TEXTOS E AUTORES:

A Primeira Guerra Mundial e o cineManifesto Russell-EinsteinRafael AlbertiAristófanesManuel AzañaWilliam BlakeCarmen BlancoMario BenedettiBertolt Brecht Tucho CalvoGabriel CelayaIsaac Díaz PardoPaul Eluard Benito J. FeijooMarcelino Fernández MayoCelso Emilio FerreiroAdela FigueroaGloria FuertesMahatma Gandhi Antonio García TeijeiroJuan GelmanJaime Gil de BiedmaJosé María GironellaMarc GranellMuhammad Aziz Al-HababiJosé Hierro

Efraín HuertaInmanuel Kant

Abd Allh KannunMartin Luther KingRudyard Kipling

Valentín Lamas CarbajalRaymond Lévesque

Pedro López de AyalaIliya Abu Madi

Gabriela MistralPaco Montesinos

Vinicius de MoraesMiguel Anxo Mouriño

Mijail NaimaXosé Neira Vilas

Blas de OteroPublio Ovidio Nasón

Valentín Paz AndradeSamih Al-Qasim

RaimonPierre De Ronsard

Ahmad SawqiLeón Tolstoi

Cristóbal VegaWalt Whitman

Jean Zalaquett

Ludwig Knaus (pintor xermano 1829-1910), Eirene ou Paz. The Metropolitan Museum of Art (New York)

1

A PRIMEIRA GUERRA MUNDIAL E O CINE

<Ningún soldado listo para o combate pasará unha inspección. Ningún soldado listo para unha inspección sobrevivirá nun combate>.

Sabían ben os lexionarios de Roma que os uniformes, a música, as declaracións solemnes, a botas brillantes, os desfiles... non son a guerra.

<As lámpadas apáganse en toda Europa -dixo Edward Grey, ministro de Asuntos Exteriores de Gran Bretaña, mentres contemplaba as luces de Whitehall durante a noite na que Gran Bretaña e Alemaña entraron en guerra en 1914-. Non volveremos velas prendidas antes de morrer>. Ao mesmo tempo, o gran escritor satírico Karl Kraus dispúñase en Viena a denunciar aquela guerra nun extraordinario reportaxe – drama de 792 páxinas ao que titulou Os derradeiros días da humanidade. Para ambos personaxes, a guerra mundial supuña a liquidación dun mundo; e non eran só eles os que así o crían. Non era o fin da humanidade, aínda que houbo momentos, durante os 31 anos de conflito mundial que van dende a declaración austríaca de guerra contra Serbia o 28 de xullo de 1914 e a rendición incondicional de Xapón o 14 de agosto de 1945 -catro días despois de que estoupara a primeira bomba nuclear-, nos que pareceu que podería desaparecer unha gran parte da raza humana […]

A humanidade sobreviviu, pero o grande edificio da civilización decimonónica derrubouse entre as chamas da guerra ao afundírense os piares que o sustentaban. O século XX non pode concebirse disociado da guerra, sempre presente aínda nos momentos nos que non se escoitaba o son das armas e os estoupidos das bombas [...]. Para os que se fixeran adultos antes de 1914, <Paz> significaba “antes de 1914”, e todo canto viña detrás desa data non merecía tal nome.

Hobsbawn, Eric; Historia del siglo XX

Certamente, entre o fin das guerras napoleónicas (1814) e o comezo da Gran Guerra (1914) transcorren, polo menos en Europa, 100 años de relativa paz. Houbo guerras, sí (a de Crimea, as das unificacións de Alemaña e Italia...); pero en modo algún comparables ás guerras paneuropeas anteriores e posteriores. Agora, que estamos a piques de chegar a centenario do comezo da I Guerra Mundial, parece tan necesario coma sempre desacreditar a guerra, denunciala coma unha matanza evitable e cruel que sacrifica a moitos para beneficio duns poucos. As lámpadas se apagan, sí, por prudencia; pero iso é tamén un símbolo das tebras nas que se somerxe a razón.

De moitas formas podemos facer esa denuncia; e unha delas consiste en empregar un medio de expresión artística que nace, precisamente, neses anos de comezos do século XX: o cine. Dentro del existe un xénero moi coñecido que é o cine bélico, sobre todo desenvolvido coa II Guerra Mundial; pero tamén existen, aínda que menos abundantes máis interesantes, as produccións de “cine antibélico”. Recollemos aquí unha breve reseña de cinco longametraxes imprescindibles que teñen como escenario as matanzas dos anos 1914 – 1918.

2

1. < La Grande Guerra > , película italiana do director Mario Monicelli estreada no ano 1959. Mesturando drama e comedia, a través das situacións que viven os soldados Oreste e Giovanni, covardes ou heroes segundo se mire, Monicelli realiza unha reflexión sobre o absurdo, sobre o horror da guerra.

2. <All quiet on the western front> (<Sen novidade na fronte>) foi estreada en 1930, e dirixida por Lewis Milestone. Esta película norteamericana amosa a transformación psicolóxica duns rapaces que, influidos polo ambiente patriótico que os rodea, alístanse no exército alemán. Pero na fronte coñecen a fame, o medo, a dor e a morte; todo o contrario da súa idea sobre a guerra. Nace neles a desilusión, a amargura e a deseperación. Esta película está baseada na obra do escritor alemán Erich María Remarque, quen loitou na Gran Guerra.

3. <La Grande Illusion> de Jean Renoir, ano 1937. Longametraxe francesa que narra o día a día duns prisioneiros franceses nun campo de concentración alemán; a súa relación entre eles e cos seus carcereiros, e a súa evasión.

4. <Johnny got this gun> (<Johnny colleu o seu fusil>), estreada en 1971, e dirixida por Dalton Trumbo (autor tamén do texto no que se inspira), converteuse nun mito do cine antibélico. Un soldado ferido por unha bomba durante un dos combates da I Guerra Mundial, esperta nun hospital cego, xordo e mudo, e os brazos e as pernas amputadas. Ese é Johnny.

5. <Paths of Glory> (<Sendeiros de Gloria>) é, con todas seguridade, a película exhibida en máis ocasións nos ciclos de cine antibélico. Foi realizada por Stanley Kubrick e estreada no ano 1957. Narra unha historia que sucede no ano 1916 en Francia, cando o xeneral Boulard ordea a conquista dunha inexpugnable posición alemana. Os soldados que a atacan, vendo imposible a súa conquista, retíranse; pero serán acusados de covardes e terán que afrontar un Consello de Guerra.

Monumento aos caídos nas Guerras Mundiais. Stonehaven (Escocia)

3

MANIFESTO RUSSELL-EINSTEINO 9 de xullo de 1955 coñeceuse o "Manifesto de Russell-Einstein", un texto

redactado por Bertrand Russell e apoiado por Albert Einstein. Na época da Guerra Fría, os asinantes alertaban da perigosidade da proliferación do armamento nuclear e solicitaban aos líderes mundiais buscar solucións pacíficas aos conflitos internacionais. O manifesto foi asinado por once científicos e intelectuais de primeira liña: Max Born, Perry W. Bridgman, Albert Einstein, Leopold Infeld, Frederic Joliot-Curie, Herman J. Muller, Linus Pauling, Cecil F. Powell, Joseph Rotblat, Bertrand Russell e Hideki Yukawa.

Na tráxica situación que afronta a humanidade, consideramos que os científicos deberían reunirse nunha conferencia para asumir os perigos que apareceron como resultado do desenvolvemento das armas de destrución masiva, e discutir unha resolución acorde ao espírito do borrador adxunto.

Nesta ocasión falamos, non como membros desta ou daquela nación, continente ou credo, senón como seres humanos, membros da especie Humana, cuxa continuidade de existencia está en dúbida. O mundo está cheo de conflitos; e escurecendo todos os conflitos menores, a titánica loita entre comunismo e anticomunismo.

Case todos, os que son politicamente conscientes teñen fortes sentimentos sobre un ou máis destes temas; pero quixeramos que vostedes, se poden, deixen de lado eses sentimentos e se consideren a si mesmos soamente como membros dunha especie biolóxica que tivo unha historia destacada, e cuxa desaparición non desexa ningún de nós.

Tentaremos non dicir nin unha soa palabra que poida aludir a un grupo máis que a outro. Todos, por igual, están en perigo, e, se o perigo é entendido, existe a esperanza de que colectivamente poida conxurarse. Debemos aprender a pensar dunha nova forma. Debemos aprender a interrogarnos, non sobre os pasos que poden darse para dar a vitoria militar ao grupo da nosa preferencia, porque xa non existen eses pasos; a pregunta que debemos formularnos é: que pasos poden tomarse para previr unha confrontación militar cuxa aparición necesariamente será desastrosa para todos os contendentes?

O público en xeral, e aínda algúns homes en posicións de autoridade, non advertiron sobre o que carrexaría unha guerra con bombas nucleares. O público en xeral aínda pensa en termos de destrución de cidades. Sábese que as novas bombas son máis poderosas que as antigas, e que, mentres unha bomba-A podía arrasar Hiroshima, unha bomba-H podería destruír as cidades máis grandes, como Londres, Nova York e Moscú.

Sen dúbida que nunha guerra con bombas-H as cidades serían arrasadas. Pero este sería un dos menores desastres que habería que enfrontar. Se todos en Londres, Nova York e Moscú fosen exterminados, o mundo podería, no curso duns poucos séculos, recuperarse da explosión. Pero sabemos, especialmente dende a proba de Bikini, que as bombas nucleares poden gradualmente dispersar destrución sobre unha área moito maior que a prevista.

Está comprobado con grande autoridade que actualmente pódese construír unha bomba cunha potencia 2500 veces superior á que destruíu Hiroshima. Tal bomba, se explotase preto do chan ou baixo a auga, enviaría partículas radiactivas ás capas superiores do aire. Estas caerían gradualmente alcanzando a superficie da terra en forma de chuvia ou po letais. Foi ese o po que afectou aos pescadores xaponeses e ás súas capturas de peixe. Ninguén sabe que esas partículas radiactivas poderían diseminarse amplamente , pero recoñecidas autoridades expresan unanimemente que unha guerra con bombas-H podería posiblemente poñer fin á raza humana. Témese que se varias bombas-H fosen usadas habería unha morte universal, repentina só para unha minoría, pero para a maioría continuaría unha lenta tortura de enfermidade e desintegración.

4

Moitas advertencias foron feitas por eminentes homes de ciencia e por autoridades en estratexia militar. Ningún deles confirmará con rotundidade os peores resultados. O que si din é que estes resultados son posibles, e ninguén pode estar seguro de que non sucederán. Nós non encontramos que as visións dos expertos neste tema dependan dalgún xeito das súas ideas políticas ou prexuízos. Dependen soamente, ata onde as nosas investigacións revelaron, da intensidade do coñecemento específico de cada experto en particular. Descubrimos que os homes que máis saben son os máis sombríos.

Aquí radica pois, o problema que lle presentamos, cabal, espantoso e ineludible: Poñeremos fin á raza humana; ou a humanidade renunciará á guerra? O pobo non afrontará esta alternativa porque é demasiado difícil abolir a guerra.

A abolición da guerra esixirá desagradables limitacións á soberanía nacional. Pero o que tal vez impida a comprensión da situación máis que ningunha outra cousa é que o termo humanidade se sente algo vago e abstracto. A xente apenas imaxina que o perigo é para eles mesmos, os seus fillos e os seus netos, e non só para unha borrosamente entendida humanidade. Apenas poden advertir que eles individualmente, e cada un dos seus seres queridos están en perigo inminente de perecer de xeito agonizante. E así confían en que tal vez a guerra poida permitirse con tal que sexan prohibidas as armas modernas máis destrutivas.

