new vision tekemte leyo etem 2000 - wordpress.com · xnglþz ur b¥br xnd {r-Í>st gnÆrn stf_r...

$: New vision Tekemte Leyo Etem 2000 - WordPress.com · XNGlþZ UR b¥bR xND {r-Í>ST GNÆRN STf_R ÈLÃN# jRmNÂ ©-N yÍ>ZM GNÆR mSRtW m§WN xlM ÆÄrs FL¸Ã WS_ gbù””$
¥ W Å g}

yZGJT KFlù ¥S¬wš ...................................................................... 2

1. yqZÝ²W õRnT ¥lQÂ |y¬¶K m=rš´ .................................. 3

1.1. qZÝ²W yxlM õRnT ...................................................... 3

1.2. y¬¶K m=rš ............................................................... . 7

2. yx¤SÃ XDgTÂ |y¬¶K mjm¶Ã´ .................................................... 10

2.1. yx¤SÃ XDgT QDm ¬¶K .................................................... 10

2.2 yx¤SÃ XDgT ¬¶K ............................................................... 14

2.3. yx¤SÃ XDgT ¥úrgþÃ ............................................................. 18

2.4. kxND êL¬ wd bRµ¬ êL¬ãC ........................................ 20

3. yGlÖÆ§Yz¤>N öä qéC .......................................................................... 22

3.1 y§tEN x»¶µ öä qéC............................................................ 23

3.2. ymµkl¾W MS‰Q xK‰¶ öä qéC ...................................... 24

3.3. yxF¶µ tSf¾ qÜä qéC ......................................................... 30

4. y¬¶M «mZ¥² gùø ................................................................................ 35

5. SMNt¾W ¹þH .......................................................................................... 36

5.1. tSÍ sÀW gùøêCN ............................................................... 36

5.2. bqÜä qéC sfR Ãl yBR¦N u§NuL ................................. 37

5.3. yM:‰bù xlMÂ ftÂãC ybzùbT GNßùn¬CN............................. 38

5.4. |kng sãC´ UR kwÄþhù «Nµ‰ GNßùnT mF«R...................... 48

5.5. xÄþS qN! xÄþS {¦Y!............................................ ................... 50

MN x¥‰u xlN ......................................................................................... 53

_QMT L† XTM 2000

2

yZGJT KFlù ¥S¬wš bmSkrM 2000 L† XTM §Y XNdglInW hùlù xMd®CN ¬ds g/wLD

|y¬¶K m=ršÂ „Q xÄ¶W yx¤SÃ XDgT ....´ y¸lWN IhùûN L÷LÂL””

bmSkrÑ L† XTM bxÄþsù ¸l¤nþyM §Y çnN Ãlf yxg‰CNN y¬¶K gI¬Â

ymÉxþWN yHÄs¤ gù² bbúL TN¬n¤ yqrbLN ¬ds g/wLD Xnç bzþH XTM

dGä ÆlfW ¸l¤nþyM yxl¥CN ±ltEµêEÂ xþ÷ñ¸ÃêE hùn¤¬ MN YmSL

XNdnbR\ ²Ê bMN hùn¤¬ §Y XNd¸gŸ yxg‰CNN HÄs¤N l¥rUg_

yMÂdRgWN RBRB y¸ÃGZ wYS y¸gDB x§¥êE hùn¤¬ nW ÃlW b¸lùT

gùÄ×C zù¶Ã _LQ TN¬n¤ xQRïLÂL”” Ihùû wQ¬êEÂ kl¤lÖC gùÄ×C UR

úYdÆlQ ‰sùN ClÖ WYYT lþdrGbT y¸gÆ XNdçn Sl¬mnbTM b|L† XTM´

XNÄþqRB tdRÙL””

yxÄþS ‰:Y QI 2 XTM bmSkrMÂ b_QMT 2000 L† XTäC ytjmr

sþçN kHÄR wR jMé yQI hùlT mdb¾ wR¦êE XTM Yq_§L”” yNDf húB

mIÿ¬CN bXSµhù®cÜ XTäC bxÆ§T GNÆ¬ §Y kFt¾ xStêIå Ãdrg sþçN

byhùlT wR mWÈtÜ qRè wR¦êE XNÄþçN mdrgù yxÆ§T ylT tlT GNÆ¬WN

b¥¯LbT bkùL y§q TRgùM XNd¸ñrW Y¬mÂL””

mIÿtÜ ytqm«lTN x§¥ xúKaL lþÆL y¸ClW byw„ m¬tÑÂ yHTmtÜ

÷pEM ¥dgù úYçN xÆ§T bgþz¤W sþÃnbùT# sþwÃ†bTÂ mL:KècÜN b¸gÆ

sþ=B«ùêcW\ ÃgßùTNM GN²b¤ ytGÆRmm¶Ã xDRgW sþ«qÑbT XNdçn

y¸Ãk‰KR xYdlM”” SlçnM xÆ§T bmIÿtÜ bxGÆbù XNÄþ«qÑÂ bBÝT

XNÄþútû XÂúSÆlN””

mLµM NÆB!

_QMT L† XTM 2000

3

y|¬¶K m=rš´Â „Q xÄ¶W yx¤SÃ XDgT

k¬ds g/wLD

1. yqZÝ²W õRnT ¥lQÂ "y¬¶K m=rš"

1.1 qZÝ²W y›lM õRnT

kxNd¾W yxlM õRnT bº§ xWéÔ bx«Ý§Y ±ltµêEÂ xþ÷ñ¸ÃêE

qWS WS_ gÆ”” YH qWS xSqDmW xDgW bRµ¬ QŸ G²èC YzW

knb„T xgéC bt=¥¶ XNdjRmNÂ ©N ymúslù zGYtW ybl{gù

xgéC ÆnsùT QŸ G²èCN XNdgÂ ymkÍfL _Ãq½ MKNÃT ytf«r

qWS sþçN bMD‰CN ymjm¶ÃWN ¬§Q xl¥êE õRnTM qsqs””

qWsù sþjMR QŸ G²èCN bmkÍfLÂ yêÂ êÂ têÂ×CN yb§YnT

l¥rUg_ bmflG ytjmr bþçNM kxl¥êEW SRxTM çn byxg‰cW

knbrW xg²Z t«Ý¸ xLçNNM y¸lù HZïC ‰úcWN nÉ l¥WÈT

qWsùN XNdmLµM xUÈ¸ wsÇT”” bmçnùM kzþH UR tÃYø b„sþÃ

XNd xWéÔWÃN xöÈ«R b1917 x.M btµÿdW îšlþST xB×T

ymjm¶Ãê îšlþST xgR LTf«R ÒlC”” bzþhù xµ*ºN y„sþÃ G²T

yîVyT ÞBrT tBlÖ bxÄþS mLkù td‰j””

îVyT HBrT bxl¥CN lmjm¶Ã gþz¤ ys‰t¾WN xMÆgnNnT

xmÈlhù B§ bYÍ îšlþZMN ¥w©* yM:‰bùN xlM Kû¾ k¥SdNg«ùM

b§Y õRntÜ µbÝbT k1918 ›.M jMé 16 ÃHL M:‰ÆêE xgéC b„sþÃ

BQ ÃlWN ytly SRxT l¥_ÍT trÆrbù”” bîVyT HBrT WS_

lW«ùN µLtqblù ¦YlÖC UR tqÂJè ytµÿdW YH sð yWu ÈLÝ

gBnT „sþÃN ltwsnù xm¬T XNÄTäT XNÄTDN xDRÙT köü bº§

xB²®cÜ yM:‰B xgéC ¬§qÜ yxþ÷ñ¸ qWS (The great depression) tBlÖ

b¸¬wqW xlMxqF ynÉ gbÃ qWS tmtÜ”” k20ãcÜ m=rš jMé XSk

30ãcÜ mjm¶Ã yöyW YH qWS XNdjRmN bmúslù xgéC lÍ>ZM

mnúT xmC hùn¤¬N sþf_R lîVyT HBrT dGä TN> Í¬ xSgß§T””

bmçnùM XSk 1920ãcÜ ¥«ÂqqEÃ STNgÄdG yöyCW îVyT HBrT

_QMT L† XTM 2000

4

yµpE¬lþST xlM b«Q §§ qWS WS_ bgÆbT bzþH wQT kFt¾ XDgT

b¥SmZgB lm«ÂkR ÒlC””

kzþÃ q_lÖ btqsqsW hùlt¾W yxlM õRnT „SÃ kx»¶µÂ

XNGlþZ UR b¥bR xND {r-Í>ST GNÆRN STf_R ÈLÃN# jRmNÂ ©-

N yÍ>ZM GNÆR mSRtW m§WN xlM ÆÄrs FL¸Ã WS_ gbù””

„SÃ yjRmNN w‰¶ ¦YL bmSbR rgD qÜLF ¸Â kmÅwaM ÆšgR

bhùlt¾W xlM õRnT ¥BqEÃ §Y s‰êEa yjRmN êÂ kt¥ ynbrCWN

bRlþNÂ xµÆbþêN =Mé m§WN MS‰Q xWéÔ lmöÈ«R Òl”” yîVyT

¬N÷CN tkTlÖ îšlþZM wYM y:Z xþ÷ñ¸ yîVyT w¬dR yrg«WN

ï¬Â kzþÃM xLæ ÒYÂÂ ytlÃ† yxF¶µ# x¤SÃÂ §tEN x»¶µ xgéCN

y¸¹FN SRxT çn”” btmúúY wQT yxWé ¬§§Q mNGS¬T

(XNGlþZ# frNúY# jRmN) bhùlT tk¬¬Y õRnèC dqW sþÄkÑ

x»¶µ êÂê ynÉ gbÃ xþ÷ñ¸Â ylþb‰L ÁäK‰sþ tMúl¤T xgR çÂ

wÈC””

hùlt¾W yxlM õRnT µbÝ bº§ BzùM úYöY bqZÝ²W õRnT ttµ””

Í>ZMN bmêUT rgD yU‰ GNÆR f_rW ynb„T x»¶µÂ yîVyT ÞBrT

b£dtÜ ên¾ L:l ¦Ã§N xgéC çnW kmWÈ¬cWM ÆšgR bnsù y¸m„

hùlT µM±CN bmF«R XRS bRúcW mÍ«_ Ãzù”” bx»¶µ xm‰R SR

êÂãcÜN µpE¬lþST xgéC Ãµtt (bêÂnT x»¶µÂ M:‰B xWéÔ) ngR GN

bzù¶ÃcW hùlùNM {r-îVyT ¦YlÖCÂ mNGS¬T Ãµtt µMP tf«r”” yzþhù

µMP ¥:kL yçnW yM:‰bù xlM bnÉ gbÃ xþ÷ñ¸Â blþb‰L ÁäK‰sþ

mRçãC §Y ytmsrt bþçNM bzù¶ÃW y±ltEµM çn yxþ÷ñ¸ lþb‰lþZMN

y¥Yktlù {r-îVyT ¦YlÖCNM ÃsÆsb nbR”” bîVyT ÞBrT y¸m‰WÂ

bêÂnT „SÃNÂ MS‰Q xWéÔN ÃµttW µMP# yXZ xþ÷ñ¸Â b§BxdR

xMÆgnNnT §Y ytmsrt y±ltEµ xStÄdR zYb¤N Xkt§lhù blÖ Ãwj

sþçN bWS«ù {r-M:‰B xlM xÌM yÃzù ngR GN îšlþST lþÆlù y¥YClù

¦YlÖCNM Ãµtt nbR”” bµpE¬lþZMÂ bîšlþZM SM

bx»¶µÂ bîVyT ÞBrT b¸m„ xgéC zù¶Ã ynbrW xþ÷ñ¸ÃêE#

±ltµêEÂ RX×t xl¥êE F_Å khùlt¾W yxlM õRnT ¥BqEÃ jMé

XNd xWéÔ xöÈ«R XSk 1990ãcÜ DrS yxlMN ±ltµÂ ÄþPlÖ¥sþ

y¸wSNÂ qZÝ²W õRnT tBlÖ y¸¬wQ F_Å nbR””

_QMT L† XTM 2000

5

yîVyT µMP bêÂnT yîVyT ÞBrTN xþ÷ñ¸ÃêEÂ w¬d‰êE xQM

msrT Ãdrg ¥:klùN „SÃÂ MS‰Q xWéÔ xDR¯ l¤lÖC îšlþST nN

ÆY xgéCNM Ãµtt b£dT xND xYnT xþ÷ñ¸ÃêEÂ ±ltµêE xwÝqR

XyÃz ymÈ µMP ynbr bþçNM bWS«ù bRµ¬ L†nèC ynb„T µMP

nW”” lMúl¤ ÒYÂ b£dT ±ltµêEÂ xþ÷ñ¸ÃêE xwÝqRêN úTqYR

k1960ãcÜ jM‰ kîVyT µMP w_¬ bnÆ‰êEntÜ kM:‰bù µMP UR

ytq‰rbCbT hùn¤¬ tf_é nbR”” bl¤§ bkùL dGä xþ÷ñ¸ÃêEÂ ¥Hb‰êE

xwÝq‰cW kîVytÜ SRxT ytly bþçNM kM:‰bù xlM UR bnb‰cW

Q‰n¤ MKNÃT wd îVyT µMP ytq§qlù ¦YlÖCÂ xgéCM nb„””

yM:‰bù µMPM bêÂnT yx»¶µN w¬d‰êEÂ xþ÷ñ¸ÃêE xQM

msrT b¥DrG ¥:klùN x»¶µÂ M:‰B xWéÔ ÃdrgÂ ynÉ gbÃ

xþ÷ñ¸Â lþb‰L ÁäK‰sþN msrT Ãdrg xwÝqR ynbrW µMP bþçNM

bWS«ù bRµ¬ L†nèC ynb„T µMP nW”” bl¤§ bkùL bM:‰bù xlM

WS_ yîšL ÁäK‰sþ yxþ÷ñ¸Â ±ltµ x¥‰u XSk 1980ãcÜ DrS

bþÃNS bxWéÔ kFt¾ KBdT y¸s«W x¥‰u çñ YgŸ nbR”” îšL

ÁäK‰sþ xND yµpE¬lþST ÁäK‰sþ x¥‰u bþçNM kxþ÷ñ¸Â ±ltEµêE

lþb‰lþZM y¸l†T y‰sù ÆHRÃT ynb„T nW”” kzþÃM ÆšgR {r-îVyT

xÌM bmÃ²cW kzþH µMP UR ytq§qlù b±ltEµM çn yxþ÷ñ¸

lþb‰lþZM y¥Y¬Ñ bRµ¬ yxF¶µ# x¤>ÃÂ §tEN x»¶µ xgéC bzþH¾W

µMP WS_ tµtW XNdnb„ lþsmRbT y¸gÆ gùÄY nW””

m§W xlM bhùlT µM±C tÍõ bnbrbT wQT bxgéC WS_Â

bxgéC mµkL kµpE¬lþZMÂ îšlþZM F_Å UR tÃÃinT yl¤§cW

bRµ¬ Q‰n¤ãCÂ £dèC XNdnb„ Y¬wÝL”” YhùNÂ wúßù xl¥êE xs§lF

Y¡W bhùltÜ µM±C# bhùltÜ XMBRT ¦YlÖC mµkL ynbrW bmçnù

kzþH Wu ynb„T Q‰n¤ãCÂ £dèC øé øé wdêÂW F_Å y¸fsù#

yzþhù xµL tdRgW y¸wsÇÂ ÆH¶ÃcW bkðLM bþçN bêÂW Q‰n¤

y¸klsù nb„ ¥lT YÒ§L””

Y¡W F_Å kBzù «mZ¥² gùø bº§ XNdxWéÔWÃN xöÈ«R

b1990ãcÜ mjm¶Ã bM:‰bù xlM DL xD‰gþnTÂ bîVyT µMP

mfrµkSÂ m¹nF t«Âqq”” yîVyT µMP yM:‰bùN xlM lmmkT

Ãk¥cW ¦YL m§WN xlM mLî m§Lî l¥_ÍT y¸CL ynbr bþçNM

úYtkùsW kWS_ bSBî ytÂdbTÂ ytfrµksbT hùn¤¬ tf«r”” Ã hùlù

_QMT L† XTM 2000

6

xR:D xNq_Q_ ¦YL b±ltEµêEÂ xþ÷ñ¸ÃêE XDgèC nÍS >W¬

XNdXNÆ*Y µB tNì XNÄLnbr lmçN bÝ””

BzùãcÜ tN¬®C yîVyT µMP bXDgèC nÍS >W¬ lþÂD ybÝbT

ên¾ MKNÃT xþ÷ñ¸ÃêE XNdçn YS¥Ñb¬L”” yîVyT xþ÷ñ¸ÃêE

xwÝqR „SÃN ÆuR gþz¤ kº§qRnT wd L:l ¦ÃLnT Ã¹Ugr ymçnùN

ÃHL kxND yXDgT dr© bº§ kt½KñlÖJÂ xþ÷ñ¸ XDgT £dT UR

xBé m‰mDÂ tSñT xÄÄþS t½KñlÖJãCÂ xþ÷ñ¸ÃêE lWõCN ¥FlQ

úYCL ÆlbT öä qr”” y¥ÃÆ‰ ylW_ £dT bçnW ysãC ¬¶K WS_

xNDM k¬¶K gùø UR xBé mN¯D xlÃM XNdXNÆ*Y µB mfrµkS

XNJ öä mQrT BlÖ ngR Sll¤l yîVyT µMP xR:D xNq_Q_

mú¶ÃãcÜN tkùî úÃSô¦cW xûN _RQM xDR¯ XNdzU tN÷¬÷t””

bxNÉ„ yM:‰bù µMP k£dèC UR lm‰mDÂ lmtÈ«F xÄÄþS

t½KñlÖJãC l¥FlQÂ bsðW lm«qM bmÒlù Æ§sbW mNgDÂ F_nT

x¹Âð lþçN Òl”” yM:‰bù xlM xþ÷ñ¸ÃêE tnÝÂqEnT (dynamism) GzùF DNbR yl> kùÆNÃãCN bmF«R# yxþNæR»>NÂ ÷M†nþk¤>N t½KñlÖJN

b¥FlQÂ bsðW bm«qM# yµpE¬LÂ y¹q_ ZWWRN y¸gDbù

DNbéCN bxþ÷ñ¸ÃêE XDgT mDæC bmsÆbR yGlÖÆ§Yz¤>NN msrT

_lÖ yîVyTN µMP öä qRnT byXltÜ l¥Ul_ bmÒlù tnÝÂqEÂ ¬Ägþ

xþ÷ñ¸ öä qR xþ÷ñ¸N bLõ lþb¬TnW Òl””

bxþ÷ñ¸ mSK y¬yW öä qRnT yîVyT µMP HZïCN xþ÷ñ¸ÃêE

F§¯T lþÃrµ ÆlmÒlù# HZbù bSRxtÜ ywdðT XÈ fN¬ XMnT

XNÄYñrW S§drg mjm¶Ã bdgûT z¤¯C úYqR lþ«§Â lþÂD Òl””

ÈåTN y¸ÃmLkù sãC ÈåtÜ kb>¬ wYM ktf_é xdU úY¬dUcW

sþqR bmjm¶Ã ÃmlkùTN ÈåT q_Q«W XNd¸ÃfRsùÂ

XNd¸frµKsù hùlù bµMpÜ WS_ ynb„ HZïCM yîVyT xþ÷ñ¸ÃêEÂ

¥Hb‰êE xwÝqR öä kmQrTÂ yºlþT gùø lþ¬dUcW XNÄLÒl sþgnzbù

XNdÈåT _lW b¬tnùT”” kzþH lmrÄT XNd¸ÒlW lîV×T öä

qRnT êÂW CGR xþ÷ñ¸ÃêE sþçN bzþH §Y ytmsrtÜ ¥Hb‰êE

CGéCM t=¥¶ MKNÃT çnêL”” bXZ xþ÷ñ¸ §Y ytmsrtW SRxT

khùn¤¬ãC UR xBé m‰mD ÃÝtW drQ yXZ ±ltEµ# {r-ÁäK‰sþÃêE

xg²ZÂ ÑSÂN yt¹km SlnbR HZbù bSRxtÜ §Y XNÄþÃMI t=¥¶

MKNÃT çn”” XÂM SRxtÜ XNd xWéÔWÃN xöÈ«R k1980ãcÜ jMé

_QMT L† XTM 2000

7

bÈ:r äT uNqT WS_ kgÆ bº§ b1989 x.M ybRlþN GNB tNì#

b1991 x.M yîVyT ÞBrT tb¬Tñ µMpÜ XNd xWéÔWÃN xöÈ«R

b1990ãcÜ XNÄLnbr çñ lþ¹nFÂ k=ê¬W »Ä bZr‰ lþwÈ Òl””

1.2 y¬¶K m=rš\

yîVyT µMP bÈ:r-äT uNqT WS_ bgÆbT wQT bM:‰bù xlM

WS_ bnÉ gbÃ xþ÷ñ¸ ¥:qF WS_ ymNGSTN ÈLÝ gBnT y¸dGfW

yîšL ÁäK‰sþ x¥‰u btmúúY qWS WS_ bmGÆtÜ ynÉ gbÃ xþ÷ñ¸

WDDRN y¸ÃmLkW lþb‰lþZM bxþ÷ñ¸M çn b±ltEµW mSK x¹Âð

çñ ywÈbT hùn¤¬ tf«r”” bmçnùM yM:‰bù xlM x¹ÂðnT XzþÃW

bzþÃW ym¶ê yx»¶µ x¹ÂðnT BÒ úYçN ylþb‰lþZM RX×t xlM

x¹ÂðnTM nbR ¥lT YÒ§L””

yM:‰bù xlM xN{Æ‰qE DL mqÄjtÜ bSRxtÜ xqNÝ®CÂ dUðãC

zND# btlYM blþb‰L RX×T x‰¥íC zND kFt¾ fN«ZÃÂ

yx¹ÂðnT mNfS (triumphalism) úYf_R lþÃLF y¸CL xLnbrM”” XÂM

XJG Bzù ylþb‰lþZM xqNÝŸ Mhù‰N mrN blqq yx¹ÂðnT mNfS

lþb‰lþZM lMN yb§YnT XNÄgß bsðW xttÜ”” bzþH rgD bmr«W ÅF

yrg« xRXST kFt¾ tnÆbþnT ÃgßW F‰NsþS ûkùÃ¥ ytÆl ©ÂêE

TWLD ÃlW x»¶µêE bMúl¤nT y¸«qS nW”” F‰NsþS ûkùÃ¥

XNdxWéÔWÃN xöÈ«R b1989 x.M YHNnù b¥SÍÍT y¬¶K m=ršÂ

ym=ršW sW (The end of history and the last man) BlÖ bÉfW mI¦F

lþb‰lþZM lMN x¹Âð çñ XNdwÈ YtnTÂL”” yTN¬n¤W DMÄ»

kTN¬n¤W YLQ ÅF yrg« nbR ¥lT YÒ§L””

F‰NsþS ûkùÃ¥ YHNnù DMÄ» XNd¸ktlW ÃSqM«êL”-

|yM:‰bù xlM# xStúsB x¹ÂðnT ytrUg«bT

ymjm¶ÃW mNgD yM:‰bùN lþb‰lþZM lþtkù

y¸Clù x¥‰u SRxèC bÑlù ytÄkÑÂ Ãlq§cW

mçnù bmrUg«ù nW”” XÃyN ÃlnW ngR yqZÝ²WN

õRnT m«ÂqQ BÒ úYçN# khùlt¾W xlM õRnT

wÄþH ytkstWN xND y¬¶K M:‰F m«ÂqQ BÒ

_QMT L† XTM 2000

8

úYçN y¬¶K m=ršM uMR nW\ ¥lTM ysãC

yRX×t xl¥êE XDgT £dT yt«ÂqqbT# yM:‰bù

xlM lþb‰L ÁäK‰sþ ym=ršW ysãC xg²Z

SRxT bmçN hùlNtÂêE tqÆYnT ÃgßbT mçnùN

uMR XN©þ”” ylþb‰lþZM DL xD‰gþnT XSµhùN DrS

ytrUg«W bêÂnT bxStúsB dr© sþçN btGÆR GN

DL xD‰gþntÜ XSµhùN hùlNtÂêE xLçnM”” YhùNÂ

krJM gþz¤ xµ*Ã ysãCN yXDgT £dT y¸g²W

xStúsBÂ XDgtÜ y¸dRSbT xD‰š Y¡W XNdçn

y¸ÃrUG«ù bRµ¬ «Nµ‰ MKNÃèC xlù\´ Y§L””

