؛ آزادسـازي كامـل قيمـت 1992ازبكستان نيـز از ابتـداي سـال

، 1995-1992هـاي شكلي كـه دولـت در سـال به. اي بود اما آزادسازي در اين بخش نيز حاشيه ها را كنتـرل كنـد و آزادسـازي تـدريجي ها، تالش كرد تا قيمت جاي آزادسازي سريع قيمت به

هـا بـا جـديت فرايند آزادسـازي قيمـت 1995با آغاز سال . ها را در دستور كار قرار داد قيمت هـاي جهـاني نزديـك بـه قيمـت 1996هاي انـرژي در سـال هاي حامل دنبال شد؛ حتي قيمت

مـت پنبـه، گوشـت، آب و خـدمات ارتبـاطي در ايـن كـشور همچنـان با ايـن وجـود قي . شد دولـت مجبـور شـد تـا از قيمـت برخـي كاالهـا 2002 و 2001هـاي در سال . كنترل شده بود

آب، (بــراي نمونــه، كــشاورزان در ايــن دوره، همچنــان از سوبــسيدهايي . نــشيني كنــد عقــبهـا از سوبـسيد نون نيـز ايـن بخـش برخـوردار بودنـد و تـاك ) هـا كننده مواد شيميايي و تقويت

خـرد مندند؛ زيرا دولت در پايان سال اين محصوالت را با قيمت دلخواه از كـشاورزان مـي بهره)Cornia, 2003: 116(.

مقايسة موانع تجاري در ازبكستان و قزاقستان)ودي حـ شدت اين مسئله بـه . نيافتگي در آسياي مركزي است موانع تجاري يكي از داليل توسعه

. انـد است كه برخي از اين كشورها تاكنون به عضويت در سازمان تجارت جهاني موفق نـشده قزاقستان با هـدف عـضويت در سـازمان تجـارت جهـاني و پيـشبرد جريـان توسـعه از سـال

در اين سـال ميـانگين . ها حذف كرد عوارض صادراتي را محدود و حتي در برخي سال 1996 درصـد رسـيد و در 8 اين ميـزان بـه 2002صد رسيد، حتي در سال در 12تعرفه بر واردات به

درصد رسيد؛ اين درحالي است كه ميـزان تعرفـة تجـاري ازبكـستان در سـال 4 به 2011سال هـاي شد و حتـي در سـال كارگرفته مي هاي باالتري به درصد بود كه البته نرخ 18 حدود 1995

هـاي اكنـون تعرفـه هـم . (Pomfert, 2011: 38) درصد رسيده است 20اخير تشديد و به باالي 7/6 درصد است كه دوبرابـر تعرفـة وارداتـي در قزاقـستان يعنـي 6/12وارداتي در اين كشور

هزينة صادرات كاال به همة كشورهاي آسـياي مركـزي در ).Bendini, 2013: 18(درصد است روز زمان 92. كند يشتر صدق ميويژه در مورد ازبكستان ب سطح بااليي قرار دارد و اين مسئله به

برد تا كـااليي از روز زمان مي102شايان توجه اينكه، . الزم است تا كااليي وارد ازبكستان شود 11 سند الزم است تا كااليي وارد قزاقستان شـود و بـراي صـادرات 13. اين كشور خارج شود

قـستان در ميـان همـة هزينـة واردات بـه قزا .)World Bank Group ,2010(سـند الزم اسـت تـرين سـطح قـرار دارد، حتـي تعـداد سـندي كـه بـراي واردات و كشورهاي منطقه در پـايين


تـر اسـت صادرات كاال به قزاقستان الزم است در ميان همة كـشورهاي منطقـه از همـه پـايين (White, 2010: 49-50).

حات اقتـصادي بـراي در ازبكستان دولت كه نقش برتر و رهبر را در پيشبرد فراينـد اصـال اگرچه در سال . خود حفظ كرد در حوزة تجارت خارجي نيز نقش برتر را براي خود حفظ كرد

درصد رسـيد، 11 درصد به 70، نقش دولت در سهمية صادراتي و نظام صدور مجوز از 1995بازهم بخش پنبه و گاز با بيش از نيمي از صادرات اين كشور همچنان در اختيار بخش دولتـي

درصـد از 40هـايي همچـون، پنبـه، طـال و گـاز و دولت انحصار خويش را بـر بخـش . ستااكنـون در اين درحالي است كه هم).Eurasianet, 2008(درآمدهاي صادراتي حفظ كرده است

قزاقستان سيستم صدور مجوز به ميزان اندكي در اختيار دولت است و در مقايسه بـا ازبكـستان .صوصي استبيشتر در اختيار بخش خ

