unidade 2- o estado liberal.pdf

8/10/2019 Unidade 2- O Estado Liberal.pdf

1/21


2/21

Unidade 2: A construcin do Estado liberal. H de Es aa IES Antn Losada 2

pronunciamento militar. A ideoloxa progresista, de seu, defenda a soberana nacional como nicadepositaria da lexitimidade poltica, o sufraxio universal masculino, un recoecemento bastante amplodas liberdades de reunin, asociacin e prensa, unha maior separacin de Igrexa e Estado, a liberdadede cultos, a descentralizacin municipale a defensa do orde constitucional por medio dunha Milicia

Nacional.

- Os pronunciamentos

Foron unha frmula peculiar efrecuente de rebelda militar confins polticos, co apoio deelementos civs. Consista nunhainsurreccin de oficiais quexustificaban a sa accin en nomedo interese ou da vontade xeral da

Nacin. Sentanse lexitimados aintervir para corrixir unha polticaque xulgaban equivocada oucontraria aos intereses da Nacin.O pronunciamento inicibase

con traballos previos de sondaroutros destacamentos militarespor parte dun pequeno grupo deactivistas, contactaban cosconspiradores civs e intentabancomprometer a certo nmero deoficiais. Posteriormente via o grito ou pronunciamento propiamente dito: tratbase dunha arenga stropas formadas, que era seguido da suma de pronunciamentos doutras guarnicins e asmanifestacins pblicas dos civs comprometidos, se tia apoios. Tratbase de evitar o enfrontamentoarmado, e se o goberno se senta falto de apoios, dimita e daba paso opcin apoiada polospronunciados.

Existiron pronunciamentos de diverso signo poltico, sendo mis caractersticos os de carcterrevolucionario liberal (Espoz y Mina, Porlier, Riego, Torrijos, etc. durante o reinado de Fernando VII; omotn dos sarxentos de 1836, ou o de 1840 que levou a Espartero ao poder durante a rexencia de MCristina). A presenza de liberais radicais entre os militares foi unha das consecuencias da incorporacinao exrcito regular dos guerrilleiros que loitaran contra os franceses, persoas moitas delas de extraccin

popular e burguesa non aristocrtica como no Antigo Rxime, e a posterior divisin ideolxicacomo consecuencia da guerra carlista. Houbo tamn pronunciamentos moderados, coma os de Serrano,Prim, Narvez e Concha, que puxo fin ao goberno de Espartero en 1843. En calquera caso, oprotagonismo dos militares na vida poltica espaola foi unha constante ata a Restauracin de1876.

2. A ESPAA ISABELINA

2.1. Carlistas e LiberaisO perodo denominado isabelino abarca desde a morte de Fernando VII en 1833 ata o derrocamento deIsabel II en 1868. Nestes anos asentouse definitivamente en Espaa o sistema poltico liberal. O intentoda raa rexente, M Cristina, de realizar algunhas reformas pero manter o esencial do sistemaabsolutista, causou fondo malestar entre os liberais e tampouco serviu para contentar aos partidarios deD. Carlos, que se alzaron inmediatamente en armas.

Carlos V, rei de Espaa, aos seus amados vasalos. Ben coecidos son os meus dereitos Coroa deEspaa en toda Europa; (!) fiel, submiso e obediente como o derradeiro dos vasalos ao meu moiquerido Irmn que vn de falecer, (!).

Agora son o voso rei, e ao presentarme por vez primeira a vs baixo este ttulo, non podo dubidar un smomento que imitaredes o meu exemplo sobre a obediencia que se debe aos prncipes que ocupan

lexitimamente o trono, e voaredes todos a colocarvos baixo as mias bandeiras, facndovos asacredores do meu afecto e soberana xenerosidade. Pero saberedes igualmente que recaer o peso daxustiza sobre todos aqueles que, desobedientes e desleais, non queiran escoitar a voz dun soberano eun pai que s desexa facervos felices.

Manifesto do infante Carlos M Isidro de Borbn, Outubro de 1833

A !revolucin"de xullo de 1854 na Porta do Sol; Eugenio Lucas


3/21


O conflito dinstico pola sucesinencubra un enfrontamentoideolxico entre os que secoecern como carlistas contrarios s reformas liberaise os chamados cristinos defendan raa gobernadora,

M Cristina, e tamn recibiron onome de isabelinos por defendera lexitimidade de Isabel II, quecomprendan un amplo abano de

posicins liberais, desde as moimoderadas ata as mis radicais, eque contaron co apoio deInglaterra e Francia. O lema doscarlistas era Deus, rei e foros,

principios para eles ameazadospolas reformas liberais:desamortizacin, uniformidade

lexislativa, centralizacin...O carlismo tivo maior respaldo enzonas onde estaba mis vivo oesprito foral e onde ocampesiado contaba cunha relativa independencia econmica: Pas Vasco, Navarra, a Rioxa, oMaestrazgo, interior de Catalua, e en moita menor medida en Galicia e Castela. Zumalacrregui foi oseu principal xeneral, quen chegou a contar cun exrcito de 30.000 soldados que asediaron Bilbao (ondemorreu Zumalacrregi). Fracasaron no intento de conquistar algunha cidade importante. O carlismo foiapoiado maioritariamente polo clero, que se senta ameazado nos seus privilexios e bens polas reformasliberais, e sectores da pequena nobreza rural.

O carlismo en Galicia nunca chegou a organizarse coma un exrcito, anda que houbo presenza activa

de partidas nas zonas de forte influencia monstica (Samos, Sobrado, Chantada) e naquelas cidades,como Santiago, nas que a Igrexa tia mis poder e influencia. Apoiaron ao carlismo fidalgos, cregos ealgns sectores do campesiado. No bando liberal situouse gran parte da alta nobreza, a burguesaurbana e incluso algns sectores da fidalgua mis ilustrada que pretenda acceder s propiedadeseclesisticas.

Os fracasos militares dos carlistas agudizaron as sas divisins internas entre moderados (dispostos achegar a un acordo) e apostlicos (intransixentes) o que fixo inevitable o final da guerra, que se asinouno chamado Convenio de Vergara (ou abrazo de Vergara) entre Espartero e o xeneral xefe doexrcito carlista, Maroto. No Convenio propase o mantemento dos foros e o recoecemento doscargos militares carlistas; a cambio, os carlistas recoecan a Isabel II. O acordo non foi aceptado porCarlos de Borbn e a guerra continuou no Maestrazo e Catalua, dirixida polo xeneral Cabrera. En xullo

de 1940, as tropas carlistas exilironse en Francia, pero as reivindicacins mantivronse vivasprovocando novos conflitos blicos no futuro.

Artculo 1. O capitn xeneral don Baldomero Espartero recomendar con interese ao Goberno ocumprimento da oferta de comprometerse formalmente a propoer s Cortes a concesin oumodificacin dos Foros.

Art. 2. Sern recoecidos os empregos, graos e condecoracins dos xenerais, xefes e oficiais edemais individuos dependentes do exrcito ao mando do tenente xeneral don Rafael Maroto (!)quedando en liberdade de continuar servindo e defendendo a Constitucin de 1837, o trono de Isabel IIe a rexencia da sa augusta nai, ou ben retirarse s sas casas os que non queiran seguir coas armasna man.

Art. 8. Poeranse a disposicin do capitn xeneral do Baldomero Espartero os parques de artillera,maestranzas, depsitos de armas, de vestiarios e vveres que estean baixo a dominacin do tenente

xeneral Rafael Maroto. Vergara, 31 de agosto de 1839 Asinan o Duque da Vitoria e mais Rafael Maroto

Caricatura da disputa dinstica


4/21


2.2. O Estatuto Real de 1834

En 1833, o ministro de Fomento,Xabier de Burgos, realizou a divisinprovincial, vixente ata hoxe, ags nocaso das Canarias, que daquelaformaban un soa provincia.Desapareceron os antigos reinos

medievais, como o Reino de Galicia.Espaa foi dividida en 49 provincias,na procura dunha mellor organizacinadministrativa e unha maiorcentralizacin, fronte das cales estabao Xefe Provincial, antecedente doGobernador Civil.

A necesidade de buscar apoios paraenfrontarse aos carlistas fixo que arexente, Mara Cristina, aceptase as

propostas liberais, en contra dos seus

desexos.Martnez de la Rosa elaborou no ano 1834 oEstatuto Real como texto fundamental damonarqua. Non era unha Constitucin, porquenon recoeca a soberana nacional. dicir, o

poder de facer as leis non emanaba da vontade danacin expresada por medio dos seusrepresentantes que se reuniran para facer unhaConstitucin, senn que era a partir dorecoecemento de que a soberana resida naCoroa ideoloxa absolutista que esta

outorgaba o Estatuto, no que ceda algns dosseus dereitos. O Estatuto Real de 1834 defnesecomo unha Carta Outorgada. Establecanse dasCmaras: os membros do Estamento dos Prceresou Cmara Alta seran nomeados pola Coroa deforma vitalicia. O Estamento dos Procuradores ou Cmara Baixa a penas tian outra capacidade quediscutir as leis presentadas polo goberno e aprobar os orzamentos.

Art. 1.- A Raa Gobernadora, no nome da sa excelsa filla, dona Isabel II, resolveu convocar asCortes Xerais do Reino.

Art.2.- As Cortes Xerais estarn formadas por dous Estamentos: o de Prceres e o de Procuradoresdo Reino.