Esta esperanza é ilusoria. Calquera acordo alcanzado en tempos de paz para non utilizar bombas-H, non será considerado vinculante en tempo de guerra, e ambas as dúas partes poñeríanse a fabricar bombas-H tan pronto como estalase a guerra, porque, se unha das partes construíse as bombas e a outra non, quen as construíra resultaría inevitablemente vitorioso.

Aínda que un acordo para renunciar ás armas nucleares como parte dunha redución xeral de armamentos non representaría unha solución definitiva, serviría a importantes propósitos. Primeiro: calquera acordo entre Leste e Oeste será para ben, dado que tenderá a reducir a tensión. Segundo: a abolición das armas termonucleares, se cada parte comprendeu que a outra o fixo sinceramente, diminuiría o temor dun ataque sorpresivo do tipo de Pearl Harbour, o que na actualidade mantén as dúas partes en estado de aprehensión nerviosa. Deberiamos, polo tanto, dar a benvida a tal acordo, aínda que sexa soamente como un primeiro paso.

A maioría de nós non somos neutrais nos sentimentos, pero, como seres humanos, temos que recordar que, se as cuestións entre o Leste e o Oeste deben decidirse de forma que dean algunha posible satisfacción a calquera, sexa comunista ou anticomunista, sexa asiático, europeo ou norteamericano; sexa branco ou negro, tales cuestións non deben decidirse pola guerra. Debemos desexar que se entenda isto, tanto no Leste coma no Oeste.

Temos ante nós, se queremos, un progreso continuo en felicidade, coñecemento e

sabedoría. Elixiremos a morte, polo contrario, por non poder esquecer as nosas disputas? Facemos este chamado como seres humanos: Recorden a súa condición humana e esquezan o demais. Se poden facelo o camiño permanece aberto cara a un novo Paraíso; se non poden, está fronte a vostedes o risco da morte universal.

Resolución:

Invitamos a este Congreso, e a través dos científicos do mundo ao público en xeral, a subscribir a presente resolución:

En vista do feito de que en calquera futura guerra mundial as armas nucleares serán sen dúbida empregadas, e que esas armas nucleares ameazan a continuidade da existencia do ser humano, urximos aos Gobernos do mundo a tomar conciencia, e a recoñecer publicamente, que os seus propósitos non poden alcanzarse por medio dunha guerra mundial, e os instamos, en consecuencia, a encontrar medios pacíficos para a solución de todo conflito ou disputa entre eles.

5

Monumento dedicado á Paz na Gran Vía de Alacante, obra do escultor arxentino David Angelini; construído sobre unha base de formigón nu; representa unha gran gaiola en aceiro corten e dentro, en aceiro inoxidable, unha pomba que xira sobre o seu eixe buscando unha saída para liberarse e que roda a14 revolucións por minuto, representando a hora en que mataron ao concelleiro Miguel Ángel Blanco.

6

RAFAEL ALBERTI(1902-1999) poeta español da xeración do 27, premio Cervantes en 1983.

"Lo grito aquí: ¡Paz! Y lo gritollenas de llanto las mejillas.¡Paz, de pie! ¡Paz! ¡Paz, de rodillas!¡Paz hasta el fin del infinito!No otra palabra, no otro acentoni otro temblor entre las manos.¡Paz solamente! ¡Paz, hermano!Amor y paz como sustento."

ARISTÓFANES(448 a.C.- 380 a.C.) comediógrafo grego. O texto que ofertamos está sacado a súa comedia A paz.TRIGEO.- ...Agora, oh gregos!, é o momento de que nós, unha vez libres de problemas e combates, liberemos a Paz, a quen todos amamos, antes de que nolo impida algún novo triturador. Labradores, comerciantes, carpinteiros, obreiros, metecos, estranxeiros, habitantes das illas: acudide pronto con legóns, pancas, e cordas! Agora é posible facernos coa boa deusa.

O CORIFEO.-¡Aquí todo o mundo, movédevos con ganas para traballar pola salvación! Gregos de todos os países, unídevos agora ou nunca! Abandonemos os batallóns e os nosos malvados uniformes vermellos...

(vv. 292-303)

O PRIMEIRO SEMICORO.-Oh Musa, tras escorrentar a guerra, baila comigo, celebrando as vodas dos deuses, os banquetes dos homes e as festas dos ditosos! Teu é dende sempre ese labor.

(vv. 774-780)

O CORIFEO. - Estou contento, estou contento de verme libre do casco, do queixo e a cebola: os combates para quen os queira; a min só me gusta beber ao lado dos meus compadres, dos meus amigos, a carón do fogar, onde con viva chama arde e chispea a leña que cortei no rigor do verán, e tostar garavanzos sobre as ascuas, e asar landras entre o rescaldo, e de paso darlle un meneo á tracia mentres a miña esposa se baña.

(vv. 1127-1139)

MANUEL AZAÑA(1880- 1940) segundo presidente da Segunda República Española, gran orador e consolidado escritor, Premio Nacional de Literatura en 1926.

Es obligación moral, sobre todo de los que padecen la guerra, cuando se acabe como nosotros queremos que acabe, sacar de la lección y de la musa del escarmiento el mayor bien posible, y cuando la antorcha pase a otras manos, a otros hombres, a otras generaciones, que se acordarán, si alguna vez sienten que les hierve la sangre iracunda y otra vez el genio español vuelve a enfurecerse con la intolerancia y con el odio y con el apetito de destrucción, que piensen en los muertos y que escuchen su lección: la de esos hombres, que han caído embravecidos en la batalla luchando magnánimamente por un ideal grandioso y que ahora, abrigados en la tierra materna, ya no tienen odio, ya no tienen rencor, y nos envían, con los destellos de su luz, tranquila y remota como la de una estrella, el mensaje de patria eterna que dice a todos sus hijos: Paz, Piedad y Perdón.

7

WILLIAM BLAKE(1757–1827) poeta, visionario, pintor, e impresor inglés, un dos escritores máis espirituais da súa época.

The Divine ImageTo Mercy, Pity, Peace, and Love All pray in their distress; And to these virtues of delight Return their thankfulness.

For Mercy, Pity, Peace, and Love Is God, our father dear, And Mercy, Pity, Peace, and Love Is Man, his child and care.

For Mercy has a human heart, Pity a human face, And Love, the human form divine, And Peace, the human dress.

Then every man, of every clime, That prays in his distress, Prays to the human form divine, Love, Mercy, Pity, Peace.

And all must love the human form, In heathen, Turk, or Jew; Where Mercy, Love, and Pity dwell There God is dwelling too.

A Imaxe DivinaÁ Misericordia, á Piedade, á Paz e ao Amor,rézanlles todos os aflixidos,e a estas virtudes do deleitebrindan todos o seu agradecemento.

Pois Misericordia, Piedade, Paz e Amorson Deus, o noso pai amado,e Misericordia, Piedade, Paz e Amorson o Home, o seu fillo e o seu desvelo.

Porque é humano o corazón da Misericordia,humano é o rostro da Piedade,e o Amor, é humana forma divina,e a Paz, unha vestidura humana.

Por iso todo home, de calquera latitude,que rece na súa desventura,rézalle á humana forma divina,Amor, Misericordia, Piedade, Paz.

E todos deben amar á forma humana,Sexan pagáns, turcos ou xudeus;Onde moran a Misericordia, o Amor e a Piedade,alí Deus tamén ten a súa morada.

CARMEN BLANCONada en Lugo en 1954 é escritora e feminista.

Partisanas da vidaElles, corps intègres premiers principaux, s'avancent en marchant ensemble dans un autre monde.

Monique Wittig

A necesidade ordena a vida como coloca as moléculas dos corpos. E flúen as atraccións coa forza das mareas. Somos fillas do movemento cósmico, do equilibrio xusto, da ilimitación definida nos lindes precisos do universo. Vimos nese mar sen fondo. Desde as orixes. E nas correntes interiores dos nosos líquidos levamos o turbillón das galaxias.

E cando a discordia se desata. Cando o espanto bestial roxe propagando a morte. Entón ceibamos as furias da memoria que lembra todos os cheiros tristes do sangue das nais violadas, dos pais castrados e todas as sequedades fétidas do aire sen o alento fresco das criaturas.

Quéimase o mundo e arde Troia.

E entón saímos con fachos acendidos pola paz, cinguidas de serpes danzantes pola vida, axitando trallas ameazantes contra a morte.

8

Guerrilleiras do amor fronte ao poder e a gloria.

Asemblearias sen formar pola disolución do exército.

Milicianas do mundo derrubando fronteiras.

Mandas pacifistas de facer o amor e non a guerra.

Manifestantes de negro con luces na alta noite.

Resistentes de túnicas brancas en folga de fame pacífica.

Disolutas dispensadoras de praceres que matan os horrores e os espantos.

Fermosas fillas de Helena eliximos a Paris porque escollera Afrodita.

Reclamamos irmáns na nosa causa. Seremos desleais ás falsas lealdades. Insubmisos ás leis de recrutamento. Situarémonos fóra do aceptable. Porque non aceptamos a inevitabilidade da guerra.

Fomos nacidos para a vida e eu nacinna a ela pracer tras pracer para que non ma maten, para que medre no medio da alegría.

Que o noso lume non queime as nosas casas.

Que outro noso lume faga resplandecer o mundo.

Monumento á Paz de Eduardo Chillida (Gernika)

9

MARIO BENEDETTIEscritor uruguaio (1920-2009), a súa vasta produción literaria abrangue todos os xéneros, incluíndo famosas letras de cancións, contos e ensaios.

El hombre de la pazPara matar al hombre de la pazpara golpear su frente limpia de pesadillastuvieron que convertirse en pesadillapara vencer al hombre de la paztuvieron que congregar todos los odiosy ademas los aviones y los tanquespara batir al hombre de la paztuvieron que bombardearlo hacerlo llamaporque el hombre de la paz era una fortalezapara matar al hombre de la paztuvieron que desatar la guerra turbiapara vencer al hombre de la pazy acallar su voz modesta y taladrantetuvieron que empujar el terror hasta el abismoy matar más para seguir matandopara batir al hombre de la paztuvieron que asesinarlo muchas vecesporque el hombre de la paz era una fortalezapara matar al hombre de la paztuvieron que imaginar que era una tropauna armada una hueste una brigadatuvieron que creer que era otro ejércitopero el hombre de la paz era tan sólo un puebloy tenía en sus manos un fusil y un mandatoy eran necesarios más tanques más rencoresmás bombas más aviones más oprobiosporque el hombre del paz era una fortalezapara matar al hombre de la pazpara golpear su frente limpia de pesadillastuvieron que convertirse en pesadillapara vencer al hombre de la paztuvieron que afiliarse para siempre a la muertematar y matar más para seguir matandoy condenarse a la blindada soledadpara matar al hombre que era un pueblotuvieron que quedarse sin el pueblo

10

BERTOLT BRECHT

Nado en Augsburgo en 1898 e morto en Berlín en de 1956, foi un dramaturgo e poeta alemán, dos máis contestatarios e influentes do século XX, creador do chamado Teatro épico. Que recibiu a muller do soldado?Que recibiu a muller do soldadodende Praga, a vella capital?De Praga recibiu un par de zapatos,Un saúdo e zapatos de tacón.Iso de Praga recibiu.Que recibiu a muller do soldadode Varsovia, cruzada polo Fístula?Recibiu de Varsovia unha camisaDe liño cunha fermosa cor.Iso de Varsovia recibiu.Que recibiu a muller do soldadodende Oslo, bañada polo Sund?De Oslo recibiu un colo de pel,Un bo regalo de Oslo recibiu.Iso de Oslo recibiu.Que recibiu a muller do soldadoda rica cidade de Rotterdam?Un fermoso sombreiro recibiuE que ben senta un sombreiro holandés!Iso de Holanda recibiu.Que recibiu a muller do soldadodende Bruxelas, a bela cidade?De Bruxelas, preciosos encaixes,O que toda muller sempre soñou.Iso de Bruxelas recibiu.Que recibiu a muller do soldadodende París, a cidade da luz?Un vestido de seda recibiu-¡Qué envexa as súas amigas!- de París.Iso de París recibiu.Que recibiu a muller do soldadodende Tripolí, na Libia afastada?De Libia, unha cadea e amuletos,A cadea de cobre recibiu.Iso de Libia recibiu.Que recibiu a muller do soldadodende Rusia, o país interminable?O veo de viúva recibiuDe Rusia para ir ao funeral.Iso de Rusia recibiu.

