universidade federal de santa catarina centro de ...³nica rosarito ramirez... · cinco poemas da...

59
1 UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE COMUNICAÇÃO E EXPRESSÃO DEPARTAMENTO DE LÍNGUA E LITERATURA ESTRANGEIRA Verónica Rosarito Ramirez Parquet Rolón Traducción de una antología en guaraní y la labor de Rubén Bareiro Saguier FLORIANÓPOLIS 2011 Verónica Rosarito Ramirez Parquet Rolón Traducción de una antología en guaraní y la labor de Rubén Bareiro Saguier Trabajo de Conclusión de Curso presentado al Curso de Letras Lengua Extranjera de la Universidad Federal de Santa Catarina UFSC como requisito para la obtención de Habilitación en Lengua Española y Literaturas de Lengua Española. Orientadora: Profª. Dra. Alai Garcia Diniz FLORIANÓPOLIS 2011

Upload: others

Post on 05-Oct-2020

0 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

1

UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA

CENTRO DE COMUNICAÇÃO E EXPRESSÃO DEPARTAMENTO DE LÍNGUA E LITERATURA ESTRANGEIRA

Verónica Rosarito Ramirez Parquet Rolón

Traducción de una antología en guaraní y la labor de

Rubén Bareiro Saguier

FLORIANÓPOLIS

2011

Verónica Rosarito Ramirez Parquet Rolón

Traducción de una antología en guaraní y la labor de

Rubén Bareiro Saguier

Trabajo de Conclusión de Curso

presentado al Curso de Letras –

Lengua Extranjera de la

Universidad Federal de Santa

Catarina – UFSC – como requisito

para la obtención de Habilitación

en Lengua Española y Literaturas

de Lengua Española.

Orientadora: Profª. Dra. Alai Garcia Diniz

FLORIANÓPOLIS

2011

Page 2: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

2

Dedico este trabajo especialmente a mis padres por la semilla de confianza que depositaron

en mí.. Y a mis hermanos y novio, que fueron los que me motivaron a ingresar en la

universidad.

Verónica Rosarito Ramirez Parquet Rolón

Traducción de una antología en guaraní y la labor de

Rubén Bareiro Saguier

Este Trabajo de Conclusión de Curso, requisito para obtención del

título académico en Letras – Lengua Española y Literaturas de la

Universidad Federal de Santa Catarina, fue juzgado adecuado y

aprobado.

Florianópolis, 16 de Marzo de 2012.

Banca Examinadora

Profª Dra. Alai Garcia Diniz

Orientadora

Universidad Federal de Santa Catarina

Profª Dra. Andréa Cesco

Miembro evaluador

Universidad Federal de Santa Catarina

FLORIANÓPOLIS

2012

Page 3: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

3

Agradecimientos

Agradezco a Dios por el don de la vida, renovado a cada día y que hasta

aquí me ha ayudado y orientado. Sin él no tendría logrado nada.

A Papito y a Mamita, porque dedicaron la vida a mí y a mis hermanos,

por el amor, por haber soñado mis sueños, por nunca tenerme dejado llorar sola y

por creer en mí mucho más que yo misma en mi realización. Ustedes para mí son

los mejores, mí ejemplo de familia, mí base, mí fortaleza.

A mi hermana Leti, que estuvo a mi lado, desde el vientre materno, por

haberme apoyado en mis ideas, por aconsejarme y darme fuerza, por traerme

alegrías y porque es un ángel en mi vida. A mis hermanos Ronchi, Tata y Júnior

por hacer parte de mi base, por estar siempre a mí lado, por celar por mí en mis

momentos de miedo y hacerme seguir adelante.

A Mamama por apoyarme incondicionalmente, por siempre

incentivarme en los estudios, por querer siempre lo mejor para mí. A Tía Marlene

por darme toda la asistencia para la conclusión de este trabajo, por perder horas de

su día ayudándome y cantando los poemas de este trabajo.

A mi novio Andy por el cariño, por estar a mí lado dándome todo el

apoyo e incentivándome a nunca dejar los estudios.

A Rubén Barreiro Saguier no solo porque desde un principio aceptó

ayudarme en esta conquista, pero también por ponerse a disposición para sanar

todas mis dudas, por ser siempre muy prestadizo y por cambiar mis pensamientos.

A mi Profesora Alai por ponerse a disposición y aun de lejos darme

todo el apoyo necesario para esta realización y conquista, por toda la paciencia y

atención que me ha dedicado.

A mis abuelos Papapa, Abuelo Papi y Abuela Totila (In Memorian) por

saber que mismo que ya no estén más acá con nosotros todavía me quedan

iluminando y ayudándome a ser cada día mejor.

A mis amigas y amigos por construir conmigo este sueño, por estar

siempre a disposición para escucharme, acogerme, consolarme cuando era

necesario.

Page 4: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

4

Resumen

Este trabajo es un dinámico ejercicio de la traducción. Para eso, el libro

Antología de la poesía culta y popular en guaraní (2007) de Rubén Bareiro

Saguier y Carlos Villagra Marsal bilingüe (guaraní y castellano), fue elegido para

una traducción del guaraní al portugués, en la variante brasileña, y la selección de

cinco poemas de la obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para

la traducción del castellano al portugués, en la variante brasileña.

Este trabajo, entonces, lo que propone es dar a conocer algunos poemas en

guaraní al público brasileño y algunos apuntes sobre la labor de Ruben Bareiro

Saguier como mediador de la cultura guaraní y como poeta, así como hacer de eso

un esfuerzo de introducir con ese ejercicio en el campo de la traducción y sus

reflexiones.

Palabras claves: Traducción, poesía, guaraní, Rubén Bareiro Saguier

Resumo

Este trabalho é um dinâmico exercício da tradução. Para isso, o livro

Antología de la poesía culta y popular en guaraní (2007) de Rubén Bareiro

Saguier y Carlos Villagra Marsal bilíngüe (guarani e castelhano), foi escolhido

para uma tradução do guarani ao português, na variante brasileira, e a seleção de

cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a

tradução do castelhano ao português, na variante brasileira.

Então, este trabalho o que propõe é dar a conhecer alguns poemas em

guarani ao público brasileiro e alguns pontos sobre o labor de Rubén Bareiro

Saguier como mediador da cultura guarani e como poeta, assim como fazer disso

um esforço de introduzir com esse exercício no campo da tradução e suas

reflexões.

Palavras chaves: Tradução, poesia, guarani, Rubén Bareiro Saguier

Page 5: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

5

SUMARIO

INTRODUCCIÓN...........................................................................................05

CAPÍTULO I

1.1 TRADUCCIÓN DE POEMAS DE ANTOLOGÍAS DE LA POESÍA CULTA Y

POPULAR EN GUARANÍ……………………………………………………………………….08

CAPÍTULO II

2.2 TRADUCCIÓN DE CUATRO POEMAS DE LA OBRA CAMINO DE

ANDAR………………………………………………………………………………...……50

CONSIDERACIONES FINALES..................................................................56

REFERENCIALES BIBLIOGRÁFICOS.......................................................58

Introducción

La propuesta de este trabajo de conclusión de curso comprende, en primer

lugar, un reconocimiento de la labor realizada por Rubén Bareiro Saguier, en

cuanto al énfasis que este profesor universitario e investigador paraguayo

imprimió a la cultura guaraní en la literatura, cultura letrada de su país.

Antes que nada vale comentar un poco más sobre la trayectoria del escritor

Rubén Bareiro Saguier que nació en Villeta del Guarnipitán – Paraguay, 22 de

enero de 1930 y obtiene el título de abogado en la Universidad Nacional de

Asunción en 1953. Licenciado en Letras también por la Universidad Nacional de

Asunción en 1957, y con su exilio en Francia logra el título de Doctor de Estado

en Letras y Ciencias Humanas en la Universidad Paul Valery – Montpellier III en

1991.

El escritor paraguayo se especializó en poesía y a lo largo de su trayectoria

ha obtenido reconocimiento de su labor literario como: el Concurso Ateneo

Paraguayo, Asunción, 1952; el Concurso de Cuentos – Revista Panorama,

Asunción, 1954; el Concurso de Poesía Latinoamericana – Revista Imagen.

Caracas, 1970; Concurso Internacional de Cuentos – Casas de las Américas. La

Habana, 1971; Declarado Maestro de Arte – Literatura – Congreso de la Nación –

Asunción, 2005 y Premio Nacional de Literatura – Asunción, 2005. Bareiro

Saguier también cultivó su faceta de ensayista, narrador y crítico literario.

Destacado intelectual paraguayo y profesor universitario en Francia, él ha

contribuido a difundir la lengua guaraní por el mundo.

Page 6: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

6

Con esos datos nos deparamos con la proyección internacional que Bareiro

Saguier le da a la cultura y costumbres paraguayas, introduciendo a todos en su

mundo paraguayo, en su pasión por una cultura que llegó a ser desprestigiada en

Paraguay por otros intelectuales en distintos momentos de su historia.

El libro Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier es una

selección de su obra poética, escrita casi en su integridad en el exilio, donde nos

muestra su historia, su trayectoria y sus momentos más difíciles a través de cada

poesía. Otro libro que trae el testimonio de una generación exiliada es Augusto

Roa Bastos - Caídas y resurrecciones de un pueblo (2006). Este libro fue lanzado

por la editorial uruguaya TRILCE, la cual hizo una serie “Espejos”, que era la

unión de dos autores de un mismo país latinoamericano, próximos por la amistad y

el conocimiento recíproco de sus respectivas obras. Fue donde Rubén Bareiro

Saguier y Augusto Roa Bastos fueron invitados para participar de la elaboración

conjunta de textos basados en diálogos cordial y motivador sobre la literatura

paraguaya. Para la conclusión de este libro fueron más de ochenta horas de

duración las grabaciones de los dos amigos. El diálogo tuvo como resultado no

solo la trayectoria vital de Augusto Roa Bastos, pero las ideas, teorías, creencias,

aversiones, amores y las circunstancias que dan el soporte a su extraordinaria labor

literaria.

Las publicaciones de Bareiro Saguier suman más de veinte libros, por eso,

en este trabajo el recorte elegido fue la obra de Rubén Bareiro Saguier en

colaboración con Carlos Villagra Marsal, cuyo título es Antologías de la poesía

culta y popular en guaraní (2007) que es una obra bilingüe –guarani /castellano y

que fue traducida al portugués. Además de eso con el deseo de dar a conocer una

muestra de la lírica del escritor, se hizo la traducción de cinco poemas suyos del

libro Camino de andar del castellano al portugués.

En el primer capítulo se presentan la traducción de una selección de

poemas del libro Antologías de la poesía culta y popular en guaraní de Rubén

Bareiro Saguier y Carlos Villagra Marsal, del guaraní al portugués, en la variante

brasileña.

En un segundo capítulo la traducción de cinco poemas de la obra Camino

de andar, una traducción del castellano al portugués, en la variante brasileña.

La traducción de los poemas se justifica entonces en la oportunidad con el

propósito de ofrecer el acceso a los poemas en la lengua guaraní, legitimado por la

carencia que hay de una traducción al portugués brasileño de estos poemas, trabajo

que posiblemente sea inédito en Brasil. La traducción de los poemas de Bareiro

Saguier del castellano al portugués trata de proponer también una contribución

mínima acerca de su faceta de poeta.