عـوارض گمركـي بـر واردات . 1: در ازبكستان سـه نـوع ماليـات بـر واردات وجـود دارد درصد اسـت؛ ماليـات غيرمـستقيم كـه بـر روي كاالهـاي وارداتـي انجـام 30 و 15 ،10 ،5كه . شـود هاي ورودي بـه كـشور انجـام مـي شود و سرانجام مالياتي كه بر كاالها در طول جاده مي

هــا بــر روي نــرخ تعرفــه. درصــد اســت40 و 30 ،15 ،10 ،5 در ايــن كــشور هــا نــرخ تعرفــه اي كـه حتـي از گونـه كاالهايي همچون اتومبيل، صنايع نساجي و مبلمان بسيار بـاال اسـت؛ بـه

شـكل در قزاقـستان وضـع بـه . (Anderson and Klimov, 2012)ميزان بيان شده بـاالتر اسـت ش خـصوصي ميـزان تعرفـة كاالهـاي خـارجي را بـه ديگر است و دولـت بـا اعتمـاد بـه بخـ

رسـد درصـد نيـز مـي 14هـايي ايـن ميـزان بـه درصد رسانده است، اگرچه در بخش 7/6زير )Anderson and Klimov, 2012 .(

هاي عمومي تنظيم دوبارة هزينه) ز

ـ انـد تـا هزينـه دو دولت ازبكستان و قزاقستان همراه با يكديگر تـالش كـرده ه هـاي مربـوط ب. هـاي عمـومي افـزايش دهنـد عنوان دو بخش مهم از هزينه هاي سالمت و آموزش را به بخش

هـاي خـدماتي و بـراي نوسـازي شـبكه 2000همين دليل در هر دو كـشور از ابتـداي سـال بهنتيجـة ايـن . هايي در دستور كار قرار گرفت هاي مربوط به بخش سالمت اقدام كارآمدي هزينه

سال در سال 69 به 2003 سال در سال 66ن، باالرفتن سن اميد به زندگي از ها در ازبكستا اقدامازبكستان باهـدف تبـديل وضـعيت . (World Health Organization, 2015) بوده است 2012

طـرح سـالمت يـك و طـرح : هايي را در دستور كار قرار داد كشور به وضعيت متوسط، برنامه در دستور كار قرار داده بود و تا حـدودي نيـز ايـن 1998-2011هاي سالمت دو را براي سال

برنامة سالمت سـه را بـا حمايـت و 2012از سال . آميز اجرا شدند صورت موفقيت ها به برنامه


هاي بانك جهاني مورد توجه قرار داد كه بر خدمات مراقبت از سالمت مرحلة دوم العمل دستور .(World Bank Group, 2015: 9-10)متمركز است

هاي مختلـف در بخـش سـالمت، اميـد قزاقستان نيز در تالش است تا از راه اجراي برنامه اميـد بـه زنـدگي در ميـان 2013در سـال . به زندگي را در ميان شـهروندان قزاقـي بـاال ببـرد

اي مراقبـت برنامـة توسـعه ).World Health Organization, 2015( سال بود70 تا 45ها قزاقهـاي ترين اولويـت عنوان يكي از مهم از سالمت به 2011-2015هاي لتي در سال از سالمت دو در زمينـة آمـوزش نيـز بايـد . بـرد نياز توسعة اقتصادي اجتماعي پايـدار نـام مـي كشور و پيش

هـاي آموزشـي يونـسكو ، قزاقستان جايگاه نخست را در همة شـاخص 2010گفت كه از سال و ) درصد 99(، سواد بزرگساالن ) درصد 99(ي با مقياس جهاني مانند دستيابي به آموزش ابتداي

قزاقستان تعهد خـود بـه بهبـود وضـعيت آمـوزش را بـا . دست آورده است برابري جنسيتي به 23از (دبـستاني هاي پيش دستاوردهاي ستودني كنوني اثبات كرده است كه دسترسي به آموزش

غـاز آمـوزش و يـادگيري نوآورانـه از ، آ )2013در سـال درصـد 74 بـه 2005در سال درصدهـايي هاي فكري نظربايف و اختصاص سرانة ملي براي آمـوزش و ايجـاد دانـشگاه راه مدرسه

شـود ي فني نظربـايف را شـامل مـي ها اي با عنوان دانشگاه براي آموزش و مهارت فني و حرفه )World Bank Group, 2015: 5-7(.

