paiva couceiro e a contra-revolução monárquica (1910-1919)
Post on 09-Jan-2017
213 views
Embed Size (px)
TRANSCRIPT
UNIVERSIDADE DO MINHO
MESTRADO EM HISTRIA DAS INSTITUIES E DA CULTURA
MODERNA E CONTEMPORNEA
PAIVA COUCEIRO
E A CONTRA-REVOLUO MONRQUICA
(1910-1919)
ARTUR FERREIRA COIMBRA
BRAGA, 2000
Paiva Couceiro e a contra-revoluo monrquica (1910-1919) _______________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
1
AGRADECIMENTOS
No prtico desta dissertao, gostaria de deixar exarados os habituais e
sentidos agradecimentos:
Universidade do Minho, que me deu oportunidade para levar a cabo
este trabalho de investigao;
Ao Professor Doutor Norberto Cunha, pela pacincia na orientao, pelos
incentivos renovados, pelas pistas constantemente abertas para novas leituras e
incurses, visando o enriquecimento do trabalho final;
minha mulher e aos meus filhos, pelo apoio nunca regateado, pelo
estmulo interminvel e pela compreenso prodigalizada ao longo destes anos de
curso, em que o convvio familiar foi necessariamente afectado.
A todos os que, directa ou indirectamente, me apoiaram de qualquer
forma, para que o trabalho que de seguida se apresenta tivesse o seu feliz eplogo,
aqui fica expressa a minha incontida gratido.
Paiva Couceiro e a contra-revoluo monrquica (1910-1919) _______________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
2
RESUMO
A contra-revoluo monrquica sucedeu quase de imediato
proclamao da Repblica, em 5 de Outubro de 1910 e teve como objectivo
primordial organizar um movimento politico-militar capaz de derrubar as instituies
do novo regime e restaurar a situao vigente at quela data. A histria da I
Repblica pontuada, desde os seus alvores, por um esforo contra-revolucionrio
levado a cabo por sectores descontentes com as medidas decretadas pelos
governos republicanos e que, incluindo o clero e foras politicas conservadoras e
radicais, tinham nos monrquicos de diversas tendncias (dos integralistas aos
monrquico-constitucionais...) os seus mentores mais salientes e inconformados. O
chefe carismtico da contra-revoluo monrquica foi sem dvida Henrique de Paiva
Couceiro, um dos poucos realistas que resistiu em armas revoluo republicana e
que, refugiado poltico na Galiza, comandou duas frustradas incurses no norte do
Pas, em 1911 e 1912. No incio de 1919, conseguiu subverter as instituies da
parte do territrio continental que ia do Minho linha do Vouga, restaurando a
monarquia durante 25 dias. Em nome do Rei e estrategicamente, restaurou a Carta
Constitucional de 1826. Contudo, o seu objectivo maior era o regresso Monarquia
Integral, medieval, catlica e corporativa. Foi fugaz a experincia da Monarquia do
Norte, durante a qual uma Junta Governativa presidida por Couceiro revogou toda a
legislao republicana promulgada desde 5 de Outubro de 1910, restaurou a
bandeira e o hino monrquicos e legislou intensa e infrutiferamente. A sublevao
monrquica de 1919 haveria de abortar, ao no lograr obter apoios fundamentais
que poderiam garantir a sua sobrevivncia. O malogro da breve experincia
monrquica era inevitvel. Porm a ideia e a expectativa da restaurao realista
mantiveram-se at emergncia do Estado Novo, acabando o monrquico de
corao, Oliveira Salazar, por ser o carrasco de quantos ainda sonhavam no
regresso ao 4 de Outubro de 1910...