11

A guerra que viráA guerra que viránon é a primeira. Houbooutras guerras.Ao final da últimahoubo vencedores e vencidos.Entre os vencidos, a xente correntepasaba fame. Entre os vencedoresa xente corrente pasábaa tamén.

Monumento á Paz, na entrada do ao parque do Lago Sukhna. A inscrición di: "Chandigarh, a Cidade da Paz. Esforcémonos por unha comunidade en harmonía, respectuosa coa diversidade cultural, o rexeitamento á violencia, a resolución de conflitos, a reconciliación de diferenzas, a liberdade de expresión". Chandigarh (India). Foto C. Zeballos

Preguntas dun obreiro ante un libro"Tebas, a das Sete Portas, quen a construíu?Nos libros figuran os nomes dos reis.Arrastraron os reis os grandes bloques de pedra?E Babilonia, destruída tantas veces,quen a volveu a contruir outras tantas?¿En que casasda dourada Lima vivían os obreiros que a construíron?A noite na que foi rematada a Muralla chinesa,onde foron os albaneis? Roma a Grandeestá chea de arcos de triunfo. Quen os erixiu?Sobre quen triunfaron os Césares? Bizancio, tan cantada,tiña só pazos para os seus habitantes? Ata na fabulosa Atlántida,a noite en que o mar a tragaba, os habitantes clamabanpedindo axuda aos seus escravos.O mozo Alejandro conquistou a India.El só?César venceu aos galos.Non levaba consigo nin sequera un cociñeiro?Felipe II chorou ao afundirsea súa frota. Non chorou ninguén máis?Federico II gañou a Guerra dos Sete Anos.Quen a gañou, ademais?Unha vitoria en cada páxina.Quen cociñaba os banquetes da vitoria?Un grande home cada dez anos.Quen paga os seus gastos?Unha pregunta para cada historia.

12

TUCHO CALVOEscritor e xornalista galego nado en Venezuela en 1954.

GuerraA destrucción non considerou de valor o pequeno xardín de buxo. Ninguén se fixou nas

figuras simétricas. Non repararon que compoñían unha xeometría máxica arredor do pequeno rectángulo enmarcado polo seto que perdía nas medras dos últimos meses o medido rigor das súas formas. Mesmo as ruínas da casa miraban con respecto a filigrana vexetal. Murchas, pouco máis ca unha morea de cascotes nos que se desdebuxaran as trazas da vivenda con todo o que fora e representara. Media ducia de pasos dunha ó outro. Un infinito esforzo para transportar o corpo amado. Morto. Máis querido ca nunca. Máis ausente. Máis desexado. Máis necesario para axotar a soedade, a impotencia, a constatación deprimente, abafante, esmagadora... de non ter, agora si, nada. Ningunha cousa pola que vivir, pola que morrer, pola que ser e existir.

Mataron, violaron, roubaron, destruíron, queimaron... e marcharon polo carreiro que entre o buxo levaba á estrada. Fóronse. Meteuse na foxa aberta dentro do rectángulo marcado polo buxo. Nun esforzo último alzou os brazos para arrastrar o corpo amado. A guerra remataba. Chegara do fondo do corazón dos homes e seguía a ocupalo coa súa semente invisible e traidora.

GABRIEL CELAYA(1911-1991) sobranceiro representante da poesía social dos anos 50, Premio Nacional das Letras Españolas no 1986

Hacia la paz La paz: ese regreso ya sin nuevas salidas.Melancólica y rubia, la paz. Y lo completo.La calma redonda de la naturaleza.Mas si a veces miramos los barcos en los puertosy ¡ah las hojas que tiemblan cuando sopla la brisa!debemos ser cautos. No nos perdonaríanlos dioses si otra vez pensáramos que acasoexisten otros dioses, quizá otros paraísos,y otros puertos posibles, y otras navegaciones.

ISAAC DÍAZ PARDO(1920- 2012), empresario, deseñador industrial, escritor, editor, promotor e mecenas impúxose a tarefa de preservar, fortalecer e reconstruír a cultura e a memoria de Galicia.

Teatro en Israel (publicado en La Voz de Galicia o 15 de abril de 2002)Comedia, menos divina que a do Dante, realizada en escenario dixital en ondas de alta frecuencia semi-

electro-magnéticas, imposible de interferir. (Os parecidos coa realidade son pura coincidencia).

Busche: -Artiel, non teño máis remedio que decir que o meu pedido de que te retires dos territorios que ocupache e que deixes en liberdade a Arafate o digo en serio. Pero ti non me fagas caso, o digo só para a galería. Ti sigue zoupando neles até que non quede un deses que son capaces de morrer matando antes de deixar esta terra.

Sarrón: -¿Non haberá perigo de que escoiten o que me dis?

13

Busche: -Non, Artiel. Só ti coñeces a clave.

Sarrón: -Ti moito dis, mais póñenme todos a parir dicindo que o terrorista son eu. E ti tampouco te salvas.

Busche: -Non fagas caso e berra máis que todos eles xuntos: só axustizas a terroristas. Acórdate do adaxio dos xitanos: «Chámalle pai antes de que cho chamen». E como nós temos máis e mellores medios de comunicación a xente remata crendo o que a nós nos interesa.

Sarrón: -Non estou tan seguro do que dis. Estamos rodeados de países árabes que teñen o petróleo que lle interesa ós seus amigos. E o Sadame xa deixou de exportar cru... Se os demais fan o mesmo...

Busche: -O que o vai ter cru é o Sadame ese. Xa temos unha relación dos iraquíes que hai que eliminar que a facilitou a CIA, e pode tocarche a ti ir a por eles, que nesto xa tes demostrado ser mestre. O Sadame é un idealista como eses que morren matando polas súas ideas. Os que mandan noutros países árabes son realistas como nós, incapaces de morrer por algún ideal. O que lles interesa é compartir con nós o negocio. Confía en nós que temos o poder... ¿Non ves que caladiños están os europeus que son os únicos que podían amolarnos? Témolos amarrados cun adival financeiro, e algún cipaio vendeunos a nós as súas fábricas de armas. ¿Que poden facer?

Sarrón: -Quixen acabar con Arafate e poñer a un apaniaguado no seu sitio, e non me deixache...

Busche: -Pensamos que era mellor acabar con el doutro xeito. O matalo podería ser perigoso. Eso dos mártires cando teñen sona a xente cre neles.. hai que miralo moito. É mellor facerlle unha vida imposible e que morra de morte morrida. Ti, aínda que eu diga o contrario non cedas na masacre. Podes discutirme e dicir que non me fas caso por pura supervivencia.

Sarrón: -Se non me autorizas a matar ós principais, non vexo solución, porque matas a un terrorista e aparecen sete máis. ¿E se as cousas non van como pensades e os árabes fan o mesmo que o Sadame?

Busche: -Entón a nosa base militar ahí, que tes ti na túa man, demostraralles a súa eficacia a todos. Faime caso e non penses. Di só que todo vai ben como fan os de Madrid.

Sarrón: (Retirándose do aparello) -Eses cabróns moito saben. Eu serie só o asasino...

Busche: -¡Deus nos colla confesados!

PAUL ELUARD (1895-1952) poeta francés, un dos representantes máis destacados do surrealismo .

Couvre-feuQue voulez-vous la porte était gardéeQue voulez-vous nous étions enfermésQue voulez-vous la rue était barréeQue voulez-vous la ville était matéeQue voulez-vous elle était affaméeQue voulez-vous nous étions désarmésQue voulez-vous la nuit était tombéeQue voulez-vous nous nous sommes aimés.

Toque de queda Que iamos facer, a porta estaba baixo gardaQue iamos facer, estabamos encerradosQue iamos facer, a rúa pecharanQue iamos facer, a cidade estaba baixo custodiaQue iamos facer, ela estaba famentaQue iamos facer, estabamos desarmadosQue iamos facer, ao caer a noite desertaQue iamos facer, tiñamos que amarnos.

14

BENITO J. FEIJOO(1676-1764) considerado o primeiro ensaísta da literatura castelá, e un dos pioneiros da considerada Primeira Ilustración Española

La guerra más feliz es una gran desdicha de los reinos. Mucho más importan a la república las campiñas pobladas de mieses que coronadas de trofeos. La sangre enemiga que las riega las esteriliza, cuanto más la propia. Marte y Ceres son dos deidades mal avenidas. La oliva, símbolo de la paz, es árbol fructífero, y el laurel, corona de militares difuntos, planta infecunda. Los azadones transformados en espadas son ruina de las provincias; las espadas convertidas en azadones hacen la abundancia y riqueza de los pueblos. Esta transformación recíproca de los instrumentos de las dos artes es una especie de figura retórica cuyo significado propio es la permuta de ministerios en los operarios de una y otra. ¡Ay de la tierra donde los labradores se extraen de los campos de las campañas! ¡Feliz el reino donde los soldados dejan las espadas por azadones!

(Teatro Crítico Universal)

Monumento ás vítimas do campo de concentración de Sachsenhausen (Alemaña)

15

MARCELINO FERNÁNDEZ MALLOAlterna o seu exercicio profesional no mundo das finanzas coa súa afección pola literatura.

Anáfora dun avó que foi á guerra

O avó só tiña vinte anos cando marchou para a guerra. Chamárono e foi; outros tiraron cara ao monte. Antes de ir, casou cunha rapariga de dezaoito. Non sabía para que montaran a guerra, pero si sabía que podería morrer nela.

O avó garda unha bandeira das que chaman pre-constitucionais no curruncho da sala. Ás veces, as ditaduras engolen xente boa. Esta tivo corenta anos para engulir, outras andan máis lixeiras.

O avó viviu a máis agre das guerras, a guerra onde se disparaba con ollos pechados para non acertar, unha guerra onde todos os brancos eran negros. Sen embargo, contáronse un millón de mortos, viva o infortunio!

O avó viviu outra guerra máis longa. A avoa resultou máis afiada cunha áspide. Con dezaoito anos, as formas do carácter sempre son redondas.

