^.:

_r

___*_. c : o , E

. _a_l__t________tf- ^B_B____

_i/ H___fVpf

^^_^^^^^____

^

____/- $r

-~|HHHB

3__^-__^~~--~__~~~^____^l~i|

^^^^^^^

^.:

_r

___*_. c : o , E

. _a_l__t________tf- ^B_B____

_i/ H___fVpf

^^_^^^^^____

^

____/- $r

-~|HHHB

3__^-__^~~--~__~~~^____^l~i|

^^^^^^^

A. GERNAS

ZEMBÎLFIROŞ

WEŞANÊN ROJA NÛ

A. GERNAS

ZEMBÎLFIROŞ

WEŞANÊN ROJA NÛ

ISBN 917672036-5© A. GERNASPrinted in SwedenStockholm 1995

Wêneya bergê pêşin : Lennart Asp

Weşanên Roja Nû : 37

Adress :

Gustavslundsvagen 168 A, 1 tr.161 36 Bromma /Stockholm

Sweden

ISBN 917672036-5© A. GERNASPrinted in SwedenStockholm 1995

Wêneya bergê pêşin : Lennart Asp

Weşanên Roja Nû : 37

Adress :

Gustavslundsvagen 168 A, 1 tr.161 36 Bromma /Stockholm

Sweden

A. GERNAS

ZEMBÎLFIROŞ(Piyes-Drama)

WeşanênROJANÛ

A. GERNAS

ZEMBÎLFIROŞ(Piyes-Drama)

WeşanênROJANÛ

Pêşgotin

Daxwaziya ku barê nivisandina vê berhemê da sermilê min, tirsa windabûna klasikên me yên kevin bû,ku h ba min ev klasikên pênasa tarix, çand, ziman ûfolklora gelê me ye. Mm di vê berhemê da efsaneyaZembilfiroş, ku di nav xelkê da xwedi ciheke bi rûmetû hezkiri ye, da dest û bi şêweyek cuda pêşkêşi rayagel kir.

Ev efsane di edebiyata me ya tesewufi da mircanekeyekta ye. Bi taybeti h Kurdistana Bakûr, di edebiyatame ya mviski da zêde cih negirtiye û nehatiyenivisandin. Daxwaziya min ew bû ku, ev efsane bigelek şêweyan bête naskinn. Lewra ji, min Zem-bilfiroş bi zimaneki tiyatral, wek piyes nivisi da ku bivê şêweyê ji di nav gel da belav bibe, felsefa jiyanê yaZembilfiroş bête nasin, di navbera wê û felsefe û kul-tura iroyin da pirek saz bibe. Her çiqas efsane xwedikiraseke tesewufi ye ji, gelek motivên wê yên exlaqi ûkulturi balkêş m, kann bibm dersdarê serdema iroyin.Bêguman dersgirtin girêdayi şirovekinnê ye, lê çendmotiv hene ku ji bo herkesi û herdem derbas dibin.Wek, exlaqeki bihnd, baweriya xurt, rasti û durusti,jihevnaskinna başi û xirabi, rûmeta sinet û keda destû hwd.

Li ali din armanceki vê xebatê ji ew bû ku, evberhem digel şêweya piyesbi şêweya efsane ûşirovekinna wê ji derê pêş. Û ya heri giring ji, bi

Pêşgotin

Daxwaziya ku barê nivisandina vê berhemê da sermilê min, tirsa windabûna klasikên me yên kevin bû,ku h ba min ev klasikên pênasa tarix, çand, ziman ûfolklora gelê me ye. Mm di vê berhemê da efsaneyaZembilfiroş, ku di nav xelkê da xwedi ciheke bi rûmetû hezkiri ye, da dest û bi şêweyek cuda pêşkêşi rayagel kir.

Ev efsane di edebiyata me ya tesewufi da mircanekeyekta ye. Bi taybeti h Kurdistana Bakûr, di edebiyatame ya mviski da zêde cih negirtiye û nehatiyenivisandin. Daxwaziya min ew bû ku, ev efsane bigelek şêweyan bête naskinn. Lewra ji, min Zem-bilfiroş bi zimaneki tiyatral, wek piyes nivisi da ku bivê şêweyê ji di nav gel da belav bibe, felsefa jiyanê yaZembilfiroş bête nasin, di navbera wê û felsefe û kul-tura iroyin da pirek saz bibe. Her çiqas efsane xwedikiraseke tesewufi ye ji, gelek motivên wê yên exlaqi ûkulturi balkêş m, kann bibm dersdarê serdema iroyin.Bêguman dersgirtin girêdayi şirovekinnê ye, lê çendmotiv hene ku ji bo herkesi û herdem derbas dibin.Wek, exlaqeki bihnd, baweriya xurt, rasti û durusti,jihevnaskinna başi û xirabi, rûmeta sinet û keda destû hwd.

Li ali din armanceki vê xebatê ji ew bû ku, evberhem digel şêweya piyesbi şêweya efsane ûşirovekinna wê ji derê pêş. Û ya heri giring ji, bi

zimanê Kurdi bête mvisandin da ku ev zimanê me yêxweş delal di nivisandin û xwendinê da ciheki firehbigre, bi karanina wi teşwiq bike.

Ez hêvidar îm ku ev xebat hest û ramanên ronak-birên Kurd şiyar bike, bala wan bikşine ser xizneyame ya çandi û folklori yên kevin, h ser bermahiyênweha raberzin û lêkolinan xurttir û kûrtir bike. Divêqet ji bira me neçe ku, pejirandina pênasa me ya nete-weyi, ji ali çand, ziman, tarix, cografya û wd., girêdayironikinn û aşkerakinna bermahiyên me yên kevin în.Qet şik tunebe ku, windabûna berhemên kevinispatkinna pênasa me dijwartir û helandina me jihêsantir dike. Em tev baş dizamn ku, dijminê gelê meçiqas girani dide ser windakinna berhem û berma-hiyên me yên kevin!.. Çi tiştên ku kann bibin şahid ûispata pênasa me ya neteweyi, bi zanebûn ji alidagirkerên Kurdistanê va tên windakinn û talankinn.Ji ber vê xeterê berpirsiyariyek giran dikeve ser milêher Kurdên ku destê wan pênûs digre û kann karênlêkolina berhem û bermahiyên me yên kevin bikm,binivisin û û wana derxin meydanê...

Wek ku ji navê pirtûkê ji tê xuyan, mijar, wek piyespêşkêşkinna efsaneya Zembilfiroş e. Lê ez qima xwebi viya naynim, digel piyesê çirokê ji pêşkêş dikim,çend varyantên efsaneyê rûbari hev dikim û riya tese-wufê û Zembilfiroş didim xuyan da ku bala xwende-karan bikşimm ser xizna folklora me, da ku efsaneyaZembilfiroş pirali bidim nasin.

zimanê Kurdi bête mvisandin da ku ev zimanê me yêxweş delal di nivisandin û xwendinê da ciheki firehbigre, bi karanina wi teşwiq bike.

Ez hêvidar îm ku ev xebat hest û ramanên ronak-birên Kurd şiyar bike, bala wan bikşine ser xizneyame ya çandi û folklori yên kevin, h ser bermahiyênweha raberzin û lêkolinan xurttir û kûrtir bike. Divêqet ji bira me neçe ku, pejirandina pênasa me ya nete-weyi, ji ali çand, ziman, tarix, cografya û wd., girêdayironikinn û aşkerakinna bermahiyên me yên kevin în.Qet şik tunebe ku, windabûna berhemên kevinispatkinna pênasa me dijwartir û helandina me jihêsantir dike. Em tev baş dizamn ku, dijminê gelê meçiqas girani dide ser windakinna berhem û berma-hiyên me yên kevin!.. Çi tiştên ku kann bibin şahid ûispata pênasa me ya neteweyi, bi zanebûn ji alidagirkerên Kurdistanê va tên windakinn û talankinn.Ji ber vê xeterê berpirsiyariyek giran dikeve ser milêher Kurdên ku destê wan pênûs digre û kann karênlêkolina berhem û bermahiyên me yên kevin bikm,binivisin û û wana derxin meydanê...

Wek ku ji navê pirtûkê ji tê xuyan, mijar, wek piyespêşkêşkinna efsaneya Zembilfiroş e. Lê ez qima xwebi viya naynim, digel piyesê çirokê ji pêşkêş dikim,çend varyantên efsaneyê rûbari hev dikim û riya tese-wufê û Zembilfiroş didim xuyan da ku bala xwende-karan bikşimm ser xizna folklora me, da ku efsaneyaZembilfiroş pirali bidim nasin.

Derbari piyesê da çend agahdari

Ji bo piyesê hin agahdari pêşkêş dikim da ku rejisoran ji rêvebirên piyesê, beri listina piyesê xwedi hmdestnişan û pêşniyarên sereke bin.

Ne hemû be ji, piraniya piyesê bi zimaneke şiêrki ha-tiye nivisin. Ev reng bi du armanca hatiye amadekinn:

1- Ji ber ku diyaloga çirokê ya ku di navbera Zem-bilfiroş û Xatûnê da derbas dibe, wek şiêr hatiyenivisandin û her weha h nav xelkê belav bûye. Ez ji, jiwê şêweyê ra' sadiq diminim û bi zimaneke nêzi oriji-nala wê ya klasik piyesê amade dikim.

2- Şêweyeke weha imkan û mecalên firehtir peydadike da ku piyes bi şêweya diyalogê, muzikal an jiopera bête listin.

Çend pirsên teknikiJi bo rejisorên piyesê çend agahdariyên tekniki ev in:

a) Navê listikvanan :

Ji xeyni navê Derwêş, Zembilfiroş, Xatûnê, Wezir ûLawê Mir, navên mayin xeyali ne û ji ali min va hati-ne ditin.

Herweha di destpêka sehneyan da hin zarokênlistikvan hene ku di nav parantêzê da wek (zarok - K)an ji (Zarok - L) hatme destnişankirm. Zarok-L. têmaneya zarokê kurin; Zarok-K ji, tê maneya zarokakeçin.

b) Motivên cil û bergên listikvanan:"Pêşsehne" ne tê da, di hemû sehneyên mayin da cil

û libasên listikvanan ên sedsalên çardeh heta şazdehanîn.

Derbari piyesê da çend agahdari

Ji bo piyesê hin agahdari pêşkêş dikim da ku rejisoran ji rêvebirên piyesê, beri listina piyesê xwedi hmdestnişan û pêşniyarên sereke bin.

Ne hemû be ji, piraniya piyesê bi zimaneke şiêrki ha-tiye nivisin. Ev reng bi du armanca hatiye amadekinn:

1- Ji ber ku diyaloga çirokê ya ku di navbera Zem-bilfiroş û Xatûnê da derbas dibe, wek şiêr hatiyenivisandin û her weha h nav xelkê belav bûye. Ez ji, jiwê şêweyê ra' sadiq diminim û bi zimaneke nêzi oriji-nala wê ya klasik piyesê amade dikim.

2- Şêweyeke weha imkan û mecalên firehtir peydadike da ku piyes bi şêweya diyalogê, muzikal an jiopera bête listin.

Çend pirsên teknikiJi bo rejisorên piyesê çend agahdariyên tekniki ev in:

a) Navê listikvanan :

Ji xeyni navê Derwêş, Zembilfiroş, Xatûnê, Wezir ûLawê Mir, navên mayin xeyali ne û ji ali min va hati-ne ditin.

Herweha di destpêka sehneyan da hin zarokênlistikvan hene ku di nav parantêzê da wek (zarok - K)an ji (Zarok - L) hatme destnişankirm. Zarok-L. têmaneya zarokê kurin; Zarok-K ji, tê maneya zarokakeçin.

b) Motivên cil û bergên listikvanan:"Pêşsehne" ne tê da, di hemû sehneyên mayin da cil

û libasên listikvanan ên sedsalên çardeh heta şazdehanîn.

Pêşsehne, di serdema me ya iroyin da diqewime. Cilû bergên listikvanan ên salên navbera 1960-70 ne.

c) Navginên ku wê di piyesê da bên bi kar anin:Qesd ji navginan, eşyayên ku wê di sehneyan da bên

bi kar anin în. Divê h gor serdema xwe bin û eşyayênnûjen têkil nebin. Navginên ronahiyê yên mala Xa-tûnê, mala Lawê Mir û mala Zembilfiroş find, çira,lembeyên bi don û fitil û hwd. în.

Çek û silahên ku bêne bi kar anin kêr, xencer, şûr,mertal, tir û kevan û hwd. in.

d) Nasandina mahkên şiêr ên orijinal ên nav xelkê ûyên mm:

Ew şiêr û beytên ku ji 1 heta 36'an hatine destnişankinn, beytên orijinal ên çirokê ne, yên mayin afiran-dinên mm bi xwe ne.

e) Derbari sehneyan da:Pevgirêdana sehneyan û ji hev veqetandma wan

hatine destnişan kinn, lê rejisorên piyesê h gor imkanû navginên sehnê, eger pêwist bibinm kann hin sehne-yan bigihinin hev, navbirên sehneyan bi ronahi û hinteknikên din ji hev biqetimn.

Rola Derwêş :

Wek ku ji piyesê ji tê xuyan, rola heri giring aderwêş e û ew ji seri heta dawiyê h sehnê ye. Her wisaelbana destê Derwêş ji, ji bo fonmuzika sehnê instru-menta sereke ye.

Li vê derê Derwêş, zanyarê serdema kevin û ronakêpêşerojê ye û herweha wek simgeyeki tarixê ye.

Pêşsehne, di serdema me ya iroyin da diqewime. Cilû bergên listikvanan ên salên navbera 1960-70 ne.

c) Navginên ku wê di piyesê da bên bi kar anin:Qesd ji navginan, eşyayên ku wê di sehneyan da bên

bi kar anin în. Divê h gor serdema xwe bin û eşyayênnûjen têkil nebin. Navginên ronahiyê yên mala Xa-tûnê, mala Lawê Mir û mala Zembilfiroş find, çira,lembeyên bi don û fitil û hwd. în.

Çek û silahên ku bêne bi kar anin kêr, xencer, şûr,mertal, tir û kevan û hwd. in.

d) Nasandina mahkên şiêr ên orijinal ên nav xelkê ûyên mm:

Ew şiêr û beytên ku ji 1 heta 36'an hatine destnişankinn, beytên orijinal ên çirokê ne, yên mayin afiran-dinên mm bi xwe ne.

e) Derbari sehneyan da:Pevgirêdana sehneyan û ji hev veqetandma wan

hatine destnişan kinn, lê rejisorên piyesê h gor imkanû navginên sehnê, eger pêwist bibinm kann hin sehne-yan bigihinin hev, navbirên sehneyan bi ronahi û hinteknikên din ji hev biqetimn.

Rola Derwêş :

Wek ku ji piyesê ji tê xuyan, rola heri giring aderwêş e û ew ji seri heta dawiyê h sehnê ye. Her wisaelbana destê Derwêş ji, ji bo fonmuzika sehnê instru-menta sereke ye.

Li vê derê Derwêş, zanyarê serdema kevin û ronakêpêşerojê ye û herweha wek simgeyeki tarixê ye.

^

PEŞSEHNELÎSTIKVAN

DerwêşHesen (zarok-L)Zirek (zarok-L)Mizgin (zarok-K)Cimşid (zarok-L)Koçer (zarok-L)Leyla (zarok-K)Apê FilitPira DirêRizgo

^

PEŞSEHNELÎSTIKVAN

DerwêşHesen (zarok-L)Zirek (zarok-L)Mizgin (zarok-K)Cimşid (zarok-L)Koçer (zarok-L)Leyla (zarok-K)Apê FilitPira DirêRizgo

V..

(Derwêş bi ritmên beyt h elbanê dixe û ji paş temaşe-vanan dikeve salonê. Ji nava temaşevanan derbas dibeû dertê ser şanoya perde girti. Perde vedibe. Derwêş hniveka şanoyê rûdinê. Ji heqiba mtlê xwe nan û piva-zek hişk derdixe. Navpişta xwe vedikeû h pêşberi xweradixe. Nanê xwe datine serê û dest bi xwarinê dtke.Demek şûnda ji quncikên tari yên şanoyê yek bi yek,dudo bi dudo zarok bi bazdanê tên û h dora Derwêşrûdinên. Ronahiyek gilover h ser Derwêş û zarokan e.)

Hesen : (bt şermokiyek şeytani)Apê Derwêş!.. Tê ji mera hinek h elbanê xi?.Derwêş : (nan dicû)Baş e kurê min. Hinek sebir bikm, ez nanê xwe bi-xwim..Zirek : (bt meraq û dev bt ken)Apê Derwêş!.. qey mala te tune?..Derwêş : Mala min?... Tê çi biki ji mala min kurê min?Vi welati gişt mala min e.

(Zarok di bin çavan da h hev dinihênn, bi dizi dikeninû dibe piste pista wan. Ji ber ku gotina Derwêş nakeveserê wan)

Mizgin : (şerm dtke û gava xeber dide, xwe dtquncifine ser hev)Apo, jina te heye, zarokên te hene?..Derwêş : (dtbişire û serê xwe h vi ali wi ali dthejine)Wisa xuyaye ku, ez iro ji destê we xilas nabim. Nakeça min na, jina min tune, lê zarokên mm gelek în.Cimşid : Qey jina te miriye?..Derwêş : Na kurê min na, jina mm tune ku bimre.

10

V..

(Derwêş bi ritmên beyt h elbanê dixe û ji paş temaşe-vanan dikeve salonê. Ji nava temaşevanan derbas dibeû dertê ser şanoya perde girti. Perde vedibe. Derwêş hniveka şanoyê rûdinê. Ji heqiba mtlê xwe nan û piva-zek hişk derdixe. Navpişta xwe vedikeû h pêşberi xweradixe. Nanê xwe datine serê û dest bi xwarinê dtke.Demek şûnda ji quncikên tari yên şanoyê yek bi yek,dudo bi dudo zarok bi bazdanê tên û h dora Derwêşrûdinên. Ronahiyek gilover h ser Derwêş û zarokan e.)

Hesen : (bt şermokiyek şeytani)Apê Derwêş!.. Tê ji mera hinek h elbanê xi?.Derwêş : (nan dicû)Baş e kurê min. Hinek sebir bikm, ez nanê xwe bi-xwim..Zirek : (bt meraq û dev bt ken)Apê Derwêş!.. qey mala te tune?..Derwêş : Mala min?... Tê çi biki ji mala min kurê min?Vi welati gişt mala min e.

(Zarok di bin çavan da h hev dinihênn, bi dizi dikeninû dibe piste pista wan. Ji ber ku gotina Derwêş nakeveserê wan)

Mizgin : (şerm dtke û gava xeber dide, xwe dtquncifine ser hev)Apo, jina te heye, zarokên te hene?..Derwêş : (dtbişire û serê xwe h vi ali wi ali dthejine)Wisa xuyaye ku, ez iro ji destê we xilas nabim. Nakeça min na, jina min tune, lê zarokên mm gelek în.Cimşid : Qey jina te miriye?..Derwêş : Na kurê min na, jina mm tune ku bimre.

10

(Zarok ecêbmayi dimimn. Devê xwe dikin guhê hevhin tişt ji hev ra dibêjin. Hesen xwe nagre bi dengekibihnd dibe tiqe tiqa wi, wek ku bêje Derwêş din e, çiyef..)

Koçer : Apo, ka zarokên te li ku derê ne?..Derwêş : Zarokên mm... Zarokên min h her deri hene.Leyla : (bt meraq)Li gundê me ji, zarokên te hene?..Derwêş : (bt henek lê bt tewreki ctddi)Belê h vi guridê ji hene. Ma hûn wan nas nakm?..Hesen : (bt devkeniyek şeytani)Hevalno, apê Derwêş tinazê xwe bi we dike!..

(Zarok di nav meraq û gotinên Hesen da dikevindudili, lê disa ji Koçer xwe ranagire û bi safiti dipirse)

Koçer : Zarokên te ki ne? Navê wan çi ne?Derwêş : (bt şefqat û hezktrin)Hûn hemû zarokên mm în. Ez diçim ku derê pêşizarok tên dora min. Ez ji zarokan pir hez dikim, çunkiew bi aqil în. Ew guhdariya min dikin, çirok û beytênmin guhdari dikin. Lewma ji, hemû zarokên vi welatiwek zarokên mm m. Delaliyên apê xwe, ez qetnezewici me û zarokên mm ji çê nebûne..Hesen : (bt qureti û jt nava xwe ter keneki bi ttnaz dtke. Ltbenda qedandtna gottna Derwêş namine)Min ji we ra negot.. Apê Derwêş tinazê xwe bi wedlke... (lt ali Koçer dtnthêre û bt htn işaretên çav û destan widtke şûna ehmeqan)Derwêş : (hereket û işaretên Hesen dtbine û bt şiretkari)Kurê min, delalê min, tu laweki bi aqil i!. Menv ji

11

(Zarok ecêbmayi dimimn. Devê xwe dikin guhê hevhin tişt ji hev ra dibêjin. Hesen xwe nagre bi dengekibihnd dibe tiqe tiqa wi, wek ku bêje Derwêş din e, çiyef..)

Koçer : Apo, ka zarokên te li ku derê ne?..Derwêş : Zarokên mm... Zarokên min h her deri hene.Leyla : (bt meraq)Li gundê me ji, zarokên te hene?..Derwêş : (bt henek lê bt tewreki ctddi)Belê h vi guridê ji hene. Ma hûn wan nas nakm?..Hesen : (bt devkeniyek şeytani)Hevalno, apê Derwêş tinazê xwe bi we dike!..

(Zarok di nav meraq û gotinên Hesen da dikevindudili, lê disa ji Koçer xwe ranagire û bi safiti dipirse)

Koçer : Zarokên te ki ne? Navê wan çi ne?Derwêş : (bt şefqat û hezktrin)Hûn hemû zarokên mm în. Ez diçim ku derê pêşizarok tên dora min. Ez ji zarokan pir hez dikim, çunkiew bi aqil în. Ew guhdariya min dikin, çirok û beytênmin guhdari dikin. Lewma ji, hemû zarokên vi welatiwek zarokên mm m. Delaliyên apê xwe, ez qetnezewici me û zarokên mm ji çê nebûne..Hesen : (bt qureti û jt nava xwe ter keneki bi ttnaz dtke. Ltbenda qedandtna gottna Derwêş namine)Min ji we ra negot.. Apê Derwêş tinazê xwe bi wedlke... (lt ali Koçer dtnthêre û bt htn işaretên çav û destan widtke şûna ehmeqan)Derwêş : (hereket û işaretên Hesen dtbine û bt şiretkari)Kurê min, delalê min, tu laweki bi aqil i!. Menv ji

11

hevalê xwe ra wisa nake... Şireta min h we, tucarhevalê xwe biçûk nexinm. Ji hev hez bikm!...

Leyla : (Bt şermoki)Apê Derwêş?.Derwêş : Haaa.. bêje keça min.Leyla : Diya min digot.., Derwêş cih û warê wan tune,ew tim digerm. Ew dindar în. Li elbanê dixin û beyt ûçirokan dibêjin. Tê ji me ra çirokeki bibêji?Derwêş : Diya te rast gotiye keça min... Hin tiştên kunehatme gotin û hûn nizanin ji, ez ê ji we ra bêjim.Derwêş ji, wek hemû insanên din în. Ew ji, wek herke-si xwedi malbateki ne. Hetta hinek derwêş hene jimalbatên dewlemendan în, ji malên mir û began în. Lêew ji bo baweriyên xwe yên dini û carna ji bi evinekexwedayi dev ji hemû tişti berdidin. Bi jiyaneki feqiri ûderdkêşi, ji hemû xirabi û derewan dûr dikevin riyaXwedê. Ew zanyarên dini ne. Xelkê şiyar dikin. Lihemû dmyayê derwêşi heye. Di her dini da kesên kumina min h nav xelkê digenn hene.

(Di vê navberê da jin, mêr, kal û pirên gund ji çaralitên dora Derwêş. Li ser destê wan cûre cûre xwanntinin û datinin ber Derwêş)

Rast e keça min, Derwêş tim digenn û h tu cihekidaimi naminin. Lê ew parsê nakin û destê xwe ji kesira venakm. Xelk xêra xwe çi bide wan pê razi dibin.Xelk qedrê wan digre. Ew ji, hgel elbana xwe beyt ûçirokên dini ji xelkê ra dibêjm, dilê wan xweş dikin,wana ji xirabi, derew û tiştên nebaş diparêzin. Şiretamin h we, hûn ji wek dê û bavên xwe qedir û qimeta

12

hevalê xwe ra wisa nake... Şireta min h we, tucarhevalê xwe biçûk nexinm. Ji hev hez bikm!...

Leyla : (Bt şermoki)Apê Derwêş?.Derwêş : Haaa.. bêje keça min.Leyla : Diya min digot.., Derwêş cih û warê wan tune,ew tim digerm. Ew dindar în. Li elbanê dixin û beyt ûçirokan dibêjin. Tê ji me ra çirokeki bibêji?Derwêş : Diya te rast gotiye keça min... Hin tiştên kunehatme gotin û hûn nizanin ji, ez ê ji we ra bêjim.Derwêş ji, wek hemû insanên din în. Ew ji, wek herke-si xwedi malbateki ne. Hetta hinek derwêş hene jimalbatên dewlemendan în, ji malên mir û began în. Lêew ji bo baweriyên xwe yên dini û carna ji bi evinekexwedayi dev ji hemû tişti berdidin. Bi jiyaneki feqiri ûderdkêşi, ji hemû xirabi û derewan dûr dikevin riyaXwedê. Ew zanyarên dini ne. Xelkê şiyar dikin. Lihemû dmyayê derwêşi heye. Di her dini da kesên kumina min h nav xelkê digenn hene.

(Di vê navberê da jin, mêr, kal û pirên gund ji çaralitên dora Derwêş. Li ser destê wan cûre cûre xwanntinin û datinin ber Derwêş)

Rast e keça min, Derwêş tim digenn û h tu cihekidaimi naminin. Lê ew parsê nakin û destê xwe ji kesira venakm. Xelk xêra xwe çi bide wan pê razi dibin.Xelk qedrê wan digre. Ew ji, hgel elbana xwe beyt ûçirokên dini ji xelkê ra dibêjm, dilê wan xweş dikin,wana ji xirabi, derew û tiştên nebaş diparêzin. Şiretamin h we, hûn ji wek dê û bavên xwe qedir û qimeta

12

Derwêşan, dengbêj û çirokbêjan bizanibm, bi çavêgerok û mirtivan h wan nemhênn!..Apê Flit : (Sereyê gund e ûbt rûmet e)Bi xêr û xweşi hati Derwêşê delal. Tu çawa yi baş i?Derwêş : Di nav xêrê da bi, xwedê ji te razi be ApêFlit. Tu çawa yi gelo?.

Apê Flit : Tu zûva ne xuya bûyi, me meraq kir Xwedêneke tişteki hatibe serê te?..Derwêş : Xwedê kêmaniya we nede, Xwedê qewet ûsihetê bide Apê Flit. Çi bêjim, bi Xwedê ez çûbûmciheki dûr, êhh.. ixtiyari ji heye, êdi çelengiya minêberê ji nemaye.Pira Dirê : (Jtneke sere ye, di gund da qedtr û qimeta wê gelekheye)Ser çava ser sera hati birakê Derwêş. Gelo zarokan teaciz kir an na?..Derwêş : Çavê te h ser gula be pira Dirê. Xema nexwe,zarok min aciz nekinne, ew pir bi aqil û di edeba xweda ne.RlZgO : (Zilameki navsere ye)Ka ji me ra bêje, gelo çi deng û behsên dinyayê hene?Derwêş : Ez ê çi bêjim birakê Rizgo... Ez û deng ûbehsên dinyayê çi tevi hev in.. Lê tiştê ku ez dibinim,xweşi û bedewiyên dinyayê yek bi yek winda dibin.Ne qedir maye ne qimet, ne insaneti ne din û diyanet.Ketiye bin dest û piyan hezkinn û rûmet. Ez ê çibêjim...Çend roj berê h gundeki Mêrdinê bûm,Bi van herdû çavan şahidê bûyereki bûm.Kuştin, talan, din û iman bûbûn pênc pere.Ji bo tişteki netişt xal û xwarzi bi hev ketibûn.

_r

13

Derwêşan, dengbêj û çirokbêjan bizanibm, bi çavêgerok û mirtivan h wan nemhênn!..Apê Flit : (Sereyê gund e ûbt rûmet e)Bi xêr û xweşi hati Derwêşê delal. Tu çawa yi baş i?Derwêş : Di nav xêrê da bi, xwedê ji te razi be ApêFlit. Tu çawa yi gelo?.

Apê Flit : Tu zûva ne xuya bûyi, me meraq kir Xwedêneke tişteki hatibe serê te?..Derwêş : Xwedê kêmaniya we nede, Xwedê qewet ûsihetê bide Apê Flit. Çi bêjim, bi Xwedê ez çûbûmciheki dûr, êhh.. ixtiyari ji heye, êdi çelengiya minêberê ji nemaye.Pira Dirê : (Jtneke sere ye, di gund da qedtr û qimeta wê gelekheye)Ser çava ser sera hati birakê Derwêş. Gelo zarokan teaciz kir an na?..Derwêş : Çavê te h ser gula be pira Dirê. Xema nexwe,zarok min aciz nekinne, ew pir bi aqil û di edeba xweda ne.RlZgO : (Zilameki navsere ye)Ka ji me ra bêje, gelo çi deng û behsên dinyayê hene?Derwêş : Ez ê çi bêjim birakê Rizgo... Ez û deng ûbehsên dinyayê çi tevi hev in.. Lê tiştê ku ez dibinim,xweşi û bedewiyên dinyayê yek bi yek winda dibin.Ne qedir maye ne qimet, ne insaneti ne din û diyanet.Ketiye bin dest û piyan hezkinn û rûmet. Ez ê çibêjim...Çend roj berê h gundeki Mêrdinê bûm,Bi van herdû çavan şahidê bûyereki bûm.Kuştin, talan, din û iman bûbûn pênc pere.Ji bo tişteki netişt xal û xwarzi bi hev ketibûn.

_r

13

Heci Temoyek hebû, keça xwe dabû kaleki pir,Di dev da nemabû diran, ketibû ji hiş û bir.Keçik pazdeh sali bû, bavê' guh neda gazinên wêBi zora mal û pera, bazar û qelen dan kelxê pir.

Pira Dirê : (Herdu destê xwe berbt jor dtke û bt ntftr û dtlsottn)Mala Heci Temo h ber miratê keve,Kezeba wi qul bibe, xêrê ji xwe nebine.Gelo qet tirsa Xwedê tunebû di dil da?Ma keça wi pez e, wê difroşe bi zora qelen e?

