Livrododesassossego,FernandoPessoa©2006,CanSanatYayınlarıLtd.Şti.Tümhaklarısaklıdır.Tanıtımiçinyapılacakkısaalıntılardışındayayıncınınyazılıizniolmaksızınhiçbiryollaçoğaltılamaz.

1.basım:200610.basım:Aralık2013,İstanbulE-kitap1.SürümŞubat2014,İstanbul2013tarihli10.Basımesasalınarakhazırlanmıştır.

Yayınahazırlayan:PınarSavaş

Kapaktasarımı:AyşeÇelemDesign

ISBN9789750720277

CANSANATYAYINLARIYAPIM,DAĞITIM,TİCARETVESANAYİLTD.ŞTİ.HayriyeCaddesiNo.2,34430Galatasaray,İstanbul

Telefon:(0212)2525675/2525988/2525989Faks:(0212)2527233www.canyayinlari.comyayinevi@canyayinlari.comSertifikaNo:10758

FERNANDOPESSOA

HUZURSUZLUĞUNKİTABI

ANLATI

Çeviri

SaadetÖzen

FernandoPessoa’nınCanYayınları’ndakidiğerkitapları:

Uzaklıklar,EskiDenizler,2009AnarşistBanker-ŞeytanınSaati,2013

FERNANDOPESSOA,1888’deLizbon’dadoğdu.1896-1905yıllarıarasındaGüneyAfrika’dayaşadıveoradatambirİngilizeğitimigördü.PortekizmodernizmininöncülerindenolanPessoa,ilkşiirlerini1912’dePortekizRönesanshareketininyayınorganıAguiadergisindeyayımladı.Aynıyıllarda,düzyazımetinler,eleştirivedenemeleryazdı.1913’tefütüristhareketteyeraldıveSá-CarneiroilebirliktePortekizöncüedebiyatınıbaşlatarak,Paulismoakımınıyarattı.Pessoa’nınfarklıyazarkimliklerininyansımasıolanbukökteşşairveyazarlarAlbertoCaeiro,AlvarodeCampos,RicardoReis,BernardoSoaresveFernandoPessoa’nınkendisidir.Pessoa1935’teLizbon’daardındayayımlanmışsadecedörtkitapbıraktı.PortekizceolarakyayımlanantekeseriMensagem’dir.Ardındabıraktığıelyazmasıfragmansayısı25-27binarasındadır.

SAADETÖZEN,1972yılındaİstanbul’dadoğdu.NotreDamedeSionFransızKızLisesi’ni,ardından

İstanbulÜniversitesiArkeolojiveSanatTarihiBölümü’nübitirdi.Profesyonelturistrehberliğiyaptı,ayrıcauzuncabirsüreCanYayınları’nınFransızcaeditörlüğünüyürüttü.Halenbelgeselsinemaalanındaçalışmalarınadevamediyor.JorgeAmado,JoséSaramago,YvesSimon,LuisSepúlveda,PauloCoelho,AndreyMakine,RomainGary,NancyHuston,AminMaaloufgibiyazarlarınyapıtlarınıdilimizekazandırdı.

Çevirmeninönsözü

“Varolanteksır,birsırolduğunudüşüneninsanlarınolmasıdır,”demiştiÁlvarodeCamposyadaardındasaklananPessoa,“SürülerinBekçisi”nde.Ölümündenepeysonra,yirminciyüzyılınortalarınadoğrukeşfedilenPessoa’yıdüşünürken,özellikleetrafınısaranefsanehalesiniaşmakzorlaştığındabusözühatırlamak,onungerçeközüneyaklaşmakiçinyararlıolabilir.BugündünyaedebiyatınınenönemliyazarlarındansayılanFernandoAntónioNogueiraPessoa’nınyaşamöyküsü,OctavioPaz’ın“Şairlerinyaşamöyküsüyoktur;onlarınyaşamöyküsü,yapıtlarıdır,”sözünüdoğrularcasınabirkaçcümleyleözetlenebilecekkadaryalınvedurgun:1888’deLizbon’dadoğdu.Babasıoküçükkenöldü.ÜveybabasıPortekiz’inGüneyAfrikakonsolosuolduğuiçinokulaDurban’dabaşladı,17yaşındadaLizbon’adöndü.

Lizbon’dabirtakımbaşarısızişkurma

girişimlerindensonraithalat-ihracatfirmalarınınİngilizceveFransızcayazışmalarınıyaparakhayatınıkazananPessoa,ömrünüTejoNehri’nebakarak,Portekizhalkınınokyanuslara,eskiimparatorluklaraduyduğubüyüközlemiseyrederekgeçirdi.TerreirodoPaço’da,MartinhodaArcadaKahvesi’ndeyadaBairroAlto’dakiBrasileira’dadostlarıylaedebiyatkonuştu.Sağlığındayayımlananyapıtlarıolduysada,esasolarakölümündensonra,yazılarınıtopladığısandığınbulunmasıylaünkazandı;yaklaşık27binsayfayayayılan,farklıtürlerdeeserlervermiştiPessoavebunlarınbüyükbirkısmınıkendiadıyladeğil,bireryaşamöyküsüyle,kişilikle,hattaedebîduruşvetarzladonattığı70ayrıkurmacayazarın,dışkimliğinadıylaimzalamıştı.

Pessoa’nınyarattığıyazarlarınenünlülerikötübirPortekizceyle,ilkeldoğaşiirleriyazanAlbertoCaeiro,pagandinlereinananhekimRicardoReis,“içindebirYunanşairibarındıranWhitman”diyetarifedilenÁlvarode

Campos’tur.PessoaAlbertoCaeiro’nunortayaçıkışını“İçimdeustamdoğdu,”diyeanlatır.MeşhursandıktakiöbüryazarlararasındaFransızcayadaİngilizceyazanlar,kadınlar,yarımkalmışkarakterlervardır.Tekbirinsanınruhundayaşayan,butüylerürperticiyazarlarkalabalığınınbirefsaneyedönüşmesidoğalolsada,genelliklegözardıedilen,Pessoa’nınyarattıklarınısağlığındabirsırolaraksaklamadığıdır.YakınarkadaşlarıolanMáriodeSá-Carneiro,JosédeAlmada-Neigreiros,LuísdeMontalvorgibiyazarlarlaonlarıpaylaşır,dergilerdeonlarınimzasıylaşiirler,makaleleryayımlatırdı.