O avó non chegou a oficial mais ca despois do retiro. Marchou canda a avoa durante o cursiño para tenente. Ela chamouno porque se sentía doente. El non tiña permiso, pero liscou. Ela non estaba tan mal. El chegou a tenente quince anos despois.

O avó desfilaba de primeiro, en fila de a un e perante o resto da formación. Portaba nunha man unha bandeira ben grande e pendurada do peito a Cruz de San Hermenexildo. Víase máis o seu bigote gris que o paso de calquera dos outros militares.

O avó dicía que os que falan de guerras tiñan que falar dentro delas, que o home que vivira unha guerra, nunca a morte querería ver tan de preto. Que para facer unha guerra, ou tolo hai que estar ou moi desgraciado hai que ser.

O avó fixo unha guerra, unha das máis agres guerras que se teñan feito, e viviu toda a vida posterior nun piso alugado dun barrio periférico; o piso, un segundo sen ascensor, que non ve o sol.

O avó contaba que algúns compañeiros da guerra inxectáranse gasóleo nas pernas. A gangrena obrigaba a cortar polo san, do xeonllo para abaixo aos que tiveron máis sorte. Perderon a perna pero fuxiron do inferno.

O avó usaba unha bata de pano para estar na casa e non pasar frío; no inverno, usaba tamén carpíns de la. Sentaba na súa cadeira de brazos a ler e pasar o día. Nesa cadeira escoitaba as historias cotiás dos netos, co índice apoiado na súa meixela.

O avó habita agora un recuncho cadrado e ben cativo co número 152 onde si que dá o sol. Xa non precisa de bata nin de carpíns.

O avó tiña unha caixa dos tesouros. Abrímola o outro día para ver o que contiña. Buscamos a Cruz de San Hermenexildo, que non deu aparecido. Eu levei unha medalliña de latón e un cepillo.

16

Museo da Paz. Memorial do Holocausto Yad Vashem . Xerusalén

17

CELSO EMILIO FERREIRO(1912-1979), máximo expoñente da poesía social en lingua galega, Foille adicado o Día das Letras Galegas de 1989. Da súa obra Viaxe ao país dos ananos é o seguinte poema:

Digo Viet Nam e basta

Digo bomba de fósforo.Apenas digo nada.

Digo lombriga e larvade carne podrecida.

Digo nenos de nápalm,terror de noite e selva,fedor de cidade e cloaca.

Fame, suor, aldraxe,pugas de aceiro, antropofaxia.

Digo guerra bestial,terror de terra, crime, lume, lava,estoupido, verdugoe mortandade en masa.Digo gas abafante.

Apenas digo nada.Digo yanqui invasor,depredador de patrias.

Digo plutonio, pentágono,esterco bursátil, palanca,Presidente, gadoupa,chuvia, amargura, baba.

Digo petróleo, ferro,mineral, trampa,lobo, caimán, polaris, cóbrega,miseria, diplomacia.Digo devastación que USA, usa.

Apenas digo nada.Digo Viet Nam i está xa dito todocunha soia palabra.

Pra abranguer a vergonza do mundo,digo Viet Nam e basta.

18

ADELA FIGUEROAÉ unha bióloga e escritora galega nada en Lugo en 1948.

Marouh! marque beixas a minha praiacon beixos de sal e piche,di-me mar:quen vai á guerra?

E as ondas do marcantaron:son os pobresos que vanson os pobres os que morren.

Di, meu mar,mouro e cincento,porque morrenematanhomes e mulheresno Irake?

E as ondas do mardixeron:é a ordené a ambicion,é o poderdo poderoso.

Até cando,meu mar,vas levar,vas traerbarcos de mortesobre as tuas ondasde vida?

E as ondas berraron:eu ben quixera...Nunca mais!

E asi podermosrosmar tranquilasapenas cantos de bercee dearrolos.

19

Chama da paz mundial xunto ao Pazo da Paz. A Haya (Holanda)

20

GLORIA FUERTES(1917-1998) poeta unha das voces iniciais da poesía feminina de posguerra.

Un ¡ay!Invade el mundo un ¡ay!un ay atroz,y siempre el ¡ay! del ¡ay! es ley del hoy.el ¡ay! porque no hay.El ¡ay de mí!porque no hay -ay de ti-...El ¡ay! del Norte al Sures la única canción.Sólo hay un ¡ay!porque no hay amor.

Niños de Somalia Yo comoTú comesEl comeNosotros comemosVosotros coméis¡Ellos no!

Pacifista de verdad (una que quiere llegar) No matemos al vecinoinvitémosle a tocino.No levantad barricadasbesad a vuestras amadas.No pensad en los difuntos,¡dormid juntos!

Sólo tres letrasSólo tres letras,para hacer la paz.sólo tres letras,que para siempre aprenderás.sólo tres letras,para escribir paz,para cantar paz,para hacer la paz.si tú te aprendes bien,sólo estas tres letras,úsalas siemprey habrá paz en la tierra.

21

MAHATMA GANDHI (1869-1948) un dos ideólogos e fundadores do moderno estado indio e un influente defensor do Satyagraha (principio da non agresión, forma non violenta de protesta) como un medio de revolución.

Humildemente esforzareime en amar,en dicir a verdade,en ser honesto e puro,en non posuír nada que non me sexa necesario,en gañar o soldo co traballo,en estar atento sempre ao que como e bebo,en non ter nunca medo,en respectar as crenzas dos demais,en buscar sempre o mellor para todos,en ser un irmán para todos os meus irmáns.

A doutrina da Espada“Impórtame pouco non conseguir convencer até agora a todos os meus compatriotas cos

meus argumentos. Sentimonos demasiado oprimidos para non estar enfadados e querer vinganza. Pero non debo absterme de afirmar que a India gañaría máis se renuncia ao seu dereito a castigar. Temos mellores tarefas que emprender, unha misión mellor que demostrar ao mundo.

Non son un visionario, pretendo ser un idealista práctico. A relixión da non-violencia non está destinada unicamente aos rishis [antigos sabios dos Vedas] e aos santos, tamén está feita para a xente común. A non violencia é a lei da nosa especie, como a violencia é a lei das bestas. Nos animais, o espírito xace durmido, de modo que non coñecen outra lei que a do poder físico. A dignidade do home require da obediencia a unha lei máis elevada: a forza do espírito.

[...] A non-violencia na súa condición positiva significa sufrimento consciente. Non significa mera submisión ao desexo do malvado, senón pór a propia alma contra a vontade do tirano. Traballando con esta lei do noso ser, é posible para cada persoa desafiar o poder dun imperio inxusto e salvar o seu honor, a súa relixión, a súa alma e pór os cimentos para a caída dese imperio e a súa rexeneración”.

22

A revista Colors, que pertence á multinacional téxtil Benetton, doou á cidade de Trípoli, como símbolo de paz e esperanza, Unhate Dove, unha grande escultura en forma de pomba, completamente recuberta con máis de 22.000 cascos de proxectil disparados nos 'puntos quentes' do noso planeta.

23

ANTONIO GARCÍA TEIJEIRONado en 1952, é un escritor galego, dedicado principalmente á literatura infantil. Recibiu, entre outros, o premio Merlín. A súa obra figura nas listas da IBBY.

Besos sin balasIBalas en vuelo,besos sin alas.Alas en duelo,besos con balas.

IIBesos dormidos,besos sin alas.Besos traidores,besos con balas.

IIIBesos que vuelan,besos con alas.Besos que brillan,besos sin balas.

IVBesos que viven,besos con alas.Besos con alas,Besos sin balas.

JUAN GELMANPoeta, xornalista e tradutor arxentino nado en 1930. É probabelmente o máis importante poeta vivo de Latinoamérica e gañador do Premio Cervantes 2007.

La derrotaCalló la guerra / el derrotadomira sus ruinas / su alma /su escudo roto /la soberbia del vencedor / los astroslejos de él /arden como los días de batallaen que desenvainó su corazón /con los trapos de la memoria limpiala espada que empuñó /la pasión que se oxida de noche /

24

JAIME GIL DE BIEDMA(1929-1990) poeta español da xeración dos 50.

Elegía y recuerdo de la canción francesa C' est une chansonqui nous ressemble.

Kosma y Prévert: Les feuilles mortes

Os acordáis: Europa estaba en ruinas.Todo un mundo de imágenes me queda de aquel tiempodescoloridas, hiriéndome los ojoscon los escombros de los bombardeos.En España la gente se apretaba en los cinesy no existía la calefacción.

Era la paz -después de tanta sangre--que llegaba harapienta, como la conocimosdurante cinco años.Y todo un continente empobrecido,carcomido de historia y de mercado negro,de repente nos fue más familiar.

¡Estampas de la Europa de post-guerraque parecen mojadas en lluvia silenciosa,ciudades grises adonde llega un trensucio de refugiados: cuántas cosasde nuestra historia próxima trajisteis, despertandola esperanza en España, y el temor!

Hasta el aire de entonces parecíaque estuviera suspenso, como si preguntara,y en las viejas tabernas de barriolos vencidos hablaban en voz baja...Nosotros, los más jóvenes, como siempre esperábamosalgo definitivo y general.

...

Desvencijada Europa de post-guerracon la luna asomando tras las ventanas rotas,Europa anterior al milagro alemán,imagen de mi vida, melancólica!Nosotros los de entonces, ya no somos los mismos,aunque a veces nos guste una canción.

25

Alegoría da Porta da Paz. Zaragoza

26

JOSÉ MARÍA GIRONELLA(1917-2003) Escritor español que en 1953 con Los cipreses creen en Dios deu comezo a unha triloxía sobre a guerra civil que continúa con Un millón de muertos (1961) e Ha estallado la paz (1966); o texto que presentamos é o comezo desta última novela.

Día 1 abril de 1939. “La guerra ha terminado.”

La guerra había durado exactamente treinta y dos meses y once días. El panorama de España era desolador. Imposible precisar el número total de víctimas habidas en los frentes y en la retaguardia. Tampoco podía conjeturarse las que ocasionaría en lo sucesivo la represión iniciada por los vencedores -”¡esto clama al cielo!”, seguía gritando mosén Alberto- ni la gente que moriría por haber contraído alguna enfermedad … ¡Oh, sí, la guerra era una amputación! Amputación de cuerpos y de almas. En efecto, el número de almas muertas en la vorágine era también muy elevado. Las de los que fueron asesinos. Las de quienes andaban repitiendo una y otra vez: “no olvidaremos ni perdonaremos”. España, de punta a cabo, de Galicia a Cataluña, de Bilbao a Tarifa, se había convertido en una inmensa fosa, sobre la que el cardenal Gomá podía trazar una defintiva cruz.

Materialmente, el desastre era también incalculable. Aparte la expoliación de las reservas de España y las deudas que satisfacer a Alemania e Italia, el país había quedado convertido en solar y se tardaría mucho tiempo en restablecer los medios de comunicación. Los trenes, despanzurrados; las carreteras, intransitables; los puentes, hundidos... ¿con qué medios se llevaría a cabo todo esto?... “los españoles tendrán que apretarse el cinturón”. Pero es que, además, faltarían los técnicos y la mano de obra especializada... habían caído... gran cantidad de hombres maduros, forjados en el duro vivir y que... constituían la médula de la sociedad. Los “rojos” se habían ocupado de suprimir, en su zona, a la clase burguesa y dirigente; los “nacionales” habían hecho lo propio en la suya con un amplio sector de la masa trabajadora, o la habían encarcelado u obligado a exiliarse, a repartirse a voleo por el mundo. Faltarían, por lo tanto, médicos, abogados, ingenieros, mecánicos, carpinteros, electricistas y también muchos campesinos. La situación sería difícilmente remontable. Tal vez se produjera el milagro. Tal vez la palabra paz, la certeza de que ya no aparecerían en el cielo aviones de muerte y de que las armas de tierra habían enmudecido, empujara a las familias a arrimar el hombro, a trabajar con redoblado esfuerzo, obedientes a una ley de compensación similar a la que después de las guerras ocasiona un automático aumento de la natalidad... Las familias han quedado diezmadas o divididas por odios que durarán dos o tres generaciones. La juventud ha quedado truncada, marcada para siempre...