(Bi nifirên Pira Dirê ra, bi berketin h çarali niftrêngundiyan h nava hev diqehbin)

Derwêş : (Bi serê xwe gottnên Pira Dtrê dtntqtrine û berdewamdtke)Keçik dil berdabû kurê xalêŞand pey lawik, got bira bêGot, bira bê û min birevineHêj ku nebûme nzqê devê vi kelxê.

Apê Flit : (actz dtbe)Gava dê û bav keçên xwe didin mêrPê ra pirs dikin dil û nzayên wan têrGer carna guh nedin ji dil û nzayên wanKeça panzdeh sali nadin kelxên bêxêr.

Xuyaye Heci Temo dilê baviti h aliki avêtiye,Wijdan û xireta xwe bi mal û pera firotiye.Aferin ji keçikê ra, wê ji ya bi dilê xwe kinyeBêşerefê bavê xwe qurbana xwe kinye.

_ y14

Heci Temoyek hebû, keça xwe dabû kaleki pir,Di dev da nemabû diran, ketibû ji hiş û bir.Keçik pazdeh sali bû, bavê' guh neda gazinên wêBi zora mal û pera, bazar û qelen dan kelxê pir.

Pira Dirê : (Herdu destê xwe berbt jor dtke û bt ntftr û dtlsottn)Mala Heci Temo h ber miratê keve,Kezeba wi qul bibe, xêrê ji xwe nebine.Gelo qet tirsa Xwedê tunebû di dil da?Ma keça wi pez e, wê difroşe bi zora qelen e?

(Bi nifirên Pira Dirê ra, bi berketin h çarali niftrêngundiyan h nava hev diqehbin)

Derwêş : (Bi serê xwe gottnên Pira Dtrê dtntqtrine û berdewamdtke)Keçik dil berdabû kurê xalêŞand pey lawik, got bira bêGot, bira bê û min birevineHêj ku nebûme nzqê devê vi kelxê.

Apê Flit : (actz dtbe)Gava dê û bav keçên xwe didin mêrPê ra pirs dikin dil û nzayên wan têrGer carna guh nedin ji dil û nzayên wanKeça panzdeh sali nadin kelxên bêxêr.

Xuyaye Heci Temo dilê baviti h aliki avêtiye,Wijdan û xireta xwe bi mal û pera firotiye.Aferin ji keçikê ra, wê ji ya bi dilê xwe kinyeBêşerefê bavê xwe qurbana xwe kinye.

_ y14

Derwêş : (Gottnê Apê Flit It hesabê wi tê. Bt keser serê xwedthejine)Lawik keçikê revand pişta çiyêDengê revandinê bi gund ket serapêHeci Temo got, kafir kuşti be iroCendekê herduyari dixwazim weynin ber pê.

Rizgo : (bt tehditkari destê xwe berbt pêş dtrêj dtke)Heyla bênamûs... Ker kurê kerê.., çavên wi xwinketinê.Derwêş : Belê birakê Rizgo... Ez h ber hukmê Xwedêheyri mame. Ez tênagihijim!.. Miletê me çima wehaedûyê hev m, h ava serê hev digenn.Apê Flit : (Bt meraq)Herê Derwêşê delal, ka te negot ku çi bû bi herdudildaran?..Derwêş : (Qtrtka wi ttje dtbe û bihnek kûr berdtde)Gund bû du bend, herkes bazda rabû ser piya,Heryek ji aliki va xwe gihand tivmg û modoliya.Bi hev ketin,te digo qey yek Rom e yê din Fireng,Pir xwin njiya, pir'terş û talan çû ji herdu aliya.

Herdû ali xal û xwarziyê hev bûnJi eyni eşirê, miratxurê hev bûnSerhişki, timatiya pere û malê dinêWana kor kinbû, h ber hngan çûn.

Herdu dildarên ciwan kuştin h çiyaAnin cendekên wan, avêtin ber piyaKizin bi dilê menv diket ji halê wan raHê ji hêrs û kina Heci Temo neditefiya.

15

Derwêş : (Gottnê Apê Flit It hesabê wi tê. Bt keser serê xwedthejine)Lawik keçikê revand pişta çiyêDengê revandinê bi gund ket serapêHeci Temo got, kafir kuşti be iroCendekê herduyari dixwazim weynin ber pê.

Rizgo : (bt tehditkari destê xwe berbt pêş dtrêj dtke)Heyla bênamûs... Ker kurê kerê.., çavên wi xwinketinê.Derwêş : Belê birakê Rizgo... Ez h ber hukmê Xwedêheyri mame. Ez tênagihijim!.. Miletê me çima wehaedûyê hev m, h ava serê hev digenn.Apê Flit : (Bt meraq)Herê Derwêşê delal, ka te negot ku çi bû bi herdudildaran?..Derwêş : (Qtrtka wi ttje dtbe û bihnek kûr berdtde)Gund bû du bend, herkes bazda rabû ser piya,Heryek ji aliki va xwe gihand tivmg û modoliya.Bi hev ketin,te digo qey yek Rom e yê din Fireng,Pir xwin njiya, pir'terş û talan çû ji herdu aliya.

Herdû ali xal û xwarziyê hev bûnJi eyni eşirê, miratxurê hev bûnSerhişki, timatiya pere û malê dinêWana kor kinbû, h ber hngan çûn.

Herdu dildarên ciwan kuştin h çiyaAnin cendekên wan, avêtin ber piyaKizin bi dilê menv diket ji halê wan raHê ji hêrs û kina Heci Temo neditefiya.

15

Pira Dirê : Wax, wax, wax... Te lê diye, xinzirê xinzir..Hê ji dilê wi rehet nebûye ha! Mala minê ji herdudildaran ra, bi mirazê xwe şa nebûn û çûn...Derwêş : Belê Pira Dirê, wax ku çawa wax!.. Li welatême halê dildaran her ev e. Bêmirazi bûye qedera wan.

Ma tenê du evin, tenê du canDi vê rêyê da çûn, bûn qurbanMa emê çawa ji bir bikinMemê Alan û Zina Zêdan.

Ma em ê çawa ji bir bikinSiyabendê delûdin û Xeca ZêrinKerr û Kuhk, Huso û Naza dinCembeli û Binevşa narin...

Belê ew negihan mirazê xweBi urf û adet, bi kêf û dawetWan bi xem dagirt qewlê evina xweBê gazm silav kirm h minna bêbext

Rast e, wan di riya evinê da can daLê ji hev hez kinn têri xwe di dil daHis kinn pêlên agirê evinê, doş bûnSermest bûn, di qesra dildaran da

Lê evin ne tenê yek reng û yek kiras eCar heye, viyaneke yekali û nenas eWek evina Xatûna gerden bi mori yeKu Zembilfiroş jê nake rev û xilas e.

16

Pira Dirê : Wax, wax, wax... Te lê diye, xinzirê xinzir..Hê ji dilê wi rehet nebûye ha! Mala minê ji herdudildaran ra, bi mirazê xwe şa nebûn û çûn...Derwêş : Belê Pira Dirê, wax ku çawa wax!.. Li welatême halê dildaran her ev e. Bêmirazi bûye qedera wan.

Ma tenê du evin, tenê du canDi vê rêyê da çûn, bûn qurbanMa emê çawa ji bir bikinMemê Alan û Zina Zêdan.

Ma em ê çawa ji bir bikinSiyabendê delûdin û Xeca ZêrinKerr û Kuhk, Huso û Naza dinCembeli û Binevşa narin...

Belê ew negihan mirazê xweBi urf û adet, bi kêf û dawetWan bi xem dagirt qewlê evina xweBê gazm silav kirm h minna bêbext

Rast e, wan di riya evinê da can daLê ji hev hez kinn têri xwe di dil daHis kinn pêlên agirê evinê, doş bûnSermest bûn, di qesra dildaran da

Lê evin ne tenê yek reng û yek kiras eCar heye, viyaneke yekali û nenas eWek evina Xatûna gerden bi mori yeKu Zembilfiroş jê nake rev û xilas e.

16

(Pişti van gili û gazinan, Derwêş radike elbana xwe btritma beyt dest bi çiroka Zembilfiroş dike.)

Derwêş :

Ey dil were disan bi coşCarek ji caran mey binoş (1)Bikin qiseta ZembilfiroşDa seh bikin hikayetê.

Zembilfiroş ew lawê mir bûBi mal û milk û bi eşir bûNazdar û pir hezkiri bûKa seh kin serpêhatiyê.

(Ji bo demeki kurt sehne tari dibe)

17

(Pişti van gili û gazinan, Derwêş radike elbana xwe btritma beyt dest bi çiroka Zembilfiroş dike.)

Derwêş :

Ey dil were disan bi coşCarek ji caran mey binoş (1)Bikin qiseta ZembilfiroşDa seh bikin hikayetê.

Zembilfiroş ew lawê mir bûBi mal û milk û bi eşir bûNazdar û pir hezkiri bûKa seh kin serpêhatiyê.

(Ji bo demeki kurt sehne tari dibe)

17

LÎSTIKVAN :

- Derwêş- Lawê Mir- Wezir- Çeko- Dara- Rizgo- Baro

SEHNE I

v

18

LÎSTIKVAN :

- Derwêş- Lawê Mir- Wezir- Çeko- Dara- Rizgo- Baro

SEHNE I

v

18

(Ji efektê dengê xuristê, rewşa danstaneki û nêçirê têpêşkêş kirin.Perde vedibe û didemek ji jiyana heywana ya bêdenga xunsti û bêtirs tê xuyan. Nişkava heywanên nêçirêh vi ali wi ali direvin. Her wisa nêçirvan ji, bi dû wandikevin, xwe ditelimn, bi tir û kevanên xwe nişandigrin. Dema ku perde vedibe, bi elbane ritmeki têgirtin û ev ritm h gor rewşa nêçirê, h gor heyecana wêtempoya xwe bihnd û nizim dike da ku hestêntemaşevanan rake.Çend deqqe nêçirvan û heywanên nêçirê h vi ali wi alidirevin. Piştre, nêçirvan h ciheki h hev kom dibin.)

Lawê Mir : Baro!... Rûvi bali Rizgo da reviya! Tuxwe bide milê rastê! Hesen, tu ji ji milê çepê da werê!Ez û Çeko ji, ji paşva didin ser. De lez kin, wi ji destnerevinm!..

(Qasi deqqeyek li gor talimata Mir, dor h rûvi têgirtin. Çeko jt Rizgo ra dest dihejine, hin işaretan didêû paşê bang dike.)

Çeko : Rizgo!...(Rtzgo h ali Çeko dinthêre, bt işaretên ptrsiyariyê û windaktrtnarûvi dest û seri dthejine. Çeko kema btnya wi işaret dtke û htnekji bt sitemkari)Çeko : Malxirabo, dibê qey ava reş bi çavê da hatiye.Zû ke, ji paşva vegere û pêşiya kemê bigre!

(Çeko, Rizgo, Baro û Dara dor li rûviyê dignn ûbêdeng dor lê teng dikin. Ji mşkava rûvi ji pişt keme

19

(Ji efektê dengê xuristê, rewşa danstaneki û nêçirê têpêşkêş kirin.Perde vedibe û didemek ji jiyana heywana ya bêdenga xunsti û bêtirs tê xuyan. Nişkava heywanên nêçirêh vi ali wi ali direvin. Her wisa nêçirvan ji, bi dû wandikevin, xwe ditelimn, bi tir û kevanên xwe nişandigrin. Dema ku perde vedibe, bi elbane ritmeki têgirtin û ev ritm h gor rewşa nêçirê, h gor heyecana wêtempoya xwe bihnd û nizim dike da ku hestêntemaşevanan rake.Çend deqqe nêçirvan û heywanên nêçirê h vi ali wi alidirevin. Piştre, nêçirvan h ciheki h hev kom dibin.)

Lawê Mir : Baro!... Rûvi bali Rizgo da reviya! Tuxwe bide milê rastê! Hesen, tu ji ji milê çepê da werê!Ez û Çeko ji, ji paşva didin ser. De lez kin, wi ji destnerevinm!..

(Qasi deqqeyek li gor talimata Mir, dor h rûvi têgirtin. Çeko jt Rizgo ra dest dihejine, hin işaretan didêû paşê bang dike.)

Çeko : Rizgo!...(Rtzgo h ali Çeko dinthêre, bt işaretên ptrsiyariyê û windaktrtnarûvi dest û seri dthejine. Çeko kema btnya wi işaret dtke û htnekji bt sitemkari)Çeko : Malxirabo, dibê qey ava reş bi çavê da hatiye.Zû ke, ji paşva vegere û pêşiya kemê bigre!

(Çeko, Rizgo, Baro û Dara dor li rûviyê dignn ûbêdeng dor lê teng dikin. Ji mşkava rûvi ji pişt keme

19

baz dide. Wê hingê Baro tirekê berdidê û rûvi bi serhev ra diqehbine.)

Dara : Biji Baro!.. Mm çavê te xwaro.

(Herçar tir û kevanên xwe radikin û şabûna xwe nişandidin.Sehneya nêçirê bi kuştina pezkûviyek û kiroşkek çenddeqeyên din ji berdewam dike. Piştre tev h cihekidigihijin hev û berê xwe didin malê. Sehne ji bo deme-ki tê tarikmn .

20

baz dide. Wê hingê Baro tirekê berdidê û rûvi bi serhev ra diqehbine.)

Dara : Biji Baro!.. Mm çavê te xwaro.

(Herçar tir û kevanên xwe radikin û şabûna xwe nişandidin.Sehneya nêçirê bi kuştina pezkûviyek û kiroşkek çenddeqeyên din ji berdewam dike. Piştre tev h cihekidigihijin hev û berê xwe didin malê. Sehne ji bo deme-ki tê tarikmn .

20

(Beri ku disa rohni bibe, Derwêş h elbanê dixe ûçiroka Zembilfiroş bi strani, wek ku di nava xelke dagotin, didomine.

Derwêş :

Zembilfiroş lawkê delal eXweş ciwan û bi bejn û bal eJi nêçirê tê berbi mal eGuhdari kin çi bi serda tê.

(Perde vedibe. Lawê Mir, wezirê wi û çar xulam ji hdû wan ji nêçirê vedigenn. Li ser şwerêyek Lawê Mirû Wezir ketine suhbetê.)

Lawê Mir :

Mirê miran, maqûlê bavê min,carna behsa demên kevn û nêçirê dike.Behsa şênahiya bax û baxçe ûdarûberên Kurdistanê dike.Behsa heywanên nêçirêû texlidên wan dike...Ka ew şêr?Ka ew pihng?Ka ew beraz û hirçên danstanên me?

Wezir : (Dtkeve ramanên kûr, bt xembariya demên bori keserekdtkşine)Herê...., herê Mirê min ê delal, rast e.Dema ku em gihiştinê, (dtl bt keser e, çav lt dûr dtnthêre ûbihnek mttale dtke)disa yek hebna hebûn.

21

(Beri ku disa rohni bibe, Derwêş h elbanê dixe ûçiroka Zembilfiroş bi strani, wek ku di nava xelke dagotin, didomine.

Derwêş :

Zembilfiroş lawkê delal eXweş ciwan û bi bejn û bal eJi nêçirê tê berbi mal eGuhdari kin çi bi serda tê.

(Perde vedibe. Lawê Mir, wezirê wi û çar xulam ji hdû wan ji nêçirê vedigenn. Li ser şwerêyek Lawê Mirû Wezir ketine suhbetê.)

Lawê Mir :

Mirê miran, maqûlê bavê min,carna behsa demên kevn û nêçirê dike.Behsa şênahiya bax û baxçe ûdarûberên Kurdistanê dike.Behsa heywanên nêçirêû texlidên wan dike...Ka ew şêr?Ka ew pihng?Ka ew beraz û hirçên danstanên me?

Wezir : (Dtkeve ramanên kûr, bt xembariya demên bori keserekdtkşine)Herê...., herê Mirê min ê delal, rast e.Dema ku em gihiştinê, (dtl bt keser e, çav lt dûr dtnthêre ûbihnek mttale dtke)disa yek hebna hebûn.

21

^.

Ew heywan ji ber xwe va neqeliyan bêguman.Welatê me bû meydana şer gelek caran,ket ber êrişên Romi û Moxolan,bû meydana şerê navbera Osmaniyan,Ecem û Ereban.Welatê me yê xweş û delal,ket ber êrişên dagirkeran.Kambax kinn,şewitandin,çi ket ber wan;talan kinnû ji xwe ra birin.Heywanên me ji qir kinn.Êhh.... miletê me ji nezan bû,nêçireke bêserûber dikirin!..

(Hestên Lawê Mir radibm, bi berketin, bi êş û janakambaxkinna heyiyên welatê xwe hêrs dibe)

Lawê Mir :

Divê em fermaneki derxinnêçira bêserûber qedexe bikin!

Wezir : (Bt şahi û daxwaziyeke xurt)Dilê mirê min gelek pak e,gotina te rast û dirust e,fermanek weha êdi pêwist e...

Derwêş : (Bt ritmeki ku şabûnê dtde htsandtn It elbanê dtxe û vêxeberê belav dtke)Ferman e!Fermana mirê miran e!

22

^.

Ew heywan ji ber xwe va neqeliyan bêguman.Welatê me bû meydana şer gelek caran,ket ber êrişên Romi û Moxolan,bû meydana şerê navbera Osmaniyan,Ecem û Ereban.Welatê me yê xweş û delal,ket ber êrişên dagirkeran.Kambax kinn,şewitandin,çi ket ber wan;talan kinnû ji xwe ra birin.Heywanên me ji qir kinn.Êhh.... miletê me ji nezan bû,nêçireke bêserûber dikirin!..

(Hestên Lawê Mir radibm, bi berketin, bi êş û janakambaxkinna heyiyên welatê xwe hêrs dibe)

Lawê Mir :

Divê em fermaneki derxinnêçira bêserûber qedexe bikin!

Wezir : (Bt şahi û daxwaziyeke xurt)Dilê mirê min gelek pak e,gotina te rast û dirust e,fermanek weha êdi pêwist e...

Derwêş : (Bt ritmeki ku şabûnê dtde htsandtn It elbanê dtxe û vêxeberê belav dtke)Ferman e!Fermana mirê miran e!

22

Hatiye qedexekirm,nêçira bêserûber!Hatiye qedexe kinn,Sotandina dar û ber!Hatiye qedexe kinn,kambax kinna welatê xweş û nnd!Hatiye qedexe kinnHemû kuştin h rûyê dinê!

Lawê Mir : (Bala xwe dtkşine ser bûyereke nêçirê û htnek btraman e)Pezkûviyê me gelek h dû xwe gerand iro..Dema ku em h dû wê bûn,bistek çiroka Siyabend û Xecê hat ber çavê min.Demekê xofek kete dilê mm,û pê ra ji, mêrxasiû nka Siyabend qewet da lmgê min.

Wezir :

Maqûlê min, bi Xwedê ew fikir ji min ra ji çê bû, lêmm zanibû ku ew ji ber nişangêriya te nafihte. Mirêmin, eger destûra te hebe ez ê pirsekê bikim.

Lawê Mir :

Fefmo!

Wezir :

Wexta çilê lawê te yê delal biqede!.. Gelo demanavlêkinnê nehatiye?

Lawê Mir :

Rast e, êdi dem hatiye.

23

Hatiye qedexekirm,nêçira bêserûber!Hatiye qedexe kinn,Sotandina dar û ber!Hatiye qedexe kinn,kambax kinna welatê xweş û nnd!Hatiye qedexe kinnHemû kuştin h rûyê dinê!

Lawê Mir : (Bala xwe dtkşine ser bûyereke nêçirê û htnek btraman e)Pezkûviyê me gelek h dû xwe gerand iro..Dema ku em h dû wê bûn,bistek çiroka Siyabend û Xecê hat ber çavê min.Demekê xofek kete dilê mm,û pê ra ji, mêrxasiû nka Siyabend qewet da lmgê min.

Wezir :

Maqûlê min, bi Xwedê ew fikir ji min ra ji çê bû, lêmm zanibû ku ew ji ber nişangêriya te nafihte. Mirêmin, eger destûra te hebe ez ê pirsekê bikim.

Lawê Mir :

Fefmo!

Wezir :

Wexta çilê lawê te yê delal biqede!.. Gelo demanavlêkinnê nehatiye?

Lawê Mir :

Rast e, êdi dem hatiye.

23

L

Min h ba xwe navek hilbijartiye.Eger destûra bavê min û te hebe,min h ba xwe navê Mem lêkiriye!..

Wezir :

Ew çi gotine Mirê mm. Navê ku te hilbijartiye, bi minji pir xweş e. Lewra ew nav, navê "Memê Alan" e,diyariya bav û kalê me ye. Edi ji wi xweştir çi heye.

Lawê Mir :

Eger ji min ra keçek ji çê bibe, ez ê navê wê ji Xecêdeynim. Lê wek ku min got, beri her tişti destûra bavêmin lazim e.

{Bi vi suhbetê, Lawê Mir û Wezir di ber goristanekêda derbas dibin. Gava digihên tanga goristanê,nişkava ronahi dikeve ser gonstanek û bala Lawê Mirdikeve ser didema wê gonstanê.Qafikeki seri yê miriyan derketiye ser rûyê gorê. LawêMir bi meraq û ecêbmayi ji wezir pirs dike)

Lawê Mir :

Wezir!..Tu dikari bêji, gelo ev çi hikmet e?

Wezir :

Evya mirin eji jiyana vê dmyayê qetandiye benê xweyani qafikê serê insaneki miri ye, mirê min.Lawê Mir : (Şaş û mttal dtmine û bt balkêşi xeber dtde)

24

L

Min h ba xwe navek hilbijartiye.Eger destûra bavê min û te hebe,min h ba xwe navê Mem lêkiriye!..

Wezir :

Ew çi gotine Mirê mm. Navê ku te hilbijartiye, bi minji pir xweş e. Lewra ew nav, navê "Memê Alan" e,diyariya bav û kalê me ye. Edi ji wi xweştir çi heye.

Lawê Mir :

Eger ji min ra keçek ji çê bibe, ez ê navê wê ji Xecêdeynim. Lê wek ku min got, beri her tişti destûra bavêmin lazim e.

{Bi vi suhbetê, Lawê Mir û Wezir di ber goristanekêda derbas dibin. Gava digihên tanga goristanê,nişkava ronahi dikeve ser gonstanek û bala Lawê Mirdikeve ser didema wê gonstanê.Qafikeki seri yê miriyan derketiye ser rûyê gorê. LawêMir bi meraq û ecêbmayi ji wezir pirs dike)

Lawê Mir :

Wezir!..Tu dikari bêji, gelo ev çi hikmet e?

Wezir :

Evya mirin eji jiyana vê dmyayê qetandiye benê xweyani qafikê serê insaneki miri ye, mirê min.Lawê Mir : (Şaş û mttal dtmine û bt balkêşi xeber dtde)

24

Minn!...Çi tişteki tirsehêz e minn!..Nake guhdariTu mir iYan feqir i...Çaxa roj û demê te temam dibePirs nake ji teMilk û emlakê tePirs nakeLi xêr û gimehê te...

Wezir :

Rast e maqûlê min..Lê minn ji xilasi nine...Gelo çend kesHesabê wê dinyayêBi bir tineÛ bi wijdanek rehetSerê xwe datine?

Lawê Mir : (bt btştrinek xembar)Wijdanek rehet.. ..(bt çavên ptrsiyari û bt mttale bihnekberdtde) Gelo çend kes?..Çend kes h vê dinyayêBi kar û emelên xweBi têkiliyên xweBi dilpakiya xweBi edaleta xweŞertê wijdanek rehet peyda kiriye?Çend kes h vê dmyayêBihelaliBi keda destê xwe

y25

Minn!...Çi tişteki tirsehêz e minn!..Nake guhdariTu mir iYan feqir i...Çaxa roj û demê te temam dibePirs nake ji teMilk û emlakê tePirs nakeLi xêr û gimehê te...

Wezir :

Rast e maqûlê min..Lê minn ji xilasi nine...Gelo çend kesHesabê wê dinyayêBi bir tineÛ bi wijdanek rehetSerê xwe datine?

Lawê Mir : (bt btştrinek xembar)Wijdanek rehet.. ..(bt çavên ptrsiyari û bt mttale bihnekberdtde) Gelo çend kes?..Çend kes h vê dinyayêBi kar û emelên xweBi têkiliyên xweBi dilpakiya xweBi edaleta xweŞertê wijdanek rehet peyda kiriye?Çend kes h vê dmyayêBihelaliBi keda destê xwe

y25

^.

Bi hezkirm û dilsoziBê nefs û çavnebariXwe ji vê jiyanê ra amade kiriye?

Wezir :

Hejmara kesên wehaGelek kêm în Mirê mm.Lê h rûyê erdê insanDiji û dixebiteWek ku tunebe mirin!....însan e h vê dinyayê hukumdarJi bo berjewendiyên xweJi bo hukmê xweLi wijdanek rehet nagere tucar..

Lawê Mir : (bt ttnaz dtbtştre û)Lê mirin jiWek xwe dike hercar!..

Wezir :

Belê mirê min...Ew guhdariya kesi nake, mixabin...

Lawê Mir : (Bt mttale)Didim ber hev û ji xwe pirs dikim,Gelo ez ê ji bikevim vi hali?...

Wezir :

Dûri te be mirê min,ev aqûbet h serê me hemûya ne,Xwedê, xwedayek mezin e mirê min.

26

=-N

^.

Bi hezkirm û dilsoziBê nefs û çavnebariXwe ji vê jiyanê ra amade kiriye?

Wezir :

Hejmara kesên wehaGelek kêm în Mirê mm.Lê h rûyê erdê insanDiji û dixebiteWek ku tunebe mirin!....însan e h vê dinyayê hukumdarJi bo berjewendiyên xweJi bo hukmê xweLi wijdanek rehet nagere tucar..

Lawê Mir : (bt ttnaz dtbtştre û)Lê mirin jiWek xwe dike hercar!..

Wezir :

Belê mirê min...Ew guhdariya kesi nake, mixabin...

Lawê Mir : (Bt mttale)Didim ber hev û ji xwe pirs dikim,Gelo ez ê ji bikevim vi hali?...

Wezir :

Dûri te be mirê min,ev aqûbet h serê me hemûya ne,Xwedê, xwedayek mezin e mirê min.

26

=-N

Lawê Mir : (dtkeve mttaleke kûr, reng û rûçtk lê namine. Ttrsû evineke Xwedayi dtkeve dtlê wi. Bt haleki mttalektri...)Ez.., ez ku kurê mirê miran îmSerdarê hezaran îmXwedi hemû îlmê cihan imBi mamoste,Bi dengbêj,Bi çirokbêj,Bi hozan û diwan îm.Ez..., ez ku xwedi qesr û xan îmKeleh û pawan îmDeşt û zozan,Zevi û çiyan îmBi evineke Xwedayi dilgiran îm

Bi keda destê xwe'Bi keda destê xweBiborimm jiyana xwe,Ji mha pêvaNe mir îmNe xanedan îmYek ji gel îmDiçim nava gel..û h wijdanek rehet digenm!..

(Sehne tari dibe û pêra ji dengê elbana dewrêş û çirokawi tê bihistin)

Dewrêş :

Ramanên Lawê mir serûbm bûnXem û mitalên wi kûr û pirr bûnBiryar da ku dûr keve ji miriti û hebûn

27

Lawê Mir : (dtkeve mttaleke kûr, reng û rûçtk lê namine. Ttrsû evineke Xwedayi dtkeve dtlê wi. Bt haleki mttalektri...)Ez.., ez ku kurê mirê miran îmSerdarê hezaran îmXwedi hemû îlmê cihan imBi mamoste,Bi dengbêj,Bi çirokbêj,Bi hozan û diwan îm.Ez..., ez ku xwedi qesr û xan îmKeleh û pawan îmDeşt û zozan,Zevi û çiyan îmBi evineke Xwedayi dilgiran îm

Bi keda destê xwe'Bi keda destê xweBiborimm jiyana xwe,Ji mha pêvaNe mir îmNe xanedan îmYek ji gel îmDiçim nava gel..û h wijdanek rehet digenm!..

(Sehne tari dibe û pêra ji dengê elbana dewrêş û çirokawi tê bihistin)

Dewrêş :

Ramanên Lawê mir serûbm bûnXem û mitalên wi kûr û pirr bûnBiryar da ku dûr keve ji miriti û hebûn

27

Bi jin û malbatê bişêwire û bike qisetê.

28

Bi jin û malbatê bişêwire û bike qisetê.

28

SEHNE II

LÎSTIKVAN :

- Lawê Mir- Jina Zembilfiroş

29

SEHNE II

LÎSTIKVAN :

- Lawê Mir- Jina Zembilfiroş

29

(Sehne rohni dibe. Lawê Mir û xamma wi, h oda xwebi hevra şêwrê dikin. Sehne him trajik e, him jimizgtniya jiyaneke nû ye)

Lawê Mir :

Ey xamma min a porzêrinDêmsorgul, zar gelek şirinMin biryar daye bi evinDigel te bikim qisetê

Ez ê berdim qesr û qonaxeBerê xwe bidim nav milleteHin bikim sinetên desteQayil bibim bi qismetê

Zor nadim te dilzêrinêBê qeyd û şert h' dû min bêZanim wê pir zor h te bêBerdana vê seltenetê

Tu azad i di biryara xwe daBimini di nav ziv û zêr daDijwar e jiyan h dervaGunehkar nakim te hurmetê

Jina Mir :

Mirê mm ê nazik û delalHim helal i him ji hevalDilpakiya te bê misalTe'z lal kinm bi vê qisetê

30

(Sehne rohni dibe. Lawê Mir û xamma wi, h oda xwebi hevra şêwrê dikin. Sehne him trajik e, him jimizgtniya jiyaneke nû ye)

Lawê Mir :

Ey xamma min a porzêrinDêmsorgul, zar gelek şirinMin biryar daye bi evinDigel te bikim qisetê

Ez ê berdim qesr û qonaxeBerê xwe bidim nav milleteHin bikim sinetên desteQayil bibim bi qismetê

Zor nadim te dilzêrinêBê qeyd û şert h' dû min bêZanim wê pir zor h te bêBerdana vê seltenetê

Tu azad i di biryara xwe daBimini di nav ziv û zêr daDijwar e jiyan h dervaGunehkar nakim te hurmetê

Jina Mir :

Mirê mm ê nazik û delalHim helal i him ji hevalDilpakiya te bê misalTe'z lal kinm bi vê qisetê

30

Y

Rast e, dest ji mal û milk nabeDû hebûnê feqiri nabeLê ev jiyan qet bê te nabeBê te çi bikim bi cennetê

(Sehne tari dibe û pêra ji perde tê girtin)

31

Y

Rast e, dest ji mal û milk nabeDû hebûnê feqiri nabeLê ev jiyan qet bê te nabeBê te çi bikim bi cennetê

(Sehne tari dibe û pêra ji perde tê girtin)

31

3232

SEHNEIIILÎSTIKVAN :

- Hesinger- Xerat- Hostayê diwara- Çolang-Zembilfiroş- Xatûnê

33

SEHNEIIILÎSTIKVAN :

- Hesinger- Xerat- Hostayê diwara- Çolang-Zembilfiroş- Xatûnê

33

(Li sehnê 6 heta 8 kes h dora agir rûmştine. Dt navbe-ra wan da h ser afirandêri, hunerên destkari û kedka-riyê suhbetek dest pê dike. Ango kesên ku h dora agirrûniştine, didemek ji hunermendên cuda yên destka-riyê radixin pêş çavan.)