êÂW yF‰NsþS ûkùÃ¥ DMÄ» lþb‰lþZM bqZÝ²W õRnT

bx¹ÂðnT kmWÈtÜM ÆšgR hùlùM xgéC ÿdW ÿdW y¸dRsùbT

ym=ršW mDršM Xsù XNdçn# lþb‰L ÃLçnùT gÂ wdº§ yq„#

ÃLsl«nù# y¬¶KN XDgT Ã§«ÂqqÜ xgéC XNdçnù# kº§qRnT t§qW

sþsl_nù y¸dRsùbT xD‰š lþb‰lþZM YçÂL y¸L nW”” lþb‰lþZM

ywQtÜ x¹Âð BÒ úYçN §NÁÂ lm=rš gþz¤ x¹Âð bmçnù kXNGÄþH

wÄþH y¬¶K ym=rš xD‰š yT XNdçn ¬WÌL# y¬¶K m=rš ç•L

nW ÃlW F‰NsþS ûkùÃ¥”” yF‰NsþS ûkùÃ¥N xStúsB bxND wYM

bl¤§ mLkù y¸dGûÂ y¸ÃStUbù ySRxtÜ Mhù‰N XJG Bzù nb„ ¥lT

YÒ§L””

F‰NsþS ûkùÃ¥ b¬¶K §Y yäT BYN mS«tÜN wd¯N BlN bwQtÜ

ytf«rWN hùn¤¬ bMÂYbT wQT bRG_M lþb‰lþZM xYbgÊntÜN

ÃrUg«bT wQT nbR ¥lT YÒ§L”” bqZÝ²W õRnT wQT bhùlT

êL¬ãC (poles) §Y tN«L_§ ynbrCW xlM yîVyT HBrtÜ êL¬

sþtrtR yM:‰bùN xlM bm‰CW x»¶µ êL¬ §Y BÒ ytN«l«lC

xlM wdmçN xm‰C”” x»¶µ bw¬d‰êEM çn xþ÷ñ¸ÃêE mSkù k„QM

bþçN y¸wÄd‰T xgR yl¤§T ¦YL çnC”” x»¶µ lw¬d‰êE ¦Y§*

yM¬wÈW ÆjT l¤lÖC yxlM xgéC bÑlù bDMR lmk§kÃ

k¸Ãw«ùT wÀ UR y¸mÈ«N nbR”” ²ÊM XNdzþÃW nW”” kzþÃM b§Y

yMT«qMbT w¬d‰êE t½KñlÖJ l¤lÖcÜ ybl{gù xgéC k¸«qÑbT

w¬d‰êE t½KñlÖJ bbRµ¬ xSRT xm¬T qDä yt‰md Slnbr

w¬d‰êE yb§YnTê Ãn¤ BÒ úYçN bþÃNS lbRµ¬ xSRT xm¬T

_QMT L† XTM 2000

9

MÂLÆTM lG¥> M:t xm¬T ¥NM lþdRSbTÂ lþ«UW XNd¥YCL

GLI nbR”” bxþ÷ñ¸ mSKM kxlM «Q§§ MRT „bùN ÃHL yM¬mRtW

x»¶µ STçN btlYM xÄÄþSÂ yt‰qq t½KñlÖJN b¥FlQÂ bF_nT

bm«qM rgD k„qÜM bþçN y¸wÄd‰T ¦YL ÃLnb‰T xgR

nbrC””yM:‰bù xlM bqZÝ²W õRnT wQT yÈlW yGlÖÆ§Yz¤>N

msrT bîVyT µMP mdRmS t«ÂKé xlM xND mNdR yMTçNbT

£dT bXJgù ytÍ«nbT hùn¤¬ nbR ytf«rW””

yx»¶µN L† GZfT ÃlW w¬d‰êEÂ xþ÷ñ¸ÃêE xQMÂ yM:‰bù

xlM xStúsB (lþb‰lþZM) x¹ÂðnT yf«rW yDL xD‰gþnT mNfS

bmI¦FT §Y BÒ ¬_é xLqrM”” ylþb‰lþZM xStúsB xqNÝ®C hùlù

m§WN xlM blþb‰lþZM mNfS bmQrI wd¥YqrW y¬¶K ym=rš

xD‰š |bF_nT´ l¥DrS hùlùN xqFÂ ytqÂj XNQSÝs¤ xµÿÇ””

XNdxlM ÆNKÂ yxlM gNzB DRJT ÃlùTN xlM xqF tÌäC

bm«qM bxlM NGD zù¶Ã b¸drgù DRDéC wzt m§W xlM lNGDÂ

xþNvSTmNT KFT XNÄþçN k¥DrG xLfW ylþb‰lþZM yxþ÷ñ¸

±lþsþãC hùlNtÂêE tfÉ¸nT Ã§cW XNÄþçnù xbRTtW tNqúqsù””

mNGS¬T# xlM xqF DRJèC# ¸DÃ# mNGS¬êE ÃLçnù DRJèC#

RtEãC\ wzt byðÂcW ylþb‰lþZM ˆê¶Ã bmçN m§êN xlM

blþb‰lþZM xÄþSÂ ¥‰kþ >¬ xwDêT””

YHNnù ylþb‰lþZM ¥:bL mqbL ÃLÒlù wYM ÃLflgù ¦YlÖC

wd¬¶K m=rš y¸drgWN xYqÊ gùø mê_ ÃÝ¬cW ywdqÜ GNìC

tdRgW SltwsÇ y¬¶KN gùø XNÄÃdÂQû XnzþHN ywdqÜ GNìC

y¥SwgD xSf§gþnT bsðW ¬MñbT tzmtbT”” YH b¬¶K xW‰ ¯ÄÂ

§Y ytUr«ù ywdqÜ GNìCN btqÂj yWS_Â yWu zmÒ y¥SwgD S‰

kQRB gþz¤ wÄþH xB×T k¸lW ÝL bðT ytlÃy qlM Xyts«W

bxÄþS yKRSTÂ SM XNÄþ«‰ tdrg XNJ £dtÜ XNd xWéÔWÃN

xöÈ«R k1990ãcÜ mjm¶Ã jMé bsðW ytf{m ylW_# ylþb‰lþZM

lW_ ¦êRÃT XNQSÝs¤ nW ynbrW””

F‰NsþS ûkùÃ¥Â mslÖcÜ b¬¶K §Y yäT BYN sþbYnù# YHNnù

ÃLtqblùÂ YGÆŸ Ãlù _qEèC xLnb„M”” YGÆŸ Æ×cÜ GN YGÆ¾cWN

bwQtÜ lnbrW hùn¤¬ lþÃqRbù xLÒlùM”” MKNÃtÜM ywQtÜ t=Æu

hùn¤¬ ylþb‰lþZMN DL xD‰gþnT SFR qÜ_R bl¤lW t=Æu ¥Sr©

_QMT L† XTM 2000

10

y¸ÃrUG_ nbRÂ YGÆŸ BlÖ wQ¬êE hùn¤¬WN bêbþnT ¥QrB BzùM

y¸ÃSk¤D gùÄY xLnbrM”” SlçnM ¬¶KN käT l¥ÄN ynbrW Bc¾

x¥‰u y¬¶KN XDgT bêbþnT m_qS BÒ nbR”” lW_ mc½M bþçN

y¸ñRÂ y¥YqR ngR XNdçn ¬¶K kWLdtÜ jMé ÃrUg«W gùÄY nW””

kzþH bmnúT lW_ xYqÊ nWÂ lþb‰lþZM ¬¶KN ÆlbT lþÃömW

wYM äT lþbYNbT xYCLM BlW ytk‰k„ wgñC nb„”” ylþb‰L

ÁäK‰sþ ‰sù yBzù M:t xm¬T ylW_ £dT W«¤T bmçnù yxþ÷ñ¸

XDgtÜ Xyq«l sþÿD ÆND wYM bl¤§ mLkù mqy„ xYqRM BlW

ytk‰k„ nb„”” Ä„ GN nÆ‰êE hùn¤¬W kkmrW yXJ kFNJ ¥Sr© UR

sþnÉ{R YH KRKR yxLäT ÆY tUÄY ÑGT kmçN Ãlf KRKR nW

BlW ywsÇT BzùãC xLnb„M””

2. yx¤SÃ XDgTÂ |y¬¶K mjm¶Ã´

2.1. yx¤SÃ XDgT QDm ¬¶K#

bXNGlþZ ytjmrW yxþNÇST¶ xB×T kXNGlþZ xgR xLæ m§WN

xWéÔ btlYM M:‰B xWéÔN bBzù mLkù yxWéÔ SLÈn¤ W«¤TÂ

LJ tdRU yMTwsdêN x»¶µN k¥Ärsù bðT# xWéÔWÃN kxlM

ÃLsl«nù kðL xWÊ (Savages) HZïC ¯‰ Yö«„ bnb„bT wQT x¤SÃ

XJG yÄbr SLÈn¤ ynb‰T KFl xlM XNdnbrC# btlYM HNDÂ ÒYÂ

y§q ySLÈn¤ dr© §Y dRsW XNdnbR ¬¶K (bF‰NsþS ûkùÃ¥ kmqb„

bðT) mSK…L”” kxþNÇST¶ xB×T wÄþH GN SLÈn¤ ¥lT yxWéÔ

BlÖM yx»¶µ yçnbT# ytqrW xlM öä qR Xyçn bmÿÇ ¬¶K

XÃlfW tN÷¬kùè bxWéÔÂ W«¤èCê XGR SR ywdqbT hùn¤¬

tf«r”” YÆS BlÖ HND bXNGlþZ QŸ xg²Z SR gB¬ |yXNGlþZ zWD

§Y ytsµC XNqÜ´ (The jewel in the crown ) yMTÆLbT dr© §Y drsC””

ÒYÂ bq_¬ bQŸ xg²Z SR ÆTwDQM bXJ xzùR y¦Ã§N xgéC

mÅwÒ yçnC byxµÆbþW yõR xbUøC Xytnsù y¸q‰mTêT xgR

çnC”” kzþH hùlù ÈÈ ¹ùLK B§ b¥Ml_ yxþNÇST¶ xB×TN ÃµÿdC

ymjm¶Ãê ynu HZB ÃLçnC xgR ©N nbrC””

_QMT L† XTM 2000

11

©N xZ¥¸ÃWN µyC bº§ HLWÂêN l¥rUg_ yMTClW

yM:‰bùN xlM t½KñlÖJ bmêS XNdçn tgnzbC”” SlçnM y©N gi

mdB bWS«ù ÆÍÈŸ yxWéN SLÈn¤ mQsM XNÄlbT# hùlùM ngR lzþhù

x§¥ tgi mçN XNÄlbT wsn”” HZbù k{¦Y ytwld mLxK nW BlÖ

b¥ÃMNbT NgùúcW SR «Nµ‰ xNDnT bmF«R yxWéÔN LMD

lmQsM mµ*NNtÜ hùlù xWéÔN øé ktmlkt bº§ ±ltEµêEÂ ÆH§êE

xwÝq‰cWN úYqY„ xþ÷ñ¸ÃêE SRx¬cWN GN bµpE¬lþZM mRH

lmÝßT öR«W tnsù”” giW mdB XNdxWéÔWÃN xöÈ«R b1868

YHN xÌM kwsd bº§ hùlùM ngR lL¥T tgi YhùN BlW trÆRbW

L¥¬êE lþÆL y¸CL mNGST xÌqÜmW ÆuR gþz¤ WS_ yxþNÇST¶

xB×TN btúµ hùn¤¬ lmf{M Òlù”” bmçnùM b20¾W KFl zmN

mjm¶Ã kxWéÔ UR tæµµ¶ bmçN ymjm¶ÃãcÜN QŸ G²èC ¥lTM

÷¶ÃÂ ¬YêNN lmöÈ«R Òlù”” bhùlt¾W xlM õRnT k¬§§Q xgéC

tR¬ tmDbW kjRmNÂ ÈLÃN UR bmslF lxuR gþz¤M bþçN k©N

XSk HND DNbR DrS ÃlWN yx¤SÃ xµÆbþ |knu xg²Z nÉ b¥WÈT´

>ÍN bqÜ__‰cW SR xdrgù”” YhùNÂ b£dT t¹NfW «Q§§ WDmT

drsÆcW””

©ñC bhùlt¾W xlM õRnT t¹NfW ynùKlþyR ïNB ttkùîÆcW

yxÄþsù t½KñlÖJ mft¾ kçnùÂ yx»¶µ s‰êET xg‰cWN töÈ_é

ltwsnù xm¬T bb§YnT sþÃStÄD‰cW lzlqE¬W y¸çN TMHRT

wSdêL”” yx»¶µN TX²Z x»N BlÖ bmqbL ÆuR gþz¤ WS_

xþ÷ñ¸ÃcWN mgNÆT XNÄlÆcW tgnzbù”” x»¶µ xþ÷ñ¸ÃcWN

bx»¶µ lþb‰L mRH ±ltEµWN btmúúY lþb‰L mRH lmQrI

ÃSqm«WN xQÈÅ x»N BlW ytqblù mSlW >Ínù lþb‰L YztÜ GN

L¥¬êEÂ yxND RtE yb§YnT ÃlbT ±ltEµêE SRxT msrtÜ”” x»¶µ

ktwsnù xm¬T bº§ bb§YnT ¥StÄdRêN STtW khùlt¾W xlM

õRnT bðT ynbrW y©N L¥¬êE mNGST DKmècÜN b¥StµkL

bmsrtÜ ÁäK‰sþÃêE lþÆL y¸CL L¥¬êE mNGST xÌqÜmW

yWTDRÂWN ngR XRGF xDRgW TtW bx»¶µ _§ SR yxþ÷ñ¸

txMR mF«R Òlù”” k20-30 xm¬T ÆLbl« gþz¤ WS_ bõRntÜ

ydrsÆcWN WDmT kmfwS xLfW kx»¶µ q_lW XJG ybl{g

xþ÷ñ¸Â ym«q t½KñlÖJ Ã§cW xgR lmçN Òlù”” MNM XNµ*N xND

_QMT L† XTM 2000

12

RtE khùlt¾W yxlM õRnT ¥BqEÃ jMé XSµhùN ©NN ym‰bT

hùn¤¬ bþf«RM Y¡W yxND RtE yb§YnT yt«bqW ÁäK‰sþÃêE

mBèC btkb„bTÂ yRtEãC nÉ WDDR ÆlbT hùn¤¬ Slçn bmsrtÜ

ÁäK‰sþÃêE SRxT nW lþÆL y¸CL nW”” xNÄND {¦ðãC YHNnù lyT

Ãl hùn¤¬ kM:‰bù xlM lþb‰L ÁäK‰sþ lyT xDRgW lmGlI sþlù

yxND RtE yb§YnT ÃlbT ÁäK‰sþ (Dominant party democ- racy)Ylù¬L””

ymjm¶Ãê yxþNÇST¶ xB×T ÃµÿdCW ynu ÃLçnC xgR ©N

khùlt¾W xlM õRnT bº§M f_Â b¥dG bxþ÷ñ¸ kx»¶µ q_§

yMT¬Y xgR çÂlC”” YhùNÂ yx¤SÃ XDgT bzþH BÒ xLtwsnM”” y©-

N QŸ G²T ynb„T ¬YêNÂ ÷RÃ (÷RÃ bhùlT tkF§ ys»nù KFL

bîVyT µMP SlgÆ dbùbù KFL nW bfÈN L¥T £dT ygÆW) khùlt¾W

xlM õRnT bº§ b£dT L¥¬êE mNGST xÌqÜmW bL¥¬êE yxþ÷ñ¸

±lþsþÂ b{r-ÁäK‰sþ xg²Z SR XJG xSdÂqEÂ fÈN XDgT lþÃSmzGbù

Òlù”” btmúúY mLkù yçNG ÷NGÂ sþNU±R ktäCM bfÈN XDgT

£dT WS_ gbù”” TN> öyT BlÖ ¥l¤iÃ bL¥¬êE mNGSTÂ bmsrtÜ

ÁäK‰sþÃêE xµ*ºN tmúúY XDgT WS_ STgÆ ¬Y§NDÂ xþNìn¤iÃ

kðL L¥¬êE bçn xþ÷ñ¸ÃêE ±lþsþÂ b{r-ÁäK‰sþÃêE xg²Z SR

bq§lù y¥YgmT XDgT lþÃSmzGbù Òlù””

Y¡W XDgT kqZÝ²W õRnT m«ÂqQ bº§ yq«l bþçNM bêÂnT

kzþÃ bðT ytf{m Slnbr bqZÝ²W õRnT xs§lF ¥:qF y¸¬Y

nbR”” SlçnM bµpE¬lþZM µMP WS_ ytgß DL# yµpE¬lþZMN

xþ÷ñ¸ÃêE yb§YnT y¸ÃrUG_ DL tdR¯ nbR y¸¬yW”” bµpE¬lþZM

¥:qF ytgß XDgT bþçNM blþb‰lþZM mRH úYçN mNGST L¥TN

l¥Í«N bsðW ÈLÝ b¸gÆbT L¥¬êE mLkù XNdtf{m# lþb‰L

ÁäK‰sþN gÂ kmjm¶ÃW bmtGbR úYçN mjm¶Ã {r-ÁäK‰sþÃêE

bçn £dT xLfW bm=ršM k‰úcW ÆH¶ UR b¸ÈÈM mLkù (lMúl¤

y©N yxND RtE yb§YnT ytrUg«bT ÁäK‰sþ) ÁäK‰sþN ytgb„

xgéC mçÂcW ytt÷rbT gùÄY xLnbrM”” lþb‰L ÆLçn mNgD ymÈ

L¥T bþçNM L†ntÜ bµpE¬lþZM µMP y¸¬Y mlSt¾ L†nT tdR¯

lþwsD yGD b¸çNbT yqZÝ²W õRnT wQT y¬y L†nT SlnbR BzùM

ÆYt÷RbT y¸gRM xYdlM””

_QMT L† XTM 2000

13

bqZÝ²W õRnT £dT bx¤SÃ y¬yW XDgT kqZÝ²W õRnT

xs§lF xµ*Ã yµpE¬lþZM DLÂ bµpE¬lþZM ¥IqF Ãlù mlSt¾ L†nèC

ytkstÜbT £dT çñ bþ¬YM kDHr qZÝ² õRnT ¬¶K xµ*Ã sþ¬Y

y‰sù «Nµ‰Â dµ¥ ¯ñC ynb„T £dT nW”” ymjm¶ÃW n_B yM:‰B

ÃLçnù D¦ xgéC ÆuR gþz¤ WS_ kDHnT t§qW wdbl{gù xgéC ¯‰

lþq§qlù XNd¸Clù ÃrUg« £dT mçnù nW”” YH ©NN

b¸mlkT b¥Ãš¥ mLkùÂ khùlùM qDä ytrUg« sþçN k©N q_lÖ

¬YêN# ÷RÃÂ hùltÜ ktäC ¥lTM çNG ÷NGÂ sþNU±R ÃrUg«ùT

gùÄY nW”” XnzþH ys»N MS‰Q x¤SÃ xgéC kDHnT ÅF wdL¥T ÅF

yt¹Ug„ sþçnù XNd¥l¤iÃ# ¬Y§NDÂ xþNìn¤iÃ ÃlùT xgéC ybl{gù

xgéC ¯‰N mq§qL ÆYClùM DHnTN btlÃy dr© l¥SwgD bQtêL””

Y¡W £dT DHnTN ÆuR gþz¤ WS_ ¥SwgD mÒlùN xrUGÈ*L”” kzþHM

ÆšgR YHNN l¥DrG y¸ÃSClW MR_ mNgD mNGST bxþ÷ñ¸W

£dT ÈLÝ mGÆT ylbTM y¸lWN ylþb‰lþZM mRH ytktl mNgD

úYçN# yL¥¬êEnT mNgD ¥lTM lL¥T ¥nö yçn ygbÃ KFtT

b¸¬YbT hùlù mNGST btmr« xµ*ºN ÈLÝ XygÆ ¥SwgD xlbT

y¸L mRHN btktl mNgD XNdçn xrUGÈ*L””

Y¡W £dT bxB²¾W {r-ÁäK‰sþÃêE bçnù mNGS¬T ytµÿd sþçN

bL¥tÜ £dT mNGS¬tÜ ÁäK‰sþÃêE mçN sþjM„M ÁäK‰sþW b©-

NÂ ¥l¤iÃ XNd¬yW yM:‰bù xlM TKKl¾ QJ yçn úYçN

yÁäK‰sþN mRH kxgécÜ nÆ‰êE hùn¤¬ UR b¥ÈÈM ytf{m nbR”” bl¤§

xnUgR xgécÜ bnÉ gbÃ xþ÷ñ¸ ¥:qF WS_# bGlÖÆ§Yz¤>N ¥:qF

WS_ lL¥¬cW y¸ÃmC lþb‰L ÃLçn yxþ÷ñ¸Â y±ltEµ xQÈÅN

bmqyS nW fÈN L¥TN ¥rUg_ yÒlùT”” £dtÜ MR_ yL¥T mNgDN

btGÆR fTë ¥rUg«ù# kM:‰bù xlM Wu Ælù xgéCM bL¥T dr©

qDmW klÑT xgéC UR y¸mÈ«N dr© §Y ÆuR gþz¤ WS_

lþdrS y¸CL mçnù ¥rUg«ù# b«Nµ‰ ¯NnT y¸«qS gùÄY sþçN

bdµ¥ ¯NnT y¸«qsW dGä bx¤SÃ ÅF §Y ytf{m êÂWN x¤SÃ

y¥YmlkT L¥T mçnù nbR”” x¤SÃ ¥lT bQD¸Ã XÃNÄNÄcW kxND

bþL×N HZB b§Y Ã§cW xgéC (ÒYÂÂ HND) ¥lT nW”” bs»N MS‰Q

x¤SÃ ybl{gùT xgéC ¬YêNN =Mé k200 ¸lþ×N HZB b¬C Ã§cW

sþçN kðL gùøWN ytÙzùTN XnxþNìn¤iÃN =Mé k300 ¸lþ×N

_QMT L† XTM 2000

14

y¥YbL_ HZB y¸ñRÆcW ÂcW”” bmçnùM YH £dT x¤SÃ yxlM

yxþ÷ñ¸ ¥:kL lmçN XNdMTCL km«öM xLæ YHNnù y¸ÃrUG_

xLnbrM”” YHNnù ¥rUg_ YÒL ynbrW ktÒl ÒYÂÂ HND bzþhù fÈN

yL¥T £dT bþ¬qû bþÃNS dGä khùlT xNÇ btlYM k1.3 bþlþ×N

HZB b§Y Ã§TN ÒYÂN y¸ÃQF bþçN nbR”” yÒYÂÂ yHND gþz¤ ymÈW

GN F‰NsþS ûkùÃ¥Â mslÖcÜ b¬¶K §Y yäT BYN kbynù bº§ nbR””

2.2. yx¤SÃ XDgT ¬¶K#

bhùlt¾W xlM õRnT ¥BqEÃ §Y kkÆD yRS bRS õRnT bº§

b¥å ytm‰W yÒYÂ ÷¸†nþST RtE x¹Âð çñ ÒYÂ WS_ lL¥T

mnš lþçnù y¸Clù bRµ¬ SR nqL lWõCN l¥MÈT Òl”” lrJM gþz¤

byï¬W ym¹gù yõR xbUøC tq‰MtW yÃZêTÂ y¸Ãt‰MSêTÂ

y¦Ã§N mNGS¬T mÅwÒ çÂ ynbrCW ÒYÂ xNDnaNÂ nÉnaN btà§

mNgD ÃrUg«C «Nµ‰ mNGST Ã§T xgR lmçN bÝC”” bzþHM bg«R

xµÆbþ ynbrW yðWÄL kþ‰Y sBúbþnT t«‰R¯ fÈN yGBRÂÂ yg«R

L¥T l¥rUg_ y¸ÃSCL McÜ hùn¤¬ tf_…L”” k1949 jMé yxhùnùN

mLµ*N yÃzCW ÒYÂ bmjm¶ÃãcÜ 30 xm¬T bên¾nT bmNGS¬êE

Ælb¤TnT §Y ytmsrt yXZ xþ÷ñ¸ bmktL bq§lù y¥YgmT

yGBRÂ# xþNÇST¶Â ymsrt L¥T xgLGlÖT l¥rUg_ C§lC”” YhùNÂ

bXZ xþ÷ñ¸ zù¶Ã y¬yW öä qRnT bÒYÂM Bzù úYöY mNg‰gu

kmjm„M ÆšgR ¥å bqyúcW y¬§Q XmR¬ zmÒÂ yÆHL xB×T

ytÆlù yTRMS zmÒãC yÒYÂ yL¥T :DL tgDï öYaL”” bmçnùM

XNdxWéÔ xöÈ«R b1970ãcÜ m=rš ¥å sþäT yÒYÂ HZB x¥µY

ynBS-wkF gbþ k200 ì§R y¸LQ xLnbrM”” ¥å kät bº§ wdSLÈN

ymÈWÂ l_qET gþz¤ SLÈnùN Yø yöyW bùDN "¥å ÃlW ngR hùlù

TKKL nW ÝL bÝL tGÆ‰êE ¥DrG xlBN" y¸L DFN mSmR

tkTlÖ lxuR gþz¤ ÒYÂN ¥t‰msùN q«lbT””