HernekadarPessoa,baştaKafkaolmaküzereölümündensonrakeşfedilenpekçokyazargibiyalnızlığınsıkıntısıylaadetabilinçlibirçabadançokbiriçgüdüyleyazanbiryazargörüntüsüversede,önceliklekendindenöncekiyazarkuşaklarınınyapıtlarınıtanıyan,edebiyatarenasındaboygösteren,tartışmalaragirenbiredebiyatçıydı.1915’teikisayıçıkabilenOrpheudergisinde,eleştirmenlerinkıyasıyaeleştirdiği

yenilikçisözlersarfetmişti.1921’debirkaçarkadaşıylabirlikteOlisipoadındabiryayınevi-kitabevikurmuştu.1922’denitibarenContemporâneaedebiyatdergisinekatkıdabulunmuş,1924’teiseAthenadergisininkurucularıarasındayeralmıştı.Ölümündenbiryılönceyayımlanan,sağlığındaçıkantekkitabıolarakkalanMensagem’leAnterodeQuentalÖdülü’nüalmış,Salazar’ınbaşkanlıkettiğiödültöreninekatılmamıştı.1935’teise,sansürdendolayıPortekiz’debirdahahiçbirşeyyayımlatmamayakararvermişti.

Pessoa’nınefsanesindeendokunaklıvebüyüleyiciolankendinikimliklerleçoğaltmasındanziyade,bukimlikleriyaratmayaonuiten“başlıbaşınaedebiyat,bütünedebiyat”olmaisteği,apayrırenklerebüründürmeyibildiğidiliyle,ifadegücüyleyapıtınınkendisidir.Farklıyazarlarıvarederken,yalnızlığınvevaroluşsıkıntısınınneolduğunukendine,kendiüzerindendeonlaragöstermekistergibidir.Buhaliyle,AnatoleFrance’ın1887yılındayayımlananLesFous

DanslaLittérature(EdebiyattaDeliler)makalesindeverdiğiörneğihatırlatır:AnatoleFrance’ınçocukluğundakibirkomşununhikâyesidirbu.Yaşlıadamoğlunukaybetmiş,oandanitibarendesırtınabirdöşekyüzügeçiripöyledolaşmayabaşlamıştır.Birde,oğlusankihiçvarolmamışgibidavranmakta,neölümündenneyaşadığıgünlerden,anılarındanhiçbahsetmemektedir.Birevortamınagiripdesırtındakiniçıkarmasıgerektiğindebastonunubiromurgagibiörtününiçinekoyar,başındakitopuzadaşapkasınıtakar.Sonrabirsürebubiçimsizcesediseyreder.

Pessoa’nınAnatoleFrance’ınanısındakiseyircimi,yoksaboşcesetmiolduğunuanlamakkolaydeğilelbette,heleBernardoSoaresgibi,Pessoa’nın“yarı-dışkimlik”olaraknitelediği,Pessoa’yaçokyakınbirkaraktersözkonusuolduğunda.Soares,HuzursuzluğunKitabı’nınyazarıolarakyaratılmıştı.HuzursuzluğunKitabı,kurmacabirkarakterinkendihayatınıanlattığıbirromanolarakgörülebilir;ancakyazarlakahramanısıksık

birbirininyerinegeçtiğinden,Pessoa’nınhayatlailgilikendineaitolanveolmayandüşünceleridöktüğü,eviripçevirdiğibirdenemeler,anlatılartoplamıolarakdakabuledilebilir.Pessoabukitapüzerinde1913’tenitibarençalışmayabaşlamış,ölümünedekparçaparçayazmayadadevametmişti.Sandıkaçıldıktansonra,dağınıkmetinlerbirarayagetirilmeyebaşlandıve1982’dePortekiz’deyapıtilkkezolarakbasıldı,dahasonra,yenibulunanparçalarıneklenmesiyle,elyazmalarındayanlışokunmuşyerlerindüzeltilmesiyleyenibasımlaryapıldı.Dünyayıseyretmekleyetinmekisteyen,eylemsizliğienyüceerdemvegerçekyaşamolarakgörenSoares,Pessoaiçinbelkidedünyanınveyaşamanınneolduğunugösterenbirperdedir.HuzursuzluğunKitabıaynızamanda,biredebiyatçınınulaşmakistediğiyapıtlakâğıdadökebildiklerininarasındakimesafedirde;hayaledileninsoluk,titrekbirsureti,gölgesiolarakkalmaya,kusurluolmayamahkûmdur;tıpkıbütünkitaplarvebütünçevirilergibi.

***Bukitap,Lelivredel’intranquillitébaşlıklı

Fransızcaçeviriden(yay.ChristianBourgois,1999)PortekizceorijinaliylekarşılaştırılarakTürkçeyeçevrilmiştir.(Portekizcebaskısı:Livrododesassossego;ed.RichardZenith,Assírio&Alvim,2001)

Dipnotlar,aksibelirtilmedikçekitabınPortekizceveFransızcabaskılarınayayınevlerinin,metinleriderleyenlerinveçevirmenlerinkoyduğunotlardır.Türkçeyeçevireninnotları“Ç.N.”kısaltmasıylabelirtilmiştir.Orijinalelyazmasımetinlerdeokunamamışolanyerleryadacümlelerdekieksikliklerçeviride[...]işaretiylegösterilmiş,anametinlerdebirkaçfarklışeklinerastlananifadelerdipnotlardabelirtilmiştir.

SAADETÖZEN

Öyleysekimkurtaracakbenivarolmaktan?

Hayatımıtoprağaveriyorum.

F.P.

MáriodeSá-Carneiro’yamektup1

14Mayıs1916

Bugünsizebusatırlarıduygusalbirihtiyaçtanötürü,sizinlekarşılıklıkonuşabilmekiçinyanıptutuştuğumiçinyazıyorum.Kolaycatahminedebileceğinizgibi,söyleyecekhiçbirşeyimyok.Dipsizbirbunalımdayımbugün–hepsibu.Sözleriminsaçmalığıhalimetercümanolsun.

Aslabirgeleceğesahipolmamışolduğumgünlerdenbirindeyim.Karşımdayalnızca,birsıkıntıduvarıylakuşatılmış,taşkesilmişbirşimdivar.Irmağınkarşıkıyısı,karşıdabulunduğunagöre,aslabutaraftakikıyıdeğil;çektiğimacılarınteknedenidebu.Nicelimanlarayanaşacakgemilervarelbette,amahiçbirihayatınıstırapvermezolduğulimanavarmayacak,herşeyiunutabileceğimizbirrıhtımdayok.Üstündençokzamangeçtibunların,amabenimhüznümhepsindeneski.

Ruhumbuhaldeyken,hayatınhırpaladığıdertlibirçocukolduğumubedenimintümbilinciylehissediyorum.Birköşeyeatılmışım,oyunlaroynayanbaşkaçocuklarınsesleriniduyuyorum.Dalgageçergibiverdiklerikırık,tenekeoyuncağısımsıkıkavrıyorum.Bugün,14Mayıs,saatakşamdokuzuongeçe,hayatımınbütüntadı,bütündeğeriiştebundanibaret.

