terminologia anatômica utilizada em oftalmologia

4

Click here to load reader

Upload: truongdang

Post on 28-Jan-2017

222 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Terminologia anatômica utilizada em oftalmologia

Arq Bras Oftalmol. 2005;68(2):273-6

Anatomical terminology in Ophthalmology

1 Doutor em Oftalmologia pela Universidade Federal deMinas Gerais - UFMG. Belo Horizonte (MG). Profes-sor Adjunto do Departamento de Anatomia da Univer-sidade Federal do Paraná - UFPR. Curitiba (PR).

2 Professor Titular de Oftalmologia da UFMG.

Endereço para correspondência: Av. João Gualberto,1731 - Curitiba (PR) CEP 80030-001E-mail: [email protected]

Recebido para publicação em 01.12.2004Versão revisada recebida em 20.01.2005

Fernando César Abib1

Fernando Oréfice2

O objetivo deste artigo é informar à classe oftalmológica a existência daedição em língua portuguesa da Terminologia Anatômica Internacional,editada pela Federation Committee on Anatomical Terminology (FCAT).No Brasil a Terminologia Anatômica Internacional é traduzida pela Comis-são de Terminologia Anatômica (CTA) da Sociedade Brasileira de Anato-mia (SBA).

RESUMO

Descritores: Olho/anatomia & histologia; Oftalmologia/classificação; Terminologia

INTRODUÇÃO

Este artigo tem como objetivo informar à classe médica oftalmológica aexistência da edição em língua portuguesa da Terminologia AnatômicaInternacional cujo objetivo, em sua elaboração, foi tornar mais racional eobjetivo o nome pelo qual se descrevem estruturas anatômicas humanasfacilitando assim sua memorização e utilização. Com este objetivo os epôni-mos, nomes próprios utilizados para compor nomes de estruturas anatômi-cas, foram eliminados da nômina anatômica em uso já há décadas.

A Federation Committee on Anatomical Terminology (FCAT) é oórgão que regulamenta e edita a Terminologia Anatômica Internacional.

Esta terminologia foi aprovada, recebeu o aval das Associações deAnatomia de todo o mundo tendo se tornado oficial a partir de 1998 e suavalidade é até a revisão subseqüente.

No Brasil a Terminologia Anatômica Internacional é traduzida pela Co-missão de Terminologia Anatômica (CTA) da Sociedade Brasileira de Ana-tomia (SBA).

Seguindo as recomendações da FCAT algumas normas foram adotadaspara sua tradução, destacando-se:

• Terminologia anatômica em latim e a tradução para o português ao seulado.

• Tradução para o idioma desejado o mais próximo possível do originalem latim, mas adotando o termo na forma adjetiva, não genitiva, quandoeste era o de uso corrente, não se distanciando do original, como porexemplo: artéria cerebral posterior e não artéria posterior do cérebro (A.Cerebri posterior). Manter a coerência e harmonização dos termos nosvários segmentos.

• Os epônimos, embora banidos da terminologia anatômica há dezenas deanos, continuam a ser usados pelos médicos em suas especialidades. A exclu-são destes facilitará o uso do termo oficial evitando-se maiores dificuldades.

• A aplicação da terminologia anatômica depende exclusivamente dosprofessores de anatomia e médicos. A SBA juntamente com a FCAT vemtrabalhando junto às editoras nacionais, para que as traduções, os livros e

Terminologia anatômica utilizada em oftalmologia

ATUALIZAÇÃO CONTINUADA

68(2)17.p65 28/03/05, 07:40273

Page 2: Terminologia anatômica utilizada em oftalmologia

Arq Bras Oftalmol. 2005;68(2):273-6

274 Terminologia anatômica utilizada em oftalmologia

os trabalhos originais saiam com a nomenclatura anatômicauniversalmente adotada.

Algumas das estruturas anatômicas a seguir listadas mere-cem comentários, pois segundo a terminologia anatômica po-dem nos parecer estranhas ou incorretas à primeira impressão.A seguir citaremos dois exemplos.

Epitélio posterior da córnea é o termo proposto pela atualterminologia para o que comumente denomina-se endotéliocorneal. Por epitélio entende-se o tecido que reveste umasuperfície, no caso a superfície posterior da córnea; o epitélioposterior da córnea trata-se de um epitélio pavimentoso (célu-las com morfologia achatada) simples (células dispostas emuma única camada). De outra forma, endotélio pode ser enten-dido como o tecido que reveste cavidades e assim o endotéliocorneal é o tecido que reveste a face corneal da cavidade dosegmento anterior; por similaridade o endotélio vascular é otecido que reveste a cavidade dos vasos sanguíneos ou atémesmo o peritônio, denominação própria para o tecido epite-lial que reveste internamente a cavidade abdominal.