En términos teóricos, fue de gran importancia para la labor de traducir los

poemas la concepción de Haroldo de Campos (1994) que trata la tarea como un

proceso singular de arte, impulsionador de interacciones entre lenguas y culturas.

Para Campos la traducción es un proceso que une autores, espacio y tiempo,

lenguas, cultura y obras, ya que la traducción es el encuentro del diálogo y

relaciones entre cultura e épocas en un determinado tiempo de la historia.

Concluye Campos que la traducción tiene el papel de creación porque la

traducción no es copia y sí la transposición del original para el texto traducido,

pero por la lengua del traductor. Extraer algo del original es la gran realización de

la traducción.

Page 7: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

7

En la obra A arte no horizonte do provável (1977), Haroldo de Campos

establece algunos elementos para la compreensión de la teoría de traducción – “a

tradução como uma didática, como uma forma crítico-criativa de reiventar a

tradução” (p. 97). Defiende también la figura del poeta-traductor como un

designer del lenguaje, ya que el conocimiento de la lengua original del texto

traducido pasa a ser menor, el entendimiento de las formas y de las posibilidades

estéticas ofrecidas por el texto es mucho mayor. Campos observa que hace parte

de la tarea del traductor defrontar con las impossibilidades cuando se permite la

“reimaginación”, “transcripción” de la obra compuesta en idiomas tan diferentes.

Contando con el apoyo que las teorías de Susan Bassnett que en la obra

Estudos de traduções (2005) que afirma que la traducción garante la sobrevivencia

de un texto y que la lengua es algo social, histórico, determinado por condiciones

específicas de una sociedad y de una cultura, lo que el traductor debe llevar en

cuenta en el proceso de traducción son los factores culturales. Para Bassnett la

traducción es popularmente concebida como la decoficicación y recodificación de

sentidos para la lectura del significado.

En entrevista el 12 de enero de 2012, Bareiro Saguier dice que “las

traducciones tienen en base mis conocimientos de las dos lenguas (guaraní y

castellano) y por ser diferente la estructura de las lenguas no hay forma de traducir

palabra por palabra, llevo en cuenta el sentido.”

En resumen, esa idea del escritor sirve para reflexionar sobre la actitud

del traductor ante su objeto de trabajo, es decir, Bareiro Saguier no fue solo

ensayista, poeta, profesor, sino que además de proyectar la cultura guaraní para

fuera de su país, poseía una concepción de su labor como traductor. Es cierto

también que, de cierto modo, su concepción sobre traducción llama la atención

para discusiones contemporáneas sobre la tarea de traducir.

En artigo reciente “Um tradutor é um escritor da sombra? Variações sobre

a ontología da tradução” de Márcio Seligmann-Silva, en el número XXVIII de

Cadernos de Tradução, 2011 (PGET), hay una percepción que se sobrepone a la

visión de Bareiro Saguier sobre la búsqueda por el sentido. El autor entiende que

al traductor cabe ponerse al revés de la muralla. El traductor seria el mediador de

la diferencia, haciendo con que la trasparencia implique en la turbiedad del

sentido: por lo tanto, lo que menos permite es el sentido. El mensaje hace más

visible la distinción; al menos dentro de la visibilidad que importa a Benjamin,

aquella que implica en la revelación de la diferencia y de la complementariedad de

las línguas, donde el tradutor ensambla el rompecabezas. (Seligmann-Silva, 2011,

p. 28-29)

En suma lo que se deve considerar es que sería imposible pensar en la

traducción como sombra en el sentido del modelo platónico de la imitación, pero

si se puede ver en su teoría una fuerte defensa de la traducción como momento de

sobrevivencia de la obra, algo que Bareiro Saguier logró hacer al dar a conocer la

lírica en guaraní con la antología que elaboró de los poemas anónimos o de autoría

conocida con la traducción al castellano.

Page 8: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

8

CAPÍTULO I

El libro Literatura guaraní del Paraguay (2004) fue la primera obra de

Bareiro Saguier dedicada a esa literatura. En esa obra el autor expone que el

guaraní se asentó y mostró su autoridad. Es un ensayo sobre el tema de la

literatura guaraní con algunas muestras de la prosa y con pocos poemas. La lengua

guaraní es comprendida desde el Caribe hasta el Río de la Plata, y desde el

Atlántico hasta las eminencias andinas. (BAREIRO SAGUIER, 2004, p.9)

El pueblo que la hablaba, que no se caracterizó por construir ciudades o

monumentos materiales notables, resumió en cambio su sensibilidad y su talento

en una lengua que se constituyó en el valor cultural más alto. Lo que nos hace

pensar es que hablar de la poesía guaraní exige hablar de la lengua, tanto porque el

proceso de una y otra se corresponden, como por una correlación aún más

profunda, que se asienta en la naturaleza esencial de ambas.

Ruben Bareiro Saguier expone que la lengua guaraní, que se convertiría

la mayoritaria del Paraguay, y que obtuvo uno de sus escasos reconocimientos

históricos en la época de las Misiones, fue vista y tratada como “lengua del

oprimido” durante toda su historia. A excepción de algunos breves tramos y

espaciadas actitudes de respeto hacia la lengua, ella cayó en una aguda

discriminación, casi hasta los finales del siglo que ha terminado.

De ese modo, después de llamar la atención sobre esa cultura y su

importancia, Bareiro Saguier tuvo interés de hacer más por el guaraní, con una

difusión de los poemas en forma de una Antología que ahora pasaremos a tratar

particularmente.

1.1 TRADUCCIÓN DE POEMAS DE ANTOLOGÍA DE LA POESÍA CULTA Y POPULAR EN

GUARANÍ

Este capítulo trata de la traducción de veintiocho poesías del guaraní al

portugués, en la variante brasileña, que fueron seleccionadas por Rubén Bareiro

Saguier y Carlos Villagra Marsal. En la obra esas poesías están separadas en tres

tiempos, la poesía popular anterior al siglo XX, poesía popular del siglo XX y

poesía culta del siglo XX.

En estas poesías podemos encontrar rasgos medievales como el “amor

cortés” provenzal, de la “morriña”, imágenes y metáforas tan sutiles y hermosas.

Los géneros predominantes son los amatorios, los elegíacos, los descriptivos, los

épico-líricos, los satíricos, burlescos y la oralidad, su característica esencial.

Buscando presentar las diferentes propensiones y reflexiones en la definición del

pasado histórico del Paraguay, con textos característicos del imaginario guarani,

tomando en cuenta que la narrativa y la poesía se constituyen de los

reconocimientos más intensos del mestizaje lingüístico guaraní-español,

condición, los anhelos, vicisitudes y esperanzas de un pueblo.

Los versos de “Che lucero aguai'y”, autoría de un legendario poeta

popular, Juan Manuel Avalos, es ejemplo evidente del mestizaje lingüístico

guaraní-español.

La época de oro de la canción popular escrita en guaraní llegó alrededor

de la tercera década del siglo XX. Algunos poetas de la época continuaron

respetando las pautas de rima y métrica de la poesía española, pero cultivaron un

guaraní “sin contaminaciones”, de admirable riqueza, como ejemplo el poema

“Nde ratypykua” de autoría del poeta Félix Fernández.

Page 9: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

9

La teoría del amor cortés1 supone una concepción platónica y mística del

amor que podemos encontrar en el poema” ROHECHAGA’U”, cultiva por su

parte el poema erótico, con un lenguaje de gran musicalidad, habitado por la

picardía y la ternura.

La morriña2 es un término gallego que define la nostalgia de la tierra

amada, que se siente cuando se está lejos y esta concepción podemos encontrar en

los poemas “CHE PARAHEKUE” y “CHE VALLEMI” al leer estos poemos

tenemos el real sentido de la morriña que es cuando sentimos el sonido de una

gaita cuando estás lejos de tu tierra amada.

1 http://pt.wikipedia.org/wiki/Amor_cortês. Acessado em 27/02/2012

2 http://morrinhentos.com/node/546. Acessado em 28/02/2012

Page 10: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

10

Poesia popular anterior

ao Século XX

TORORE

Galópe galópe

Sepélo rópe

kesu peteĩ

inimbo una ónsa

reka.

Hera’ỹva

TORORE

(Canção de ninar)

Galope, galope

Ao Sepelo

Um queijo

De fio a medida

A buscar.

Anônimo

Page 11: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

11

CAMPAMENTO

CERRO LEÓN

Campamento Cerro León, Mariscal López odispone,

tamambe’umi peẽme guerra tiempo peguare.

Campamento Cerro León, catorce, quince, dieciseis,

osẽrõ guare oje’ói el Batallón número seis,

la corneta itenonde, la media trompa itapykue.

“Néikena Mayor Laku, nderehe ajeroviave,

eipe’a cuatro batallón soldado escogidokue.”

Oikéma Mayor Laku oiporavo isoldadorã,

catorce mil escogido ogueraha ovendepa.

Osẽrõ oje’oi haguã enterove ojahe’o hikuái:

“Imposíblepa jahejáta la nación del Paraguay.

Adios pues, hermano kuéra, ja rohomíma ningo ore,

ore ko ja rohomíma ropresentávo ore rekové.”

Mientras Robles invadía la provincia de Corrientes,

Mayor Laku y Duarte se dirigieron al Río Grande,

Mayor Laku oho avei Uruguayánape más al este.

Mayor Laku, el más activo, Uruguayánape ohasa,

y Duarte con su tropa Janaípe ojesitia.

COMPANHIA

CERRO LEÓN

Companhia Cerro León, ordenou o marechal,

permita-me que lhe conte daquele tempo de guerra.

Companhia Cerro León, catorze, quinze, dezesseis,

no momento que saiu o batalhão número seis,

à frente a corneta, e a meia tropa atrás.

“Vamos, pois, Major Lakú, mais que ninguém a ti confia,

esquadrão quatro tropas de soldados escolhidos.”

Move-se o Major Lakú, juntando seus soldados:

catorze mil escolhidos levou e vendeu.

No momento de partir, todos juntos choraram:

“É possível que deixemos a nação do Paraguai?

Adeus, pois, nossos irmãos, já estamos marchando,

Já marchamos, a oferecer nossos corpos.”

Enquanto Robles invadia a Província de Corrientes,

Majores Lakú e Duarte se dirigiram ao Rio Grande.

Major Lakú se foi ao leste de Uruguaiana.

Major Lakú, o mais ativo, a Uruguaiana chegou,

e Duarte com sua tropa foi encurralado em Yatai.

Page 12: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

12

A los once días después, Duarte fue atacado

por las fuerzas enemigas que es el Triple Aliado.

Mayor Laku ohasa hikuái hasta la costa de Yvera,

ha upégui ja ohasáma en el río de Uruguayána,

ha upépe ja ojekuaáma los veinticuatro vapores.

He’íma Mayor Laku: “Peñentregánte lo mitã,

ndaiporivéima remedio, japerdéma ñane retã.”

He’íma Mayor Duarte: “Ñañentregái chéne che,

para eso areko espada añedefende haguã,

adefende haguã che patria ha che derecho ave.”

He’íma Mayor Laku: “Peñentregánte katu los soldados,

ndaiporivéima remedio, peẽ ya son vendidos.”