Tutsaklığımınsessizpencerelerindengördüğümbahçedebütünsalıncaklardallarınüzerindenaşırtılmış,şimdiöylecesarkıyor;entepeyedolanmışlar;yani,firarettiğimidüşleyecekolsam,zamanıaşmakiçingüvenebileceğimsalıncaklarımbileyok.

Şuan,edebiyatıbirkenarabırakacakolursak,ruhhalimaşağıyukarıböyleişte.

Denizci’deki2karakterlerdenbirigibiyim,gözlerimağlamayıdüşünmektenyanıyor.Hayatfısırfısır,yudumyudum,duraduracanımıyakıyor.Tümbunlar,cildişimdidendağılmayayüztutmuşbirkitabaküçücükharflerlebasılmış.

Busatırlarısizedeğildebirbaşkasınayazıyorolsaydım,dostum,mektubumunsamimiyetine,aralarındaisterikçebirbağolanbuncaşeyin,hayatımolarakhissettiğimşeydenbiranda,kendiliğindenfışkırıverdiğineyeminetsemzorinanırlardı.Amasiz,busahnelenmesiimkânsıztrajedininburasıveşimdiileağzınakadardolu,elletutulurbirgerçeklikolduğunu,yapraklarnasılyeşerirse,bunundabenimruhumdaöylecereyanettiğinianlayabilirsiniz.

Prens,iştebuyüzdenhiçsaltanatsüremedi.Saçmasapanbircümlebu.Nevarkisaçmacümleler,insandahüngürhüngürağlamaisteğiuyandırabilirmişmeğer.

MektubuyarınpostayavermezsemmuhtemelenbirdahaokurumveiçindenbazıyerlerivebazıifadeleribenimHuzursuzluğunKitabı’naalmakiçindaktiloyaçekerekoyalanırım.Amabunudüşünmek,şuanmektubuyazarkenkisamimiyetimide,samimiyetiacıverici,kaçınılmazbirduyguolarakhissetmemidezedelemiyor.

Sonhavadislerbunlar.Almanyailesavaşçıkabilirbirde,amaacıdenenillet,zatençoktanmusallatolmuştuinsanlara.Hayatınöbüryakasında,birkarikatürünaltyazısıgibikalırherhaldesavaş.

Tamolarakdeliliksayılmazbuhalim,amadelirenlerherhaldekendilerineacıverenşeyeteslimoluyordur,ruhundakisarsıntılardanyavaşyavaşzevkalmayıöğreniyordur–hissettiklerimdebunapekuzaksayılmazdoğrusu.

Hissetmek–nerenktiracaba?Sizibinlercekezkucaklıyorum,kalbim

sizinle,daimasizinle.FERNANDOPESSOA

Not:Mektububirsoluktayazdım.Şimdiyenidenokurkengörüyorumki,yarınsizegöndermedenöncebirkopyasınıalmamşart.İçdünyamıbukadareksiksizolarak;bütünduygusalvezihinselyönlerini,temelindeyatan

isteri-nevrasteniyi,ençarpıcıözellikleriolan,özbilincininiçindekikavşaklarını,kesişmenoktalarınıortayakoyaraktasviredebildiğimpeknadirdir...

Banahakveriyorsunuz,değilmi?

1.PessoabumektubuHuzursuzluğunKitabı’naalmakistiyordu.Pessoa’nınyakındostuolanMáriodeSá-Carneiro,Portekiz’inenönemlimodernistşairlerindenbiriydi;bumektubunyazılmasındanaltıhaftasonrayirmialtıyaşında,Paris’teintiharetti.

2.Pessoa,OMarinheiroadlıoyununagöndermedebulunuyor.Buyapıtta,birölününbaşındabekleyenüçkarakter,hayalîbirdenizciyaratırlar,birde“tamhissedecekgibiolduklarında”arayagirenbeşincibirkaraktervardır.(Ç.N.)

OLAYSIZBİRÖZYAŞAMÖYKÜSÜ

H.K.

Lizbon’da3bazıküçüklokantalardavebistrolarda,girişkatındaeliyüzüdüzgünbirsalon,onunüstündedebirasmakatbulunur.Asmakatların,demiryolunungeçmediğiküçükşehirlerdekilokantalarıanımsatan,ağır,evhavasındabirrahatlığıvardır.Pazargünleridışındapekkimseninuğramadığıbuyerlerdeçoğuzamanepeycetuhaftiplere,hayatınbirköşeyeittiği,hiçbirilginçtarafıolmayaninsanlararastlanır.

Hayatımınbirdöneminde,hemhuzurlubiryeraradığımdan,hemdefiyatlarımakulolduğuiçin,bendeböylebirasmakatınmüdavimiolmuştum.Orada,akşamsaatyedisularındayemeğimiyerkenhemenheprastladığımbirivardı;ilkbaştapekgözümtutmadıysada,sonradanyavaşyavaşiçimdebirilgiuyandı.

Otuzyaşlarında,oldukçairibiradamdıbu;oturduğundaaşırıkamburduruyor,ayaktaykensırtıbirazdüzeliyordu;üstünebaşınapeközenmiyordubelki,amatamamenkendinisalmış

dadenemezdi.Dikkatçekicibirtarafıolmayansolgunyüzünde,hatlarınaherhangibirözellikkatmayanacılıbirhavaseziliyordu.Bununaltındanetürbiracınınyattığınıanlamakkolaydeğildi–birçokıstırabıkendindetoplamıştıadeta,mahrumiyet,bunalım,kayıtsızlıktandoğanacı,kikayıtsızlıkdazatenaşırıacıçekmektenolur.

Akşamyemeğinihephafifgeçiştiriyor,kendieliylesardığısigaralarıiçiyordu.Çevresindekiinsanlarakarşıolağanüstüdikkatliydi;kuşkuyladeğil,özelbirilgiyleinceliyorduonları;incedeninceyesüzmeksizinonlarlailgileniyor,gözünüyüzlerinedikipbakmaktanyadakişilikleriniokumayaçalışmaktankaçınıyordu.Onakarşıilgimiuyandırandabutuhafhalioldu.

Giderekgözümdenetleşmeyebaşladı.Bellibelirsizdeolsa,yüzündekiçizgilerdebirzekâparıltısıyakalamıştım.Nevarkiifadesineöylebirbitkinlik,yüreksıkıntısındanilerigelenöylebuzgibibirdurgunluksinmiştiki,dahaötesiniokumakzordu.