Por cristalino entende-se, comumente no meio médico bra-sileiro, a lente intra-ocular com poder dióptrico variável emfunção da acomodação. A terminologia anatômica nominaesta estrutura simplesmente de Lente, o que parece em primei-ra análise um termo genérico, se fizermos analogia a lentes deuma forma simplista; ou mesmo, podemos alegar que a própriacórnea é uma lente do bulbo ocular e que recebe denominaçãoespecífica de córnea, por que então não denominar a lentecontida no interior do bulbo ocular de cristalino? Talvez por-que o termo cristalino em seu significado mais puro e objetivona língua portuguesa não descreva de forma fiel e objetivaesta lente, objetividade almejada por ocasião da definição dosprincípios que nortearam a elaboração da terminologia anatô-mica. Sabe-se também que na língua inglesa, tal como emoutras, descreve-se a referida estrutura anatômica como“Lens”, fato comprovado num dos mais completos e melhoreslivros de anatomia ocular já editados, o “Wolff’s Anatomy ofthe Eye and Orbit” atualmente em sua oitava edição(1). Fatoeste corroborado pela terminologia encontrada na obra edita-da pelo Prof. Adalmir Morterá Dantas, na qual a referida estru-tura anatômica é denominada de Lente(2).

Com estes dois exemplos cremos ter motivado muitos cole-gas a debaterem o assunto, para tanto os autores colocam-se àdisposição pelo e-mail [email protected]. O fruto destedebate poderá gerar propostas de readequação da tradução daterminologia de algumas estruturas anatômicas para a línguaportuguesa, a serem encaminhadas à Sociedade Brasileira deAnatomia. No caso de readequação de termos no latim, e conse-qüentemente em língua portuguesa, as proposições devem serencaminhadas à Federation Committee on Anatomical Termi-nology, via Sociedade Brasileira de Anatomia para que ponderesobre a possibilidade de alteração e/ou inclusão de termosnominativos da anatomia do olho e dos seus anexos(3).

LISTA DE TERMOS ANATÔMICOS DO OLHO E ANEXOSCONTIDOS NA TERMINOLOGIA ANATÔMICA(3)

( ): Utilizado para termos de estruturas anatômicas inconstantes

Abreviaturas utilizadas:A.: Arteria; Lig.: Ligamentum; A.: Artéria; Lig.: Ligamento;M.: Musculus; V.: Vena M.: Músculo; V.: Veia

ORGANA SENSUUM ÓRGÃOS DOS SENTIDOSOculus et structurae pertinentes Olho e Estruturas pertinentes

BULBUS OCULI BULBO DO OLHOPolus anterior Pólo anteriorPolus posterior Pólo posteriorEquator EquadorMeridiani MeridianosAxis bulbi externus Eixo externo do bulboAxis bulbi internus Eixo interno do bulboAxis opticus Eixo ópticoSegmentum anterius Segmento anteriorSegmentum posterius Segmento posterior

Tunica fibrosa bulbi Túnica fibrosa do bulboSclera EscleraSulcus sclerae Sulco da escleraReticulum trabeculare Retículo trabecularPars corneoscleralis Parte corneoescleralPars uvealis Parte uvealCalcar sclerae Esporão da escleraSinus venosus sclerae Seio venoso da escleraLamina episcleralis Lâmina episcleralSubstantia propria sclerae Substância própria da escleraLamina fusca sclerae Lâmina fosca da escleraLamina cribrosa sclerae Lâmina cribriforme da escleraCornea CórneaAnulus conjunctivae Anel da conjuntivaLimbus corneae Limbo da córneaVertex corneae Vértice da córneaFacies anterior Face anteriorFacies posterior Face posteriorEpithelium anterius Epitélio anteriorLamina limitans anterior Lâmina limitante anteriorSubstantia propria Substância própriaLamina limitans posterior Lâmina limitante posteriorEpithelium posterius Epitélio posterior

Tunica vasculosa bulbi Túnica vascular do bulboChoroidea CorióideLamina suprachoroidea Lâmina supracorióideSpatium perichoroideum Espaço pericorióideoLamina vasculosa Lâmina vascularLamina choroidocapillaris Lâmina corióideocapilarLamina basalis Lâmina basilarVasa sanguinea choroideae Vasos sangüíneos da corióideCorpus ciliaris Corpo ciliarCorona ciliaris Coroa ciliarProcessus ciliares Processos ciliaresPlicae ciliares Pregas ciliaresOrbiculus ciliaris Orbículo ciliarM. ciliaris M. ciliarFibrae meridionales Fibras meridionaisFibrae longitudinales Fibras longitudinaisFibrae radiales Fibras radiaisFibrae circulares Fibras circularesLamina basalis Lâmina basilarIris ÍrisMargo pupillaris Margem pupilarMargo ciliaris Margem ciliarFacies anterior Face anteriorFacies posterior Face posterior