He’íma Mayor Duarte: “Ahura voi vaekue

adefende haguã che patria hasta la muerte peve,

jepémo esta misma hora peipe’a che rekove.”

Peteĩ corralón guasúpe oguapy ojahe’o hikuái:

“Añetete piko japerdéta la Nación del Paraguay?”

He’íma Cabo Torales: “Peñeconsolántena lo mitã,

ello que oiméne tiempo jahecha jevývo ñane retã.”

I

Ferrocarril:

che guataha

Onze dias depois, Duarte foi atacado

pelas forças inimigas que são os Três Aliados.

Lakú passou com sua gente à costa de Yverá,

e então atravessou o rio de Uruguaiana:

a partir daí observava os vinte e quatro vapores.

Disse o Major Lakú: “Entreguem-se, sim rapazes,

não existe remédio algum, já se perdeu nossa pátria.”

Disse o Major Duarte: “Eu jamais irei entregar-me,

para isso tenho espada, me defenderei com ela, e

defenderei minha pátria e meus direitos também.”

Disse o Major Lakú: “Entreguem-se os soldados;

Não existe remédio algum, vocês foram vendidos.”

Disse o Major Duarte: “Jurei, desde então,

que defenderei minha pátria ainda que a morte me alcance,

mesmo se agora mesmo me arrebatarem a existência.”

Em um círculo enorme sentaram-se a chorar:

“É verdade que perderemos a nação do Paraguai?”.

Disse o Cabo Torales: “Consolem-se, camaradas:

tenho certeza que chegará o tempo de vermos outra vez a pátria.”

I

O trem,

meu modo de andar.

Page 13: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

13

Paraguari:

che vy’aha.

Paraguay:

che perdición

Galopapu:

che diversión.

Cero León:

che campamento.

Los veinticuatro:

che batallón.

Ha upéva ku:

che elemento.

Cada mes:

che pagamento.

II

Kirikiri:

che róga ári

karakara:

takuru ári.

Paraguari:

meu lugar da felicidade.

Paraguai:

minha perdição

São de galopes:

minha diversão.

Cerro León:

meu batalhão.

Os vinte e quatro:

minha tropa

Esse somente:

o meu elemento.

A cada mês:

meu pagamento.

II

O falcão:

sob meu teto.

O Caracarás:

sob o formigueiro.

Page 14: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

14

Infantería:

mboka ijyva ári

Caballería:

kavaju ári

Artillería:

barranca ári

Akã morotĩ:

canoa ári

He’íma Sargento Díaz “Imposible Mayor Laku,

Imposible Mayor Laku ñaentregátapa la bandera,

ñaentregátapa la bandera del Paraguay”

Hera’ỹva

Infantaria:

no ombro fusil

Cavalaria:

no cavalo

Artilharia:

no barranco

“Chapéus brancos”:

nas canoas.

Disse o Sargento Díaz: “Será possível, Lakú,

será possível, Major, que entreguemos a bandeira,

que entreguemos a bandeira, bandeira do Paraguai.”

Anônimo

Page 15: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

15

CHE LUCERO AGUAI’Y

Che áma, che señora

ndajuhúi nde joguaha,

péina amo nde tyvyta

yvágare oñepinta.

Che áma, che señora

ndajuhúi nde joguaha,

nde resa ojajái jajái,

ni lucero nombojojái.

Arai morotĩ poty

opaite che mbuesay,

che lucero Aguai’y

ambojojáva kuarahy.

Ne porã há ne potĩ,

rehesape ha remimbi

opa ojeroky roky

che lucero Aguai’y.

Toiko aipo ñorairõ,

tove cañon tokororõ,

nderehe che korasõ

che rekove jepe toso.

MINHA ESTRELA DE AGUAI’Y

Minha dona, senhora minha,

não encontro quem te assemelha,

aparece tua sobrancelha

desenhada lá no céu.

Minha dona, senhora minha,

não encontro quem te assemelha,

fulgem teus olhos, brilham,

nem a estrela os iguala.

Oh flor das brancas nuvens

se até me fizeste chorar,

minha estrela de Aguai’y

semelhante ao mesmo sol.

És bela e és límpida,

clareias e resplandeces

bailarina luz dançante

minha estrela de Aguai’y.

Mesmo no combate avassalador,

e com canhão roncando tenaz,

só por ti bate meu coração

até que minha vida se solte.

Page 16: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

16

Toñehe che resay,

tosyry pe che ruguy,

che esperanza taipoty,

che lucero Aguai’y.

Itristeha ñambyasy

oikekuévo kuarahy.

Ambojoja mante che sy

nderehe che Tupãsy.

Ne porã ha ne potĩ

rehesape há remimbi,

opa ojeróky roky

che lucero Aguai’y.

Juan Manuel Ávalos

Que se derramem minhas lágrimas,

que corra meu sangue aberto,

que floresça minha esperança,

minha estrela de Aguai’y.

Entristeço e dói minha alma

quando está morrendo o sol.

Somente com minha mãe

comparo-te, virgem minha.

És bela e és límpida

clareias e resplandece,

bailarina luz cantante

minha estrela de Aguai’y.

Page 17: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

17

Poesía popular

Do Século XX

CHE PARAHEKUE

Llena el alma de suspiros

aseguíta che rape,

adios che vy’a hague,

adios lugar preferido,

oguahẽ el tiempo cumplido

rohejávo katuete;

ndahaséi ramo jepe

el destino che obliga.

Ãga ipaha rohecha,

adios che parahekue.

Adios che sombrakuemi,

adiós soñado lugar,

tal vez el momento fatal

che separa ndehegui;

pero durante avivi

jepémo mombyryve,

arekóne nderehe

mi amoroso pensamiento,

rohechávo yeyvo algún tiempo,

adios che parahekue.

Adios sombra inovidable,

mi dicha, placer, mi gloria,

rogueraháta en la memoria,

en mi mente invariable;

mi destino irremediable

oñecumplía cherehe,

ha upévare ipahaite

MEU ANTIGO RANCHO

Enche minha alma de suspiros

vou continuar meu caminho,

adeus espaço de gozo,

adeus lugar preferido,

chegou a cumprir-se o tempo

é preciso ir-se com o vento;

mesmo que não queira ir embora

o destino é quem me obriga.

pela última vez te vejo,

adeus meu antigo rancho.

Adeus minha sombra que foi,

adeus sonhado lugar,

talvez um momento fatal

me fez separar de ti;

ao mesmo tempo incentivando

mesmo que distante,

hei de ter posto em ti

o pensamento amoroso,

a que um dia vou retornar,

adeus meu antigo rancho.

Adeus sombra inesquecível,

minha alegria, prazer e glória,

te levarei em minha memória,

mente invariável;

meu destino irremediável

tem que cumprir-se em mim,

pela última vez, então;

Page 18: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

18

ãga ndéve apurahéi;

ikatúnte ndajuvéi,

adios che parahekue.

Ne maltratárõ yvytu,

nde jopérõ kuarahy,

oity ramo nde poty

ha upéi reju nde piru,

upérõ che mborayhu

ocuidáne nderehe,

orregáne nde rogue

reikomivemi haguã,

ñandénte ojupe guarã,

adios che parahekue.

Tal vez algún pasajero

upéi reju rehayhu,

remoguahẽ opyty’u

ne sómbrape ohasakuévo,

calma, feliz y sosiego

peganzáne oñondive,

ha che mombyry asyete

aime vaerã ndehegui,

ne pore’ỹ asufri,

adios che parahekue.

Emiliano R. Fernández

agora vou cantando,

pode ser que já não volte,

adeus meu antigo rancho.

Se o vento te maltrata,

se te castiga o sol,

se murcham tuas flores

e ressecada ficasses,

ali por fim meu carinho

com amor te cuidaria,

e regaria tuas folhas

para que vivesses mais,

somos um do outro,

adeus meu antigo rancho.

Talvez algum andarilho

chegue a gostar de ti depois,

deixe-o descansar

embaixo tua sombra, ao passar,

calma, feliz e sossego

juntos talvez gozassem,

e eu dolorido e longe

hei de encontrar-me em ti,

assim, sofrendo tua ausência,

adeus meu antigo rancho.

Page 19: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

19

PRIMAVERA

Ohasa tiempo ro’y,

primavera oguahẽ,

ñu, ka’aguy oflorece

hokypa iverde asy;

palo blanco ha tajy

mombyrýgui rehecha,

ka’aguy oñuamba

hecha pyrã pe yvoty.

Yerbas, arbustos y flores

entero ipoty jera,

yvotyty jahecha

con exquisitos primores.

Bellos aspectos encantadores

kova ko tiempo ogueru:

ko’ẽ jave rehendu

himnos de aves cantoras.

Campichuélope resẽ

hovy hũmba rejuhu,

kaysáre rehendu

umi pykasu rasẽ;

churiri ha pitogue,

la novia ha pepoasa,

nde ári katu ocruza

bandada pyku’ipe.

PRIMAVERA

Passou o tempo de frio,

A primavera já chegou,

florescem montes e campos

há verde por toda parte;

pau branco e ipê

de longe se decifram,

e a floresta abraça

flores que se vêem.

Ervas, arbustos e flores

por inteiro desabrocham,

distinguem-se ramalhetes

com bonitos primores.

marcas encantadoras

traz este tempo consigo:

quando amanhece se ouvem

hinos de aves cantoras.

Ao sair a Campichuelo

tudo é azul profundo,

da cerca se escuta

um gemido de pombas;

patos e bem-te-vis,

as noivas e asas-cruzadas

enquanto lá no alto passam

bandos de andorinhas.

Page 20: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

20

Kokuerépe rehendu

sarĩa oñe’ẽ joa,

ñandú guasu omburea

ha orronca ñakurutũ;

pe javoráire jaku

ayvumiéma ojapo,

alba oñe’ẽ chiricóte

umi tataupa ha mytu.

Mbokaja ipotypa

oadorna kokue rape,

pindo rakãme operere

tu’ĩ ha marakana;

opurahéi ñakyrã

oanuncia sandía aju,

yvapovõ ha yvaviju

tape ykére okukuipa.

Kuarahy oñapymi

ocalmave yvytu,

rehecha jasy pyahu

ikarapã po’imi;

estrella entero omimbi

jepiguágui iporãve,

siete cabrilla ojere

oguahẽvo ko’ẽti.

Rosada ha morotĩ

hesayju pytangy,

orraya pe kuarahy

osẽmbotárõ omimbi;

da antiga Capoeira

as seriemas fofocam

as grandes avestruzes rugem

as corujas roncam;

o peru, no pantanal,

um pouco mais agitados,

dizem alba saracuras

inhambu e o mutum.

Os coqueiros floridos

enfeitam o caminho do sítio,

nos jerivás batem asas

codorninhas, periquitos;

cantam as cigarras

anunciando a melancia,

papamundo e laranja

transbordam pelo caminho.

Ao ir descendo o sol

o vento vai se acalmando,

vê-se a pequena lua

curva e magra no céu;

a estrela pisca, pisca

mais bela que nunca,

as sete estrelas brilham

quando chega a alvorada.

O sol no firmamento irradia

de rosa e branco de chumbo,

de avermelhado e amarelo

quando está por reluzir;

Page 21: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

21

ojeroky panambi

mbyju’i ha mainumby,

la creación ombohory:

Niño ára hi’aguĩ.