Se vislumbraba, ¡a qué dudarlo!, un punto de luz en el horizonte...

27

MARC GRANELLEscritor e tradutor nado en Valencia en 1953, alterna lirismo e razón na súa poesía metafísica cunha forte perspectiva social.

El niño soldadoAlí tan sólo tieneun fusil y dos manos,pantalón y camisa.Y no más de diez años.

Al nacer guerra habíay en guerra sigue estando,en frío y con gran calmaa quien sea matando.

Sabe que si él no lo hacese lo harán a él bien raudos.Y no quiere morir.No sabe más: Ni el cuándo

ni el porqué de la guerra,ni por qué le ha tocadojusto a él un destinotan cruel, inhumano.

Un día Alí moriráde bomba o de un disparoque le dispararáotro niño soldado.

Un día Alí moriráy un poco con él cuantosnunca hemos dicho ni hechonada para evitarlo.

MUHAMMAD AZIZ AL-HABABI(1922-1993) Filósofo e poeta marroquí.

A vida do mañá

A todas as vítimas da inxustiza no mundoIrmáns!No val que rega o voso sangue purode mártiresas flores xa non serán de ferro,as viñas substituirán aos aramadose os apertóns de mans ás trancas.Entóntodos nós iremos inclinarnos sobre o mesmo regueiroá sombra das tolas grilandas que adornanas vosas tumbas.

28

Entóniremos recoller a vida novacoas súas verdeantes roupas,refrescarnos,respirar o aire movedizo e etéreo.Entóna auga, no seu cálido impulso de vida,saberá empregar o seu maternal lodopara lavar as sanguentas mans dos homesque atoparán o segredo da súa canción auténtica.Xa non terá a arpa cordas rotase a frauta continuará co seu aire novo e doce.O primeiro himno será para a XUSTIZA.A GUERRA irá, insepulta,afogarse na distancia, onde o MAL expiraen sucia mortepara sempre.Amar,Amar,Amar sen reserva,con todo o noso ser,e cantar aos nosos mártires,ao pan branco,á luzpara sempre.

JOSÉ HIERRO(1922-2002), poeta español dificilmente clasificable. Nas súas composicións trata temas sociais, existenciais e tamén asuntos de cariz íntimo ou universal. Foi Premio Nacional das Letras Españolas no 1990 e Premio Cervantes no 1998.

Epitafio para la tumba de un héroe Se creía dueño del mundoporque latía en sus sentidos.Lo aprisionaba con su carnedonde se estrellaban los siglos.Con su antorcha de juventudiluminaba los abismos.Se creía dueño del mundo:su centro fatal y divino.Lo pregonaba cada nube,cada grano de sol o trigo.Si cerraba los ojos, todose apagaba, sin un quejido.Nada era si él lo borrabade sus ojos o sus oídos.Se creía dueño del mundoporque nunca nadie le dijocómo las cosas hieren, batena quien las sacó del olvido,cómo aplastan desde lo eternoa los soñadores vencidos.Se creía dueño del mundoy no era dueño de sí mismo.

29

Monumento a Leónidas e aos caídos nas Termopilas (Grecia)

30

EFRAÍN HUERTA(1914-1982), poeta mexicano, as súas composicións, unhas veces revolucionarias e outras tenras, están impregnadas de sentimentos que flutúan entre a protesta e o amor.

Hoy he dado mi firma para la PazHoy he dado mi firma para la Paz.Bajo los altos árboles de la Alameday a una joven con ojos de esperanza.Junto a ella otras jóvenes pedían más firmasy aquella hora fue como una encendida patriade amor al amor, de gracia por la gracia,de una luz a otra luz.Hoy he dado mi firma para la Paz.Y conmigo, en cien países, cien millones de firmas,cien orquestas del mundo, una sinfonía universal,un solo canto por la Paz en el mundo.Hoy no he firmado el poema ni los pequeños artículos,ni el documento que te esclaviza,no he firmado la carta que no sienteni el mensaje que durará un segundo.Hoy he dado mi firma para la Paz.Para que el tiempo no se detenga,para que el sueño no se inmovilice,para que la sonrisa sea alta y clara,para que una mujer aprenda a ver crecer a su hijoy las pupilas del hijo vean cómo su madre es cada día más joven.Hoy he dado una firma, la mía, para la Paz.Un mar de firmas que ahogan y aturdenal industrial y al político de la guerra.Una gigantesca oleada de gigantescas firmas:la temblorosa del niño que apenas balbucea la palabra,la que es una rosa de llanto de la madre,la firma de humildad -la firma del poeta.Hoy he elevado en una el número mundial de firmas por la Paz.Y estoy contento como un adolescente enamorado,como un árbol de pie,como el inagotable manantialy como el río con su canción de soberbios cristales.Hoy parece que no he hecho naday, sin embargo, he dado mi firma para la Paz.La joven me sonrió y en sus labios había una paloma viva,y me dio las gracias con sus ojos de esperanzay yo seguí mi camino en busca de un libro para mis hijos.Pues ahí estaba mi firma, precisa y diáfana,al pie del Llamamiento de Berlín.Parece que no he hecho naday, sin embargo, creo haber multiplicado mi viday multiplicado los más sanos deseos.Hoy he dado mi firma para la Paz.

31

IMMANUEL KANT(1724-18049) filósofo alemán, un dos grandes pensadores de tódolos tempos.

Sobre o probable inicio da historia humana. (1786)“Hase de recoñecer que as maiores desgrazas que aflixen aos pobos civilizados sonnos carrexadas pola guerra e, en verdade, non tanto polas guerras actuais ou as pretéritas, canto polos preparativos para a próxima, por ese rearmamento non interrompido e incesantemente incrementado que ten lugar por temor a unha guerra futura. Para ese efecto aplícanse todos os recursos do Estado, todos os froitos da súa cultura que tan ben poderían empregarse en acrecentar esta; en moitos lugares se inflixe un notable prexuízo á liberdade e a maternal previsión do Estado para cos individuos transfórmase en severas e implacables esixencias, xustificadas a pesar de todo polo temor dun perigo exterior.”

Reconsideración da cuestión sobre se o xénero humano atópase en continuo progreso cara o mellor. (1797)“A revolución dun pobo pletórico de espírito, que estamos a presenciar nos nosos días, [a Revolución Francesa] pode triunfar ou fracasar, pode acumular miserias e atrocidades en tal medida que calquera home sensato nunca se decidise a repetir un experimento tan custoso, aínda que puidese levalo a cabo por segunda vez con fundadas esperanzas de éxito e, con todo, esa revolución -ao meu modo de ver- atopa no ánimo de todos os espectadores (que non están comprometidos no xogo) unha simpatía raiana no entusiasmo, cuxa manifestación leva aparellado un risco, que non pode ter outra causa senón a dunha disposición moral no xénero humano.Esta causa moral presenta dúas vertentes: primeiro, a do dereito de todo pobo a non ser obstaculizado por poder algún á hora de darse a constitución civil que lle pareza máis oportuna; segundo, a do obxectivo (que ao mesmo tempo é un deber) de que aquela constitución só sexa xurídica e moralmente boa en si, cando a súa natureza sexa tal que poida evitar por principio a guerra ofensiva -algo que só pode lograr a idea dunha constitución republicana- establecendo as condicións para pór trabas á guerra (fonte de todos os males e de toda depravación dos costumes), de modo que se asegure negativamente ao xénero humano o progreso cara ao mellor, a pesar da súa fraxilidade, pois polo menos non se verá perturbado nese avance”.

32

ABD ALLH KANNUN(1908-1989), experto en dereito islámico, foi un referente relixioso e político marroquí, profundo coñecedor da contribución da literatura do seu pais ás letras árabes e poeta ocasional.

A forza atómicaA forza atómica xulgaa aqueles que desvelaron o seu segredo.Pregunta:-querédesme para a pazou para a guerra, doutores?Responden: -O noso obxectivo é a paz,Por Deus! Non temos outro propósito.Pero ti es a mellor protección da súa casae disuades os que non cren nela.Exclama: -Si? Pois extirpade do voso peitoa ambición e as súas causas!Sede equitativos cos débiles e nonditedes o destino das xentes.Aquí estou, ante vós,presta a desobedecer a quen veña con crimes.Cega protexerei a paz, e perseguirei aos quealteren a súa pureza e a enturben.Como Nobel, que ampliou a guerracon inventos abominables que duplicaban as súas calamidadese logo inclinouse en ben da pazrecompensando aos que a propagaran.

Memorial da Paz en Okinawa (Xapón)

33

MARTIN LUTHER KING(1929-1968), un dos máis importantes activistas polos dereitos cívicos e do movemento negro nos Estados Unidos e no mundo, a través dunha campaña de non-violencia e de amor para co próximo. Premio Nobel da Paz en 1964.

Tiven un soñoSoñei que un díaas persoas recordarán e comprenderán dunha vezque foron feitas para vivir xuntas e como irmás.Soñei que un díacada persoa negra deste país,cada persoa de cor de calquera parte do mundo,será xulgada pola súa valía e non pola súa cor de pele que todas as persoas respectarán a dignidade de cada humano.Soñei que un díaos estómagos baleiros encheranse,a fraternidade será algo máis que unhas palabras bonitas para rematar a homilía,a fraternidade será o tema principal da orde do día dos gobernos.Soñei que un díaa xustiza xermolará como a auga e a honradez como un torrente.Soñei que un díaen todas as esferas do estado e de todos os municipiosentrarán os cidadáns elixidos que nos farán xustiza,apreciarán a piedade e camiñarán humildemente polos camiños do seu Deus.Soñei que un díanon haberá máis guerras,os homes das súas espadas farán aradose das súas lanzas fouces,e as nacións xa non se levantarán nunca unha contra outra,e deixarán de facerse a guerra.Soñei que un díaxogarán xuntos o cordeiro e o león,as persoas descansarán tranquilas baixo a parra e a figueirae ninguén nunca volverá ter medo.Soñei tamén,que, grazas a esta fe, venceremos as tentacións de desesperanzae acenderemos unha luz nova sobre as tebras do pesimismo.

“Con todo, hai algo que debo dicir á xente do meu pobo que hoxe espera no tépedo limiar do palacio de xustiza. No proceso de obtención da nosa lexítima posición non habemos de ser culpables de actos reprochables. Non nos permitamos satisfacer a nosa sede de liberdade bebendo da copa da amargura e do odio.

Sempre debemos levar a nosa loita polas elevadas esferas da dignidade e a disciplina. Non debemos permitir que a nosa reivindicación espiritual dexenere en violencia física. Unha e outra vez habemos de levarnos cara ás esferas en que se une a forza física coa forza espiritual. A excepcional nova militancia que revolucionou á comunidade negra non ha de levarnos a desconfiar de todo o pobo branco, posto que moitos dos nosos irmáns brancos, tal como o evidencia a súa presenza hoxe aquí, déronse conta de que o seu destino está atado ao noso e de que a súa liberdade se atopa inextricablemente enlazada á nosa. Non podemos camiñar sós”.