68(2)17.p65 28/03/05, 07:40274

Page 3: Terminologia anatômica utilizada em oftalmologia

Arq Bras Oftalmol. 2005;68(2):273-6

Terminologia anatômica utilizada em oftalmologia 275

Anulus iridis major Anel maior da írisAnulus iridis minor Anel menor da írisPlicae iridis Pregas da írisPupilla PupilaM. sphincter pupillae M. esfíncter da pupilaM. dilatator pupillae M. dilatador da pupilaStroma iridis Estroma da írisEpithelium pigmentosum Epitélio pigmentadoSpatia anguli iridocornealis Espaços do ângulo iridocornealCirculus arteriosus iridis major Círculo arterioso maior da írisCirculus arteriosus iridis minor Círculo arterioso menor da íris(Membrana pupillaris) (Membrana pupilar)

Tunica interna bulbi Túnica interna do bulboRetina RetinaPars caeca retinae Parte cega da retinaPars ciliaris retinae Parte ciliar da retinaPars iridica retinae Parte irídica da retinaOra serrata Ora serrataPars optica retinae Parte óptica da retinaStratum pigmentosum Estrato pigmentosoStratum nervosum Estrato nervosoStratum segmentorum Estrato dos segmentos externorum et internorum externo e internoStratum limitans externum Estrato limitante externoStratum nudeare externum Estrato nuclear externoStratum plexiforme externum Estrato plexiforme externoStratum nucleare internum Estrato nuclear internoStratum plexiforme internum Estrato plexiforme internoStratum ganglionicum Estrato ganglionarStratum neurofibrarum Estrato das neurofibrasStratum limitans internum Estrato limitante internoDiscus nervi optici Disco do nervo ópticoExcavatio disci Escavação do discoMacula lutea Mácula lúteaFovea centralis Fóvea centralFoveola FovéolaNervus opticus Nervo ópticoPars intracranialis Parte intracranianaPars canalis Parte do canalPars orbitalis Parte orbitalPars intraocularis Parte intra-ocularPars postlaminaris Parte pós-laminarPars intralaminaris Parte intralaminarPars prelaminaris Parte pré-laminarVagina externa Bainha externaVagina interna Bainha internaSpatium intervaginale Espaço intervaginal subarachnoidale subaracnóideoSpatium leptomeningeum Espaço leptomeníngeoVasa sanguinea retinae Vasos sangüíneos da retinaA. centralis retinae, pars A. central da retina, parte intraocularis intra-ocularCirculus vasculosus nervi optici Círculo vascular do nervo ópticoArteriole temporalis retinae Arteríola temporal superior superior da retinaArteriola temporalis retinae inferior Arteríola temporal inferior da retinaArteriola nasalis retinae superior Arteríola nasal superior da retinaArteriola nasalis retinae inferior Arteríola nasal inferior da retinaArteriola macularis superior Arteríola macular superiorArteriola macularis inferior Arteríola macular inferiorArteriola macular media Arteríola macular médiaV. centralis retinae, pars V. central da retina, parte intraocularis intra-ocularVenula temporalis retinae superior Vênula temporal superior da retinaVenula temporalis retinae inferior Vênula temporal inferior da retinaVenula nasalis retinae superior Vênula nasal superior da retinaVenula nasalis retinae inferior Vênula nasal inferior da retinaVenula macularis superior Vênula macular superiorVenula macularis inferior Vênula macular inferiorVenula macularis media Vênula macular média

Lens LenteSubstantia lentis Substância da lenteCortex lentis Córtex da lenteNucleus lentis Núcleo da lenteFibrae lentis Fibras da lenteEpithelium lentis Epitélio da lenteCapsula lentis Cápsula da lentePolus anterior Pólo anteriorPolus posterior Pólo posteriorFacies anterior Face anteriorFacies posterior Face posteriorAxis EixoEquator EquadorRadii RaioZonula ciliaris Zônula ciliarFibrae zonulares Fibras zonularesSpatia zonulares Espaços zonulares

Camerae bulbi Câmaras do bulbo do olhoHumor aquosus Humor aquosoCamera anterior Câmara anteriorAngulus iridocornealis Ângulo iridocornealCamera posterior Câmara posteriorCamera postrema, Camera vitrea Câmara póstremaSpatium retrozonulare Espaço retrozonularCorpus vitreum Corpo vítreo(A. hyaloidea) (A. hialóidea)Canalis hyaloideus Canal hialóideoFossa hyaloidea Fossa hialóideaMembrana vitrea Membrana vítreaStroma vitreum Estroma vítreo