Hesinger :

Ez îm ez..Şagirtê Kawayê hesingerDisotinim, ditewimm hesin bi sariÇêdikim gisnên cotTevr û bêra destê cotkarDas û çakûçê kargerŞûr û mertalXencer û kalanê destê şergerŞergerê azadiyêŞergerê rojên giran.

Xerat :

Ez îm ez..Xerat îm ez.Hunermendê sindoqê bûkanText û dolabên malanHaletê destê cotkaranDestiyê çakûçê karkeranDergûşê zarokanZarokên pêşerojêPêşeroja weîatê me Kurdan.

Hostayê Diwara :

Ez îm ez..

34

(Li sehnê 6 heta 8 kes h dora agir rûmştine. Dt navbe-ra wan da h ser afirandêri, hunerên destkari û kedka-riyê suhbetek dest pê dike. Ango kesên ku h dora agirrûniştine, didemek ji hunermendên cuda yên destka-riyê radixin pêş çavan.)

Hesinger :

Ez îm ez..Şagirtê Kawayê hesingerDisotinim, ditewimm hesin bi sariÇêdikim gisnên cotTevr û bêra destê cotkarDas û çakûçê kargerŞûr û mertalXencer û kalanê destê şergerŞergerê azadiyêŞergerê rojên giran.

Xerat :

Ez îm ez..Xerat îm ez.Hunermendê sindoqê bûkanText û dolabên malanHaletê destê cotkaranDestiyê çakûçê karkeranDergûşê zarokanZarokên pêşerojêPêşeroja weîatê me Kurdan.

Hostayê Diwara :

Ez îm ez..

34

Hostayê diwara me ez.Lêdikim avahiyanQesr û qonaxBirc û kelehanBendên pêşiya av û çemanBi hunera destê minLêdibin stara insan.

Çolang :

Ez îm ez..Çolang îm ez.Xemla mala hunera destên min.Dirêsim çavi bi çavi,Tej û xaliçeyan bi delali.Bi nûra çavBi keda destNexşên xem û xeyalanHesret û evinan dihomm.Ez îm ez..Xezineya kultura Kurd îm ez.

Derwêş : (Dt nav koma hunermendan da ye)Zembilfiroş lawkê rewal bûBi kulfet û ehFûeyal bû (2)Husneki Ûsif li bal bûHeq nzaqê qismetê.

Qewin ew lawê feqir bûHertim Xwedê di bir bû ( 3 )

Pêşê xwe da ew jir bûEw bi dest hebû sinetê.

35

Hostayê diwara me ez.Lêdikim avahiyanQesr û qonaxBirc û kelehanBendên pêşiya av û çemanBi hunera destê minLêdibin stara insan.

Çolang :

Ez îm ez..Çolang îm ez.Xemla mala hunera destên min.Dirêsim çavi bi çavi,Tej û xaliçeyan bi delali.Bi nûra çavBi keda destNexşên xem û xeyalanHesret û evinan dihomm.Ez îm ez..Xezineya kultura Kurd îm ez.

Derwêş : (Dt nav koma hunermendan da ye)Zembilfiroş lawkê rewal bûBi kulfet û ehFûeyal bû (2)Husneki Ûsif li bal bûHeq nzaqê qismetê.

Qewin ew lawê feqir bûHertim Xwedê di bir bû ( 3 )

Pêşê xwe da ew jir bûEw bi dest hebû sinetê.

35

Şuxlê wi selik û tebeq bûQimeta sehkan wereq bû ( 4 )

Hertim ew rast heq bûPê debiri kulfetê.

(Sehne tari dibe û dengê elbanê bihnd dibe)

36

Şuxlê wi selik û tebeq bûQimeta sehkan wereq bû ( 4 )

Hertim ew rast heq bûPê debiri kulfetê.

(Sehne tari dibe û dengê elbanê bihnd dibe)

36

Y Y

SEHNE IV

LÎSTIKVAN :

- Derwêş- Zembilfiroş- Xatûnê- Xecê (keç)- Nesrin (keç)- Binevş (keç)- Jinek- Jinek sere- Gulê (keç)- Caringek

t37

Y Y

SEHNE IV

LÎSTIKVAN :

- Derwêş- Zembilfiroş- Xatûnê- Xecê (keç)- Nesrin (keç)- Binevş (keç)- Jinek- Jinek sere- Gulê (keç)- Caringek

t37

^.

(Zembilfiraş cûrbecûr zembilan avêtiye ser milên xwe,h kolanan digere û zembilan difroşe. Demek şunda diber qesra Xatûnê da derbas dibe û ji bo firotina zembi-lan bang dike. Lê beri ku Zembilfiroş h şanoyê xuyabibe, Derwêş h qunceki rûmştiye, h elbanê dixe ûçirokê weha didomine.)

Derwêş :

Ew bi dest zembil bi destDibire bazarê bi qesd ( 5 )

Xwann, nan dihat bi destRazi dibû qismetê.

(Dengê elbana Dewrêş çiqas diçe kêm dibe û bangaZembilfiroş tê bihistin)

Zembilfiroş :

Zembil...! Zembil..Wenn zembilan..Mm honandiyeBi nûra çavanBi hunera destan.Ew layiqê destêXamm û xatûnan.

(Bi dengê Zembilfiroş ra, Xatûnê dertê ber pencerê ûbi heyrani qasek dikeve temaşa Zembilfiroş. Li kolanê,millet h ser serê Zembilfiroş piçikiye. Didemek jibazara zembilan û firotina wan tê pêş çavan û demekdom dike.)Xecê :

38

^.

(Zembilfiraş cûrbecûr zembilan avêtiye ser milên xwe,h kolanan digere û zembilan difroşe. Demek şunda diber qesra Xatûnê da derbas dibe û ji bo firotina zembi-lan bang dike. Lê beri ku Zembilfiroş h şanoyê xuyabibe, Derwêş h qunceki rûmştiye, h elbanê dixe ûçirokê weha didomine.)

Derwêş :

Ew bi dest zembil bi destDibire bazarê bi qesd ( 5 )

Xwann, nan dihat bi destRazi dibû qismetê.

(Dengê elbana Dewrêş çiqas diçe kêm dibe û bangaZembilfiroş tê bihistin)

Zembilfiroş :

Zembil...! Zembil..Wenn zembilan..Mm honandiyeBi nûra çavanBi hunera destan.Ew layiqê destêXamm û xatûnan.

(Bi dengê Zembilfiroş ra, Xatûnê dertê ber pencerê ûbi heyrani qasek dikeve temaşa Zembilfiroş. Li kolanê,millet h ser serê Zembilfiroş piçikiye. Didemek jibazara zembilan û firotina wan tê pêş çavan û demekdom dike.)Xecê :

38

Zembilfiroş!.. zembilên te çi sipehi neNesrin :

Herê xwengê, ew ji wek xwediyê xwe neBinevş :

Tew., ger te bizanibiya ku çend kes çaverê neJmek :

Yeka mina Xatûnê h ber penceran diheline...Jmek sere :

Keçê, şerm û heya we nine?Zembilfiroş lawek pak û dilzêrin eGotin û gale galê We di bir da nine..Nesrin :

Metikê!..Bi Xwedê me tu niyetek xirab nineGotinên me tev henek û yari ne

Zembilfiroş: (Gottn û gale galê navbera jtnan dtbthize, lê xweactz nake. Dt ber xwe da dtbtşire û)Dev ji wan berde dayê!.Civat xweş e ku tê da hebe germahi,dostani û henek û yari ne.

( Demek weha bazara zembilan berdewam dike. Ro-nahiya ser bazara zembilan tê tarikinn û ronahi dideser oda Xatûnê û dengê Derwêş û elbana wi têbthistin.)

Derwêş :

Her dema ku selkan tineXatûnek jor da dibine ( 6 )

Bi dil û can dihebineDil kete pêla muhbetê.

39

Zembilfiroş!.. zembilên te çi sipehi neNesrin :

Herê xwengê, ew ji wek xwediyê xwe neBinevş :

Tew., ger te bizanibiya ku çend kes çaverê neJmek :

Yeka mina Xatûnê h ber penceran diheline...Jmek sere :

Keçê, şerm û heya we nine?Zembilfiroş lawek pak û dilzêrin eGotin û gale galê We di bir da nine..Nesrin :

Metikê!..Bi Xwedê me tu niyetek xirab nineGotinên me tev henek û yari ne

Zembilfiroş: (Gottn û gale galê navbera jtnan dtbthize, lê xweactz nake. Dt ber xwe da dtbtşire û)Dev ji wan berde dayê!.Civat xweş e ku tê da hebe germahi,dostani û henek û yari ne.

( Demek weha bazara zembilan berdewam dike. Ro-nahiya ser bazara zembilan tê tarikinn û ronahi dideser oda Xatûnê û dengê Derwêş û elbana wi têbthistin.)

Derwêş :

Her dema ku selkan tineXatûnek jor da dibine ( 6 )

Bi dil û can dihebineDil kete pêla muhbetê.

39

(Xatûnê h ber pencera oda xwe ketiye mitalan.Nişkava tişteki tê bira wê. Kêfek tê wê, reng û rûçik lêgeş dibe. Destê xwe h hev dixe û caringên wê dikevinhundir.)

Xatûnê :

Hûn caringê min ên delalZû zû bikin, henn ji mal ( 7 )

Lawik h jêr e, herne h balBêjne, Mir te dixwaze dindar.

(Caringên keleş berbi derva dilezinin. Sehna odaXatûnê tê tarikmn û ronahi cardin dide ser Zem-bilfiroş û bazara Zembilan. Caringên Xatûnê bi lez tênba Zembilfiroş û yek ji wan Zembilfiroş ji xelkê dorêhinek dûr dike û şirin şirin dibêje)

Caringek :

Zembilfiroş, lawikê delalTe sineta selkê di al ( 8 )

Hinek husna Usib h balMir te dixwaze, kerem ke mal.

Zembilfiroş :

Hûn caringê husn û cemalMin bihistiye mir ne h mal ( 9 )

Sehka bi kê ra bikim bazar?

(Dema ku Zembilfiroş û caring xeber didin, di navbe-ra jin û keçên bazarê da pistepistek dest pê dtke û jialiki va ji guhan h xeberdanên navbera Zembilfiroş ûcaringê bel dtkin. Zembilftroş bi dudili dike ku here,

40

(Xatûnê h ber pencera oda xwe ketiye mitalan.Nişkava tişteki tê bira wê. Kêfek tê wê, reng û rûçik lêgeş dibe. Destê xwe h hev dixe û caringên wê dikevinhundir.)

Xatûnê :

Hûn caringê min ên delalZû zû bikin, henn ji mal ( 7 )

Lawik h jêr e, herne h balBêjne, Mir te dixwaze dindar.

(Caringên keleş berbi derva dilezinin. Sehna odaXatûnê tê tarikmn û ronahi cardin dide ser Zem-bilfiroş û bazara Zembilan. Caringên Xatûnê bi lez tênba Zembilfiroş û yek ji wan Zembilfiroş ji xelkê dorêhinek dûr dike û şirin şirin dibêje)

Caringek :

Zembilfiroş, lawikê delalTe sineta selkê di al ( 8 )

Hinek husna Usib h balMir te dixwaze, kerem ke mal.

Zembilfiroş :

Hûn caringê husn û cemalMin bihistiye mir ne h mal ( 9 )

Sehka bi kê ra bikim bazar?

(Dema ku Zembilfiroş û caring xeber didin, di navbe-ra jin û keçên bazarê da pistepistek dest pê dtke û jialiki va ji guhan h xeberdanên navbera Zembilfiroş ûcaringê bel dtkin. Zembilftroş bi dudili dike ku here,

40

hin gotinen jin û keçên bazarê dikevin guhên wi.)

Gulê :

Zembilfiroş!.., Mir ne li mal eTê bi kê ra zembilan biki bazar e?...

Jinek :

Tew dinê.. tu kurr û kem nebi...Mir çi ye, cihê Xatûnê lê hebi!..

Jinek sere :

Bes bikin gili û qelinekHeddê xwe zanibin carekZembilfiroş lawkê dindar eJê nayê tu xirabi û zirar e!..

(Caring h pêş, Zembilfiroş h dû wan berbi qesrê diçin.Wê hingê sehne tari dibe û dengê elbana Dewrêşcardin bihnd dibe.)

Derwêş :

Zembilfiroş çû bi der daGul Xatûn rabû ji ber da ( 10 )

Şekir bari ji dev û lêvaKa guhdari km qisetê.

(Cardin rohni dide ser oda Xatûnê. Xatûnê h serdiwana xwe rûntştiye. Him bi kêfe him ji bêsebir e. Lideri dikeve!.. Caringek berbi deri diçe. Deri vedike ûpêra ji, h Xatûnê vedigere)

Caringek:

41

hin gotinen jin û keçên bazarê dikevin guhên wi.)

Gulê :

Zembilfiroş!.., Mir ne li mal eTê bi kê ra zembilan biki bazar e?...

Jinek :

Tew dinê.. tu kurr û kem nebi...Mir çi ye, cihê Xatûnê lê hebi!..

Jinek sere :

Bes bikin gili û qelinekHeddê xwe zanibin carekZembilfiroş lawkê dindar eJê nayê tu xirabi û zirar e!..

(Caring h pêş, Zembilfiroş h dû wan berbi qesrê diçin.Wê hingê sehne tari dibe û dengê elbana Dewrêşcardin bihnd dibe.)

Derwêş :

Zembilfiroş çû bi der daGul Xatûn rabû ji ber da ( 10 )

Şekir bari ji dev û lêvaKa guhdari km qisetê.

(Cardin rohni dide ser oda Xatûnê. Xatûnê h serdiwana xwe rûntştiye. Him bi kêfe him ji bêsebir e. Lideri dikeve!.. Caringek berbi deri diçe. Deri vedike ûpêra ji, h Xatûnê vedigere)

Caringek:

41

^.

Zembilfiroş e Xatûna min!..

(Xatûnê bi destan işaret dtde da ku wi berdin hundir ûpêra ji işaret dide caringên xwe ku jt odê derên)

Xatûnê : (Zembilftroş bt fedikari lê bt xwe bawer, tê diwanaXatûnê. Xatûnê jt berê radtbe û jt bo rûntşttnê cih nişan dtde)Zembilfiroş lawkê dewrêş eTu kerem ke were pêş e ( 11 )

Heqê zembila bibêjeEz ji hizna te bûme kerr û gêj e.

Zembilfiroş : (Hêj h piya ye. Jt gottnên Xatûnê ra şaş u mttaldtmine)Wey Xatûna gerdenzêrêCaringan ez anime vê derê ( 12 )

Sehka bifroşirn naz û nederê.

Xatûnê : (Bt btştrin)Tu ser sera herdu çavaBazar, bazara min û te va ( 13 )

Muhtacê te me bi dil û çava.

Zembilfiroş : (Têdtgthije ku Xatûnê, wi jt bo bazara zembilanneaniye)Xatûna delal, zende bazinTu h min meke gazinJin ne layiq e bike bazar ( 14 )

Xeber rast m têne ser zarSehka bi kê ra bikim bazar?

Xatûnê : (Berpê dtçe, bt destê zembilftroş dtgtre û wi berbt

42

^.

Zembilfiroş e Xatûna min!..

(Xatûnê bi destan işaret dtde da ku wi berdin hundir ûpêra ji işaret dide caringên xwe ku jt odê derên)

Xatûnê : (Zembilftroş bt fedikari lê bt xwe bawer, tê diwanaXatûnê. Xatûnê jt berê radtbe û jt bo rûntşttnê cih nişan dtde)Zembilfiroş lawkê dewrêş eTu kerem ke were pêş e ( 11 )

Heqê zembila bibêjeEz ji hizna te bûme kerr û gêj e.

Zembilfiroş : (Hêj h piya ye. Jt gottnên Xatûnê ra şaş u mttaldtmine)Wey Xatûna gerdenzêrêCaringan ez anime vê derê ( 12 )

Sehka bifroşirn naz û nederê.

Xatûnê : (Bt btştrin)Tu ser sera herdu çavaBazar, bazara min û te va ( 13 )

Muhtacê te me bi dil û çava.

Zembilfiroş : (Têdtgthije ku Xatûnê, wi jt bo bazara zembilanneaniye)Xatûna delal, zende bazinTu h min meke gazinJin ne layiq e bike bazar ( 14 )

Xeber rast m têne ser zarSehka bi kê ra bikim bazar?

Xatûnê : (Berpê dtçe, bt destê zembilftroş dtgtre û wi berbt

42

r'doşeka xwe dtkşine û pêra ji)Ya bi xêr te kir lawkê nezanEz rast bêjim, tu bizanTe xweş kir, tu hati vir ( 15 )

Tu him şahi, him şevbihêrEv e ji te ra bazar û xêr!...

Zembilfiroş : (Zembilftroş jt rengeki dtkeve rengeki dtn, dt btnşoqê da ye. Ptştre h xwe dtwerqtle û bt serbtlindi) Q"

Wey Xatûna gerdenzêr têEm xeberdin ji cimaetê ( 16 )

Ew xeber ji eslê min ra(Bêrê û) bê qayde tê.

Xatûnê : (Bt hereketên nazdar pûşiya serê xwe datine, porê xweh vi ali wi ali ba dtke û)Zembilfiroş lawkê feqirTevi bide zilf û herir ( 17 )

Tu were rûnê h doşeka MirGotina min ji te ra toq û zincir.

Zembilnroş : (Berepaş berbt deri dtçe û dest bt lavayiya dtke)Xatûnê h min neke van henekanEw pêkeninê qiz û bûkanMin berde, herme sûkan ( 18 )

Bifroşim van sehkanPê bikinm nanê zarokan.Xatûnê : (Htnek tûre dtbe, xwe dtgthine ber deri û deri radtde.Vedtgere ser Zembilftroş û bt dtldari yek bt yek btşkokên singaxwe vedtke û h raziktrtna Zembilftroş dtgere)Lawiko bes e biki van giliyanEz ê bidme te memkê xumriyan

43

r'doşeka xwe dtkşine û pêra ji)Ya bi xêr te kir lawkê nezanEz rast bêjim, tu bizanTe xweş kir, tu hati vir ( 15 )

Tu him şahi, him şevbihêrEv e ji te ra bazar û xêr!...

Zembilfiroş : (Zembilftroş jt rengeki dtkeve rengeki dtn, dt btnşoqê da ye. Ptştre h xwe dtwerqtle û bt serbtlindi) Q"

Wey Xatûna gerdenzêr têEm xeberdin ji cimaetê ( 16 )

Ew xeber ji eslê min ra(Bêrê û) bê qayde tê.

Xatûnê : (Bt hereketên nazdar pûşiya serê xwe datine, porê xweh vi ali wi ali ba dtke û)Zembilfiroş lawkê feqirTevi bide zilf û herir ( 17 )

Tu were rûnê h doşeka MirGotina min ji te ra toq û zincir.

Zembilnroş : (Berepaş berbt deri dtçe û dest bt lavayiya dtke)Xatûnê h min neke van henekanEw pêkeninê qiz û bûkanMin berde, herme sûkan ( 18 )

Bifroşim van sehkanPê bikinm nanê zarokan.Xatûnê : (Htnek tûre dtbe, xwe dtgthine ber deri û deri radtde.Vedtgere ser Zembilftroş û bt dtldari yek bt yek btşkokên singaxwe vedtke û h raziktrtna Zembilftroş dtgere)Lawiko bes e biki van giliyanEz ê bidme te memkê xumriyan

43

Li te wer kim çekê cindiyan ( 19 )

Te derxim ji tar û tengiyanGuh mede sofi û suniyan.

(Pişti vê xeberdanê, hêdi hêdi sehne tari dibe û dengêelbana Dewrêş bihnd dtbe. Demek tenê dengê elbanêdom dike û piştre çirok weha tê domandin.)

Dewrêş :

Zembilfiroş çûn reng û rû veLê şikestin ejnû û gav e ( 20 )

Tevzê da dil û hingav eGot : "Di eslê mm da ev nabe".

(Ptşti çarina Dewrêş, demek kurt elbane berdewam dtke u çtqasdtçe deng kêm dtbe. Hêdi hêdi sehne rohni dtbe û Xatûnê dest btxeberdanê dtke)

Xatûnê : (Bt lavayi deste xwe davêje sing û bere xwe û)Lawikê nezan, tu çima şerminiSilav bike h van memikêd zêriniTu yê ji wan xêrê ji xwe ra bibini ( 21 )

Te ez bi dil û can va binmTe nebinim, ez dimirim...

Zembilfiroş :

Gul Xatûn ez tobedar îmHurmetê ez bi erz û eyal im ( 22 )

Zarok birçine h mal mEz ji rebê jori mkarim.

Xatûnê :

Rojê şahi diçin, derbas dibin

44

Li te wer kim çekê cindiyan ( 19 )

Te derxim ji tar û tengiyanGuh mede sofi û suniyan.

(Pişti vê xeberdanê, hêdi hêdi sehne tari dibe û dengêelbana Dewrêş bihnd dtbe. Demek tenê dengê elbanêdom dike û piştre çirok weha tê domandin.)

Dewrêş :

Zembilfiroş çûn reng û rû veLê şikestin ejnû û gav e ( 20 )

Tevzê da dil û hingav eGot : "Di eslê mm da ev nabe".

(Ptşti çarina Dewrêş, demek kurt elbane berdewam dtke u çtqasdtçe deng kêm dtbe. Hêdi hêdi sehne rohni dtbe û Xatûnê dest btxeberdanê dtke)

Xatûnê : (Bt lavayi deste xwe davêje sing û bere xwe û)Lawikê nezan, tu çima şerminiSilav bike h van memikêd zêriniTu yê ji wan xêrê ji xwe ra bibini ( 21 )

Te ez bi dil û can va binmTe nebinim, ez dimirim...

Zembilfiroş :

Gul Xatûn ez tobedar îmHurmetê ez bi erz û eyal im ( 22 )

Zarok birçine h mal mEz ji rebê jori mkarim.

Xatûnê :

Rojê şahi diçin, derbas dibin

44

YGul digihijin, diçilmisin ( 23 )

Tu kêf bike, kêfa mezinBira gunehê te ji min bixwazin.

Zembilfiroş :

Xatûna gerden bi moriŞixul nabe bi kotek û zori ( 24 )

Tirsa min ji rebê joriXatûnê ez tobedar îm.

Xatûnê :

Lawiko were ser şekir û sêvanLi wan bimije bi dev û lêvan ( 25 )

Sing û berê mm ji te ra meydanLi ser siwar be, bajo heyran.

Zembilfiroş :

Wey Xatûna aqil temamTu şerbet bi av h cam ( 27 )

Bedena te h min heramDelalê ez tobedar îm.

Xatûnê :

Lawiko eger tu nebêji belêEz te bernadim ji kelê ( 28 )

Tuyê bikşini gelek bedelêDildarê te me bi vi dilê..

Zembilhroş :

Lê lê, lê lê XatûnêBejna te ji dara zeytûnê ( 29 )

Tirsa min ji agirê êtûnê

45

YGul digihijin, diçilmisin ( 23 )

Tu kêf bike, kêfa mezinBira gunehê te ji min bixwazin.

Zembilfiroş :

Xatûna gerden bi moriŞixul nabe bi kotek û zori ( 24 )

Tirsa min ji rebê joriXatûnê ez tobedar îm.

Xatûnê :

Lawiko were ser şekir û sêvanLi wan bimije bi dev û lêvan ( 25 )

Sing û berê mm ji te ra meydanLi ser siwar be, bajo heyran.

Zembilfiroş :

Wey Xatûna aqil temamTu şerbet bi av h cam ( 27 )

Bedena te h min heramDelalê ez tobedar îm.

Xatûnê :

Lawiko eger tu nebêji belêEz te bernadim ji kelê ( 28 )

Tuyê bikşini gelek bedelêDildarê te me bi vi dilê..

Zembilhroş :

Lê lê, lê lê XatûnêBejna te ji dara zeytûnê ( 29 )

Tirsa min ji agirê êtûnê

45

Gul Xatûn ez tobedar îm.

(Bt dengê elbana Dewrêş sehne tari dibe û dengê beytaDewrêş tê bihistin)

Dewrêş :

Zembilfiroş lawikê Ebas eTena derpê û kiras e ( 30 )

Ji Xatûnê nake xilas eJi delalê nake xilas e.

Lawik rast bû bi Xwedê raPir ji wê genca dikêra ( 31 )

Go : "ji te navê tu zêraTu min xilaski ji zehmetê.

46

Gul Xatûn ez tobedar îm.

(Bt dengê elbana Dewrêş sehne tari dibe û dengê beytaDewrêş tê bihistin)

Dewrêş :

Zembilfiroş lawikê Ebas eTena derpê û kiras e ( 30 )

Ji Xatûnê nake xilas eJi delalê nake xilas e.

Lawik rast bû bi Xwedê raPir ji wê genca dikêra ( 31 )

Go : "ji te navê tu zêraTu min xilaski ji zehmetê.

46

r ~\

LÎSTIKVAN :

- Derwêş- Xatûnê- Zembilfiroş- Caring

SEHNEV

47

A

¥

r ~\

LÎSTIKVAN :

- Derwêş- Xatûnê- Zembilfiroş- Caring

SEHNEV

47

A

¥

(Xatûnê di oda xwe da ye. Ketiye ramanên kûr, hêrsbûye, bê aram e.. Jt seriki odê diçe seriki din, xwe btxwe xeber dide.)

Xatûnê :

Ya Reb, ez ê çi xweli h serê xwe kim?..Ez ê çawa dilê lawik nerm bikim,Evina dilê xwe jê ra rawe bikim.Dildariya xwe ya rasti,Hestên xwe yên paqijJê ra diyar bikim?...Ew Zembilfiroş eLawê feqir eLê h ber husna wi yê ûsibFind û çira bê şewq û şemal eHeq rezaqê qismetê...(h vi ali wi ali seri dtbe û tine)Ya Reb tu bide mm qewetê..

(Ser û sinçê xwe, çek û bergên xwe bi keys dike û hdiwana xwe rûdtnê. Demeki kurt mitale dike û bimana bankinna caringek destên xwe h hev dixe.. Ca-ringek dikeve hundtr, temene dibê û h pêşberi Xatûnêdisekine.)

Xatûnê :

Tu caringa min a aqil kemalMin ji te heye hin sewalMuhba Zembilfiroş ez kinm kerr û lalKa bêje, çi ye çare û mecal?..Caring:

48

(Xatûnê di oda xwe da ye. Ketiye ramanên kûr, hêrsbûye, bê aram e.. Jt seriki odê diçe seriki din, xwe btxwe xeber dide.)

Xatûnê :

Ya Reb, ez ê çi xweli h serê xwe kim?..Ez ê çawa dilê lawik nerm bikim,Evina dilê xwe jê ra rawe bikim.Dildariya xwe ya rasti,Hestên xwe yên paqijJê ra diyar bikim?...Ew Zembilfiroş eLawê feqir eLê h ber husna wi yê ûsibFind û çira bê şewq û şemal eHeq rezaqê qismetê...(h vi ali wi ali seri dtbe û tine)Ya Reb tu bide mm qewetê..

(Ser û sinçê xwe, çek û bergên xwe bi keys dike û hdiwana xwe rûdtnê. Demeki kurt mitale dike û bimana bankinna caringek destên xwe h hev dixe.. Ca-ringek dikeve hundtr, temene dibê û h pêşberi Xatûnêdisekine.)

Xatûnê :

Tu caringa min a aqil kemalMin ji te heye hin sewalMuhba Zembilfiroş ez kinm kerr û lalKa bêje, çi ye çare û mecal?..Caring:

48

Çare û derman bedewiya te yeHêvi û guman bejn û bala te yeTilsim çav û birûyên te yeWê bêje herê, ku hebe sebra te ye.

Xatûnê : (Wek mertveki bêçare seri dthejine)Bedewiya min pere nakeBejn û bala min tesir nakeÇav û birûyên min hukum nakeEdi sebir evina dil aş nake.

Caring :

Ma ew guh.nade mal û milkZiv û zêr, çek û kurkMa ew naxwaze xilas bibeJi firotina tebeq û sehk.

Xatûnê :

Zembilfiroş lawikek feqir eSerbihnd e, ji xwe emin eLi balê, qimeta mal û milk nineHeq rezaqê keda dest e.

Xatûnê : (Mttalebûyi dtçe serê odê û vedtgere ba caringê)Tu here Zembilfiroş ji zindan derineBikeve bin çengê wi, ji min ra bine!..

(Sehne tari dibe. Dengê elbana Dewrêş bihnd dtbe ûserbori dom dike)Dewrêş :

Ew çend roj bûn Zembilfiroş girtiDi kelê da rûniştibû ti û birçi ( 32 )

49

Çare û derman bedewiya te yeHêvi û guman bejn û bala te yeTilsim çav û birûyên te yeWê bêje herê, ku hebe sebra te ye.

Xatûnê : (Wek mertveki bêçare seri dthejine)Bedewiya min pere nakeBejn û bala min tesir nakeÇav û birûyên min hukum nakeEdi sebir evina dil aş nake.

Caring :

Ma ew guh.nade mal û milkZiv û zêr, çek û kurkMa ew naxwaze xilas bibeJi firotina tebeq û sehk.

Xatûnê :

Zembilfiroş lawikek feqir eSerbihnd e, ji xwe emin eLi balê, qimeta mal û milk nineHeq rezaqê keda dest e.

Xatûnê : (Mttalebûyi dtçe serê odê û vedtgere ba caringê)Tu here Zembilfiroş ji zindan derineBikeve bin çengê wi, ji min ra bine!..