Gününbirindetesadüfen,garsonlardan

birinden,lokantayayakınbirbürodamuhasebecilikyaptığınıöğrendim.

Birkeresindesokakta,tampencereninönündebirolayoldu;ikiadamkavgayatutuştu.Bendahil,asmakattakimvarsaherkespencerelerekoştu;tabiisözünüettiğimadamda.Onaöylesinebirlafattım;odabanaaynıperdedenyanıtverdi.Sesi,umutlarınartıkkâretmediği,bununiçindeherşeydenumudunukesmişinsanlarınkigibidonuk,pütürlüydü.Amaakşamcılokantaarkadaşımhakkındaböylekesinkonuşmaklabelkidesaçmalamışoluyordum.

Bilmemneden,ogündensonraonunlaselamlaşırolduk.Derken,belkidesaçmabirtesadüfsonucu,ikimizindesaatdokuzbuçuktalokantadabulunduğumuzbirakşam,ağıraksakbirsohbetebaşladık.Birarabana,yazıpyazmadığımısordu.Evet,dedim.Onayeniçıkan

Orpheu4dergisindensözettim.Dergiyeövgüleryağdırdı,hattagöklereçıkardıki,ciddenhayretettimbuna.Şaşırdığımıonasöylemektendeçekinmedim,çünküOrpheu’dayazanların

sanatı,aslındatoputopuüçbeşokurahitapedencinstendi.Belkibuokurlardanbiridebenimdir,dedi.Hemzatenosanatınönündeyenibirkapıaçmadığınıdaekledi;vesonrautanasıkıla,yapacakdahaiyibirşeyi,gidecekbiryeri,görüşeceğidostlarıolmadığı,okumaktandafazlazevkalmadığıiçin,kaldığıpansiyonda,akşamlarıyazıyazarakvakitgeçirdiğinisöyledi.

***Yaşadığıikiodayı–isteristemezbazıtemel

ihtiyaçlardanvazgeçmekpahasına–pekahımşahımolmasada,genedelüksdöşemişti.Üzerineoturulaneşyalara–derinveyumuşakkoltuklaralmıştı–,perdelerevehalılaraayrıbirdüşkünlüğüvardı.Böylelikle“çektiğiacıyasaygınlıkkatacak”biriçmekânyarattığınısöylüyordu.Moderntarzdadöşenmişbirodadaolsa,sıkıntıinsanınrahatınıkaçırır,fizikselbiracıyadönüşürmüş.

Ogünedek,mecburiyetleriolmamıştı.Çocukluğundainsanlardanuzakdurmuştu.Nebirgrubakatılmış,nedeokulagitmişti

anlaşılan.5Aslasürüyedahilolmamıştı.Onunbaşına,başkalarınında(belkidekimbilir,herkesin)başınagelengelmişti:Hayatındakibeklenmedikolaylar,içgüdülerinegöre,içgüdülerininçizdiğiyoldaşekillenmişti–hiçkıpırdamamak,hayattankopmakyönünde.

Devletinyadatoplumundayattığızorunluluklarlauğraşmakzorundakalmamıştıhiç.İçgüdüselihtiyaçlarınıbilegörmezdengelmişti.Sevgiliyadadostolabileceğiinsanlarahiçbirnedenleyakınlıkduyamamıştı.Onuniçdünyasınabirölçüdedeolsa,kabuledilentekvarlıkoldum.Bununlabirlikte–baştanberiödünçbirkişiliğin;onunkişiliğininardınagizlenerekyaşamışolmambiryana,dostluğununsamimiyetindendeşüpheduymamarağmen–,gününbirinde,kitabınıemanetetmeküzerebirineihtiyaçduyacağınısezmiştim,nitekimböyleoldu.İlkbaşta,onunbellibirniyetle,kitabıyayımlansındiyebanayanaşmışolduğunufarkedincebirazkırıldımdoğrusu;genedebirpsikoloğayaraşanbiricikkıstasınpenceresindenbaktığımda,ilkbaştakiumudunuboşa

çıkarmadığımıveheponundostuolarakkaldığımıdüşününcekeyifalıyorumşimdi.

İlginçtir;tesadüflerdedenkgelmiş,tamdaderdinedevaolabilecek,benimgibibirinsanıkarşısınaçıkarmıştı.

1H.K.

Başlangıçmetni

29Mart1930

GençlerinçoğununTanrıinancınıyitirdiğivebunuvaktiyleatalarınınTanrı’yainandığıgibi,yaniniyeolduğunubilmedenyaptığıbirzamandadoğdum.Veinsanruhudüşünmekyerinehissettiğinden,bundandolayıdadoğalolarakeleştiriyeyöneldiğinden,bugençlerinçoğuTanrı’nınyerineİnsanlığıkoydu.Benneolursaolsunaitolduğuortamınhepkıyısında

duranveyalnızcabirparçasıolduğukalabalığıdeğil,aynızamandayanıbaşındakibüyükboşluklarıdagörebilenlerdenim.İştebunedenleTanrı’yıonlargibibüsbütünterketmedim,amaİnsanlıkdüşüncesinidekabullenmişdeğildimkesinlikle.DüşükbirihtimaldeolsaTanrıvarolabilirdi,budurumdaonatapmakdagerekebilirdi;İnsanlıkise,adınainsandenenbirhayvantürünüifadeeden,basit,biyolojikbirkavramolmaktanöteyegitmiyor,bunedenledeherhangibirhayvansoyundandahafazlahaketmiyordutapınılmayı.İnsanlıkkültü,ÖzgürlükveEşitlikgibikutsalkavramlarıylahayvanlarıntanrısayıldığı,tanrılarındahayvankafalıolduğuantikdinlerindirilmişhaligibigelmiştirbanahep.

Tanrı’yainanmadığımıbiliyordum,fakatdüpedüzbirhayvansürüsünedeinanamazdım;böylecebendebazıinsanlargibikalabalıklarınsınırında,yanihalkarasındaÇöküşdiyetabiredilenoherşeyeuzaknoktadakaldım.Çöküş,bilinçaltınıntamamen

yitirilmesidemektir,çünkübilinçaltıyaşamıntemelidir.Kalpdüşünebilseydi,atmaktanvazgeçerdi.

Yaşamayıbilmedenyaşayanbizlere(benimenderbenzerlerimevebana),herşeyireddetmektenbaşkahayattarzı,dünyayıseyretmektenbaşkayazgıkalıyormuydu?Dinleyaşamanınneolduğunubilemiyorduk,inancaakılyoluylaulaşılamayacağınagörebilemezdikde;insanınbirkenaraatılabileceğineinanamıyor,buaçıdandüşününcekendimizinereyekoyacağımızıdabilemiyorduk;budurumdasahipolduğumuzruh,hayatıestetiğingözüyleseyretmekteişeyarayabilirdiancak.Böylece,dünyalarıncafcaflıgörüntüsüneyabancı,ilahîolanailgisiz,insanıhorgörenbireylerolarak,kendimizi,boşuboşuna,beyinsinirlerimizeuygundüşenkarmaşıkbirEpikürosçuluğunbağrındaserpilmişamaçsızduygularabıraktık.