Art. 3. O Estamento de Prceres do Reino comporase: 1 De Moi Reverendos Arcebispos e

Reverendos Bispos. 2 De Grandes de Espaa. 3 De Ttulos de Castela. 4 Dun nmeroindeterminado de espaois, elevados en dignidade e ilustres polos seus servizos en varias carreiras, eque sexan ou tean sido Secretarios de Despacho, Procuradores do Reino, Conselleiros de Estado,Embaixadores ou ministros plenipotenciarios, Xenerais de mar ou de terra, ou Ministros dos TribunaisSupremos. 5 Dos propietarios territoriais ou donos de fbricas, manufacturas ou establecementosmercants que renan ao seu mrito persoal e s sas circunstancias relevantes o posur unha rendaanual de 60.000 reais, e o de ter sido antes Procuradores do Reino. 6 Dos que no ensino pblico, oucultivando as ciencias ou as letras, adquirisen renome e celebridade, con tal de que gocen dunha rendaanual de 60.000 reais, que provea de bens propios, ou dun soldo cobrado do Erario.

Art. 14. Para seren Procurador do Reino requrese: 1 Ser natural destes Reinos ou fillo de paisespaois. 2 Ter trinta anos cumpridos. 3 Estar en posesin dunha renda propia anual de 12.000 reais.4 Ter nacido na Provincia que o nomee ou residir nela durante os dous ltimos anos, ou posur nelaalgn predio rstico ou urbano, ou capital de censo que produzan a metade da renda precisa para

seren Procurador do Reino. No caso no que un mesmo individuo fose elixido Procurador a Cortes pormis dunha Provincia, ter o dereito de optar entre as que o tivesen nomeado.

Art. 24. Correspndelle exclusivamente ao Rei convocar, suspender e disolver as Cortes

Reunin do estamento dos Prceres


5/21


Art. 31. As Cortes non podern deliberar sobre ningn asunto que non se sometese expresamenteao seu exame en virtude dun Decreto Real.

Art. 33. Para a formacin das leis requrese a aprobacin dun ou doutro Estamento e a sancin doRei.

Estatuto Real de 1834

A curtidade das reformas de Martnez de la Rosa foron descritas as polo historiador e polticorepublicano do sculo XIX Fernando Garrido en 1869: O nmero de electores segundo o Estatuto

Real, nunha nacin de catorce millns de habitantes, era, psmase o lector! de 980. E os deputados

nomeados por este corpo electoral, deban gozar de 12.000 reais de renda produto das sas fincas. Non

haba no Estatuto Real a mis pequena declaracin de principios nin unha palabra respecto s

liberdades pblicas: reducase todo organizacin das das Cmaras, coma unha especie de pantasma

representativa colocada entre o pblico e o trono, que s a este deba servir.

O ultraconservadurismo do Estatuto Realviuse pronto sobrepasado na prctica, xaque a guerra carlista fixo gaar poder aossectores liberais mis radicais. Entre 1835e 1836 presidiu o goberno Juan A.Mendizbal que entre outras, adoptou as

seguintes medidas: Amnista xeral;supresin das comunidades relixiosas;desamortizacin dos bens eclesisticos

venda de tdolos bens das comunidadese institutos relixiosos que pasaron a ser

bens nacionais e mobilizacin dunhaquinta de cen mil soldados para poderacabar a guerra. A substitucin deMendizbal por un moderado Istriz eo pretendido xiro conservador desembocounun motn militar de signo progresista, oMotn dos Sarxentos da Granja, que impuxo a abolicin definitiva do Estatuto Real e a restauracin

da Constitucin de 1812, en vigor mentres non se redactou unha nova Constitucin, a de 1837. O AntigoRxime desapareceu definitivamente.

2.3. A Constitucin de 1837 e a Rexencia de Espartero

A Constitucin de 1837, anda que elaborada polos progresistas, recolla principios doutrinarios propiosdos moderados: Bicameralismo, papel moderador da Coroa coa capacidade de disolver as Cmaras e devetar as leis que aprobasen, sufraxio censatario. Recoeca o principio da soberana nacional no

prembulo do texto e inclua unha ampla declaracin de dereitos, deberes e liberdades.

Dona Isabel II, pola graza de Deus e da Constitucin da Monarqua espaola, Raa das Espaas; e noseu real nome, e durante a sa minora de idade, a Raa viva () sabede: Que as Cortes xeraisdecidiron, decretaron e sancionaron, e Ns, de conformidade aceptado, o seguinte: Sendo a vontade da

Nacin revisar, no uso da sa soberana, a Constitucin poltica promulgada en Cdiz ()Art. 2. Todos os espaois poden imprimir e publicar libremente as sas ideas sen previa censura, consuxeicin s leis. A cualificacin dos delitos de imprenta corresponde exclusivamente aos xurados.Art. 6. Todo espaol est obrigado a defender a Patria coas armas cando sexa chamado pola lei, e acontribur en proporcin aos seus haberes para os gastos do Estado.Art. 11. A Nacin obrgase a manter o culto e os ministros da relixin catlica que profesan osespaois.Art. 13. As Cortes compense de dous Corpos Colexisladores, iguais en facultades: Senado eCongreso dos Deputados.Art. 17. Para ser senador requrese ser espaol, maior de 40 anos e ter os medios de subsistencia e asdemais circunstancias que determine a lei electoral.Art. 26. As Cortes renense todos os anos. Corresponde a El Rei convocalas, suspender e cerrar assas sesins e disolver o Congreso dos Deputados, pero coa obriga, neste ltimo caso de convocaroutras Cortes e reunilas dentro de tres meses.Art. 36. El Rei e cada un dos Corpos Colexisladores teen iniciativa de leis. ()

Os sarxentos de La Granja obrgan a M Cristina a firmar a

Constucin de 1812


6/21


Art. 45. A potestade de facer executar as leis reside en El Rei, e a sa autoridade estndese a todocanto conduce a conservacin da orde pblica no interior e seguridade do Estado no exterior,conforme Constitucin e s leis.

Constitucin de 1837

Un novo goberno moderado, nacido das primeiras eleccins trasa aprobacin da Constitucin de 1837, foi limitando o alcanceda norma constitucional. A medida mis impopular foi a

substitucin da lei que rexa os Concellos por unha nova, moirestritiva que limitaba a sa autonoma e o sufraxio (os alcaldesseran delegados gobernativos e non elixidos). A sublevacin daMilicia Nacional, nun novo pronunciamento progresista, corespaldo de numerosos concellos, levou ao poder ao xeneralEsparteroe renuncia de M Cristina, que abandonou o pas.

O goberno de Espartero foi moi autoritario, o que lle fixo perderprogresivamente os apoios cos que chegara ao poder. Osmoderados abstivronse de participar nas eleccins ededicronse a preparar un pronunciamento. Os progresistasescindronse en varios grupos, algns apoibano e outros

criticaban o seu autoritarismo e conservadorismo.Espartero intentou resolver o problema foral vasco e navarro.En 1841, a Lei paccionada recoeceu a Navarra o dereito aconservar parte das sas institucins, pagando un cupoeconmico. No caso vasco, a negativa a negociar das sasautoridades provocou a supresin do rxime foral, recuperado en 1844 cando caeu Espartero.

Unha das medidas mis polmicas foi a de liberalizar as importacins de tecidos de algodn, o quebeneficiaba aos empresarios britnicos e prexudicaba s empresas txtiles catals. En Barcelonaproduciuse un levantamento popular, co apoio da Milicia Nacional, que foi esmagado despois de queEspartero ordenase bombardear a cidade, incrementando o nmero dos seus inimigos. En 1843 foiderrubado por un pronunciamento militar encabezado polo xeneral Narvez e apoiado polo

partido moderado.2.4. A dcada moderada

Tras derrocar a Espartero, os moderados no poder, aprobaron unha nova Constitucin, a de 1845, amis moderada e restritiva de tdalas do sculo XIX (se exclumos o Estatuto de 1834) e na que mellorse reflicte a ideoloxa do liberalismo doutrinario: soberana compartida entre o rei e as Cortes;supremaca poltica da Coroa, que tia o poder executivo, comparta a soberana e o poder lexislativocoas Cortes, nomeaba o goberno e os senadores e convocaba e disolva as Cortes case sen lmites; s

participaba na vida poltica o 0,8% da poboacin; restricin das liberdades; e confesionalidade catlicado Estado.

Dona Isabel II, pola graza de Deus e da Constitucin da Monarqua espaola Raa das Espaas; a

todos os que as presentes visen e entendesen, sabede: Que sendo a nosa vontade e a das Cortes doreino regularizar e poer en consonancia coas necesidades actuais do Estado os antigos foros eliberdades destes Reinos, e a intervencin que as sas Cortes tiveron en tdolos tempos e nosnegocios graves da Monarqua, modificando ao efecto a Constitucin promulgada o 18 de xuo de1837, viemos, en unin e acordo coas Cortes actualmente reunidas, en decretar e sancionar aseguinte Constitucin da Monarqua espaola.TTULO I. Dos espaois

Art. 2. Todos os espaois poden imprimir e publicar libremente as sas ideas sen censura previa,con suxeicin s leis.

Art. 11.- A relixin da nacin espaola a catlica, apostlica, romana. O Estado obrgase a manter oculto e aos seus ministros.TTULO II. Das Cortes

Art. 12.- A potestade de facer as leis reside nas Cortes c Rei.

Art. 13.- As Cortes compense de dous corpos colexisladores, iguais en facultades: O Senado e oCongreso dos Deputados.TTULO III. Do Senado

Art. 14.- O nmero de senadores limitado: o seu nomeamento pertence ao Rei.