(Sehne tari dibe. Dengê elbana Dewrêş bihnd dtbe ûserbori dom dike)Dewrêş :

Ew çend roj bûn Zembilfiroş girtiDi kelê da rûniştibû ti û birçi ( 32 )

49

Keseki mzanibû, sax e yan miri..

Zembilfiroş hevraz dimhêriRûmşt bi halê xwe da giri ( 33 )

Go: Xweziya mm e bi xelkê miri.

(Sehne rohni dibe û Zembilftroş bi haleki perişan, ti ûbirçi û ji hal keti tinin pêşberi Xatûnê... Xatûnê destênxwe h hev dixe, caring û xtzmetkar ji odê derdikevtn.Xatûnê berbi Zembilftroş diçe, dtkeve btn çengê wi ûtine h ser diwana xwe dtde rûntştandin û h hember wirûdinê.)

Xatûnê :

Lawiko ev çi nk e çi şanaziPê kutayi erdê nabi raziMa tu melayketi ne insaniMa tu nabini, ji evina te ketime çi hali?..

Zembilfiroş : (Bêmecal û bt zor bersiv dtde)Xatûna gerden bi moriDêm weki sorgula sori ( 34 )

Singa te, wê ji hedê boriTirsa mm ji rebê jori. (pêrajiserê Zembilftroş dtkeve ber)

Xatûnê : (destê xwe davêje btnê çena wi û serê wi rast dtke)Evina min ne henek eNe yari ye, ne derew eRast e, paqij e, ji dil eDur e, wek ava zelal e.

Zembilfiroş :

50

Keseki mzanibû, sax e yan miri..

Zembilfiroş hevraz dimhêriRûmşt bi halê xwe da giri ( 33 )

Go: Xweziya mm e bi xelkê miri.

(Sehne rohni dibe û Zembilftroş bi haleki perişan, ti ûbirçi û ji hal keti tinin pêşberi Xatûnê... Xatûnê destênxwe h hev dixe, caring û xtzmetkar ji odê derdikevtn.Xatûnê berbi Zembilftroş diçe, dtkeve btn çengê wi ûtine h ser diwana xwe dtde rûntştandin û h hember wirûdinê.)

Xatûnê :

Lawiko ev çi nk e çi şanaziPê kutayi erdê nabi raziMa tu melayketi ne insaniMa tu nabini, ji evina te ketime çi hali?..

Zembilfiroş : (Bêmecal û bt zor bersiv dtde)Xatûna gerden bi moriDêm weki sorgula sori ( 34 )

Singa te, wê ji hedê boriTirsa mm ji rebê jori. (pêrajiserê Zembilftroş dtkeve ber)

Xatûnê : (destê xwe davêje btnê çena wi û serê wi rast dtke)Evina min ne henek eNe yari ye, ne derew eRast e, paqij e, ji dil eDur e, wek ava zelal e.

Zembilfiroş :

50

Min heye eyal û jinBirçine, h hêviya minBes derê pêşiya minXwe nexine ji çavê min.

Xatûna şeng û şepal eÇavreş e ya çavxezal e (35)Rûsor e gerden bi xal eMin berde biçme mal e.

Xatûnê : (Hêrs û kelegtrini dtbe)Lawiko bes bik gale gal eTe bernadim heri mal eHusna te kinm gêj û lal eNeşkêne dilê min, bêle mecal e.

(Zembilftroş dibine ku xtlasi ji destê Xatûnê nine,demek mttalebûyi û bêdeng dimine)

Zembilfiroş : (Bt btştrandtneke xapinok)Xatûna dêm û xal şirinMin berde henm riya misinXwe pa kim ji qirêj û bihnDibêjim "herê", bila kêfa te bê..

(Hêvi û gumanên Xatûnê ji nû va vedtjemn; reng ûrûçik lê vedibe, lê ji aliki va ji dudtl el... Dt dawiyê dadtgthije wê biryarê ku kindirek h piyê Zembilfiroşgtrêde daku nereve.)

Xatûnê : (Bt kêfdestan h hev dtxe, du caring dtkevtn hundtr)Hûn caringên min ên delal

51 <

Min heye eyal û jinBirçine, h hêviya minBes derê pêşiya minXwe nexine ji çavê min.

Xatûna şeng û şepal eÇavreş e ya çavxezal e (35)Rûsor e gerden bi xal eMin berde biçme mal e.

Xatûnê : (Hêrs û kelegtrini dtbe)Lawiko bes bik gale gal eTe bernadim heri mal eHusna te kinm gêj û lal eNeşkêne dilê min, bêle mecal e.

(Zembilftroş dibine ku xtlasi ji destê Xatûnê nine,demek mttalebûyi û bêdeng dimine)

Zembilfiroş : (Bt btştrandtneke xapinok)Xatûna dêm û xal şirinMin berde henm riya misinXwe pa kim ji qirêj û bihnDibêjim "herê", bila kêfa te bê..

(Hêvi û gumanên Xatûnê ji nû va vedtjemn; reng ûrûçik lê vedibe, lê ji aliki va ji dudtl el... Dt dawiyê dadtgthije wê biryarê ku kindirek h piyê Zembilfiroşgtrêde daku nereve.)

Xatûnê : (Bt kêfdestan h hev dtxe, du caring dtkevtn hundtr)Hûn caringên min ên delal

51 <

Henn bimn misinek ava zelalDa Zembilfiroş xwe bike helal.

(Caring mtsinek av tine. Zembilfiroş radtke mtsinê û jiodê dertê. Pêra sehne tari dtbe û dengê Dewrêş ûelbana wi tê bihistm)

Derwêş :

Zembilfiroş hilkişiya birc û baniKet mitalên kûr, misin daniGo: "YaRebhertuzani"Ez gunehkar nakim vi cani.

Go: "Menv careki dibe ne hezarEz ê xwe ji kelê bavêjime xwar ( 36 )

Herim bibimm jimk û zar.

(Xweavêttna Zembilftroş, h pişt perdeyeki dawiyasehnê bt alikariya ronahi û hereketên si kare bêtenişandan)

Zembilfiroş xwe avêt ji bircaDu melek ketin binê çengaWi hêdi danin erdê, h ser pencaReviya ji wê derê, dûr ket ji êş û renca.

(Sehne rohni dtbe. Xatûnê bêsebtr e û heyecanek pêgtrtiye. Lt vi ali wi ali dtçe û tê, hêvidar e ku wê zem-bilftroş jt riya mtsinê t/egere û daxwaza wê bt cihbine.)

Xatûnê : (Destan h hev dtxe, caringek dtkeve hundtr)

52

Henn bimn misinek ava zelalDa Zembilfiroş xwe bike helal.

(Caring mtsinek av tine. Zembilfiroş radtke mtsinê û jiodê dertê. Pêra sehne tari dtbe û dengê Dewrêş ûelbana wi tê bihistm)

Derwêş :

Zembilfiroş hilkişiya birc û baniKet mitalên kûr, misin daniGo: "YaRebhertuzani"Ez gunehkar nakim vi cani.

Go: "Menv careki dibe ne hezarEz ê xwe ji kelê bavêjime xwar ( 36 )

Herim bibimm jimk û zar.

(Xweavêttna Zembilftroş, h pişt perdeyeki dawiyasehnê bt alikariya ronahi û hereketên si kare bêtenişandan)

Zembilfiroş xwe avêt ji bircaDu melek ketin binê çengaWi hêdi danin erdê, h ser pencaReviya ji wê derê, dûr ket ji êş û renca.

(Sehne rohni dtbe. Xatûnê bêsebtr e û heyecanek pêgtrtiye. Lt vi ali wi ali dtçe û tê, hêvidar e ku wê zem-bilftroş jt riya mtsinê t/egere û daxwaza wê bt cihbine.)

Xatûnê : (Destan h hev dtxe, caringek dtkeve hundtr)

52

Zembilfiroş çû û nehateKa binêre, gelo tiştek bi seri da hate?..

(Caring baz dtde der. Xatûnê bê tebat e. Ge rûdtnê geradtbe û dtgere, heta ku caring jt derva dtkeve hundtr)

Caring : (Reng lê nemaye, wek ştva nava avê dtlertze)Zembilfiroş ne xuyayeLi cihê wi misin maye...

(Xatûnê ktndir dtkşine. - ktndira ku h piyê Zembilftroşhatibû gtrê dan- Bi ktşandina ktndtr ra, misina avê btteqe req heta odê tê ktşandtn û av jê dtktşe... Xatûnê jtkerba dtqehbe û jt htş va dtçe. Caring h serê wêdipiçiktn û perde tê gtrttn.)

53

Zembilfiroş çû û nehateKa binêre, gelo tiştek bi seri da hate?..

(Caring baz dtde der. Xatûnê bê tebat e. Ge rûdtnê geradtbe û dtgere, heta ku caring jt derva dtkeve hundtr)

Caring : (Reng lê nemaye, wek ştva nava avê dtlertze)Zembilfiroş ne xuyayeLi cihê wi misin maye...

(Xatûnê ktndir dtkşine. - ktndira ku h piyê Zembilftroşhatibû gtrê dan- Bi ktşandina ktndtr ra, misina avê btteqe req heta odê tê ktşandtn û av jê dtktşe... Xatûnê jtkerba dtqehbe û jt htş va dtçe. Caring h serê wêdipiçiktn û perde tê gtrttn.)

53

MAYBIIR

54

MAYBIIR

54

PERDE VI

LÎSTIKVAN:

- Derwêş- Xatûnê- Zilamek- Xulamek- Caring- Hin insan ji kolanê

55

~>v'A

PERDE VI

LÎSTIKVAN:

- Derwêş- Xatûnê- Zilamek- Xulamek- Caring- Hin insan ji kolanê

55

~>v'A

Derwêş :

Xatûnê bi ser hev ra qehbi car bi carReva Zembilfiroş wê kiribû din û harGo: "Binin hin cilên feqir u fuqarEz ê lê bigerim tar bi tar".

(Perde vedtbe. Xatûnê di nav cilên kevn da xwentxamtiye û h mala Zembilftroş dtgere. Xulamek û ca-ringek jt dûri va çavnêriya wê dtktn. ev sehne bêdenge, ango wek pandomim dom dtke tê listtn. Xatûnê wekdtldareka htşavêti, wek insanek ti ya ku h avê dtgereketiye kolanan û h vi ali wi ali pêşiya insanan dibtre ûbi lavakari ptrsa mala Zembilftroş dtke... Ev sehneyabêdeng demek weha dom dtke ta ku Xatûnê jt haldtkeve. Wê htngê ji zilameki rêwi pirs dtke. Ptrskmn btdeng e.)

Xatûnê : (Bt hêvi û didemek lavayiyê)Brako! Ez h yeki digenm min nema hiş eCiwanmerd e, bejm zirav û dirêj eHusnek Ûsib h bale, çav û brû reş eDi dest da heye sinet, zembil drfroşeNavê wi bixwe ji, Zembilfiroş e.

Zilamek :

Zembilfiroş?... ew lawikê biyaniBi fam û firaset, qedir û qimet dizaniHerkes wi dmase bi dilpaki û girani(Bt desta işaret dtke)Li milê rastê vegere, h dawiya kolanê ye xani.

56

Derwêş :

Xatûnê bi ser hev ra qehbi car bi carReva Zembilfiroş wê kiribû din û harGo: "Binin hin cilên feqir u fuqarEz ê lê bigerim tar bi tar".

(Perde vedtbe. Xatûnê di nav cilên kevn da xwentxamtiye û h mala Zembilftroş dtgere. Xulamek û ca-ringek jt dûri va çavnêriya wê dtktn. ev sehne bêdenge, ango wek pandomim dom dtke tê listtn. Xatûnê wekdtldareka htşavêti, wek insanek ti ya ku h avê dtgereketiye kolanan û h vi ali wi ali pêşiya insanan dibtre ûbi lavakari ptrsa mala Zembilftroş dtke... Ev sehneyabêdeng demek weha dom dtke ta ku Xatûnê jt haldtkeve. Wê htngê ji zilameki rêwi pirs dtke. Ptrskmn btdeng e.)

Xatûnê : (Bt hêvi û didemek lavayiyê)Brako! Ez h yeki digenm min nema hiş eCiwanmerd e, bejm zirav û dirêj eHusnek Ûsib h bale, çav û brû reş eDi dest da heye sinet, zembil drfroşeNavê wi bixwe ji, Zembilfiroş e.

Zilamek :

Zembilfiroş?... ew lawikê biyaniBi fam û firaset, qedir û qimet dizaniHerkes wi dmase bi dilpaki û girani(Bt desta işaret dtke)Li milê rastê vegere, h dawiya kolanê ye xani.

56

5757

~Y

PERDE VII

LÎSTIKVAN :

- Derwêş- Xatûnê- Jina Zembilfiroş- Perwin (zarok - K)- Xecê (zarok - K)- Mem (zarok - L)- Zembilfiroş

58

~Y

PERDE VII

LÎSTIKVAN :

- Derwêş- Xatûnê- Jina Zembilfiroş- Perwin (zarok - K)- Xecê (zarok - K)- Mem (zarok - L)- Zembilfiroş

58

Derwêş :

Demek, dema ku Zembilfiroş ne h mal eJin û zarok h bendê ketme haleki ne hal eBirçi, perişan mane, ked nemaye h mal eQesda mala Zembilfiroş dike Xatûna delal e.

(Sehne rohni dtbe. Jt kûr va dengê ritma elbanê tê. Di-demek ne xweş û haleke perişan jt hundtrê mala Zem-bilftroş tê pêş çavan. Sê (3) zarokên Zembilfiroş dibtnê hhêfê da xwe pehzandine û nûze nûza wan e, jibtrçibûnê reng û rûçtk h wan nemaye. Lt qunceki odêkuçtkê agtr û h ser kuçtkê agir beroşeke av dikele...Jtna Zembilftroş bi ritma elbanê , bt uslûba dansekidramatik, xwe bi xwe gili gazinan dike. )

Jina Zembilfiroş :

Zembilfiroş, te tu car me mehrûm nekinyeBirçi û muhtac û bendewar nehiştiyeJi kerba te êdi bi bir naynim birçibûnêMeraqa min, ka çi bi serê te da hatiye.

(Tê ba zarokan û h kêleka wan rûdtnê. Kestrandtn ûxemginiya rûyê wê wtnda dibe. Bt devkeni destê xwe hserê zarokan dtgerine û jt bo birktrtna btrçibûnê haşktrtna wan digere. Nûze nûza zarokan e.)

Jina Zembilfiroş :

Menahn delalên mm, qurban îm ji we reMin ji we re xwannek xweş daniye sereNiha h ku be wê bê bavê we, ger we hebe sebreEm ê bi hevre bixwin, weha çêtir û bi'xêr e.

59

Derwêş :

Demek, dema ku Zembilfiroş ne h mal eJin û zarok h bendê ketme haleki ne hal eBirçi, perişan mane, ked nemaye h mal eQesda mala Zembilfiroş dike Xatûna delal e.

(Sehne rohni dtbe. Jt kûr va dengê ritma elbanê tê. Di-demek ne xweş û haleke perişan jt hundtrê mala Zem-bilftroş tê pêş çavan. Sê (3) zarokên Zembilfiroş dibtnê hhêfê da xwe pehzandine û nûze nûza wan e, jibtrçibûnê reng û rûçtk h wan nemaye. Lt qunceki odêkuçtkê agtr û h ser kuçtkê agir beroşeke av dikele...Jtna Zembilftroş bi ritma elbanê , bt uslûba dansekidramatik, xwe bi xwe gili gazinan dike. )

Jina Zembilfiroş :

Zembilfiroş, te tu car me mehrûm nekinyeBirçi û muhtac û bendewar nehiştiyeJi kerba te êdi bi bir naynim birçibûnêMeraqa min, ka çi bi serê te da hatiye.

(Tê ba zarokan û h kêleka wan rûdtnê. Kestrandtn ûxemginiya rûyê wê wtnda dibe. Bt devkeni destê xwe hserê zarokan dtgerine û jt bo birktrtna btrçibûnê haşktrtna wan digere. Nûze nûza zarokan e.)

Jina Zembilfiroş :

Menahn delalên mm, qurban îm ji we reMin ji we re xwannek xweş daniye sereNiha h ku be wê bê bavê we, ger we hebe sebreEm ê bi hevre bixwin, weha çêtir û bi'xêr e.

59

___

Perwin :

Birçi me dayê, nikanm xwe ragnm heta bavo bê.Xecê :

Dayê, ez kenxime ji nan û dew û şorbê..Mem :

Dayê wê kengê bavo bê?

Jma Zembilfiroş : Ka ji we ra çirokek bêjim heta bavêwe bê?.. (ne bt dtlê zarokan be ji, naxwaztn zêde dtlê diya xwebtşkêntn û bt bêdtli bt serê xwe herê dtktn)Hebû tunebû, carek ji caran rehme h dê û bavê hazir ûguhdaran. Di zemaneki da nêzi bajarê Muxurzemin binavê Ardawid ciheki piroz hebûye. Ardawid di binhukmê jineke ciwan û bedew da bûye. Rojeki h beravê ji xwe ra digere û dikeve seyra dar û deviyan, av ûçiyayan. Ji nişkava sê siwar ji ser behrê berbi jinikêtên...

(lt deri dtkeve)Teq, teq, teq...

Perwin 1 : (Bt vejin û heyecan)Bavo hat... bavo hat...

(Bt teqina deri ra heyecan û vejinek dtkeve nav zarok ûdiya wan. Lewra dê û zarok pêjna Zembilftroş dtkin,lewma ji jtna Zembilftroş bt kêf berbt deri dtlezine ûderi vedtke. Lê bi vekmna deri ra, ew vejin û heyecanaser rûyê wê dtçe û şaşmayin û rûsariyek dtkeve şûnê,mat dtbe û h rûyê jtntka devê deri dtnihêre.)

Xatûnê :

60

___

Perwin :

Birçi me dayê, nikanm xwe ragnm heta bavo bê.Xecê :

Dayê, ez kenxime ji nan û dew û şorbê..Mem :

Dayê wê kengê bavo bê?

Jma Zembilfiroş : Ka ji we ra çirokek bêjim heta bavêwe bê?.. (ne bt dtlê zarokan be ji, naxwaztn zêde dtlê diya xwebtşkêntn û bt bêdtli bt serê xwe herê dtktn)Hebû tunebû, carek ji caran rehme h dê û bavê hazir ûguhdaran. Di zemaneki da nêzi bajarê Muxurzemin binavê Ardawid ciheki piroz hebûye. Ardawid di binhukmê jineke ciwan û bedew da bûye. Rojeki h beravê ji xwe ra digere û dikeve seyra dar û deviyan, av ûçiyayan. Ji nişkava sê siwar ji ser behrê berbi jinikêtên...

(lt deri dtkeve)Teq, teq, teq...

Perwin 1 : (Bt vejin û heyecan)Bavo hat... bavo hat...

(Bt teqina deri ra heyecan û vejinek dtkeve nav zarok ûdiya wan. Lewra dê û zarok pêjna Zembilftroş dtkin,lewma ji jtna Zembilftroş bt kêf berbt deri dtlezine ûderi vedtke. Lê bi vekmna deri ra, ew vejin û heyecanaser rûyê wê dtçe û şaşmayin û rûsariyek dtkeve şûnê,mat dtbe û h rûyê jtntka devê deri dtnihêre.)

Xatûnê :

60

Roja te bi xêr xuşkê!..

Jma Zembilfiroş :

Xêr û xweşi h te be xuşkê, keremke!..

Xatûnê :

Gelo mala Zembilfiroş vê derê ye?

Jina Zembilfiroş : (bt meraq û çavên ptrsiyari)Belê vê derê ye, xêr e inşallah?..

Xatûnê : Şikir xêr e, lê ez mkarim h ser piya h devêderi xeberdim. Eger hûn mêvana qebûl bikm?..

Jma Zembilfiroş :

Mêvan, mêvanê Xwedê ne... Keremke derbasi hundirbibe!..

(Xatûnê derbasi hundtr dibe. Jtna Zembilfiroş cihnişan dtde. Xatûnê rûdinê lê ji aliki va ji rewşa hundirraçav dike.)

Jina Zembilfiroş : (Bt meraq pirs dtke)Bi xêr û xweşi hati.., ser çava ser sera. Eger tu hmeraqa min bibori, ez ê du pirsan ji te bikim. Pirsayekem derbari xwenasina te ye, ya duyem derbari hev-nasina te û Zembilfiroş e?..

Xatûnê :

Meraqa te di cih da ye xuşkêTiştê hatiye serê min, neyê serê tu kesêEz ketime rewşeke gelek dijwar

61

Roja te bi xêr xuşkê!..

Jma Zembilfiroş :

Xêr û xweşi h te be xuşkê, keremke!..

Xatûnê :

Gelo mala Zembilfiroş vê derê ye?

Jina Zembilfiroş : (bt meraq û çavên ptrsiyari)Belê vê derê ye, xêr e inşallah?..

Xatûnê : Şikir xêr e, lê ez mkarim h ser piya h devêderi xeberdim. Eger hûn mêvana qebûl bikm?..

Jma Zembilfiroş :

Mêvan, mêvanê Xwedê ne... Keremke derbasi hundirbibe!..

(Xatûnê derbasi hundtr dibe. Jtna Zembilfiroş cihnişan dtde. Xatûnê rûdinê lê ji aliki va ji rewşa hundirraçav dike.)

Jina Zembilfiroş : (Bt meraq pirs dtke)Bi xêr û xweşi hati.., ser çava ser sera. Eger tu hmeraqa min bibori, ez ê du pirsan ji te bikim. Pirsayekem derbari xwenasina te ye, ya duyem derbari hev-nasina te û Zembilfiroş e?..

Xatûnê :

Meraqa te di cih da ye xuşkêTiştê hatiye serê min, neyê serê tu kesêEz ketime rewşeke gelek dijwar

61

Nizamm ji ku dest pê bikim qisetê

Beri ku behsa xwe û serboriya xwe bikimRê bide mm da ku alikariya te bikim.Zarok birçine û tiştek h malê nineBi destûra te, lazmatiyên we bi cih binim.

Jina Zembilfiroş :

Şikir ji xwedê ra tu ihtiyaciyek me nineZilamê min hemû lazmatiyên me bi cih tineEm bi keda dest û qismetê xwe razi neNikarim alikariya te qebûl bikim, bibexşine.

Xatûnê :

Xuşka delal, tu feqir i lê şanaz iTu birçi yi, lê dildewlemend i

Tu tazi yi, lê pir bi esalet iRica min qebûl bike wek yarmeti.

Jina Zembilfiroş:Ez feqir îm, lê ji halê xwe nakim gazin .

Şanaz îm, lewra h malê dinê nine çavê minBi esalet îm, lewra xwedi wijdanek rehet imSerbihnd îm, lewra bi keda destan bawer îm.

Xatûnê : (Bt tewreke masûm û bt lavayi, ji paştla xwe kisek zêrû emaret derdtxe dtrêji Jtna Zembilftroş dtke)Rica min ew e, tu qebûl biki wek diyariNe wek yarmeti, ne wek alikariWek te ez ji h wijdanek rehet digenmDilê min nehêle, bistine bêmineti.

62

Nizamm ji ku dest pê bikim qisetê

Beri ku behsa xwe û serboriya xwe bikimRê bide mm da ku alikariya te bikim.Zarok birçine û tiştek h malê nineBi destûra te, lazmatiyên we bi cih binim.

Jina Zembilfiroş :

Şikir ji xwedê ra tu ihtiyaciyek me nineZilamê min hemû lazmatiyên me bi cih tineEm bi keda dest û qismetê xwe razi neNikarim alikariya te qebûl bikim, bibexşine.

Xatûnê :

Xuşka delal, tu feqir i lê şanaz iTu birçi yi, lê dildewlemend i

Tu tazi yi, lê pir bi esalet iRica min qebûl bike wek yarmeti.

Jina Zembilfiroş:Ez feqir îm, lê ji halê xwe nakim gazin .

Şanaz îm, lewra h malê dinê nine çavê minBi esalet îm, lewra xwedi wijdanek rehet imSerbihnd îm, lewra bi keda destan bawer îm.

Xatûnê : (Bt tewreke masûm û bt lavayi, ji paştla xwe kisek zêrû emaret derdtxe dtrêji Jtna Zembilftroş dtke)Rica min ew e, tu qebûl biki wek diyariNe wek yarmeti, ne wek alikariWek te ez ji h wijdanek rehet digenmDilê min nehêle, bistine bêmineti.

62

Bistine da ku serboriya xwe bêjimDerd û meraqên dilê xwe birêjimÇareseriya derdê min h ba te yeEz ji kerba bêhiş û lal û gêj îm.

Jina Zembilhroş :

Mêvana eziz, te ez şaş û mital hiştimBi peyvên xwe, di meraqê da hiştimRica te h ba min qebûl e, ger bo te muhim beDerman h ba xwedê ye, te ez heyri hiştim.

Fermo birêje ji dil derd û meraqanTe guhdari dikim bi dil û canGer h ba min e çare û dermanBizanibe ku texsir nakim tu caran.

Xatûnê :

Ez Xatûn îm, xatûna mirê vi bajari meEvinek h min peyda bû, seri h min digerineNe min hiş maye ne di ser da aqilAvêtiye kolanan, h ber deriyan digerine.

Rojek ji rojên biharê, h ber pencerê rûnişti bûmKetibûm seyra kolan, kûr mitale dibûmKet pêş çavên min, nişkava ciwanmêrekLi dil xist husn û bala wi, ji xwe va çûm.

Êdi bûbûm girtiyê ber pencerêLi deng û didema xort dikir çaverêMeraqa hevditina min û lawê feqirDil ji qefesê dipekand, davêt ji qesrê.

63

Bistine da ku serboriya xwe bêjimDerd û meraqên dilê xwe birêjimÇareseriya derdê min h ba te yeEz ji kerba bêhiş û lal û gêj îm.

Jina Zembilhroş :

Mêvana eziz, te ez şaş û mital hiştimBi peyvên xwe, di meraqê da hiştimRica te h ba min qebûl e, ger bo te muhim beDerman h ba xwedê ye, te ez heyri hiştim.

Fermo birêje ji dil derd û meraqanTe guhdari dikim bi dil û canGer h ba min e çare û dermanBizanibe ku texsir nakim tu caran.

Xatûnê :

Ez Xatûn îm, xatûna mirê vi bajari meEvinek h min peyda bû, seri h min digerineNe min hiş maye ne di ser da aqilAvêtiye kolanan, h ber deriyan digerine.

Rojek ji rojên biharê, h ber pencerê rûnişti bûmKetibûm seyra kolan, kûr mitale dibûmKet pêş çavên min, nişkava ciwanmêrekLi dil xist husn û bala wi, ji xwe va çûm.

Êdi bûbûm girtiyê ber pencerêLi deng û didema xort dikir çaverêMeraqa hevditina min û lawê feqirDil ji qefesê dipekand, davêt ji qesrê.

63

Dem hat û min caringek şand pey lawikBi qesda "bazar bikim zembil û sehk"(bt gottna "zembil û sehk ", Jtna Zembilftroş dtqtlqtle, meraqa wêzêttr dtbe û serê wê bt ptrsan ttje dtbe)Mir çûbû seferê, di qesrê da mabûm bi tenêDem û fersend bû da ku dil bikim hênik.

Mm xatûni û şanazi û miriti avêt alikiHiş nemabû h seri, daxwaz h dû dil tenkiPêşkêş kir doşeka mir û sing û berê herirMal û milk û çek, dewlemendi û milûki.

Peyvên şirin ji lêvên hungivin pere nekirSing û berê min ê mircan têr nekirÇav û birûyên min, bejn û bala min tesir nekirBedewiya min, hukmê min lawik razi nekir.

Lawik feqir bû, lê şanaz û ji halê xwe razi bûDilsoz bû, tu xirabi û herami di dil da nebûTesir nekir ne tehdit ne ji lavayiyên minGuh neda min, bi zindankinnê qayil bû.

Pişti demeke zindan û êş û janBi fermana min lawik anin banÊdi nedifikirim laqirdi û henekEvineke rasti şin bûbû h dil û raman.

Min xwest, evina xwe ya ji dil û canPê bidim nişandan, dûr ji derewanLawik ji bêçareyi qebûl kir daxwaza minLê bi mana riya misinê, xwe avêt ji bircan.

64

Dem hat û min caringek şand pey lawikBi qesda "bazar bikim zembil û sehk"(bt gottna "zembil û sehk ", Jtna Zembilftroş dtqtlqtle, meraqa wêzêttr dtbe û serê wê bt ptrsan ttje dtbe)Mir çûbû seferê, di qesrê da mabûm bi tenêDem û fersend bû da ku dil bikim hênik.

Mm xatûni û şanazi û miriti avêt alikiHiş nemabû h seri, daxwaz h dû dil tenkiPêşkêş kir doşeka mir û sing û berê herirMal û milk û çek, dewlemendi û milûki.

Peyvên şirin ji lêvên hungivin pere nekirSing û berê min ê mircan têr nekirÇav û birûyên min, bejn û bala min tesir nekirBedewiya min, hukmê min lawik razi nekir.

Lawik feqir bû, lê şanaz û ji halê xwe razi bûDilsoz bû, tu xirabi û herami di dil da nebûTesir nekir ne tehdit ne ji lavayiyên minGuh neda min, bi zindankinnê qayil bû.

Pişti demeke zindan û êş û janBi fermana min lawik anin banÊdi nedifikirim laqirdi û henekEvineke rasti şin bûbû h dil û raman.

Min xwest, evina xwe ya ji dil û canPê bidim nişandan, dûr ji derewanLawik ji bêçareyi qebûl kir daxwaza minLê bi mana riya misinê, xwe avêt ji bircan.

64

I\

Ez ê çi serê te ezizê biêşinimEw ro, iro lawik nabinimLawik bi xwe Zembilfiroş eBê seri û berat h dû xwe digerimm.

Jma Zembilhroş: (Wek insaneki ku jt xew vectntqe û ntşkavameselê fam btke, jt cihê xwe dtpeke, şaşmayi serê xwe dthejine ûxwe bt xwe dtbe mtre mtra wê. Lê paşê bt xwe va tê û bt tewrekeesalet cardtn h hember Xatûnê rûdtne û bt dengeki ne ptrbthnd...)Te ez kuştim bi van gili û peyvanJi taqet û qidûm xistim wek mêvanBê fikar giliyê evina xwe dikiJi min guman diki hêvi û derman.

Ez ne hêvi û dermanê te meNe nişangeha xencer û tirên te meNe hewceyê ziv û zêrên te meNe caring û qewraşa ber derê te me.