Paiva Couceiro e a contra-revoluo monrquica (1910-1919) _______________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
3
RESUM
La contrervolution monarchique est survenue presque immdiatement aprs la
proclamation de la Rpublique, le 5 octobre 1910, et elle a eu comme principal
objectif lorganisation dun mouvement politique et militaire, capable de renverser les
institutions du nouveau rgime, en rtablissant la situation en vigueur jusqu cette
date. Lhistoire de la Premire Rpublique est marque, depuis ses dbuts, par un
effort contre-rvolutionnaire conduit par les secteurs mcontents des mesures
dcrtes par les gouvernements rpublicains. Cet effort, qui a lappui du clerg et
des forces politiques conservatrices et radicales, avait entre les monarchiques de
diverses tendances (ds les integralistes aux monarchiques constitutionnaux) ses
conseilleurs les plus remarquables et inconforms. Le chef suprme de la contre-
rvolution monarchique a t, sans doute, Henrique de Paiva Couceiro, lun des
rares ralistes qui a rsist vigoureusement la rvolution rpublicaine. Rfugi en
Galice, il a command deux invasions choues dans le Nord du pays, en 1911 et
1912. Au dbut de 1919, il a russi subvertir les institutions de la partie du territoire
continental qui va du Minho jusqu la ligne du Vouga, en rtablissant la monarchie
pendant vingt-cinq jours. Au nom do Roi et stratgiquement, il restaure la Carte
Constitutionnel de 1826. Cependant, son objectif plus profond tait le retour de la
Monarchie Intgral, mdival, catholique et corporative. a a t fugace l experience
de la Monarchie du Nord, pendant laquelle un comit gouvernemental prsid par
Couceiro a rvoqu toute la lgislation rpublicaine promulgue depuis le 5 octobre
1910. Il a aussi restaur le drapeau et lhymne monarchiques, a legisl intensivement
et infructueusement. Le soulvement monarchique de 1919 devrait chouer cause
de ne pas avoir obtenu des appuis essentiels. Lchec de la brve exprience
monarchique tait invitable. Cependant, lide et lexpectative de la restauration
raliste se sont maintenues jusqu la naissance de ltat Nouveau, en devenant
Oliveira Salazar, le monarchique de cur, lexcuteur de ceux qui rvaient encore
au retour du 4 octobre 1910...
Paiva Couceiro e a contra-revoluo monrquica (1910-1919) _______________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
4
NDICE
1. Introduo 5
2. A I Repblica Portuguesa: Breve Conspecto 9
Uma nova verso do Liberalismo 9
2.1. As medidas do Governo Provisrio 21 2.2. A Constituio de 1911 31 2.3. O declnio de um belo ideal 35
3. Reaco ao iderio republicano:
3.1. O tradicionalismo integralista 48 3.1.1.Genealogia do Integralismo Lusitano 48 3.1.2. Vectores ideolgicos do Integralismo Lusitano 56
3.1.2.1. A Monarquia Integral 59
3.1.2.1.1. Organizao Social 60
3.1.2.1.2. Organizao Politica 64
3.1.2.1.3. Organizao Econmica 68
3.1.2.1.4. Organizao Religiosa 70
3.1.2.2. A crtica da Monarquia Integral 71
3.2. A reaco monrquico-constitucional e contra-revolucionria: 74 3.2.1. A grande figura do pensamento monrquico-constitucional: o Conselheiro Luiz de Magalhes 74
3.2.2. A aco contra-revolucionria, em nome da Carta.
A sua figura tutelar: Henrique de Paiva Couceiro 83
3.3. A aco contra-revolucionria:
3.3.1. As Incurses Monrquicas (1911-1912) 89
3.3.1.1. Os Preparativos 89
3.3.1.2. A 1 Incurso Monrquica (5/Outubro/1911) 102
3.3.1.3. A 2 Incurso Monrquica (6-8/Julho/1912) 111
3.3.2. A Monarquia do Norte (1919) 123 3.3.2.1. A Geografia da Monarquia do Norte 135
3.4. A prxis legislativa e politico social: 143
3.4.1. Os decretos da Junta Governativa do Reino 143
Paiva Couceiro e a contra-revoluo monrquica (1910-1919) _______________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
5
3.4.1.1. Decretos de carcter politico-administrativo 145
3.4.1.2. Decretos de carcter econmico 156
3.4.1.3. Decretos de carcter religioso 161
3.5. Porque falhou a Monarquia do Norte 164
3.5.1. O balano de uma experincia contra-revolucionria 164
3.5. Os apoios que faltaram 169
4. A matriz ideolgica de Paiva Couceiro:
o regresso ao Integralismo 174 4.1. Crtica Feroz ao Constitucionalismo e Repblica 175
4.2. Repblica: a Democracia Individualista 181
4.3. Por um sistema tradicionalista progressivo 186
4.4. Por uma Monarquia Nova 191
4.4.1. Aspecto Poltico 191
4.4.2. Ordem Social 197
4.4.3. Quadro Econmico 202
4.4.4. Justia e Defesa 209
4.4.5. Diplomacia e Colnias 211
4.4.6. Um Novo Estado Politico, Econmico e Social 214
4.5. O Testamento Politico de Paiva Couceiro 216
5. As expectativas monrquicas perante o salazarismo:
da ascenso ao estertor 222
6. Concluso 238
7. Bibliografia 240
Paiva Couceiro e a contra-revoluo monrquica (1910-1919) _______________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
6
INTRODUO
A dissertao que a seguir se apresenta versa a contra-revoluo
monrquica na vigncia do regime republicano e concretamente a liderada por
Henrique de Paiva Couceiro, a partir de 1910 e at 1919, e destina-se obteno do
grau de Mestre em Histria das Instituies e da Cultura Moderna e Contempornea
pela