34

RUDYARD KIPLING (1865- 1936) Autor de relatos, contos infantís, novelista e poeta nado na India. Premio Nobel de Literatura en 1907. Da súa produción destacamos: O libro da selva ou Capitáns intrépidos.Se podes manter... Se podes mantera cabeza no seu sitiocando todos a perden- e cúlpante por iso -;se confías en ticando os outros desconfían- e dáslles a razón -;se podes esperar sen cansarte,se non mentescando che veñen con mentirasnin odias aos que te odian e aínda así,non presumes de santo nin de sabio;se soñas, sen chegara ser escravo dos teus soños;se pensas,pero non te conformas con pensar;se te enfrontas ao Triunfo e ao Desastree dás o mesmo tratoa eses dous impostores;se soportas que torzan as túas palabraspara enganar con elas aos parvos;se rompen as cousasás que dedicaches a túa existenciae agáchaste a refacelas;se xuntas todas as túas ganancias paraxogalas a cara ou cruz, e perdes,e volves comezar de novo,unha vez máis,sen mencionar sequera o perdido;e se o teu corazón,os teus músculos, os teus nervioscumpren mesmo cando xa non sono que eran, e resistescando xa non che quedasenón a vontade de resistir;se falas con multitudessen perder a honradeze paseas con reissen perder a humildade:se non poden facerchedano os teus inimigos- tampouco os teus amigos -e todo o mundo conta contigo- non en exceso -;se non desaproveitasnin un segundo de cadaminuto de carreira,a terra e canto nela existeé para ti;serás, en fin, o que se di un home.

35

VALENTÍN LAMAS CARVAJAL(1849-1906) foi un escritor e xornalista galego ao que se lle adicou o Día das Letras en 1972. Fundador do primeiro semanario en lingua galega (O Tío Marcos da Portela) e autor do Catecismo do labrego.

A volta d'o soldadoI. UNHA probe nai xemiaPor un fillo que loitabaN'a guerra croel, impía;A triste nai que chorabaChea de door decia:

«Dios maldiga a quen levou'O meu filliño pr'a guerra;Sin achego me deixou,E soliña n'ista terraOnde morrendo me vou.

«¿Il morrerá? ¡pode ser!Cando estromban os cañós¡A cantos farán morrer!Seica non-o volvo á ver...¡Mais non... non mo lebes Dios..!

«Virxen santa d'o CarmeloSi é que cara a morte vai,Fai por libralo e detelo,Con solo bicalo é veloMorre felis esta nai.»

Agardou, mais non volveuO fillo xunto a naiciñaQue de soedá morreu,¡Ay, morreu a coitadiñaFoi pr'a cova e non-o veu.

36

RAYMOND LÉVESQUENado en 1928, en Montreal, é poeta, dramaturgo, compositor e intérprete en lingua francesa.

Quand les hommes vivront d'amourIl n'y aura plus de misèreEt commenceront les beaux joursMais nous nous serons morts, mon frère

Quand les hommes vivront d'amour,Ce sera la paix sur la terreLes soldats seront troubadours,Mais nous nous serons morts, mon frère

Dans la grande chaîne de la vie,Où il fallait que nous passions,Où il fallait que nous soyons,Nous aurons eu la mauvaise partie

Quand les hommes vivront d'amour,Il n'y aura plus de misèreEt commenceront les beaux jours,Mais nous nous serons morts, mon frère

Mais quand les hommes vivront d'amour,Qu'il n'y aura plus de misèrePeut-être songeront-ils un jourÀ nous qui serons morts, mon frère

Nous qui aurons aux mauvais jours,Dans la haine et puis dans la guerreCherché la paix, cherché l'amour,Qu'ils connaîtront alors mon frère

Dans la grande chaîne de la vie,Pour qu'il y ait un meilleur tempsIl faut toujours quelques perdants,De la sagesse ici-bas c'est le prix

Quand les hommes vivront d'amour,Il n'y aura plus de misèreEt commenceront les beaux jours,Mais nous serons morts, mon frère.

Quand les hommes vivront d'amour,Ce sera la paix sur la terreLes soldats seront troubadours,Mais nous nous serons morts, mon frère

Cando os homes vivan do amorXa non haberá máis miseriaE empezarán os días fermososMais nós xa teremos morto, meu irmán

Cando os homes vivan do amor,Haberá paz sobre a TerraOs soldados serán trobadores,Pero nós xa teremos morto, meu irmán

Na gran cadea da vidapola que é necesario que pasemosna que é necesario que esteamosNós levaremos a peor parte

Cando os homes vivan do amorXa non haberá miseriaE empezarán os días fermososMais nós xa teremos morto, meu irmán

Mais cando os homes vivan de amorXa non haberá máis miseriaQuizais soñarán un díaA nós xa teremos morto, meu irmán

Nós que teremos os malos díasNo odio e despois na guerraBuscado a paz, buscado o amorQue coñecerán entón, meu irmán

Na gran cadea da vidaPara que haxa un tempo mellorNecesítanse sempre algúns perdedores,na terra este é o prezo da sabedoría

Cando os homes vivan do amorXa non haberá máis miseriaE empezarán os días fermososMais nós xa teremos morto, meu irmán

Cando os homes vivan do amor,Haberá paz sobre a TerraOs soldados serán trobadores,Pero nós xa teremos morto, meu irmán

37

PEDRO LÓPEZ DE AYALA(1332-1407), polifacético noble: poeta, historiador, traductor, diplomático e guerreiro. O Rimado de Palacio, poema de máis de oito mil versos, é a súa obra máis salientable.

Aquí fabla de la guerraCobdician cavalleros las guerras de cada día,por levar muy grandes sueldos e levar la quantía;e fuelgan quando veen la tierra en rroberíade ladrones e cortones que ellos llievan en compañía.Olvidado han a los moros las suas guerras facer,ca en otras tierras llanas osar fallan que comer:unos son ya capitanes, otros enbían a correr,sobre los pobres syn culpa se acostumbran mantener.Los cristianos han las guerras, los moros están folgados,en todos los más rreynos ya tienen rreyes doblados;e todo aquesto viene por los nuestros pecados,ca somos contra Dios en todas cosas errados.Los que con sus bueyes solían las sus tierras labrar,todos toman ya armas e comiençan a rrobar,rroban la pobre gente e así la facen hermar;Dios sólo es aquel que esto podría emendar.Non pueden usar justicia los rreyes en la su tierraca dizen que lo non sufre el tal tiempo de guerra;osar es engañado e contra Dios más yerraquien el camino llano desanpara por la syerra.

Monumento ás vítimas da Guerra.Úbeda (Xaén)

38

ILIYA ABU MADI(1889-1957), poeta e xornalista nado no Líbano, a súa poesía faise eco da humanidade e os seus problemas.

A bombaCando a bomba esmague a nosa terra,como a pedra esmaga o gran de mostaza;e destrúa os firmes edificios-entón, como unha caveira que se reduce a po-;cando a destrución, igual que unha serpe,se arrastre polas ás das aves e as plantas estirpe.Cando se penda o fin sobre as bestas;e así, por toda a cadea da vida.

Xa non haberá nin unha flor perfumada nos xardíns;nin o galo cantará, oufano e retador, dende o curral.Perecerán o tempo e a súa medida;e o seu final será cal o seu principio.

Nin un vivo quedará sobre a face do mundo!Porque Azrael, o anxo da morte, virá para incendialo.Tamaña gravidade, xa só imaxinala espanta ao home.E aínda antes de ter que soportala!

Pero un consolo existe para todos:cando a bomba esmague a nosa terra,non deixará a morte un só home,que inxuríe aos demais neste cemiterio.

GABRIELA MISTRAL(1889-1957), poeta chilena, gañadora do Premio Nobel de Literatura en 1945.

Dame la manoDame la mano y danzaremos;dame la mano y me amarás.Como una sola flor seremos,como una flor, y nada más…El mismo verso cantaremos,al mismo paso bailarás.Como una espiga ondularemos,como una espiga, y nada más.Te llamas Rosa y yo Esperanza;pero tu nombre olvidarás,porque seremos una danzaen la colina y nada más…

39

PACO MONTESINOS(1902-1989) poeta alacantino autodidacta.

La Historia , ya no escribe,le amputaron las manos,por robar a los cuervos,su hediondo barniz negro,negro como la nafta,el Brent o la conciencia. No sirvieron de nada,las lágrimas a voces,los ojos sin dar crédito,el dolor en silencio.Toda la indignación, ya no es bastantepara expulsar del templo de la vida,a los omnipotentes mercaderes,que venden a los muertos,por fin, la libertad,el orden nuevo.La Historia ya no escribe, se la llevó la pena.De su tumba, nunca se aparta un perro,que no ha vuelto a correr, y se hace viejo" Aquí yace la paz, nadie turbe su sueño",alguien escribió esto sobre un papel mojadoluego lloró de rabia, lo arrugó entre sus manosy lo echó en un cajón que nunca tuvo.

VINICIUS DE MORAES(1913– 1980) diplomático, xornalista, poeta e compositor brasileiro. A Rosa de HiroshimaPensem nas meninasCegas inexatasPensem nas mulheresRotas alteradasPensem nas feridasComo rosas cálidasMas oh não se esqueçamDa rosa da rosaDa rosa de HiroshimaA rosa hereditáriaA rosa radioativaEstúpida e inválidaA rosa com cirroseA anti-rosa atômicaSem cor sem perfumeSem rosa sem nada

40

Monumento en lembranza dos veteranos da Guerra de Corea (Washington)

MIGUEL ANXO MOURIÑOEscritor galego nado en Cambados en 1943.

Caco Fónico¡Párate, Mundo!Din estas voces de rapaces e rapazas:"¡Párate, mundo, e recompón a túa andaina!"Amigocanta comigo,xoguemos á revoluciónde transformaren bolboretas as espadas.

Afganistán, Iraq, Al Qaida, Palestina,USA, Israel, ¡canta cordura necesitan!

Amigo,canta comigo,xoguemos á revoluciónde transformaras escopetas en comida.

No corazón dos mandamais que fan as guerrasque repenique o "Nunca Máis" que un pobo berra.

Amigo,canta comigo,xoguemos á revoluciónde transformaren caraveis as baionetas.

41

MIJAIL NAIMA(1894-1988) literato libanés.

IrmánIrmán:despois da guerra, cando un home de occidente alardee das súas fazañas;santifique o recordo dos que morreron, e exalte a coraxe dos seus heroes;ti non cantes aos que morreron, nin te alegres do mal do derrotado.Non; inclínate en silencio, como eu-o corazón sangrando suplicante-, para chorar a sorte dos nosos mortos.

Irmán:despois da guerra, cando o soldado volva ao seu país;e deixe caer o seu corpo derrotado no seo dos seus seres máis queridos;ti, aínda que volveses á túa patria, non acharías os teus.Pois a fame nos deixou tan só-como únicos amigos verdadeiros- as sombras dos mortos.

Irmán:cando o labrego are e semente a súa terra novamente;e, tras o longo abandono, volva elevar a cabana que o canón abatera;pensa que os nosos ríos se secaron, e o desprezo arruinou as nosas casas.Que o inimigo-como única semente nos nosos campos- deixou a prea dos nosos mortos.