Ko’ẽmbavove resẽ

recruza la vecinda,

rehetũ pe resendá

ha ku rosa pytãite,

rehechaseve seve

umi jardín florecida,

jazmín, clavel morotĩva

ndaho’i pe hyakuãngue.

Emiliano R. Fernández

dança a borboleta

andorinha e beija-flor,

a criação alegre:

com a chegada do menino.

Depois da alba que surge

na vizinhança se cruza,

a resedá se cheira

e aquela rosa vermelha,

mais e mais se quer ver

esses floridos jardins,

cravos brancos, jasmins

de fragrância se vestem.

Page 22: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

22

CHE VALLEMI

Oiméne tajy poty pe cerro omopytãmbá,

oiméne hyakuã porã opárupi ka’aguy,

oiméne ku mainumby ovy’a ha isaraki

maymáva guyramimi ijayvu ha opurahéi

che py’águi ndojeivéi upe che Paraguaimi.

Umi ysyrymimi panambi oñuãmba,

ha oime culantrilloita hembére ojere rei,

llantén peteĩteĩ ku hogue hovy asy,

ha iguýre iñanambusu ju’i rupi’aký.

Ku asucena okúi rei hyakuãngue ne monga’u,

panambi hovy guasu oveve ñemi ñemi,

oiméne ku guyva’i opárupi ojaitypo,

eira ru’ã ono’õ yvotýre omburea

upéva ijeirarã oipyte ha ohykue’o.

Oiméne hyakuã porã ku yvytu cérrogui oúva,

amambái ryakuã oguerúva ka’aru ro’ysã porã,

oiméne ijayvu joa umi ykuágui oúva,

iñakã ári oguerúva kambuchi há hyakuã,

hi’ãnte chéve ahecha upe che valle ahayhúva.

Oiméne ynanbu sevói pe ñure morotĩmba,

tetéu ijayvu joa jahasávo iñangekói,

hi’ã váicha che reñoi che retãmi porãite,

ha oime che rembiayhukue che rechaséva avei,

MEU VALE

Lá o ipê florido vai avermelhando o penhasco,

um feixe de aromas vai tomando a floresta,

alegre os beija-flores irão brincando e dançando

pássaros em bandos vão voar e vão cantar:

não se exila do meu peito essa flor do meu querer.

Aquelas águas fluindo estriadas de borboletas,

e uma fúria da avenca que em suas bordas se dilatam,

de tempo em tempo uma rama com folhas verdes,

ansioso, em cima azul ternura do florido jacinto,

enquanto embaixo se engrossam ovos de rã em cachos .

As deslumbrantes açucenas cujo aroma atordoa,

as pausadas borboletas, que de vez em vez azulam,

as pontuais avezinhas por todas as partes se aninham,

as abelhas recolhendo de flor em flor o mel,

zumbindo, bebe do meloso néctar da corola à colméia.

Lá, o perfume do morro virá com os altos ventos,

e o cheiro da samambaia, que o crepúsculo refresca,

ouviram-se, distintas, as vozes das nascentes,

as que enfeitam de aromas de cantos e grinaldas,

parece que estou sonhando com aquele vale desejado.

Lá a branqueará os campos de erva da perdiz,

o quero-quero alvoroçado ao ver ameaçado seu lar,

é como se me chamasse pequeno lugar,

talvez a distante namorada também sofra de saudade,

Page 23: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

23

che rayhúrõ gueteri ahayhu háicha ichupe.

El tiempo hatã oiko ñane akã omyapatĩ,

ñande rova omocha’ĩ ha ndaikatúi jajoko,

nahi’ãnte la amano mombyryete ndehegui,

aháne rohechami che akãme roguerekóva,

ha amõne ave che ahõva rohechaga’ugui aĩ.

Enrique Torres

se ela ainda me quer, quem a ama também sou eu.

O tempo em ritmo rápido agrisalha-nos as cabeças,

enruga nossas faces, não é possível detê-lo,

não desejaria morrer tão longe de meu solar,

hei de voltar a te ver, como a tenho na lembrança,

desatam-me os suspiros de tão profundo sonhar.

Page 24: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

24

Poesia culta do Século XX

ROHECHAGA’U

Hi’ãnte chéve aveve

aguejymi ne rendápe,

añe’ẽmi nde apysápe

che ãgapyhyha peve.

Hi’ãnte che guyrami

aguejy nde po pytépe,

ha pe nde rova yképe

rohavi’u mbeguemi.

Néina pykasutĩmi,

che rupi nde pepo ári,

ha amõ che rembiayhu piári

jaha tapytu’umi.

Añenorõ ake haguã

ne ñe’ẽ che myangekói,

hi’ã váicha che renói

nendive aimemi haguã.

Máicha mo po rohayhu

ku mombyry reimehápe,

mamõ ajesarekohápe

ne angue mante ajuru.

Ku ko’ẽtimba jave

remimbi che resa yképe

SAUDADE

Ah se pudesse voar

chegar ali onde está,

e falar perto do ouvido

até perder o fôlego.

Convertido em avezinha

pousar em sua mão aberta,

e no limiar dos beijos

acariciar suas faces.

Anda, pombinha branca,

leva-me em suas asas,

e lá junto ao meu carinho

iremos descansar.

Enquanto me deito a dormir

seu sussurro me desvela,

e é como se me chamasse

para chegar até você.

Como há de ser este amor

que lhe encontrando assim distante,

onde fixe os meus olhos

somente vejo sua sombra errante.

E logo quando amanhece

Brilha em minha pupila

Page 25: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

25

ha amõ kuarahy reiképe

che ahõmi nderehe.

Ndavy’avéi che mamove

aime’ỹguive nde ypýpe,

ha upéicha mba’embyasýpe

nde rayhupápe aikove.

Marcelino Pérez Matrínez

e lá onde morre o sol

seu ocaso o sono me assedia.

Feliz em nenhum lado vivo

se consigo não estou,

então em minha tristeza

amando-o

mais eu vou.

Page 26: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

26

LAS SIETE CABRILLAS

Las Siete Cabrillas pehechávapa

Pyhare pyte yvate omimbi?

Mba’énte nipo che momandu’a

torýgui apuka che añomi rei.

Ajesarekóvante ko che hese,

ha’eténte chéve ku ovechamimi

oguata joáva ñu hovy mbytére

iñasãimbahápe Agosto poty.

Las Siete Cabrillas Tupã rataindy

ahayhúva che, che mitã guive,

mba’éipo ko’ãga pe ndéve ojehúva

pe mokõi estrella ndehegui ogue.

Aipapa che kuãre cínconte atopa,

mokõi nde yvoty nipo ojepo’o.

Añeponrandúvo che jupe apyta

mamoitépane ha’ekuéra oho.

Upe pyharépe Tupãsy ahecha

che ke guýpe guáicha che momarandu:

“Ku mokõi estrella nde rehayhuetéva

mokõi tesarã oime ojereru.”

Há ne’ĩraiténte peteĩ tringueña

hesa jajaipáva che resapepa,

ha che ku tu’icha pyhare opáyva

tataindy rendýpe hovái apyta.

AS SETE ESTRELINHAS

As sete estrelinhas que lá se distinguem

fulgindo no céu, no meio da noite,

eu não sei o que me fazem lembrar,

de pura alegria sorrio a sós.

Quando as encontro se vão meus olhos,

até me parecem cordeiros brancos

caminham juntos no céu azul

onde se espalham as flores de agosto.

As sete estrelinhas, vela de Tupã,

gostei desde pequenino

o que acontece com vocês?

Estão apagadas duas estrelas.

Conto com os dedos: apenas cinco;

duas daquelas flores arrancadas foram

penso e me pergunto então,

por que se ocultam, onde se esconderam?

Nessa noite Virgem eu vi,

E como num sonho me anunciou:

“Essas duas estrelas que tanto amas

foram desprendidas a tuas pupilas.”

Em um instante uma morena

me encheu de luz; de olhos brilhantes

como quem acorda tarde da noite

vi diante de mim duas estrelas de repente.

Page 27: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

27

Upete guive che tindy aguantávo,

ni pe ñasaindýre namañasevéi,

ku música púicha che apysápe oiko,

ha herakuemínte aropurahéi.

Francisco Martín Barrios

Ando cabisbaixo desde aquele tempo,

nem o clarão da lua quero mais olhar;

tenho os ouvidos como que ouvindo música

e somente seu nome me ponho a cantar.

Page 28: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

28

ÑANE ARAMBOHA

Hyakuã vevuimi pacholi apytépe

nde rapykuerépe ñane aramboha,

ñane ropevýrõ jahura haguépe

jaikove aja jajoayhu haguã.

Ne akã rendaguépe oiméva akói

jeruti rupáicha ipýko’ẽmi,

pyhare vovénte váicha che renõi

ha ajapajeréi che año peteĩ.

Hembe’y jegua, iñenkahe ju

mbytépe nde réra, che réra rovái,

ne rembiapokue, Ana de Jesus,

ãga ipore’ ỹ ndarovia vaeraĩ.

He’emi ohendu ja’erõ ojupe

ñe’ẽ ombohoýva ñane korasõ,

ha oime este día ajuhu hykue

causa pyhare rombojahe’o.

Noñe’ ẽirupínte nomombe’upái

ndarovy’aiha pe ne pore’ỹ,

ha ha’e oñandu ko che ndaikatúi

pyhare ake che año tyre’ỹ.

Hã che mborayhu ka’aru pytũ

nde rekoviahárõ kóinama opyta,

ne renoiuka Ana de Jesus

Nde rechaga’u ñane aramboha.

Féliz Fernández

NOSSO TRAVESSEIRO

Leve teu odor entre o patchuli

no travesseiro deixou tua marca

quando juramos no sonho

pela vida inteira nos amar.

O teu templo ainda está

como ninho vazio de pomba azul,

que no ocaso parece me chamar

me remexendo na solidão.

Nas bordas ornadas com fio de renda,

teu nome, diante do meu,

Ana de Jesus, tua mão teceu

e na falta me nego a crer.

Ele ia ouvindo quando dizíamos

ao coração palavras de gozo

encontrei-o molhado nesta alba

pelo que na noite o fez chorar.

Só porque é mudo não sabe dizer

que infeliz tua ausência senti

ele bem sabe, o impossível

que é dormir órfão de ti.

Ah, meu companheiro do ocaso

Aqui em teu lugar ficou,

Vou até chamar, Ana de Jesus:

Saudades do nosso travesseiro.

Page 29: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

29

NDE RATYPYKUA

Epukavymína mitã kuña, che mborayhujára,

tahecha jey nde juru mboypýri nde ratypykua,

nde rova yképe ikuãme oikutu vaekue Ñandejára

ha ipyko’ẽmíva opyta opupu mborayhu ykua.

Ka’aru pytũ jasy tomimbi nde rova mbytére

ha tory rupápe toñoañua ñane mborayhu,

tuka’ẽ ra’ãvo oñondivete tojeity ojoapére

tojahu hikuái nde ratypykuápe upe ka’aru.

Epukavymína mitã kuña, che py’a ra’ãva,

hoy’umisete ko ipepo paráva upe ñahatĩ,

nde ratypykuápe guare ymínte oipy’a jukáva,

ha ipepo akãmínte omoakỹsete mokõi panambi.