حمايت از مالكيت )حدسـت آوردن سـود، حـق مالكيـت و حـق بـه ي دو كشور قزاقستان و ازبكستان در قانون اساس

صورت رسمي تأييد شده است؛ اما در بخش اجرايي ايـن قـوانين بـا استفاده و فروش اموال به براي نمونه، در ازبكستان حـق مالكيـت بـه انـدازة كـافي در مقابـل . رو است هايي روبه چالش

هـاي خـصوصي در شركت. شود ژيم حاكم حمايت نمي دخالت خودسرانه و مصادرة اعضاي ر چـشم ويژه در بخـش كـشاورزي بيـشتر بـه اين موضوع به . رو هستند عمل با موانع جدي روبه

وسـيلة اعـضاي حكـومتي و گـروه وجودآمده به هاي دولتي و انحصارهاي به شركت. خورد ميانـد و در مـسائل رفتههاي تجاري راهبردي را در كنترل خويش گ مرتبط با حكومت همة بخش

. كنند هاي خصوصي دخالت مي شركتهـدف . ها تصويب شد قانون زمين و اصول مربوط به مالكيت دولتي زمين در قزاقستان نيز هاي كشاورزي محقق شود؛ بـا ايـن ، حق مالكيت خصوصي بر زمين 2001اين بود كه در سال

قـانون جديـد مربـوط بـه زمـين . و شد ر هايي از سوي پارلمان قزاقستان روبه وجود با مخالفت داد تـا مالكيـت كامـل هـا اجـازه مـي تصويب شد كه به مالكان خصوصي زمين 2003در سال

تـرين نتيجـة اقتـصادي ايـن مهـم . تمام دارايي خويش از جمله خريد و فروش را داشته باشند


.(Spechler, 2008: 33) اسـت هـاي كـشاورزي شناختن حق مالكيت بر زمـين رسميت قانون بهــال ــز در س ــابتي ني ــانون رق ــال1991ق ــصويب و در س ــاي ت ــد 2006 و 2001ه اصــالح ش

هـايي كـه سـبب محـدوديت در كه در چارچوب آن هرگونه فعاليت انحصاري يا ديگر فعاليت اين قانون همه نـوع نهادهـاي اقتـصادي، . برد نيز منع شده است رقابت شده يا آن را از بين مي

,World Bank Group(گيـرد هـا را دربرمـي ع مالكيت، طبيعـت و سـاختار آن نظر از نو صرف

2014: 42(.

نتيجهشدن ديدگاه نوليبرال در عرصة اقتـصاد سياسـي و موفقيـت ايـن الگـوي با حاكم 1990از دهة

توسعه در كشورهاي غربي، قزاقستان و ازبكستان در تالش براي دستيابي به توسعة اقتصادي و هـاي هاي اقتصادي همچون اصـالح سياسـت صاد دستوري به اقتصاد بازار، سياست گذار از اقت

سـازي، حـذف موانـع گمركـي را در دسـتور كـار ها، خصوصي پولي و مالي، آزادسازي قيمت هـا قزاقـستان در ايـن سـال . انـد هايي نيـز دسـت پيـدا كـرده اند و به موفقيت خويش قرار داده

2010 تـا 2000هـاي براي نمونه، در سال. دست آورده است هاي اقتصادي زيادي را به موفقيت 10 تـا 8اي كه رشد اقتـصادي گونه ترين اقتصادهاي درحال گذار قرار گرفت، به در شمار موفق

نزديك بـه 2011درصدي اقتصادي را تجربه كرد، ميزان توليد ناخالص ملي اين كشور در سال عة بـشري در جايگـاه وااليـي در جهـان قـرار هاي توسـ ميليارد دالر بود، از نظر شاخص 224

گرفتن سياست اصـالحات اقتـصادي تـدريجي گرفت؛ اما ازبكستان در همين دوران با در پيش براي نمونه، نرخ رشد اقتصادي اين كشور به گفتة . دست نياورد موفقيت اقتصادي چنداني را به

وليد ناخالص ملي ايـن كـشور در درصد و ميزان ت 4 تا 3المللي پول بين هاي صندوق بين مقامهاي حقوق بشري اين كشور ميليارد دالر بوده است و از نظر شاخص 40 نزديك به 2011سال

. نسبت پاييني را به خود اختصاص داد جايگاه به

منابع فارسي) الف

مطالعـات ، »گرايـي هـاي منطقـه تحول در نظريـه «، )1388(دهقاني فيروزآبادي، سيد جالل .1 .99-116. ، صص5، شمارة 2 سال مركزي،اوراسياي

تـأثير جهـاني شـدن اقتـصاد بـر توسـعة «، )1394(عطايي، فرهاد و عابد نوروزي زرمهـري .2 .1-18. ، صص1، شمارة 8، دورة مطالعات اوراسياي مركزي، »اقتصادي در قزاقستان


تـأثير آزادسـازي اقتـصادي بـر رشـد «، )1395(كواليي، الهـه و سـيمين شـيرازي موگـويي .3-150. ، صـص 1، شـمارة 9، دوره مطالعات اوراسياي مركزي ، »جامعه مدني در قزاقستان

133.