YH bùDN Bzù úY‰mD bhùlT xm¬T WS_ ÁNG šã pENG b¸ÆL

sW b¸m‰ bùDN ttµ”” Y¡W bùDN êÂW GÆCN L¥TN ¥Í«N nW#

L¥TN l¥Í«N XSkrÄ DrS ¥N¾WNM ngR mäkR xlBN y¸L

mSmR y¸ktL nbR”” y¥å tk¬×C XÃNÄNÇ ±lþsþ MN ÃHL qY#

_QMT L† XTM 2000

15

MN ÃHL |îšlþST´ XNdçn mft> xlbT sþlù ynbr sþçN ÁNG šã

pENG GN |DmT nu YhùN _qÜR xY_N mÃZ XSkÒl DrS lW_

ylWM# ¥N¾WM ±lþsþ m¬yT ÃlbT DHnTN l¥_ÍT µlW ÍYÄ

BÒ XN©þ qY bþÅ wzt XytÆl mft> ylbTM´ y¸L mfKR nbrW””

L¥TN ¥Í«NN yhùlùM ngR ¥«N«¾ ¥Drgù xND gùÄY çñ kzþH UR

tÃYø kl¤§W xlM tn_§ ynbrCW ÒYÂ Xyt«Âkr bmMÈT §Y

bnbrW yxlM xþ÷ñ¸ÃêE TSSR# bGlÖÆ§Yz¤>N ¥:bL WS_ XNDTgÆ

b¥DrG twÄDrN ¥¹nF mÒL xlBN y¸L xÌM ywsdM nbR”” Y¡W

mSmR b1978 x.M x¹Âð kçn bº§ XNd xWéÔ xöÈ«R k1980ãcÜ

jMé ÒYÂ dr© bdr© wdgbÃ WDDR t¹UgrC”” xþ÷ñ¸W îšlþST

ygbÃ xþ÷ñ¸ b¸L y¸«‰Â mNGST kFt¾ DRš y¸ÅwTbT bþçNM

øé øé knÉ gbÃ xþ÷ñ¸ ¥:qF WÀ nW l¥lT y¸ÒL xYdlM””

lW«ù mjm¶Ã bg«R tfTë bxg¶tÜ g«éC fÈN L¥T ¥MÈtÜN

µrUg« bº§ wdkt¥ t¹UGé bkt¥M tmúúY W«¤T ¥MÈT jmr””

bmçnùM ÒYÂ k1980ãcÜ mjm¶Ã jMé bfÈN ylW_Â yXDgT xzù¶T

WS_ gÆC”” Y¡W XDgT bqZÝ²W õRnT xs§lF t¹Fñ bqE TkùrT

úYs«WÂ GN²b¤ úYÃZbT köy bº§ kqZÝ²W õRnT ¥BÝT bº§

kFt¾ TkùrT XÃgß mÈ”” YLqÜNM ylþb‰lþZM DL xD‰gþnT trUGõ

yîVyT µMP mfrµkS bjmrbT wQT ÒYÂM XNdl¤lÖcÜ yXZ

xþ÷ñ¸ãC wdlþb‰lþZM ¯ÄÂ XNDTÙz l¥DrG kWS_Â kWu kFt¾

ftÂ xU«¥T”” bt¥¶ãC ytm‰ xg²zùN lmÂD ytzUj xmIÂ

tÝWä g«¥T”” YHNN Ñk‰ ytwsn dM mÍsS b¬ybT xµ*ºN

ktöÈ«rC bº§ yjmrCWN yL¥T gùø lmq«L bÝC””

Y¡W fÈN XDgT k25 xm¬T b§Y Ãl¥Ìr_ q_lÖ ÒYÂ xhùN

lMTgŸbT dr© §Y dRúlC”” yÒYÂ yxþ÷ñ¸ XDgT lþb‰lþZMN

bmktL ymÈ úYçN kn¬YêNÂ ÷¶Ã yXDgT xQÈÅ UR y¸músL

nbR ¥lT YÒ§L”” kxþ÷ñ¸ xµ*Ã mNGST L¥TN l¥Í«N b÷RÃÂ

b¬YêN k¬yWM b§Y ÈLÝ y¸gÆbTÂ wúŸ yçnù zRæCN

y¸öÈ«RbT nW”” ±ltµWM bmsrtÜ yxND RtE yb§YnT ÃlbTÂ y-

RtEãC WDDR y¥YfqDbT nW”” kn¬YêN y±ltEµ SRxT y¸lyW

yb§YnT ÃlW RtE ÷M†nþST RtE bmçnù BÒ nW”” ÒYÂ kîšlþST

SRxT tnS¬ yf«rCW xQÈÅ kmçnù UR ytÃÃz bmsr¬êE YztÜ GN

_QMT L† XTM 2000

16

bs»N MS‰Q x¤SÃ ktft¹WÂ btGÆR Sk¤¬¥ntÜ ktrUg«W

yL¥¬êEnT mNgD xNDÂ ÃW yçn xQÈÅ nbR ¥lT YÒ§L””

yÒYÂ fÈN XDgT XSµhùNM DrS yxlMN yxþ÷ñ¸Â y¦YL ¸²N

ÃÂw« sþçN lwdðtÜM bYbL_ XNd¸ÃÂW«W Y«bÝL”” ÒYÂ bHZÆ*

ymG²T xQM STlµ bxhùnù gþz¤ bxlM bSÍtÜ kx»¶µ q_lÖ y¸mdB

xþ÷ñ¸ Ã§T ÂT”” yÒYÂN gNzB bì§R bmmNzR b¸gßW Sl¤T dGä

k¬§§öcÜ x‰T xþ÷ñ¸ÃãC tR¬ yMTslF xgR çÂlC”” ¯LD¥N úKS

ytÆl yx»¶µ ÆNK bQRbù ÆµÿdW Sl¤T yÒYÂ xþ÷ñ¸ bì§R Sl¤T

sþs§ XNdxWéÔ xöÈ«R b2039 kx»¶µ xþ÷ñ¸ y¸bL_ SÍT

XNd¸ñrWÂ b2050 yÒYÂÂ yx»¶µ ynBS-wkF gbþ tmÈÈŸ XNd¸çN

tgMaL”” bl¤§ xnUgR bwQtÜ bþÃNS k2 bþlþ×N b§Y XNd¸çN

y¸gmtWN yHZB B²T bmÃZ yÒYÂ xþ÷ñ¸ kx»¶µÂ M:‰B xWéÔ

DMR xþ÷ñ¸ bX_F y¸bL_bT hùn¤¬ Yñ‰L ¥lT nW”” bzþhù wQT

yHND xþ÷ñ¸ kÒYÂÂ x»¶µ xþ÷ñ¸ q_lÖ bîSt¾nT y¸slF

XNd¸çN ttNBYêL”” bÃZnW yfrNíC xmT ymjm¶ÃW „B xmT

yÒYÂ yWu MN²¶ m«ÆbqEÃ KMCT bydqEÝW bxND ¸lþ×N ì§R

Xy=mr ÿì k1.3 T¶L×N ì§R b§Y dRî XNdnbr Y¬wÝL””

kxlM HZB WS_ kxND xMSt¾W y¥ÃNS HZB y¸ñRÆT ÒYÂ

k25 xm¬T b§Y Ãl¥Ìr_ fÈN XDgT ¥rUg_ê xND txMR sþçN

l¤§W txMR kzþhù ¯N l¯N ytmzgbW yt½KñlÖJ XDgT F_nT nW””

ÒYÂ bxhùnù wQT bxlM êÂê yxþNÇST¶ MRT xM‰C xgR STçN

bm§W xlM xlù y¸Ælù ¬§§Q DNbR zlL kùÆNÃãC bÒYÂ y¥MrÒ

tÌM gNBtêL ¥lT YÒ§L”” ÒYÂ bzþH BÒ úTwsN y‰SêN yWS_

yt½KñlÖJ xQM bL† F_nT bmgNÆT bÃZnW xmT yxÄÄþS

t½KñlÖJãC mmz¾ bçnW xÄÄþS tNT y¥WÈT mmz¾N BN«qM

kx»¶µÂ k©N q_§ bîSt¾nT tsLÍ Tg¾lC”” kzþH xLæ ÒYÂ xhùN

Æ§T yf«‰ BÝT ©NN bQRbù XNdMTbL_ Ygm¬L”” byxmtÜ

b¸sl_nù úYNtESèC qÜ_R sþs§M kx»¶µ q_§ bhùlt¾nT yMTgŸ

STçN bQRbù kx»¶µ yMTbL_bT dr© §Y XNdMTçN Ygm¬L””

bxlM MR_ tBlW k¸¬wqÜ †nþvRsþtEãC UR y¸wÄd„

†nþvRsþtEãCN kmF«„ê ÆšgR ynzþH MR_ †nþvRsþtEãC qÜ_R bkFt¾

F_nT bm=mR §Y Yg¾L”” btnÉÉ¶ ZQt¾ t½KñlÖJ y¸«YqÜ

_QMT L† XTM 2000

17

tÌäCN «QL§ úTlQ bxlM yt½KñlÖJ kFt¾ dr© §Y y¸gßù

tÌäCN mgNÆT mjm„ê yÒYÂ XDgT bt½KñlÖJ XDgtÜ F_nTÂ

xYnT lyT Ãl XNÄþçN ÃdRgêL””

ÒYÂ y²Ê xRÆ îST xmT gd¥ bhùlt¾nT k¸slfW yx»¶µ

xþ÷ñ¸ bx‰T X_F y¸LQ xþ÷ñ¸ STf_R yxlM xþ÷ñ¸ ¥:kL x¤SÃ

btlYM ÒYÂ XNdMTçN GLI nW”” bzþH §Y yHNDÂ qdM BlW

ylÑT yMS‰Q x¤SÃ xgéC xQM sþ=mRbT x¤SÃ yxlMN xþ÷ñ¸

y¸Ã¹kRkR êL¬ XNd¸çNÂ Y¡W êL¬ bxND xgR BÒ úYçN

bþÃNS bhùlT (ÒYÂÂ HND) yx¤SÃ êL¬ãC y¸>krkR XNd¸çN ghD

nW”” x»¶µ yxlM xþ÷ñ¸ y¸>krkRÆT Bc¾ êL¬ mçNê qRè

kbRµ¬ êL¬ãC WS_ bhùlt¾nT yMTfrJ xgR XNdMTçN mrÄT

YÒ§L””YH y¸çnW y²Ê 43 xmT gd¥ nW”” krJM gþz¤ bº§ mçnù

nW””

y²ÊWN bMÂYbT wQT ÒYÂ bxlM xþ÷ñ¸ WS_ L† DRš Y²

Tg¾lC”” bxlM y=RÝ=RQ x¤KS±RT gbÃ WS_ k70% y¥ÃNsW

DRš yÒYÂ nW”” Å¥N btmlkt 50% y¸çnW yÒYÂ MRT nW#

wzt wzt”” x»¶µN =Mé ybl{gùT xgéC yxþNÇST¶ MRèC btlYM

yFí¬ MRèC bRµ> êUÂ b_‰T tmRè y¸qRB§cW kÒYÂ nW””

ÒYÂ SFR qÜ_R yl¤lWN MRTêN yMT¹_bT êÂW yWu gbÃ

yx»¶µÂ ybl{gùT xgéC gbÃ nW”” ybl{gùT xgéC êÂ êÂ kùÆNÃãC

bÒYÂ L¥T WS_ bsðW bmútF TRÍcWN xš>lW lÒYÂ XDgT

kFt¾ xStêIå xbRKtêL”” yÒYÂ kùÆNÃãC bxhùnù wQT ÆLbl{gùT

xgéC bsðW xþNvST ¥DrG kmjm‰cWM ÆšgR bbl{gùT xgéC Ãlù

MR_ kùÆNÃãCN mG²T jMrêL”” bWu MN²¶ k1.3 T¶L×N ì§R b§Y

m«ÆbqEÃ KMCT b¥sÆsB btGÆR bì§R b¸NqúqsW yx»¶µ

xþ÷ñ¸ §Y kFt¾ tIXñ ¥úrF y¸Clù çnêL”” yÒYÂ fÈN XDgT

knÄJ jMé XSkbölÖ# kwRQ jMé XSk DNUY ksL ÃlùT _Ê XÝãC

hùlù êUcW ¬Yè b¥Y¬wQ dr© XNÄþ=MR xDRÙL”” yÒYÂ XDgT

m§WN xlM ÃÈqs XDgT bmçnù yzmn GlÖÆ§Yz¤>N xYnt¾ tMúl¤T

çñ Yg¾L””

_QMT L† XTM 2000

18

2.3. yx¤SÃ XDgT ¥úrgþÃ\

yXNGlþøC zWD XNqÜ ynbrCW HND hùlt¾W yxlM õRnT ÆbÝ

b_qET xm¬T WS_ nÉnTêN STqÄJ ymsrtCW y±ltµE SRxT

ymDBl RtE ÁäK‰sþÃêE SRxT nbR”” HND kzþÃN gþz¤ jMé XSµhùN

DrS TLQê ÁäK‰sþÃêE xgR tB§ T¬wÝlC”” yxþ÷ñ¸ SRxT

xwÝq„ bµpE¬lþZM ¥:qF WS_ bg«„ yðWÄL ymÊT Yø¬

yb§YnT yÃzbT# bkt¥M mNGST btlÃ† mNgìC ÈLÝ y¸gÆbT

xþ÷ñ¸ xwÝqR nbR# nWM”” k±ltEµÂ xþ÷ñ¸ÃêE xwÝqR xµ*Ã

bqZÝ²W õRnT wQT bnbrW yµpE¬lþZMÂ yîšlþZM F_Å kM:‰bù

xlM UR mslF sþgÆT bt=Æu GN wd îVyT ÞBrT ÃzmmC ngR

GN yglLt¾ xgéC µMP tBlÖ y¸¬wQ SBSBN Ym„ knb„T WS_

yMTö«R nbrC”” glLt¾ xgéC YÆlù ynb„T ymr«ùT yglLtŸnT

SMÂ bqZÝ²W õRnT wQT knbrW yM:‰bùÂ yMS‰qÜ xs§lF nÉ

mçÂcWN kmSbK ïZnW y¥ÃWqÜ mçÂcW XNdt«bq çñ btGÆR

GN kä§ ¯dL hùlùM xNDM kîVyT xlÃM dGä kM:‰bù µMP UR

ywgnù nb„””

HND nÉnTêN ktqÄjC bº§ btlYM bTMHRT mSK kFt¾

XDgTN l¥SmZgB C§lC”” bBzù mèãC b¸ö«„ †nþvRsþtEãCê

yM¬SmRÝcW t¥¶ãC XSkQRB gþz¤ DrS bxg‰cW bqE yS‰ XDL

l¥GßT ÆlmÒ§cW l¤§WN xlM sþÃglGlù ñrêL”” yHND yt½KñlÖJ

xþNStEtE†èC tBlW y¸«„ XJG MR_ tÌäC b¥d‰jT b£dT wd

«fR út§YT ¥M«QÂ ynþWKl¤yR ïMB Ælb¤T lmçN bQ¬lC””

bMGB ‰SêN mmgB yMTCL# bxþNÇST¶M mSK kFt¾ GMT

y¸s«W XDgT ÃSmzgbC xgR lmçN bQ¬ nbR””

YhùNÂ HND kqZÝ²W yxlM õRnT ¥BqEÃ bðT S¬SmzGB

ynbrW XDgT bÈM qsSt¾Â byxmtÜ khùlT bmè y¥YbL_ nbR””

YLqÜNM bF_nT sþÃDgù knb„T xgéC UR STnÉ{RÂ µ§*T lXDgT

ytmcÜ hùn¤¬ãC xµ*Ã sþ¬Y XDga bXJgù xZU¸ SlnbR khùlT bmè

y¥YbL_ yxþ÷ñ¸ XDgT "y£NÇ yXDgT F_nT" y¸L SM w_èlT

bx¤lþ F_nT y¸drG gùø tMúl¤T lmçN bQ¬ nbR”” lHND yx¤lþ

F_nT gùø bRµ¬ MKNÃèC ynb„ sþçN# yg«R mÊT bxµÆbþW

_QMT L† XTM 2000

19

mµ*NNTÂ x‰È xbÄ¶ãC tYø mÊT bkþ‰Y sBúbþãC mtBtbùÂ

mNGST bxþ÷ñ¸W §Y ygbÃ gùDlT ÆlbTM bl¤lbTM ÆLtmr«

xµ*ºN ÈLÝ XygÆ XDgtÜN Ãq==W mçnù bêÂnT y¸«qsù

MKNÃèC nb„””

HND bqZÝ²W õRnT £dT bx¤lþ F_nT STÙZ kkrmC bº§

qZÝ²W õRnT xBQè GlÖÆ§Yz¤>N kmc½WM gþz¤ b§Y xlMN xND

mNdR sþÃdRG bxþ÷ñ¸ mwÄdR xQaT tNgÄgdC”” mNGST

sþ=NqW yxþ÷ñ¸WN XDgT xqu=W ynb„TN xNÄND x§Sf§gþ

ÈLÝ gBnèCN xSwgd”” XnzþH gdïC sþnsù yHND ytk¥c yL¥T xQM

btlYM yt¥r ysW ¦YL lL¥T bkFt¾ dr© mNqúqS jmr””

y÷MpEWtR úYNtESèCM bÑÃcW ys„TN ¹q_Â xgLGlÖT lm§W

xlM bsðW ¥QrB jm„”” XnsùN tkTlW Æl¦BèCêM yxþNÇST¶Â

xgLGlÖT L¥tÜN xÍ«nùT”” y£NÇ yXDgT m«N ¬¶K çnÂ XNd

xWéÔ xöÈ«R k90ãcÜ mjm¶Ã jMé HND bkFt¾ F_nT mN¯D

jmrC”” Y¡W XSk²Ê DrS k15 tk¬¬Y xm¬T b§Y bxÄþsù yx¤SÃ

XDgT F_nT t‰MÄ yxþ÷ñ¸ L:l ¦ÃL ymçN xzù¶T WS_ gB¬

Tg¾lC””

HND bHZB B²T kÒYÂ UR yMTmÈ«N STçN lwdðT kÒYÂM

ybl« yHZB qÜ_R XNd¸ñ‰T Ygm¬L”” YhùNÂ XDgTê yÒYÂN ÃHL

kä§ ¯dL XNkN yl> y¸ÆL xYdlM”” yHND g«éC XSµhùN DrS

bÑlù xQ¥cW XÃdgù xYdlùM”” yHND mNGST L¥¬êE xStêIå

Xytššl ymÈ bþçNM ytà§ L¥¬êE mNGST ç•L tBlÖ xYwsDM””

bmçnùM y²Ê xRÆ îST xm¬TM bþçN xþ÷ñ¸ê kÒYÂ UR

y¥YwÄdR kx»¶µM y¸ÃNS XNd¸çN tgMaL”” bl¤§ xnUgR HND

ÒYÂN ÃHL ymçN :DLê ytgdb bþçNM kx»¶µ q_§ bîSt¾nT

yMTslF ¬§Q xþ÷ñ¸ XNdMTçN tgMaL””

bDM„ sþ¬Y ÒYÂ b£dT yxlM ¬§qÜ xþ÷ñ¸ Ã§T xgR HND

kxlM îSt¾ çÂ yMTwÈbTÂ x¤SÃ bx«Ý§Y ên¾W yxlM xþ÷ñ¸

XMBRT y¸çNbT hùn¤¬ kwÄþhù bGLI m¬yT kmjm„M ÆšgR bxhùnù

wQT yÒYÂÂ yHND fÈN XDgT yxlM xþ÷ñ¸ XDgT qÜLF ätR çñ

bxlM y¹qõC êU §Y kFt¾ tIXñ y¸ÃúDRbT dr© §Y dRsÂL””

_QMT L† XTM 2000

20

2.4. kxND êL¬ wd bRµ¬ êL¬ãC\

bqZÝ²W õRnT ¥BqEÃ wQT F‰NsþS ûkùÃ¥Â mslÖcÜ b¬¶K §Y

yäT BYN sþbYnù xlM bxND êL¬ yMT>krkR (Unipolar) nbrC”” k15

xm¬T XDgTÂ lW_ bº§ bxlM zù¶Ã bRµ¬ xÄÄþS êL¬ãC

Xytf«„ nW”” kx»¶µ bt=¥¶ ÒYÂÂ HND hùlT t=¥¶ êL¬ãCN

Xyf«„ nW”” y²Ê 43 xmT xMST ¬§§Q xþ÷ñ¸ãC XNd¸ñ„

yttnby sþçN kx»¶µ ÒYÂÂ HND l¤§ „sþÃÂ B‰zþL XNd¸=m„

tgMaL”” B‰zþL kFt¾ ytf_é ¦BT# k200 ¸lþ×N b§Y yçn bF_nT

XÃdg Ãl HZB# bkFt¾ F_nT XÃdg Ãl yt½KñlÖJ xQM Y² b£dT

kxMStÜ ¬§§Q xgéC xNÄ* XNdMTçN tgMaL”” kîVyT ÞBrT

mN÷¬÷T bº§ k=ê¬ WÀ TçÂlC tB§ ytgmtCW „sþÃ «Nµ‰

mNGST b¥ÌÌM kFt¾ ytf_é ¦BaN btlYM ynÄJ zYTÂ UZ

¦BaN bm«qMÂ bxµÆbþW _QM §Y ¥êL xQaT ynbrWN kFt¾

t½KñlÖ©þêN bm«qM bxSdÂqE F_nT xgG¥lC”” bzþhù £dT q_§

kxMStÜ ¬§§Q xgéC tR¬ XNdMTslF ttNNYêL”” bDM„ bxND

êL¬ zù¶Ã yMT>krkrW xlM bbRµ¬ êL¬ãC zù¶Ã (Multi-polar) wdMT>krkR xlM XytqyrC nW”” bqZÝ²W õRnT ¥GST ynbrW

hùn¤¬ xND y¬¶K M:‰F XNJ y¬¶K m=rš XNÄLçn kwÄþhù

b¥Ã«‰_R mLkù GLI Xyçn nW””

yxND êL¬ xlM (uni-polar world) bBzù êL¬ãC xlM (multi-polar world) XyttµC mMÈa xND gùÄY sþçN xÄÄþîcÜ êL¬ãC lþb‰L

xlmçÂcW dGä l¤§W gùÄY nW”” khùlùM êL¬ãC y§q DRš

Yñ‰¬L tB§ yMTgmtW ÒYÂ yxþ÷ñ¸ xwÝqRê îšlþST nW

l¥lT ÆÃSdFRM mNGST y¸ÅwtW L¥¬êE ¸ÂÂ ÃlW DRš

kl¤lÖC ynÉ gbÃ xþ÷ñ¸ãC bXJgù y§q nW”” ynÉ gbÃ xþ÷ñ¸ bþçNM

bMNM mSfRT lþb‰L xþ÷ñ¸ lþÆL y¸CL xYdlM”” ±ltEµWM

bxND RtE xg²Z §Y ytmsrt mDBl RtE ÃLçn xg²Z nW#

bMNM txMR lþb‰L lþÆL y¸CL xYdlM”” klþb‰lþZM Wu yçn

fÈN XDgT y¸¬YÆT ¬§Q xgR nW XyçnC ÃlCW”” „SÃM lþb‰L

ÁäK‰sþN T¬ bxm²ßù y‰ú*N xQÈÅ tkT§ bm‰mD §Y Tg¾lC””

bXJgù tÄKä ynbrW ymNGST ¸Â xNs‰Rè y„SÃ mNGST

bxþ÷ñ¸W btlYM bnÄJÂ UZ zRF wúŸ yÆlb¤TnT DRš y¸YZbT

_QMT L† XTM 2000

21

hùn¤¬ tf_…L”” xlM bBzù êL¬ãC zù¶Ã yMT>krkR XyçnC nW

sþÆL bRµ¬ L:l-¦Ã§N Xytf«„ nW ¥lT BÒ úYçN lþb‰L yçnùM

ÃLçnùM L:l-¦Ã§N ÃlùbT lþb‰lþZM y¬¶K Bc¾W mÄrš ÃLçnÆT

xlM XyçnC nW ¥lTM uMR nW””