Espartero


7/21


Art. 15.- S podern ser nomeados senadores os espaois que, ademais de ter trinta anos cumpridos,pertenzan s clases seguintes: Presidentes dalgn dos Corpos colexisladores, Senadores ouDeputados admitidos tres veces nas Cortes, Ministros da Coroa, Conselleiros do Estado, Arcebispos,bispos, Grandes de Espaa, Capitns Xenerais do Exrcito e Armada, Embaixadores (...).Os comprendidos nas categoras anteriores debern, ademais, gozar de 30.000 reais de renda.TTULO IV. Do Congreso dos Deputados

Art. 20.- O Congreso dos Deputados compoerase dos que nomeen as xuntas electorais na forma quedetermine a lei. Nomearase un deputado cando menos por canda cincuenta mil nimas da poboacin.

Art. 22.- Para seren deputados requrese ser espaol, do estado segrar, ter cumprido vintecinco anos,gozar a renda procedente de bens races ou pagar por contribucins directas a cantidade que a leielectoral esixa.

Constitucin espaola de 23 de maio de 1845

Os moderados ocuparon o poder durante dez anos, baixo o liderado do xeneral Narvez. O partidomoderado estaba apoiado pola burguesa, os sectores enriquecidos pola compra de terrasdesamortizadas, a aristocracia latifundista e parte das clases medias.

A poltica moderada caracterizouse polo seu acusado centralismo: recortaron os poderes dos Concellosreservando ao goberno central a designacin dos alcaldes das capitais de provincia e dos partidosxudiciais de mis de 2.000 habitantes. A obra de centralizacin emprendida polos moderados plasmousetamn na elaboracin dun Cdigo Penal (1848)no que se poda percibir a preocupacin por castigar

calquera posible alteracin da orde establecida. Implantouse tamn o sistema mtrico decimal nasmoedas, pesos e medidas eliminando a enorme diversidade existente ata entn.

A desamortizacinprivou a Igrexa das sa fonte fundamental de ingresos as rendas agrarias poloque abandonou as funcins de beneficencia que tradicionalmente via desempeando. O Estado pasou aasumir a asistencia sanitaria e mis a educativa, anda que cuns limitadsimos recursos financeirosdebido a crnica situacin deficitaria da facenda pblica, a causa das guerras carlistas, do escasodesenvolvemento econmico do pas e dun deficiente sistema tributario, con amplas bolsas de fraudefiscal. En calquera caso, a fundacin de centros educativos durante o sculo XIX foi posible en granmedida grazas aos bens desamortizados.

A reforma educativa, limitando a autonoma universitaria, e regulando a ensinanza secundaria(Ordenamento dos estudios e creacin de Institutos en 1845 polo Plan Pidal; lei de Claudio Moyano en

1857, que reformou a educacin, etc) tivo tamn un marcado carcter centralista e uniformador; o seuobxectivo era formar s minoras dirixentes e s clases medias na fidelidade ao Estado que se estabaconstrundo.

En 1845, os ministros Mon e Santilln, realizaron unha reforma tributaria, reducindo os mltiplesimpostos existentes a dous tipos: directos (contribucin territorial) e indirectos (aduanas, consumos,etc.). As mis prexudicadas foron as clases populares, que viron aumentar os impostos indirectos, erealizaron moitas protestas coecidas como motns de consumos.

- Guardia Civil e Exrcito

Os moderados suprimiron a MiliciaNacional, instituda nas etapas nas que os

progresistas estiveron no poder, comocorpo armado para garantir a orde pblicae o sistema constitucional, pero que na

prctica tivo escasa operatividade, sendomis ben un instrumento poltico.

No seu lugar o marqus de Ahumadafundou en 1844 a Guardia Civil que foi o

primeiro corpo de seguridade pblica dembito nacional. A sa finalidade eraprotexer s persoas e propiedadesdentro e fra das poboacins. A sa actividade centrouse na proteccin da propiedade rural(especialmente ameazada polas persoas carentes de recursos despois da desamortizacin dos benscomunais e municipais) e en evitar as alteracins da orde pblica.

As Cortes de Cdiz suprimiran o requisito de nobreza para acceder ao emprego de oficial do exrcito eestableceron o deber de todo espaol a defender a patria coas armas cando sexa chamado pola lei. A


8/21


Guerra contra os franceses propiciou o acceso de individuos procedentes dos sectores non nobiliarios apostos de responsabilidade militar, o que explica en certa medida a influencia liberal entre os oficiais doexrcito ata o ltimo cuarto do sculo XIX.

Anda que o servizo militar foi teoricamente obrigatorio era posible evitalo por medio dun pago enmetlico (redencin), ou pagndolle a outro para que realizase o servizo (substitucin). Calclase queata 1912 en torno ao 25% dos recrutas eludiron as o servizo militar, que na prctica recaeu s sobre asclases populares, o que explica en boa medida o antimilitarismo que se manifestaba en amplos sectores

da poboacin.- As relacins coa Igrexa catlica e a restricin das liberdades

Os moderados restableceron as relacins co Papa ecoa Igrexa catlica, rotas durante o perodo

progresista, a causa da desamortizacin dos benseclesisticos e as limitacins impostas s ordesrelixiosas. Sen pretender a devolucin das terrasexpropiadas e vendidas en mans da grande

burguesa agraria que apoiaba precisamente ao partidomoderado buscaron un compromiso que se plasmouno Concordato de 1851, que estivo vixente case seninterrupcin, e con pequenas modificacins, ata a IIRepblica (1931).

O Concordato deixou en mans da Igrexa a inspeccine supervisin do ensino e a capacidade de censurarcalquera publicacin. A Igrexa aceptou a venda dos

bens desamortizados a cambio do recoecemento darelixin catlica como oficial e nica do estado e o mantemento do culto e do clero por parte do Estado.

Art. 1. A relixin catlica, apostlica e romana, que con exclusin de calquera outro culto continasendo a nica da nacin espaola, conservarase sempre nos dominios da S. M. Catlica con todos osdereitos e prerrogativas de que deben gozar segundo a lei de Deus e o disposto polos sagradosCanons.

Art. 2. En consecuencia a instrucin nas Universidades, Colexios, Seminarios e Escolas pblicas ouprivadas de calquera clase, ser en todo conforme doutrina da mesma relixin catlica; e a este finnon se poer impedimento algn aos bispos e demais prelados diocesanos encargados polo seuministerio de velar pola pureza da doutrina da fe e dos costumes, e sobre a educacin relixiosa daxuventude no exercicio deste cargo, anda nas escolas pblicas.

Art. 3. Tampouco se poer impedimento algn aos devanditos prelados nin aos demais sagradosministros no exercicio das sas funcins, nin os molestar ningun baixo ningn pretexto en canto serefira ao cumprimento dos deberes do seu cargo; antes ben coidarn todas as autoridades do reino degardarlle e de que se lles garde respecto e consideracin (!) principalmente cando haxan de opoerse malignidade dos homes que intenten perverter os nimos dos fieis e corromper os costumes, oucando houbese de impedirse a publicacin, introducin ou circulacin de libros malos e nocivos.

Concordato entre o Goberno Espaol e a Santa S de 16 de Marzo de 1851

- A oposicin ao moderantismoA oposicin ao rxime moderado estivo representada sobre todo polos progresistas, que non tian amis mnima posibilidade de acceder ao poder a causa do sistema electoral vixente e o fraude masivo. Osufraxio censatario limitaba o nmero de electores a 100.000 persoas que reunan os requisitos de

pagar 400 reais de contribucin anual a metade se eran doutores, licenciados, maxistrados, etc.. AConstitucin de 1845 recoeca ademais que a Coroa na prctica, o goberno poda nomear unnmero indefinido de senadores e ampliaba o nmero de representantes non elixidos polos cidadns. Aisto haba que sumar o sistemtico fraude electoral.

Para que serve a lei electoral? Serve, amigo lector, para dividir aos homes en tres grandes grupos: oprimeiro, dos que non teen voz nin voto; o segundo, dos que teen voto e non voz, e o terceiro, dosque non s teen a voz e o seu voto, senn ademais a voz e voto de tdolos cidadns!Os primeiros

son os que non teen dereito a elixir a quen mis tarde ser o seu elixido. Os segundos son os quepoden nomear apoderado, e os terceiros son a gorxa universal do pobo, o verdadeiro coraznparlamentario!

Antonio Flores, Para que serve a lei electoral? 1850

El Dios grande; Alenza 1845


9/21


En consecuencia, houbo unha radicalizacin da oposicin que buscou chegar ao goberno por medio depronunciamentos militares.

A ala esquerda dos progresistas formou o partido demcrata, que reivindicaba un programa radical deliberdades (de reunin, expresin, asociacin, de conciencia e de prensa). Consideraban que a soberananacional supua o dereito ao sufraxio universal; a xeneralizacin da xustiza por medio de xurados; e asupresin do Senado. Entre os demcratas comezaron a aparecer as primeiras voces republicanas (comoCastelar ou Pi i Margall, que teran un destacado protagonismo na etapa revolucionaria dos primeiros

anos setenta), e mesmo apareceron tamn os primeiros ncleos socialistas.No extremo contrario do abano ideolxico estaban os carlistasque tomaron de novo as armas en 1846 e1860, con pouco xito. Entre 1846 e 1848 desenvolveuse a Segunda Guerra Carlista en Catalua (guerrados matinersou madrugadores). O carlismo experimentou nestes anos unha maior definicin ideolxica,cunha reivindicacin do foralismo fronte ao centralismo liberal, ademais dun profundo clericalismointegrista.