Irmán:cando xa se complete todo-o que sen o noso desexo de por medio xamais chegará a terse completado-;e a desgraza sexa común en todo o mundo;non choredes aos mortos, pois os demais non prestarán oído ás vosas queixas.Non, seguídeme, co pico e coa pá;para cavar un foso onde esconder por sempre aos nosos mortos.

Irmán:Quen somos?: Non temos familia, nin amigos, nin país;e xa esteamos durmidos, xa espertos, cóbrennos a baixeza e o oprobio.O mundo considera que estamos corrompidos, o mesmo que o cre dos nosos mortos.Ea, trae o pico e a pá! E sígueme a cavar outro foso!:este, para esconder nel aos nosos vivos.

42

XOSÉ NEIRA VILASEscritor galego nado en 1928 cunha fonda repercusión no panorama literario do último medio século.

GuerraNon tiñamos radionin telégrafonin uliamos a tinta dos xornais.As novas que rolaban,que se facían voz montes arribaou na feiraou na cruz dun camiño,trataban de doenzas,das labras,de santos e romaxes,do muíño apeado,dos que roldan tabernas,da solteira preñada...Era o rillar de cada díanaquel pequeno mundo.

Un home dacabalo,un forasteiro-barba de neve e chapeu negro-apareceu na tarde, en xullo,e mentres se ía o sole o cabalo rinchabae a aldea ía asomandoceibou o su pregón sinistro:“¡Señores, estalou a guerra!”

43

BLAS DE OTERO(1916-1979), poeta en lingua castelá cunha produción enmarcada dentro do existencialismo e o compromiso e a crítica social.

Aún no nos damos por vencidosAún no nos damos por vencidos. Dicenque se perdió una guerra. No sé nadade ayer. Quiero una España mañanadadonde el olvido y el hoy no maniaticen.

Ínclitas guerras paupérrimas, sangreinfecunda. Perdida. (No sé nada,nada.) Ganada (no sé) nada, nada:este es el seco eco de la sangre.

Por qué he nacido en esta tierra. Ruegoborren la sangre para siempre. Luegohablaremos. Yo hablo con la tierra

inerme. Y como soy un pobre obrerode la palabra, un mínimo minerode la paz, no sé nada de la guerra.

FidelidadCreo en el hombre. He vistoespaldas astilladas a trallazos,almas cegadas avanzando a brincos(españas a caballodel dolor y del hambre). Y he creído.

Creo en la paz. He vistoaltas estrellas, llameantes ámbitosamanecientes, incendiando ríoshondos, caudal humanohacia otra luz: he visto y he creído.

Creo en ti, patría. Digolo que he visto: relámpagosde rabia, amor en frío, y en cuchillochillando, haciéndose pedazosde pan: aunque hoy hay sólo sombra, he vistoy he creído.

44

Luca Giordano (1634-1705): Rubens pintando a alegoria da Paz. Museo do Prado (Madrid)

45

PUBLIO OVIDIO NASÓN(43 a. C.-17 ou 18 p. C.) poeta romano autor das Metamorfoses ás que pertencen estes versos.

De ouro naceu a idade primeira, que sen acicatenin lei, de seu practicaba a xustiza e a fidelidade.Non existía o terror nin castigos, nin intimidatoriassentenzas se gravaban en bronce...

Aínda un foxo profundo non rodeaba os castelos,nin rectos claríns nin cornetas de bronce curvadas habíanin helmos, nin sabres: sen recorreren á guerravivían os pobos tempos seguros de cómoda calma.A terra incólume, sen que a rañara un angazo ou aradoningún a mancara, dábao todo tamén por si mesma...

Eterna foi a primavera e con tépedas brisas os mainosCéfiros aloumiñaban as flores non sementadase daba a terra ademais sen arar as súas colleitase as senras, nunca a barbeito, encanecen de arestas graúdas.Corrían ríos de leite, corrían ríos de néctarcaía un orballo de roxa mel da verde aciñeira...

...chegou a terceira, a idade do bronce,máis violenta de xorne e proclive aos horrores das armaspero non aos seus crimes; de duro ferro é a derradeira.Inflíltrase a fondo na vea ruín, a que máis, desta idadetodo o impío, fuxiron decoro, verdade, principios;entraron en lugar daquelas o fraude, a mentira, as intrigase o pulo dunha paixón criminal de poder e riquezas...

O ferro maligno e o ouro inda máis maligno có ferroxa aparecera e aparece a guerra con ambos na loita,fragores de armas que ensanguentadas mans entrechocan.Vívese a saco e nin o hóspede do hóspede fíanin sogro do xenro, os irmáns raramente se aveñen.De morte ameaza o home á esposa e esta ao marido.Madrastas sinistras macabros acónitos fan de mesturas,o fillo recusa por vello ao seu pai prematuramente.

Cae vencida a piedade e a Virxe Astrea abandona,tras todos os deuses do ceo, as terras ebrias de morte...

(I, 89-92, 97-102, 107-112, 125-131, 141-150)

46

VALENTÍN PAZ ANDRADE(1898-1987), multifacético traballador por e para Galicia:avogado, empresario, escritor e xornalista ao que se lle adica o Día das Letras 2012. Das súas conversas con Tucho Calvo entresacamos estas opinións.

A ventada cega de hiperterror era alimentada cada día polas relacións de vítimas dadas á prensa. Tanto se eran condenados en consello de guerra como fusilados nas cunetas ou no adral dos camposantos. Ou algún... afogado na ría de Marín cunha pedra ao pescozo...

Non tardei en me decatar da dimensión que a traxedia, dun día para outro, ía adquirindo. Outro tanto acontecería a cantos viviron as mesmas horas, con ánimo desfanatizado, ben nun sentido ou no outro. A tipoloxía do terror crecente logo se descubría que era estraña ao país. Respondía aos modelos máis radicais do fascismo...

As noites e as madrugadas foron as grandes cómplices -complicidade planetaria- do macroplebicidio que estaba a comezar...

O medo andaba solto...

No meio do pesadelo xeneralizado, o latexar de solidariedade era ben confortador, mais de minguada utilidade. A falta viña da cegueira da represión, da masividade indiscriminada que xa de principio adquriu. E na que se persistiu aínda despois de postos os alicerces da macroditadura...

SAMIH AL-QASIMPoeta palestino, nacido en Rama (Galilea) en 1939, encarcerado en diversas ocasións pola súa actividade política a favor da causa palestina. É unha das grandes figuras da literatura árabe contemporánea.

Porque nós...Decátome de que imos morrer,porque nós... non dominamos a técnica do combate,porque nos volvemos Quijotes,porque... morremos de fame.Os nosos amigos... tralas fronteiras,contemplan un gran do seu trigo,unha gota do seu aceite... e preguntan:Como estará a nosa casa abandonada?Como estará a terra?... Recoñecerémola ao volver?Ai de nós!...Anacos dun pobo refuxiado, perseguido.Ai de nós, da nosa vida de escravos!Volveremos? Volveremos?

47

RAIMONcantautor valenciano nado en 1940, dos máis coñecidos no panorama musical en lingua catalá.

Ás veces a paznon é máis que medo:medo de ti, medo de min,medo dos homes que non queremos a noite.Ás veces a paznon é máis que medo.

Ás veces a pazsabe a morto.Dos mortos por sempre,dos que son só silencio.Ás veces a pazsabe a morto.

Ás veces a pazé como un desertosen voces nin árbores,como un baleiro inmenso onde morren os homes.Ás veces a pazé un deserto.

Ás veces a pazpecha as bocase liga as mans,só che deixa as pernas para fuxir.Ás veces a paz.

Ás veces a paznon é máis que isto:unha baleira palabrapara non dicir nada.Ás veces a paz.

Ás veces a pazfai moito máis mal;ás veces a pazfai moito máis mal.Ás veces a paz.

48

A Ara pacis é un monumento conmemorativo construído entre o 13 e o 9 a.C. por decisión do Senado Romano, en acción de grazas polo regreso do emperador Augusto tralas súas vitoriosas campañas en Hispania e na Galia e pola paz que este impuxo. Está dedicado a deusa da Paz e atópase en Roma.

49

PIERRE DE RONSARD(1524-1585) poeta renacentista francés.

Je te salue heureuse Paix,Je te salue et re-salue:Toi seule Déesse tu faisQue la vie soit mieux voulue.Ainsi que les champs tapissezDe pampre, ou d'épis hérissésDésirent les filles des nuesAprès les chaleurs survenues,Ainsi la France t'attendait,Douce nourricière des hommes,Douce rosée qui consommesLa chaleur qui trop nous ardait.

Tu as éteint tout l'ennuiDes guerres injurieuses,Faisant flamber aujourd'huiTes grâces victorieuses.En lieu du fer outrageux,Des menaces et des flammes,Tu nous ramènes les jeux,Le bal et l'amour des Dames,Travaux mignards et plaisantsÀ l'ardeur des jeunes ans.

Saúdote feliz Paz,saúdote e vólvete saudar:Ti soa Deusa fasque a vida sexa máis querida.Así como os agros tapizados de gromos ou de espigas garridasDesexan as rapazas espidasDespois da chegada da calor,así Francia agardábate,doce ama de cría dos homes,doce orballo que consumesa calor que moito nos queima.

Apagaches todas as penasdas guerras inxuriosas, facendo ondear hoxeas túas grazas vitoriosas.En vez do ferro ultraxante,das amezas e das lapas,devólvesnos os xogos,o baile e o amor das Damas,traballos mexeriqueiros e pracenteirosno ardor da xuventude.

AHMAD SAWQI

(1868-1932) Escritor exipcio, poeta oficial da corte de Abbas II; exiliado en España, volveu a Exipto, onde en 1927 foi proclamado «príncipe dos poetas».

DinsiwaDinsiwa, por sobre os teus outeiros á paz!Os días leváronse o teu repouso.Os mártires das túas ideas polo país separáronse;lonxe, como un vento do norte, esparexéronse.En túmulos pasaron as lúas sobre eles,e os anos marcharon suxeitos con cadeas.Como quedaron en ti as viúvas, sen os seus homes?,e en que estado os orfos?As túas vinte casas están deshabitadas;despois da alegría chegoulles a soidade e as sombras.Oxalá que os meus versos fosen como pombas nas túas torres!Ou só desamparo e morte hai nas túas torres?,Ah, Nerón, se tiveses vivido na época de Cromer,saberías en que forma se perdeu a razón!

50

LEÓN TOLSTOI(1828-1910) filósofo, pacifista, reformador educativo ruso e un dos grandes novelistas da literatura universal.

Na ribeira do Oka

Na ribeira do Oka vivían felices numerosos labregos; a terra non era fértil pero, labrada con constancia, producía o necesario para vivir con folgura e aínda daba para gardar algo de reserva.

Iván, un dos labregos, estivo unha vez na feira de Tula e comprou unha fermosa parella de cans sabuxos para que coidasen da súa casa. Os animaliños ao pouco tempo fixéronse famosos por todos os campos da veiga do Oka polas súas continuas andanzas, nas que ocasionaban estragos nas sementeiras; as ovellas e os xatos non adoitaban quedar ben parados.

Nicolai, un veciño de Iván, na primeira feira de Tula comprou outra parella de cans para que defendesen a súa casa, os seus campos e as súas terras.