Biliminyalnızcatemelilkesini,yaniherşeyin,bağımsızolaraktepkiveremeyeceğimizkatıyasalarınhükmündeolduğunuaklımızda

tuttuk,kitepkiversekbilebudaisteristemezbuyasalarınçerçevesindegerçekleşirdivebunun,varlıklarınilahîbiryazgısınınolduğunusöyleyendahaeskiilkeyleharfiyenuyuştuğunufarkettik;böyleceçabalamaktan,didinmektenvazgeçtik,tıpkıçelimsizlerinatletlerleaynıtempodaçalışmaktanvazgeçmesigibi;vehissedilenlerinyazıldığıkitabaeğilerekona,yaşanmışderinbilginintedirginliğinikattık.

Hiçbirşeyiciddiyealmaksızın,duygularımızdışındahiçbirşeyingerçekliğindeneminolamayacağımızıaklımızdançıkarmaksızın,bilinmeyenuçsuzbucaksıztopraklargibiyokladıkduyguları,içlerindebirsığınakaradık.Yalnızcaestetiğintitizseyircisiolmaklayetinmeyipseyrettiklerimizinhallerinivesonuçlarınıifadeetmekiçinçabaladıkgerçi,amakimselerinaklınıçelmeyeyadairadesinietkilemeyeniyetlenmedenkalemealdığımızyazılaryadadizeler,alttarafıyükseksesle,kendikendimizeokuduğumuzyazılarolarakgörülebilir,

amacımızokumanınverdiğiöznelzevkitamolaraknesnelhalegetirebilmekti.

Heryapıtkusurluolmayamahkûmdur,bunuçokiyibiliyoruzveestetikaçıdan,enazkendiyazdıklarımızıgönülrahatlığıylaseyredebiliriz.Nevarkiherşeykusurludurveengüzelgünbatımınındahagüzeli,bizeuykuyugetirenhafifyelindahahuzurlusuhepvardır.Dolayısıyla,dağlarıveheykelleriaynıdinginlikleseyredeceğiz;geçengünlerinvekitaplarıntadınıçıkaracak,enönemlisideherşeyidüşleyerek,hepsinienmahremözümüzünbirparçasıhalinegetirmeyeçalışacağız.Biryandandatasvirlervetahlilleryapacağız;dahagerçekleştikleriandabizeyabancılaşacaklar;böylece,sankigünbatımınınbizebirarmağanıymışgibikeyifalabileceğizonlardan.

Karamsarlar,meseleyebugözlebakmazlar,sözgelimişuVignyhayatı,vakitdoldurmakiçinboşişlerleuğraştığıbirhapishanegibigörürdü.Karamsarolmakolaylarıenkötüveacıklıtarafındanalmakdemektirveböylebirtutumhemaşırı,hemrahatsızedicidir.

Elimizde,ürettiğimizyapıtındeğeriniölçmekiçinhiçbirkıstasyokelbette.Tekderdimizkendimizioyalamak,budoğru;nevarkiyazgısınıunutmakiçinboşişlerleuğraşantutuklulargibideğil,vakitgeçirmekiçinyastıkkenarıişleyengençkızlargibiyiz,hepsibu.

Hayatıbirhanolaraktahayyülediyorum,çöküşarabasıgelenekadaroradakalacakmışım.Arababeninereyegötürecek,bilmiyorum,çünkühiçbirşeybilmiyorum.Dörtduvararasındabeklemekzorundaolduğumagöre,hanıbirhapishaneolarakdakabuledebilirim,çeşitçeşitinsanlakarşılaştığımiçin,dostluklarınyeşerdiğibiryerolarakda.Huysuzyadagörgüsüzbirisayılmam.Odasınakapanıp,kendiniyatağaatıpgözünübilekırpmadanbekleyipduranlarıkendihallerinebırakıyorum;kulağımahoşseslerinvemüziklerinçalındığısalonlardagevezelikedenleredeilişmiyorum.Kapınınönüneoturupgözlerimivekulaklarımımanzaranınrenkleriylevemüziğiylesarhoşediyor,arabayıbeklerkenalçaksesle,yalnızca

kendimiçinbestelediğimanlaşılmazşarkılarısöylüyorum.

Geceçökecek,opostaarabasıkapıyadayanıphepimizeseslenecek.Banabahşedilmişhafifrüzgârınveonuntadınıçıkarabilmemiçinbahşedilmişruhuntadınıçıkarıyorum;vedahafazlasınınesoruyornekurcalıyorum.Handakianıdefterineyazıpbıraktığımşeylerigününbirindebendenbaşkalarıdaokur,bunlarlayolboyuoyalanabilirse,neâlâ.Kimseokumazsayadazevkalmazsa,odakabulüm.

2H.K.

Nefretettiğimikişeyarasındaseçimyapmakzorundayım–yaaklımıntiksindiğidüşleriseçeceğimyadaduyularımıdehşetedüşüreneylemi;başkabirdeyişle,hamurumdahissedemediğimeylemyadaşimdiyekadarhiçkimseninmayasındaolmayandüş.

Sonuçolarakherikisindendenefret

ettiğimegöretekçareseçimyapmamak,amabazenyadüşkurmayayaeylemegeçmeyemecburkalıyorumki,ozamandaikisinibirbirinekarıştırıyorum.

3

Ağırilerleyenyazakşamlarında,AşağıŞehir’indinginliğini,özellikledegündüzlerikıpırkıpırolan,akşamlarıdabunedenlesessizliğiniyiceyoğunhissedildiğisemtleriseverim.RuadoArsenal,RuadoAlfândega,doğuyadoğruuzayıpgidenohüzünlüsokaklarvedümdüzuzananıssızrıhtımlar–ouzunakşamlardayalnızlıkkokanbulabirentler,hüzünleriyleiçimiferahlatır.Oan,içindebulunduğumçağdandahaeskiçağlarıyaşarım;

büyükbirkeyifleCesárioVerde’nin6çağdaşıolduğumufarzederim,içimdeonunkilerebenzeyenyenidizelerdeğil,odizeleridoğuranmayakıpırdanır.Karanlıkbastıranakadar

sokaklardadolaşır,onlarabenzeyenbirhayatduygusunupeşimsırasürüklerim.Günboyunca,hiçbiranlamıolmayanbirkeşmekeşinpençesindedirsokaklar;geceolduğundaise,yineanlamsızbirıssızlığın.Gündüz,birhiçim;gece,kendimolurum.Limandakisokaklarlaaramızdahiçbirfarkyok;gerçionlarsokak,benbirinsanım,fakatbütünvarlıklarınaynıözdenvücudageldiğinidüşününce,aramızdakifarkbelkideüzerindedurulmayacakkadarküçük.İnsanlarlanesnelerinsoyutvebunedenleortakbiryazgısıvar–sırlarıncebriiçindeanlamsızbirtanımdaha.