A maiora dos pronunciamentos progresistas fracasaron. En Galicia levouse a cabo en 1846 unpronunciamento, iniciado en Lugo por Miguel Sols, que chegou a establecer unha Xunta Superior deGalicia en Santiago, da que foi secretario Antoln Faraldo. Os revolucionarios foron derrotados e Sols eonce oficiais foron fusilados en Carral, os Mrtires de Carral. Neste pronunciamento, xunto s

peticins progresistas apareceron outras especficas de Galicia, o provincialismo.

2.5. O bienio progresista (1854-1856)

Os gobernos moderados, cada vez mis autoritarios, identificronse con prcticas de corrupcin a granescala co conseguinte desprestixio e impopularidade, mesmo entre sectores moderados. Isto creou oambiente adecuado para que triunfase un novo pronunciamento militar en Viclvaro (a chamadavicalvarada), protagonizado por militares moderados como ODonnell, pero contrarios corrupcin, oque facilitou o acceso dos progresistas ao poder.

Seora: os xenerais, brigadieres, coroneis e demais xefes quesubscriben, fieis sbditos da V. M., chegan aos ps do trono econ profunda veneracin expoen: que defenderon sempre oaugusto trono da V. M. a custo do seu sangue, e ven hoxe

con dolor que os vosos ministros responsables, exentos demoralidade e de esprito de xustiza, aldraxan as leis eaniquilan unha nacin moi empobrecida, creando ao mesmotempo co exemplo dos seus actos unha funesta escola decorrupcin para todas as clases do Estado.Hai tempo, Seora, que os pobos xemen baixo a mis duraadministracin, sen que se respecte polos conselleirosresponsables da V. M. un s artigo da Constitucin.

A prensa, esta institucin encargada de discutir os actosadministrativos e derramar a luz en todas as clases, atpaseencadeada, e os seus mis ilustres representantes afogan asa voz no desterro uns, e os outros, protexidos por algunhaman amiga, viven ocultos e cheos de privacins, para

liberarse da brbara persecucin que estes homesimprovisados resolveron contra todos.Os gastos pblicos, que tantas bgoas e tanto suor custan aoinfeliz contribunte, aumntase cada da (!).Mis non para aqu, Seora, a rapacidade e desbordamentodos ministros responsables; levan anda mis al a venalidadee a ambicin. Non concederon ningunha lia de ferrocarril algoimportante sen que percibisen antes algunha crecida subvencin (!)

Manifesto de Alcal de Henares, asinado por militares como O'Donnell, Dulce, etc. coecido como Vicalvarada;1854

Nos dous anos de goberno progresista (compartido por Espartero e O'Donnell) constituuse unha novaforza poltica, a Unin Liberal, na que converxeron persoas procedentes do moderantismo e do campo

progresista. A obra mis importante desta curta etapa foron unha nova desamortizacin , promovidapolo ministro progresista Madoz, e a Lei de Ferrocarrs(1855).

Anda que chegou a redactarse unha nova Constitucin, nunca entrou en vigor ao seren disoltas asCortes en 1856 e restablecerse a de 1845. A de 1856 era de carcter progresista, recoeca a soberana

O"Donnell e Espartero despois do triunfodo pronunciamento


10/21


nacional e unha extensa relacin de dereitos e liberdades individuais (reunin, expresin, asociacin,conciencia, prensa e imprenta, inviolabilidade do domicilio, etc.); porn mantia o sufraxio censatario,anda que mis amplo que na etapa moderada.

As diferenzas entre Espartero e ODonnell e os enfrontamentos entre os progresistas facilitaron un novogolpe de Estado. En 1856 ODonnell derrotou Milicia Nacional e desprazou do poder aos progresistas.

2.6. Segundo perodo moderado (1856-1868)

Durante os derradeiros doce anos do reinado de Isabel II alternronse na presidencia do goberno osxenerais Narvaez e O'Donnell, lder da Unin Liberal. Quedou de novo excluda calquera posibilidadede que os progresistas chegasen ao poder por medio das eleccins, o que finalmente conducira a unharevolucin non s contra o goberno senn contra a mesma Isabel II.

Esta poca caracterizouse por continuar a obra poltica da dcada moderada: restableceuse aConstitucin de 1845, reorganizronse as Deputacins provinciais e os Concellos, somentndoos autoridade do goberno central; disolveuse a Milicia Nacional mantendo Guardia Civil como nicaforza de orde pblica; paralizouse a desamortizacin eclesistica, anda que non a civil, etc.

A economa espaola experimentou un certo crecemento grazas favorable conxuntura internacional.En poltica exterior o mis destacable foi a realizacin de varias expedicins militares en Marrocos,mis na procura de prestixio que por calquera outro tipo de obxectivo econmico ou territorial.

Nos anos 60 o rxime isabelino entrou nunha crise cada vez mis profunda. A participacin polticaestaba limitada aos moderados e a Unin Liberal de ODonnell, utilizndose os mtodos represivosfronte aos progresistas, demcratas e republicanos. A impopularidade da raa a tamn en aumento. ACorte era vista como un nio de corrupcin, desde o que unha camarilla controlaba o poder poltico.

De 1863 a 1868 sucedronse gobernos cada vez mis autoritarios. A oposicin camarilla da raacreca, mentres a axitacin popular aumentaba. En 1865 a Universidade manifestouse contra o gobernoprotestando pola expulsin do republicano Castelar, que escribira un artigo criticando raa,rematando coa sanguenta noite de San Daniel, na que morreron varios estudantes que daban unhaserenata ao reitor destitudo. Pouco despois, tivo lugar un novo pronunciamento progresista, fracasado,dirixido polo xeneral Prim -o heroe de frica- que rematou con mis de 60 fusilados.

No exilio, progresistas e demcratas, dirixidos por Prim, acordaron reunir as sas forzas para derrocar aIsabel II (pactos de Ostende, 1866, e Bruxelas, 1867). Trala morte de ODonnell en 1867 os unionistas,encabezados por Serrano, unronse aos pactos.


11/21


3. O SEXENIO DEMOCRTICO

Prim, seguindo a tradicin progresista, intentou sete pronunciamentos no espazo de catro anos. O

poder desgastbase. Narvez e O"Donnell morreron en 1868. A raa era unanimemente considerada

como insoportable a causa da sa vida privada. Gonzlez Bravo quixo reprimir a axitacin e fxose

odioso. Frota, guarnicins e xuntas locais proclamaron en setembro de 1868, as liberdades

fundamentais e o sufraxio universal. Serrano, a quen tomaron por xefe, bateu s tropas da raa, que

se refuxiou en Francia.

1868-1875. Serrano e Prim, gobernantes provisionais convocaron a Cortes. Estas foron brillantes e

votaron unha constitucin moi democrtica, pero monrquica. Pero foi difcil atopar un rei. O mesmo da

que chegou Amadeo, fillo do rei de Italia, Prim caeu asasinado (30 de decembro de 1870). O rei, s,

cansouse dunha situacin difcil: rivalidade Sagasta-Ruiz Zorrilla, reedicin da guerra carlista, axitacin

social da Internacional. Ao fin, abdicou, e foi proclamada a Repblica o 11 de febreiro de 1873. A sa

tendencia foi federal, e o seu primeiro presidente Figueras, ao que seguiu Pi y Margall. Pero a

influencia anarquista transformou o federalismo en cantonalismo, e os cantns proclamronse

independentes. Pi retirouse para non ter que utilizar a violencia represiva. Tampouco Salmern quixo

aplicar a pena de morte. Con Castelar, que o substituu, chegou ao poder a repblica unitaria e

autoritaria. Demasiado tarde. O 3 de xaneiro de 1874, o xeneral Pava disolva as Cortes pola forza.

Unha ditadura provisional preparou a Restauracin en favor do fillo de Isabel, Alfonso, que veu de

Inglaterra escoltado por un preceptor de experiencia: Cnovas del Castillo, conservador liberal.

Pierre Vilar, Historia de Espaa, pax. 88-89

3.1. A Gloriosa: Viva Espaa con honra!

Unha crise internacional do capitalismo, que se manifestou en Espaa no afundimento de bancos e daBolsa, veu agravar a situacin do pas, ao que hai que unir a crise da industria txtil catal e dous anosde malas colleitas, en 1867-68.

O movemento revolucionario, froito do Pacto de Ostende, estalou en setembro de 1868, seguindo oesquema xa clsico de todo pronunciamento: sublevacin e formacin de xuntas revolucionarias poloscidadns. Iniciouse co pronunciamento da escuadra concentrada en Cdiz ao berro de Viva Espaa conhonra!

Espaois: A cidade de Cdiz, posta en armas con toda a sa provincia, coa Armada ancorada no portoe todo o departamento martimo da Carraca, declara solemnemente que nega a sa obediencia aoGoberno que reside en Madrid, asegura que leal intrprete dos cidadns que, no longo exercicio dapaciencia, non tean perdido a dignidade, e resolta a non depoer as armas ata que a nacin recobre asa soberana, manifeste a sa vontade e se cumpra. (...)