Nde rova yképe ikuãme oikutu vaekue Ñandejára

ha ipyko’ẽmíva opyta opupu mborayhu ykua,

epukavymína mitã kuña che mborayhu jára

taropurahéi nde juru mboypýri nde ratypykua.

Félix Fernández

TUAS COVINHAS

Sorri, te peço, graciosa moça, dona de meu coração,

veja outra vez em tua boca as doces covinhas,

nas faces cutuca teu dedo, Ñandejára

no oco tênue ficaram emanando veneração de amor.

Que ao entardecer a lua brilha no meio do teu rosto

teu querer e o meu no leito de gozo se abracem, se procurem,

às escondidas, brincando animados, se atiçam e girem

juntos em tuas duas covinhas ao poente se banhem.

Sorri, te peço, graciosa menina, que me atordoa o peito,

sedentas te procuram com asas coloridas as rápidas libélulas,

pois de tuas covinhas borboleteia uma água que as desatina,

e duas borboletas molhar somente querem teus cotovelos alado.

Aqui nas tuas bochechas veio a cutucar seu dedo Ñandejára

No buraco leve ficaram borbulhando fontes de carinho,

sorri, te imploro, graciosa menina, dona de meu amor

que quero cantar essas tuas covinhas através de tua boca.

Page 30: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

30

OÑONDIVEMI

Hi’ãnte chéve, mitã kuña

oñondive ñasẽ, jaguata,

jahechami umi ysyry

ikonimbáva nde joguaha.

Oime ku arróyo ka’aysápe

amambaitýpe ochororo,

ne renoimíva hína ipukápe

ko ka’arúpe ne ra’arõ.

Guyramimi jepe opurahéi,

maymarõite mba’e omyimba;

ha umi arróyo nahenyhẽi

pype ofaltágui ne ra’anga.

Jaha emanã umi ysyrýpe

piramimi jepe tovy’a,

ha che upépe ku pukavýpe

ha’e jeýne rohayhuha.

Barranca ari jajayvymíne

ha ojekuaáne pypukuete,

ne ra’anga váicha nichomíne

piky hermana ja’e hese.

Ha Ñandejára pe amo yvágui

ñande rovasávo oñondive,

ko mbarakape che ne rendágui

tambopurahéi ñane rekove.

Félix Fernández

JUNTOS

Ganhei um sonho, menina minha:

ambos saímos a caminhar,

vamos vendo as águas diáfanas

que ao fluir se vão parecendo.

Junto às sebes, os córregos

entre samambaias se precipitam,

chamam todas com tua alegria

sob este ocaso em que te aguardam.

Ligeiras aves gorjeiam e cantam,

tudo parece piscar e piscar

e córregos não estão repletos

porque suas águas não te refletem.

Vamos, olhe esses cristais

até os peixes se alegram,

e então, minha, entre sorrisos

direi novamente quanto te amo.

No abismo nos estendemos

e o profundo apreciaremos,

ali tua imagem, como no nicho,

diria-se irmã de peixinhos.

Desde sua altura, Ñandejára

mostro caminhada abençoada.

Com meu violão, a ti enlaçado,

farei do canto nosso caminho.

Page 31: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

31

NE RENDAPE AJU

Mombyry asyetégui aju ne rendápe romoporãségui,

ymaite guivéma reiko che py’ápe, che esperanzami.

Mborayhu ha y’uhéigui amanombotáma ko’ápe aguahẽvo,

tañesúna ndéve ha nde po guive ta che mboy’umi.

Che azucena blanca

ryakuãvu rei,

eju che azucena

torohetũmi.

He’íva nderehe umi karia’y kuéra pe imandu’ahárupi

kuña nde rorýva música porãicha naimbojojahái,

che katu ha’éva cada ka’aru, nderehe apensárõ,

ikatu vaerã piko che ichugui añembyesarái.

Yvotynga’u hína

ko che rekove,

aipo’o haguã

rojapi pype.

Ku clavel potýicha nde juru iporãva repukavymírõ,

ne porãitevéva el alba potýgui, che esperanzami;

na tañemondéna jazmin memetégui che rayhu haguãicha

ha ku che ke guýpé, che azucena blanca,che añuãmi.

Manuel Ortiz Guerrero

VENHO JUNTO A TI

De um sofrimento longe venho onde estás para te celebrar,

faz um longo tempo habitais minha alma, flor da esperança.

Já desmaiando de sede e carinho alcanço tuas raízes,

quero assim prostrado, que tuas mãos juntas apaguem minha sede.

Minha açucena branca

de aroma sutil

minha açucena vem aqui

que desejo beijar-te.

Falar de ti costumam os amantes, quando te recordam,

mulher tão radiante como bela música não se encontra;

e sim que medito, a cada entardecer, quando penso em ti,

será que algum dia dela justamente irei esquecer.

Ah se fosse flor

este meu existir

eu o arrancaria

e te jogaria.

Qual vermelho cravo tua boca floresce quando sorris,

eis mais bela que o brilho da alba, esperança minha,

deixa que me vista todo de jasmim para que me ames

no sonho, minha açucena branca, me aconchego em teus braços.

Page 32: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

32

PANAMBI VERA

Panambi che raperãme

resẽva rejeroky

nde pepo kuarahy’ãme

tamora’e añeñotỹ.

Nde réra oikóva ku eira saitéicha

che ahy’o kuápe,

ha omboasukáva chéve amboy’úvo

che resay.

Pe ñuatindýre, ñu ka’aguýre

nemoñahápe

iku’ipáva che ánga che pópe

huguy syry.

Reguejy haguã che pópe

aikóva anga romuña,

ha torýpe torypápe

che áripi rehasa.

Panambi, ndéichagua Tupã rymba

nipo oime iporãva.

Resẽ yvytúndie, che yvotytýre

nde saraki.

Remimbivérõ ko che resápe

remimbipáva,

tove mba’éna nde rapykuéri

tañehundi.

Manuel Ortiz Guerrero

BORBOLETA RESPLANDECENTE

Borboleta fulgurante

que danças em meu caminho

se à sombra de tuas asas

pudera eu repousar!

Em minha garganta teu nome

ninhos qual mel arisca

e me açucara o choro

aberto quando a bebo.

Entre espinhos, campos

e floresta, a perseguir-te

esquartejada minha alma

na direita sangrando está.

Para que em minha mão desça

ai, te sigo e persigo,

e alegre tu em tua alegria

passar por cima de mim.

Borboleta, como tu, luz de Tupã

será tão bonita?

Vais com o vento

Entre minhas flores a brincar.

Quanto mais brilhes

só em meus olhos resplanderás,

e então, deixes,

que atrás do teu passo me desatine.

Page 33: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

33

JASY MOROTĨ

Jasy morotĩ remaña mombyrýva cherehe rehóvo,

py’a tarovágui marõ nderekévai cheichaite avei,

ha chéicha remoñáva araka’eve jahupitý’ỹva,

nde ko che reindy, jasy morotĩ maña asymi.

Ejehykuavóna ko kuñataĩ rógaguy porãme,

jasy morotĩ, ehesapemi ko che rendaguã;

añesũpehẽta ko hovetãguýpe, aropurahéita,

mba’asy po’ícha che pytéva ohóvo ko mba’epota.

Rekéva reína, kuñataĩmi ahayhu porãva,

epu’ã ehecha ne rokẽme oúva oñemopoi,

tupãmba’ejára, ne renõi haguéma hembe huguypáva,

ha nde rechaségui yvága ru’ãre hesa ikã rei.

Ka’aguy poty che moakãnundúva nde pukavymíre

ha ne ryakuãngue rapykuéri aikóvanga atyryry,

esẽ che rendápe: he’ukáramo chéve nde jurúgui eira

tosopa haguã ko che py’a i’uhéi, ka’aguy poty.

Esẽ che rendápe ha nde apysápe tamombe’u ndéve

mba’éicha rupípa ko che mitãhápe aiko añembyasy,

Che páy ha che kéra urutau rasẽicha che py’a ojopýva

ha yvytu pirúicha che ruguy apére oikóva opoñy...

Jasy morotĩ remaña mombyrýva cherehe rehóvo,

nderekéi haguéma nde resa’yjúva cheichaite avei;

ko’ẽramointénte rehasa hasa ha reiko reikóvo

che tavy haguéma reikuaa vaerã, jasy morotĩ.

Darío Gómez Serrato

LUA BRANCA

Lenta lua branca que contempla das alturas,

um pulsar quente te mantém bela como a mim também,

e como eu, andas perseguindo o inalcançável,

eis tu minha irmã, suave lua branca de olhar intenso.

Derrama-te já no lar propício dessa moça em flor,

branca lua redonda, o lugar desejado ilumina assim;

vou ajoelhar-me sob sua janela para elevar meu canto,

vai me consumindo a angústia de amar, como o mal fino.

Moça deitada em sono sereno, certeza te amo,

levanta-te a ver quem chega à tua porta para te implorar,

sou o mendigo com lábios sangrante de tanto te chamar,

que ansioso por te ver, limpa contra o céu, resseca seus olhos.

Casulo da floresta, teu leve sorriso me aquece a frente

e penosamente persigo as pegadas de teu aroma claro,

espreitar aqui: me dá de beber o mel da tua boca

capaz de saciar esta sede da alma, casulo sutil.

Espreita-te já que quero te dizer, suave em teus olvidos,

o modo profundo de meu sofrimento desde minha infância,

acordo, e dormindo como o urutau meu peito se solta

e qual fino vento, ao lado de meu sangue, desce e se humilha...

Lenta lua branca que me contempla das alturas,

sela sua insônia o lívido rosto a minha também;

ao raiar o dia te irás, andando e me deixando,

suave lua branca, mas consciente de que enlouqueci.

Page 34: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

34

MANDU’A RORY

Mandu’a rory ikusuguepáva ne pore’ỹhápe

ojope hague ñembyasy puku omano vaerã,

nde rerakuemi aropurahéiva ou che py’ápe

ikatuve’ỹva ajahe’o’ỹre aromandu’a.

Che ruguy porãva atopárõ máva nde réra oguerúva,

yvoty ryakuãicha che mbopiro’ýva ne ahõnguemi.

Rohuguaitĩségui tape ipukuvéva ohenonde’áva

ikatu haguãicha che renduse’ỹro añehenduka.

Sapy’a ahecharõ ku karia’y kuéra nde rógape oúva

rombyekoviaséva ha nañanimáigui ajesaupimi.

Tesarái maymárõ noguahẽi vaekue che róga rokẽme,

che vy’a apytépe ha che ñembyasýpe nde mante reimé,

yvága ha yvýpe nde jasy resẽme ndaipóri omo’ãva,

ñasaindy porãicha pyhare ru’ãgui ñande resape.

Nde reikuaa’ỹre nde pypore ári ymáma aguatáva,

ikatu vaerã ku oguahẽ che ára ha rohupity;

ha’éva che jupe mborayhu paháipo ko hese añandúva,

ajeve ndaipóri pohã omongueráva ko mba’embyasy.

Pyhare poty Paraguái retã rehesapepáva,

che momarandúna regue potaitévo japa oñondive.

Hérib Campos Cervera

LEMBRANÇA FELIZ

Lembrança feliz que envelheceu durante tua ausência

e um longo pesar tem ido requeimando até sua ausência,

teu nome, o de sempre, veio ao meu peito para que te cante

já que não consigo lembrar-te nunca a não ser chorando.