Xatûnê : (Dtkeve telaşê û h aşktrtna Jtna Zembilftroş dtgere)Xuşka delal, heqê te heye tu aciz bibiXwe bixeydini û gili gazmcan bikiLê divê tu pir û marifeta xwe ji bir mekiRasti û dilsoziya min bi şaşi fêm neki.

Jina Zembilhroş: (bt hêrs û ttnaz)Eger qesda te ji dilsoziyê, evina te beLi pêş çavan çavberdana mêrê min beRasti û dilpakiya xwe ji xwe ra veşêreXwe nswa meke, bi fam û firaset be.

Xatûnê : (Axinek kûr dtkşine û bt haleki melûl)

65

"AI\

Ez ê çi serê te ezizê biêşinimEw ro, iro lawik nabinimLawik bi xwe Zembilfiroş eBê seri û berat h dû xwe digerimm.

Jma Zembilhroş: (Wek insaneki ku jt xew vectntqe û ntşkavameselê fam btke, jt cihê xwe dtpeke, şaşmayi serê xwe dthejine ûxwe bt xwe dtbe mtre mtra wê. Lê paşê bt xwe va tê û bt tewrekeesalet cardtn h hember Xatûnê rûdtne û bt dengeki ne ptrbthnd...)Te ez kuştim bi van gili û peyvanJi taqet û qidûm xistim wek mêvanBê fikar giliyê evina xwe dikiJi min guman diki hêvi û derman.

Ez ne hêvi û dermanê te meNe nişangeha xencer û tirên te meNe hewceyê ziv û zêrên te meNe caring û qewraşa ber derê te me.

Xatûnê : (Dtkeve telaşê û h aşktrtna Jtna Zembilftroş dtgere)Xuşka delal, heqê te heye tu aciz bibiXwe bixeydini û gili gazmcan bikiLê divê tu pir û marifeta xwe ji bir mekiRasti û dilsoziya min bi şaşi fêm neki.

Jina Zembilhroş: (bt hêrs û ttnaz)Eger qesda te ji dilsoziyê, evina te beLi pêş çavan çavberdana mêrê min beRasti û dilpakiya xwe ji xwe ra veşêreXwe nswa meke, bi fam û firaset be.

Xatûnê : (Axinek kûr dtkşine û bt haleki melûl)

65

"A

Ez dildarek rast îm, h ba min tune fen û fûtBo min Zembilhroş bûye senem û pûtRastiya xwe h pêşberi te dibêjimLewra di dil da tune tu xirabi û şirût.

Min çav bernedaye mêrê teDilê helak min aniye ber derê teMin avêt aliki xanimi û xatûniîro ji bo çare, xwe avêtiye bextê te.

Jina Zembilhroş : (Serê xwe h vi ali wi ali dtbe û tine û wekku bêje "ev çt bela bû ez kettmê")Baş e, em bêjin ku tu dildareka dirust iEz fêm nakim ku tu çi dixwazi bi rastiEger te çav bernedabe mêrê minTênagihijim bo çi xwe davêji bextê min?

Xatûnê : (Jt bo rastktrtna têgthişttneke şaş dtqtlqtle. Demekdtftktre, xwe çêttr konsantre dtke û heta jê tê tene bt tene gottnênxwe rêz dtke, hêviya qebûlktrtna daxwaza xwe wtnda nake)Pêşkêşiya daxwazê bo min pir dijwar eHêvidar îm tu h min negri û neki ar eQasek xwe dirêj kim h rex ZembilfiroşBi hestên dildariyeke ebedi pê ra bibim yekpare.

Jma Zembilhroş : (Ecêbmayi dtmine, lê jt aliki va ji, hêdi hêdijê ra baweri çê dtbe ku evina Xatûnê ne evineke demi, ne evinekekêfborinê ye, lê dudtl e ji)Yani tê bi Zembilfiroş ra rakeviÛ ji min dixwazi ji te ra bikim qasidi ?

Yan tu evindareka hişavêti, yan ji şêt iPir giran û zor tê tewqa ku tu h min diki..

66

Ez dildarek rast îm, h ba min tune fen û fûtBo min Zembilhroş bûye senem û pûtRastiya xwe h pêşberi te dibêjimLewra di dil da tune tu xirabi û şirût.

Min çav bernedaye mêrê teDilê helak min aniye ber derê teMin avêt aliki xanimi û xatûniîro ji bo çare, xwe avêtiye bextê te.

Jina Zembilhroş : (Serê xwe h vi ali wi ali dtbe û tine û wekku bêje "ev çt bela bû ez kettmê")Baş e, em bêjin ku tu dildareka dirust iEz fêm nakim ku tu çi dixwazi bi rastiEger te çav bernedabe mêrê minTênagihijim bo çi xwe davêji bextê min?

Xatûnê : (Jt bo rastktrtna têgthişttneke şaş dtqtlqtle. Demekdtftktre, xwe çêttr konsantre dtke û heta jê tê tene bt tene gottnênxwe rêz dtke, hêviya qebûlktrtna daxwaza xwe wtnda nake)Pêşkêşiya daxwazê bo min pir dijwar eHêvidar îm tu h min negri û neki ar eQasek xwe dirêj kim h rex ZembilfiroşBi hestên dildariyeke ebedi pê ra bibim yekpare.

Jma Zembilhroş : (Ecêbmayi dtmine, lê jt aliki va ji, hêdi hêdijê ra baweri çê dtbe ku evina Xatûnê ne evineke demi, ne evinekekêfborinê ye, lê dudtl e ji)Yani tê bi Zembilfiroş ra rakeviÛ ji min dixwazi ji te ra bikim qasidi ?

Yan tu evindareka hişavêti, yan ji şêt iPir giran û zor tê tewqa ku tu h min diki..

66

Xatûnê : (Jt dtl axinek kûr dtkşine.. Demek melûl û bêdengdtmine û têderdtxe ku dtlê jtna Zembilftroş nerm dtbe. Herwehabi hêvi axafttna xwe dtdomine)Evin û meraqa min rakinye perdeDil ji mm dibe, şêt dike bi ser deDerdê min ne raketine, ne kêfborin eYeklaşbûn e di hest û dinya wi de.

Jina Zembilhroş: (Kettye nav du agtran. Lt aliki ramanên ali-kariya Xatûnê, h ali dtn dtlsoziya navbera wê û Zembilftroş...Radtbe piya, htnek h vi ali û wi ali dtçe û tê, herdû destê xwerûbari jorê dtke û xwe bt xwe bêçareyi û gazmên xwe tine ztman)Xwedêyo! ez ê çi xweli h serê xwe kimVê marûmê di nav nivêna xwe kimZembilfiroş laweki dilsoz û bêqusûr eEz ê çawa vê tawanbariyê h stuyê xwe kim.

Xatûnê : (Jt cihê xwe dtpeke û h pêşberi Jtna Zembilftroşdtsektne)Zembilfiroş çawa rast be bi te û Xwedê raEz ji wisa rast îm bi evina xwe raZanim û dibinim ku evina mm yekali yeLê dil ji mm çûye, ez, ne ez îm hiş pê ra.

Min tu car seri pêl nekir ji evdan raHebû hukm û fermana min ji herkesi raLê eger iro bi barê avina xwe hatibim cem teBizambe ku ji lavayi dûr, dixwazim esaleta te.

Rast e, di destpêkê da kêf û laqirdi bûLawik bo min tenê xwestek û demborin bûLê pişti minHaskir sirrê esaleta Zembilfiroş

67

Xatûnê : (Jt dtl axinek kûr dtkşine.. Demek melûl û bêdengdtmine û têderdtxe ku dtlê jtna Zembilftroş nerm dtbe. Herwehabi hêvi axafttna xwe dtdomine)Evin û meraqa min rakinye perdeDil ji mm dibe, şêt dike bi ser deDerdê min ne raketine, ne kêfborin eYeklaşbûn e di hest û dinya wi de.

Jina Zembilhroş: (Kettye nav du agtran. Lt aliki ramanên ali-kariya Xatûnê, h ali dtn dtlsoziya navbera wê û Zembilftroş...Radtbe piya, htnek h vi ali û wi ali dtçe û tê, herdû destê xwerûbari jorê dtke û xwe bt xwe bêçareyi û gazmên xwe tine ztman)Xwedêyo! ez ê çi xweli h serê xwe kimVê marûmê di nav nivêna xwe kimZembilfiroş laweki dilsoz û bêqusûr eEz ê çawa vê tawanbariyê h stuyê xwe kim.

Xatûnê : (Jt cihê xwe dtpeke û h pêşberi Jtna Zembilftroşdtsektne)Zembilfiroş çawa rast be bi te û Xwedê raEz ji wisa rast îm bi evina xwe raZanim û dibinim ku evina mm yekali yeLê dil ji mm çûye, ez, ne ez îm hiş pê ra.

Min tu car seri pêl nekir ji evdan raHebû hukm û fermana min ji herkesi raLê eger iro bi barê avina xwe hatibim cem teBizambe ku ji lavayi dûr, dixwazim esaleta te.

Rast e, di destpêkê da kêf û laqirdi bûLawik bo min tenê xwestek û demborin bûLê pişti minHaskir sirrê esaleta Zembilfiroş

67

Êdi dil h cihana lawik tenê dildarek girti bû.

Jina Zembilhroş : (Bt nermayi destên Xatûnê dtke nava destêxwe û dt ber dtlê wê dtde)Daxwaziya te wek lavayi fêm nakimSerbihndi û şanaziya te nizim nakimEz qimet û girami didim insananPaxavê bi hukm û fermandariya wan nakim.

Bi evin û meraqa te ya rast baweri tinimBi dilpaki û hestên te yên paqij iman tinimHerweha tune min tu şik bo ZembilfiroşBê dudili hêvi û daxwaziya te bi cih tinim.

(Xatûnê û Jtna Zembilftroş hevdu hembêz dtktn.Şabûyi dikevtn suhbetek bêdeng . Elbana Derwêş ûçiroka wi bthnd dtbe û hêdi hêdi sehne tari dtbe.)

Derwêş : (Bt ritma elbanê çirokê wek stran dtdomine)Zembolfiroş hate ji der daTaqet nemabû di çokan daHay tunebû ji XatûnêKu h bendê ye nav nivin da.

Xatûna zende bi bazin,Êdi nedkir gili û gazin.Li hevdu kinbûn herdû jmDaxwazên Xatûn b'cih hatm.

-y68

Êdi dil h cihana lawik tenê dildarek girti bû.

Jina Zembilhroş : (Bt nermayi destên Xatûnê dtke nava destêxwe û dt ber dtlê wê dtde)Daxwaziya te wek lavayi fêm nakimSerbihndi û şanaziya te nizim nakimEz qimet û girami didim insananPaxavê bi hukm û fermandariya wan nakim.

Bi evin û meraqa te ya rast baweri tinimBi dilpaki û hestên te yên paqij iman tinimHerweha tune min tu şik bo ZembilfiroşBê dudili hêvi û daxwaziya te bi cih tinim.

(Xatûnê û Jtna Zembilftroş hevdu hembêz dtktn.Şabûyi dikevtn suhbetek bêdeng . Elbana Derwêş ûçiroka wi bthnd dtbe û hêdi hêdi sehne tari dtbe.)

Derwêş : (Bt ritma elbanê çirokê wek stran dtdomine)Zembolfiroş hate ji der daTaqet nemabû di çokan daHay tunebû ji XatûnêKu h bendê ye nav nivin da.

Xatûna zende bi bazin,Êdi nedkir gili û gazin.Li hevdu kinbûn herdû jmDaxwazên Xatûn b'cih hatm.

-y68

LÎSTIKVAN :

- Derwêş- Zembilhroş- Xatûnê

SEHNE VIII

69

LÎSTIKVAN :

- Derwêş- Zembilhroş- Xatûnê

SEHNE VIII

69

(Sehne kêmroni dtbe. Zembilftroş ft derva tê hundtr ûji taqet kettye. Zembilên ser mtlê xwe datine quncekiodê. Çtrayê vêdtxe, h derûdor dmthêre û berbt zaro-kan dtçe. Lthêfê davêje ser wan û berbi ntvina jtnaxwe dtçe. Dt şûna jtna wi da Xatûnê raketiye, lê rûyêwê nayê xuyan. Zembilftroş bt evindari lê mêze dtke,xwari ser hhêfê dibe ku wê şiyar btke lê qimişi wênake û serê xwe bt evindari h aliki vedigerine û berbtkuçtkê diçe. Qapaxê beroşê vedike û heskêdadtgtre.Heskê derdixe, kuçeki kevir û ava xali têxuyan. Gava vê rewşê dibine, jt derman dibe û gelekber xwe dtkeve, bt zorê ptşta xwe dtde diwar û h qûnrûdtnê. Serê xwe dtxe nava destê xwe û ptştre xwe btxwe..)

Zembilhroş : (Jt ber btrçimaytna jtn û zarokên xwe, gelekdtkestre û h ber xwe dtkeve)Xwedêyo, min dewlemendi ji feqiri ji diBê gazm, bi keda destê xwe wijdanê nhet ji diLê iro jin û zarokên min kevir dane ber dilê xweBêhay în ji belayê Xatûnê, serboriyên ku min di.

Çavên min ne h malê dinê yeNe ji h bedewiya Xatûnê yeLê belayek qir û qetran h min vebûyeEdi ji barkinnê pêştir tu rê nine.

Min jinek heye pir delal û dilpak eTenê ji wê hez dikim bi dilek hilak eLi herdu dinya Xatûnê ji mm ra xwişk eXwedêyo tu min ji vê belayê xilas ke.

70

(Sehne kêmroni dtbe. Zembilftroş ft derva tê hundtr ûji taqet kettye. Zembilên ser mtlê xwe datine quncekiodê. Çtrayê vêdtxe, h derûdor dmthêre û berbt zaro-kan dtçe. Lthêfê davêje ser wan û berbi ntvina jtnaxwe dtçe. Dt şûna jtna wi da Xatûnê raketiye, lê rûyêwê nayê xuyan. Zembilftroş bt evindari lê mêze dtke,xwari ser hhêfê dibe ku wê şiyar btke lê qimişi wênake û serê xwe bt evindari h aliki vedigerine û berbtkuçtkê diçe. Qapaxê beroşê vedike û heskêdadtgtre.Heskê derdixe, kuçeki kevir û ava xali têxuyan. Gava vê rewşê dibine, jt derman dibe û gelekber xwe dtkeve, bt zorê ptşta xwe dtde diwar û h qûnrûdtnê. Serê xwe dtxe nava destê xwe û ptştre xwe btxwe..)

Zembilhroş : (Jt ber btrçimaytna jtn û zarokên xwe, gelekdtkestre û h ber xwe dtkeve)Xwedêyo, min dewlemendi ji feqiri ji diBê gazm, bi keda destê xwe wijdanê nhet ji diLê iro jin û zarokên min kevir dane ber dilê xweBêhay în ji belayê Xatûnê, serboriyên ku min di.

Çavên min ne h malê dinê yeNe ji h bedewiya Xatûnê yeLê belayek qir û qetran h min vebûyeEdi ji barkinnê pêştir tu rê nine.

Min jinek heye pir delal û dilpak eTenê ji wê hez dikim bi dilek hilak eLi herdu dinya Xatûnê ji mm ra xwişk eXwedêyo tu min ji vê belayê xilas ke.

70

(Zembilftroş qederek bêdeng dtmine û dtkeve ramanênkûr. Ptştre radtbe, ctlê xwe jt xwe derdtxe û h kêlekaXatûnê, xwe h ser ptştê dtrêj dtke. Destê xwe dtxebtnê serê xwe û demekê diftktre. Qederek şûndaXatûnê, xwe h ali Zembilftroş dtqelêbe û destê xwedavêje stuyê wi. Lê dema ku Xatûnê xwe dtqelêbe,şingin bt xtrxalên piyên wê dtkevtn û Zembilftroşvedtcentqe, ecêbmayi dtmine. )

Zembilhroş: (Ecêbmayi û bt dileke ptrsiyari)Ev çi ye, ev çi teba ye?Ev, dengê xirxala ye...Xirxalê jina min tune bû?..Bihn ji, ne bihna wê ye?..

(Wek insaneki ku jt mşkava bi htşê xwe va were, hhêfaser çavê jtntkê radike û jt nêz va lê mêze dtke.. Çibtbine!.. Di şûna jtna wi da Xatûnê rakettye. Wek in-saneki ku jt ctnan bireve, ji nava ntvinan dipeke...Pêxwas, serqot, tena derpê û ktrasê şevê deri vedtke ûheta qewet dt hngê wi da hebe dtreve.)

Xatûnê : (ew ji h dû Zembilftroş jt nava ciya dtpeke. Lt serherdu çokan, herdu destên wê berbt Zembilftroş dtrêjktri , bt axinû hewar dtqire)Zembilfiroş, ez di bextê te û Xwedê me!...Ji miri nereve, ez ne cin îm ne peri me!...Te ez din kirim, h çolan kirye diwaneHeta minnê dev ji te bernadim, h dû te me..

(Deri bt reqin h ser çavên wê tê girttn. Jt taqet dtkeveû h ser ciya , h ser dev û rû nalin û feryadên kûr jê

71

(Zembilftroş qederek bêdeng dtmine û dtkeve ramanênkûr. Ptştre radtbe, ctlê xwe jt xwe derdtxe û h kêlekaXatûnê, xwe h ser ptştê dtrêj dtke. Destê xwe dtxebtnê serê xwe û demekê diftktre. Qederek şûndaXatûnê, xwe h ali Zembilftroş dtqelêbe û destê xwedavêje stuyê wi. Lê dema ku Xatûnê xwe dtqelêbe,şingin bt xtrxalên piyên wê dtkevtn û Zembilftroşvedtcentqe, ecêbmayi dtmine. )

Zembilhroş: (Ecêbmayi û bt dileke ptrsiyari)Ev çi ye, ev çi teba ye?Ev, dengê xirxala ye...Xirxalê jina min tune bû?..Bihn ji, ne bihna wê ye?..

(Wek insaneki ku jt mşkava bi htşê xwe va were, hhêfaser çavê jtntkê radike û jt nêz va lê mêze dtke.. Çibtbine!.. Di şûna jtna wi da Xatûnê rakettye. Wek in-saneki ku jt ctnan bireve, ji nava ntvinan dipeke...Pêxwas, serqot, tena derpê û ktrasê şevê deri vedtke ûheta qewet dt hngê wi da hebe dtreve.)

Xatûnê : (ew ji h dû Zembilftroş jt nava ciya dtpeke. Lt serherdu çokan, herdu destên wê berbt Zembilftroş dtrêjktri , bt axinû hewar dtqire)Zembilfiroş, ez di bextê te û Xwedê me!...Ji miri nereve, ez ne cin îm ne peri me!...Te ez din kirim, h çolan kirye diwaneHeta minnê dev ji te bernadim, h dû te me..

(Deri bt reqin h ser çavên wê tê girttn. Jt taqet dtkeveû h ser ciya , h ser dev û rû nalin û feryadên kûr jê

71

___

dtçtn. Demek şûnda reva Zembilfiroş dikeve bira wêû bi wê xembariyê jt cih dtpeke û pêxwas, serqot, biktncên şevê bt dû Zembilfiroş dikeve. S'ehneya revê dtkuçe û kolanên tari ya şevê da derbas dtbe. Ev rev btrabûn û ketin, bêdeng û bt didemeki pandömimdemeki tê meşandtn. Carna reva Zembilftroş û carnaji ya Xatûnê tê nişandan. Pêra ji dengê elbana Derwêşhevalbendiya vê sehnê dtke, h gor rewşa wan a sehnêritmên xwe dtguhurine)

72

___

dtçtn. Demek şûnda reva Zembilfiroş dikeve bira wêû bi wê xembariyê jt cih dtpeke û pêxwas, serqot, biktncên şevê bt dû Zembilfiroş dikeve. S'ehneya revê dtkuçe û kolanên tari ya şevê da derbas dtbe. Ev rev btrabûn û ketin, bêdeng û bt didemeki pandömimdemeki tê meşandtn. Carna reva Zembilftroş û carnaji ya Xatûnê tê nişandan. Pêra ji dengê elbana Derwêşhevalbendiya vê sehnê dtke, h gor rewşa wan a sehnêritmên xwe dtguhurine)

72

SEHNEIXLÎSTIKVAN :

- Zembilhroş- Xatûnê- Gundiyên Pêşsehneyê

73

SEHNEIXLÎSTIKVAN :

- Zembilhroş- Xatûnê- Gundiyên Pêşsehneyê

73

(Sehne kêmroni dtbe, ango berbanga stbê ye. Zem-bilfiroş dtreve û bi haleki ne hal dtgthije quntara çiya.Dema ku dtgthije quntara çiya jt taqet dtkeve, ptştaxwe dtde ztnareki û demeki bihna xwe berdtde. Ptştreberê xwe dide Xwedê. Wê hingê tirêjên rojê bt serçiya da hêdi hêdi btltnd dtbe.)

Zembilhroş :

Ey Xwedayê mezin, min dev ji miriti berdaCih û war û hebûnê, mal û malbat bi serdaBê xap h rastiyê, h wijdanek rehet geriyamJiyan û dinyayek nû ava kir bi keda desta.

Şa bûm, dilxweş bûm, bi wijdanek rehet bûmLi dinya xwe ya biçûk, bi qismetê xwe razi bûmJi pisi û xirabiya dinyayê dûr û pak bûmLê iro cihê revê ji bi dest nakeve, helak bûm.

Bi temenê xwe hêj gelek ciwan îmXwedi zar û erz û eyal îm, dizanimLê h vi dinyayê min nemaye tu gumanBo Xatûnê wijdanê xwe gunehkar nakim.

Zanim Xatûnê ne jineka xirab eNe h dû hiş, h dû dilê helak direveBi evina xwe ra rast û durust eLê mixabin ku evina wê yekali ye.

Ya reb, êdi nemaye cih û stara minJi vê jiyana xweş nemaye tu hêviya minXwe avêtime dergeha te, da ku wenm ba te

74

(Sehne kêmroni dtbe, ango berbanga stbê ye. Zem-bilfiroş dtreve û bi haleki ne hal dtgthije quntara çiya.Dema ku dtgthije quntara çiya jt taqet dtkeve, ptştaxwe dtde ztnareki û demeki bihna xwe berdtde. Ptştreberê xwe dide Xwedê. Wê hingê tirêjên rojê bt serçiya da hêdi hêdi btltnd dtbe.)

Zembilhroş :

Ey Xwedayê mezin, min dev ji miriti berdaCih û war û hebûnê, mal û malbat bi serdaBê xap h rastiyê, h wijdanek rehet geriyamJiyan û dinyayek nû ava kir bi keda desta.

Şa bûm, dilxweş bûm, bi wijdanek rehet bûmLi dinya xwe ya biçûk, bi qismetê xwe razi bûmJi pisi û xirabiya dinyayê dûr û pak bûmLê iro cihê revê ji bi dest nakeve, helak bûm.

Bi temenê xwe hêj gelek ciwan îmXwedi zar û erz û eyal îm, dizanimLê h vi dinyayê min nemaye tu gumanBo Xatûnê wijdanê xwe gunehkar nakim.

Zanim Xatûnê ne jineka xirab eNe h dû hiş, h dû dilê helak direveBi evina xwe ra rast û durust eLê mixabin ku evina wê yekali ye.

Ya reb, êdi nemaye cih û stara minJi vê jiyana xweş nemaye tu hêviya minXwe avêtime dergeha te, da ku wenm ba te

74

Bi te ra bibim yek laş, bistine nhê min,

(Ptşti gtli û lavayiyan, bi nermayi xwe h ser piştê dtrêjdtke , herdu destê xwe h ser singê xwe dide ser hev ûxwe teslimê mirinê dike. Ritma elbaneya Derwêş h gorrewşa sehne û listikvan diguhure û dawiyê da dtgihijeritma hewara mirmê. Dema ku ritm dtgthije hewaramtrtnê, Xatûnê bt bihneçik, bt haleki perişan, pêxwasû serqot dtgibije ser Zembilfiroş.Lt ber cendekê Zembilfiroş çok dide erdê. Qederek bihtşmetkari lê dimhêre, destê xwe bt evindari h rûyê widtgerine wek insaneki ku ji dittna Zembilftroş rahtsret mabe û ji aliki va ji hêstiran dibarine. ElbanaDerwêş ji, bi gili û gazinên Xatûnê ra digri û ştnêdtke)

Xatûnê :

Lawiko, te ez mehrûm hêştim ji evina pakLi dû xwe mecnûn kinm, dil hêşti helakMa dilpaki, rasti û durusti tenê para te bûGelo te bi bir diani ku çawa h mm dibû şefaq.

Gelo te bi bir ani ku çawa qesr h min bû zindan,Navê xatûni û miriti h mm bû bareki giran?..Gelo te bi bir ani ku te çi agir berda nava dil,Bêhiş û bêaqil h dû xwe gerand, h kuçe û kolan?..

Gelo ew êş û janên ku min dit û derbas kir,Evina mm a ji dil û kezebê ispat nedikir?..Ma qê ez gur û hirç bûm, tu ji min reviyayi,Di dilê xwe da ji mm ra ji ciheki venekir?..

75

Bi te ra bibim yek laş, bistine nhê min,

(Ptşti gtli û lavayiyan, bi nermayi xwe h ser piştê dtrêjdtke , herdu destê xwe h ser singê xwe dide ser hev ûxwe teslimê mirinê dike. Ritma elbaneya Derwêş h gorrewşa sehne û listikvan diguhure û dawiyê da dtgihijeritma hewara mirmê. Dema ku ritm dtgthije hewaramtrtnê, Xatûnê bt bihneçik, bt haleki perişan, pêxwasû serqot dtgibije ser Zembilfiroş.Lt ber cendekê Zembilfiroş çok dide erdê. Qederek bihtşmetkari lê dimhêre, destê xwe bt evindari h rûyê widtgerine wek insaneki ku ji dittna Zembilftroş rahtsret mabe û ji aliki va ji hêstiran dibarine. ElbanaDerwêş ji, bi gili û gazinên Xatûnê ra digri û ştnêdtke)

Xatûnê :

Lawiko, te ez mehrûm hêştim ji evina pakLi dû xwe mecnûn kinm, dil hêşti helakMa dilpaki, rasti û durusti tenê para te bûGelo te bi bir diani ku çawa h mm dibû şefaq.

Gelo te bi bir ani ku çawa qesr h min bû zindan,Navê xatûni û miriti h mm bû bareki giran?..Gelo te bi bir ani ku te çi agir berda nava dil,Bêhiş û bêaqil h dû xwe gerand, h kuçe û kolan?..

Gelo ew êş û janên ku min dit û derbas kir,Evina mm a ji dil û kezebê ispat nedikir?..Ma qê ez gur û hirç bûm, tu ji min reviyayi,Di dilê xwe da ji mm ra ji ciheki venekir?..

75

Dilê te yê paqij, baweri û asaleta teŞexsiyeta ji xwe emin, serbihndiya teWijdan û şeref, soz û bext û arama teLi dû te revandim, kinm muptelayê te.

Xawêni û şanaziyê bi te min nas kirRasti û jiyana bêderew bi te min nas kirPirozbahiya keda dest bi te min nas kirBi te nas kir sirê hezkinnê, bi te min fam kir.

Lê iro h vê derê dirêjkiri, keti xewa ebedi,Ez evindara Xwedê, mame bêmiraz û bêxwedi.Ez ê çibkim bê te, çi xweli û ari h serê xwe kim ?..Ya Reb!., h kêleka wi mm ji bike xewa ebedi..(dtbêje û xwe h kêleka Zembilftroş dtrêj dtke, desteki xwe dt btnserê wi da, destê dtnê ji jt jor va h stûyê wi dtpêçe û bt wi awayirthê xwe teslimê mirtnê dtke. )

(Derwêş ji cihê xwe radtbe tê ser lêva sehnê, berê xwedtde temaşevanan û bt ritmeki kele kel serboriya Zem-bilftroş û Xatûnê temam dtke. Lt dû Derwêş, jt paşiyasehne, ji cûre cûre qunctkan gundi û zarokên"Pêşsehne" tên h paş Derwêş kom dtbtn. Dt destêheryek jt wan da ftnd an ji meşaleyek heye. CendekêZembilfiroş û Xatûnê dt navbera wan û Derwêş dadtmine.)

Derwêş :

Evin heye yek ali ye%Serboriya Xatûnê yeLayiqê pesmandinê yeLê bê heval û hêvi ye.

76

Dilê te yê paqij, baweri û asaleta teŞexsiyeta ji xwe emin, serbihndiya teWijdan û şeref, soz û bext û arama teLi dû te revandim, kinm muptelayê te.

Xawêni û şanaziyê bi te min nas kirRasti û jiyana bêderew bi te min nas kirPirozbahiya keda dest bi te min nas kirBi te nas kir sirê hezkinnê, bi te min fam kir.

Lê iro h vê derê dirêjkiri, keti xewa ebedi,Ez evindara Xwedê, mame bêmiraz û bêxwedi.Ez ê çibkim bê te, çi xweli û ari h serê xwe kim ?..Ya Reb!., h kêleka wi mm ji bike xewa ebedi..(dtbêje û xwe h kêleka Zembilftroş dtrêj dtke, desteki xwe dt btnserê wi da, destê dtnê ji jt jor va h stûyê wi dtpêçe û bt wi awayirthê xwe teslimê mirtnê dtke. )

(Derwêş ji cihê xwe radtbe tê ser lêva sehnê, berê xwedtde temaşevanan û bt ritmeki kele kel serboriya Zem-bilftroş û Xatûnê temam dtke. Lt dû Derwêş, jt paşiyasehne, ji cûre cûre qunctkan gundi û zarokên"Pêşsehne" tên h paş Derwêş kom dtbtn. Dt destêheryek jt wan da ftnd an ji meşaleyek heye. CendekêZembilfiroş û Xatûnê dt navbera wan û Derwêş dadtmine.)

Derwêş :

Evin heye yek ali ye%Serboriya Xatûnê yeLayiqê pesmandinê yeLê bê heval û hêvi ye.

76

Evin nabe bi kotek û zori,Ne henek e ne ji yari,Şireta min bo yên mayi,Ders bistinin ji vi serbori!..

Eger we dit du evindarPişt bidin, bibin alikarDi nav wan da nebin diriDa ku hûn nebin tawanbar!.

(Ev çarina jêrin, h gel Derwêş jt ali hemû jtn û mêr ûzarokên sehnê tê gottn)

Pak û rast be wek ZembilfiroşXwe bi erzani tu car nefroşNebe dil û rebenê malê dinêBi keda desta xwe mey binoş.