Aldraxada a lei fundamental; convertida antes en calabozo que en defensa do cidadn; corrompido osufraxio pola ameaza do suborno; dependente a seguridade individual, non do dereito propio, senn dairresponsable vontade de calquera das autoridades; morto o municipio; pasto a Administracin e afacenda da inmoralidade; tiranizada a ensinanza; muda a prensa (...) tal a Espaa de hoxe. Espaois,quen a aborrece tanto que se atreva a exclamar: As ten que ser sempre?Non, non ser. Xa basta de escndalos.Desde estas murallas, sempre fieis a nosa liberdade e independencia; deposto todo interese de partido;

atentos s ao ben xeral, chammosvos a todos a que sexades partcipes da gloria de realizalo. (...)Queremos que unha legalidade comn, por todos creada, tea implcito e constante o respecto detodos. (...)Queremos que un goberno provisional que represente todas as forzas vivas do pas asegure a orde, entanto que o sufraxio universal bota os cementos da nosa rexeneracin social e poltica. (...).Viva Espaa con honra!Cdiz, 19 de setembro de 1868

Manifesto da revolucin espaola de 1868

O levantamento militar foi masivamente secundado, e xa se constituran xuntas polos pobos e cidades.Nos seus manifestos que, ao igual que en 1808 foron lidos nas prazas e publicados na prensa, reflctenseas aspiracins populares. Unha suma de dereitos polticos e reivindicacins sociais que constituan todoun programa democrtico: Cortes Constituntes, sufraxio universal, liberdade de asociacin, reunin,

imprenta, relixiosa e de ensino, supresin das quintas, da pena de morte e dos impostos de portas e deconsumos... Eran unhas reivindicacins moito mis amplas e radicais que as dos xenerais queencabezaron o pronunciamento.


12/21


Aspiramos liberdade de conciencia (...). Imos, pois, a establecer a liberdade de cultos.Aspiramos liberdade de sufraxio (...) proclamamos o sufraxio universal.Aspiramos liberdade da razn, e queremos o ensino libre, e que o pensamento escrito circule sentraba. (...)

Aspiramos, en fin, liberdade econmica e de asociacin. (...)Negamos ao poder pblico o dereito sobre a vida, e abolimos a pena de morte.Negamos ao Estado o dereito de impoer contribucins sobre os elementos de subsistencia do pobo, eanulamos a contribucin de consumos.Negamos o deber de servir ao Estado forzosamente, suprimindo as quintas e as matrculas de mar.Queremos Cortes Constituntes, expresin fiel da soberana da Nacin, para que promulguen unhaConstitucin. (...)Queremos que a xustiza sexa unha verdade, desaparecendo tdolos foros privilexiados, incluso oeclesistico.Queremos a descentralizacin, a reducin de provincias e de bispados, o matrimonio civil e os tribunaiscolexiados, o xurado para o criminal e a inviolabilidade do domicilio. (...)Cidadns: Viva a liberdade! Viva a Soberana Nacional! Abaixo os Borbns!

Proclama da Xunta de Goberno da provincia de Mlaga, 27 de setembro de 1868.

Os obxectivos das distintas forzas sociais e polticas que participaron na revolucin eran distintos. Osprogresistas, encabezados por Prim, s pretendan derrubar ao goberno, os republicanos radicais

pretendan ademais derrubar monarqua e os campesios e obreiros pretendan unha sociedade misxusta, o que supua cambios econmicos e sociais. s diferencias existentes entre os partidos quefirmaran o Pacto de Ostende, pronto de engadiu o conflito entre os desexos frustrados das masaspopulares participantes na revolucin, e a defensa da orde social establecida, por parte da burguesa quedirixa a vida poltica.

3.2. A Constitucin de 1869

- O Goberno provisional

A Xunta de Madrid tomou ainiciativa de concederlle opoder supremo ao xeneralSerrano. Este formou ungoberno provisional integradopor progresistas e unionistas,exclundo aos demcratas.Unha das primeiras medidastomadas polo goberno foidesarmar aos Voluntarios dala Libertad, que se formaran,a xeito de Milicia Nacional,para defender a revolucin. O25 de outubro dirixiu un Manifesto Nacin no que recollan parte do programa das Xuntas -s queprivara de todo poder- , pero sen aludir a ningn cambio en cuestins econmicas.

Destrudo o obstculo e expedito o camio, a revolucin estableceu o sufraxio universal como ademostracin mis evidente e palpable da soberana do pobo. (...)(...) pasa o Goberno provisional a compendiar nun s corpo de doutrinas estas manifestacins doesprito pblico.

A mis importante de todas, pola alteracin esencial que introduce na organizacin secular de Espaa, a relativa formulacin de liberdade relixiosa. A corrente dos tempos, que todo o modifica e renova(...) fai que a Nacin espaola tea que admitir forzosamente un principio, contra o cal intil todaresistencia. Non se vulnerar a fe fondamente arraigada, porque autoricemos o libre e tranquiloexercicio doutros cultos en presenza do catlico; antes ben, fortificarase no combate, e rexeitar coestmulo as invasins da indiferenza relixiosa que tanto relegan e debilitan o sentimento moral.

A liberdade de ensinanza e outra das reformas cardinais que a revolucin proclamou e que o GobernoProvisional apresurouse a satisfacer sen perda de tempo. (!)E como natural resultado da liberdade de ensino, a revolucin proclamou tamn a liberdade deimprenta, sen a cal aquelas conquistas non seran mis que frmulas ilusorias e vans. (...)

As liberdades de reunin e de asociacin pacfica, perennes fontes de actividade e progreso, foron asmesmo recoecidas como dogmas fundamentais da nacin espaola. Nestas loitas de opinins


13/21


encontradas, intereses opostos e manifestacins distintas, que tenden a abrirse paso por medio dapublicidade e da propaganda, aprenden as nacins varonilesa rexerse por si mesmas. (...)

Manifesto do Goberno Provisional, 25 de outubro de 1868

O Manifesto recolle a proclamacin dunha serie de liberdades (recollidas despois na Constitucin de1869). A liberdade relixiosa a mis innovadora. Consciente o Goberno Provisional disto, e daconflitividade que podera carrexar xustifcase cunha serie argumentos, que queren impedir que se vexaa medida como contraria relixin ou ao clero. Sen embargo, a liberdade relixiosa foi a que mis

resistencias tivo e provocou un conflito coa Igrexa, e ademais, contribuu a unidade da reaccin catlicaen torno ao Partido Carlista. A liberdade de ensino recllese dunha maneira moito mis radical. Recolleademais outras liberdades de imprenta, de reunin e asociacin pacfica e promete unha polticadescentralizadora para contentar aos republicanos.

- As constituntes

As eleccins para Cortes Constituntes, nas que por primeira vez puideron votar tdolos varnsespaois maiores de 25 anos, configuraron un parlamento representativo das forzas participantes naRevolucin: unha minora de dereitas carlistas e isabelinos ; un centro con 245 deputadosprogresistas, unionistas e demcratas dirixidos por Prim, Sagasta e Ruiz Zorrilla; e unha esquerda con70 deputados republicanos federais. Estas Cortes elaboraron e aprobaron a Constitucin misdemocrtica da Europa do momento.

Porn, non todos estaban a favor do sufraxio universal. Esta a opinin que tia sobre o tema o ex-ministro isabelino e artfice da Restauracin, Cnovas del Castillo:

tan claro que tea dereito a votar os impostos que pesan sobre os demais o que non contriba aeles cunha mnima parte sequera? tan de dereito natural isto? Dadas as ideas sobre a propiedadeque todos temos e debemos ter; dada a nocin exacta do teu e do meu, por ventura evidente quedeba enviar representantes aqu a dispoer do que tedes, da cantidade, da forma e do tempo no quehabedes de dalo, o que non participa cos mis de vosoutros en maneira algunha da obriga de soster ascargas do pas? tan evidente, seores deputados, por outra parte, o que deba contribur a crear odereito quen non o coece, nin o comprende, nin pode comprendelo nin coecelo? Acaso tan claro oconcepto de dereito en si mesmo, ou nas sas manifestacins, ou na sa realizacin humana, que estao alcance de calquera?

Cnovas del Castillo, Diario de sesins das Cortes, 8 de abril de 1869.

- A Constitucin de 1869

O carcter democrtico da Constitucin amsaseen primeiro lugar no recoecemento do sufraxiouniversal masculino, pero ademais engdesea ampla declaracin de dereitose unha vontadede cambiar a estrutura centralista e arbitrarialevantada polos moderados, intentando evitar osexcesos autoritarios do rxime anterior. Osdereitos recollidos no ttulo I comprenden case aterceira parte do total de artigos. Reglanse demaneira detallada para impedir que poidan serrecortados por leis posteriores, e contn garantasimportantes para o seu respecto.

Reglanse dereitos como a inviolabilidade dacorrespondencia, a liberdade de traballo para osestranxeiros, o libre pensamento e, sobre todo,recolle por vez primeira os dereitos de reunin e asociacin(art. 17), o que xunto ao sufraxio universalcontribuu de maneira decisiva politizacin dos traballadores. Tamn recibiu un tratamento avanzado acuestin relixiosa: liberdade de cultos privado e pblico, pero continuando o mantemento polo Estadodo culto e do clero (art. 21).

A regulacin das institucins encabzase co recoecemento da soberana nacionalcomo orixe de todoo poder, mesmo o da monarqua. A divisin de poderes e a descentralizacinson os principios querexen a organizacin do Estado (art. 34-37). O centro de poder reside nas Cortes, sen ningunha dbida,formadas polo Congreso e o Senado. O primeiro elixido por sufraxio universal e directo. O Senado

- Ea, seores! Juren y cobren....