Mais, ao tempo que cada labrego -para estar mellor defendido- aumentaba onúmero de cans, estes facíanse máis esixentes. Xa non se contentaban cos ósose demais sobras da casa, senón que compría reservarlles os mellores anacos dasmatanzas e houbo que construírlles recintos cubertos e dedicar máis tempo ao seucoidado.

Ao principio, os novos gardiáns disputaron cos antigos, pero pronto se fixeron amigos e os catro fixeron as súas andanzas xuntos.

Os outros veciños, cando viron aumentar o perigo, fixéronse tamén con sabuxos, e así, ao cabo de poucos anos, cada labrego era dono dunha manada de 10 ou 15 cans. Apenas escurecía, ao máis leve ruído, os sabuxos corrían furiosos e armaban tal escándalo que parecía que un exército de bandidos fose a asaltar a casa.

Os amos, asustados, pechaban ben as súas portas e dicían:

-¡Meu Deus! Que sería de nós sen estes valentes sabuxos que con abnegación defenden as nosas casas?

Entrementres, a miseria asentárase na aldea; os nenos, cubertos de farrapos, palidecían de frío e de fame, e os homes, por máis que traballaban da mañá á noite, non conseguían arrancar do chan o sustento necesario para a súa familia. Un día, laiábanse da súa sorte diante do home máis vello e sabio do lugar, e como culpaban dela ao ceo, o ancián díxolles:

- A culpa tédela vós; lamentádesvos de que na vosa casa falta o pan para os vosos fillos, que languidecen delgados e descoloridos, e vexo que todos mantedes ducias de cans gordos e lustrosos.

- Son os defensores dos nosos fogares- exclamaron os labradores.

- Os defensores? De quen vos defenden?

- Señor, se non fose por eles, os cans estraños rematarían coa nosa facenda e ata connosco mesmo.

51

- Cegos, cegos! -contestou o ancián- Non comprendedes que os cans vos defenden a cada un de vós dos cans dos demais, e que se ninguén tivese cans non necesitariades deses defensores que comen todo o pan que debe alimentar aos vosos fillos? Suprimide os sabuxos, e a paz e a abundancia volverán aos vosos fogares.

E seguindo o consello do ancián, desfixéronse dos seus defensores e un ano máistarde os seus celeiros e despensas non abondaban para conter as provisións, e norostro dos seus fillos sorría a saúde e a prosperidade.

Monumento á Paz, á Liberdade e homenaxe ás vítimas do terrorismo. Pontevedra.

52

CRISTOBAL VEGA(1914-2008), grazas á literatura afrontou con éxito os contratempos da súa existencia, entre eles unha prolongada estancia na cadea.

Armas del futuroCon palabras.(¡Quitad las espoletasa las bombas!)Sin pistolas.Sin tanques y sin espadas.Con palabrasSolamente con palabrasvamos a construir el mundodel futurosobre un campo de rosas verdi-granas...Sin pistolas.Sin metralla.Sin sangre y sin rencorque eclipsen la bondad de las miradas.Con palabrasNada más que con palabrasvamos a levantar castillosde ilusionesentre las nubes de doradas playas.Sin pasiones que quiebren la armoníade las almas.Sin odios. Sin el llanto ni la muerteque dejen a su paso las batallas.Sin pistolas.Sin la tétrica voz de los cañonespara cargar de cruceslos gallos de la diana.(Fundiremos en cánticos de amorcontinentes y razaspara construir los mundos del futurocon palabras).¡Solamente con palabras!

A un homicida¿Por qué tiemblas, muchacho? ¿Qué pavorse oculta en la inquietud de tu mirada?¿Qué indecisión de fiera acorraladahay en tu vacilar desolador...?

¿Qué diabólico impulso destructorpuso el revólver en tu mano airada,o quién plantó en tu mente deformadalas semillas abyectas del rencor...?

¿Tal vez pretendes asociar tu nombrea una historia de tal brutalidadque por su propia indignidad asombre?

53

¿O crees, en tu simple ingenuidad,que por el hecho de matar a un hombrehas podido matar...¡¡LA LIBERTAD!!?

…

¿Quién pronunció aquel grito?¿Quién dijo aquella blasfemia?¿Quién a tu Paz a los hombresopuso el grito de ¡Guerra!

¡No! ¡No es posible, Señor!¿Cómo van a ser tus huellastantas ciudades en ruinasy tantas criaturas muertas...?

¡Tú no has podido, Señor,bendecir ninguna guerra!

Fueron... Luzbel y los suyos.Los de la perfidia eterna.¡Los que en pieles de corderollevan entrañas de fieras!

Los niños de la guerraEsos niños que, al mirar,miran con ojos extraños.Que nadie sabe sus añosni han aprendido a jugar.

Esos niños sin hogar-aves sin rumbo en la Tierra-a quienes no les aterrala desgracia ni la muerteporque sufrir es su suerte,son... ¡LOS NIÑOS DE LA GUERRA!

Los que no tienen nocionesde lo que es hambre ni fríoporque en su vagar impíoperdieron las sensaciones. Los que van sin ilusionespor las rutas de la tierra y jamás su alma se aferraa un ideal de bonanza-pues viven sin esperanza-son... ¡LOS NIÑOS DE LA GUERRA!

Niños que en su decepciónsienten un tedio profundoy todo el desdén del mundollevan en su corazón.

54

No tienen fe ni ilusión.No echan raíces en la tierra.Si mueren, nadie les cierrasus ojos sin resplandor.Esos niños sin amor,son... ¡LOS NIÑOS DE LA GUERRA!

WALT WHITMAN(1819-1892), un dos grandes poetas norteamericanos.

Song of Myself 18

With music strong I come, with my cornets and my drums, I play not marches for accepted victors only, I play marches for conquer'd and slain persons.

Have you heard that it was good to gain the day? I also say it is good to fall, battles are lost in the same spirit in which they are won.

I beat and pound for the dead, I blow through my embouchures my loudest and gayest for them.

Vivas to those who have fail'd! And to those whose war-vessels sank in the sea! And to those themselves who sank in the sea! And to all generals that lost engagements, and all overcome heroes! And the numberless unknown heroes equal to the greatest heroes known!

Con estrépitos de músicas vengo,con cornetas y tambores.Mis marchas no suenan solo para los victoriosos,sino para los derrotados y los muertos también.Todos dicen: es glorioso ganar una batalla.Pues yo digo que es tan glorioso perderla.¡Las batallas se pierden con el mismo espíritu que se ganan!¡Hurra por los muertos!Dejadme soplar en las trompas, recio y alegre, por ellos.¡Hurra por los que cayeron,por los barcos que se hundieron en la mar,y por los que perecieron ahogados!¡Hurra por los generales que perdieron el combate y por todos los héroes vencidos!Los infinitos héroes desconocidos valen tanto como los héroes más grandes de la Historia.

(versión de León Felipe)

55

Paco Parra: Proxecto de Monumento conmemorativo ás vitimas da Guerra Civil, en Fuentes de Andalucía (Sevilla)

56

JEAN ZALAQUETT(1913 - 1976) poeta libanés establecido en Chile.

O soldadoEnsanguentadas as túas mans,desprega a bandeira da vitoria,pois a escaleira da gloria fórmana os mortos.Avanza baixo o lume que cauteriza o aire coas súas chamas:o lume non respecta nin protexe a quen ten medo.Molla os teus labios coa suor da túa fronte,venda as feridas do teu compañeiro moribundoque che dá as grazas coas súas últimas miradas:as palabras apagáronse xa na súa boca.Nega o sono ás túas pálpebras, tinguidaspolo vermello das estrelas do terror e do insomnio.Moitos homes son fortes, pois os seus peitos encerrano que no peito do lobo e do tigre existe.Xamais perdoan a menos que carezan de forzas.Mais, ai da man do poderoso se non perdoa!Se o egoísmo se converte en obxectivo de quen ten o Poder,puñal é en mans do suicida.

Detalle do Memorial ás vítimas do 11 M (Atocha, Madrid)

57

WEBGRAFIA e BIBLIOGRAFÍA: http://algundiaenalgunaparte.wordpress.com/2011/07/28/preguntas-de-un-obrero-ante-un-libro/

http://amediavoz.com/gildebiedma.htm

http://bibliopoemes.blogspot.com/search/label/poemes per la pauhttp://bibliopoemes.blogspot.com/search/label/poemes per la pau

http://www.chansonduquebec.com/parole/levamour.htm

http://conlaspalabras.wordpress.com/la-paz-enero-2008/

http://cristobalvegaalvarez.blogspot.com/

http://www.daypoems.net/poems/1900.html

http://www.edicionpersonal.com/poemas%20recibidos.htm

http://gguerras.wordpress.com/a-bomba-de-hiroshima/

http://matthewsalomon.wordpress.com/2008/03/27/paul-eluard-couvre-feu-curfew/

http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text;jsessionid=0B2694950CB349BCCD81927FE44EF49F?doc=Perseus%3atext%3a1999.01.0037

http://philosophie-poeme.kazeo.com/poemes-sur-la-paix/poemes-sur-la-paix,r94530.html

http://www.poetryfoundation.org/bio/william-blake http://www.profes.net/educacion3.asp?educa=Secundaria&id_contenido=36897

Manifesto Russell-Einstein, en TEPYS, Textos de Economía, Paz y Seguridad, Vol 1, Nº 3, http://www.eumed.net/rev/tepys/03/re.htm

CALVO, Tucho, Valentín Paz-Andrade, a memoria do século XX, Biblos Clube de Lectores, A Coruña, 2011, 472 pp.

MAHATMA GANDHI, Política da non violencia, Diario Público, Barcelona 2010, pp. 45-46

GIRONELLA, José María, Ha estallado la paz, Círculo de Lectores, Barcelona, 1973, 690 pp.

KANT, I, Ideas para unha historia universal en clave cosmopolita e outros escritos sobre Filosofía da Historia. pp. 73-74, 88-89, Editorial Tecnos, Madrid, 1987.

MARTIN LUTHER KING, Un soño de igualdade, Diario Público, Barcelona, 2010, p. 159

NEIRA VILAS, Xosé, Dende Gres, Espiral Maior Poesía, A Coruña, 2004, 81 pp.

MARTÍNEZ MARTÍN, Leonor, Antología de poesía árabe contemporánea, Austral, Espasa-Calpe, Madrid, 1972, 235 pp.

MARTÍNEZ MONTAVEZ, Pedro, Poesía árabe contemporánea, Escelicer, Madrid, 1958.

OVIDIO NASÓN, P., Metamorfoses (tradución de J. A. Dobarro) , Consellería de Cultura e Galaxia, Vigo, 2004, tomo II, 757 pp.

58

Monumento ás vítimas da Guerra Civil. Campo da Rata (A Coruña)

59

No principio foron as palabras.Todo (tamén a Paz) foi nomeado por medio delas.

As palabras sempre serán armas cargadas de futuro.A máis uso da palabra menos recurso á violenciaPor iso o arsenal da nosa biblioteca son as palabras,con elas traballamos e gozamos no club de lectura.

Desde esta terra de fronteira,terra de conflitos e de pactos,das loitas vítima e amiga das alianzas,unímonos a este clamor escolar e universal de só tres letras:as que forman a palabra

60

O TresPés (Palabras Pola Paz) é froito dun traballo colaborativo do Grupo “Biblioteca, Transversalidade e Lectura” e do Club de Lectura “Pedra do Acordo” do IES “San Paio” de Tui

(Pontevedra) para celebrar, lendo, a Xornada Escolar da Paz 2012.