ybRµ¬ L:l-¦Ã§N Xytf«„ mÿD KStT lxlM s§M «NQ YçÂL

BlW y¸sgù tN¬®C BzùãC ÂcW”” ÆlfW ysãC ¬¶K xND L:l-

¦ÃL bl¤§ sþtµ btkþWÂ bttkþW mµkL b¸ñR ûKKR kFt¾ õRnèC

Xytqsqsù xlM ST¬mS XNdñrC Y¬wÝL”” Y¡W KStT xhùNM

lþdgM YC§L”” bnÆ„Â bxÄÄþîcÜ L:l-¦Ã§N mµkL ûKK„ tÈ*«ùæ xlM

TÂÈlC y¸L SUT mñ„ tgbþ nW”” YhùNÂ ¬¶K yGD mLî ‰sùN

YdG¥L ¥lT xYdlM”” bL:l ¦Ã§N xgéC mµkL Q‰n¤Â ûKKR mñ„

ÆYqRM xSkð õRnT úYqsqS lþqR XNd¸CL y¸Ãm§KtÜ bRµ¬

gùÄ×C xlù”” xNÇÂ ên¾W MKNÃT yL:l ¦Ã§nùN xgéC xþ÷ñ¸ =Mé

yxlM xþ÷ñ¸ bXJgù ytö‰ßÂ yt«§lf bmçnù xNÇ l¤§WN bþÃ«Ý

bQD¸Ã y‰sùN _QM lxdU XNd¸ÃUL_ Sl¸gnzB _ÝT kmf{M

lmö«B y¸gdD mçnù nW”” lMúl¤ ÒYÂ bx»¶µ §Y _ÝT fI¥

gùLbTêN LTfT> BTäKR# êÂWN gbÃêN nW yM¬«ÝW# yL¥Tê

xND MNu yçnùTN yx»¶µ ¬§§Q kùÆNÃãC mÂ¦¶Ã nW yM¬fRsW””

yÒYÂ ¦YL hùlT SlT ÃlW bþ§ê ç•L# bxNd¾W SlT x»¶µN

BTöR_ hùlt¾W SlT ‰SêN y¸öR_ nW y¸çnW”” btmúúY mLkù

x»¶µ ÒYÂN l¥_ÝT BTäKR yxþNÇST¶ MRèC btlYM yFí¬

MRèCê MNu yçnWN xgR nW yM¬dRqW# btzêê¶ mNgD

y1.3T¶lþ×N ì§R KMCT b¥Sqm_ bmlSt¾ wlD Ãbd‰TN xgR nW

yM¬«ÝW”” xNd¾W SlT ÒYÂN sþöR_ l¤§W x»¶µN ‰SêN

y¸trTR YçÂL”” GlÖÆ§Yz¤>N xlMN xND mNdR b¥DrG yxNÇ b¤T

sþÝ«L yl¤§WM b¤T xBé y¸UYbT hùn¤¬ bmF«R sãC y¥NNM b¤T

k¥Ý«L XNÄþö«bù y¸ÃdRG hùn¤¬ f_…L ¥lT YÒ§L””

bx»¶µ XJ ÃlW w¬d‰êE xQM xlMN bä§ mLî m§Lî

l¥_ÍT y¸CL nW”” „SÃÂ ÒYÂ tmúúY xQM Ã§cW kmçnùM

ÆšgR YHNnù xQM bkFt¾ F_nT XÃ«Âk„T Yg¾lù”” xNÇ bl¤§W §Y

õRnT bþjMR y¸«ÍûbTÂ xlM bx«Ý§Y yMT«ÍbT SlçnM

x¹ÂðÂ t¹Âð yl¤lbT õRnT XNd¸çN _R_R ylWM”” bzþhù MKNÃT

_QMT L† XTM 2000

22

kxND êL¬ xlM wd Æl Bzù êL¬ãC xlM y¸drgW >GGR xSkð

õRnTN úÃSkTL lþf{M y¸CLbT XDL xl”” ym«ÍÍtÜ xdU ylM

ÆYÆLM kx_Fè m_ÍT DRgþT XNd¸ö«bù tSÍ ¥DrG y¸ÒLbT

hùn¤¬ xl””

lþb‰L ÃLçnù L:l ¦Ã§N Xyt«Âk„Â Xytf«„ mMÈ¬cW xND

gùÄY çñ bM:‰bù xlM b‰sùM ytlÃ† lWõC mks¬cW XNd¥YqR

mgmT YÒ§L”” x»¶µÂ xWéÔ bxþ÷ñ¸Â bt½KñlÖJ XJG yÄb„ çnW

mq«§cW y¥YqR gùÄY nW”” Bc¾ L:l ¦Ã§N mçÂcW bþqRM XJG

ybl{gùÂ ytúµ§cW xgéC mçÂcWÂ YHM lwdðtÜM XNd¸q_L

mgmT YÒ§L”” XDgtÜ sþq_L kxþ÷ñ¸Â t½KñlÖJ XDgtÜ UR xBé

ySRxècÜ ±ltEµêEÂ xþ÷ñ¸ÃêE xwÝqR XNd¸qyR mgmT xÃÄGTM””

bRG_ lW«ù MN xYnT YzT XNd¸ñrW kwÄþhù mtNbY ÃScG‰L””

kÁäK‰sþÂ knÉ gbÃ xþ÷ñ¸ ¥:qF WÀ XNd¥YçN GN BzùãC

YgM¬lù”” kzþH WÀM ÆYçN bzþH ¥:qF WS_ lþb‰L ÃLçnù bRµ¬

x¥‰ôC lþñ„ XNd¸Clù dGä hùlùM y¸S¥¥bT nW”” khùn¤¬ãC UR

y¸ÈÈM îšL ÁäK‰tEK x¥‰u XNd xND x¥‰u t«ÂKé lþwÈ

XNd¸CL ySêEDN ytúµ gùø ÃmlK¬L y¸lùM xL«ûM”” bM:‰bù

xlM WS_ y¸kstW lW_ MNM YhùN MN xlMN kl¤lÖC lþb‰L

µLçnù L:l ¦Ã§N UR mU‰tÜ xYqÊ gùÄY nW”” SlçnM twddM

t«§M lþb‰lþZM y¬¶K ym=rš mÄrš nWÂ hù§ChùM Xn¤N Mslù

y¸LbT gþz¤ ¥BÝtÜ xYqRM””

3. yGlÖÆ§Yz¤>N öä qéC\

kqZÝ²W õRnT wÄþH# bzmn GlÖÆ§Yz¤>N yM:‰bù xlM

ytúµlTÂ t«Ý¸ ç•L”” xlMN kl¤lÖC ¦Ã§N UR lmU‰T

y¸gdDbT hùn¤¬ bþf«RM y±ltµÂ xþ÷ñ¸ÃêE xwÝq„ kzmn

GlÖÆ§Yz¤>N UR bBÝT xBé lm‰mD y¸CL XNdçn xSmSK…L””

HND# ÒYÂ# B‰zþL# „SÃÂ yMS‰Q x¤SÃ xgéCM btmúúY mLkù

bzmn GlÖÆ§Yz¤>N ytúµ§cWÂ k¬¶K UR xBrW m‰mD yÒlù xgéC

çnêL”” bnzþH xgéC WS_ y¸ñrW HZB kxlM HZB kG¥> b§Y

XNd¸çN Ygm¬L”” q_lÖ mnúT ÃlbT _Ãq½ l¤§WS MN YçÂL

_QMT L† XTM 2000

23

y¸lW nW”” ÃlûT 15 xm¬T £dT kq«l l¤§W bêÂnT hùn¤¬W

XSkþqyR DrS btnÉÉ¶ rzM §l gþz¤ öä qR YçÂL ¥lT nW””

3.1. y§tEN x»¶µ öM qéC#

k§tEN x»¶µ WS_ B‰zþL kxlM xMStÜ ¬§§Q xþ÷ñ¸ãC tR¬

XNdMTmdB t«Qú*L”” kB‰zþL Wu ytêÈ§cW ÆYÆlùM XNdMNM

mNdÍdF y¸Clù xgéC lþñ„ XNd¸ClùM mgmT YÒ§L”” ytqrW

GN öä qR lþçN yÆsbTM b¥>öLöL gùø WS_ lþgÆ XNd¸CL kwÄþhù

xm§µC gùÄ×C xlù”” kqZÝ²W õRnT ¥BqEÃ bº§ b§tEN x»¶µ

ylþb‰lþZMN ±ltµêEÂ xþ÷ñ¸ÃêE xwÝqR y¥Yqblù ¦YlÖC kWS_M

kWuM ¬¶K wdtmdblT xD‰š bF_nT XNÄYdRS y¸ÃdÂQû

ywdqÜ GNìC tdRgW SltwsÇ bxB²¾W t«‰RgW bMTkù xÄþsù

ylþb‰lþZM xþ÷ñ¸ÃêEÂ ±ltEµêE ±lþsþ tdR¯ y¸¬wqW nþ×

lþb‰lþZM (neo-liberalism) bsðW tGÆ‰êE ç•L””

nþ× lþb‰lþZM bên¾nT bqZÝ²W õRnT ym=rš xm¬T

ytndfÂ bsðW ytgÍbT lþb‰L yxþ÷ñ¸Â ±ltEµ xStúsB sþçN ên¾

YztÜM# hùlùM ngR lgbÃÂ lGL Æl¦BtÜ mtW xlbT# mNGST HGÂ

SRxT k¥SkbR Ãlf yxþ÷ñ¸ ¸Â lþÅwT xYgÆM\ SlzþHM bmNGST

XJ Ãlù yxþ÷ñ¸ tÌäC hùlù wdGL mt§lF xlÆcW”” mNGST

bqÈYnTM bxþ÷ñ¸W WS_ ÈLÝ mGÆT ylbTM wzt... y¸L nW””

YhùNÂ xÄþsù ylþb‰lþZM yxþ÷ñ¸ ±lþsþ y§tEN x»¶µN yxþ÷ñ¸ CGR

lþf¬ xLÒlM”” y¬sbWN fÈN L¥T lþÃrUG_ xLÒlM”” b§tEN

x»¶µ SR sì yöyWN bkFt¾ dr© yt²Æ ygbþ KFFLN lþÃ«B

xLÒlM”” SlçnM y§tEN x»¶µ HZïC tSÍ Xyör«ù l¤lÖC x¥‰ôCN

mšT jMrêL”” btlÃ† xgéC btµÿÇ ÁäK‰sþÃêE MRÅãC

lþb‰lþZMN y¸ÃwGzù ¦YlÖC XÃ¹nû Yg¾lù”” bzþH dr© bMúl¤nT

y¸«qsùT yvþNzùê½§Â yïlþVÃ MRÅãC sþçnù bzþhù KLL y¸¬† l¤lÖC

¦YlÖCM XNdnþµ‰Ù bmúslù xgéC yb§YnT xGŸtêL”” bRG_ xÄþsù

y§tEN x»¶µ G‰ ¦YL tBlÖ y¸«‰W YH wgN lþb‰lþZMN YtµL

BlÖ y¸ÃSqM«W w_ yçn xmlµkT ylWM”” x¥‰ôcÜ kxgR xgR

ytlÃ† ÂcW””

_QMT L† XTM 2000

24

bzþH rgD kQRB xm¬T wÄþH xlM xqF ¬êqEnT XÃgß ÃlW

bv¤nùZê½§W m¶ bxù¯ Òv¤Z SM y¸«‰W yÒvþS¬ãC xStúsB nW””

kKRSTÂ XMnT XSk ¥RKsþZM ÃlùTN xStúsïC q§QlÖ yÃzWÂ

bxqNÝ®cÜ y¦Ã xNd¾W KFl zmN îšlþZM tBlÖ y¸gl{W YH

xStúsB k§tEN x»¶µ HZB¾ (Populist) xStúsïC tR¬ XNd¸mdB

BzùãC YgM¬lù”” ynzþH xStúsïC W«¤T MN XNd¸çN kwÄþhù

mgmT ÃScG‰L”” xNÄNìC XNdMNM XytNdÍdû lþq_lù YClù

YçÂL sþlù l¤lÖC dGä kxND HZb¾ xmlµkT wdl¤§W sþ§gù ltnÉÉ¶

rJM gþz¤ öä qR çnW y¸ö†bT hùn¤¬ lþf«R YC§L Y§lù”” ÃM çn

YH lþb‰lþZM yxB²¾W §tEN x»¶µ mNgDÂ mÄrš lþçN xLÒlM””

HZbù lþb‰lþZMN btGÆR fTë tSÍ S§Sör«W btlÃ† HZb¾

xmlµkèC tKè¬L”” HZb¾ntÜ l§tEN x»¶µ z¤¯C klþb‰lþZM ytly

Sk¤¬¥ W«¤T ÃSgŸ§cW XNdçN wdðT y¸¬Y nW\ XSµhùN ÃlW

xZ¥¸Ã GN yöä qRnT xdU y¯§ mçnùN y¸Ãm§KT nW””

3.2. ymµkl¾W MS‰Q xK‰¶ öä qéC#

xlM XJG fÈN bçn ylW_Â XDgT xzù¶T bgÆCbT wQT#

klW«ù UR tÃYø mÀW gþz¤ MN lþmSL XNd¸CL lmgmT HZbù

b¸cgRbT gþz¤# bmÀW zmN §Y kFt¾ SUT b¸¬YbT wQT HZïC

¦Y¥ñ¬êE XMnTN wd¥_bQ kzþÃM xLæ wd xK‰¶nT XNd¸¹Ug„

¬¶K btdUU¸ xrUGÈ*L”” bzmn GlÖÆ§Yz¤>NM Y¡W hùn¤¬ bsðW

Xy¬y nW”” bx»¶µ y¦Y¥ñT x_ÆqEnT xLæM yKRSTÂ xK‰¶nT

bkFt¾ F_nT Xyt«Âkr Yg¾L”” y¦Y¥ñT x_ÆqEnT mSÍÍT kä§

¯dL hùlNtÂêE yçn KStT ç•L bþÆLM# xK‰¶nT btlYM x_ð bçn

mLkù y¸ksT xK‰¶nT bhùlùM xµÆbþãC XkùL tSÍFaL ¥lT

xYdlM”” Y¡W KStT bkÍ mLkù y¸¬yW kzmn GlÖÆ§Yz¤>N £dT

UR xBrW m‰mD ÆÝ¬cW xµÆbþãC nW”” bzþH rgD bQD¸Ã

y¸«qsùT xF¶µÂ yXS§Ñ xlM ÂcW”” bhùltÜ xµÆbþãC y¸¬yW

y_ÍT gùø yy‰sù lyT Ãl ÆH¶ S§lW lÃYè ¥ytÜ «Ý¸ nW””

yXSLMÂ ¦Y¥ñT tk¬×C bm§W xlM y¸gßù sþçnù bêÂnT GN

bs»N xF¶µÂ s¦‰ XNÄþhùM bmµkl¾W MS‰Q y¸gßù ÂcW”” kHZB

_QMT L† XTM 2000

25

B²T xµ*Ã bxþNìn¤iÃÂ HND y¸gßù ÑSlþäC y¸bzù sþçnù êÂW

¥:kL tdR¯ y¸wsdW GN yxrbù xlM btlYM ks»N xF¶µ XSk

mµkl¾W MS‰Q ÃlW nW”” kzþÃ xLæ xþ‰N# kþS¬N# xFUnþS¬NÂ

ÆNG§Á> bzþhù yXSLMÂ xlM ¥:qF y¸¬† xgéC ÂcW”” yxrbùN

xlM ¥:kL Ãdrg GN bzþhù BÒ ÃL¬«r xlM nW””

XnzþH xgéC bzmn GlÖÆ§Yz¤>N kl¤§W xlM UR XkùL m‰mD

ÃÝ¬cW ÂcW”” bxþ÷ñ¸ xwÝq‰cW btlÃy ykþ‰Y sBúbþnT

xwÝqR yttbtbù sþçnù êÂãcÜ bnÄJÂ UZ §Y ytmsrt xþ÷ñ¸

Ã§cW ÂcW”” nÄ°Â Uzù bgiW mdB qÜ__R SR ygÆ giW mdB

bmNGST SM bU‰Â btÂ«L y¸öÈ«rW ¦BT nW”” kÒYÂÂ HND

fÈN XDgT UR tÃYø ynÄJ êU bkFt¾ m«N bm=m„ giW

mdB ÃlW ¦BT bXJgù =M…L”” knÄJ zRF WÀ GN bnzþH xgéC

YH nW y¸ÆL L¥¬êE xþ÷ñ¸ ylM”” giW mdB knÄJ k¸ÃgßW gbþ

ytwsnWN lHZbù b¥µfL btlYM yHZbù qÜ_R xnSt¾ bçnÆcW xgéC

yHZbùN nùé l¥ššL C§*L”” YhùNÂ bêÂnT knÄJ gbþ y¸qlB XN©þ

bfÈN yt½KñlÖJ XDgT WS_ ygÆ xYdlM”” ykþ‰Y sBúbþ mNGST

(Rentier state) ÅF §Y ydrsÆcW SRxèC ÂcW””

knÄJÂ UZ k¸gßW gbþ WS_ ytwsnWN lHZbù xµFlW ytqrWNÂ

XJG y¸b²WN giW mdB bmNGST SM bU‰Â btÂ«L tµFlÖ

y¸«qMbTÂ y¸ÃÆKnW nW”” YHN m«n sð gNzB mNGS¬tÜ

SRx¬cWN lm«bQ SFR qÜ_R yl¤lW mú¶Ã Y¹MtÜb¬L# bWu

ÆN÷C Ãk¥cÜ¬L\ bWu xgéC ytlÃy NBrTÂ kùÆNÃ ÃÌqÜÑb¬L#

lGMT y¸ÃScGR m«N ÃlWN gNzB dGä ltNd§qq nùé ÃWlù¬L””

F{ùM xþ-ÁäK‰sþÃêE yçn y±ltEµÂ bkþ‰Y sBúbþ mNGST (rentier state) §Y ytmsrt yxþ÷ñ¸ xwÝqR bmktL xþ-lþb‰§êE yçn y±ltEµÂ

yxþ÷ñ¸ SRxT YmsRtÜb¬L”” bqE nÄJÂ UZ yl¤§cW dGä kM:‰bùM

nÄJ µ§cW xgéCM b¸sÈcW D¯¥Â m§wS ÆÝtW yWS_ xþ÷ñ¸

ttBTbW sþNg§wÇ Yñ‰lù””

bnzþH xgéC WS_ y¸ñrW HZB mÀW XDL B„H çñ

xY¬yWM”” bnÄJÂ UZ ybl{gùTM lHZbù D¯¥ bþs«ùTM bqE S‰

lþÃgßùlT xLÒlùM”” ygbþ KFFlù bXJgù yt²Æ bmçnùM D¯¥ y¸qblW

HZB bqE DRšyN xGŸc½Ãlhù BlÖ y¸ÃSB xYdlM”” SlçnM

_QMT L† XTM 2000

26

mNGS¬tÜN xSwGì ¦BtÜN lmöÈ«R y¸fLG HZB nW”” mNGS¬tÜ

YHNnù Sl¸ÃWqÜ ¦BtÜN xúLæ §lmS«T HZbùN bxþ-ÁäK‰sþÃêE xµ*ºN

töÈ_rW lmñR öR«W ytnsù ÂcW”” bnÄJÂ UZ ÃLbl{gùTM

bDHnT xrNÌ WS_ tzFqW y¸ñ„ bmçÂcW tSÍ yör«ùÂ xNÄC

xYnT SR nqL lW_ l¥yT y¸fLgù ÂcW””

yxþ÷ñ¸Â y±ltEµ xwÝq„ bHZbù xµÆbþ y¸f_rW ySR nqL lW_

F§¯TÂ bgiW mdB xµÆbþ yf«rW ylW_ SUT XNdt«bq çñ

bxlM xþ÷ñ¸ §Y kFt¾ tIXñ ÆlW nÄJ §Y ytqm«ù mçÂcW

y‰sù yWu mzZ xSkT§*L”” yxlMN xþ÷ñ¸ y¸ÃNqúQsW nÄJ

bxB²¾W y¸gßW bzþhù xµÆbþ nW”” yM:‰bù xlM YHNnù xWö xµÆbþW

kx«Ý§Y tIXñW WÀ XNÄYçN b_BQ Y«BÝL”” nÄJ w_è

btmÈÈŸ êU lxlM xþ÷ñ¸ mQrbùN ¥rUg_ YfLUL”” knÄJ

y¸gßW gNzB btÒl m«N bnsù ÆN÷C XNÄþqm_ wYM ynsùN MRèC

lm¹mT XNÄþÃglGL YfLUL”” bzþH zù¶Ã bxµÆbþW µlù gi mdïC

UR yU‰ GNÆR f_…L”” yM:‰bù xlM ynzþHN xgéC gi mdïC

kWS_Â kWu _ÝT Yk§kL§cêL\ gi mdïcÜ nÄJ lgbÃ bbqE m«N

mQrbùN kzþhù y¸gßW gNzB yM:‰bùN xlM _QM bx_Ubþ dr©

b¸ÃS«BQ xµ*ºN mêlùN ÃrUGÈlù”” bzþH £dT SR nqL lW_ f§gþW

yxgécÜ HZB y‰sùN gi mdïC l¥SwgD ygiW mdB xUR kçnùT

yM:‰bù xlM xgéC UR m§tM XNd¸ñRbT Xytgnzb YmÈL”” YHM

uFN yçn {r-M:‰B _§Ò Xyt«Âkr XNÄþmÈ xND MKNÃT ç•L””

yM:‰bù xlM bnÄJ zYT §Y yt÷fsùTN gi mdïC km«bQ xLæ

yXS‰x¤L dUð mçnùM l¤§W ng„N y¸ÃÆBS gùÄY nW”” bXS‰x¤LÂ

bxrïC mµkL ÃlW GuT kxrbù xlM xLæ btwsn dr© bxµÆbþW

ÃlWN yXSLMÂ x¥ŸM y¸Ãbúu nW”” yxrB gi mdïC XS‰x¤LN

l¥¹nF btdUU¸ äKrW b¸ÃúFR xµ*ºN t¹NfêL”” yxµÆbþW HZB

yzþhù >NfTÂ ¦FrT MNu xDR¯ y¸wSdW bêÂnT yM:‰bùN xlM

kzþÃM xLæ kM:‰bù xlM UR xURnT yf«„TN y‰sùN gi mdïC

nW”” bWSÈêE y±ltEµÂ yxþ÷ñ¸ xwÝq„ MKNÃT bxgécÜ HZïCÂ

b‰úcW gi mdBÂ xUécÜ mµkL ytf«rW msr¬êE Q‰n¤

bXS‰x¤LÂ xrïC Q‰n¤M Kû¾ ytÆÆsbT hùn¤¬ tf«r””