- En cuanto lo segundo, sea por amor de dios; lo

primero... non possumus


14/21


elixido tamn por sufraxio universal, pero indirecto e os candidatos deben ter 40 anos e terdesempeado funcins pblicas importantes, ou posur titulacin superior ou estar entre os grandespropietarios agrarios ou industriais. Hai catro por provincia. O Senado ten certo carcter derepresentacin territorial vez que unha natureza conservadora, tanto no sistema indirecto de eleccin,como nas condicins dos candidatos.

Ademais das funcins lexislativas, as Cortes teen facultades importantes, pero o mis destacado son asmedidas para non ser restrinxidas nin polo goberno nin polo rei, exercendo o control parlamentario do

goberno (art. 53). O rei aparece coma un rei constitucional, sendo os ministros os encargados deexercitar as sas facultades (art. 67 e 87). O poder xudicial, proclamado en tdalas constitucinsanteriores, regulado por vez primeira, separando aos xuces do poder executivo por medio do sistemade oposicins para o ingreso na carreira xudicial. Establcese ademais o xuzo por xurados.

A Nacin Espaola, e no seu nome as Cortes Constituntes, elixidas por sufraxio universal, desexandoafianzar a xustiza, a liberdade e a seguridade, e prover o ben de cantos vivan en Espaa, decretan esancionan a seguinte

CONSTITUCINTTULO I. Dos espaois e os seus dereitos

Art. 3. Todo detido ser posto en liberdade ou entregado autoridade xudicial dentro das vintecatrohoras seguintes ao acto de detencin (...).

Art. 4. Ningn espaol poder ser preso senn en virtude de mandamento de xuz competente (...).Art. 5. Ningun poder entrar no domicilio dun espaol ou estranxeiro residente en Espaa sen o seuconsentimento (...) s por decretarse por xuz competente.

Art. 14. Ningun pode ser expropiado dos seus bens senn por causa de utilidade comn e en virtudede mandamento xudicial, que non se executar sen previa indemnizacin (...).

Art. 16. Ningn espaol que se atope no pleno goce das sas facultades civs poder ser privado dodereito a votar (...).

Art. 17. Tampouco pode ser privado ningn espaol: Do dereito de emitir libremente as sas ideas eopinins, xa de palabra, xa por escrito (...). Do dereito de reunirse pacificamente. Do dereito deasociarse para tdolos fins da vida humana que non sexan contrarios moral pblica (...). Do dereitode dirixir peticins s Cortes, ao Rei e s autoridades.

Art. 21. A nacin obrgase a manter o culto e os ministros da Relixin catlica. O exercicio pblico ouprivado de calquera outro culto queda garantido a todos os estranxeiros residentes en Espaa, sen

mis limitacins que as regras universais da moral e do dereito. Se algns espaois profesasen outrarelixin que a catlica, aplicable aos mesmos todo o disposto no pargrafo anterior.TTULO II. Dos poderes pblicos

Art. 32. A soberana reside esencialmente na nacin, da cal emanan tdolos poderes.Art. 33. A forma de goberno da Nacin Espaola a Monarqua.Art. 34. A potestade de facer as leis reside nas Cortes. O Rei sanciona e promulga as leis.Art. 35. O poder executivo reside no Rei, que o exerce por medio dos ministros.Art. 36. Os tribunais exercen o poder xudicial.TTULO III. Do poder lexislativo

Art. 38. As Cortes compense de dous Corpos de lexisladores, a saber: Senado e Congreso. Ambosson iguais en facultades (...).

Art. 54. A iniciativa das leis corresponde ao Rei e a cada un dos Corpos colexisladores.Art. 66. Para ser elixido deputado requrese ser espaol, maior de idade e gozar dos dereitos civs.

Constitucin espaola de 1 de xuo de 1869.

3.3. O fracaso da monarqua constitucional.

Aprobada a Constitucin, Serrano foinomeado rexente e Prim, o home forte dasituacin, xefe de Goberno. Os problemas aosque deberan facer fronte eran moi graves:procura dun candidato para o trono; a respostas demandas populares de abolicins dosimpostos e quintas (os gobernantesprometeran a sa abolicin); a solucin rebelin cubana, iniciada en 1868, etc.

Todas estas cuestins requiran un gobernoapoiado por forzas amplas e unidas. Aocontrario, cada problema agudizou anda mis


15/21


as divisins. Os partidos polticos mostrronse incapaces de formar unha alianza duradeira tras aaprobacin da Constitucin. Progresistas, unionistas e demcratas monrquicos, que formaran amaiora, fronse separando progresivamente.

Xa no vern de 1869, unha parte dos republicanos, os chamados intransixentes, frustrados pola faltade atencin cuestin social promoveron unha serie de sublevacins xeneralizadas. A situacin dosobreiros e dos campesios estaba detrs dos motns. No outro extremo, os carlistas xa se preparabanpara tomar as armas.

- O novo rei: Amadeode Saboia

A candidatura ao tronotamn dividiu aospartidos e non seconseguiu un candidatoata un ano despois deterse votado aConstitucin, trasmltiples negociacinscoas nacins europeas.Prim atopou a mellorsolucin na dinastareinante en Italia, osSaboia. En principio, onovo rei era unha garantade respecto aoliberalismo e aConstitucin, pero o apoio que recibiu nas Cortes foi moi feble para tan fundamental cuestin: 191votos contra 120. Tres das antes da chegada do novo rei, o 30 de decembro de 1870, o seu principalvaledor, o xeneral Prim, caa asasinado sen que xamais se atopase aos asasinos.

... o presidente do Consello de Ministros sau onte pola noite s sete e media do Congreso dirixndosenunha carruaxe ao Ministerio de la Guerra (...) ao chegar ra do Turco atopronse dous cochesdetidos ao final da mesma. A carruaxe do xeneral houbo de deterse ante aquel atranco ao parecercausal. Para ver o que suceda asomouse o axudante Sr. Moya. Viu tres homes vestidos con camisasque apuntaban carabinas e non tivo tempo para dicir mis que Bjese V. mi general que nos hacenfuego!

El Imparcial, 28 de decembro de 1870

- A crise dos partidos

Na coalicin gobernante os personalismos dominaban sobre o consenso. A sorte de Amadeo quedouligada sobre todo ao Partido Progresista, que estaba fondamente dividido. Os personalismos e as loitasde poder nas agrupacins de notables, xa que os partidos estaban formados s por un pequeno grupo de

dirixentes, foron constantes.Nun primeiro momento optouse por gobernos de coalicin. O primeiro goberno tivo a tarefa deorganizar as primeiras eleccins para Cortes ordinarias tras a revolucin. Unha novidade no procesoelectoral foi que mediante unha nova lei volvase aos distritos electorais da poca moderada, en cada undos cales se elixa un deputado, co que se potenciaba a representacin da Espaa rural fronte s cidades,e quedaba o goberno en mellores condicins para manipular o proceso. Sobre todo cando no ministeriode Gobernacin estaba Sagasta, e xunto a el o que sera gran manipulador electoral da Restauracin:Romero Robledo. O resultado electoral, naturalmente, deu unha ampla maiora gobernamental,anda que con significativas minoras de carlistas e republicanos.

Desde a dimisin do xeneral Serrano como Presidente do Goberno (21 de xullo) sucedronse unha seriede efmeros gobernos. Neste perodo produciuse a ruptura definitiva do Partido Progresista, falto dun

lder recoecido por todos como era Prim, en das tendencias: democrtico-conservadora, a de Sagasta,e radical-republicana, a de Ruiz Zorrilla. Este foi o derradeiro Presidente de Goberno de Amadeo.Organizou as eleccins mis limpas do perodo (anda que se mantian as altas porcentaxes deabstencin, un 54 %), onde os resultados demostraron un importante avance do republicanismo.

Caricatura publicada en La Flaca sobre a procura dun rei para Espaa


16/21


O rei, ante o deterioro da situacin poltica (e outras cuestins, como a guerra carlista e as protestasobreiras) presentou a abdicacin ao trono:

Grande foi a honra quemerecn nacinespaola elixndomepara ocupar o seutrono; honra tanto por

min mis apreciadaporque ofrecasemerodeada de dificultadese perigos que levaconsigo a empresa degobernar un pas tanfondamente perturbado.Coezo que meenganou o meu bodesexo. Dous anoslongos hai que cingo acoroa de Espaa, e aEspaa vive en constante

loita, vendo cada da misdistante a era da paz que tanto desexo. Se foran estranxeiros os inimigos da sa felicidade, entn, fronte destes soldados tan valentes como sufridos, sera o primeiro en combatelos; pero todos os quecoa espada, coa pluma, coa palabra agravan e perpetan os males da nacin, son espaois; todosinvocan o doce nome da patria, todos pelexan e se axitan polo seu ben; e entre o fragor do combate,entre o confuso atronador e contraditorio clamor dos partidos, entre tantas e tan opostasmanifestacins da opinin pblica, imposible afirmar cal a verdadeira, e mis imposible andaatopar o remedio para tamaos males.Busqueinos dentro da lei ansiosamente e non o atopei. Fra da lei non ha buscalo quen prometeuobservala.Estes son, seores deputados, as razns que me moven a devolver nacin, e no seu nome avosoutros, a Coroa que me ofreceu o voto nacional, facendo esta renuncia por min, os meus fillos esucesores.

Estade seguros de que ao desprenderme desta coroa, non me desprendo do amor a esta Espaa tannobre e desgraciada, e de que non levo comigo outro pesar que o de non serme posible procurala todoo ben que meu leal corazn para ela apeteca.