Amabaşkabirşeydahavar...Buağır,buboşsaatlerde,ruhumunderinliğindenzihnimedoğruhervarlığavergibirhüzün,herşeyesinmişolanıstırapyükselirvebirdetamamenbanaaitolan,amaaynızamandadadışarıdangelen,değiştirmeyegücümünyetmediğibirduygu.Ah,düşlerimkaçkez,elletutulurşeylergibidikilmiştirkarşıma;gerçekliğinyerinialmakdeğil,kendilerinindegerçekliğene

kadarbenzediğinibanaanlatmaktırdertleri;çünküonlarıdareddetmekteyimdir,çünküonlaransızındışarıdakidünyadanfırlayıvermiştir,sokağınöbürbaşındanbirdençıkıverentrengibiyadagecevaktikimbilirneanlatan,ansızınpatlayıvermişbirfıskiye,birArapyalellisinihatırlatan,bitengününtekdüzeliğindenkoparakyükselençığırtkanın

sesigibi.7

Müstakbelçiftlergeçiyor,ikişerikişerküçükterzikızlargeçiyor,hazpeşindekoşangençlergeçiyor;herşeydenemekliolmuşlaruzadıkçauzayankaldırımlardasigaraiçiyor,dükkânsahibidenenbiryeredemiratmışoserserilerdekapıönlerindeavarelikediyor.Ağırı,irisi,cılızıylaacemierlerkâhgürültücü,kâhgürültücüdendebetergruplarhalindeuyurgeziyor.Arasıranormalbirinsanteşrifediyor.Busaatte,busemttepekotomobilgörünmüyor;olanlarmüzikli.Kalbimdesıkıntılıbirhuzurvarvedinginliğimtamamenkaderimerazıolmamdankaynaklanıyor.

Bütünbunlargelipgeçiyorvehiçbiribana

hiçbirşeyifadeetmiyor,hepsiyazgımayabancı–hattakendiyazgılarınabileyabancı:bilinçdışınaaitşeylerden,insanınbaşınatuğladüşüncerasgelesalladığıküfürlerden,bilinmeyenseslerinuzaklardakiyankılarındanoluşanbirkarışım–kolektifvaroluşsalatası.

4H.K.

...vekurduğumbütünohayallerindoruklarındanbakıyorumda,Lizbonkentindebiryardımcımuhasebeciymişim.

Amabuçelişkibeniezmiyor–özgürleştiriyor;hattabanacanverenbununiçindekiironi.Karşısındaalçalacağımbirşeyvarsa,odakendiaçtığımbayraktır;kendiyüzümekarşıattığımkahkahaduyuncaselamdurduğumborusesi,kendimidoğurduğumşafağınyaratıcısıdır.

Hiçbirşeyolmaksızınyücelmek,gecelerikazandığımnemuhteşembirzaferbu!

Bilinmeyenbirgüzelliğingörkemi,nasıldakaranlıkbirgörkemdir...Birden,İsa’nınözünün,taşlardavedünyadaneletekçekipsığındığımağaradabulunduğunubilençöldekirahibin,yalnızlığıylabaşbaşakalmışkeşişingönlündekiyüceliğeeriyorum.

Vebusaçma,içleracısıodadamasamınbaşınaoturmuş–ben,sıradanbüroçalışanı,belkideruhumuselameteerdirecekbirtakımsözcükleryazıyorum.Kendimiyüksek,uzakdağlardakiimkânsızbirgünbatımınınyaldızınaboyuyorum,kendiheykelimin[...]vekutsalparmağımdataşıdığımreddedişyüzüğününyaldızına;başımıdöndürenkendimibeğenmişliğimisimgeleyen,hiççıkarmadığımbirmücevherdiroyüzük.

5H.K.

İkikocasayfayıkaplayanupuzunbirliste

karşımdaduruyor;yorgungözlerleeskiyazımasasınaeğilmiş,sayfalara,gözlerimdendahabitkinolanruhumubırakıyorum.Hepsiboşbunların.Boşluğunötesinde,mağazanındüzenlitezgâhları,birokadartertiplitezgâhtarları,insanoğlunundüzenivesıradanlığınhuzuru

RuadosDouradores’e8kadarsırasıradizilmiş.Farklıbirdünyanıngürültüsücamavuruyor,fakatfarklıgürültüdebayağı;tıpkıtezgâhlarınyanıbaşındadikilenhuzurgibi.

Tazelenmişgözlerimiaksayfalaraindiriyorum;özenleyazdığımrakamlarişlerinsonucunukaydetmişbile.Vekendimesakladığımbirgülümsemeyle,beyazboşluklarla,cetvelleçizilmişçizgilerle,süslüyazılarla,rakamlarla,kumaşmarkalarıyladoldurulmuşbusayfalarıbarındıranhayattan,biryandandaherçağdabüyükdenizcilerin,büyükazizlerinveşairlerindegelipgeçtiğinidüşünüyorum;dünyayadeğerkazandıranherşeyindışınasürülmüşbubüyükkalabalığı,tekbirsatırlaolsunananyok.

Üzerirasgelebirkumaşlakaplanmışbusicil

defterinde,önümdeHindistan’ınveSemerkant’ınkapılarıaçılıyorveaslındahiçbirülkeyeaitolmayanİranşiiri,üçüncüdizesiuyaksızrubaileriyle,sıkıntımauzaktandestekoluyor.Benise,hiçhatasızyazıyor,topluyorum;vebudünyadayaşayanbirbüroçalışanınınuysalelindençıkanyazılar,satırsatırdiziliyor.