Quando encontro aquilo que teu nome traz se alegra meu sangue,

refresca minha pele teu fino hálito de aroma florido.

Querendo te alcançar o caminho mais longo costumo caminhar

para que consiga, mesmo que não querendo, fazer-me escutar.

Quando às vezes vejo aqueles rapazes que em tua casa chegam

Quero te substituir, mas não me animo e olho os céus.

Jamais o esquecimento soube atravessar a luz de meu umbral,

em meio ao gozo, como igual na pena, sempre estás presente,

no céu e na terra tua lua crescente ninguém há de eclipsar,

na noite alta nos vai iluminando um claro luar.

Sem que tu saibas há muito tempo que piso teus passos,

pode ser que um dia amanheça o tempo de alcançar-te o fim;

me digo a mim mesmo que amor passado este que eu sinto,

com certeza não existe seguro remédio ao mal que me aflige.

Florescer noturno que iluminas inteira a terra natal,

Perto a tua sombra, te rogo me avises e morremos juntos.

Page 35: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

35

CHE ÁNGA...

Che ánga repopoitéva che py’apýpe...,

nañandúiva raka’eve péicha nde popo,

terãiko nandejavéima pe nde kotýpe

ha resẽse ichugui reheja há’eño.

Che añoite anga aikuaa ndéve ojehúva

nde pype nde reñomíva ñembyasy,

vy’a’ỹ ne ñe’ãme nde su’úva...

ha upéicha reikovéva tyre’ỹ.

Che aveíko, che ánga areko chéve hasýva

ha ndeichaite asẽséma... aveve,

aheja ko yvy tatatĩgui tenyhẽva.

Che ra’arõna... ha ñakañỹvo oñondive

ñambogue tekotevẽ ñande rasýva

ha javeve ku guyramícha mokõive.

Gumersindo Ayala Aquino

MINHA ALMA

Alma que tanto te agitas em meu peito…,

que eu me lembre nunca te angustias assim,

ou será que em teus aposentos já não cabes

e desejas partir, deixando sem ninguém?

Alma, somente eu sei o que te acontece,

o que andas escondendo em teus adentros,

a dor que na medula te morde...

e te deixa de tal sorte em orfandade.

Tenho minha própria dor eu também, almas,

e, como tu, quero sair e.... voar,

distanciar-me desta terra suja de fumaça e nevoa.

Por favor, me aguarda,... ao perdermos juntos

apagaremos sem dúvida tudo que aqui nos dói

e cruzaremos o ar, como pássaros os dois.

Page 36: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

36

CHE PYKASUMI

Che pykasumi reveve vaekue chehegui rehóvo

oúva ne ange cada pyhare che kéra jopy;

rohayhúgui aĩ ajepy’apýva che ne ra’arõvo,

michínte jepépa ndaivevuivéi che mba’embasy.

Ne añaitégui ndénte aikóva ko’ãicha aiko asy

jaikóma rire ku juayhu porãme oñondivete;

resẽ reveve che rejarei che motyre’ỹ,

aiko aikorei ndavy’amivéi upete guive.

Ku a más que ko’ẽ rohayhu asy naremediavéi,

naimo’ã voi ku itavymíva mba’e aiko;

ama’ẽ asy pe nde rogamíre ha nde nereiméi,

korasõ rasy che mbotarova che mbojahe’o.

Reveve vaekue chehegui rehóvo, che pykasumi,

reipotave’ỹgui rohavi’umi ni rojavyky

ejumi jeýna ikatumiháicha che consolami,

taivevuimi che jopy asýva che mba’embasy.

Carlos Valiente

MINHA POMBINHA

Minha pombinha que leve voando de mim se distanciou

sua imagem retorna uma e outra noite a oprimir meu sono;

em razão de amor me desassossego e esperando vou,

mesmo sendo profunda intolerável esta minha dor.

Eis cruel estou caminhando doente e febril

depois de mimar o morno carinho que juntos vivemos;

tornando-me órfão, aqui me deixaste, empreender o vôo,

sumido em tristeza desde aquela vez, vagabundo e só.

cresce o amor intenso sem remédio algum com o amanhecer,

nem posso acreditar que ando transtornado, errante, infeliz;

ao olhar tua casa onde já não estão, meus olhos padecem,

coração atormentado que me sacode o peito, me faz chorar.

Tão leve voas de mim te distancias, pequena pombinha,

não querias já que te acariciasse a pele, os cabelos

regressa, te peço, a dar-me consolo, você sabe,

que se volte leve este sofrimento que me torce a alma.

Page 37: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

37

NDE RESA KUARAHY’ÃME

Sapy’ántepa ikatúne

kuarahy pytu akúgui,

nde resa kuarahy’ãme

aguahẽ ap´ytu’umi.

Ndijavýnteva ko chéve

ysatĩ opupúva hína

amambái roky apytépe

nde resa kuéra mimi.

Pyharépe rehecháva

ñasaindy pere perépe,

jasymi oike ha osẽvo

araípe oñemo’ã,

ha nde ave ko upeichaitéva

rejere ha rejeréro,

omimbi ha iñypytũva

nde resa kuarahy’ã.

Ajuhu mba’e iporãva

che py’a guive ahayhúva,

yvypórape omoĩva

jeguakáramo Tupã.

Ysyry rendaguemícha

hovyũ ha ipyko’ẽva

vevyimínte ahetũsẽva

nde resa kuarahy’ã.

Reikuaáma arohorýva,

reikuaáma mamoitépa,

sapy’a amanoha ára

ikatúnte che ñotỹ.

À SOMBRA DE TEUS OLHOS

Será possível algum dia

que consiga descansar

do duro hálito do sol

à sombra de teus olhos?

Se eu te digo não erro

que teus olhos se me almejam

que borbulham manancial

entre as samambaias verdes.

Costuma-se à noite

cortes e tachas de lua,

lua que sai e se esconde

abrigada pelas nuvens,

e assim mesmo, você também

ao girar e dar a volta,

cintilam e se escurecem

de teus olhos essas sombras.

Ei encontrado a beleza

que intimamente desjo,

a que de ornamento colocou

Tupã na face da terra.

Como um leito de córrego

de côncavo azul escuro

suavemente beijaria

essa sombra de teus olhos.

Você conhece meu desejo,

e sabe em que lugar,

pode-me sepultar

no dia em que eu morrer.

Page 38: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

38

Che rejánte kena Mirna

nde resa kuarahy’ãme,

tosyry jepi che ári

tapia nde resay.

Teodoro S. Mongelós

Então Mirna, permita

que deslize sobre mim,

à sombra de teus olhos

o dique de suas lágrimas.

Page 39: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

39

OKARAYGUAMI AKÃ SA’YJU

Ku mitãkuña ava apope sa’yju mimbíva,

iñakã jegua ndijavyiete mbokaya poty,

inimbo overáva ho’a ijati’ýre, ojajái reíva,

ichupe heñoi che ñe’ã ruguápe mborayhu hypy.

Ha’e umi hesa mbyja ko’ẽju ñande resapéva,

yvága hovy oje’o hague ima’ẽ paje,

aropurahéine che mbarakapúpe mba’e iporãitéva

hova pytangy ha’ete voíva kuarahy resẽ.

Ojogua mokõi jasy pyahumi hováre oguejýva

umi ityvyta po’i asyete karapã’imi,

yvoty pytãva hope ojerávo ha he’ẽ mbochýva

upéva ijuru pe huguy syrýva ha ikambuchimi.

Kuña sarovy, pire morotĩ, akã sa’yjupa,

yvytu pepo toguerahami che ñe’ẽ poty,

Tupãsỹ itykéra ojoguaiteíva ko che mborayhúpe,

mokõive ojovái ndojuasai porãme ha ojohupity.

Carlos Miguel Giménez

SELVAGEM LOIRINHA

Moça gentil de cabelo crespo, dourado resplandecente,

cabeça adornada que assim se assemelha a flor de coco,

fios fulgurantes a seus ombros caem, abertos em luz,

fazem que do centro de minha alma rebrote o profundo amor.

São esses seus olhos estrelas de alba que nos iluminam,

o límpido céu ali desbotou seu mágico azul,

com esta guitarra irei cantar o belo feitiço

a face rosa que tanto parece o sol poente.

Duas sobrancelhas curvas delicadas de exata finura

igual a gêmeos filhotes de lua em ambas as faces,

qual pétala doce que se desprenderam de uma vermelha flor

seus lábios são jarra de latente sangue, cheios de amor.

Mulher de olhos glaucos, de pele louça, áurea cabeleira,

que a asa do vento leve levemente minha voz florescida,

meu carinho sabe que és como irmã da santa Virgem,

Não poderei saber quem é a mais bela se ela e você se encontrem.

Page 40: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

40

YSYRY

Ysyry porãite remimbíva,

ita ári mbegue rehasa,

ha’eténte ku mboí ne koníva

rohechávo hory che ñe’ã.

Ysyry, rasaite rohayhúva,

Ñe añomíte ko chéve pohã;

nde pype apyrũvo añandúva

váicha chéve paite akuera.

Ysyry, nendive heta ára

ñasaindýpe aju ñañe’ẽ;

ne añomínte ko che rayhuhára

reikuaáva che rekovekue,

reñandu chendive ambyasýva,

che ñe’ãme oikóva oikarãi,

rehecha che reságui osyrýva...

rembyasýva nde ave che rovái.

Hetaitémi ku yma nde syrýpe

mokõivéva roñombojaru;

rehendúmi hembe pukavýpe

he’ikuévo chéve “rohayhu”.

Ha ko’ãga che añóma nde ypype

tindyhápe ko aju aguahẽ;

hetaitéma aiko tyryrýpe,

avave nomañái chereche.

RIACHO

Água bela, cristal que brilha,

com moroso fluir entre pedras,

tuas escamas de prata balançam

alegrando minha clara paixão.

Riacho de amor que transborda,

somente tu dás remédio a meus males;

ao molhar-me em tuas águas eu sinto

que refresca e curas meu peito.

Quantas vezes, córrego, nas noites

conversamos ao claro da lua;

somente tu és amante sem trégua

tu conheces minha historia sofrida,

tu compartes comigo as penas,

que me arranham o coração,

e ao olhar-te com meus olhos que choram...

em seguida o choro.

Há muito tempo, em tua limpa corrente

brincamos, contente, os dois;

escutaste uns lábios sorridentes

repetindo promessas de amor.

E o presente, a teu lado

chorando me animo outra vez;

há muito minha vida se arrasta,

sem ninguém que se busque em meus olhos.

Page 41: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

41

Ysyry, nde niko reikuaáva

oñandúva ko che korasõ;

ñembyasy che ruguýre oguatáva

ha mantéva che mbojahe’o.

Ysyry, oguahẽnepa ára

nde ypýpe aju apyta?

Che rendúma Tupã ore jára,

ha ko ýpe apyrũvo tapa.

Pedro Encina Ramos

Como ninguém, tu sabes, córrego

o que passa em meu coração;

em tristeza caminha meu sangue

e sempre me empurra a chorar.

Riacho me pergunto se um dia

a tua margem virei descansar?

Eu te rogo Tupã la do céu,

que em suas águas possa morrer.