Amadeo de Savoia, Palacio de Madrid, 11 de febreiro de 1873

- O Movemento Obreiro e a I Internacional. O movemento obreiro espaol, deixando a parte as moilimitadas actividades correspondentes ao reinado de Isabel II (sobre todo en Barcelona), xorde comoconsecuencia do recoecemento do dereito de asociacin polo goberno provisional e a accinpropagandista dos medios internacionalistas do exterior. A Asociacin Internacional dosTraballadores, pouco despois da cada de Isabel II, enviou a Espaa a Fanelli, seguidor da ideasanarquistas de Bakunin. Este contactou con grupos de obreiros de Barcelona e Madrid en xuo de 1870crebase nun congreso celebrado en Barcelona, a Federacin Rexional Espaola da AIT.

A escisin da Internacional entre anarquistas e marxistas tamn repercutir en Espaa. A maiora dosgrupos apoiaron as ideas anarquistas, e s un pequeno grupo de Madrid (no que estaba Pablo Iglesias)apoiou as teses marxistas. Os partidarios do apoliticismo e da organizacin da sociedade como unhalibre federacin de libres asociacins obreiras e agrcolas triunfaron sobre os partidarios daparticipacin poltica. No II Congreso, celebrado en Zaragoza en abril de 1872, consumouse a escisin.A peculiaridade do movemento obreiro en Espaa vn da forte implantacin anarquista, ata o puntode que as sas asociacins chegaron a ser as mis importantes do mundo. Outra diferenza foi aexpansin do movemento por Andaluca e Extremadura, unindo aos obreiros da industria e aosxornaleiros do campo.

A Alianza declrase atea, quere a abolicin dos cultos, a substitucin da fe pola ciencia e da xustiza

divina pola xustiza humana. A Alianza quere ante todo a abolicin completa e definitiva das clases e aigualdade econmica e social dos individuos de ambos sexos. Para chegar a este obxecto, quere aabolicin da propiedade individual e do dereito a herdar (...) Inimiga de todo despotismo, non recoeceningunha forma de Estado, e rexeita toda accin revolucionaria que non tea por obxecto inmediato edirecto o triunfo da causa dos traballadores co capital; pois quere que tdolos Estados polticos e

Caricatura da abdicacin de Amadeo


17/21


autoritarios actualmente existentes se reduzan a simples funcins administrativas dos servizospblicos, establecndose a unin universal das libres asociacins, tanto agrcolas como industriais.

Programa da Alianza da Democracia Socialista. Anselmo Lorenzo: El proletariado militante, 1872

A pesar da formacin das primeiras asociacin especificamente obreiras, a masa proletaria apoiaba, nosinicios do Sexenio, aos demcratas e segua convencida de que a Repblica era o rxime ideal no que sesolucionaran tdolos problemas polticos e sociais. Porn, o incumprimento das promesas de setembro,contriburon ao proceso de retraemento poltico da clase obreira. A actuacin dos republicanos

contribuu ao odio ao Estado, a desconfianza na accin poltica e ao desprezo aos propios polticos.

O desenvolvemento do asociacins obreiras, anda que pequeno, causou gran inquietude nas clasespropietarias e no goberno, especialmente cando se constituu a Comuna en Pars. A primeiramanifestacin de hostilidade foi a denuncia na prensa do carcter secreto da organizacin e a sadependencia de instancias estranxeiras. Ao mesmo tempo Sagasta daba ordes aos gobernadores eproducronse intervencins das autoridades nos locais e reunins obreiras. Ao longo de 1871producronse debates no Parlamento sobre a Internacional. As discusins manifestan o medo das clasespropietarias ante unha posible axitacin social. O 16 de novembro a Internacional declaradainconstitucional, pero esa medida non tivo un resultado efectivo, xa que, anda que continuaron asmedidas represivas puntuais, nos anos 72 e 73 as asociacins obreiras rexistraron un importanteaumento.

- A sublevacin carlista

O carlismo, moi debilitado a finais daetapa isabelina, viu crecer as sas filas coapoio que vai recibir da Igrexa e dasasociacins catlicas descontentas coanova situacin. A perda material quesupua unha nova desamortizacin e aespiritual debida proclamacin daliberdade de cultos foron as causas desedescontento. O resultado da alianza decarlistas e neocatlicos foi unha grande

campaa de propaganda, mediante aprensa, fotografas do pretendente carlistaCarlos e libros e obxectos diversos, destinadosa presentar a Carlos VII coma o candidato misidneo ao trono.

Ante o fracaso da sa pretensin, no vern de 1872, iniciaron a loita armada que tivo como escenario ostradicionais redutos carlistas do Pas Vasco, Navarra e Catalua. Pero a posibilidade de xito daaventura militar carlista era nula. As cidades sern, de novo, liberais e o apoio ao carlismo limitouse aomundo rural. A fronteira mxima do territorio controlado polo carlismo chegou como moito ao Ebro enNavarra e ao Prepireneo en Catalua. En febreiro de 1876 remataba a guerra despois da sucesivaocupacin do territorio carlista polas tropas encabezadas polo novo rei, Alfonso XII.

APODERDEVOS das Anteiglesias, Vilas, Cidades, Vales e Concellos do meu Seoro de Biscaia: tan grande o gozo que experimento despois de ter xurado espontaneamente os vosos foros, bosusos e costumes, como impoente e maxestoso o espectculo que dades a Europa, proclamandosolemnemente a voso lextimo Seor baixo a rbore sagrada de vosas veneradas liberdades.Grazas vos dou no meu nome e grazas en nome da catlica Espaa, que enrxica e porfiadamentepelexa en favor da mia Causa, que a de Deus e a da Patria.Deus, que nunca abandona aos que pola sa Causa pelexan, daranos o triunfo en non moi remotoprazo e con el a inspiracin de toda a mia vida, a fortuna e o acerto necesarios para facer a Espaagrande e feliz entre todos os pobos da terra.

Discurso de Carlos VII, despois de xurar os Foros vascos na Xunta Xeral de Guernica (xullo de 1875)

3.4. A I Repblica

Caricatura dos carlistas, La Flaca


18/21


O 11 de febreiro de 1873, coecida a abdicacin do Rei, o Congreso e o Senado xuntos proclamaron aRepblica. O novo rxime durou moi pouco; axia se manifestaron tdolos conflitos que xa vian deatrs.

Os republicanos, procedentes do Partido Demcrata, que aglutinou aos partidarios da liberdade e dasoberana nacional desde 1854 ata 1868, atopronse a sa chegada ao poder divididos en unitarios efederalistas. O seus membros eran fundamentalmente burgueses e intelectuais. Os unitarios tian unhaideoloxa conservadora e contraria a descentralizacin do Estado. Os federalistas pretendan facer

reformas radicais e configurar a Repblicaespaola como unha Federacin de Estados.

- O proxecto de Constitucin federal de1873

As Cortes Constituntes, con maiora federal,reunidas en xuo de 1873, proclamaron aRepblica federal (coa oposicin dosunitarios) e o primeiro presidente daRepblica, Figueras, foi substitudo polofederalista Pi y Margall. Estas Corteselaboraron unha nova Constitucin, que nonpuido ser aprobada. A sa maior novidadereside na estrutura federal do Estado (art.39)

A declaracin de dereitos moi similar de1869, anda que por vez primeira na nosahistoria se menciona a soberana popular (art.42). Aos tres poderes clsicos engdese o dopresidente da Repblica, o chamado poderrelacional(art. 49), que quen nomea o goberno, pero a funcin executiva corresponde integramente aogoberno, sen que poida intervir o presidente. A funcin deste manter a unin e o equilibrio entre osdistintos Estados que forman a Federacin.

A federacin estaba integrada por 17 Estados e varios territorios (art. 1 e 2), que se correspondan scolonias, con excepcin de Cuba e Puerto Rico, que se consideraban Estados. Estes concordan coasrexins histricas espaolas, coa ausencia de Len. Cada Estado poda elaborar a sa propiaConstitucin, tia os seus rganos lexislativos, executivos e xudiciais e poda organizarse con liberdadea condicin de respectar a Constitucin federal.

A Nacin Espaola, reunida en Cortes Constituntes, desexando asegurar a liberdade, cumprir axustiza e realizar o fin humano a que est chamada a civilizacin, decreta e sanciona o seguinteCdigo fundamental:

Art. 1. Compoen a Nacin Espaola os Estados de Andaluca Alta, Andaluca Baixa, Aragn, Asturias,Baleares, Canarias, Castilla la Nueva, Castilla la Vieja, Catalua, Cuba, Extremadura, Galicia, Murcia,Navarra, Puerto Rico, Valencia, Regiones Vascongadas. Os Estados podern conservar as actuais

provincias ou modificalas, segundo as necesidades territoriais.Art. 2. As illas Filipinas, de Fernando Poo, Annobn, Corisco, e os establecementos de frica,compoen territorios que, a medida dos seus progresos, elevaranse a Estados polos Poderes Pblicos.

Art. 39. A forma de goberno da Nacin espaola a Repblica federal.Art. 42. A soberana reside en todos os cidadns, e exrcese en representacin sa polos organismospolticos da Repblica constituda por medio do sufraxio universal.

Art. 43. Estes organismos son: o Municipio, o Estado rexional, o Estado federal ou Nacin.Art. 45. O Poder da Federacin divdese en Poder lexislativo, Poder executivo, Poder xudicial e Poderde relacin entre estes Poderes.