(SoluçãoEditoradergisindeyayımlanmıştır;sayı4,yıl1929)

6

Hayattançokazşeyistedim–amao,okadarınıbileesirgedibenden.Azıcıkgüneş,kırlar,birlokmaekmekbirlokmahuzur,canımıfazlayakmayacakbiryaşamabilincimolsunvebirdenekimseyemuhtaçolayımneelâlembanamuhtaçolsun.Bukadarıbileesirgendibenden,haniyüreğimizinkatılığındandeğilde,paltomuzundüğmeleriniaçmayaüşendiğimiziçindilenciyibaşımızdansavarız

ya,işteoşekilde.Huzurluodamda,kederleriçinde

yazıyorum,şimdiyekadarolduğum,bundansonradaolacağımgibiyapayalnızım.Merakediyorum,acabagörünüştepekbirdeğeriolmayansesim,binlercesesinözünü,binlercehayatınkendinianlatmayaolansusuzluğunu,gündelikyazgısıiçindefaydasızhayallerin,izbırakmayanumutlarıntutsağıolmuşbenimkigibibinlerceruhunsabrınıtemsilediyorolabilirmi.

Böyleanlarda,onunlaaynıhamurdanolduğumukavrayankalbimdahahızlıatıyor.Dahaçokyaşıyorum,çünküdahabüyükyaşıyorum.Benliğimdedinselbirgüç,birtürdua,hattabirçığlıkhissediyorum.Banakarşıtepkiyukarıdan,zihnimdengeliyor...KendimiRuadosDouradores’te,dördüncükattakidairemde,uykudanağırlaşmışben’iizlerkengörüyorum;önümdeduranyarıdolukâğıttakigüzelliktenyoksun,boşvarlığıma,ucuzsigaraya–eskimişsümeninüzerindeuzunuzadıyaanlattığımbütünbuşeylere

bakıyorum.Yukarıda,dördüncükatıntepesinden,yaşamısorgulayanben!Başkalarınınruhlarınınnehissettiğiniaçıklayanben!Dâhilerveünlülergibinesirleryazanben!Buradakibenim,neeksik,nefazla!..

7

Bugün,sıksıkyaptığımgibidüşkurdum,hayatımıntinseltarafıbüyükorandabuamaçsızvedeğersizdüşlerdenoluşur.RuadosDouradores’ten,patronumVasques’ten,muhasebeciMoreira’dan,jiletgibitakımlargiyenşirketçalışanlarından,ayakişlerinebakançocuktan,üniformalıuşaktanvekedidenbirdahageridönmemeküzereayrıldığımıtahayyülettim.Adetazincirlerimikırmıştım,sankibütüngüneydenizlerikeşfedilmeküzerebüyülüadalarınısermiştiönüme.Bundanböylegönülrahatlığıylakendimisanataverebilir,varlığımızihinselaçıdantamamaerdirebilirdim.

Amabirden,hattadahadüşüncelerimdeyüzerken–kısacıköğletatilinde,birkafedeoluyordubu–,birrahatsızlıkduygusudüşümesaldırıverdi:Acıçekerdim,diyedüşündüm.Evet,fazlasözegerekyok:Acıçekerdim.PatronVasques,muhasebeciMoreira,veznedarBorges,çevremdekitümonamusluinsanlar,mektuplarıpostayagötürenneşeküpüçocuk,maharetliortacıveodünyatatlısıkedi–hepsihayatımınbirparçasıhalinegelmişmeğer;onlardanayrılacakolsamgözyaşlarımahâkimolamaz,oküçükdünyanın,gözümenekadarkötügörünmüşolursaolsun,benimdebirparçamolduğunu,buparçanındaheponlarlakalacağınıdüşünürmüşüm;kendimionlardankoparmanın,yarıölmekten,ölümünyüzünügörmektenfarksızolduğunuanlarmışım.

Hemzaten,diyelimkiyarınonlardanayrılıpRuadosDouradores’inüniformasınısırtımdanattım;başkaneyetutunurum(çünkübirşeyleretutunacağımkesin),hangiüniformayıgiyerim(çünkümutlakabirbaşka

üniformagiyeceğim)?Kimigörünür,kimigörünmezama,

hepimizinbirpatronVasques’ivardır.BenimkininadısahidendeVasques;sağlıklı,hoş,kimizamankabalaşsadaartniyetdüşünmeyen,çıkarınıbilenamasonuçtadürüst,insanoğlununyetiştirdiği,sağcısıyla,solcusuylanicebüyükdehalardaveharikaçocuklardabulunmayanadaletduygusunasahipbiradam.Zenginliğe,başarıyadoymayan,ölümsüzlükpeşindekoşan,kendinibeğenmişVasques’lerdeolabilir...Benise,bizimnispeteninsancıl,zorzamanlardadertdinlemesinibilenVasques’i,dünyadakibütünsoyutpatronlarayeğlerim.

Devleteişyaparakküpünüdoldurmuşbirşirketteçalışanbirarkadaşım,kazandığımparayıbeğenmeyerekgeçengünşöylededibana:“Sömürülüyorsunuz,dostum.”Bununüzerinedüşündümde,sahidendeöyle;nevarki,mademhayattasömürülmektenkaçmanınyoluyok,kendinibeğenmişlerin,şöhretbudalalarının,üzüntününyadaimkânsızlığın

peşindenkoşanlarınyerine,kumaştüccarıVasques’ekendimisömürtsemdahaiyideğilmi,diyedesormadanedemiyorumkendime.

BizzatTanrı’nınsömürdükleridevarki,bunlarbudünyanınuçsuzbucaksızboşluğunayuvarlanmışpeygamberlerveazizlerdir.

Başkalarıyuvalarınanasılsığınırsa,bendeRuadosDouradores’tekiobüyükbüroyaöylesığınıyorum.Hayatkarşısındabirsipereçekilircesine,masamınardınasiniyorum.Benimolmadığıhaldesahibiolduğum,içinekayıtlardüştüğümoticaridefterlereduyduğumsevgidengözlerimyaşarıyorneredeyse,mürekkephokkasınıvebirazötemdebordrolarıhazırlayanSergio’nunsırtınıseviyorum.Belkisevecekbaşkabirşeybulamadığımdanböyleoluyor,amabelkideinsansevgisinedeğerhiçbirşeyolmadığından;duygusallığakapılıpsevgimizibirinevakfetmeyeniyetlendiysek–yıldızlarınsonsuzkayıtsızlığındansabenimgösterişsizmürekkephokkasıyeğdir.

8H.K.

PatronumVasques.Nedendirbilinmez,patronumVasques’inkarşısında,sıksıknutkumtutuluyor.Buadambenimiçin,hayatımıngündüzsaatlerinehükmeden,rasgelebirayakbağındanbaşkaneki?Banakibardavranıyor,nedensebirdenbirekabalaşıpherkeseköksöktürdüğüanlarındışındayumuşakbirseslekonuşuyor.İyi,güzeldeniyebirtürlüaklımdançıkmıyor?Birsimgemibuadam?Akılmı,sağduyumu?Ne?