انگليسي) ب

1. Akimov, Alexandr and Brian Dollery (2009), The Uzbek Approach to Financial System Development: An Analysis of Achievements and Failures, Australia: Griffith University, Department of Accounting, Finance and Economics.

2. Alam, Asad and Arup Banerji (2000), “Uzbekistan and Kazakhstan: A Tale of Two Transition Path”, Available at: http://econ.worldbank.org/external/default/ main?pagePK, (Accessed on: 16/11/2014).

3. Anderson, Brion and Yuriy Klimov (2012), “Uzbekistan: Trade Regime and Recent Trade Developments”, Available at: http://www.ucentralasia.org/ Content/Downloads/UCA-IPPA-WP4Uzbekistan%20and%20Regional%20 Trade.pdf, (Accessed on: 1/6/2016).

4. Anderson, Kathryn H. and Richard Pomfret (2002), “Relative Living Standards in New Market Economies: Evidence from Central Asian Household Surveys”, Journal of Comparative Economics, Vol. 30, No. 4, pp. 683-708.

5. Arakelyan, Maria (2013), “CIS Frontier Countries Economic and political Prospects”, Available at: https://www.dbresearch.com/PROD/ DBR_INTERNET_ENPROD/PROD0000000000317261/CIS_frontier_countries%3A_Economic_and_political_pro.PDF, (Accessed on: 5/12/2015).

6. Asian Development Bank (2005), “Private Sector Assessment for Uzbekistan”, Available at: http://www.adb.org/Documents/Reports/PSA/UZB/UZB-PSA.pdf, (Accessed on: 11/1/2014).

7. Asian Development Bank (2013), Asian Development Outlook 2015, Financing Asia’s Future Growth, Available at: https://www.adb.org/sites/default/ files/publication/159307/adbi-connecting-central-asia-economic-centers-final-report.pdf, (Accessed on: 15/6/2016).

8. Aslund, Anders (2013), How Capitalism Was Built: The Transformation of Central and Eastern Europe, Russia, and Central Asia, Washington D.C.: Cambridge University Press.

9. Bendini, Roberto (2013), “Uzbekistan: Selected Trade and Economic Issues, European Parliament”, Available at: http://www.europarl.europa.eu/RegData/ etudes/briefing_note/join/2013/491518/EXPO-INTA_SP(2013)491518_EN.pdf, (Accessed on: 1/8/2014).


10. BMA (2013), “Macroeconomic Forecast Uzbekistan”, Available at: http://www.emergingeuropemonitor.com/file/164372/macroeconomic-forecast-uzbekistan.html, (Accessed on: 11/11/2014).

11. Buchman, Andrew (2004), “The Uzbek Model of Development: Slow, Stable and Showing Success”, Available at: http://old.cacianalyst.org/?q=node/1807, (Accessed on: 21/8/2013).

12. Cornia, Giovanni Andrea (2003), Growth and Poverty Reduction in Uzbekistan in the Next Decade, Tashkent: Centre for Economic Research.

13. De Melo, Martha, Cevdet Denizer, Alan Gelb and Stoyan Tenev (1997), “Circumstance and Choice: The Role of Initial Conditions and Policies in Transition Economies”, Available at: http://siteresources.worldbank.org/ INTDECINEQ/Resources/demelo.pdf, (Accessed on: 15/6/2015).

14. Eurasianet (2008), “Uzbekistan: Tashkent Strives to Diversify its Trade Partners”, Available at: http://www.eurasianet.org/departments/insight/ articles/eav031908.shtml, (Accessed on: 1/8/2014).

15. Export. Gov (2014), “Doing Business in Uzbekistan: 2012 Country Commercial Guide for U.S. Companies, Available at: http://files.export.gov/ x_8099675.pdf, (Accessed on: 1/11/2015).

16. Harvey, David (2005), A Brief History of Neoliberalism, New York: Oxford University Press.

17. Hindley, Brian (2008), Kazakhstan and the World Economy: An

Assessment of Kazakhstan’s Trade Policy and Pending Accession to the WTO, Brussels: Jan Tumlir Policy Essays.