Page 42: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

42

MBORAYHU ASY

Ndikatu mo’ãi aikovévo che pe nderehe’ỹ

ka’aguy mbytére hi’ãnte ma chéve aha aiko rei;

ko che korasõ che mbotarováta nderehe apensárõ,

ha aiko aporandu já nde resaráimapa chehegui?

Estrellamimi pe amõ yvatete pyhare omimbíva,

Ndijavyváicha nde réra he’íva che renõi haguã.

Che tarovaite apáy roheka ha ndorotopái,

tesay mante péicha añembyasýrõ che consolaha.

Ku amano rire ne mandu’amíro nde rayhu harére,

nde py’aite guivépa eñembo’émi ani ánga apena;

tuichaite mba’e niko che ajapo ko yvy apére,

ndéve rohayhúgui Tupã ha che sýgui che resaraipa.

Rosalía Díaz León

INTENSO AMOR

Não poderia eu andar pelo mundo sem você

se até desejo vagabundear no meio da floresta;

este coração me enlouquece porque te recorda,

e pergunto se talvez você já me esqueceu?

Pequena estrela que o céu azul pisca, noturna,

Teu nome por certo pronuncia e assim me invoca e chama.

E desatinada acordo e te busco e nunca te encontro,

para estas tristezas consolo me trazem só lágrimas.

Quando eu morra te rogo que guardes lembranças de mim,

do fundo do peito te imploro que reze por minha salvação;

tem sido tão grande a amorosa sede que levo comigo,

esqueci o carinho até de Tupã por adorar-te.

Page 43: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

43

MAINUMBY PYTÃ

Mainumby pytã.

Yvoty poty.

Ysapy rekávo reikávo ndepeporyapu.

Ysyry ypy, guata katuete,

ava retekuápe remombo rerúva kambysy yma.

Ytu guasuete. Ysau raity. Yvu ypykue.

Yvytu memby nde pepo rague.

Yvy potymi. Tekove yta.

Rekambúvaipo yvága yguápe, añeporandu.

Mamóguitepa mbarete reru

ajeve ramo ku ndereikuaái tapytu’umi.

Mbiriki ryapu.

Ava mbaraka rekuchupa’ỹva.

Angekói ryru. Angata rupa remumumantéva.

Retytýi asýva kerasy poguýpe.

Ipáy, ikeguýpe, ikéra mbytére reñangarekóva

kerambu reípe.

Ani nekangy. Ani repyta.

Tove tekove taipotykuru, taipotyjera.

Kerasy aña ani rembyaty.

Toikovemive.

Ikerayvoty tokakuaave.

Pe yvyguata neremimoingo

topukavymi omano mboyve.

Tadeo Zarratea

BEIJA-FLOR VERMELHO

Beija-flor vermelho.

Florida flor.

Anda buscando o orvalho com o fragor de suas asas.

Caminho seguro, à beira da água,

das entranhas do homem traz e distribui uma antiga seiva.

Imensa cachoeira. Formigueiro púrpura. Água da origem.

A plumagem de suas asas é filho do vento.

Florida de argila. Apoio da vida.

Pergunto-me se amamenta algum néctar do céu

de onde traz sua força.

Já que não conhece o mínimo descanso.

Zumbido da brincadeira.

Primordial maracá de incessante som.

Jarra da angustia. Leito de insônia que abundam sem fim.

Com seu pulso intenso sustenta o homem.

Na metade do sono, acordo e dormindo você vela por ele.

Não desfaleça. Não se detenha.

Que a vida enclausurada, que abra suas pétalas.

Não juntes quebrantos escuros.

Que ele viva um pouco mais.

Que cresça a flor de seu sonho.

Que esse caroço ao qual você dá vida.

Aponte um sorriso antes de morrer.

Page 44: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

44

MITÃ RUPA PURAHEI

ARARO’Y REHEGUA

Kuarahy ikangy.

Hupápe opyta.

Karai ro’y

osẽna oguata.

-Ypaka’a, Ypaka’a,

ro’y rypy’a oikytĩmba

che retyma,

che memby oke aja.

Iponcho hũngy

távare oipyso,

ha amarayvi

yvy omohe’õ.

-Aguapeaso, aguapeaso,

ykuére ne rasẽ soro,

jepe’a remono’õ,

che membýkena ani ojahe’o.

Péina oguahẽma

Karai ro’y

ovéña ohupi

hakã rogue’ỹ.

-Kuarahy mimby, kuarahy mimby

ndépa rembyasy

kuarahy mbyky,

che membýke ani hesay syry.

CANÇÃO DE NINAR

EM TEMPO DE INVERNO

O sol, decaído.

Em seu leito está.

O senhor frio

Sai a caminhar.

-Saracura, saracura

os coágulos de frio

minhas pernas,

enquanto dorme o nenê.

Estendem o poncho

No breu da vila,

a fina chuva

a terra encharca.

- Jaçana, jaçana

pelos rios se lamenta,

e vai catando lenha,

que meu nenê não chore.

Já vem

O senhor frio

o cajueiro-japonês levanta

ramas no cio.

- Garça, garça

é verdade que dói

a noite sem o sol,

ou o choro do nenê.

Page 45: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

45

Karai ro’y,

amba’y rogue

hu’itĩ mimbípe

ojukapaite...

-Korochire, korochire,

néina aréve ere

mamõpa reime,

che memby tataypýpe tojepe’e.

Karai ro’y,

tuja resayku,

ipytu te’õ

oikóvo oipeju.

-Yryvu, yryvu,

guyra rague hũ.

Che memby omondéta

sapatu pyahu.

Carlos Martínez Gamba

Senhor frio,

da samambaia

dançam as folhas

com pó de luz...

- Sabiá, sabiá

canta, canta

enquanto o nenê,

se abriga com o fogo.

Senhor frio,

velho aguado,

que passa soprando

seu hálito molhado.

Urubú, urubu,

De plumagem escura.

Calçara meu nenê

sapatinhos novos.

Page 46: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

46

TATAYPÝPE

Opovyvy tata

oheréi pytũmby

oikarãi mandu’a.

Ohapo’o yma

umi teko asy

ha michimivy’a.

Koamangy

péina ojeka,

che akã rypýi

apáy haguã.

Ohesy cheguata

mboriahu kusugue

yvy apére yma.

Ojapokói tata

che akã ohevere,

ro’y cheape nupã.

Ajepe’e.

Chemandu’a.

Añembyasy.

Ogue tata.

Miguel Ángel Meza

JUNTO AO FOGO

fuça o fogo

lambe a escuridão

arranha a memória.

Arranca essas antigas

penas

uma pitada de alegria.

E então

uma chuva mansa,

e rega minha cabeça,

acordo assim.

O que hoje é cinza da pobreza

ontem tostava meus passos

o fogo agarro.

Chamuscam meus cabelos,

nas costas o frio me bate.

Aqueço-me.

E me lembro.

Melancolia.

Apaga o fogo.

Page 47: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

47

KA’ARU

Asaje,

yvytu vevuimi...

Che py’a hesaho,

hopevy kangymi

ha hi’ánte chupe

okañy pe tapére.

Asaje, yvy timbo…

Ohopáma

che rembipotakue,

itindy ha okái ohokuévo,

kuarahy pytére,

tape tujamíre.

Yvytu vevuimi,

moóiko reho,

rehasáva che ykére,

che ra’ã ha ekañy,

che moakã tavypa,

che moakã monga’u,

che moakã mboravava,

che mongu’e…

Yvytu asaje,

nda vy’áiro rejúva,

yvytu vevuimi,

Ñandejára pytu, resaite,

Yvytu asaje,

Yvytu.

Susy Delgado

TARDE

Sesta,

brisa…

perdem-me os olhos da alma,

sob as pálpebras cansadas

desejando apagar-se

no caminho.

Sesta, poeira...

já se foram

aqueles que amava,

rendendo-se, extinguindo-se,

ao ir-se,

rumo ao zênite.

Pelo velho caminho.

brisa,

onde vais,

passando ao meu lado,

me tocas, me atordoa,

embriagando-me,

desorientando-me,

adormecido...

vento da sesta,

que chegas quando estou triste,

vento brando,

silvestre sopro de Ñandejára,

vento da sesta,

vento.

Page 48: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

48

ÑE’Ẽ RYRÝI

Che ahy’ópe

oryrýi

che ñe’ẽ

Che ñe’ẽ

osẽséva

ombokua

yvytu.

Che ruguy

opupu,

osapukái

mboraihúpe

guarã

oipota

piro’y.

che ahy’ópe

oryrýi

che ñe’ẽ.

Che ñe’ẽ

osẽséva

ombokua

yvytu.

Ha katu

Iporãve

che ahy’ópe

Omano.

Feliciano Acosta

VERBO TREMULO

Na garganta

treme

minha palavra.

Minha palavra

que quer sair

a furar

o vento.

Meu sangue

ferve,

grita

porque

quer

alivio

ao pobre.

na garganta

treme

minha palavra.

Minha palavra

que quer sair

a furar

o vento.

E bem

pode ser

que nessa minha garganta

se morra.

Page 49: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

49

TEREHO MBORIAHU

Epoi chehegui jahecha.

Ejei che rapégui ita pehengue.

Epoi che jyvágui jukeri ñanandy.

Ejei che ryepýgui aña jeguaka.

Tereho, ejei chehegui.

Tereho mboriahu.

Tereho.

Tereho.

Epoi chehegui, néipy.

Epoi chehegui ha’e ningo ndéve.

Reheréi che pire ha iñapeno kamambu.

Repopo che syva ári ha reipiro hovyũ.

Reguapy che py’ári ha ipohýi ita.

Repupu che ruguýpe ha che kangy.

Tatáicha rehapy che kangue.

Ejei ani ikusugue.

Tereho mboriahu.

Che ypýgui, tereho, tereho.

Anive che moñepysanga.

Anive che rekovére reñembosarái.

Anive che jyváre reguata ha remymýi.

Anive che apytu’úre kupi’ícha reñamindu’u.

Anive.

Anive.

VAI POBREZA

Me solta, vamos ver.

Saia de meu caminho, seixo.

Largue do meu braço, espinho do matagal.

Retire-se de meu interior, adorno de satanás.

Anda, separa de mim.

Anda pobreza.

Anda.

Anda.

Me solta já.

Me solta, te digo.

Lambe minha pele e saem machucados.

Salta em minha frente e descascas meus cabelos pretos.

Sentes no meu estomago, e pesa como rocha.

Ferves em meu sangue debilitando-me.

Como fogo queima meus ossos.

Distancia-te, que não se agrisalhem.

Anda pobreza.

Andes de meu lado, anda.

Não me faça tropeçar novamente.

Não jogue outra vez com minha vida.

Não movas mais meus braços, agitando-me.

Não roa mais meu juízo como cupim.

Nunca mais.

Nunca mais.

Page 50: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

50

Che kueráima ndehegui mboriahu.

Tereho mboriahu, tereho.

Ipotýma che syváre kuimba’e ry’ái.

Tereho, ejei chehegui.

Tereho mboriahu.

Tereho.

Tereho.

Ramón Silva

Estou cansado de você, pobreza.

Vai embora, miséria

Já floresce em minha frente o suor do homem.

Ande, separe de mim.

Ande pobreza.

Va embora.

Agora.