_QMT L† XTM 2000

27

giW mdB blþb‰L ÁäK‰sþ xµ*ºN lþñR xYCLM”” yxgécÜ

xþ÷ñ¸ nÄJN bmöÈ«R §Y ytmsrt nW”” YHNnù ytöÈ«r ¦YL

xþ÷ñ¸WNM ±ltEµWNM möÈ«„ xYqRM”” lMRÅ lÖt¶ y¸tW

gùÄY xYdlM”” bmçnùM bnzþH xgéC llþb‰L ±ltEµÂ xþ÷ñ¸ y¸çN

MNM xYnT msrT ylM”” kxþ-ÁäK‰sþÃêE xþ÷ñ¸ÃêEÂ ±ltEµêE

xwÝqR UR xBé y¸ÿD xþÁäK‰sþÃêE RX×t xlM ÃSfLUL””

bqZÝ²W õRnT wQT yxrB BÿRtŸnT# yxrB îšlþZM wzt y¸Ælù

xþ-ÁäK‰sþÃêE xStúsïC yb§YnT XÃgßù m_tW ynbr bþçNM

bXS‰x¤L ÆU«¥cW tdUU¸ >NfT BÿRt¾W ¦YL xNgtÜN lmDÍT

sþgdD îšlþZÑ kbRlþN GNB UR xBé tÂd”” bMTkù HZbùN

b¦Y¥ñ¬êE XMnT lmÃZ yXSLMÂ ¦Y¥ñTN bmú¶ÃnT y¸«qÑbT

hùn¤¬ tf«r”” XSLMÂ XNdl¤lÖcÜ ¦Y¥ñèC hùlù bÁäK‰sþÃêEM xþ-

ÁäK‰sþÃêEM xµ*ºN mtR¯M y¸CL sþçN xþ-ÁäK ‰sþÃêE xtrÙ¯Ñ

bnzþH xµÆbþãC yb§YnT XÃgß m_aL”” yXSLMÂ ¦Y¥ñT kä§ ¯dL

ÁäK‰sþÃêE xtrÙ¯M y¸¬yW ytúµ yxþ÷ñ¸ L¥T ÆµÿÇT xgéC

btlYM btÜRkþÂ b¥l¤iÃ nW””

giW mdB bXSLMÂ ¦Y¥ñT xþ-ÁäK‰sþÃêE xtrÙ¯M §Y

ytmsrt xþ-lþb‰§êE xmlµkT Yø HZbùN lmöÈ«R sþfLG yHZbù

tÝWäM dr© bdr© yXSLMÂ xK‰¶nT mLK XyÃz mÈ”” xlM

bx«Ý§Y blW_ ¥:bL XytÂ«C mçnùê bm§W xlM# bXS§ÑM

xlM uMR y¦Y¥ñT x_ÆqEnT xZ¥¸Ã XNÄþ«ÂkR ¥Drgù lzþhù

KStT xND x«Ý§Y MKNÃT tdR¯ lþwsD y¸CL nW”” YhùNÂ

bx_ÆqEnTÂ bxK‰¶nT mµkL sð L†nT xl””

x_ÆqEnT bên¾nT b¦Y¥ñtÜ x§ÆãC b_BQ ¥mN# l¤lÖCM

XNÄþÃMnùbT ¥DrGÂ bzþHM úYwsnù XÃNÄNÄ*N mNfúêE ÝL b_BQ

tGÆ‰êE ¥DrGN y¸mlkT yXMnT gùÄY sþçN ktSÍ mqÜr_ UR

bq_¬ y¸ÃÃZbT hùn¤¬ xl l¥lT xYÒLM”” xK‰¶nT GN ytSÍ

mqÜr_ RX×T nW# ylW_ SUT BÒ úYçN tSÍ mqÜr_N y¸ÃmlKT

xdg¾ y±ltEµ xZ¥¸ÃM nW””

bnzþH xgéC ÃlW HZB bs§¥êE mNgD y‰sùN kþ‰Y sBúbþ SRxTÂ

yM:‰bùN xlMÂ XS‰x¤LN ¥_ÍT XNd¥YCL YgnzÆL”” bG§u bT_Q

TGL tÍLäM XNd¥YúµlT ÃWÝL”” ÃlbT hùn¤¬ lW_N y¸«YQ

_QMT L† XTM 2000

28

çñ úl ylW_ XDlÖC bÈM «ÆB mçÂcW tSÍ ö‰unTN BlÖM

xK‰¶nTN xSkTlÖ bzþhù xµ*ºN mÙZ bt«qsùT xµÆbþãC ên¾W

mNqúqš çn””

yHZbù tÝWä bxK‰¶nT mLkù y¸glIbT l¤§W MKNÃT

kHBrtsïcÜ ±ltEµêEÂ xþ÷ñ¸ÃêE xwÝqR UR ytÃÃz XNdçn

Ygm¬L”” ySRxècÜ xþ÷ñ¸ÃêEÂ ±ltEµêE msrT ktf_é ¦BT# knÄJ

y¸gŸ gbþ wYM kþ‰Y nW”” btlÃ† sãC XJ btlÃy m«N tbTñ

y¸gŸ y¥MrÒ xQM §Y ytmsrt xþ÷ñ¸ xYdlM”” lnÉ gbÃ

WDDR# kzþÃ l¸gŸ TRFÂ däZ ytmc xYdlM”” llþb‰L xþ÷ñ¸

y¸çN msrT ylM”” llþb‰L xþ÷ñ¸ msrT bl¤lbT llþb‰L ±ltEµ

y¸çN msrT lþñR xYCLM”” yHBrtsbù xwÝqR xþ-lþb‰L lçn

xNÄC xYnT RX×t-xlM µLçn bStqR llþb‰L RX×t xlM msrT

lþçN y¸CL xYdlM”” µlùT yxþ-lþb‰L RX×T x¥‰ôC WS_ yxrB

BÿRtŸnTÂ yxrB îšlþZM bks„bT wQT y¦Y¥ñT xK‰¶nT x¥‰u

çñ mQrbù y¸gRM xYdlM”” kxµÆbþW gi mdïC UR ytslfW

yM:‰bù xlM ylþb‰L RX×T x‰¥J bmçnù yHZbù {r-M:‰BÂ {r-

yxµÆbþW gi mdB TGLM lþb‰lþZMN b«§TnT XNÄþmlkT t=¥¶

MKNÃT çñ Yg¾L””

bzþH xµ*ºN bÑSlþÑ xlM bxB²¾W mNGS¬tÜM xþ-lþb‰L

yXSLMÂ ¦Y¥ñT xtrÙ¯MN bxND ên¾ RX×TnT YzW bxþ÷ñ¸M

b±ltµWM öä qR yçnùbT# HZbùM YÆsùN BlÖ wd xK‰¶nT

xmlµkT XygÆ yÿdbT hùn¤¬ YStê§L”” tÝê¸ãcÜ kxK‰¶nT xLfW

bzþH zù¶Ã yx¹Æ¶nT tGÆR xKlWbT xµÆbþÃcWN kzþÃM xLfW

m§WN xlM y¸Ã¹B„bT hùn¤¬ tf_é Yg¾L””

yÑSlþM xgéC öä mQrT bxgécÜ b‰úcW §Y kFt¾ gùÄTN

sþÃSkTL Yg¾L”” kFt¾ ytf_é ¦BT bþñ‰cWM bzþhù bm«qM

xþ÷ñ¸ÃcW bx«Ý§Y bxlM gbÃ twÄÄ¶ XNÄþçNÂ yt½KñlÖJ

xQ¥cW XÃdg XNÄþÿD ¥DrG xLÒlùM”” HZÆcWNÂ xµÆbþWN

bkFt¾ dr© m_qMÂ ¥L¥T sþClù Y¡W kFt¾ ¦BT bx_Ubþ hùn¤¬

lL¥T úYWL qRaL”” bzþH MKNÃT bxµÆbþÃcWÂ bWSÈcW

xlmrUUT ysfnbT hùn¤¬ Y¬ÃL”” xlmrUUtÜ ‰úcWN kmgùÄT xLæ

ynÄJ êU bYbL_ XNÄþ=MR b¥DrG yxlMN xþ÷ñ¸ btlYM nÄJ

_QMT L† XTM 2000

29

yl¤§cWN D¦ xgéC bmgùÄT §Y Yg¾L”” knÄJ y¸gßW gbþ xg‰cWN

xLæ l¤lÖC xgéCN l¥L¥T y¸CL sð µpE¬LN y¸f_R çñ úl

bxGÆbù _QM §Y úYWL bmQrtÜ ¥MÈT y¸ClWN L¥T úÃmÈ

qRaL”” xlmrUUtÜ k‰úcW xLæ m§WN xlM btlYM ÑSlþM yçnù

D¦ HZïC ÃlùÆcWN xgéC hùlù XÃsÝy Yg¾L”” bzþH rgD xFUnþS¬N#

kþS¬N# î¥lþÃ wzt bMúl¤nT y¸«qsù ÂcW””

yxrbù xlMÂ bzþhù zù¶Ã y¸¬yW yÑSlþÑ xrB mNgÇNÂ

mÄršWN lþb‰lþZM lþÃdRG xLÒlM”” lgþz¤WM bþçN mNgÇÂ

mÄršW bXJgù xþ-lþb‰L y¦Y¥ñT xK‰¶nTÂ tÃYø ymÈW x¹Æ¶nT

wdmçN xMRaL”” mNgÇÂ mÄršWÂ bqE nÄJ bl¤§cW msL xgéC

ymNGS¬T KSmTN (State failure ) mF«R ç•L””

yM:‰bù xlM YHNnù yxlM KFL bxÍÈŸ y¬¶K mÄrš tBlÖ

wdtwsdW lþb‰lþZM l¥DrS Æl bl¤l xQÑ b¦YLM uMR

trÆRÆ*L”” bxþ‰Q ytdrgW Ñk‰ bzþhù KLL y¸¬Y nW”” xþ‰Q

kúWÄþ xrBÃ q_lÖ kFt¾W ynÄJÂ UZ KMCT Ã§T xgR ÂT”” yúÄM

mNGST F{ùM xþ-ÁäK‰sþÃêE =FÅð ÆH¶ XNdt«bq çñ TMHRTN

b¥SÍÍT rgD kFt¾ GMT y¸s«W S‰ ys‰ÆT xgR nbrC”” yxrB

BÿRtŸnT «QLlÖ ÃLksmÆTÂ y¦Y¥ñT xK‰¶nT y¥Y¬YÆT xgR

nbrC”” xnsM b²M yxþ‰Q HZB tMé xNÄND t½KñlÖJãCN bmQsÑ

xþ‰ÝWÃN yxrB jRmñC XSkmÆL dRsW nbR”” lsl«n |lþb‰lþZM´

ytmÒcC ytÆlC xgR nbrC”” |¬¶KN l¥Í«N´ ytf{mW w‰¶ GN

xþ‰QN xfrµKî ên¾W ±ltEµ yXSLMÂ xK‰¶nT y¸çNbT hùn¤¬ f_é

Y¬ÃL””

bDM„ öä q„ ymµkl¾W MS‰Q xµÆbþ ÆlNbT zmN mNgÇÂ

mÄršW lþb‰lþZM úYçN {r-lþb‰lþZM ç•L”” ylþb‰lþZMN XDgT

l¥Í«N ytdrgù Ñk‰ãC hùlù YÆS BlW {r-lþb‰lþZM xK‰¶nTN

y¸Ã«ÂK„bT hùn¤¬ tf_…L”” b¬¶K £dT öä mQrT xYÒLMÂ

xNÄNìcÜ XNdmNGST wdmKsM xQÈÅ# l¤lÖcÜ bt‰zm yÈ:räT

£dT ‰úcWN# xµÆbþÃcWNÂ btwsn dr©M m§WN xlM y¸¯ÇbT#

ytq„T bäTÂ bHYwT mµkL y¸Ng§wÇbT mNgD YzW bmÙZ §Y

ÂcW””

_QMT L† XTM 2000

30

3.3 yxF¶µ tSf¾ qÜä qéC#

qZÝ²W õRnT ÆbÝbT ¥GST xF¶µ TkùrT ¬ÈlC# ¦Y ÆY

x_¬M TÈ§§C (Marginalized TçÂlC) tBlÖ ytsUbT hùn¤¬ tf_é

XNdnbR yQRB TZ¬ nW”” XNd xWéÔWÃN xöÈ«R k80ãcÜ jMé

yxF¶µ xþ÷ñ¸ tNg‰Gô u‰¹ùN y¸öMbT hùn¤¬ tf_é SlnbR øR

BlÖ y¸ÃÃT wÄJ yl¤§T xHgùR TçÂlC tBlÖ tsGè nbR”” bqZÝ²W

õRnT wQT yîVyT µMPÂ yM:‰bù xlM byðÂcW xUR FlU Y‰w«ù

SlnbR xF¶µM kzþhù «bL tÌÄ> çÂ y¦Ã§nùN TkùrT SÆ ynbrC sþçN

qZÝ²W õRnT sþkSM lxF¶µ y¸s«W TkùrTM xBé YkS¥L tBlÖ

tgMè nbR””

bt=Æu GN yM:‰bù xlM xF¶µN k‰sù F§¯T bmnúT _lÖ

xLÈ§TM”” y¬¶K mÄrš yçnWN lþb‰lþZMN l¥Í«N XNdxND TLQ

b¤t Ñk‰ L¬glGL yMTCL xHgùR xDR¯ bmWsD ylþb‰lþZM

xqNÝ®C byðÂcW xF¶µN blþb‰lþZM MSL lmQrI ytqÂj

XNQSÝs¤ wd¥DrG nW ygbùT”” mNGS¬tÜÂ XNdnxlM ÆNKÂ yxlM

ygNzB DRJT Ãlù xlM xqF DRJèC m§wS ÃÝtWN yxF¶µ

xþ÷ñ¸ blþb‰lþZM xQÈÅ lmfwS mD¦nþT ÃlùTN ±lþsþ qMmW

kÄR ÄR xF¶µN lmUT tNqúqsù”” ywR däZ mKfL ÃÝ¬cW

yxF¶µ mNGS¬T XRÄ¬Â BDR YsÈCºL# bMTkù xþ÷ñ¸ÃChùNÂ

±ltµChùN blþb‰lþZM mRH mÝßT xlÆChù sþÆlù ÃmnWM

Ã§mnWM YHNnù wdmtGbR bþÃNS ytqbl mSlÖ lm¬yT tNqúqs””

mNGS¬tÜ ylþb‰L xþ÷ñ¸ÃêEÂ ±ltEµêE lW«ùN bx_Ubþ dr©

xLfIM sþlù ¥µµš Yçnù zND bL¥tÜM b±ltµWM y¸útû XLF

xX§F mNGS¬êE ÃLçnù DRJèC tÌÌÑ”” yWu z¤¯C k¸ÃÌqÜàcWÂ

k¸ÃNqúQú*cW mNGS¬êE ÃLçnù DRJèC ÆšgR bWu gNzB

y¸Nqúqsù xF¶µWÃN y¸ÃÌqÜàcW mNGS¬êE ÃLçnù DRJèC

XNdx¹N flù”” ÆND wQT bxF¶µ bYÍ ktmzgbùT yNGD DRJèC

YLQ bYÍ ytmzgbùT mNGS¬êE ÃLçnù DRJèC ybzùbT hùn¤¬

XSkmf«RM drs””

ymDBl RtE ÁäK‰sþÃêE SRxT bxB²¾ãcÜ yxF¶µ xgéC bþÃNS

bÝL kmd‰jtÜ UR tÃYø ±ltEµW lþb‰lþZM XNd¸ÃzW s§¥êE

_QMT L† XTM 2000

31

±ltµêE WDDR ysfnbTÂ t¹ÂðWM x¹ÂðWM b{U y¸qblùT yMRÅ

W«¤T y¸gŸbT xLçN sþL yM:‰bù xlM x¤MÆsþãC yxF¶µ RtEãC

NTRK YGÆŸ s¸ FRD b¤èC y¸çnùbT hùn¤¬ tf«r”” yXJ xzùR xg²zù

k¸S_RnT wd g¦DnT Xyt¹Ugr ÿd””

yWuÂ yxF¶µ ¸DÃãC XNÄþhùM yWuÂ yxF¶µ |ysBxêE mBT´

t¥ÙC DRJèC blþb‰lþZM mNgD §Y ytUr«ù |ywdqÜ GNìCN´

y¥SwgDÂ y¥Ul_ ¬§Q S‰Â tLX÷ ts_acW YHNnù bl¤lÖC

ylþb‰lþZM x‰¥J ¦YlÖC k¸s‰W S‰ UR xqÂJtW XNÄþfIÑT

tdrg”” bzþH dr© y¸«r«„T mNGS¬T ySRxT lW_ (regime change ) XQD slÆ çnù”” bzþH rgD bzþMÆbùê½ ytäkrWÂ XSµhùNM yq«lW

ySRxT lW_ xjNÄ bsðW y¸¬wQ xjNÄ kmçnù bStqR kl¤lÖC

tmúúY ytúkùÂ ÃLtúkù Ñk‰ãC ytly xYdlM””

xF¶µN blþb‰lþZM tMúl¤T lmQrI ytdrgW Ñk‰ y‰sù «Nµ‰Â

dµ¥ ¯ñC ÃlùT sþçN bêÂnT k¸«qsùT dµ¥ ¯ñC xNÇ ÃLtúµÂ

lþúµM y¥YCL mçnù nW”” m§wS ÃÝtW yxF¶µ xþ÷ñ¸ bfÈN L¥T

xzù¶T WS_ lþgÆ y¸ClW L¥tÜN qSfW yÃzùT ygbÃ KFtèC

btmr«Â W«¤¬¥ ymNGST ÈLÝ gBnT sþftÜ BÒ nW”” lþb‰lþZM

XNdzþH xYntÜN ÈLÝ gBnT Sl¸klKL ygbÃ gùDlècÜ lþwgÇ

xYClùM”” ygbÃ gùDlècÜ µLtwgÇ fÈN L¥TÂ yxþ÷ñ¸ mêQ‰êE

lW_ lþñR xYCLM”” fÈN L¥TÂ mêQ‰êE lW_ kl¤l yxF¶µ xþ÷ñ¸

ktf_é ¦BT b¸gŸ WsùN kþ‰Y# llþb‰L ±lþsþãC mIdQ b¸kfL

yWu XRÄ¬Â BDR wYM y±lþsþ kþ‰YÂ bmúslùT §Y mmSrtÜ

xYqRM”” xþ÷ñ¸W kmNGST SLÈN UR btÃÃz ytf_é ¦BT y±lþsþ

wzt kþ‰Y §Y XSktN«l«l DrS llþb‰L xþ÷ñ¸ BÒ úYçN llþb‰L

±ltEµ y¸çN msrtÜM xYñRM”” xF¶µ blþb‰lþZM tMúl¤T btúµ

hùn¤¬ LTqrI yMTCLbT msrtÜ ylM# lþb‰lþZM bÆH¶W L¥¬êE

ymNGST ÈLÝ gBnTN y¥YqbL XSkçn DrSM YH lwdðtÜM

xYñRM”” lþñR y¸ClW blþb‰lþZM Xy¥lù XytgztÜ btGÆR GN

ykþ‰Y sBúbþnT {r-L¥T xþ÷ñ¸N ¥S¬mMÂ ykþ‰Y sBúbþnT xþ-

ÁäK‰sþÃêE ±ltEµN blþb‰lþZM ÁäK‰sþÃêE ±ltEµ µÆ ¹Fñ k¥QrB

ytly W«¤T y¥YgŸbT hùn¤¬ nW””

_QMT L† XTM 2000

32

b¬¶K gùø £dT öä mQrT BlÖ ngR Sl¥YñR blþb‰lþZM xMúL

m‰mD ÃÝ¬cW yxF¶µ xgéC XNdmµkl¾W MS‰Q XS§¥êE xgéC

hùlù btlÃy y_ÍT ¯ÄÂ mµ*tÂcW xLqrM”” bRµ¬ yxF¶µ xgéC

mq«L tS•cW bmNGST mKsM (State failure) b>¬ tlKfW

wdmÝBR sþwRÇ wYM mÝBR xÍF §Y sþsF„# l¤lÖcÜ btly

yW_rTÂ yqWS xzù¶T WS_ gBtW y¸¬†bT hùn¤¬ tf«r”” YH

yqWSÂ ytSÍ ö‰unT xzù¶T lxK‰¶nTÂ >BRtŸnTM ytmc Slçn

b¯úÂ BÿR wYM b¦Y¥ñT SM l¸‰mD lxK‰¶nTÂ >BRtŸnT

ytUl«ù çnù”” kmµkl¾W MS‰Q UR yJåG‰ðM çn y¦Y¥ñTÂ ÆHL

mq‰rB Ã§cW yxF¶µ xgéC kl¤lÖcÜM bÆs lxK‰¶nTÂ x¹Æ¶nT

xdU ytUl«ù çnù”” xF¶µ bgbÃ twÄÄ¶ yçn ¹q_ ¥QrB µLÒlC

xlMN bÑlù lþÃ«Ý l¸CL b>¬ mfLfLÂ m«ÂkR lM xfR

bmçN k‰Sê xLÍ l¤§WN mgùÄT XNdMTCL btGÆR trUg«”” XNdn

x¤C.xY.vþ. x¤DSÂ xþï§ ÃlùT ŠYrîC mÂ¦¶ÃcW xF¶µ mçnùÂ

lm§W xlM xdU mçÂcW bMúl¤nT y¸«qS nW”” y¦sT ñT x¬¸#

y¦¹þ>Â ytlÃ† XòC xkÍÍY wNjl¾ kùÆNÃãC mNGST ÆlbT xgR

bxGÆbù mNqúqS µÝ¬cW bxF¶µ m>gW l¤§WN xlM ¥ÄrS

XNd¸Clù btGÆR trUg«”” xF¶µ blþb‰lþZM xMúL mqrI xLúµ

B§*T k‰Sê xLÍ ll¤lÖCM xdU yMTçNbT hùn¤¬ g¦D çn””

xF¶µWÃN YHNN y_ÍT gùø XJÂ XG‰cWN xÈ_fW

xLtqblùTM”” CG„N lmF¬T btÂ«LÂ bU‰ trÆRbêL”” yxF¶µN

L¥T l¥Í«N ÃSC§L# bþÃNS dGä lþb‰L §Lçnù x¥‰ôCM bR

YkF¬L tBlÖ ytgmtWNÂ n¤D bmÆL y¸¬wqWN yL¥T xQÈÅ

qYsW YÍ yxF¶µ ÞBrT PéG‰M XNÄþçN xDRgêL”” ytbÈ«sWN

yxF¶µ xþ÷ñ¸ b¥StúsR yxF¶µN ymwÄdR xQM ¥ššL YÒL zND#

bxgéC WS_Â bxgéC mµkL y¸f«„ CGéCN bs§M bmF¬T yHZB

XLqETÂ ymNGS¬T mKsMN lmêUT yxF¶µ xNDnT DRJT wd

xF¶µ ÞBrT XNÄþqyR tdRÙL”” XnzþH XRM©ãC GN ymFTÿWN

TKKl¾ xQÈÅ y¸Ãm§KtÜ b¯ XRM©ãC kmçN xLfW byxg„ ÃlWN

mêQ‰êE CGR b‰úcW BÒ lþftÜ xLÒlùM# lþftÜM xYClùM””

YHN msr¬êE ¦Q bmgNzB byxg„ ÃlWN mêQ‰êE CGR lmF¬T

bxNÄND xgéC ytlÃy _rT tdRÙL”” klþb‰lþZM ytlyÂ ytšl

_QMT L† XTM 2000

33

x¥‰u lmtGbR bþÃNS bdbùB xF¶µÂ bxþT×eÃ y¸gßù t‰¥J gi

RtEãC yÁäK‰sþÃêE L¥¬êEnT x¥‰uN YzW lmÙz äKrêL””

yx¤SÃ fÈNÂ ytúµ L¥T µrUgÈcW msr¬êE qÜMngéC xNÇ# ygbÃ

gùDlT ÆlbT btmr« xµ*ºN ÈLÝ XygÆ L¥tÜN y¸ÃÍ_N L¥¬êE

mNGST mF«R DHnTN l¥SwgD FtÜN mD¼nþT mçnùN nW””

DRJ¬CN xþHxÁGÂ ydbùB xF¶µW x¤.x¤N.sþ YHNnù tgNZbW bYÍ

yL¥¬êEnTN xQÈÅ XNd¸ktlù xS¬WqêL”” bRG_ bhùltÜ xgéC

ÃlW nÆ‰êE hùn¤¬ bXJgù ytlÃy bmçnù L¥¬êE mNGS¬tÜ y¸qR{ùT

ZRZR ±lþsþM ytlÃy mçnù xYqÊ nW”” lMúl¤ bdbùB xF¶µ bnbrW

ynôC xg²Z xþ÷ñ¸W btšl yXDgT dr© §Y y¸gŸ bþçNM Bzù¦nùN

_qÜR HZB btgbþW m«NÂ yt«Ý¸nT dr© xÃúTFM”” bmçnùM

bmµkl¾ yXDgT dr© §Y yMTgßW dbùB xF¶µL¥TN b¥Í«N ‰ú*N

kmµkl¾ wdbl{g xgR lmqyR mÈÈR y¸gÆT mçnù XNdt«bq

êÂW ftÂê kL¥tÜ ¯N l¯N Bzù¦nùN _qÜéC y¸ÃúTFÂ t«Ý¸

y¸ÃdRG xþ÷ñ¸ mF«R çñ Yg¾L”” dbùB xF¶µ XDgTN ¥Í«N BÒ

úYçN bzþhù £dT yxR¬YD xg²Z yf«rWN yt²Æ y¦BT SRuT SR

nqL bçn xµ*ºN mqyR YñRÆ¬L”” bxþT×eÃ yxþ÷ñ¸W XDgT XJG

ZQt¾ dr© §Y y¸gŸ sþçN êÂWM gùÄY YHNnù lmqyR XDgTN

¥Í«N nW”” yXDgT xQÈÅW XzþÃW bzþÃW MLxt HZbùN t«Ý¸

y¸ÃdRG XNÄþçN ¥DrG nW””

xþHxÁGÂ x¤.x¤N.sþ L¥¬êEnTN BÒ úYçN ÁäK‰sþÃêEnTM

yMRÅcW xµL XNÄþçN xDRgêL”” yx¤SÃ L¥¬êE mNGS¬T bxB²¾W

xþ-lþb‰L BÒ úYçN xþ-ÁäK‰sþÃêE ynb„ sþçnù xþHxÁGÂ x¤.x¤N.sþ GN

L¥¬êE mNGST bÑlù xþ-ÁäK‰sþÃêE mçN ylbTM# L¥TN

bÁäK‰sþÃêE xµ*ºN ¥MÈT# bfÈN L¥T £dT ÁäK‰sþ SR XNÄþsD

¥DrG YÒ§L# YgÆLM BlW b¥mN byxgéÒcW yÁäK‰sþ SRxT

bxSt¥¥Ÿ msrT §Y XNÄþgnÆ _rT xDRgêL”” yÁäK‰sþÃêE

L¥¬êEnT x¥‰u bdbùB xF¶µÂ bxþT×’Ã xbr¬C W«¤T ¥MÈT

bþjMRM XNµ*NS yxF¶µN x«Ý§Y mêQ‰êE CGR lþf¬ qRè yhùltÜN

xgéC mêQ‰êE CGRM gÂ bx_Ubþ hùn¤¬ yf¬ xYdlM”” B„H mÀ

XDL ÃlW x¥‰u kmçN xLæ yxF¶µN CGR lmF¬T yÒl

xYdlM””