Art. 49. O Poder de relacin ser exercido polo Presidente da Repblica.Proxecto de Constitucin federal de 1873

- A revolucin cantonalista

Caricatura da divisin dos republicanos, La Flaca


19/21


Mentres se discuta e aprobaba nas Cortes a Constitucin, os federais intransixentes, partidarios dunhaconfederacin, decidiron tomar a iniciativa constitundose en cantns. No movemento insurreccionalparticiparon federais, pero tamn as agrupacins obreiras federalistas. Cartagena foi a primeira endeclararse cantn independente, seguida por outras cidades de Andaluca e Valencia.

A Xunta Revolucionaria ao pobo:Cartaxeneiros: Os que pola vontade da maiora do pobo republicano desta localidade constitumos aXunta de Sade Pblica da mesma, temos o deber imprescindible de facer unha declaracin categrica

dos nosos principios. Proclamada como forma de goberno para Espaa a Repblica Federal, o poborepublicano na sa inmensa maiora reclamaba, como imperiosamente esixan as circunstancias, quese organizase a federacin, establecendo inmediatamente a divisin rexional dos cantns (...)Pero o pobo, ansiossimo destas reformas, sedento desta redencin tan desexada, va prolongarseindefinidamente os seus momentos de agona, va ameazada a repblica dun golpe de morte e non vano goberno nin na Cmara Constitunte unha predisposicin para a inmediata execucin destasreformas, e cre que sen elas, sen a sa instalacin, perderase irremisiblemente o curto terreoadiantado, e, depositando o pas nos seus gobernantes unha confianza que acaso puidesen nomerecer, perderase indubidablemente para moitsimos anos a liberdade desta terra de Espaa. (...) asltimas medidas adoptadas polo actual ministro da Guerra, polas que se separou do mando das forzaspblicas a militares adheridos a nova orde de cousas; fixeron comprender ao pobo que era a hora desalvar, de constitur a Repblica Federal (...) Aqu non hai verdugos nin vtimas, opresores ninoprimidos, senn irmns dispostos a sacrificarse pola liberdade e a felicidade dos seus concidadns.

Viva a Repblica federal! Viva a soberana do pobo!Cartagena, 12 de xullo de 1873

Grupos de anarquistas participaron xunto aos federais na insurreccin cantonalista. A nica cidade ondeos acontecementos tiveron transcendencia, pola participacin obreira, foi Alcoi, unha cidade industrialde Alacante. Unha asemblea obreira decidiu o 7 de xullo unha folga xeral pedindo melloras laborais. Osfabricantes rexeitaron as reivindicacins. Ante a oposicin do alcalde, republicano federal, que mandoua Garda Municipal disparar contra os obreiros, estes executaron ao alcalde e a algns gardas. Arderonmoitas fbricas ata que un destacamento militar impuxo a orde cun balance de 16 mortos e 20 feridos.

Non houbo coordinacin, nin un plan premeditado para todo o pas, e a participacin dosinternacionalistas nos distintos cantns foi completamente espontnea. Os sucesos de Alcoi e ocantonalismo en xeral levaron ao desencanto de moitos militantes cos proxectos insurreccionais, pero

tamn serviron para que os lderes anarquistas viran reforzada a sa postura de apartarse de todos cantospretendan transformar a sociedade mediante a participacin poltica.

- O fracaso da Repblica

O unitario Salmern, que substitura a Pi na presidencia, intentou facer fronte situacin cun gobernoautoritario: destituu s autoridades que simpatizaban co cantonalismo, mobilizou ao Exrcito e Guardia Civil baixo o mando de xenerais conservadores e derrotou aos cantns, ags Cartagena. Adimisin de Salmern, por negarse a firmar penas de morte, deu paso a un goberno dirixido porCastelar, tamn unitario, que intentou crear unha repblica conservadora. Cando, nas Cortes, o seugoberno foi derrotado por unha alianza de esquerdas dirixida por Pi, as tropas ao mando do xeneralPava reclamadas polos burgueses conservadores deron un golpe de Estado e disolveron as Cortes.

A crise poltica presentouse, pois, o 2 de xaneiro. As das da tarde brese a sesin. Os recursos

oratorios de Castelar non impiden que a esquerda se reagrupe. O Goberno derrotado por 120 votos

contra 100. Castelar ou Pi? Dereita ou esquerda? A discusin prolngase toda a noite.

Son as sete da ma do 3 de xaneiro de 1874. Un rumor estndese polo Congreso. Parece ser que o

xeneral Manuel Pava, capitn xeneral da praza achgase con tropas para disolver o corpo lexislativo.

En efecto, esa noite o xeneral Pava non se quitou as botas. Os seus axentes van e veen entre o

Congreso e a Capitana xeneral. ao saber que Castelar foi derrotado, fai sar as tropas dos cuarteis e

ocupa militarmente a cidade. Pava, a cabalo e fronte dun batalln de infantera e unha batera de

artillera, percorre a ra Mayor, a Carrera de San Jernimo e rodea o Congreso.

O escndalo maisculo. O ministro da Guerra, declara fra da lei ao xeneral. Tarde, moi tarde.

Gardas Civs e soldados penetran xa no saln de sesins: as sete e media da ma, as baionetas

disolveron a representacin nacional e con ela a I Repblica.

Tun de Lara: La Espaa del siglo XIX, 1973. (pax. 249-250)

A Repblica morrera, pero o seu nome mantvose durante o ano 1874, baixo a forma dun gobernoprovisional presidido polo xeneral Serrano, apoiado polo exrcito e o partido Alfonsino, partidario do


20/21


regreso dos Borbns ma persoa do fillo de Isabel II. A oligarqua espaola, mesmo os progresistas deSagasta e algns radicais, estaba abertamente a favor da solucin alfonsina, que tan meticulosamentepreparaba Cnovas, como remedio desorde republicana. O rxime presidencialista, unha parntese,non respectou as liberdades. Disolveu a Internacional, perseguiu aos republicanos, dominou ao cantnde Cartagena e reforzou a loita contra o carlismo. O pronunciamento de Martnez Campos nosderradeiros das de 1874 deu paso Restauracin borbnica.

CRONOLOXA

REINADO DE ISABEL II (1833-1868)

REXENCIA DE MARA CRISTINA (1833-1840)

o I Guerra Carlista (1833-1839). Convenio de Vergara (1839)o Estatuto Real (1834)o Motn dos sarxentos. Desamortizacin de Mendizbal (1836)o Constitucin de 1837

REXENCIA DE ESPARTERO (1840-1843)

o Lei paccionada (1841)

DCADA MODERADA (1843-1854)

o Maiora de idade de Isabel (1843)o Creacin da Guardia Civil (1844)o Lei electoral e Lei de Concellos (1845)o Constitucin de 1845o Reforma da Facenda (1845)o Pronunciamento de Sols (1846)o Concordato co Vaticano (1851)

BIENIO PROGRESISTA (1854-1856)

o Vicalvarada(1854)o Desamortizacin de Madoz e Lei de Ferrocarrs (1855)o Constitucin progresista non promulgada (1856)

ETAPA MODERADA-UNIONISTA (1856-1868)o Pacto de Ostende (1866)o Revolucin de 1868, a Gloriosa

O SEXENIO DEMOCRTICO (1868-1874)

O GOBERNO PROVISIONAL (1868-1870)

o Constitucin de 1869

A MONARQUA DE AMADEO DE SAVOIA (1871-1873)

o Guerra de Cuba (1868-1878)

o Creacin da Federacin Rexional Espaola da AIT (xuo 1870)

o Terceira Guerra Carlista (1872-1876)o Abdicacin de Amadeo (febreiro 1873)

A PRIMEIRA REPBLICA (1873)

o Proxecto de Constitucin Federal (xuo 1873)

o Revolta de Alcoi (xullo 1873)

o Proclamacin do cantn de Cartagena (xullo 1873)

DITADURA DE SERRANO (1874)

o O xeneral Pava disolve as Cortes (xaneiro 1874)o Pronunciamento de Martnez Campos a favor de Alfonso XII (decembro 1874)

A CONSTRUCIN DO ESTADO LIBERAL: A ESPAA ISABELINA E O SEXENIO DEMOCRTICO


21/21

1. O ESTADO LIBERAL ESPAOL (pax. 1)

- Moderados e Progresistas

- Os pronunciamentos

2. A ESPAA ISABELINA (1833-1868)

2.1. Carlistas e Liberais (pax. 2)

2.2. O Estatuto Real de 1834 (pax. 4)

2.3. A Constitucin de 1837 e a Rexencia de Espartero (pax. 5)

2.4. A dcada moderada, 1844-1854 (pax. 6)

- Guardia Civil e Exrcito

- As relacins coa Igrexa catlica e a restricin das liberdades

- A oposicin ao moderantismo

2.5. O bienio progresista, 1854-1856 (pax. 9)

2.6. Segundo perodo moderado, 1856-1868 (pax. 10)

3. O SEXENIO DEMOCRTICO

3.1. A Gloriosa (pax. 11)

3.2. A Constitucin de 1869 (pax. 12)

- O Goberno provisional

- As constituntes

- A Constitucin de 1869

3.3. O fracaso da monarqua constitucional (pax. 14)- O novo rei: Amadeo de Saboia

- A crise dos partidos

- O Movemento Obreiro e a I Internacional- A sublevacin carlista

3.4. A I Repblica (pax. 18)

- O proxecto de Constitucin federal de 1873

- A revolucin cantonalista

- O fracaso da Repblica

As etapas do Sexeniosegundo La Flaca

unidade 2- o estado liberal.pdf

Documents