(Derwêş h pêş, yên sehnê h dû jt sehnê peya dtbtn.Derwêş bt ritmeke mistik h elbanê dtxe û herweha jtnav temaşevanan dtçtn paşiya salonê û dertên der.Dema ku Derwêş û yên sehnê, ji sehnê peya dtbtn pêra ji sehne^û salon tari dtbe .)

DAWÎ

77

Evin nabe bi kotek û zori,Ne henek e ne ji yari,Şireta min bo yên mayi,Ders bistinin ji vi serbori!..

Eger we dit du evindarPişt bidin, bibin alikarDi nav wan da nebin diriDa ku hûn nebin tawanbar!.

(Ev çarina jêrin, h gel Derwêş jt ali hemû jtn û mêr ûzarokên sehnê tê gottn)

Pak û rast be wek ZembilfiroşXwe bi erzani tu car nefroşNebe dil û rebenê malê dinêBi keda desta xwe mey binoş.

(Derwêş h pêş, yên sehnê h dû jt sehnê peya dtbtn.Derwêş bt ritmeke mistik h elbanê dtxe û herweha jtnav temaşevanan dtçtn paşiya salonê û dertên der.Dema ku Derwêş û yên sehnê, ji sehnê peya dtbtn pêra ji sehne^û salon tari dtbe .)

DAWÎ

77

Didemek ji Kela Zembilhroş (cih : Farqin)Didemek ji Kela Zembilhroş (cih : Farqin)

Li ser efsaneyan kurteraweyekGava mijara "Folklor" dikeve rojevê, bi gelemperi

hemû afirandinên gelêri, ango çanda gelêri rubari medibe. Çanda gelêri wek didem hemû cure wêneyênjiyanê radixe pêş çavê me, wek tarix, urf û adet, felse-fa jiyanê,baweri, başi û xirabi, pêwendi û heta rabûnû rûmştinê gelek mijarên dm diroka gelan bi iro vadikeline, di navbera jiyana kevn û nû da torekdirêsine. Me derheqa jiyana kevin da agahdar dike, jibo pêşeroja millet dibe delil û pênasek dide millet. Jiber vê yekê her parçeyek çanda me ya kevin, himekidiroka me ya neteweyi ye, hebûna me ye, serfirazi ûserbihndiya me ye. Gel bi riya stranan, çirokan, desta-nan, efsaneyan, gotinê pêşiyan, tiştenokan, derani-nan, listikan, şin û şahiyan, govend û dilanan û gelekawayên din van bermahiyan dispênn hev û wek ema-neteke piroz ji nifşeki derbasi nifşeki dm dikin.

Ji bo ku meriv bi mileteki ra bikeve pêwendiyê,bixwaze wan ji nêz va nas bike û bi ser kurmê wanbikeve, divê menv berya her tişti diroka wan a kevin,çanda wan, mitoloji û çirokên wan bizanibe, hin bibe.Ji bo nasandina gelê Kurd ji, ez vê metodê bikêrdibinin û dixwazim qismek ji bermahiyên folklora me,çanda me ya dewlemend raxim pêş çavan.

Wek gelek efsane, destan, çirok, şier, stranên me yêngelêri û gelek bermahiyên folklora me, efsaneya Zem-bilfroş ji, di nav gel da hatiye gotin û bi çi kul û haligihiştiye serdema me. Heta ku gihiştiye serdema me ya

80

Li ser efsaneyan kurteraweyekGava mijara "Folklor" dikeve rojevê, bi gelemperi

hemû afirandinên gelêri, ango çanda gelêri rubari medibe. Çanda gelêri wek didem hemû cure wêneyênjiyanê radixe pêş çavê me, wek tarix, urf û adet, felse-fa jiyanê,baweri, başi û xirabi, pêwendi û heta rabûnû rûmştinê gelek mijarên dm diroka gelan bi iro vadikeline, di navbera jiyana kevn û nû da torekdirêsine. Me derheqa jiyana kevin da agahdar dike, jibo pêşeroja millet dibe delil û pênasek dide millet. Jiber vê yekê her parçeyek çanda me ya kevin, himekidiroka me ya neteweyi ye, hebûna me ye, serfirazi ûserbihndiya me ye. Gel bi riya stranan, çirokan, desta-nan, efsaneyan, gotinê pêşiyan, tiştenokan, derani-nan, listikan, şin û şahiyan, govend û dilanan û gelekawayên din van bermahiyan dispênn hev û wek ema-neteke piroz ji nifşeki derbasi nifşeki dm dikin.

Ji bo ku meriv bi mileteki ra bikeve pêwendiyê,bixwaze wan ji nêz va nas bike û bi ser kurmê wanbikeve, divê menv berya her tişti diroka wan a kevin,çanda wan, mitoloji û çirokên wan bizanibe, hin bibe.Ji bo nasandina gelê Kurd ji, ez vê metodê bikêrdibinin û dixwazim qismek ji bermahiyên folklora me,çanda me ya dewlemend raxim pêş çavan.

Wek gelek efsane, destan, çirok, şier, stranên me yêngelêri û gelek bermahiyên folklora me, efsaneya Zem-bilfroş ji, di nav gel da hatiye gotin û bi çi kul û haligihiştiye serdema me. Heta ku gihiştiye serdema me ya

80

iroyin, di nav gel da gelek varyantên wi ji hatmeafirandin. Hebûna varyantan tu car nabe sedemêqelsbûna folklora me, h ser dewlemendiya wê si çênake. Ez bi ditinek berevajiyê wê h vê mijarêdinihênm, ango varyantên bermahiyên me yên kevinwek dewlemendiya çanda Kurdi, zimanê wi û netewe-parêziya gelê Kurd dibinim. Li ali din ez hewcenabinim ku pirsa "gelo ji van varyantan kijan rast e?"ji ji xwe bikim. Ji ber ku efsane yan ji mitolojiyan dapivanên îlmi, pivanên mantiqê xwedi hukmeki ninm.Gava behsa pivanên îlmi û mantiqê dikim, qesd ne in-kariya wan e, qesd, lêgerina bingeha rasti û nerastiyaefsaneyan e. Ango em, wek îlmi nikann yek bi yekkevirên efsaneyê li gor hukmê mintiqê bi cih bikm. Bigotineki dm, divê menv di efsaneyan da h mantiqênegere. Di lêkolina efsaneyan da hukmê îlm û mantiqêwek metod heye, lê ji bo kifşkinna efsaneyê û wd.heye.Di nava berhemên folklori da efsane, bermahiyênheri kevmtirin în. Di afirandma efsaneyan da gel, bibaweri û fantasiyên dema xwe, şirovekinna dinya ûxunstê, bi ramanên azad berhemên folklori çêkinne.Bi gotineki din, çawa h xweşa wan çûye wisaafirandine û ez bawer îm ku, ji xwe pirs ji nekinne "gelo pişti me wê xelk bi van çirokan bawer bikin anna." Lewra di çirokên xwe da qehremanên wisa peydakirme ku, ew tu astengi nas nakin, qewet û qudretawan serdestê her tişti ye; tenê bi serê xwe bi dêwênheftseri ra şer dikin, ordiya ji hev belav dikin; hhespên xwe yên Jbayê siwar dibin û riya şeş mehandikin şeş saet; bi çengeki ava deryayê dayikên wan bihemle dibin û wan qehremanan ji devên xwediwehdinm (wek nimûne efsaneya "Memê Alan"); ji

81

iroyin, di nav gel da gelek varyantên wi ji hatmeafirandin. Hebûna varyantan tu car nabe sedemêqelsbûna folklora me, h ser dewlemendiya wê si çênake. Ez bi ditinek berevajiyê wê h vê mijarêdinihênm, ango varyantên bermahiyên me yên kevinwek dewlemendiya çanda Kurdi, zimanê wi û netewe-parêziya gelê Kurd dibinim. Li ali din ez hewcenabinim ku pirsa "gelo ji van varyantan kijan rast e?"ji ji xwe bikim. Ji ber ku efsane yan ji mitolojiyan dapivanên îlmi, pivanên mantiqê xwedi hukmeki ninm.Gava behsa pivanên îlmi û mantiqê dikim, qesd ne in-kariya wan e, qesd, lêgerina bingeha rasti û nerastiyaefsaneyan e. Ango em, wek îlmi nikann yek bi yekkevirên efsaneyê li gor hukmê mintiqê bi cih bikm. Bigotineki dm, divê menv di efsaneyan da h mantiqênegere. Di lêkolina efsaneyan da hukmê îlm û mantiqêwek metod heye, lê ji bo kifşkinna efsaneyê û wd.heye.Di nava berhemên folklori da efsane, bermahiyênheri kevmtirin în. Di afirandma efsaneyan da gel, bibaweri û fantasiyên dema xwe, şirovekinna dinya ûxunstê, bi ramanên azad berhemên folklori çêkinne.Bi gotineki din, çawa h xweşa wan çûye wisaafirandine û ez bawer îm ku, ji xwe pirs ji nekinne "gelo pişti me wê xelk bi van çirokan bawer bikin anna." Lewra di çirokên xwe da qehremanên wisa peydakirme ku, ew tu astengi nas nakin, qewet û qudretawan serdestê her tişti ye; tenê bi serê xwe bi dêwênheftseri ra şer dikin, ordiya ji hev belav dikin; hhespên xwe yên Jbayê siwar dibin û riya şeş mehandikin şeş saet; bi çengeki ava deryayê dayikên wan bihemle dibin û wan qehremanan ji devên xwediwehdinm (wek nimûne efsaneya "Memê Alan"); ji

81

serê kel û bircên bihnd xwe davêjm, lê pozê wan jixwin nabe (wek nimûne, "Zembilfiroş") û hwd.

Li gor raya min rasti ew e ku, efsane, destan, çirok ûyên mayin bi motivên giranbiha, bi hostatiya zêrk'eranhatine afirandm û wek diyariyên piroz di nav gel dahatine parastm. Xelk ji wana hez kinne û bi sedsalan,bi hezar salan bê nivis, bê kitêb û defter wana bi xwera heta serdema me jiyandme.

Beri ku derbasi şirovekinna motivên folklori yênZembilfiroş bibim û varyantên wi rûbari hev bikim,divê bête zanin ku efsaneya Zembilhroş bêtir wekafirandineke Melayê Bate tê pejirandin û behsadestnivisareki ji tê kinn, lê pêra ji, hin ditin hene kudestmvisara heyi ya Feqiyê Teyran be. Hêj bi esehinehatiye ispatkinn ku destnivisar a ki ye. JakelinSûrenovna Mûsaelyan (Kurdnas û folklorzana Sovyetiye) di 1978'an da 10 - 12 varyantên Zembilfiroş rûba-ri hev dike û pêra ji behsa destnivisara efsaneyê dike.Efsaneya Zembilfiroş a ku h jêr hatiye mvisandin, hnavça Diyarbekir bi çiroki tê gotin. Efsane bi zarêKurdi, ji ali min va di rojnameya Azadi, (hejmar.18-19, 1992), kovara Roja Nû (hejmar 33) hatibûamadekinn û weşandin. Kovara Zanin (hejmar 7, hKurdistana Sûriyê) ji, ev berevoka min ji kovara RojaNû wergirtiye û weşandiye.

82

serê kel û bircên bihnd xwe davêjm, lê pozê wan jixwin nabe (wek nimûne, "Zembilfiroş") û hwd.

Li gor raya min rasti ew e ku, efsane, destan, çirok ûyên mayin bi motivên giranbiha, bi hostatiya zêrk'eranhatine afirandm û wek diyariyên piroz di nav gel dahatine parastm. Xelk ji wana hez kinne û bi sedsalan,bi hezar salan bê nivis, bê kitêb û defter wana bi xwera heta serdema me jiyandme.

Beri ku derbasi şirovekinna motivên folklori yênZembilfiroş bibim û varyantên wi rûbari hev bikim,divê bête zanin ku efsaneya Zembilhroş bêtir wekafirandineke Melayê Bate tê pejirandin û behsadestnivisareki ji tê kinn, lê pêra ji, hin ditin hene kudestmvisara heyi ya Feqiyê Teyran be. Hêj bi esehinehatiye ispatkinn ku destnivisar a ki ye. JakelinSûrenovna Mûsaelyan (Kurdnas û folklorzana Sovyetiye) di 1978'an da 10 - 12 varyantên Zembilfiroş rûba-ri hev dike û pêra ji behsa destnivisara efsaneyê dike.Efsaneya Zembilfiroş a ku h jêr hatiye mvisandin, hnavça Diyarbekir bi çiroki tê gotin. Efsane bi zarêKurdi, ji ali min va di rojnameya Azadi, (hejmar.18-19, 1992), kovara Roja Nû (hejmar 33) hatibûamadekinn û weşandin. Kovara Zanin (hejmar 7, hKurdistana Sûriyê) ji, ev berevoka min ji kovara RojaNû wergirtiye û weşandiye.

82

EFSANEYAZEMBÎLFIROŞ

Dt serdemeki kevnare da mirek û kurek xwe bebûne.Teled-weledê mir her ew kur bûye . Ji ber wê yekê ji, hser desta , bi naziki hatiye mezinkmn. Kurê mir bt serû sincê xwe, bt xweşikbûna xwe, bi bejin û bala xwebê qusûr bûye. Di wê jiyana debdebe da lawtk meztnbûye, ketiye çax û bengê xwe, bûye xorteki ctwan-merd.

Kurê mir gelek caran bi wezirê bavê xwe ra derdtketnêçirê, derdtket seyranê. Rojeki jt rojan disa ew ûwezir jt nêçirê vedtgenn malê. Li ser riya malê dt bergonstaneki da derbas dibin. Di goristanê da ttştekibala kurê mir dikşine. Li ser rûyê goreki qafikê serêinsaneki dtbine, radike qafikê seri û bt meraq lêdinthêre. Heta wê hingê derheqa mmn û ptşti mtnnêttşteki hin nektriye û nebihistiye ji. Lewra jiyana wi yadewlemend û rengin, cwata dora wi jt ptrseki wehadûr bûne.

Kurê mir bt meraq û ecebmayi jt wezirê bavê xweptrs dtke:

- Wezir, tu dtkari bêji gelo ev çt hikmet e?- Ev, qaftkê serê insaneki mtri ye mirê mtn, dtbêje

wezir.- Mtrin çi ye?- Mirê mtn, hemû insan û hemû mexlûqên bt can ên

83

EFSANEYAZEMBÎLFIROŞ

Dt serdemeki kevnare da mirek û kurek xwe bebûne.Teled-weledê mir her ew kur bûye . Ji ber wê yekê ji, hser desta , bi naziki hatiye mezinkmn. Kurê mir bt serû sincê xwe, bt xweşikbûna xwe, bi bejin û bala xwebê qusûr bûye. Di wê jiyana debdebe da lawtk meztnbûye, ketiye çax û bengê xwe, bûye xorteki ctwan-merd.

Kurê mir gelek caran bi wezirê bavê xwe ra derdtketnêçirê, derdtket seyranê. Rojeki jt rojan disa ew ûwezir jt nêçirê vedtgenn malê. Li ser riya malê dt bergonstaneki da derbas dibin. Di goristanê da ttştekibala kurê mir dikşine. Li ser rûyê goreki qafikê serêinsaneki dtbine, radike qafikê seri û bt meraq lêdinthêre. Heta wê hingê derheqa mmn û ptşti mtnnêttşteki hin nektriye û nebihistiye ji. Lewra jiyana wi yadewlemend û rengin, cwata dora wi jt ptrseki wehadûr bûne.

Kurê mir bt meraq û ecebmayi jt wezirê bavê xweptrs dtke:

- Wezir, tu dtkari bêji gelo ev çt hikmet e?- Ev, qaftkê serê insaneki mtri ye mirê mtn, dtbêje

wezir.- Mtrin çi ye?- Mirê mtn, hemû insan û hemû mexlûqên bt can ên

83

rûyê dvnê demeki dtjin û ptştre dtmrtn. Ptşti mtrtnêwana btnax diktn û demek şunda mtriyên btnaxktridtkevtn vi hali.

- Ew jt ber btrçibûnê yan ji sedemek dtn mtnne?- Pêşiyên te mir bûne, lê ew ji mtrtne mirê mtn, jt ber

ku mtrtn guhdariya dewlemend, feqir, ctwan û kal ûpir nake. Rojeki tê herkes dtkeve tora wi, yani kesntkare xwe jt mtrinê xtlas btke.

- Yani tê wê maneyê ku, ez ê ji rojeki btmrim ûbtkevtm vi hali?

- Belê mirê mtn, wexta roja me temam btbe tu ji, ezji, yani em hemû dtmrtn, dtbêje wezir.

Ptşti vê xeberdanê kurê mir dtkeve ramanên kûr,dikeve xeyalan. Hestên wi doş dtbtn û evineke Xwe-dayi dt dtlê wi da gul vedtde. Dtgthije qesrê, bt gtrinstjde dtbe û btryara xwe dtde ku, dev jt mal û mtlkênxwe, jt miritiyê, jt jiyana debdebe berde û dt riyaXwedê da bt keda destê xwe derê jiyaneki nû h xweveke. Ptştregazi jtna xwe dtke, ftktr û ramanên xwe jêra dtbêje. Û dtbê, "ez jt iro pêda dev jt hemû mal ûmtlkên xwe, dev ft selteneta xwe berdtdtm. Ez ê êdi btkeda destê xwe jiyana xwe btdomimm. Eger tudtxwazi btbi ştrikê vi jiyana feqir û dev jt seltenetêberdi, bt mtn ra wer em ê serê xwe htldtn û jt vi welatihertn. Na eger ev jiyana dewlemend bt te şirin tê û devjê bernadi, em ê jt hev veqettn. " Jtna wi dev jt mêrêxwe bernade û dtbêje: "Çawa dt rojên xweşi da h bate bûme, dt rojên tal û teng da ji ezê h ba te btm ûjiyana te ya feqiri par vaktm. "

Kurê mir û jtna wi warê bav û kalên xwe terk dtktn.Qonax bt qonax, bajar bt bajar dtgertn û aboriya xwebt çêktrtn û ftrottna zembilan dtborintn. Sal û zeman

84

rûyê dvnê demeki dtjin û ptştre dtmrtn. Ptşti mtrtnêwana btnax diktn û demek şunda mtriyên btnaxktridtkevtn vi hali.

- Ew jt ber btrçibûnê yan ji sedemek dtn mtnne?- Pêşiyên te mir bûne, lê ew ji mtrtne mirê mtn, jt ber

ku mtrtn guhdariya dewlemend, feqir, ctwan û kal ûpir nake. Rojeki tê herkes dtkeve tora wi, yani kesntkare xwe jt mtrinê xtlas btke.

- Yani tê wê maneyê ku, ez ê ji rojeki btmrim ûbtkevtm vi hali?

- Belê mirê mtn, wexta roja me temam btbe tu ji, ezji, yani em hemû dtmrtn, dtbêje wezir.

Ptşti vê xeberdanê kurê mir dtkeve ramanên kûr,dikeve xeyalan. Hestên wi doş dtbtn û evineke Xwe-dayi dt dtlê wi da gul vedtde. Dtgthije qesrê, bt gtrinstjde dtbe û btryara xwe dtde ku, dev jt mal û mtlkênxwe, jt miritiyê, jt jiyana debdebe berde û dt riyaXwedê da bt keda destê xwe derê jiyaneki nû h xweveke. Ptştregazi jtna xwe dtke, ftktr û ramanên xwe jêra dtbêje. Û dtbê, "ez jt iro pêda dev jt hemû mal ûmtlkên xwe, dev ft selteneta xwe berdtdtm. Ez ê êdi btkeda destê xwe jiyana xwe btdomimm. Eger tudtxwazi btbi ştrikê vi jiyana feqir û dev jt seltenetêberdi, bt mtn ra wer em ê serê xwe htldtn û jt vi welatihertn. Na eger ev jiyana dewlemend bt te şirin tê û devjê bernadi, em ê jt hev veqettn. " Jtna wi dev jt mêrêxwe bernade û dtbêje: "Çawa dt rojên xweşi da h bate bûme, dt rojên tal û teng da ji ezê h ba te btm ûjiyana te ya feqiri par vaktm. "

Kurê mir û jtna wi warê bav û kalên xwe terk dtktn.Qonax bt qonax, bajar bt bajar dtgertn û aboriya xwebt çêktrtn û ftrottna zembilan dtborintn. Sal û zeman

84

derbas dtbtn, zarokên wan çê dtbin û roj bt roj barêwan gtranttr dibe, bli ctlên ser wan tu ttşteki wannamine.

Zembilftroş lawkê rewal bû,Bt kulfet û ehl û eyal bû,Husneki ûstf h bal bûHeq rtzaqê qtsmetê. "

Bt haleki koçemal tên bajarê Farqinê û h wê dere btcih dtbtn. Kurê mir kolan bt kolan zembilan dtgerine ûbt dtravên zembilan xwe û malbata xwe dtdebtrine. Jtber ftrottna zembilan ji, navê ZEMBÎLFIROŞ dtstine.

Rojeki wek her roj disa derketiye kolanan û zembi-lan dtfroşe. Jtna mirê Farqinê disa derketiye ber ştbakêû çavdêriya Zembilftroş dtke. Lewra ew ne bt dtlek btheft dtlan aştqê husn û bala Zembilftroş bûye:

"Zembilftroş zembila tineKolan bt kolan dtgerineXatûnê h hewale dtbineHtş dtçe aqtl namine. "

Xatûna jtna mir xwe ranagtre, cariye û xulamandtşine pey Zembilftroş û wi tine qesrê. Derdê xatûnêne bazarktrtna zembilan e, vemtrandtna evin û agtrênava dtlan e.. Xatûnê bangi Zembilftroş dtke û dtbêje:

Zembilftroş lawkê dewrêş eKerem ke tu were pê§ eQimeta selka tu bêjeEz ji htzna te bûm kerr û gêj e.

85

derbas dtbtn, zarokên wan çê dtbin û roj bt roj barêwan gtranttr dibe, bli ctlên ser wan tu ttşteki wannamine.

Zembilftroş lawkê rewal bû,Bt kulfet û ehl û eyal bû,Husneki ûstf h bal bûHeq rtzaqê qtsmetê. "

Bt haleki koçemal tên bajarê Farqinê û h wê dere btcih dtbtn. Kurê mir kolan bt kolan zembilan dtgerine ûbt dtravên zembilan xwe û malbata xwe dtdebtrine. Jtber ftrottna zembilan ji, navê ZEMBÎLFIROŞ dtstine.

Rojeki wek her roj disa derketiye kolanan û zembi-lan dtfroşe. Jtna mirê Farqinê disa derketiye ber ştbakêû çavdêriya Zembilftroş dtke. Lewra ew ne bt dtlek btheft dtlan aştqê husn û bala Zembilftroş bûye:

"Zembilftroş zembila tineKolan bt kolan dtgerineXatûnê h hewale dtbineHtş dtçe aqtl namine. "

Xatûna jtna mir xwe ranagtre, cariye û xulamandtşine pey Zembilftroş û wi tine qesrê. Derdê xatûnêne bazarktrtna zembilan e, vemtrandtna evin û agtrênava dtlan e.. Xatûnê bangi Zembilftroş dtke û dtbêje:

Zembilftroş lawkê dewrêş eKerem ke tu were pê§ eQimeta selka tu bêjeEz ji htzna te bûm kerr û gêj e.

85

(Wêne : Ingela Jandell "Epikên Kurdi, H.Cindi, Stockholm,1985, Invandrarförlaget" )

86

(Wêne : Ingela Jandell "Epikên Kurdi, H.Cindi, Stockholm,1985, Invandrarförlaget" )

86

Zembilftroş lawkê biyaniKerem ketu were baniQimeta selka tu zaniXelk xam e ttştek ntzani. "

Herweha Xatûnê niyete xwe jt Zembilftroş ra aşkeradtke û dtxawaze pê ra rakeve û eşqê btke. Lê Zem-bilftroş jt ber evina xwe ya Xwedayi û dtlpakiya xwe,teklifên Xatûnê qebûl nake û bt van gottnên hanbersiv dtde:

Xatûnê wez tobedar tmDelalê bt erz û eyal tmZarok btrçi ne, h mal tnJt ber rebê jori ntkanm.

Xatûnê bt hemû bedewi û serweta xwe, xwe pêşkêşiZembilftroş dtke, lê dtke û nake Zembilftroş jt rêdernayê . Her cara ku Xatûnê dt ber Zembilftroş dtde,evina dtlê wê harttr dibe û dtkeve nkê. Xatûnê bêçaredimine û Zembilftroş dt qesre da hepts dtke. Dt navêda çend roj derbas dibtn. Her rojek jt bo Xatûnê dtbemtrtnek. Ew çtqas jt bo eşqê h raziktrtna Zembilftroşdtgere, Zembilftroş ji ewqas jt bo berdana xwe lava-yiya dtke:

"Xatûna bt gerden moriŞuxul nabtn bi kotek û zoriTtrsa mtn jt rebê joriXatûnê wez tobedar tm.

87

Zembilftroş lawkê biyaniKerem ketu were baniQimeta selka tu zaniXelk xam e ttştek ntzani. "

Herweha Xatûnê niyete xwe jt Zembilftroş ra aşkeradtke û dtxawaze pê ra rakeve û eşqê btke. Lê Zem-bilftroş jt ber evina xwe ya Xwedayi û dtlpakiya xwe,teklifên Xatûnê qebûl nake û bt van gottnên hanbersiv dtde:

Xatûnê wez tobedar tmDelalê bt erz û eyal tmZarok btrçi ne, h mal tnJt ber rebê jori ntkanm.

Xatûnê bt hemû bedewi û serweta xwe, xwe pêşkêşiZembilftroş dtke, lê dtke û nake Zembilftroş jt rêdernayê . Her cara ku Xatûnê dt ber Zembilftroş dtde,evina dtlê wê harttr dibe û dtkeve nkê. Xatûnê bêçaredimine û Zembilftroş dt qesre da hepts dtke. Dt navêda çend roj derbas dibtn. Her rojek jt bo Xatûnê dtbemtrtnek. Ew çtqas jt bo eşqê h raziktrtna Zembilftroşdtgere, Zembilftroş ji ewqas jt bo berdana xwe lava-yiya dtke:

"Xatûna bt gerden moriŞuxul nabtn bi kotek û zoriTtrsa mtn jt rebê joriXatûnê wez tobedar tm.

87

Zembilftroş dtnthêre ku jt destê Xatûnê xtlasi tune, jtbo destavê û dest û rû şûşttnê fê desiûr dtxwaze.Xatûnê jt ber ttrsa reva Zembilftroş, .beneki h hngê wigtrê dtde, serê ben dtke destê xwe û tevi mtsineki Zem-bilftroş dtşine btrca heri btltnd. Zembilftroş dt btnçavdêriya xulam û eskeran da dertê serê btrcê û jt alikiva ji dtftkire ka çawa xwe jt destê xatûnê xtlas btke, jtwê derê btreve. Lt ser btrcê h der û dora xwe dtnthêre, lê tu rêyek revê û xtlasiyê nabine. Wê htngê benêhngê xwe vedike , serê ben bt mtsinê va gtrê dtde ûxwe jt btrca bthnd davêje xwarê. (Ev kela han bt navê"Kela Zembilftroş " tê bt nav kinn û ev kel h Farqinêye)

Ew kela ku Zembilftroş xwe jê davêfe, keleke wtsabtltnd e ku xtlasiya mertv mûcize ye. Eger çt hikmet beem ntzantn, lê pozê Zembilftroş ji xwin nabe. Hemawê htngê radtbe ser xwe û baz dtde malê

Demek şunda Xatûnê dtkeve meraqê û ben dtkşine,lê dêlva Zembilftroş da mtsin tê ber destê wê. Wê gavêtêdtgthije ku Zembilftroş reviyaye. Kêfa wê dtreve,dtnya h serê wê tari dtbe. Xatûnê jt kerba evina Zem-bilftroş dtkeve haleki ne hal, şev û roj lê dtbtn zindan,xeyala Zembilftroş jt pêş çavê wê naçe. Bt vi evin ûkeserê ctlên xwe dtguhêze û bt rojan h kuçe û kolanênFarqinê h mala Zembilftroş dtgere. Dt dawiyê dadtgthije mtrazê xwe û mala Zembilftroş dtbine. Bt ctlû ser û sincê xwe yê guhazti, kes wê nas nake. Herwe-ha dt wexteki ku Zembilftroş ne h mal e, Xatûnê dtçeba ftna wi û pê ra xeber dtde. Bt lavayi, bt zêr û ziv ûbt bertilan jtntkê razi dtke, yani wê dtxapine da kuşeveki dêlva jtntkê da btkeve nav hvinên Zembilftroş.

Ew şev ctlê jtna Zembilftroş h xwe dtke, dtkeve nav

88

Zembilftroş dtnthêre ku jt destê Xatûnê xtlasi tune, jtbo destavê û dest û rû şûşttnê fê desiûr dtxwaze.Xatûnê jt ber ttrsa reva Zembilftroş, .beneki h hngê wigtrê dtde, serê ben dtke destê xwe û tevi mtsineki Zem-bilftroş dtşine btrca heri btltnd. Zembilftroş dt btnçavdêriya xulam û eskeran da dertê serê btrcê û jt alikiva ji dtftkire ka çawa xwe jt destê xatûnê xtlas btke, jtwê derê btreve. Lt ser btrcê h der û dora xwe dtnthêre, lê tu rêyek revê û xtlasiyê nabine. Wê htngê benêhngê xwe vedike , serê ben bt mtsinê va gtrê dtde ûxwe jt btrca bthnd davêje xwarê. (Ev kela han bt navê"Kela Zembilftroş " tê bt nav kinn û ev kel h Farqinêye)

Ew kela ku Zembilftroş xwe jê davêfe, keleke wtsabtltnd e ku xtlasiya mertv mûcize ye. Eger çt hikmet beem ntzantn, lê pozê Zembilftroş ji xwin nabe. Hemawê htngê radtbe ser xwe û baz dtde malê

Demek şunda Xatûnê dtkeve meraqê û ben dtkşine,lê dêlva Zembilftroş da mtsin tê ber destê wê. Wê gavêtêdtgthije ku Zembilftroş reviyaye. Kêfa wê dtreve,dtnya h serê wê tari dtbe. Xatûnê jt kerba evina Zem-bilftroş dtkeve haleki ne hal, şev û roj lê dtbtn zindan,xeyala Zembilftroş jt pêş çavê wê naçe. Bt vi evin ûkeserê ctlên xwe dtguhêze û bt rojan h kuçe û kolanênFarqinê h mala Zembilftroş dtgere. Dt dawiyê dadtgthije mtrazê xwe û mala Zembilftroş dtbine. Bt ctlû ser û sincê xwe yê guhazti, kes wê nas nake. Herwe-ha dt wexteki ku Zembilftroş ne h mal e, Xatûnê dtçeba ftna wi û pê ra xeber dtde. Bt lavayi, bt zêr û ziv ûbt bertilan jtntkê razi dtke, yani wê dtxapine da kuşeveki dêlva jtntkê da btkeve nav hvinên Zembilftroş.