18. IMF (2012), “Republic of Kazakhstan, Staff Report for the 2012 Article IV Consultation”, Available at: https://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2012/ cr0263.pdf, (Accessed on: 12/11/2015).

19. Khusainov, B. and K. Berentaev (2004), “Kazakhstan: Problems of Developing Oil and Gas Sector and Improving the System for Tax Subsurface Users”, Central Asia and the Caucasus, Vol. 5, No. 29, pp. 13-25.

20. Kulekeev, Zh.A. (2003), Ekonomicheskaya Ponorama Kazakhstana za gody Nezavisimosti, Astana: TOO “Klassika”.

21. Mizuno, Mitsuru (2009), “The Finance in the Capital Market and Credit Rating in Uzbekistan”, Center for China and Asian Studies, College of Economics, Nihon University, pp. 1-22, Available at: http://www.eco.nihon-u.ac.jp/center/ ccas/pdf/ccas_wp015.pdf, (Accessed on: 10/10/2016).

22. Norregaard, John and Tehmina S. Khan (2007), “Tax Policy: Recent Trends and Coming Challenges”, Available at: https://www.imf.org/external/pubs/ ft/wp/2007/wp07274.pdf, (Accessed on: 1/6/2016).

23. Pomfret, Richard (2008), “Kazakhstan’s Banking Problems,” Available at: http://www.cacianalyst.Org/? q=node/4798, (Accessed on: 1/6/2015).

191 )1991-2010( با رويكرد نوليبرال اي عملكرد اقتصادي دو كشور ازبكستان و قزاقستان بررسي مقايسه 24. Pomfret, Richard (2011), “Resource Management and Transition in Central

Asia, Azerbaijan, and Mongolia”, Available at: https://piie.com/publications/wp/ wp11-8.pdf, (Accessed on: 23/5/2016).

25. PWC (2014), “Guide to Doing Business and Investing in Uzbekistan”, Available at: www.pwc.com/uz/en/DBG_2011.pdf, (Accessed on: 1/7/2014).

26. Spechler, Martin C. (2008), “The Economies of Central Asia: A Survey”, Available at: http://www.palgrave-journals.com/ces/journal/v50/n1/pdf/ ces20083a.pdf, (Accessed on: 12/5/2015).

27. Troschke, Manuela and Andreas Zeitler (2006), Privatisation and Corporate

Governance in Kazakhstan and Uzbekistan: Insights from a Corporate Survey in Food and Light Industries, Munchen: Osteuropa-Institute.

28. UNCTAD (2011), “World Investment Report 2011”, Available at: unctad.org/ en/.../wir2011_en.p, (Accessed on: 15/11/2015).

29. Wandel, Jurgen and Botagoz Kozbagarova (2009) “Kazakhstan: Economic Transformation and Autocratic Power”, Available at: https://www. researchgate.net/publication/279183719_KazaKhstan_Economic_Transformation_and_Autocratic_Power_Mercatus_Policy_Series, (Accessed on: 5/4/2015).

30. White, Kristopher D. (2010), “Geography, Policy, and Barriers to International Trade in Central Asia”, Central Asia Business Journal, Vol. 3, pp. 44-54, Available at: https://www.kimep.kz/files/BCB/v3/CABJ-3-44-54.pdf, (Accessed on: 1/6/2016).

31. Williamson, John (2000), “What Should the World Bank Think about The Washington Consensus?”, The World Bank Research Observer, Vol. 15, No. 2, pp. 251–264.

32. World Bank Group (2010), “Trading Across Borders”, Available at: http://www.doingbusiness.org/reports/global-reports/~/media/WBG/ DoingBusiness/Documents/Annual-Reports/English/DB12-Chapters/Trading-Across-Borders.pdf, (Accessed on: 1/6/2016).

33. World Bank Group (2014), “Uzbekistan Partnership: Country Program Snapshot”, Available at: www.worldbank.org/content/dam/.../Uzbekistan-Snapshot, (Accessed on: 1/12/2015).

34. World Bank Group (2015), “Kazakhstan Partnership Program Snapshot”, Available at: http://www.worldbank.org/content/dam/Worldbank/document/ Kazakhstan-Snapshot.pdf, (Accessed on: 12/4/2015).

35. World Health Organization (2015), “Uzbekistan”, Available at: http://www.who.int/countries/uzb/en/, (Accessed on: 12/4/2015).

36. Zakov, Umar (2003), Investment Climate in Kazakhstan, Country Report, New York: United Nations Economic and Social Commission for Asia and the Pacific.