_QMT L† XTM 2000

34

kx¤SÃ fÈN XDgT UR tÃYø bxF¶µM xNÄND lWõC m¬yT

jMrêL”” ynÒYÂ XDgT y¥:DN MRèCNÂ l¤lÖC _Ê XÝãCN êU

s¥Y SlsqlW xF¶µ yM¬mR¬cW _Ê XÝãC êU lrJM gþz¤ ¬Yè

b¥Y¬wQ dr© tš>§*L”” ynzþH _Ê XÝãC F§¯T bkFt¾ dr©

Sl=mr yMS‰QM yM:‰BM kùÆNÃãC XnzþHN MRèC l¥MrT m§êN

xF¶µbmÄsSÂ kFt¾ mê:l NêY b¥FsS §Y ÂcW”” bzþhù MKNÃT

yxF¶µ xþ÷ñ¸ kmc½WM gþz¤ btšl F_nT b¥dG §Y Yg¾L”” YhùNÂ

Y¡W XDgT XNdxþT×eÃ Ælù _qET xgéC µLçn bStqR bnÄJÂ

¥:DN MRT §Y ytN«l«lÂ bxþ÷ñ¸W WS_ mêQ‰êE lW_

y¥ÃSkTL nW”” kzþhù lW_ bkFt¾ dr© t«Ý¸ yçnùTN xN¯§Â

sùÄNN BNwSD bnzþH xgéC y¬yW fÈN XDgT bnÄJ §Y ytmsrtÂ

xþ÷ñ¸WN bx«Ý§Y b¥L¥T §Y ÃLtmsrt XNdçn XNgnzÆlN””

YLqÜNM y¥:DNÂ l¤§ ytf_é ¦BT Ã§gßù bL¥¬êE mNgDM m‰mD

ÃÝ¬cW bRµ¬ yxF¶µ xgéC L¥¬cW XNdt«fr Yg¾L”” b¥:DN

¦BT §Y ytmsrt L¥T XÃrUg«ù Ãlù yxF¶µ xgéCM bmµkl¾W

MS‰Q k¬yW mêQ‰êE CGR WÀ yçnù xYdlùM”” bqZÝ²W õRnT ¥BqEÃ wQT xF¶µ øR BlÖ y¸ÃÃT yl¤§T

xHgùR TçÂlC tBlÖ XNÄLtsU hùlù bxhùnù wQT yÒYÂÂ yHND kùÆNÃãC _Ê XÝÂ yxþNvSTmNT :DL FlU xHgù¶tÜN kÄR ÄR ¥sSÂ bbþL×ñC y¸ö«R gNzB ¥FsS jMrêL”” yM:‰bù xlM kùÆNÃãCM btmúúY mLkù êUW bkFt¾ m«N y=mrWN _Ê :Ý kxF¶µ l¥GßT kmc½WM gþz¤ y§q TkùrT s_tW bmrÆrB §Y ÂcW”” bM:‰BÂ bx¤SÃ kùÆNÃãC mµkL bxF¶µ ytjmrW WDDRÂ X>QDDM ¦Ã§nù xF¶µN lmq‰mT Xyt……«ù nW y¸ÃSBLbT dr© §Y dRú*L”” xF¶µ øR BlÖ y¸ÃÃT ¬ÈlC (marginalized TçÂlC) tBlÖ ynbrW SUT bxF¶µ QRMT SUT yttµbT hùn¤¬ tf_…L””

Y¡W xÄþS KStT qdM Ælù GzþÃT klþb‰L ÁäK‰sþ UR mSlW lmñR YgdÇ

ynb„ wYM dFrW lmÝwM Ysgù ynb„ xþ-ÁäK‰sþÃêE mNGS¬T bxhùnù sxT

Xyt«Âk„ Ãlù xþ-lþb‰L ¬§§Q mNGS¬TN mk¬ b¥DrG xþ-ÁäK‰sþÃêE xg²ZÂ

tGÆ‰cWN bYÍ xWjW lmNqúqS XNÄþClù xDRÙcêL”” xþ-ÁäK‰sþÃêE yxF¶µ xgéC

l¤§ mt¥m¾ xGŸtW YHNnù x§¥cWN bGLI y¸Ã‰MÇbT# ylþb‰lþZM mfKR

xNGbW {r-ÁäK‰tEK tGÆR y¸fIÑTM bmfK‰cWÂ btGÆ‰cW mµkL ÃlW Q‰n¤

úÃsUcW lmq«L y¸dF„bT hùn¤¬ tf_…L”” bl¤§ xnUgR bM:‰bù xlM MIêTÂ

tSfŸnT blþb‰lþZM xQÈÅ lm‰mD yäkrCW xF¶µ lþb‰L yxþ÷ñ¸Â ±ltEµêE

lWõCN XWN ¥DrG tS•T köyC bº§ b_qET xgéC L¥¬êE ÁäK‰sþÃêE mNgDN

_QMT L† XTM 2000

35

bmäkR §Y STgŸ btqrW lþb‰lþZM bG§u bxþ-ÁäK‰sþÃêE ykþ‰Y sBúbþnT xg²Z

ytšrbT wYM xþ-ÁäK‰sþÃêE ykþ‰Y sBúbþnT ±ltµÂ xþ÷ñ¸ blþb‰lþZM µÆ t¹Fñ

tGÆ„Â mfK„ lyQL yçnÆT çÂlC””

4. y¬¶K «mZ¥² gùø#

gùøWN =Rú*L ytÆlW ¬¶K ÆlûT 15 xm¬T XNdwTéW gùøWN q_lÖ bqZÝ²W

õRnT ¥GST ynbrW hùn¤¬ bmsrtÜ tNì bxÄþS XWn¬ bmtµT §Y Yg¾L”” bxND

êL¬ zù¶Ã T>krkR ynbrCW xlM bbRµ¬ êL¬ãC zù¶Ã m>kRkR jM‰lC”” xÄÄþîcÜ

êL¬ãC bxhùnù wQT kx»¶µy¸šL qRè kx»¶µ UR y¸nÉ{R yxþ÷ñ¸ w¬d‰êE xQM

yl¤§cW bþçNM y¬¶K gùø wd xND êL¬ úYçN wd Bzù êL¬ãC mçnù ÃlxNÄC

_R_R trUGÈ*L”” bzþHM yDHr qZÝ²W õRnT xlM SR-nqL bçn mLkù bmlw_ §Y

Tg¾lC””

y¬¶K mÄršW lþb‰lþZM mNgÇM lþb‰lþZM nW tBlÖ sð tqÆYnT xGŸè

ynbrW xStúsB b‰sù b¬¶K gùø t>…L”” bRG_ yM:‰bù xlM xhùNM ylþb‰L xþ÷ñ¸Â

±ltµ yb§YnT ÃlbT HBrtsB nW”” bM:‰bù xlM XSµhùN DrS YHNN btmlkt ymÈ

msr¬êE lW_ ylM”” yM:‰bù xlM xhùNM bxlM xqF dr© kFt¾ tIXñ Sl¸ÃúDR

ylþb‰lþZM tIXñ bqZÝ²W õRnT ¥GST knbrW bXJgù yqns bþçNM t>…L y¸ÆL

xYdlM”” YhùNÂ xQÈÅW GLI ç•L”” bzmn GlÖÆ§Yz¤>N ytúµ§cWÂ L:l ¦Ã§N çnW

bmWÈT §Y ÃlùT xgéC BzùãcÜ b±ltEµWM çn bxþ÷ñ¸ÃêE mSkù lþb‰L y¸Ælù

xYdlùM”” ytktlùT mNgDM bêÂnT ylþb‰lþZM mNgD xYdlM”” bzmn GlÖÆ§Yz¤>N

ÃLtúµ§cW y§tEN x»¶µ# xF¶µ# mµkl¾W MS‰Q xgéC wdWM çn úYwÇ yjm„T

ylþb‰L lW_ gùø wdðT m‰mD tSñT tNg‰Gô öàL# BzùãcÜ ytlÃy xþ-lþb‰L

xQÈÅ Xyäk„ sþçnù l¤lÖcÜ ‰úcWN lxdU xUL«W l¤§WNM lxdU y¸ÃUL«ù çnêL””

kM:‰bù xlM WÀ lþb‰lþZM y¬¶K ym=rš ØR¥¬ xLçnM# wdØR¥¬W y¸ÃdRS

mNgDM xLçnM”” ¬¶K y‰sù HGUT# y‰sù ygùø xQÈÅ ÃlW mçnùN bDU¸

xSmSK…L””

HZÆCN xÄþsùN ¸l¤nþyM b¸ÃkBRbT bxhùnù wQT xlM ylþb‰lþZM RX×t xlM

x‰¥íC k«bqÜTÂ ktmßùT Wu yBzù êL¬ãC xlM# lþb‰lþZMNÂ ytlÃ† xþ-lþb‰L

xStúsïCN ÃÈmrC yxStúsB BzùHnT ysfnÆT xlM çÂlC”” bqZÝ²W õRnT ¥GST

Bzù xF¶µWÃN |bxg‰CN ymDBl RtE SRxT tGÆ‰êE XNDÂdRG tnGéÂL# bxlM

xqF dr© GN yxND RtE xg²Z nW ÃlW´ sþlù ynb„T ngR SR-nqL bçn xµ*ºN

Xytqyr xgéC bWSÈcW ymDbl RtE ÁäK‰sþÃêE SRxT bþgnbùM ÆYgnbùM bxlM

xqF dr© GN lþb‰lþZMN# y¦Y¥ñT xK‰¶nTN# yÒvþS¬ãC xStúsBN# {r-ÁäK‰sþÃêE

L¥¬êEnTN# ÁäK‰sþÃêE L¥¬êEnTN wzt xÈMé yÃz yxStúsB BzùHnT ysfnbT hùn¤¬

_QMT L† XTM 2000

36

Xytf«r nW”” lKûM ldgùM xÄþsùN ¸l¤nþyM yMNqblW bxµÆbþÃCN SR-nqL lWõC

Xym«ù ÆlùbT hùn¤¬ nW””

5. SMNt¾W ¹þH\

5.1. tSÍ sÀW gùøêCN#

F‰NsþS ûkùÃ¥ y¬¶KN m=rš k¥Bs„ bðT yxg‰CN q½îC Sl¬¶K

m=rš úYçN SlxlM m=rš wYM SlSMNt¾W ¹þH lzmÂT sþsBkù

ñrêL”” ytwúsbù CGéC ÆU«ÑêcW wQèC hùlù SMNt¾W ¹þH dRú*L#

xlM T«ÍlC b¥lT SlMI¨T sBkêL”” YH SBkT xlM ktf«rC kSMNT

¹þH xmT bº§ T«ÍlC k¸L GN²b¤ y¸mnu SBkT nW”” bSl¤tÜ §Y GN

XSµhùNM DrS SMMnT ytgßbT gùÄY xYdlM”” xNÄNìcÜ xlM kKRSèS

LdT bðT lxMST ¹þH xm¬T ñ‰lC sþlù l¤lÖcÜ ylM lîST ¹þH xm¬T

BÒ nW yñrCW Y§lù”” lxMST ¹þH xmT ñ‰lC y¸lùtÜ kKRSèS LdT

bº§ hùlT ¹þH xmT =RsN wd îSt¾W gBtÂL Sl¸lù SMNt¾WN

¹þH tÃYznêL Æ×C ÂcW”” bxÄþsù ¸l¤nþyM êz¤¥ bxg‰CN ÃlW hùn¤¬

sþ¬Y tSÍ sÀ XN©þ bSMNt¾W ¹þH mÄrš §Y mçÂCNN

y¸Ãm§KT xYdlM”” YH XWn¬ yxg‰CN F‰NsþS ûkùÃ¥ãC

XNdx»¶µW F‰NsþS ûkùÃ¥ mÀWN gþz¤ bmtNbY rgD ytúútÜ

mçÂcWN y¸«qÜM nW””

bqZÝ²W õRnT ¥GST bxg‰CNM msr¬êE lWõC tkStêL””

kîVyT µMP UR wGñ ynbrW ydRG mNGST sþN÷¬÷T xþT×eÃM

XNdîVyT ÞBrTÂ †¯Z§VÃ tb¬TÂlC tBlÖ tgMè XNdnbR yQRB

TZ¬CN nW”” ytlÃ† BÿéCÂ ¦Y¥ñèCN ÃqfCW xg‰CN BzùHnTêN

tgNZï L†nTN y¸ÃStÂGD yHZïC mfÝqDÂ xNDnT kmF«R YLQ

L†nèCN b¦YL x_Fè xND l¥DrG ytdrgW Ñk‰ k>æ bMTkù

kxS‰ sÆT Ã§nsù y¬«qÜ yBÿrsB DRJèC ytf«„bTÂ yt«Âk„bT

hùn¤¬ Slnbr ymb¬tnù xdU bRG_M kFt¾ nbR”” ydRG yõRnTÂ yXZ

xþ÷ñ¸ xg¶tÜN Kû¾ x¯úqÜ§*T HZÆCN bxlM HZB zND btmIêCnT

_QMT L† XTM 2000

37

y¬wqbTÂ mÀW gþz¤ B„H çñ y¥Y¬YbT SlnbR ymb¬tnù xdU

bRG_M kFt¾ nbR”” YhùNÂ ytf‰W úYçN qRaL””

xdUWN b¥SwgD rgD qÜLF DRš ynbrW xÄþsù y±ltEµ

xwÝq‰CN nW”” xMÆgnnù xStÄdR twGì bMTkù ymDBl RtE

ÁäK‰sþÃêE SRxT lmgNÆT# HZbù BîtÜN# QÊ¬WNÂ ytly ¦úbùN

bs§¥êEÂ HUêE mNgD lþgLI y¸CLbT bR Sltkft tÝWäÂ xmI

xND mçÂcW qRè gþz¤ xGŸè L†nèCN l¥ÒÒL y¸ÒLbT XDL

lþf«R Òl”” xg‰CNN bxÄþS mRH XNdgÂ b¥êqR# bHZïC mfÝqD

§Y ytmsrtC# yBÿR# y¦Y¥ñT L†nTN wzt... bxGÆbù ¥StÂgD#

bL†nT §Y ytmsrt «Nµ‰ HZÆêE xNDnT ymF«R x¥‰u

Sltwsd# HZbù YHNnù xÄþS mNgD btGÆR l¥yT gþz¤ ÃgßbT hùn¤¬

tf«r”” ytqr{W xÄþsù ÁäK‰sþÃêE ±ltEµ mêQ‰êE y±ltµ

CGéÒCNN wDÃWnù ÆÃSwGDM# ytqm«W xÄþsù mNgD XNuu

kmçnù UR tÃYø bRµ¬ CGéC bþñ„bTM HZbù knbrbT yDQDQ

=l¥ êš ÆšgR yBR¦N u§NuL XNÄþÃY S§drgW BR¦nùN tkTlÖ

=l¥WN tÌqÜä btSÍ lm‰mDÂ ymb¬tNN xQÈÅ wDÃWnù

kmWsD XNÄþö«B xDR¯¬L””

ydqqWN yõRnTÂ yXZ xþ÷ñ¸ bs§MÂ yL¥T xþ÷ñ¸ lmtµT

ytdrgW _rTM ybkùlùN xStêIå xbRKaL”” bnÉ gbÃ xþ÷ñ¸ ¥:qF

HZbùNÂ Æl¦BtÜN kÄR ÄR b¥NqúqS yXDgT tSÍN mfN«Q

XNd¸ÒL ¬MñbT msr¬êE yxþ÷ñ¸ÃêE ±lþsþ xQÈÅ lW_ tqYî

tGÆ‰êE ç•L”” ytgßW W«¤T btlYM bmjm¶ÃW xSR xm¬T

ytmßnWNÂ ÃsBnWN ÃHL ÆYçNM yºlþT gùø ynbrW xþ÷ñ¸ÃCN

bq§lù b¥Y¬Y F_nT lþÃDG y¸CLbTN hùn¤¬ f_…L”” bzþH mLkù

yfn«qW tSÍ HZbù yBR¦N u§NulùN XÃy x§ðWN y=l¥ wQT

bT:GSTÂ btSÍ XNÄþÃLfW MKNÃT ç•L””

xÄþsù yL¥TÂ yÁäK‰sþ mNgD xg‰CNN k_ÍT y¬dg# ytSÍ

u§NuL XNÄþfn_Q Ãdrg# xg‰CNN bxÄþS xQÈÅ lmgNÆT

y¸ÃSClNN gþz¤ lmG²T ÃSÒl bþçNM kbRµ¬ gùDlèC nÉ xLnbrM””

bwQtÜ bxlM xqF dr© yb§YnT ÃgßW ylþb‰lþZM xStúsB b¾M §Y

tIXñWN ¥úrû xLqrM”” yXDgT xQÈÅCN bmsrtÜ µpE¬lþST

xQÈÅ Yø mÿD XNÄlbTÂ lþb‰lþZMN XNÄl mê_ XNd¥YgÆ GLI

_QMT L† XTM 2000

38

ynbr bþçNM bµpE¬lþZM ¥:qF WS_ ytšl W«¤T ÃlW yL¥¬êEnT

x¥‰u MN XNdçn «Rè ywÈbT hùn¤¬ xLnbrM”” lþb‰lþZMN y¸tµ

ytšl x¥‰u úYqm_ ytdrgW gùø khùltÜM úYçnù mQrTN# ltlÃ†

Bi¬ãC mUl_N ykþ‰Y sBúbþnT xmlµkTÂ tGÆRN bBÝT úY¬glù

mQrTN xSktl”” b±ltEµWM mSK ymDBl RtE ÁäK‰sþÃêE SRxT

mgNÆT x¥‰u XNdl¤lW kmjm¶ÃW GLI ynbr bþçNM# bt=¥¶M

bÁäK‰sþ SRxT GNÆ¬ ylþb‰lþZMN x¥‰u XNÄl mê_ y¥YÒLÂ

y¥YgÆ XNdçn GLI ynbr bþçNM y«‰ yL¥¬êE ÁäK‰sþÃêE x¥‰u

qRï tGÆ‰êE l¥DrG ytÒlbT hùn¤¬ GN xLnbrM””

bMNktlW yL¥TÂ yÁäK‰sþ SRxT GNÆ¬ xQÈÅ zù¶Ã GLInT

úYñR ytdrgW gùø kdRG SRxT bXJgù ytšl L¥T# ÁäK‰sþÂ

mLµM xStÄdR bþÃrUG_M kHZbù F§¯T UR bbqE m«N y¸‰mD

GN xLnbrM”” bmjmRÃãcÜ xSR xm¬T x¥µY XDg¬CN kxMST

bmè y¥ÃNS ynbr mçnù bq§lù y¥Y¬Y XDgT mmZgbùN

y¸ÃúY nW”” YhùN XNJ XDgtÜ bxND bkùL k§Y ¬C y¸zL# xND

gþz¤ bF_nT xD¯ b¸q_lW xmT zu y¸LÂ qÈYnT ÃLnbrW

XDgT bmçnù# F_ntÜM xg‰CNN bF_nT kDHnT lþÃ§QQ y¸CL

xlmçnù HZbù XÃdR tSÍW Xyt¹r¹r XNÄþÿD xdrg”” bÁäK‰sþÂ

mLµM xStÄdR mSKM êÂW CGR kkþ‰Y sBúbþnT xmlµkTÂ

tGÆR XNd¸mnu ytgnzb hùlùN xqF TGL ¥DrG ÆlmÒlù#

yÁäK‰sþ tÌäCÂ ÆHL bmgNÆT §Y Ãt÷r bqE RBRB Æl¥DrG

XÃdR HZbù BîTÂ QÊ¬ XÃk¥c XNÄþÿD xdrgW”” bdRG WDqT

¥GST ÃSqm_ÂcW GRDF GN TKKl¾ xgR y¥ÄN x¥‰ôC w_Â

TKKl¾ L¥¬êEÂ ÁäK‰sþÃêE ST‰t©þ çnW XNÄþw«ù S§Ltdrg

y>GG„ zmN xQÈÅÂ ytwsn tGÆR ÃSgßLN yXæY¬ gþz¤ Xytà««

ÿd””

kzþH xµ*Ã b1993 x.M tjMé mSkrM 1994 x.M btµÿdW

yDRJ¬CN gùÆx¤ yt«ÂqqW mSm‰CNN y¥StµkL yt¦Dî XNQSÝs¤

nBS xDN XNQSÝs¤ nbR ¥lT YÒ§L”” bzþH yt¦Dî XNQSÝs¤ bnÉ gbÃ

xþ÷ñ¸ ¥:qF# bzmn GlÖÆ§Yz¤>N bBÝT lmwÄdR y¸ÃSClN

yMS‰Q x¤SÃN ytúµ yL¥T LMD GMT WS_ ÃSgÆ TKKl¾

yL¥¬êEnT xQÈÅ lmqyS bÝN”” ymDbl RtE ÁäK‰sþÃêE SRxT

_QMT L† XTM 2000

39

bxg‰CN mgNÆT lng y¥YÆL yHLWÂ _Ãq½ mçnùNÂ XNdBzùãcÜ

yMS‰Q XSÃ xgéC L¥¬êEnTN kxþ-ÁäK‰sþÃêEnT UR xqÂJtN mÿD

XNd¥NCLÂ XNd¥YgÆN bmgNzB L¥¬êE BÒ úYçN ÁäK‰sþÃêEM

yçn TKKl¾ mSmR lmqyS bÝN”” YHNnù L¥¬êEÂ ÁäK‰sþÃêE

mSmR lHZBÂ lfÉ¸ xµ§T xÄRî wdtGÆR lm¹UgR y‰sù gþz¤

bm«yqÜ yzþhù W«¤T yçnWN fÈN L¥T lmjmRÃ gþz¤ ÃrUg_nW

b1996 x.M nbR””

b1997 x.M ytµÿdW MRÅ yt¦DîW XNQSÝs¤ nBS xDNnTÂ

WsùNnT bxND gþz¤ ytrUg«bT nbR ¥lT YÒ§L”” xB²¾W HZB

yt¦Dî XNQSÝs¤W gÂ XNuu bmçnù# bxfÉ{M rgD bRµ¬ CGéC

S§lùbTÂ zGYèM Sltjmr bwQtÜ ytflgWN W«¤T ÆÃSgŸM TKKl¾

ymFTÿ xQÈÅ mçnùN tgnzb”” kzþHM bmnúT XSknQÊ¬WÂ BîtÜ

xþHxÁGN mMr_ ywdðT XDlùN B„H XNd¸ÃdRGlT tgNZï

kWS_Â kWu ytdrgWN sð zmÒ tÌqÜä xþHxÁGN lþmR_ Òl””

kFt¾ GMT y¸s«W l¤§W yHZB KFL GN bbqE F_nT lW_

xlmMÈtÜ# DRJ¬CN yHZbùN _Ãq½ãC bBÝT xlmmlsù ÃúdrbTN

QÊ¬ bs§¥êEÂ ÁäK‰sþÃêE mNgD bmGlI xþHxÁGN úYmR_ qr””

Y¡W hùn¤¬ bxþT×eÃ yqlM xB×T l¥µÿD Ãsfsû yWuÂ yWS_

¦YlÖC yLB LB XNÄþs¥cW b¥Drgù btqnÆbr sð zmÒ ytdgf

ylW_ QLbú Ñk‰ xµ£dW SRxtÜN lkFt¾ xdU xUl«ùT”” yt¦Dî

mSm‰CN yBzù¦nùN DUF xGŸtN bSLÈN lmöyT ÃSÒlN kmçnù

bt=¥¶ ytÝÈBNN yQLbú xdU btúµ hùn¤¬ lmmkT xSÒlN””

mSm‰CN yxdUWN MNnT b¸gÆ tgNZbN xdUWN lmmkT

y¸ÃSClùN TKKl¾ SLèCN bmqyS lmtGbR y¸ÃSCL xmlµkTÂ

BÝT Slf«rLN nBS xDN nbR ¥lT YÒ§L”” bMRÅW wQT bbqE

m«N GN²b¤ ÆYwsDbTM L¥¬êE mSm‰CN b1996Â 1997 x.M BÒ

úYçN b1998Â 1999 x.M fÈN XDgT b¥rUg«ù ydUðÃCNN XMnT

l¥¯LbT# QÊ¬ ÃdrbTN HZBM l¥lzBÂ xdUWN lmÌÌM ¬§Q

mú¶Ã çñ xglglN”” btlYM 1998 x.M kWu kFt¾ yxþ÷ñ¸ ÅÂ

ydrsBN xmT ynbr bmçnù L¥¬êE mSm‰CN YHNnù tÌqÜmN

lmZlQ ÃSÒlN qÜLF mú¶ÃCN nbR ¥lT YÒ§L””