Structurae oculi accessoriale Estruturas oculares acessóriasPeriorbita PeriórbitaSeptum orbitale Septo orbitalVagina bulbi Bainha do bulboLig. suspensorium bulbi Lig. supensor do bulboSpatium episclerale Espaço episcleralCorpus adiposum orbitae Corpo adiposo da órbitaFasciae musculares Fáscias musculares

Musculi esterni bulbi oculi Músculos extrínsecos do bulbo do olho

M. orbitalis M. orbitalM. rectus superior M. reto superiorM. rectus inferior M. reto inferiorM. rectus medialis M. reto medialM. rectus lateralis M. reto lateralLacertus musculi recti lateralis Prolongamento do músculo

reto lateralAnulus tendineus communis Anel tendíneo comumM. obliquus superior M. oblíquo superiorTrochlea TrócleaVagina tendinis musculi obliqui Bainha tendínea do músculo superioris oblíquo superiorM. obliquus inferior M. oblíquo inferiorM. levator palpebrae superioris M. levantador da pálpebra superiorLamina superficialis Lâmina superficialLamina profunda Lâmina profunda

Supercilium Supercílio

Palpebrae PálpebrasPalpebra superior Pálpebra superiorPalpebra inferior Pálpebra inferiorFacies anterior palpebrae Face anterior da pálpebraPlica palpebronasalis Prega palpebronasalFacies posterior palpebrae Face posterior da pálpebraRima palpebrarum Rima das pálpebrasCommissura lateralis palpebrarum Comissura lateral das pálpebrasCommissura medialis palpebrarum Comissura medial das pálpebras

68(2)17.p65 28/03/05, 07:40275

Page 4: Terminologia anatômica utilizada em oftalmologia

Arq Bras Oftalmol. 2005;68(2):273-6

276 Terminologia anatômica utilizada em oftalmologia

Angulus oculi lateralis Ângulo lateral do olhoAngulus oculi medialis Ângulo medial do olhoLimbus anterior palpebrae Limbo anterior da pálpebraLimbus posterior palpebrae Limbo posterior da pálpebraCilia CíliosTarsus superior Tarso superiorTarsus inferior Tarso inferiorLig. palpebrale laterale Lig. palpebral lateralLig. palpebrale mediale Lig. palpebral medialGlandulae tarsales Glândulas tarsaisGlandulae ciliares Glândulas ciliaresGlandulae sebaceae Glândulas sebáceasM. tarsalis superior M. tarsal superiorM. tarsalis inferior M. tarsal inferior

Tunica conjunctiva Túnica conjuntivaPlica semilunaris Prega semilunarCaruncula lacrimalis Carúncula lacrimalTunica conjunctiva bulbi Túnica conjuntiva do bulboTunica conjunctiva palpebrarum Túnica conjuntiva da pálpebraFornix conjunctivae superior Fórnice superior da conjuntivaFornix conjunctivae inferior Fórnice inferior da conjuntivaSaccus conjunctivalis Saco da conjuntivaGlandulae conjunctivales Glândulas conjuntivais

Apparatus lacrimalis Aparelho lacrimalGlandula lacrimalis Glândula lacrimalPars orbitalis Parte orbitalPars palpebralis Parte palpebralDuctuli excretorii Dúctulos excretores(Glandulae lacrimales accessoriae) (Glândulas lacrimais acessórias)Rivus lacrimalis Rego lacrimalLacus lacrimalis Lago lacrimalPapilla lacrimalis Papila lacrimalPunctum lacrimale Ponto lacrimal

Canaliculus lacrimalis Canalículo lacrimalAmpulla canaliculi lacrimalis Ampola do canalículo lacrimalSaccus lacrimalis Saco lacrimalFornix sacci lacrimalis Fórnice do saco lacrimalDuctus nasolacrimalis Ducto lacrimonasalPlica lacrimalis Prega lacrimal

ABSTRACT

The purpose of this article is inform ophthalmologists of theInternational Anatomical Terminology in the Portuguese lan-guage edited by the Federation Committee on AnatomicalTerminology (FCAT). In Brazil the International AnatomicalTerminology was translated by the Anatomical TerminologyCommission of the Brazilian Society of Anatomy.

Keywords: Eye/anatomy & histology; Ophthalmology; Termi-nology

REFERÊNCIAS

1. Bron AJ, Tripathi RC, Tripathi BJ. Wolff’s anatomy of the eye and orbit. 8th

ed. Denver: Arnold; 1997. 736p.2. Dantas AM. Anatomia functional do olho e seus anexos. Rio de Janeiro;

Colina; 1983. 535p.3. Sociedade Brasileira de Anatomia. Comissão Federativa da Terminologia

Anatômica, Terminologia Anatômica Internacional. 1ª.ed. bras. São Paulo:Manole; 2001. 248p.

68(2)17.p65 28/03/05, 07:40276