Ew şev ctlê jtna Zembilftroş h xwe dtke, dtkeve nav

88

(Wêne : Ingela Jandell "Epikên Kurdi, H.Cindi, Stockholm,1985, Invandrarförlaget" )

89

(Wêne : Ingela Jandell "Epikên Kurdi, H.Cindi, Stockholm,1985, Invandrarförlaget" )

89

hvinan û h benda Zembilftroş dtsektne. Derengê şevêZembilftroş westiyayi û jt halketi tê malê û dtkevenava hvinan. Çtra vemtrandiye û haya Zembilftroş jtttşteki tune. Demek şunda Xatûnê xwe dtqelêbe û berêxwe dtde Zembilftroş. Gava Xatûnê berê xwe dtdê ûxwe aliyê wi dtqelêbe, ştngini bt xtrxalên zivin ên hngêwê dtkeve. Bi dengê xtrxalan, Zembilftroş vedtcentqeû tê derdtxe ku eva han ne jtna wi ye. Lewra dtzaneku, dt hngên jtna wi da xtrxal tunene. Lt rûyê jtntkapaştîa xwe dtnthêre û bt nthêrttnê ra ji nava ciyandtpeke. Xatûnê nas dtke. Hema wê htngê bt lez xwedavêje der, serê xwe htldtde û berê xwe dtde çiya.Xatûnê ji bt dû dtkeve û lê dtgere.

Zembilftroş mêze dtke ku, rev ne çare ye û jt mtrtnêpêşttr tu ttşteki wi jt deste Xatûnê xtlas nake, çok dtdeerdê û bt gtrin û lavayi jt Xwedê dtke da ku nhê wibtstine û wi jt vi ezabê xtlas ke. Xwedê daxwaziya wibt cih tine û herweha Zembilftroş dtçe heqiya xwe,dtgthije evina Xwedayi. Htngê Xatûnê dtgthije serZembilftroş û mtrazê wê dt dtlê wê da dtmine. Lt xwedtxe, ax û fizar dtke û jt kerba evina xwe ew ji h wêderê dtçe heqiya xwe.

Lt gor efsaneyê, Zembilftroş û xatûnê h rojhtlatabakûrê Farqinê, 5,6 km dûri bajêr hatine gor kmn.

90

hvinan û h benda Zembilftroş dtsektne. Derengê şevêZembilftroş westiyayi û jt halketi tê malê û dtkevenava hvinan. Çtra vemtrandiye û haya Zembilftroş jtttşteki tune. Demek şunda Xatûnê xwe dtqelêbe û berêxwe dtde Zembilftroş. Gava Xatûnê berê xwe dtdê ûxwe aliyê wi dtqelêbe, ştngini bt xtrxalên zivin ên hngêwê dtkeve. Bi dengê xtrxalan, Zembilftroş vedtcentqeû tê derdtxe ku eva han ne jtna wi ye. Lewra dtzaneku, dt hngên jtna wi da xtrxal tunene. Lt rûyê jtntkapaştîa xwe dtnthêre û bt nthêrttnê ra ji nava ciyandtpeke. Xatûnê nas dtke. Hema wê htngê bt lez xwedavêje der, serê xwe htldtde û berê xwe dtde çiya.Xatûnê ji bt dû dtkeve û lê dtgere.

Zembilftroş mêze dtke ku, rev ne çare ye û jt mtrtnêpêşttr tu ttşteki wi jt deste Xatûnê xtlas nake, çok dtdeerdê û bt gtrin û lavayi jt Xwedê dtke da ku nhê wibtstine û wi jt vi ezabê xtlas ke. Xwedê daxwaziya wibt cih tine û herweha Zembilftroş dtçe heqiya xwe,dtgthije evina Xwedayi. Htngê Xatûnê dtgthije serZembilftroş û mtrazê wê dt dtlê wê da dtmine. Lt xwedtxe, ax û fizar dtke û jt kerba evina xwe ew ji h wêderê dtçe heqiya xwe.

Lt gor efsaneyê, Zembilftroş û xatûnê h rojhtlatabakûrê Farqinê, 5,6 km dûri bajêr hatine gor kmn.

90

Motivên Efsaneya ZembilnroşDi efsaneya Zembilfiroş da gelek motivên dewle-

mend û cihê (ji efsaneyên Kurdi yên din cihêtir) hene.Efsane, wek destan û efsaneyên Kurdi yên din xwedidawiniyeke trajedik e. Lê mijara evinê, lcu mijara sere-ke ye, rengeki cuda nişan dide û bi didemeki cudafolklora me ya Kurdi dewlemendtir dike. Ya din ji,didema tesewifi ye, ango "evina Xwedayi" ye.

Çend motivên folklori yên sereke ev în:- Terkkinna miriti û mal û milk: Zembilfiroş bi eslê

xwe mir e û ji maleki dewlemend e. Ew ji bo xatirê ba-weriya xwe dev ji miriti û seltenetê ber dide.

- Fedakari û dilsozi: Jina Zembilfiroş fedakariyêdike, dev ji jiyana xweş û dewlemend ber dide û hhember mêrê xwe dilsozi nişan dide.

- Bilindkinna qedir û qimeta destkari (smetên desta): Zembilfiroş dev ji hemû hebûnên xwe ber dide û biçêkinna zembilan û firotina wan, ango bi keda destêxwe xwe û malbata xwe didebirine.

-Evindariya bi çavpêketinek: Xatûnê bi çavpêketinayekem benginê Zembilfiroş dibe.

- Evina yek ali : Xatûnê ne bi dileki, bi heft dilanbenginê Zembilfiroş dibe, lê ev evin yek ali dimine ûZembilfiroş bersiva vê evinê nade. Ango Xatûnê dikeû nake Zembilfiroş ji rê dernayê û pê ra ranakeve,nakeve kêf û henekan.

91

Motivên Efsaneya ZembilnroşDi efsaneya Zembilfiroş da gelek motivên dewle-

mend û cihê (ji efsaneyên Kurdi yên din cihêtir) hene.Efsane, wek destan û efsaneyên Kurdi yên din xwedidawiniyeke trajedik e. Lê mijara evinê, lcu mijara sere-ke ye, rengeki cuda nişan dide û bi didemeki cudafolklora me ya Kurdi dewlemendtir dike. Ya din ji,didema tesewifi ye, ango "evina Xwedayi" ye.

Çend motivên folklori yên sereke ev în:- Terkkinna miriti û mal û milk: Zembilfiroş bi eslê

xwe mir e û ji maleki dewlemend e. Ew ji bo xatirê ba-weriya xwe dev ji miriti û seltenetê ber dide.

- Fedakari û dilsozi: Jina Zembilfiroş fedakariyêdike, dev ji jiyana xweş û dewlemend ber dide û hhember mêrê xwe dilsozi nişan dide.

- Bilindkinna qedir û qimeta destkari (smetên desta): Zembilfiroş dev ji hemû hebûnên xwe ber dide û biçêkinna zembilan û firotina wan, ango bi keda destêxwe xwe û malbata xwe didebirine.

-Evindariya bi çavpêketinek: Xatûnê bi çavpêketinayekem benginê Zembilfiroş dibe.

- Evina yek ali : Xatûnê ne bi dileki, bi heft dilanbenginê Zembilfiroş dibe, lê ev evin yek ali dimine ûZembilfiroş bersiva vê evinê nade. Ango Xatûnê dikeû nake Zembilfiroş ji rê dernayê û pê ra ranakeve,nakeve kêf û henekan.

91

- Durusti û exlaqeke payebilmd : Ne xweşikbûnaXatûnê, ne mal û milk û ne ji tehdid û zor Zembilfiroşji rê dernaxe. Ew bi malbata xwe ra sadiq dimine, bibaweriyên xwe va girêdayi dimine û ji bo xatirê vanprensiban, xwe ji kelê davêje û qesda xwekuştinê dike.

- Evin, hezkinn bi darê zorê nabe : Xatûnê gelekrêyan diceribine da ku bigihije mirazê xwe. Zem-bilfiroş tehdit dike, wi di qesrê da girti dihêle, lêencama van kiryaran nişan dide ku, bi zorê tiştek naçeseri.

- Xapandin û plana revê : Zembilhroş ji bo şeref ûbaweriyên xwe, bêçare dimine û bi plan û xapandinêji kelê direve.

- Evina Xwedayi : Evineke Xwedayi dikeve dilêZembilfiroş û ew jiyaneke feqiri hildibjêre.

- Qebûlbûna duayan : Reva Zembilfiroş ji, wi jidestê Xatûnê xilas nake. Xatûnê xwe digihine mala wiû heta nava hvinên wi. Zembilfiroş êdi tu rêyekinabine, direve çiya û h wê derê lavayiyan ji Xwedêdike da ku nhê wi bistine. Xwedê duayên wi qebûldike û bi dawiniyeke trajedik dimre.

Di tesewufê da qebûlbûna duayan nişanek e ku, tese-wufkar gihiştiye merteba heri bihnd.

- Evina yek ali lê rasti : Xatûnê ji bi dû Zembilhroşdikeve. Xwe digihine ser cendekê Zembilfiroş ê miri.Ew ji ji kerba h wê derê dimre.

92

- Durusti û exlaqeke payebilmd : Ne xweşikbûnaXatûnê, ne mal û milk û ne ji tehdid û zor Zembilfiroşji rê dernaxe. Ew bi malbata xwe ra sadiq dimine, bibaweriyên xwe va girêdayi dimine û ji bo xatirê vanprensiban, xwe ji kelê davêje û qesda xwekuştinê dike.

- Evin, hezkinn bi darê zorê nabe : Xatûnê gelekrêyan diceribine da ku bigihije mirazê xwe. Zem-bilfiroş tehdit dike, wi di qesrê da girti dihêle, lêencama van kiryaran nişan dide ku, bi zorê tiştek naçeseri.

- Xapandin û plana revê : Zembilhroş ji bo şeref ûbaweriyên xwe, bêçare dimine û bi plan û xapandinêji kelê direve.

- Evina Xwedayi : Evineke Xwedayi dikeve dilêZembilfiroş û ew jiyaneke feqiri hildibjêre.

- Qebûlbûna duayan : Reva Zembilfiroş ji, wi jidestê Xatûnê xilas nake. Xatûnê xwe digihine mala wiû heta nava hvinên wi. Zembilfiroş êdi tu rêyekinabine, direve çiya û h wê derê lavayiyan ji Xwedêdike da ku nhê wi bistine. Xwedê duayên wi qebûldike û bi dawiniyeke trajedik dimre.

Di tesewufê da qebûlbûna duayan nişanek e ku, tese-wufkar gihiştiye merteba heri bihnd.

- Evina yek ali lê rasti : Xatûnê ji bi dû Zembilhroşdikeve. Xwe digihine ser cendekê Zembilfiroş ê miri.Ew ji ji kerba h wê derê dimre.

92

Kurtenasiyekli ser varyantên Zembilfiroş

Di bin destê min da, ji bili varyanta jorin, çend var-yantên din ji hene. Ji van varyantan, berevoka HeciyêCindi ("Epikên Kurdi") û ya Ordixanê Celil-CelilêCelil ("Zargonna Kurda") temamiya efsaneya Zem-bilfiroş pêşkêş kinne. Yên mayin, ango berevoka A.Sosm, berevoka Prof. Qanatê Kurdo, ya Kamûran AliBedirxan û wd. tenê beşek ji efsaneyê (bi şiêrki) pêşkêşdikin û berevokên wan bi naveroka xwe wek varyantajorin e. Lê di berevokên Heciyê Cmdi û OrdixanêCelil -Celilê Celil da hin cudayi hene. Eger meriv var-yanta vê pirtûkê û yên Kurdên Sovyet bide ber hev,tabloyeke weha dertê pêş:

Danberhev 1- Destpêka çiroka Zembilfiroş ne wekhev în. Lewra di çiroka jorin da Zembilfiroş, didestpêkê da wek kurê Mirek bi hukim û hebûn tênasandin. Ew piştre derbasi jiyaneke feqiri dibe û jiber baweriyên xwe bi keda destê xwe jiyana xwedidomine. Ev mijar, di berevokên H.Cindi û yên dinda ne xuyaye, ango çirok bê seri ye.

Danberhev 2- Di varyanta jorin da, jma zembilfiroşwek jmeke dilsoz tê xuyan. Gava Xatûnê tê malaZembilfiroş, lavayiyan ji jina wi dike û derd û evinaxwe jê ra dibêje, dilê jina Zembilfiroş pê dişewite û bivi awayi destûr dide Xatûnê da ku di nav nivinên wê

93

Kurtenasiyekli ser varyantên Zembilfiroş

Di bin destê min da, ji bili varyanta jorin, çend var-yantên din ji hene. Ji van varyantan, berevoka HeciyêCindi ("Epikên Kurdi") û ya Ordixanê Celil-CelilêCelil ("Zargonna Kurda") temamiya efsaneya Zem-bilfiroş pêşkêş kinne. Yên mayin, ango berevoka A.Sosm, berevoka Prof. Qanatê Kurdo, ya Kamûran AliBedirxan û wd. tenê beşek ji efsaneyê (bi şiêrki) pêşkêşdikin û berevokên wan bi naveroka xwe wek varyantajorin e. Lê di berevokên Heciyê Cmdi û OrdixanêCelil -Celilê Celil da hin cudayi hene. Eger meriv var-yanta vê pirtûkê û yên Kurdên Sovyet bide ber hev,tabloyeke weha dertê pêş:

Danberhev 1- Destpêka çiroka Zembilfiroş ne wekhev în. Lewra di çiroka jorin da Zembilfiroş, didestpêkê da wek kurê Mirek bi hukim û hebûn tênasandin. Ew piştre derbasi jiyaneke feqiri dibe û jiber baweriyên xwe bi keda destê xwe jiyana xwedidomine. Ev mijar, di berevokên H.Cindi û yên dinda ne xuyaye, ango çirok bê seri ye.

Danberhev 2- Di varyanta jorin da, jma zembilfiroşwek jmeke dilsoz tê xuyan. Gava Xatûnê tê malaZembilfiroş, lavayiyan ji jina wi dike û derd û evinaxwe jê ra dibêje, dilê jina Zembilfiroş pê dişewite û bivi awayi destûr dide Xatûnê da ku di nav nivinên wê

93

da rakeve. Lê di berevoka O. Celil û Celilê Celil da,jma Zembilfiroş timatiya malê dmê dike û ji bo pere ûzêr û ziv Xatûnê di nav nivinên xwe da dide razandin.

Danberhev 3 - Ne wekheviya dawiya çirokê ye. Diçiroka jorin da Zembilfiroş di nav qesrê da û h baXatûnê tê hepis kinn. Mirê Farqinê, ango mêrê Xatû-nê ne h mal e. Lê ev mijar di berevoka Heciyê Cindi("Epikên Kurdi") da rengeki din stendiye, ango Zem-bilfiroş bi fermana Mirê Farqinê tê zindankinn ûkuştina Mirê Farqinê bi destê Zembilfiroş tê nişan-dan!.. Newekheviyeke din ji, di varyantên "ZargotinaKurda" da heye. Di varyanta yekem da, dema kuZembilfiroş pê dihise ku Xatûn di nav nivina wi dahema wê hingê dibe teyreki sipi û ji kulekê direve diçe.Beri çûndina xwe ji Xatûnê ra dibêje, "kengê te solekû gopalek hestn qetand, tê paşê mtn btbim. " Herwehaheft sal derbas dibe û rojeki Xatûnê, h navsera çiyayekrasti Zembilfiroş û sê horiyên ba wi dibe. Xatûnê ûZembilfiroş h wê derê dibin xwişk û birayê hev ûpiştre Xatûnê diçe heqiya xwe. Bi kurti pişti heft salanxatûnê dimre û Zembilfiroş bi destê xwe wi vedişêre.Li vê derê ji, derbari minna Zembilfiroş datevhheviyek heye. Ji aliki va peyvên "teyreki sipi", "sêhori" işareta minnê û cennetê ne, lê h ali din pişti heftsalan hevditina Xatûnê û Zembilfiroş h navseraçiyayek saxiya Zembilfiroş dide xuyan. Pirsa xwişk ûbiratiya herduyan ji, evina Xatûnê ya yekali bê manedike û vê evinê ji qimet dixine, ango lêzêdekinneke nebaş e.

Danberhev 4 - Reva Zembilfiroş e. Di çiroka jorinda Zembilfiroş, bêçare dimine û xwe ji kelê davêjexwarê (navê "Kela Zembilfiroş" a Farqinê ji, xasima ji

94

da rakeve. Lê di berevoka O. Celil û Celilê Celil da,jma Zembilfiroş timatiya malê dmê dike û ji bo pere ûzêr û ziv Xatûnê di nav nivinên xwe da dide razandin.

Danberhev 3 - Ne wekheviya dawiya çirokê ye. Diçiroka jorin da Zembilfiroş di nav qesrê da û h baXatûnê tê hepis kinn. Mirê Farqinê, ango mêrê Xatû-nê ne h mal e. Lê ev mijar di berevoka Heciyê Cindi("Epikên Kurdi") da rengeki din stendiye, ango Zem-bilfiroş bi fermana Mirê Farqinê tê zindankinn ûkuştina Mirê Farqinê bi destê Zembilfiroş tê nişan-dan!.. Newekheviyeke din ji, di varyantên "ZargotinaKurda" da heye. Di varyanta yekem da, dema kuZembilfiroş pê dihise ku Xatûn di nav nivina wi dahema wê hingê dibe teyreki sipi û ji kulekê direve diçe.Beri çûndina xwe ji Xatûnê ra dibêje, "kengê te solekû gopalek hestn qetand, tê paşê mtn btbim. " Herwehaheft sal derbas dibe û rojeki Xatûnê, h navsera çiyayekrasti Zembilfiroş û sê horiyên ba wi dibe. Xatûnê ûZembilfiroş h wê derê dibin xwişk û birayê hev ûpiştre Xatûnê diçe heqiya xwe. Bi kurti pişti heft salanxatûnê dimre û Zembilfiroş bi destê xwe wi vedişêre.Li vê derê ji, derbari minna Zembilfiroş datevhheviyek heye. Ji aliki va peyvên "teyreki sipi", "sêhori" işareta minnê û cennetê ne, lê h ali din pişti heftsalan hevditina Xatûnê û Zembilfiroş h navseraçiyayek saxiya Zembilfiroş dide xuyan. Pirsa xwişk ûbiratiya herduyan ji, evina Xatûnê ya yekali bê manedike û vê evinê ji qimet dixine, ango lêzêdekinneke nebaş e.

Danberhev 4 - Reva Zembilfiroş e. Di çiroka jorinda Zembilfiroş, bêçare dimine û xwe ji kelê davêjexwarê (navê "Kela Zembilfiroş" a Farqinê ji, xasima ji

94

ber vê bûyerê ye). Lê h gor varyanta H. Cindi Zem-bilfiroş, pişti kuştma Mirê Farqinê derê zindanê vedi-ke û bi peyati direve.

Ev kuştin h felsefa tesewifi ya çirokê nayê, ji karekte-ra qehremanê çirokê ra ters dikeve.Herweki ku di var-yanteki O.Celil û C.Celil da ji, Zembilfiroş h baxçêqesra Xatûnê diziya zil an ji şiveterkan dike, derge-vanên Xatûnê wi dignn û tinin balê û herweha Xatûnêwi dibine û dibe bengiyê wi. Xatûnê jê dixwaze ku,Zembilfiroş dotira rojê zembilên xwe yên sipehi bine.Zembilfiroş zembilan tine, dizi têr nake ica h pêşberipencera Xatûnê "miz" dike û Xatûnê, wi ji pencerêdibine... Wek mm h pêş ji got, kuştin, dizi û h pêş pen-ceran mizkinn qet ne tiştên di cih da ne û h ser çirokêsiyeki tari çê dikm, bedewiya efsaneyê xera dikin ûpênasek nebaş didin Zembilfiroş. Ew Zembilfiroşêdilpak û rastparêz, dixe kiraseki diz û tolaz...

Çirokên kevn di dirêjahiya sedsalan da, h ser zarêçirokbêjan gelek nexş û motivan werdigirm. Ev tiştekixunsti ye, eger bi taybeti ji bi devki gihiştibe serdemame û destmvisarên wan ne h meydanê bin. Gelekcaran ev nexş û motivên nû yên ku h çirok û hwd. tênzêdekinn dewlemendiyeke xweser didin berhemênfolklori. Qesd ji dewlemendiyê ew e ku, eger bingehaberhemên kevn hatibm parastin û bmgeha parasti res-tore bûbe, hatibe nexşandm. Dewlemendiyeke wehakare tameki xweştir ji bide meriv. Na eger wek mina-kên "Zargotina Kurda" be, kare tama heyi ji bikuje,berhemê asimile bike û ji eslê wi dûr bike.

Danberhev 5 - Di varyantên Zembilfiroş ên "EpikênKurdi" û "Zargotina Kurda" da, Zembilfiroş, rengekebalkêş distine!.. Ango, Zembilfiroş wek Ezidi tê xuyan

95

ber vê bûyerê ye). Lê h gor varyanta H. Cindi Zem-bilfiroş, pişti kuştma Mirê Farqinê derê zindanê vedi-ke û bi peyati direve.

Ev kuştin h felsefa tesewifi ya çirokê nayê, ji karekte-ra qehremanê çirokê ra ters dikeve.Herweki ku di var-yanteki O.Celil û C.Celil da ji, Zembilfiroş h baxçêqesra Xatûnê diziya zil an ji şiveterkan dike, derge-vanên Xatûnê wi dignn û tinin balê û herweha Xatûnêwi dibine û dibe bengiyê wi. Xatûnê jê dixwaze ku,Zembilfiroş dotira rojê zembilên xwe yên sipehi bine.Zembilfiroş zembilan tine, dizi têr nake ica h pêşberipencera Xatûnê "miz" dike û Xatûnê, wi ji pencerêdibine... Wek mm h pêş ji got, kuştin, dizi û h pêş pen-ceran mizkinn qet ne tiştên di cih da ne û h ser çirokêsiyeki tari çê dikm, bedewiya efsaneyê xera dikin ûpênasek nebaş didin Zembilfiroş. Ew Zembilfiroşêdilpak û rastparêz, dixe kiraseki diz û tolaz...

Çirokên kevn di dirêjahiya sedsalan da, h ser zarêçirokbêjan gelek nexş û motivan werdigirm. Ev tiştekixunsti ye, eger bi taybeti ji bi devki gihiştibe serdemame û destmvisarên wan ne h meydanê bin. Gelekcaran ev nexş û motivên nû yên ku h çirok û hwd. tênzêdekinn dewlemendiyeke xweser didin berhemênfolklori. Qesd ji dewlemendiyê ew e ku, eger bingehaberhemên kevn hatibm parastin û bmgeha parasti res-tore bûbe, hatibe nexşandm. Dewlemendiyeke wehakare tameki xweştir ji bide meriv. Na eger wek mina-kên "Zargotina Kurda" be, kare tama heyi ji bikuje,berhemê asimile bike û ji eslê wi dûr bike.

Danberhev 5 - Di varyantên Zembilfiroş ên "EpikênKurdi" û "Zargotina Kurda" da, Zembilfiroş, rengekebalkêş distine!.. Ango, Zembilfiroş wek Ezidi tê xuyan

95

û ev rengê han di hersê varyantên Kurdên Sovyet da jidertê pêş . Lê di varyantên Kurdistanê da, ew bi felse-fa tesewifi ya islami tê rawekinn. Eger ev efsane ji aliMelayê Batê yan ji Feqiyê Teyran hatibe mvisandin,şik tuneye ku ew bi nheki islami hatiye afirandm.

Li gor raya min ev mijara balkêş, xusûsiyeteki Kur-dan ê din ji radixe pêş çavan. Ev xusûsiyet ji ev e, kuolên cuda nebûne sedemê nakoki û berberiyên navbe-ra Kurdan. Ango, di jiyandina bermahiyên neteweyida, din çi dibe bila bibe, bi nhê Kurditi çirok û hemûberhemên gelêri hatine parastin, hatine hezkirm û heryek ji wan bê zordayinê van berheman wek malê xwehembêz kirine û jiyandine. Bi gotineki din, nhê Kurdi-ti raseri olên Kurdan (musulmani, êziditi, filehi, cihûti,elewiti û wd) bûye.

Min h jorê ji got, ku em di efsaneyan da h rastiyamantiqi nagenn. Lê eger destnivisara Zembilfiroş, aku me h pêş behsa wê kir di destê me da hebûya, wêhingê menv dikanbû varyantan baştir rûbari hevbikira û bizanibûya ka kijan varyant wek destnivisarêye, kijan navçeyi ye, kijan di bin tesira din da maye,kijari û bi çi awayi h gor devoka navçeyi hatiyejiyandin û çi cûre zêdayi lê hatine zêdekinn wd. rawebikira û ditmê xwe pêşkêş bikira.

96

û ev rengê han di hersê varyantên Kurdên Sovyet da jidertê pêş . Lê di varyantên Kurdistanê da, ew bi felse-fa tesewifi ya islami tê rawekinn. Eger ev efsane ji aliMelayê Batê yan ji Feqiyê Teyran hatibe mvisandin,şik tuneye ku ew bi nheki islami hatiye afirandm.

Li gor raya min ev mijara balkêş, xusûsiyeteki Kur-dan ê din ji radixe pêş çavan. Ev xusûsiyet ji ev e, kuolên cuda nebûne sedemê nakoki û berberiyên navbe-ra Kurdan. Ango, di jiyandina bermahiyên neteweyida, din çi dibe bila bibe, bi nhê Kurditi çirok û hemûberhemên gelêri hatine parastin, hatine hezkirm û heryek ji wan bê zordayinê van berheman wek malê xwehembêz kirine û jiyandine. Bi gotineki din, nhê Kurdi-ti raseri olên Kurdan (musulmani, êziditi, filehi, cihûti,elewiti û wd) bûye.

Min h jorê ji got, ku em di efsaneyan da h rastiyamantiqi nagenn. Lê eger destnivisara Zembilfiroş, aku me h pêş behsa wê kir di destê me da hebûya, wêhingê menv dikanbû varyantan baştir rûbari hevbikira û bizanibûya ka kijan varyant wek destnivisarêye, kijan navçeyi ye, kijan di bin tesira din da maye,kijari û bi çi awayi h gor devoka navçeyi hatiyejiyandin û çi cûre zêdayi lê hatine zêdekinn wd. rawebikira û ditmê xwe pêşkêş bikira.

96

Zembilfiroşû riya tesewufê

Wek tê zanin efsaneya Zembilfiroş efsaneyeke tese-wufi ye û bi taybeti ji, ji ali derwêşan an ji dindaratthatiye gotin. Ji ber vê yekê pêwist e ku ez bi kurti hser tesewufê rawestim û piştre di çarçeva tesewufê dacihê Zembilfiroş bidim xuyan. Bêguman mijara tese-wufê mijareke gelek aloz û dijwar e. Di her dini da hser bingeha felsefeyek tê meşandin û xwedi rengekicihê ye. Destnişankinna hemû wêneyên tesewufê nekareki hêsa ye û pispori dixwaze. Min h vê derêwêneya bingehin a islami hilbijartiye û wêneya ku hZembilfiroş û riya wi ya tesewufê tê şirovekinye.

Tesewuf an ji bi gotineki din Sofiti, reh û riçalên xweyên jiyanê ji ol distine. Ew fikir û ramaneke oli û siriye. Rastiya raman û armancên sofitiyê tucar bi awaye-ki aşkera nayê kifş kirm. Xusûsiyeta wi ya heri mezin,felsefa wi ya siri ye.

Di felsefa sofitiyê da bi riya aqil û hestan bi Xwedêra pêwendi danin heye, pê ra jiyan heye. Ev baweriyasiri piri caran bi rengê evina Xwedê xwe didenişandan. Lê ev bengini di edebiyata tesewifi da, xwewek evina Xwedê aşkera bi nav nake. Ev evin piricaran wek evina navbera sofi û keçekê, wek têkiliyanavbera mey û meyxur an ji tişteki abstrak dikare bêtexuyan. Her wisa di edebiyatê da tesewif, piri caran bihin sembolan tên rawekirm û xuyan. Wek minak, van

97

Zembilfiroşû riya tesewufê

Wek tê zanin efsaneya Zembilfiroş efsaneyeke tese-wufi ye û bi taybeti ji, ji ali derwêşan an ji dindaratthatiye gotin. Ji ber vê yekê pêwist e ku ez bi kurti hser tesewufê rawestim û piştre di çarçeva tesewufê dacihê Zembilfiroş bidim xuyan. Bêguman mijara tese-wufê mijareke gelek aloz û dijwar e. Di her dini da hser bingeha felsefeyek tê meşandin û xwedi rengekicihê ye. Destnişankinna hemû wêneyên tesewufê nekareki hêsa ye û pispori dixwaze. Min h vê derêwêneya bingehin a islami hilbijartiye û wêneya ku hZembilfiroş û riya wi ya tesewufê tê şirovekinye.

Tesewuf an ji bi gotineki din Sofiti, reh û riçalên xweyên jiyanê ji ol distine. Ew fikir û ramaneke oli û siriye. Rastiya raman û armancên sofitiyê tucar bi awaye-ki aşkera nayê kifş kirm. Xusûsiyeta wi ya heri mezin,felsefa wi ya siri ye.

Di felsefa sofitiyê da bi riya aqil û hestan bi Xwedêra pêwendi danin heye, pê ra jiyan heye. Ev baweriyasiri piri caran bi rengê evina Xwedê xwe didenişandan. Lê ev bengini di edebiyata tesewifi da, xwewek evina Xwedê aşkera bi nav nake. Ev evin piricaran wek evina navbera sofi û keçekê, wek têkiliyanavbera mey û meyxur an ji tişteki abstrak dikare bêtexuyan. Her wisa di edebiyatê da tesewif, piri caran bihin sembolan tên rawekirm û xuyan. Wek minak, van

97

peyvên sembolik di van maneyan da hatine bi karanin: "Bengin": kesê ku bi evina Xwedê dişewite;"maşûq": Xwedê; "mey": evina Xwedê; "saki": rêber;"meyxane": dergeh.