_QMT L† XTM 2000

40

xÄþsùN ¸l¤nþyM yMNqbLbT yxhùnù wQT bRG_M tSÍ sÀ

MLKèC ¯LtW yw«ùbT nW”” kxSR xm¬T b§Y §Y ¬C Xyrg«

bx¥µY kxMST bmè úYzL yöyW L¥¬CN lx‰T tk¬¬Y xm¬T

bx¥µY kxSR bmè Ã§ns XDgT ¥SmZgB C§*L”” bRG_M kMS‰Q

x¤SÃW fÈN XDgT Ã§ns fÈNÂ tk¬¬Y XDgT ¥SmZgB yMNCL

mçÂCNN xrgUG«ÂL”” XSk 1997 ›.M DrS kG¥> ¸lþ×N y¥YbL_

ynbrWN xÆ§CN kx‰T ¸L×N b§Y yçnbT dr© §Y xDRsN GN²b¤WÂ

_‰tÜ kmc½WM gþz¤ b§Y ytšl XNÄþçN xDRgÂL”” bmLµM xStÄdRÂ

bÁäK‰sþ SRxT GNÆ¬ mSK ynb„BNN CGéC ¥SwgD jMrÂL””

kWuÂ kWS_ btqnÆbr zmÒ ytÝÈWN yqlM xB×T sBrN# yqlM

xB×t®C SHt¬cWN xMnW tqBlW kL¥¬êEÂ ÁäK‰sþÃêE

SRx¬CN YQR¬ y¸«YqÜbTN hùn¤¬N f_rÂL”” xhùNM bxfÉ{M rgD

bRµ¬ CGéC ÃlùBN bþçNM HBrtsbù bx«Ý§Y mSm‰CN lDL

y¸ÃbÝ mSmR mçnùN CGR µlM yxfÉ{M mçnùN ytgnzbbT hùn¤¬

tf_…L”” L¥¬êEÂ ÁäK‰sþÃêE mSm‰CN bbRµ¬ yxfÉ{M gùDlèC

ttBTï ¥SgßT y¸ClWN W«¤T bÑlù ÆÃSgŸLNM yDL mSmR

mçnùN l¥úyT ytSÍ BR¦N XNdgÂ lmÅR ClÂL”” XÂM xÄþsùN

¸l¤nþyM yMNqblW btúµ S‰Â bDL §Y ytmsrt tSÍN sNqN nW””

xÄþsùN ¸l¤nþyM SNqbL êÂW ytSÍCN MNu yçnW yWS_

yL¥TÂ yÁäK‰sþ SRxT GNÆ¬ TG§CN Sk¤¬¥nT y¸f_rWN yDL

xD‰gþnT mNfS ¬_qN mqb§CN XNdt«bq çñ yWu hùn¤¬WM

tSÍ y¸ÈLbT Xyçn mMÈtÜN XÂStW§lN”” bRG_ yWS_ hùn¤¬CN

tSÍ y¸s_ yçnWN ÃHL bxfÉ{M rgD ÃlùBN bRµ¬ CGéC

S§LtwgÇ kxdUW q«Â Ñlù bÑlù XNÄLwÈN LNgnzB YgÆÂL””

yWuWM bzþÃW LK tSÍN BÒ úYçN xdUNM Ãzl XNdçn mrÄT

YgÆÂL”” ytSÍ MNôCN x«ÂKrN yxdU MNôCN l¥SwgD yWuW

£dT b§ÃCN §Y y¸ÃúDrWN b¯Â b¯ ÃLçn tIXñ lYtN bzþhù §Y

ytmsrt TKKl¾ xQÈÅ qYsN mrÆrB Y«bQBÂL””

5.2. bqÜä qéC sfR Ãl yBR¦N u§NuL\

xþT×eÃ bhùltÜ öä qR xµÆbþãC WS_Â zù¶Ã yMTgŸ xgR nC””

xF¶µ bx«Ý§Y bzmn GlÖÆ§Yz¤>N ktSf¾nTÂ kqWS mWÈT

_QMT L† XTM 2000

41

ytcgrC XNdçnC bl¤§ bkùL dGä bxHgùR dr©M çn btÂ«L xgéC

dr© k¥«ù lmWÈT Xytdrgù Ãlù Ñk‰ãC XNÄlù tgNZbÂL””

xþT×eÃ xF¶µêET xgR XNdmçnùê bxF¶µ ÃlW hùn¤¬ bmÀW

¸l¤nþyM gùøxCN §Y ybkùlùN tIXñ ¥úrû xYqRM”” xþT×eÃ kzþÃM

xLÍ bmµkl¾W MS‰Q xgéC DNbR §Y yMTgŸ xgR nC”” YLqÜNM

brJM ¬¶µCN £dT kmµkl¾W MS‰Q xgéC UR sð yxþ÷ñ¸Â

y±ltEµ GNßùnT ynbrN bmçnù xµÆbþW bxþT×eÃ §Y y¸ÃúDrW

tIXñ kFt¾ XNÄþçN xDR¯¬L”” yxF¶µÂ ymµkl¾W MS‰Q CGéC

y¾M CGéC ÂcW# yhùltÜ xµÆbþãC :DL y¾M XDL nW”” bmµkl¾W

MS‰Q yxK‰¶nTÂ y>BRtŸnT xdU ¯Lè ywÈ bmçnù X¾M kzþhù

xdU nÉ LNçN xLÒLNM”” bxF¶µ ymNGST mKsM# ymb¬tN#

yDHnTÂ b>¬ xdU ¯Lè y¸¬Y bmçnù X¾M kzþhù xdU nÉ LNwÈ

xLÒLNM””

yL¥TÂ yÁäK‰sþ TKKl¾ mNgD qYsN tSÍ sÀ W«¤TM

xGŸtN lqÈY TGLÂ DL ZG° bçNbT bxhùnù wQT bxF¶µêEn¬CN

ÃlBNN tLX÷ mwÈT mÒL YñRBÂL”” xg‰CNN kBtÂ# kXLqETÂ

kDHnT l¥§qQ yMÂdRgW TGL W«¤tÜ y¸wsnW bWSÈCN TGL

bmçnù êÂW gùÄY bxfÉ{M rgD ÃlùBNN CGéC gþz¤ úNs_ mF¬T

nW”” bzþH ¥XqF kxF¶µêE ¥Nn¬CN y¸mnŒ xdUãCN lmqnSÂ

y¸gßù _QäCNM l¥«ÂkR TkùrT s_tN mrÆrB Y«bQBÂL””

XSknbRµ¬ CGécÜ bxF¶µ bxgéC WS_Â bxgéC mµkL y¸f«„

GuèCN lmF¬TÂ l¥SwgD ÃlW ên¾ mú¶Ã yxF¶µ HBrT nW””

xµÆbþÃCN bs§¥CN §Y lþÃúDR y¸ClWN xlù¬êE tIXñ lmqnSÂ b¯

tIXñWN l¥«ÂkR yMNClW yxF¶µ ÞBrT bzþH rgD y¸wSÄcWN

XRM©ãC l¥Sf{M GNÆR qdM çnN SNslFÂ gùDlèCN bÆlb¤TnT

l¥SwgD _rT SÂdRG nW”” bxhùnù wQT yxF¶µ xgéC xHgù‰CNN

kDHnT lþÃ§QQ ÃSC§L BlW yqysùT yL¥T xQÈÅ n¤D ytÆlW

PéG‰M nW”” n¤D y‰sù CGéC ÃlùbT# btlYM wdtGÆR m¹UgR §Y

TLQ CGR ÃlbT PéG‰M bþçNM knþü-lþb‰L x¥‰u ytl†

x¥‰ôCN lþÃStÂGD Sl¸CLÂ xF¶µWÃN bU‰ çnW yGlÖÆ§Yz¤>N

xs‰éCN yxF¶µN _QM btšl hùn¤¬ b¸ÃS«BQ mLkù lmÝßT

y¸Ãµ£ÇTN _rT y¸ÃGZ bmçnù gùDlècÜN l¥StµkL _rT XÃdrgù

_QMT L† XTM 2000

42

ltGÆ‰êEntÜ k¥NM b§Y qDä mrÆrB Y«bQBÂL”” kl¤lÖC

xF¶µWÃN wNDäÒCN UR ÃlNN yxþ÷ñ¸ TSSR b¥«ÂkR bxlM gbÃ

ymwÄdR BÝ¬CNN ¥ššL# kl¤lÖcÜ LMD bm¥R yL¥TÂ yÁäK‰sþ

PéG‰M ¥Sf{M BÝ¬CNN ¥ššL YñRBÂL”” khùlùM yxF¶µ xgéC

UR LMD mlêw«ù XNdt«bq çñ XSµhùN L¥¬êEÂ ÁäK‰sþÃêE

mSmRN kmr«ùTÂ wdðTM lþmR«ù k¸ClùT UR «bQ Ãl yLMD

LWW_ XNÄþñrN ¥Drgù xSf§gþ nW””

bxF¶µ gùÄY §Y GNÆR qdM ¸Â XytÅwTN y¸dRsùBNN gùÄèC

lmqnSÂ y¸gßù _QäCN btà§ mLkù lmWsD mÈÈR xlBN

yMNlW xF¶µWÃN SlçN yxF¶µ gùÄY Sl¸mlktN BÒ

xYdlM”” xF¶µWÃN hùlù yxF¶µ ÞBrTNÂ PéG‰äcÜN y¸dGûÂ

mdgF y¸gÆcW bþçnùM hùlùM bzþH gùÄY §Y GNÆR qdM ¸Â

YÅw¬lù ¥lT xYdlM”” bzþhù gùÄY §Y GNÆR qdM ¸Â mÅwT

xlBN yMNlW xÄþS xbÆ yÞBrtÜ mÄþÂ Slçn BÒM xYdlM”” bRG_

xg‰CN yÞBrtÜN I/b¤T y¥StÂgD L† KBR SltsÈT bzþÃW LK

lÞBrtÜ Ã§TN ¬¥ŸnT ¥rUg_ xlÆT”” bxF¶µ gùÄY §Y GNÆR qdM

¸Â mÅwT xlBN yMNlW ÞBrtÜ XSµhùN xþT×eÃ y«yqCWN DUF

hùlù Ãl¥mN¬T bmS«tÜ BÒM xYdlM”” bRG_ ltdrgLN y¥Ãw§Ä

wND¥êE DUF x{ÍWN mmlS YñRBÂL”” GNÆR qdM ¸Â XNÅwT

yMNlW kÂYË¶Ã q_lÖ Bzù _qÜR HZB ÃlbT xgR SlçN ymNdR

gùLbt¾ lmçN mN«‰‰T S§lBNM bu‰> xYdlM”” GNÆR qdM

XNhùN SNL b§q m«N lxF¶µ t¦Dî MR_ yTGL xBnT yçNN

xF¶µWÃN XNhùN# lxF¶µ xjNÄ hùLgþz¤M ¬¥ŸÂ ¬UY XNhùN#

y‰úCN _QM kxF¶µ _QM bF{ùM XNd¥YlY tgNZbN MNgþz¤M ÆlN

xQM ¥NNM úN«BQ# y¥NNM MSUÂÂ DUF úN«YQ zB XNqÜM ¥lT

XN©þ dRsN XN«‰‰ ¥lT xYdlM””

bxF¶µ gùÄY §Y GNÆR qdM ¸Â XNÅwT SNL yjmRnWN tSÍ

sÀ yL¥TÂ yÁäK‰sþ ¯ÄÂ bxg‰CN WS_ btúµ mNgD fImN

XSµhùN XNdnbrW xF¶µWÃN wNDäÒCNN btmIêCn¬CNÂ bDHn¬CN

yMÂúFR mçÂCN qRè xF¶µWÃN lþ÷„BN y¸Clù XNÄþçnù XÂDRG

¥l¬CN nW”” xF¶µWÃN wNDäÒCN y‰úCNN ¸l¤nþyM XNd xF¶µ

_QMT L† XTM 2000

43

¸l¤nþyM sþqblùN bxÄþsù ¸l¤nþyM xg‰CNN xDsN yxF¶µ ykù‰T MNu

XNDTçN XÂDRG ¥lT nW”” bxF¶µ gùÄY §Y GNÆR qdM ¸Â

XNÅwT sþÆL HBrtÜ s§MN l¥rUg_ y¸ÃdRgW _rT b‰úCN §Y

y¸dRsWN xlù¬êE tIXñ qNî b¯ tIXñWN l¥¯LbT Sl¸rÄN bÑlù

xQ¥CN ltGÆ‰êEntÜ XNrÆrBlT ¥lT nW”” xF¶µ µlCbT ¥_

lmWÈT yM¬dRgW yU‰ xþ÷ñ¸ÃêEÂ ±ltµêE _rT yWSÈCNN _rT

ÄR l¥DrS bXJgù y¸«QmN mú¶Ã XNdçn tgNZbN b«ÆB xg‰êE

S»T SN¬«R ¬¥Ÿ ¬UY xF¶µWÃN XNhùN ¥lT nW”” yxþT×eÃ

¸l¤nþyM bXWnTM yxF¶µ ¸l¤nþyM XNÄþçN xþT×eÃêEnTÂ xF¶µêEnT#

xþT×eÃN k¥_ l¥WÈTÂ xF¶µN k¥_ l¥WÈT y¸drgù TGlÖC

lþnÈ«lù XNd¥YClù tgNZbN lxg‰CN BlÖM lxF¶µ HÄs¤ XNrÆrB

¥lT nW””

ymµkl¾W MS‰Q bxND bkùL b¸f«rW xlmrUUT# bxK‰¶nTÂ

>BRtŸnT mLkù yjmRnWN yDL gùø lþ¯Ä y¸CL tIXñ y¸ÃúRFBN

sþçN bl¤§ bkùL dGä knÄJÂ UZ gbþ y¸gßWN ytTrfrf µpE¬L wd

xg‰CN bmúBÂ yNGD GNßùnTN b¥«ÂkR kFt¾ _QM lþs«N y¸CL

xµÆbþ nW”” bmçnùM kxµÆbþW y¸mnŒ xdUãCN lmqnS# y¸gßù

_QäCN l¥¯LbT y¸ÃSCL b¯ GNßùnT XNÄþñrN kmc½WM gþz¤ b§Y

bRTtN mS‰T YñRBÂL””

bxÄþsù ¸l¤nþyM kmµkl¾W MS‰Q UR b¯ GNßùnT lmmSrT

kmc½WM gþz¤ b§Y _rT ¥DrG xlBN SNL bhùltÜM wgñC ytúútÜ

xmlµkèC# _RÈÊãCÂ qÜRëãC XNdnb„ tgNZbN bþÃNS y‰úCNN

ytúútÜ xmlµkèCÂ qÜRëãC «‰RgN _lN bxÄþS mNfS mjmR

xlBN ¥lT nW”” bxÄþsù ¸l¤nþyM êz¤¥ yfn«qWN BR¦ÂCNN

lþÃ=LÑ y¸Clù ngéC y¥SwgDN kMNM ngR b§Y ¥yTÂ hùlùNM

ngR lzþhù x§¥ tgi ¥DrG XNÄlBN ¥SmR ¥lT nW”” ymµkl¾W

MS‰Q yfn«qWN BR¦ÂCNN l¥=lMM çn bYbL_ l¥DmQ lyT Ãl

DRš lþÅwT XNd¸CL tgNZbN kMNM ngR b§Y BR¦ÂCNN lm«bQ

x§¥ TkùrT s_tN xdUãCN y¸qNS _QäCN y¸Ã¯lBT S‰ mS‰T

xlBN ¥lT nW””

bzþhù msrT bQD¸Ã xdUãCN lmqnSÂ bxµÆbþW y¸f«„

xlmrUUèCN l¥SwgD y¸drgù _rèCN bÑlù LB mdgF xlBN#

_QMT L† XTM 2000

44

bzþhù x§¥ zù¶Ã kxµÆbþW xgéC URÂ kl¤lÖC ÆlDRš xµ§T UR

tÆBrN mS‰T xlBN”” yxµÆbþW xlmrUUT BR¦ÂCNN lxdU

lþÃUL_ XNd¸CL tgNZbN l‰úCN SNL lxµÆbþW s§MÂ mrUUT

mS‰T xlBN”” xK‰¶nTN lmk§kLÂ l¥SwgD kxµÆbþW xgéCÂ

kl¤lÖC ÆlDRš xµ§T UR xBrN mrÆrB xlBN”” kxµÆbþW kFt¾

xþNvSTmNT lmúBÂ yNGD :DlÖCN l¥SÍT kmc½WM gþz¤ y§q

RBRB ¥DrG xlBN”” xµÆbþW bL¥T ÃLtúµlT bþçNM knÄJ ¦BT

UR btÃÃz bxGÆbù _QM §Y ÃLêl kFt¾ µpE¬L ÃlbT xµÆbþ nW””

ynÄJ êU Xy=mr YÿD XNdçn XN©þ XNd¥YqNS Sl¸¬wQ

bxµÆbþW y¸ñrWÂ bxGÆbù _QM §Y ÃLêlW µpE¬L m«N

XNd¸=MR lmgmT YÒ§L”” YHN l¥DrG dGä yjmRnWN fÈN

L¥T l¥Sq«L kFt¾ xþNvSTmNTN Y«YÝL”” bxQ‰bþÃCN k¸gŸÂ

bxGÆbù _QM §Y µLêl kFt¾ µpE¬L ytšl x¥‰u Yñ‰L BlÖ

mgmTM xÄUC nW”” SlçnM kxµÆbþW y¸mn=WN xdU mqnS BÒ

úYçN XDlùNM xà«N m«qM YñRBÂL””

xÄþsùN ¸l¤nþyM xg‰CNN l¥dS XN«qMb¬lN BlN öR«N SNnú

bxND bkùL GNÆR qdM xF¶µêE ¬UYn¬CNN (pan-Africanism) xDsN

kmc½WM gþz¤ btšl hùn¤¬ xF¶µêE DRšCNN yMNwÈbT# bl¤§ bkùL

dGä kmµkl¾W MS‰Q UR ÆlfW ¬¶K ynbrNN ytwúsb yGNßùnT

M:‰F zGtN xÄþSÂ# «Nµ‰Â gNbþ GNßùnT yMNmsRTbT y¬¶K

M:‰F lmjmR mrÆrB xlBN ¥lT nW”” böä qéC sfR ÃlN

bmçÂCN BR¦ÂCN XNÄT=LM# sf‰CN lL¥¬CNÂ lÁäK‰sþ

SRxT GNÆ¬ TG§CN ¥nö XNÄYçN lmk§kLÂ dUð XNÄþçN l¥DrG

bxÄþS QŸTÂ mNfS mrÆrB xlBN ¥lT nW””

5.3. yM:‰bù xlMÂ ftÂãC ybzùbT GNßùn¬CN\

yM:‰bù xlM bxhùnù wQT êÂW yt½KñlÖJÂ yxþNvSTmNT MNu#

êÂWÂ ¦B¬Ñ gbÃ# êÂW w¬d‰êEÂ ÄþPlÖ¥sþÃêE ¦YL nW”” xlM

XNdXSµhùnù bM:‰bù êL¬ BÒ m¹kRk„ê sþÃÌR_M yM:‰bù xlM

xND TLQ êL¬ çñ mq«lù y¥YqR nW”” bmçnùM kzþhù KFL UR

búL (mature) GNßùnT XNÄþñrN ¥DrG XJG tf§gþ yçn gùÄY nW””

_QMT L† XTM 2000

45

fÈN L¥¬CN XNÄþq_L l¥DrG ynzþHN gbÃ bSÍT sBrN lmGÆT

mÒL bF{ùM y¥Y¬lF gùÄY nW# ynsùN t½KñlÖJ mêS#

xþNvSTmN¬cWN múB wzt bF{ùM y¥Y¬lF gùÄY nW”” yÁäK‰sþ

SRxT lmgNÆT yMÂdRgW _rT knsù yÁäK‰sþ SRxT GNÆ¬ ¬¶KÂ

LMD Bzù lþ¥R YC§L\ YgÆêLM”” bxµÆbþÃCN s§M b¥SfN

xK‰¶nTN# >BRtŸnTN# ymNGST mKsM xdUÂ# ytlÃ† xWÄ¸

b>¬ãCN xdU lmÌÌM yMÂdRgW _rT ynzþH ¦YlÖC DUF

µL¬klbT XJG xScU¶ XNd¸çN _R_R ylWM””

kM:‰bù xlM UR «Nµ‰Â búL GNßùnT XNÄþñrN ¥DrG xlBN

¥lT BÒWN GN bqE xYçNM”” XNdzþH xYntÜN búL GNßùnT lmF«R

Ãlù McÜ hùn¤¬ãCÂ XNQÍèCN lYtN XNQÍèCN l¥SwgD mÒL

xlBN”” X¾ yqySnW L¥¬êE mNgD klþb‰L x¥‰u ytly bþçNM øé

øé bGlÖÆ§Yz¤>NÂ bnÉ gbÃ ¥:qF WS_ çñ y¸s‰ nW”” bqZÝ²W

õRnT wQT bRµ¬ yMS‰Q x¤SÃ xgéC bM:‰bù xlM ytà§ DUF

yf{ÑT S‰ nW”” bqZÝ²W õRnT xs§lF bnÉ gbÃ SRxT WS_ Ãlù

L†nèC kMNM y¥Yö«„ ynb„bT £dT mqy„N XNgnzÆlN””

bt=¥¶M XnzþH L†nèC bqZÝ²W õRnT wQT k¸sÈcW KBdT

b§Y XNd¸sÈcW BNqbLM bzþH gùÄY §Y kM:‰bù xlM UR

y¥Y¬rQ Q‰n¤ ylNM”” L†nèCN xÒClÖ bU‰ lmS‰T y¸klKL

y¥Y¬lF XNQÍTM ylM””

yqySnW yÁäK‰sþ SRxT GNÆ¬ xQÈÅ lþb‰lþZM lxF¶µ kqysW

mNgD ytly bþçNM øé øé ÁäK‰sþÃêE mçnù xLqrM”” YLqÜNM

lxF¶µ tBlÖ y¸‰mdWN lþb‰lþZM yMNÝwmW bbl{gùT xgéC

XNÄlW hùlù xND yÁäK‰sþ x¥‰u úYçN btGÆR ykþ‰Y sBúbþnT

>ÍN SlçnÂ bYztÜM {r-ÁäK‰sþÃêE Slçn nW”” bxF¶µ ÃlWN

lþb‰lþZM yMNÝwmW bbl{gùT xgéC XNÄlW lþb‰lþZM ÁäK‰sþN

Sl¥ÃrUG_ nW”” SlçnM b{r-ÁäK‰sþÂ bÁäK‰sþ mµkL ÆlW

msr¬êE L†nT lbl{gù xgéC lþb‰lÖC y¸qRbW xB×¬êE ÁäK‰sþÃêE

mSmR XN©þ lþb‰lþZM xYdlM”” xB×¬êE ÁäK‰sþÃêE mSmR

blþb‰lþZM mLkù y¸glI ÆYçNM ÁäK‰sþÃêE SRxTN bxSt¥¥Ÿ

mLkù YgnÆL”” lþb‰lþZM bxF¶µ yÁäK‰sþ >ÍN bþYZM xSt¥¥Ÿ

ÁäK‰sþÃêE SRxTN mgNÆT xYCLM”” SlçnM kÁäK‰sþ xµ*ÃM

_QMT L† XTM 2000

46

kM:‰bù UR y¥Y¬rQ Q‰n¤ ylNM”” ÃlùTN L†nèC xÒClÖ xBé

lmS‰T y¸ÃSCL hùn¤¬ nW ÃlW”” k§Y yt«qsùT kM:‰bù xlM UR

«Nµ‰Â búL GNßùnT lmmSrT y¸ÃSClù McÜ hùn¤¬ãC bþñ„M

XNQÍT y¸çnù ngéCM xlù””

bzþH rgD bêÂnT lþ«qS y¸ClW tmIêCn¬CN nW”” yM:‰bù

xlM xg‰CNN y¸ÃWÝT bBDRÂ XRÄ¬ l¥Ÿna nW”” sð gbÃ ñ…T

yNGD XDL lnsùM bmF«… xYdlM”” ¬Ägþ xþ÷ñ¸ ñ…T lnsùM sð

yxþNvSTmNT XDL bmKfTê xYdlM”” bmçnùM GNßùn¬CN yNGDÂ

xþNvSTmNT xURnT#yU‰ _QM# ymkÆbR GNßùnT lþçN xLÒlM””

mIêC MNgþz¤M bþçN tmIêcÜN bzþH GÆ bzþH WÈ BlÖ mm¶Ã

lmS«T XNd¸ÄÄW úY¬lM ytf¬ ngR nW”” tmIêC kmIêC

y¸s«WN mm¶Ã MN gþz¤M mBTÂ _QÑN lxdU XNÄUl« ftÂ

¥ytÜ xYqÊ nW”” tmIêC btmIêCntÜ lmIêC tIXñ ytUl« mçnù

xYqÊ nW”” bmçnùM tmIêCn¬CN kM:‰bù xlM UR búL# bU‰

_QMÂ bmkÆbR §Y ytmsrt GNßùnT §lmmSrT xND ên¾ MKNÃT

nW ¥lT YÒ§L””