Page 51: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

51

1. Capitulo II

1.1. Tradução de poemas do livro Caminho de andar

Este segundo capitulo presenta la traducción de cinco poesías de la

obra Camino de andar que es una selección de la obra poética de Rubén Bareiro

Saguier, escrita casi en su integridad en el exilio.

La obra poética de Bareiro Saguier, tiene 180 poemas, que estan

divididas en 10 partes, como Biografía de Ausente, A la víbora de la mar, Nuevos

Anillos, En medio del camino, El duro oficio, Prisión, Lugares, Motivos,

Canciones Anteriores y Poemas publicados posteriormente. Donde los poemas

son la representación singular de la ambigüedad, con el factor del exilio,

coloreando no solo el lenguaje sino los sentimientos.

En los poemas podemos ver los trazos lingüísticos del guaraní, de esa

forma Rubén Bareiro Saguier hace con que el guaraní no se infiltre en su

castellano sólo como lengua, y si transmite en sus obras todos los mitos, ficciones

y bestiarios que constituyen su apoyo natural.

Las poesías fueron elejidas por hacer parte de un momento difícil del

autor que seria la prisión, donde los poemas tienen marcas muy fuetes y

sentimiento inovidable.

Page 52: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

52

CRONOLOGÍA

1

Entre sombras

oigo los golpes ciegos

del cercano reloj

que lento, inexorable,

me va enterrando el día,

las horas de la rabia,

los interminables minutos de impotencia,

la eternidad transida del bostezo.

2

De noche los mosquitos,

por la siesta las moscas,

todo el tiempo las ratas.

¿ Sentirán, quizás,

el pedazo de muerte

que aquí nos va creciendo?

Rubén Bareiro Saguier

CRONOLOGIA

1

Entre sombras

ouço golpes cegos

do relógio próximo

que lento, inexorável,

vai enterrando o dia,

as horas de raiva,

intermináveis minutos de impotência,

a eternidade atormentada do bocejo.

2

De noite os mosquistos,

na sesta as moscas,

todo o tempo os ratos.

Sentirão, talvez,

o pedaço da morte

que aqui vai crescendo?

Page 53: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

53

MURALES

En la pared

encontré un nombre escrito y una fecha.

Salud, compañero, contesté el mensaje,

y me sentí menos solo.

En el muro de enfrente

alguien ha dibujado

un rancho de dos aguas,

con su corredor y su cocotero.

Cuando la sombra aleve

me aprieta las pupilas,

el ranchito, de golpe,

abre una ventana con sol:

una bocanada de vida.

Rubén Bareiro Saguier

MURAIS

Na parede

encontrei um nome escrito e uma data.

Saúde, companheiro, respondi a mensagem,

e me senti menos só.

No muro da frente

alguém desenhou

um rancho de duas águas,

com seu corredor e seu coqueiro.

Quando a sombra venha

apertam-me as pálpebras,

o ranchinho, de repente,

abre uma janela com sol:

um sopro de vida.

Page 54: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

54

PARÁBOLA DE LA ROSA

Anoche un guardia,

un hombre con el rostro

oculto por una máscara de sombra,

entre las rejas me pasó una rosa

cortada de algún jardín público.

“Viene de afuera”, me dijo,

y sentí que un hálito de vida

me invadía.

Supe que en el fondo del pozo,

en el chaco de un pecho

puede florecer una rosa.

Aunque la fetidez

la marchitó en seguida,

la rosa existe.

INCONGRUENCIA

¡Qué ridículo pensar

en el fondo de un calabozo

que el mar existe!

Rubén Bareiro Saguier

PARABOLA DA ROSA

À noite um guarda,

um homem com o rosto

oculto por uma máscara de sombra,

entre as grades me deu uma rosa

cortada de algum jardim público.

“Vem de fora”, me falou,

e senti que um hálito de vida

invada-me.

Soube que no fundo do poço,

no charco de um peito

pode florescer uma rosa.

Mesmo que o fedor

Murchou à imediatamente,

a rosa existe.

INCONGRUENCIA

Que ridículo pensar

no fundo de um calabouço

que o mar existe!

Page 55: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

55

EVIDENCIA

Y de golpe comprendo

que mi patria,

la antigua tierra abierta

de los dueños del viento,

se ha vuelto este pedazo de sombra

entre cuatro paredes

y una reja.

Rubén Bareiro Saguier

EVIDÊNCIA

E de repente compreendo

minha pátria,

a antiga terra aberta

dos donos do vento,

tornou-se este fragmento de sombra

entre quatro paredes

e uma grade.

Page 56: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

56

SIN PALABRAS

Porque, tal vez,

olvidé la palabra.

Y mi voz que te nombra

es el tacto callado

que busca la tibia

arboladura de tu sangre.

Mi voz, escala rota,

distancia o estatura

del tiempo o de las manos

que separan tus pies

del viento de tus alas.

Mi voz,

aroma, piel, caricia,

envolvente neblina.

Mi voz,

lengua febril

que horada tu sonrisa

buscando la penumbra

mojada de tu boca.

Porque, tal vez, muchacha,

Olvidé la palabra.

O no la supe nunca.

Rubén Bareiro Saguier

SEM PALAVRAS

Porque, talvez,

esqueci a palavra.

E minha voz que a nomeia

é o tato calado

que busca a tíbia

corda de seu sangue.

Minha voz, escala quebrada,

distancia a estatura

do tempo ou das mãos

que separam seus pés

do vento de suas asas.

Minha voz,

aroma, pele, caricia,

envolvente neblina.

Minha voz,

língua febril

que perfure seu sorriso

buscando a penumbra

molhada de sua boca.

Porque, talvez, moça,

Esqueci a palavra.

Ou não a soube nunca.

Page 57: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

57

2. CONSIDERACIONES FINALES

Este trabajo observó puntos negativos y positivos sobre las teorías de la

traducción;como punto negativo seria el punto de vista más tradicional, haciendo

con que el traductor traduzca palabra por palabra y como puntos positivos que

varían desde el punto de vista más tradicional y conservador, que privilegian la

relación con el texto original, hasta métodos que aprecian más la libertad del

traductor, tomando el texto traducido como una creación independiente del

original.

En el proceso de traducción de Antología de la poesía culta y popular en

guaraní y de cinco poemas de la obra Camino de andar (2008), concluí que cada

poesía debe disfrutar su originalidad, sea la poesía fuente o la poesía traducida. La

tesis de la fidelidad, de considerar un poema traducido al portugués como la

original, apareció en este trabajo en factores como la adopción del mismo estilo de

lenguaje y en la conservación de términos en la lengua guaraní, por ejemplo, en

las poesías que hacían referencia a su divindad religiosa.

Por otro lado, en la opción de palabras y expresiones lo más importante

fue dejar que el texto hablara su propia lengua, es decir, la lengua meta, esto

partió del entendimiento de que el poema traducido no es una correspondiente

exacta de su original, eso puede ser visto en la poesía Saudade en el verso

acariciar tuas faces donde en su lengua fuente la traducción exata tendría que ser

buchechas, pero la adopción fue mantener el ritmo con el mismo numero de

silabas y cambiar bochechas por faces, con el propósito de afirmar

semánticamente un término más alejado del universo infantil.

En algunos poemas hubo la busca por la coloquialidad del idioma

portugués que admite el uso mezclado del pronombre en segunda persona (tú) con

el uso de la fórmula de tratamento íntimo (você) en tercera persona, como en el

poema “TEREHO MBORIAHU”.

Además de elecciones del nivel sintagmático, hay que explicar que, como

propone Haroldo de Campos, la traducción no debe ser pensada como algo

totalmente acabado y cerrado, porque además de factores como el tiempo en el

cual se propuso, hay la relectura y la práctica que siempre servirán para que se

observen los fundamentos teóricos por un nuevo ángulo, principalmente por

tratarse de un proceso de constante tomada de decisiones.

A modo del conocimiento relativo a la traducción, seguí el principio de

que ninguna obra podrá ser igual a la otra, de que ninguna teoría, no obstante

necesaria, podrá ser íntegramente adecuada y única a la finalidad de la traducción,

pues, escribir, leer o traducir son transcursos que dependen de factores ajenos a

ellos mismos, como tiempo, espacio, elementos críticos y evaluativos de cada

cultura y sociedad, según Susan Bassnett (2005, p. 17).

Traducir no es cerrar una obra en una lengua extraña a su original, siendo

necesarias así varias idas y vueltas sobre el texto, intervenciones que vendrán a

contribuir con su perfeccionamiento.

Este trabajo de traducción fue un gran desafío pues el conocimiento de la

lengua guaraní se debe a un uso informal en el espacio coloquial familiar. La

posibilidad de comparar el resultado con la traducción al castellano hecha por

Ruben Bareiro Saguier y Carlos Villagra Marsal hizo posible el ejercicio de la

traducción al portugués.

Page 58: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

58

Además de eso, cabe destacar aquí la contribución de Marlene Villalonga,

mi tía, y de mi padre Victor Ramirez Parquet que estuvieron siempre dispuestos a

sanar las dudas sobre el uso de determinadas expresiones o de la estructura de la

frase en guaraní que por ser una lengua aglutinante ofrece dificultades particulares

en la traducción. Vale también observar que del estudio para este trabajo resultó

una gran pasión por la lengua y la cultura que me estimula a profundizar el

estudio del idioma de esos pueblos originarios que habitaron gran parte de

América del Sur.

3. REFERENCIALES BIBLIOGRÁFICOS

- SAGUIER, Rubén Bareiro. Augusto Roa Bastos “caídas y resurrecciones

de un pueblo”. Asunción: Servilibro, 2006.

- SAGUIER, Rubén Bareiro. Camino de andar. Asunción: Servilibro, 2008.

- SAGUIER, Rubén Bareiro y MARSAL, Carlos Villargra. Antología de la

poesía culta y popular en guaraní. Asunción: Servilibro, 2007.

- SAGUIER, Rubén Bareiro. Literatura guaraní del Paraguay. 2ª ed.

Asunción: Servilibro, 2004.

- GATTI, Carlos. Enciclopedia guaraní- castellano de ciencias naturales y

conocimientos paraguayos.Asunción: Arte nuevo editores, 1985.

- BASSNETT, Susan. Estudos de tradução. Tradução de Sônia Terezinha

Gehring, Letícia Vasconcellos Abreu e Paula Azambuja Rossato Antinolfi.

Porto Alegre: Editora da UFRGS, 2005.

- CAMPOS, Haroldo de. A arte no horizonte do provável. 4ª ed. São Paulo:

Perspectiva S.A, 1977.

- CAMPOS, Haroldo de y PAZ, Octavio. Transblanco. 2ª ed. São Paulo:

Siciliano, 1994.

Page 59: UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA CENTRO DE ...³nica Rosarito Ramirez... · cinco poemas da obra Camino de andar (2008) de Rubén Bareiro Saguier, para a tradução do castelhano

59

ARTÍCULO DE REVISTA

- SELIGMANN-SILVA, Márcio. “Um tradutor é um escritor da sobra?

Variações sobre a ontologia da tradução”. In: Cadernos de Tradução

(UFSC), Florianópolis, vol.XXVIII, p. 11-35, 2011.

SITIOS

- http://pt.wikipedia.org/wiki/Amor_cortês. Acessado em 27/02/2012

- http://morrinhentos.com/node/546. Acessado em 28/02/2012