Di sofitiyê da armanc û hedefên oli, bi metod ûrêyên aşkera yên gelêri nayên bi kar anin. Gihiştinaarmancê bi metodek siri, bi riya aqil û hestan têmeşandin. Ango bi riya aqil û hestan sofi digihijeXwedê, xwe di raman û hestên xwe da dikuje, dibeşirikê jiyana Xwedê û bi vi awayi digihije nêrairiyê.

Gava menv h diroka sofitiyê hûr dibe, dibine ku disofitiya pêşin da felsefeki weha tune. Sofiyên ewildiketin silûkê û destê xwe ji kar û barên dinyayidikişandin. Jiyanake ferdi û oli hildibjartin. Xwe tenêdidan perestin û erkên oli. Haya wan ji îlm tune bû ûh ser mane û şirovekirma pirtûkên oli yên piroznedisekinin. Ango bi nezani û xemkêşi, olperestiyekibêhed didomandin. Bêguman sofitiyeki weha digihijefanatikiya koriti. Baweri ew e ku, sofiyên weha jiyanaHz. Muhemmed wek nimûne digrin û dixwazin dirûvêjiyana xwe bi yê Hz. Muhemmed xin. Lewra gava Hz.Muhemmed ji, ji bo pêxemberiya islamê xwe amadekinbû, ew ji wek pêxemberên bori (Zerdeşt, Isa,Mûsa, Bûda û hwd.) jiyaneke weha hilbijartibû.

Sofitiya ku xwe bi tenê dispart olperestiyeki saf ûerkên oli, di nava zeman da guhuri û bi felsefeyekimistik rengeki din stend. Bi felsefa panteisti û batmiti,sofiti du fam û firasetên bingehin wergirt. Ew ji felsefawahdet-i wucûd û şirovekirma wi yê siri ye. Li gor fel-sefa wahdet-i wucût afirandêr (Xwedê) û ahrandi(insan-sofi) eyni tişt e, ji eyni çavkaniyê tên. Bi gotine-ki dm, insan sûretê Xwedê ye, didemek wi ye.

98

peyvên sembolik di van maneyan da hatine bi karanin: "Bengin": kesê ku bi evina Xwedê dişewite;"maşûq": Xwedê; "mey": evina Xwedê; "saki": rêber;"meyxane": dergeh.

Di sofitiyê da armanc û hedefên oli, bi metod ûrêyên aşkera yên gelêri nayên bi kar anin. Gihiştinaarmancê bi metodek siri, bi riya aqil û hestan têmeşandin. Ango bi riya aqil û hestan sofi digihijeXwedê, xwe di raman û hestên xwe da dikuje, dibeşirikê jiyana Xwedê û bi vi awayi digihije nêrairiyê.

Gava menv h diroka sofitiyê hûr dibe, dibine ku disofitiya pêşin da felsefeki weha tune. Sofiyên ewildiketin silûkê û destê xwe ji kar û barên dinyayidikişandin. Jiyanake ferdi û oli hildibjartin. Xwe tenêdidan perestin û erkên oli. Haya wan ji îlm tune bû ûh ser mane û şirovekirma pirtûkên oli yên piroznedisekinin. Ango bi nezani û xemkêşi, olperestiyekibêhed didomandin. Bêguman sofitiyeki weha digihijefanatikiya koriti. Baweri ew e ku, sofiyên weha jiyanaHz. Muhemmed wek nimûne digrin û dixwazin dirûvêjiyana xwe bi yê Hz. Muhemmed xin. Lewra gava Hz.Muhemmed ji, ji bo pêxemberiya islamê xwe amadekinbû, ew ji wek pêxemberên bori (Zerdeşt, Isa,Mûsa, Bûda û hwd.) jiyaneke weha hilbijartibû.

Sofitiya ku xwe bi tenê dispart olperestiyeki saf ûerkên oli, di nava zeman da guhuri û bi felsefeyekimistik rengeki din stend. Bi felsefa panteisti û batmiti,sofiti du fam û firasetên bingehin wergirt. Ew ji felsefawahdet-i wucûd û şirovekirma wi yê siri ye. Li gor fel-sefa wahdet-i wucût afirandêr (Xwedê) û ahrandi(insan-sofi) eyni tişt e, ji eyni çavkaniyê tên. Bi gotine-ki dm, insan sûretê Xwedê ye, didemek wi ye.

98

Bi felsefa panteist û batiniti, tesewif digihije van qo-naxan:

Qonaxa îlmelyeqin : Di vê qonaxê da sofi wek herinsanên normal h ol dimhêre û erkên wi ji wekinsanên din bi cih tine. Lê beri her tişti ji, tobe dike ûjiyana xwe ya kevn davêje aliki.

Qonaxa Aynelyeqin : Di vê qonaxê da sofi, ji tiştênditi derbasi tiştên nediti dibe, dikeve kûrahiya ol.

Qonaxa Heqelyeqin : Di vê qonaxê da sofi, digihijearmancên rasti yên oli û di baweriyeke tam û qewi dadimre û di Xwedê da digihije nemiriyê.

Li ser vê qonaxa dawi Cuneyd-i Baxdadi weha dibê-e: "Tesewtf, tê wê maneyê ku Xwedê te dt te bt xweda dtkuje û bt xwe ra dtde jiyandtn. " Zanyarê sofitiyêyê navdar îmam Gazali (1055-1111) ji weha dibêje:"Sofiti, nezikbûna Xwedê ye " û weha berdewam dike,"eger mertv xwediyê van cewheran be dtkare btbesofi? 1- Xwe bt Xwedê va gtrêdan û xemktşandtn (el-muraqabe). 2- Lt ftktr û ramanên kûr xerikbûn (el-tefekkur). 3- Dayina bê bersiv an ji bê daxwazi (el-mewaqib). 4- Jt xwe va çûn (el-wecd) " Herweha hgor Gazali, eger menv dev ji hemû daxwaziyên xweberde dikare bigihije Xwedê û wd. Disa h gor Muhye-din Erebi (1162-1240), ku wek zanyarê sofitiyê yêduyemin tê naskirm, felsefa sofitiyê weha tê şirove-kinn: "Hemû pirs, di pirsa Xwedê da dicivin û bi witên rawekinn. Di hemû tiştên cihani da Xwedê têxuyan, kesê ku evindarê tişteki bûbe di rastiyê da ewevindarê Xwedê dibe".

Gihiştina qata Xwedê û pêra jiyan, felsefe û armancabingehin a sofitiyê ye. Ev ditin ji ali gelek zanyarên te-sewufê va hatiye ziman.

99

Bi felsefa panteist û batiniti, tesewif digihije van qo-naxan:

Qonaxa îlmelyeqin : Di vê qonaxê da sofi wek herinsanên normal h ol dimhêre û erkên wi ji wekinsanên din bi cih tine. Lê beri her tişti ji, tobe dike ûjiyana xwe ya kevn davêje aliki.

Qonaxa Aynelyeqin : Di vê qonaxê da sofi, ji tiştênditi derbasi tiştên nediti dibe, dikeve kûrahiya ol.

Qonaxa Heqelyeqin : Di vê qonaxê da sofi, digihijearmancên rasti yên oli û di baweriyeke tam û qewi dadimre û di Xwedê da digihije nemiriyê.

Li ser vê qonaxa dawi Cuneyd-i Baxdadi weha dibê-e: "Tesewtf, tê wê maneyê ku Xwedê te dt te bt xweda dtkuje û bt xwe ra dtde jiyandtn. " Zanyarê sofitiyêyê navdar îmam Gazali (1055-1111) ji weha dibêje:"Sofiti, nezikbûna Xwedê ye " û weha berdewam dike,"eger mertv xwediyê van cewheran be dtkare btbesofi? 1- Xwe bt Xwedê va gtrêdan û xemktşandtn (el-muraqabe). 2- Lt ftktr û ramanên kûr xerikbûn (el-tefekkur). 3- Dayina bê bersiv an ji bê daxwazi (el-mewaqib). 4- Jt xwe va çûn (el-wecd) " Herweha hgor Gazali, eger menv dev ji hemû daxwaziyên xweberde dikare bigihije Xwedê û wd. Disa h gor Muhye-din Erebi (1162-1240), ku wek zanyarê sofitiyê yêduyemin tê naskirm, felsefa sofitiyê weha tê şirove-kinn: "Hemû pirs, di pirsa Xwedê da dicivin û bi witên rawekinn. Di hemû tiştên cihani da Xwedê têxuyan, kesê ku evindarê tişteki bûbe di rastiyê da ewevindarê Xwedê dibe".

Gihiştina qata Xwedê û pêra jiyan, felsefe û armancabingehin a sofitiyê ye. Ev ditin ji ali gelek zanyarên te-sewufê va hatiye ziman.

99

Em ê rawekinna sofitiyê bi jêderkeke pirtûka Prof.Annemarie Schimmel kuta bikm : "Lt ser Sofiti yan jiTesewtfê nwisandm gelek zehmet e. Bt gavê pêşin ra,ztncira çiyayan dertê pêşiya mertv, eger mertv btxwazemeşa xwe btdomine, dt her gavi da gthişttna hedefêdtjwarttr dtbe. Herweha mertv careki btgthije wê derê,dtbine ku, ew cihê ku mertv gthiştiyê dt nava mertv btxwe da ye. "

Dema ku em hmek h tasawufê hûr-dibm, rasti sênişanên bingehin yên ku Zembilfiroş dixe riya tasa-wufê û efsaneyê ji di edebiyata Kurdi ya tasawufi dadike mmûneya yekta tên:

1- Bi bandora minnê yan ji qafikê seri, Zembilhroşçawa bi xwe ra dikeve hesabeki û dev ji jiyana miritiberdide.

Di efsaneya Zembilfiroş da bûyera qafikê seri, h gortesewufê wek nişaneke hukmê Xwedê dertê pêş û bi viawayi berê insanan dikeve jiyaneki dini yê ku bi hinqaideyan hatiye sinorkinn. Bêguman minaka qafikêseri tenê bi Zembilfiroş ne sinorkiri ye, wek nimûne evmotivê dini di çiroka jiyana Bûda da ji tê xuyan.Eger menv h jiyana şexsiyetên dini hûr bibe, belkikare gelek nimûneyên din ji bide... Di minakên wehada, pevgirêka şirik ji bo hemûyan motiva dini ye û herbi tenê hukumdariya Xwedê ye. Ji bo Xwedêbicihanina sedeqetê ye. Bi gotineki din ji bo Zem-bilfiroş, qafikê seri yê efsaneyê wek balkêşdarek û qe-weteke Xwedayi tê xuyan.Ji bo kesên ku dikevin riya tesewufê, piri caranişareteki balkêşiyê pêwist hatiye ditin, rêberên wekşêx, seyid an ji pir hatine pêşniyar kinn. Lê balkêş eku, tesewufkarên Kurdistanê yên naskiri di riya tese-

100

Em ê rawekinna sofitiyê bi jêderkeke pirtûka Prof.Annemarie Schimmel kuta bikm : "Lt ser Sofiti yan jiTesewtfê nwisandm gelek zehmet e. Bt gavê pêşin ra,ztncira çiyayan dertê pêşiya mertv, eger mertv btxwazemeşa xwe btdomine, dt her gavi da gthişttna hedefêdtjwarttr dtbe. Herweha mertv careki btgthije wê derê,dtbine ku, ew cihê ku mertv gthiştiyê dt nava mertv btxwe da ye. "

Dema ku em hmek h tasawufê hûr-dibm, rasti sênişanên bingehin yên ku Zembilfiroş dixe riya tasa-wufê û efsaneyê ji di edebiyata Kurdi ya tasawufi dadike mmûneya yekta tên:

1- Bi bandora minnê yan ji qafikê seri, Zembilhroşçawa bi xwe ra dikeve hesabeki û dev ji jiyana miritiberdide.

Di efsaneya Zembilfiroş da bûyera qafikê seri, h gortesewufê wek nişaneke hukmê Xwedê dertê pêş û bi viawayi berê insanan dikeve jiyaneki dini yê ku bi hinqaideyan hatiye sinorkinn. Bêguman minaka qafikêseri tenê bi Zembilfiroş ne sinorkiri ye, wek nimûne evmotivê dini di çiroka jiyana Bûda da ji tê xuyan.Eger menv h jiyana şexsiyetên dini hûr bibe, belkikare gelek nimûneyên din ji bide... Di minakên wehada, pevgirêka şirik ji bo hemûyan motiva dini ye û herbi tenê hukumdariya Xwedê ye. Ji bo Xwedêbicihanina sedeqetê ye. Bi gotineki din ji bo Zem-bilfiroş, qafikê seri yê efsaneyê wek balkêşdarek û qe-weteke Xwedayi tê xuyan.Ji bo kesên ku dikevin riya tesewufê, piri caranişareteki balkêşiyê pêwist hatiye ditin, rêberên wekşêx, seyid an ji pir hatine pêşniyar kinn. Lê balkêş eku, tesewufkarên Kurdistanê yên naskiri di riya tese-

100

wufê da bi tena serê xwe meşiyane. Wek şairê mezm êyekta yê tesewufê Melayê Ciziri, Weysel Qerani ûZembilfiroş. Ev şexsiyetên han ji bo armancên xwe ûevina Xwedayi rêber bi kar neanine, menv an jirêberek nekinne navbera xwe û Xwedê.

Xusûsiyeteke giring ji, miriti û dewlemendiya Zem-bilfiroş e. Lewra dema ku mijara jiyaneki derdkêşi ûfeqiri di rojevê da be, divê ku qehremanê bûyerê dew-lemend be û ji bo ku bigihije armanceki dini û xwe-dayi dev ji jiyana dewlemend berde. Eger ne bi virengê be efsane nayê afirandin, lewra feqir ji xwe wekxunsti xwedi jiyaneki bi derd û kul în û tên zêrandin.Ew, ji xwe herdem pença minnê ya sar h ser çemastuyê xwe his dikin û bi wi xofê dijin. Cardm duba-rekinna jiyaneki feqiri, berdewamiya eyni jiyanê ye ûtu aliyeki wi yê balkêş tune.

2- Bi tobekinnê, bi derdkêşi lêgerina minneki saf,paqij û ji hemû cûre xirabiyan dûr.

Mijara tobeyê, ji bo tesewifkaran pêplûka yekem ûbmgehin e. Bêyi wi ketina riya tesewufê hema bêje nemumkun e. Lewra h gor bawermendên tesewufi, ji boku insanek ji gunehan, ji xirabiyan paqij bibe beri hertişti ji, ji serbori û jiyana xwe ya kevn pak bibe divêtobe bikin, soz bidin Xwedê. Û bi vi awayi di navçarçeveyeki sinorkiri ya dini da hakimê nefsa xwebibin, li hember xirabiyan di ber xwe din, Ji bernimetên dinyayi seri daneynin, bi sedeqet tenê berêxwe bidin Xwedê û fermanên wi û bi vi rengi bikevinjiyaneki derdkêşi. Tiştê ku di Zembilfiroş da ji têxuyan ev e. Lewra dema ku di efsaneyê da Zembilh-roş û Xatûnê rûbari hev dibin, armanc imtihankinnaZembilfiroş e. Li hember bedewiya Xatûnê û banga

101

wufê da bi tena serê xwe meşiyane. Wek şairê mezm êyekta yê tesewufê Melayê Ciziri, Weysel Qerani ûZembilfiroş. Ev şexsiyetên han ji bo armancên xwe ûevina Xwedayi rêber bi kar neanine, menv an jirêberek nekinne navbera xwe û Xwedê.

Xusûsiyeteke giring ji, miriti û dewlemendiya Zem-bilfiroş e. Lewra dema ku mijara jiyaneki derdkêşi ûfeqiri di rojevê da be, divê ku qehremanê bûyerê dew-lemend be û ji bo ku bigihije armanceki dini û xwe-dayi dev ji jiyana dewlemend berde. Eger ne bi virengê be efsane nayê afirandin, lewra feqir ji xwe wekxunsti xwedi jiyaneki bi derd û kul în û tên zêrandin.Ew, ji xwe herdem pença minnê ya sar h ser çemastuyê xwe his dikin û bi wi xofê dijin. Cardm duba-rekinna jiyaneki feqiri, berdewamiya eyni jiyanê ye ûtu aliyeki wi yê balkêş tune.

2- Bi tobekinnê, bi derdkêşi lêgerina minneki saf,paqij û ji hemû cûre xirabiyan dûr.

Mijara tobeyê, ji bo tesewifkaran pêplûka yekem ûbmgehin e. Bêyi wi ketina riya tesewufê hema bêje nemumkun e. Lewra h gor bawermendên tesewufi, ji boku insanek ji gunehan, ji xirabiyan paqij bibe beri hertişti ji, ji serbori û jiyana xwe ya kevn pak bibe divêtobe bikin, soz bidin Xwedê. Û bi vi awayi di navçarçeveyeki sinorkiri ya dini da hakimê nefsa xwebibin, li hember xirabiyan di ber xwe din, Ji bernimetên dinyayi seri daneynin, bi sedeqet tenê berêxwe bidin Xwedê û fermanên wi û bi vi rengi bikevinjiyaneki derdkêşi. Tiştê ku di Zembilfiroş da ji têxuyan ev e. Lewra dema ku di efsaneyê da Zembilh-roş û Xatûnê rûbari hev dibin, armanc imtihankinnaZembilfiroş e. Li hember bedewiya Xatûnê û banga

101

wê ya ku hestên seksi şiyar dike, Zembilfiroş tê cen-bandin ku ka wê ji nefsa xwe ra hakim bibe ya na, wêji bo mal û milk, dewlemendi û hukumdariyê timabibe ya na û bi vi awayi wê ji toba xwe ra sadiqbimine ya na. Û jixwe wek ku di efsaneyê da ji têxuyan, dema ku Zembilfiroş û Xatûnê tên hember hevtevi hemû îsrarên Xatûnê, Zembilfiroş di her hrsendida weha dibêje,

Xatûnê ez tobedar tmDelalê ez tobedar tmXwedi erz û eyal tmJt xalqê jori ez ntkanm.û ev ji dibe minakeke berbiçav ku Zembilfiraş tobe

kinye û dixwaze bi toba xwe ra sadiq bimine.Pêwist e ku h vê derê menv xusûsiyeteki giring ji, ku

h ba Zembilfiroş xurt e, destnişan bike. Zembilfiroş,wek tesewifkarên din jiyaneki naskiri hilnebijartiye, bitemami destê xwe ji dinyayê neşûştiye û h ber derêşêxeki xwe nedaye zêrandin da ku ji hin mertebeyanderbas bibe û rojeki zûtir bigihije minn û armancê. Be-revajiyê vê rêyê, dema ku jiyana feqiri hildibjêre û devji hemû hebûna xwe berdide, jiyana xwe ya sade ûpaqij bi karê destkari dixemiline û bi keda destên xwe,ango bi çêkirma zembil û firotina wan xwe didebirineû h hember dijwariyên jiyanê riya berxwedanê hildib-jêre. Bi vi awayi him muhtacê kesi nabe, him dinda-riya tirali mehkûm dike, him ji bixwebawerbûnê dikerojeva tesewufê, lewra qedera xwe nake destê şêx ûseyidan û rê nade ku bi destûra wan qonaxên merte-beyên wi bête kifşkinn.

Herweha beri ku Zembilfiroş û Xatûnê bên hemberi

102

wê ya ku hestên seksi şiyar dike, Zembilfiroş tê cen-bandin ku ka wê ji nefsa xwe ra hakim bibe ya na, wêji bo mal û milk, dewlemendi û hukumdariyê timabibe ya na û bi vi awayi wê ji toba xwe ra sadiqbimine ya na. Û jixwe wek ku di efsaneyê da ji têxuyan, dema ku Zembilfiroş û Xatûnê tên hember hevtevi hemû îsrarên Xatûnê, Zembilfiroş di her hrsendida weha dibêje,

Xatûnê ez tobedar tmDelalê ez tobedar tmXwedi erz û eyal tmJt xalqê jori ez ntkanm.û ev ji dibe minakeke berbiçav ku Zembilfiraş tobe

kinye û dixwaze bi toba xwe ra sadiq bimine.Pêwist e ku h vê derê menv xusûsiyeteki giring ji, ku

h ba Zembilfiroş xurt e, destnişan bike. Zembilfiroş,wek tesewifkarên din jiyaneki naskiri hilnebijartiye, bitemami destê xwe ji dinyayê neşûştiye û h ber derêşêxeki xwe nedaye zêrandin da ku ji hin mertebeyanderbas bibe û rojeki zûtir bigihije minn û armancê. Be-revajiyê vê rêyê, dema ku jiyana feqiri hildibjêre û devji hemû hebûna xwe berdide, jiyana xwe ya sade ûpaqij bi karê destkari dixemiline û bi keda destên xwe,ango bi çêkirma zembil û firotina wan xwe didebirineû h hember dijwariyên jiyanê riya berxwedanê hildib-jêre. Bi vi awayi him muhtacê kesi nabe, him dinda-riya tirali mehkûm dike, him ji bixwebawerbûnê dikerojeva tesewufê, lewra qedera xwe nake destê şêx ûseyidan û rê nade ku bi destûra wan qonaxên merte-beyên wi bête kifşkinn.

Herweha beri ku Zembilfiroş û Xatûnê bên hemberi

102

hev, ji bo minn û derketina diwana Xwedê lez nake.Bêyi ku mirinê bifikire, doza xwe didomine.

3- Evina Xwedayi û bi Xwedê ra yekparebûn.Ev qonax, di tesewufê da merteba heri bihpd e.

Hemû derd û xemên ku tesewufkar dikşine, ji bo kudi hest û ramanên xwe da bi evina Xwedê têr bibe .

Eger di hemû tiştê dinê da Xwedê bête xuyan û ev diraman û hestên tesewufkar da gihiştibe, ev dibe işaretku bi Xwedê ra dema yekparebûnê hatiye. Êdi ji botesewifkar, dema huzûrê ye, dema şabûnê ye ku biXwedê ra bibe yek laş, bibe parçeyek ji Xwedê û bi viawayi bibe Xwedê. Di vê qonaxê da her demek kuminn diewiqe, ji bo tesewifkar dibe êşkenceyek mezin.Lewra paşketma minnê, ji bo tesewufkar xeter e êdi.Herdem tirsa şaşiyek, jirêderketinek an ji gunehekheye û ehlê tesewifê naxwaze pişti ewqas cefa ûzêrandin vê qonaxa heri piroz ji destê xwe birevine.

Pişti vi kurteraweyê eger em di vê qonaxê da rewşaZembilfiroş raçav bikin, dibinm ku h ba Zembolhroşji eyni tişt heye. Lê, h gor seyra efsaneyê tevi ku Zem-bilfiroş gihaye mertebeya heri bihnd ji, wisa tê xuyanew ji bo minnê lez nake. Ango daxwaza jiyaneki dirêjbi gelek awayan xwe nişan dide. Xusûsiyeteke din jiew e ku, bê rêber e, bi tena serê xwe û baweriya xweqewlên vê qonaxê bi cih tine(bo şirovekinna vê pirsê hnişana duyem a ku Zembilfiroş dike riya tesewifêbimhêre)

Digel viya hezkinn û pevgirêdana wi bi jm û zarokênxwe ra, berpirsiyariya debirandma wan sedemeke xurtê din e. Ango xwe tenê xeriki evina xwedayi û arman-ca xwe nake, ji bo hin kesên din ji berpirsiyari his dikeû bi vi awayi di riya tesewufê da bi cot berpirsiyari he-

103

hev, ji bo minn û derketina diwana Xwedê lez nake.Bêyi ku mirinê bifikire, doza xwe didomine.

3- Evina Xwedayi û bi Xwedê ra yekparebûn.Ev qonax, di tesewufê da merteba heri bihpd e.

Hemû derd û xemên ku tesewufkar dikşine, ji bo kudi hest û ramanên xwe da bi evina Xwedê têr bibe .

Eger di hemû tiştê dinê da Xwedê bête xuyan û ev diraman û hestên tesewufkar da gihiştibe, ev dibe işaretku bi Xwedê ra dema yekparebûnê hatiye. Êdi ji botesewifkar, dema huzûrê ye, dema şabûnê ye ku biXwedê ra bibe yek laş, bibe parçeyek ji Xwedê û bi viawayi bibe Xwedê. Di vê qonaxê da her demek kuminn diewiqe, ji bo tesewifkar dibe êşkenceyek mezin.Lewra paşketma minnê, ji bo tesewufkar xeter e êdi.Herdem tirsa şaşiyek, jirêderketinek an ji gunehekheye û ehlê tesewifê naxwaze pişti ewqas cefa ûzêrandin vê qonaxa heri piroz ji destê xwe birevine.

Pişti vi kurteraweyê eger em di vê qonaxê da rewşaZembilfiroş raçav bikin, dibinm ku h ba Zembolhroşji eyni tişt heye. Lê, h gor seyra efsaneyê tevi ku Zem-bilfiroş gihaye mertebeya heri bihnd ji, wisa tê xuyanew ji bo minnê lez nake. Ango daxwaza jiyaneki dirêjbi gelek awayan xwe nişan dide. Xusûsiyeteke din jiew e ku, bê rêber e, bi tena serê xwe û baweriya xweqewlên vê qonaxê bi cih tine(bo şirovekinna vê pirsê hnişana duyem a ku Zembilfiroş dike riya tesewifêbimhêre)

Digel viya hezkinn û pevgirêdana wi bi jm û zarokênxwe ra, berpirsiyariya debirandma wan sedemeke xurtê din e. Ango xwe tenê xeriki evina xwedayi û arman-ca xwe nake, ji bo hin kesên din ji berpirsiyari his dikeû bi vi awayi di riya tesewufê da bi cot berpirsiyari he-

103

reket dike. Ev gotmên jêr vê ditina me ispat dike :

Herweha beri ku Zembilhroş û Xatûnê bên hemberihev, ji bo minn û derketina diwana Xwedê lez nake.Bêyi ku minnê bifikire, doza xwe didomine.

Zembilftroş lawkê rewal bûBt kulfet û ehl û eyal bûHusneki Ustfh bal bûHeq nzaqê qtsmetê.

Xatûnê h mtn meke van henekanEw pêkeninê qiz û bûkanMtn berde herme sûkanBtfroştm van sehkanPê bikirtm nanê zarokan.

Gul Xatûn ez tobedar tmHurmete ez bt erz û eyal tmZarok btrçine h mal tnEz jt rebê jori ntkartm....

Minakên jorin xweş timn ziman ku çawa Zem-bilfiroş him ji bo Xwedê û evina wê him ji ji bo jin ûzarokên xwe cot berpirsiyari daye ser milê xwe.

U di dawiya efsaneyê da em dibinin ku, Zembilfiroşpişti zordayinekê mirmê hildibjêre. Daxwaz û zordayi-na Xatûnê û destên wê yên ku dirêji her deri dibin,Zembilfiroş bêçare dihêle, ji bo hilbijartina minnê bm-geh hazir dike. Jixwe dema ku mirmê hildibjêre, di cihda duayên wi qebûl dibin. Qebûlbûna duayan, nişanakamilbûna merteba wi û bi Xwedê ra yekparebûnê yedi tesewufê da.

104

reket dike. Ev gotmên jêr vê ditina me ispat dike :

Herweha beri ku Zembilhroş û Xatûnê bên hemberihev, ji bo minn û derketina diwana Xwedê lez nake.Bêyi ku minnê bifikire, doza xwe didomine.

Zembilftroş lawkê rewal bûBt kulfet û ehl û eyal bûHusneki Ustfh bal bûHeq nzaqê qtsmetê.

Xatûnê h mtn meke van henekanEw pêkeninê qiz û bûkanMtn berde herme sûkanBtfroştm van sehkanPê bikirtm nanê zarokan.

Gul Xatûn ez tobedar tmHurmete ez bt erz û eyal tmZarok btrçine h mal tnEz jt rebê jori ntkartm....

Minakên jorin xweş timn ziman ku çawa Zem-bilfiroş him ji bo Xwedê û evina wê him ji ji bo jin ûzarokên xwe cot berpirsiyari daye ser milê xwe.

U di dawiya efsaneyê da em dibinin ku, Zembilfiroşpişti zordayinekê mirmê hildibjêre. Daxwaz û zordayi-na Xatûnê û destên wê yên ku dirêji her deri dibin,Zembilfiroş bêçare dihêle, ji bo hilbijartina minnê bm-geh hazir dike. Jixwe dema ku mirmê hildibjêre, di cihda duayên wi qebûl dibin. Qebûlbûna duayan, nişanakamilbûna merteba wi û bi Xwedê ra yekparebûnê yedi tesewufê da.

104

Ev efsane di edebiyata me ya tesewufi da mircanekeyekta ye. Bi taybeti h Kurdistana Bakûr, di edebiyatame ya niviski da zêde cih negirtiye û nehatiyemvisandm. Daxwaziya mm ew bû ku, ev efsane bigelek şêweyan bête naskinn. Lewra ji, min Zem-bilfiroş bi zimaneki tiyatral, wek piyes nivisi da ku bivê şêweyê ji di nav gel da belav bibe, felsefa jiyanê yaZembilfiroş bête nasin, di navbera wê û felsefe û kul-tura iroyin da pirek saz bibe. Her çiqas efsane xwedikiraseke tesewufi ye ji, gelek motivên wê yên exlaqi ûkulturi balkêş în, karin bibm dersdarê serdema iroyin.Bêguman dersgirtm girêdayi şirovekinnê ye, lê çendmotiv hene ku ji bo herkesi û herdem derbas dibm.Wek, exlaqeki bilmd, baweriya xurt, rasti û durusti,jihevnaskinna başi û xirabi, rûmeta sinet û keda destû hwd.

Ev efsane di edebiyata me ya tesewufi da mircanekeyekta ye. Bi taybeti h Kurdistana Bakûr, di edebiyatame ya niviski da zêde cih negirtiye û nehatiyemvisandm. Daxwaziya mm ew bû ku, ev efsane bigelek şêweyan bête naskinn. Lewra ji, min Zem-bilfiroş bi zimaneki tiyatral, wek piyes nivisi da ku bivê şêweyê ji di nav gel da belav bibe, felsefa jiyanê yaZembilfiroş bête nasin, di navbera wê û felsefe û kul-tura iroyin da pirek saz bibe. Her çiqas efsane xwedikiraseke tesewufi ye ji, gelek motivên wê yên exlaqi ûkulturi balkêş în, karin bibm dersdarê serdema iroyin.Bêguman dersgirtm girêdayi şirovekinnê ye, lê çendmotiv hene ku ji bo herkesi û herdem derbas dibm.Wek, exlaqeki bilmd, baweriya xurt, rasti û durusti,jihevnaskinna başi û xirabi, rûmeta sinet û keda destû hwd.