tmIêCn¬CN kM:‰bù xlM UR lmF«R lMNfLgW búL GNßùnT

dLÄ§ msrT XNÄYñR y¥DrgùN ÃHL bnsùM bkùL ÃlWÂ kqZÝ²W

õRnT ¥lQ bº§ ytf«rW mrN ylqq yx¹ÂðnT (Triumphalism)

xmlµkT kFt¾ CGR çñ öYaL”” Y¡W CGR btlÃy mLkù y¸glI

sþçN êÂãcÜ XNd¸ktlW lþqm«ù y¸Clù ÂcW”” bnÉ gbÃ xþ÷ñ¸

GNÆ¬Â bÁäK‰sþÃêE SRxT GNÆ¬ gùÄY §Y ÃlùN L†nèC bhùlt¾

dr© y¸¬† çnW úl btf«rW S»T MKNÃT hùlùM ynsùN ZRZR

mm¶Ã µLtgbr BlW xKRrW y¸YzùbT hùn¤¬ tf_…L”” bzþH

MKNÃT xNÄNìcÜ yqlM xB×T Ñk‰WN bq_¬M çn btzêê¶

mNgD XSkmdgF# bsBxêE mBT tàUC DRJèCÂ b¸DÃM

x¥µŸnT b¾ §Y sð zmÒ XNÄþµÿD ¥DrG wYM XNÄþdrG ymtÆbR

S‰ XSkmS‰T dRsêL”” l¤lÖcÜ dGä bzþH MKNÃT k¾ UR bx_Ubþ

hùn¤¬ LB lLB tgÂŸè lmS‰T ZG° úYçnù qRtêL”” btmúúY

mLkù bxgéC mµkL y¸ñ„ ytlmÇ y_QM L†nèCN bmÒÒL

kmF¬T YLQ bGNßùn¬CN búLnT §Y _§ b¸Ã«§ xµ*ºN lmF¬T

ymäkR xZ¥¸Ã Y¬ÃL”” bxµÆbþÃCN s§MÂ mrUUT gùÄY §Y

_QMT L† XTM 2000

47

kl¤lÖCM gùÄ×C btšl mLkù bU‰ lmS‰TÂ bx«Ý§Y GNßùn¬CNM

§Y b¯ tIXñWN XNÄþÃúRF l¥DrG ytÒl bþçNM bzþHM rgD

btÂ«L gùÄ×C §Y kmtÆbR xLæ bU‰ ST‰tJÃêE gùÄ×C §Y búL

yçn MKKRÂ yU‰ xÌM mÃZ §Y ytlÃ† CGéC sþkstÜ öYtêL””

k§Y yt«qsùT mrN blqq yx¹ÂðnT mNfS ytf«„T CGéC

XNdt«bqÜ çnW bQRbù xÄÄþS yxlM êL¬ãC BQ XÃlù kmMÈ¬cW

UR tÃYø lwdðT lþf«„ y¸ClùÂ kwÄþhùM bMLKT dr© y¸¬†

CGéC xlù”” knzþH xÄÄþS ¦YlÖC UR sðÂ «Nµ‰ GNßùnT lmmSrT

yMÂdRgW _rT kM:‰bù xlM UR ÃlNN GNßùnT y¥ÄkM YzT

y¸ñrW xDR¯ ymmLkTÂ kzþÃM xLæ khùlT xNÇN XNDNmR_

ymflG xZ¥¸ÃãC YStê§lù””

bxg‰CN bmµÿD §Y ÃlW lW_Â bxlM xqF dr© Xy¬y ÃlW

xZ¥¸Ã kM:‰bù xlM UR búLÂ «Nµ‰ GNßùnT XNÄNmsRT XNQÍT

çnW yö†T ên¾ CGéC XNd¸wgÇ y¸Ãm§KtÜ ÂcW”” fÈN L¥¬CN

bjmrW mLkù kq«l tmIêCn¬CN Xytwgd gbÃCNÂ y¸kftW

yxþNvSTmNT XDL XysÍ bêÂnT bU‰ yxþ÷ñ¸ _QM §Y ytmsrt#

ymIêCÂ ytmIêC GNßùnT úYçN ygiÂ šu GNßùnT Xyçn XNd¸ÿD

Ygm¬L”” bmçnùM ktmIêCn¬CN y¸mnŒT yGNßùntÜ CGéC

XytwgÇ XNd¸ÿÇ XÑN nW”” yDÞr qZÝ² xlM õRnT mrN ylqq

yx¹ÂðnT mNfS xlM bBzù êL¬ãC zù¶Ã yMT>krkR mçNê btGÆR

bYbL_ XytrUg« sþÿD# lþb‰lþZM yxgéC ¬¶K Bc¾ ¯ÄÂÂ mÄrš

XNÄLçn b¥Ã«‰_R mLkù g¦D sþçN XyqnsÂ Xytwgd XNd¸ÿD

_R_R ylWM”” YLqÜNM bzþhù gùÄY §Y ynbrW mrN ylqq xÌM

kwÄþhù bm«nùM bþçN m¹R¹R XNdjmr mgNzB YÒ§L””

yWSÈCNÂ yWuW XDgèC b¸f_„LN McÜ hùn¤¬ãC bm«qM

kM:‰bù xlM UR «Nµ‰Â ybsl GNßùnT lmF«R xbKrN mS‰T

Y«bQBÂL”” yjmRnWN fÈN L¥T l¥rUg_ bMÂdRgW RBRB WS_

knzþH xgéC xþNvSTmNTN lmúBÂ yNGD GNßùn¬CNN l¥«ÂkR

TkùrT s_tN bmrÆrB yGNßùn¬CNN xþ÷ñ¸ÃêE msrT mqyR

xlBN”” bÁäK‰sþ SRxT GNÆ¬ rgDM knsù LÂgŸ yMNClWN LMD

W«¤¬¥ bçn mNgD lm«qM bRTtN mS‰T xlBN”” mrN ylqqW

yx¹ÂðnT mNfúcW Xyskn sþÿD bÁäK‰sþ gùÄY §YM çn bxþ÷ñ¸ÃêE

_QMT L† XTM 2000

48

L¥T gùÄY §Y ÃlN L†nT mlSt¾ mçnùN l¥SrÄTÂ l¥úmN

mrÆrB xlBN”” bxµÆbþ s§MÂ mrUUT gùÄY §Y yöyW gNbþ TBBR

SR XNÄþsDÂ bYbL_b U‰ _QMÂ mkÆbR §Y Xytmsrt XNÄþÿD

¥DrG xlBN”” kl¤lÖC UR «Nµ‰ GNßùnT lmmSrT XNdMNrÆrB

bGLI xSqM«N ngR GN Y¡W _rT kM:‰bù xlM UR «Nµ‰Â búL

GNßùnT XNÄþñrN l¥DrG ÃSqm_nWN x§¥ y¥Y>R wYM y¥Ytµ

mçnùN ¥SrÄT xlBN”” XSµhùN ynbrW GNßùnT y‰sù «Nµ‰ ¯ñC

XNdnb„TÂ HZÆCNN kr¦B bm¬dG# lL¥¬CN bq§lù y¥Y¬Y DUF

bmS«T Wl¬ XNdêlùLN mc½M bþçN y¥YrúÂ mrúT yl¤lbT gùÄY

nW”” YhùNÂ bxÄþsù ¸l¤nþyM YHNnù bxÄþS# búLÂ YbL_ «Nµ‰ bçn

GNßùnT lmtµT y¸ÃSgDDÂ y¸ÃmC hùn¤¬ XNdtf«r mgNzB

YñRBÂL”” yfn«qWN yBR¦N u§NuL l¥¯LbT kM:‰bù xlM UR

ÃlNN GNßùnT ¥dSÂ búL XNÄþçN ¥DrG wQtÜ y¸«YqW gùÄY

ç•L””

5.4. |kng sãC´ UR kwÄþhù «Nµ‰ GNßùnT mF«R

yÒYÂÂ yHND bx«Ý§YM yx¤SÃÂ yxÄÄþîcÜ ¬§§Q ¦YlÖC (emerging powers) gùø MN XNd¸mSL tgNZbÂL”” XnzþH ¦YlÖC gÂ kwÄþhù bxlM

xþ÷ñ¸Â ±ltEµ §Y kFt¾ tIXñ ¥úrF XNdjm„M tmLKtÂL””

Y¡W KStT yjmRnWN yL¥TÂ yÁäK‰sþ gùø k¥Sq«L xµ*Ã kFt¾

ÍYÄ ÃlW nW””

bxþ÷ñ¸ÃêE mSkù sþ¬Y XnzþH xgéC xÄþSÂ sð gbÃN Xyf«„ Ãlù

bmçÂcW lMRèÒCN sðÂ t=¥¶ XDL lþf_„ YC§lù”” µlNbT

y:DgT dr© UR y¸m_N t½KñlÖJ b¥mN=T# ykFt¾ xþNvSTmNT

MNu bmçN y§q ¸Â mÅwT y¸Clù ÂcW”” bt=ÆuM ÆlfW

xmT yÒYÂ kùÆNÃãC bt½l¤÷M†nþk¤>NÂ bl¤lÖC ymsrt L¥T S‰ãC

l¸s…cW S‰ãC yÒYÂ mNGST k2bþL×N ì§R Ã§ns BDR sþs_

yHND mNGST yHND kùÆNÃãC ySµ*R xþNÇST¶ b¥SÍÍT rgD

ltsÈcW ÷NT‰T ¥Sf{¸Ã wd 700¸L×N ì§R y¸«U BDR

s_aL”” kzþH ÆšgR yHNDÂ yÒYÂ kùÆNÃãC btlÃy mSK XÃdg y¸ÿD

yxþNvSTmNT XNQSÝs¤ b¥DrG §Y ÂcW”” bl¤§ bkùL dGä bnzþH

_QMT L† XTM 2000

49

xgéC XDgT MKNÃT yhùlùM _Ê :ÝãC êU SlwÈ bxND bkùL

XNd_‰_ÊÂ yQÆT XHlÖC Ãlù MRèÒCN _„ êU sþÃgßù bl¤§ bkùL

ynÄJ êU bm=m„ q§L ÃLçn gùÄT xDRîBÂL”” MNM XNµ* b£dT

bZQt¾Â mµkl¾ yt½KñlÖJ dr© Ælù MRèC twÄÄ¶n¬cW Xyqns

XNd¸mÈ bþgmTM bxhùnù wQT bnzþH mS÷C knsù UR mwÄdR XJG

f¬Ÿ mçnù l¤§W lþ«qS y¸gÆW gùÄY nW””

b±ltEµÂ bÄþPlÖ¥sþ mSkù ynzþH xgéC TLqÜ ÍYÄ bxlM mDr÷C

yxStúsB BzùHnTN mF«‰cWÂ l‰úcW _QM sþlù yxStúsB

BzùHnTN y¸dGû mçÂcW nW”” bxlM y±ltEµ mDrK yxND RtE

SRxT t>é ymDBl RtE SRxT mmSrT mjm„N y¸ÃmlKtÜ

mçÂcW nW”” ylþb‰lþZM mrN ylqq yx¹ÂðnT S»T UB XNÄþL

¥DrG mjm‰cW nW”” XÃNÄNÇ xgR Y«Qm¾L BlÖ ymr«WN

yxþ÷ñ¸Â ±ltEµ xwÝqR lmktL y¸ÃSClW kmc½WM gþz¤ ytšl

hùn¤¬ mf«„ nW””

yDL tSÍN sNqN xÄþsùN ¸l¤nþyM SNqbL knzþH ¬Ägþ ¬§§Q

mNGS¬T UR búL# «Nµ‰Â gNbþ GNßùnT lmmSrT y¸ÃSClN hùn¤¬

tf_…L”” |kng sãC´ UR «Nµ‰ wÄJnT lmmSrT y¸ÃSClN

msrT t_§*L”” bzþH rgD êÂW gùÄY ynzþH xgéC XDgT lxþ÷ñ¸ÃêE

XDg¬CN y¸f_rWN McÜ hùn¤¬ xàõ ym«qMÂ f¬Ÿ hùn¤¬ãCN

ymÌÌM gùÄY nW””

yÒYÂÂ yHND gbÃãC bxlM xNd¾Â îSt¾ y¸çnùbT gþz¤ „Q

S§Lçn kwÄþhùM bkFt¾ F_nT XÃdgù Slçn# bngW GlÖÆ§Yz¤>N

y¸úµlT xgR bnzþH gbÃãC §Y bBÝT mwÄdR yÒl XNd¸çN ¬úbþ

xDRgN kwÄþhù bgbÃãcÜ WS_ tgbþ DRšCNN lmÃZÂ YHNnù bqÈYnT

l¥«ÂkR L† TkùrT s_tN mrÆrB xlBN”” bxhùnù wQT ÒYÂ bxF¶µ

xþ÷ñ¸ §Y xþNv¤ST l¥DrG bsðW yzmtCbT hùn¤¬ S§l kzþH

xþNvSTmNT WS_ bqE DRš l¥GßT xþNvSTmNtÜ _Ê ¦BT b¥MrT

§Y úY¬«R lxþ÷ñ¸ÃêEÂ t½KñlÖJÃêE XDg¬CN y§q xStêIå

b¸ÃbrKtÜ zRæC §Y XNÄþÃtkùR L† GMT s_tN mrÆrB xlBN””

HNìC XSµhùN yÒYÂN ÃKL zmÒ ÆYjM„M xQÈÅW Y¡W XNd¸çN

kwÄþhù GLI Xyçn m_aL”” YHNnù tgNZbN gÂ kJM„ bqE DRš

l¥GßT# yxþNvSTmNT m«NÂ xYntÜN l¥«ÂkR kwÄþhù mrÆrB

_QMT L† XTM 2000

50

xlBN”” lxþNvSTmNT y¸ÃSfLgN BDR# lt½KñlÖJ XDg¬CN

y¸ÃSfLG DUF l¥GßTM bRTtN mS‰T xlBN”” yng xþ÷ñ¸ÃCN

lþblIG y¸ClW |kngW sãC´ UR gNbþ búLÂ «Nµ‰ GNßùnT sþñrN

mçnùN tgNZbN bNGDÂ xþNvSTmNT §Y Ãt÷r RBRB ¥DrG

YgÆÂL””

b±ltEµÂ bÄþPlÖ¥sþ mSkù knzþH xgéC WS_ xNÄNìcÜ ymDBl -

RtE SRxTN y¥Yktlù bmçÂcW bzþH rgD knsù yMÂgßW LMDÂ

_QM §YñR YC§L”” YhùNÂ hùlùM xgR bymr«W SRxT YtÄdR y¸L

y±ltµ BzùHnT xmlµkT l‰úcWM _QM uMR BlW y¸Ã‰MÇT

TKKl¾ mRH Slçn bÑlù LB LNdGfW y¸gÆÂ bzþH zù¶Ã xBrN

LNs‰ y¸gÆN YçÂL”” y‰úCNN MRÅ xSkBrN ynsùNM MRÅ xKBrN

bmRhù zù¶Ã bU‰ LNs‰ yMNCLbT sð :DL xlÂ YHNnù LN«qMbT

YgÆL””

knzþH xgéC UR yMÂdRgW GNßùnT bGLInT §Y ytmsrt búL

GNßùnT mçN S§lbT gÂ kmjm¶ÃW khùlùM xgéC UR yMÂdRgW

GNßùnT k‰úCN Bÿ‰êE _QM tnStN XN©þ ¥NNM l¥SkÍT wYM

l¥SdsT XNÄLçn XNÄþgnzbù ¥DrG YñRBÂL”” yM:‰bùN xlM

§l¥SqyM kngW sãC UR «Nµ‰ GNßùnT kmmSrT wdº§ XNd¥NL

hùlù# "yng sãCN" l¥SdsT kM:‰bù xlM UR «Nµ‰Â búL GNßùnT

kmmSrT wdº§ XNd¥NL GLI ¥DrG YñRBÂL”” yBR¦N u§Nu§CN

Xydmq y¸ÿdW kxNÇ UR bmçN bl¤§W §Y b¥s¤R úYçN

lBR¦ÂCN m«ÂkR y¸ÃSfLgNN ngR khùlùM wgñC b¥GßTÂ khùlùM

UR y‰úCNN _QM ¥:kL Ædrg xµ*ºN _„ GNßùnT bmmSrT mçnùN

tgNZbN m‰mD YgÆÂL””

5.5. xÄþS qN! xÄþS {¦Y!

xÄþsù ¸l¤nþyM Xnç tjM…L”” xÄþS xmT# xÄþS MXt xmT#

xÄþS XLF xmT ÆND qN ÆND gþz¤ tjMrêL”” yDRJ¬CN t¦Dî

btjmr bsÆT xmtÜ xg‰CNNM uMR l¥dS mÒlù btGÆR

trUGÈ*L”” b¬¶µCN lmjm¶Ã gþz¤ fÈNÂ tk¬¬Y L¥T ¥rUg_

_QMT L† XTM 2000

51

ClÂL”” ytdqnùBNN y±ltEµ ftÂãC btúµ hùn¤¬ tšGrÂL”” bxfÉ{M

rgD bRµ¬ CGéC XNÄlùBNÂ XnzþHN µLf¬N yfn«qW BR¦N

lþ=LM XNd¸CL BNgnzBM DL xD‰gþ mSmR XNÄlN xrUG«ÂL””

xÄþsù xmT# xÄþsù MXt xmTÂ ¸l¤nþyM ygþz¤ £dTN k¥úyT xLfW

bxg‰CN xÄþS BR¦N mfN«qÜN# xÄþS qN mjm„N xÄþS jMbR

mWÈaN y¸Ãm§KtÜ çnêL””

bxg‰CN xÄþS qN# xÄþS {¦Y ymWÈ¬cWN ÃHL xlM xqF

hùn¤¬W bx«Ý§Y l¾ b¸mC hùn¤¬ Xytqyr nW”” kM:‰bù xlM UR

kmc½WM gþz¤ ytšl búLÂ «Nµ‰ GNßùnT lmmSrT y¸ÃSClN hùn¤¬

Xytf«r nW”” yngW sãC lL¥¬CN xÄþSÂ t=¥¶ :DL y¸f_„bT

hùn¤¬ XytmÒc nW”” ¬¥Ÿ xF¶µêEn¬CNN bxÄþSÂ y§q msrT §Y

l¥ñR y¸ÃSClNÂ y¸ÃSgDdN hùn¤¬M Xytf«r nW”” zmnù

kmµkl¾W MS‰Q HZïC UR xÄþSÂ gNbþ yGNßùnT M:‰F yMNkFTbT

zmN nW”” bxg‰CN mWÈT yjmrCW xÄþS {¦Y bWu GNßùn¬CNM

§Y xÄþS BR¦N fN_Ý btšl xQÈÅ XNDN‰mD yM¬dRgN ÂT””

XÂM bxg‰CN bRG_M xÄþS qNÂ# xÄþS {¦Y w_aL”” B„H tSÍ

fN_ÌL””

YHN y¸ÃÙÙ tSÍ XWN l¥DrG xND TN>Â xND TLQ ngR

mS‰T BÒ Y«bQBÂL”” TN¹ù ngR DL xD‰gþntÜ ytrUg«WN

mSm‰CNN x_BqN YzN bxfÉ{M rgD ÃlùBNN CGéC ¥SwgD nW””

XSµhùN µlFNbT y=l¥ gùø UR sþnÉ{R YH S‰ bRG_M bq§lù

LÂ¹NfW yMNCL TN> S‰ nW”” y¸«bQBN TLqÜ ngRM YHNnù DL

xD‰gþ mSm‰CNN x_BqN YzN bxfÉ{M rgD ÃlùBNN kFt¾ CGéC

bxÍÈŸ ¥SwgD nW”” YH S‰ µlfW TGL UR sþnÉ{R TN> bþçNM

mÀW :D§CN bRG_M B„H mçN xlmçnùN y¸wSN yäT >rT

gùÄY Slçn bÈM TLQ ngR nW”” ywdðT XD§CN bêÂnT bzþH §Y

ytN«l«l nWÂ””

mLµM yDLÂ yTGL gùø bxÄþsù ¸l¤nþyM!

_QMT L† XTM 2000

52

yGRg¤ ¥S¬wš

1qZÝ²W õRnT khùltÜ T§LQ yxlM õRnèC bº§ ytkstWÂ bxND bkùL bx»¶µ

b¸m‰W yM:‰B xlM# bl¤§ bkùL dGä bîVyT HBrT b¸m‰W yîšlþST µMP#

mµkL kxl¥êE õRnT bmlS ytµÿd ¦ÃL ûKKR nW”” ûKK„ bên¾nT bxþ÷ñ¸Â

±ltEµêE WDDRÂ bõR mú¶Ã MRTÂ >Ãu mLK ytµÿd sþçN kxl¥êE GuT bmlS

hùltÜ µM±C kjRÆ çnW mú¶Ã# MKRÂ gNzB XÃqblù kMS‰Q XSk M:‰B

ÆqÈ«lùêcW kÆbþÃêE GuèC mLKM ytµÿd nbR””

2blþb‰lþZM RX×T y¸m‰W ynÉ gbÃ ¦YL hùlùNM ynÉ gbÃ xþ÷ñ¸ÃêE XNQSÝs¤

lT§LQ Æl¦BèC t=¥¶ BLIGÂ l¥SgßT GB tgi sþÃdRG îšL ÁäKRsþ GN knÉ

gbÃ SRxT x_R úYwÈ bÄb„ xgéC §lù ZQt¾ gbþ §§cW KFlÖC t«Ý¸nT y¸¬gL

RX×T nW”” îšL ÁäK‰sþ §Bxd„N =Mé l¤lÖC ZQt¾ gbþ Ã§cWN yHBrtsB KFlÖC

bnÉ gbÃ ¥:qF WS_ lm_qM b¥sB SLÈN bmÃZÂ bT§LQ Æl¦BèC §Y «NkR Ãl

¬KS bmÈL YHNnù sBSï lDçC bD¯¥ mLK ¥kÍfLN lzþHM sþÆL «NkR Ãl

ymNGST ÈLÝ gBnT ¥rUg_N x§¥W xDR¯ YNqúqúL”” bmçnùM bxStúsB dr©

lBzù¦nù yqrbÂ lnsùM töRÌ¶ yçn xStúsB tdR¯ YwsÄL””

3F‰NsþS ûkùÃ¥ y¬¶K m=ršÂ sW Xx¤x 1996 4tNT lxÄþS yf«‰ W«¤T y¸s_ yÆlb¤TnT XWQÂ nW””

_QMT L† XTM 2000

53

MN x¥‰u xlN yBR¦N u§NuL - - - FNTW B§ w_¬# =l¥WN zmN - - - snÈ_ÝW bR¬# wUg• sFè xgR - - - ÆÃdMQM# ¦Y§*Â DMqa - - - yLB ÆÃdRSM# gæ ÆY=RSM - - - dmÂW g§Lõ# yhùlùN qLB Sï - - - hùlùNM mSõ# k¥B‰T k¥SÍT - - - k¥L¥T ÆšgR# MN x¥‰u xlN - - - km¬gL bqR”” kwÄþÃÂ wÄþH - - - úÃ§UN tSÍ# tNÙlN úNÈL - - - ö¹N úNdÍ# mNgD zGtN dRqN - - - dqN úNgÍ# X° brzm - - - tzRfN úN«Í# hùlùM XNÄgßW - - - zGñ úY=RsN# KFttÜN ä§LtN - - - ÈLÝ gBtN fTtN# BR¦N LÂsÍ - - - ör«N ÆN_R ñé# mC Yf¬ nbR - - - yCGR Ì«é”” MNS mNgD xl - - - =l¥N lmGfF# ðT lðT tUFõ - - - bW«¤T l¥TrF”” xSf¶ bþçNM - - - yöä qR sfR# ÆÃSt¥MNM - - - ykÆbþW xyR# yb¤T WS_ BR¦N - - - =r„ ksÍ# hùlùM Y¬yÂL - - - _„WM bþkÍ# xlN y¸ÄsS - - - y¸=b_ tSÍ# tö_é y¸¬Y - - - GN y¥YgÍ”” TNš* BR¦N - - - TDmQÂ TB‰# BzùHn¬CN - - - kBé ¬¶K YS‰# MNS MRÅ xlÂ - - - f_ñ µLts‰# bS‰ bLIgN - - - µlçN qÜNôÂ xW‰””

kDL-§Y

_QMT/2000 x.M

_QMT L† XTM 2000

54

xÄþS ‰:Y

yxþT×eÃ HZïC xB×¬êE ÁäK‰sþ GNÆR (xþHxÁG) yNDf ¦úB mIÿT

y"¬¶K m=rš"Â „Q xÄ¶W

yx¤SÃ :DgT

QI 2 _QMT 2000 L† XTM

new vision tekemte leyo etem 2000 - wordpress.com · xnglþz ur b¥br xnd {r-Í>st gnÆrn stf_r...

Documents