PatronVasques.Dahaşimdidengelecekzamanda,ogünduyacağımıbildiğimüzüntüylehatırlıyorumonu.Ben,herhangibiryerinyakınlarındakiküçükbirevde,bugünyaratmadığımeseriogündeyaratmayarak,yaratmamayısürdürebilmekiçindebugünkülerebenzemeyengerekçelerbulmayaçalışarakhuzuriçindeyaşıyorolacağım.Yadaberduşlarınkapatıldığıbiryerde,dibevurmanınhazzıylayuvarlanıpgidiyor

olacağım,kendilerinivaktiyledehasanmış,oysadüşgücündenyoksunbirerdilenciolmaktanöteyegidememişdöküntülerinarasınakarışacak,hayattanebaşarıyaulaşabilmiş,nedeherşeyielinintersiyleitmeyibeceripöbürtürlübaşarıkazanabilmişoisimsizkalabalıktaeriyeceğim.Neredeolursamolayım,patronVasques’iveRuadosDouradores’ibüyüközlemlerleanacağımvegünlükhayatıntekdüzeliğini,yaşanmamışaşklarınyadakazanmamayayazgılıolduğumzaferlerinanısıgibiyaşayacağım.

PatronVasques.Bugüngelecektenbakarakgörüyorumonu,hiçdeğişmemiş–ortaboylu,tıknaz,kabaamaölçülü,şefkatli,dobrayadakurnaz,sertvetatlıdilliolabilenbiri–,obirşef,sadeceparasıolduğundandeğil;ağırhareketeden,renkliküçükkaslarabenzeyenşişkindamarlıkıllıelleriyledeşef,kalınamayağlıolmayanboynuyla,koyuamahepsinekkaydıtıraşlısakallarıyla,altındangörünenkırmızı,sıkıetliyanaklarıyladaşef.Görüyorumonu,dinlenirkenbileenerjisaçanhareketlerini,dış

dünyayaaitşeylerisakızgibiçiğneyipdurangözlerinigörüyorum,onusinirlendirdiğimanınşokunutekraryaşıyorumvegülümsediğinigörünceiçimısınıyor–geniş,insancabirgülümsemebu,birkalabalıktanyükselencandanalkışlarabenziyor.

Busıradan,hattakabasabainsan,belkideetrafımdaonunkadarrenklibaşkakimseolmadığıiçinmeşgulediyorzihnimi,banakendimiunutturuyor.Öylesanıyorumkibubirişaret.Öylesanıyorum–yadasanıyorgibiyimki–biryerlerde,uzakbirhayatta,buadamınbenimiçindahaönemlibirrolüolmuş.

9H.K.

Ah,evet,anladım!PatronVasquesHayat’ıntakendisi!Bizehükmedenvehakkındaneredeysehiçbirşeybilmediğimiz,tekdüzevegerekliHayat’ın.Busıradanadam,Hayat’ınsıradanlığınıtemsilediyor.O,benimiçinher

şeyvedışımda,çünküHayatdabenimiçinherşeyvedışımda.

RuadosDouradores’tekibüromgözümdeHayat’ıtemsilediyorsa,yineRuadosDouradores’te,ikincikattaki[?]evimdeSanat’ısimgeliyor.Evet,Hayat’laaynısokaktaamabirbaşkayerdeikameteden,hayatınyükünühafifleten,bunakarşılıkyaşamanınyükünühafifletmeyenvehayatkadartekdüzeolan,tekfarkıbaşkabiryerdeoturmakolanSanat’ı.Evet,benimgözümdevarolanherşeyinanlamı,bütünmuammalarınçözümüRuadosDouradores’tedir–birtekmuammalarınvarlığınıhariçtutalım,çünküçözümsüzbirşeyvarsa,odamuammanınkendisidir.

10H.K.

Benböyleyimişte,işeyaramazve

duyarlıyım,isteriyiolsunisterkötü,soylusundanyadabayağısındanbütüncoşkularaolancavarlığımlakaptırabilirimkendimi–nevarkiaslakalıcıbirduygu,aslaruhunözünenüfuzeden,kalıcıbirheyecanduyamam.Bendenevarsa,birbaşkaşeyiizleyerekvarlıkkazanır;ruhkendinekarşı,yaramazbirçocuklauğraşırcasınasabırsız;giderekbüyüyenvehepaynıkalanbirsıkıntıvar.Herşeyilgimiçeker,amahiçbirşeybeniavucundatutamaz.Durmaksızındüşkurarak,yapılmadıkişbırakmam;karşımdakonuşankişininyüzündekimimiklerieninceayrıntısınakadaryakalarım,cümlelerindekimilimetriksapmalarıfarkederim;nevarki,duyduğumhaldeaslındaonudinlemez,bambaşkaşeylerdüşünürümvearamızdageçenkonuşmadanenazanımsadığım,osıradasarfedilensözlerolur–hemonunkiler,hembenimkiler.İştebuyüzden,birettiğimlafıbirdahaeder,cevabınıaldığımsoruyutekrarsorarımsıksık;bunakarşılık,sonradanaklımdanuçupgidenbirşeyisöylediğisıradakarşımdakininyüzhatlarının

gerilişiniyadadahaönceanlattığımıunuttuğumbirhikâyeyianlatırken,beniyalnızcagözleriyledinleyişini,fotoğrafınıçekmişgibi,üçdörtsözcükletarifedebilirim.İkikişiyimben–ikisideortalarındakimesafeyikoruyor,aralarındahiçbirbağolmayanSiyamikizleribunlar.

11H.K.

İlahi

Aslagerçekleşmiyoruz.Karşıkarşıyaduranikiuçurumuzbiz–

Cennet’ihayranlıklaizleyenbirkuyu.

12H.K.

Yaşamöyküsüyazılabilenlereyadaoturupkendiyazabilenleregıptaediyorum,aslındagıptamıediyorum,bilmeksizin.Benbudağınık,ilintisizduygularla(zatenbaşkatürlüsünüdeistemiyorum)olaysızyaşamöykümü,hayatsızhikâyemianlatıyorum.Bunlarbenimİtiraflar’ım;vebuitiraflardahiçbirşeysöylemiyorsambu,söyleyecekbirşeyimolmadığındandır.

İnsan,ilginçyadayararlıneanlatabilir?Başımızagelmişolanşeyler,yaherkesinbaşınagelmişyadayalnızcabizimbaşımızagelmiştir;ilkdurumdabayatlamıştır,ikincidurumdadabizdenbaşkasıanlayamazonları.Hissettiklerimiyazıyorsam,hissetmeninateşiniazaltmakiçinbaşkaçareolmadığından.İtiraflarımönemlideğil,çünkühiçbirşeyönemlideğil.Hissettiklerimlemanzaralarçiziyorumben.Duyularımıtatilediyorum.Üzüntülerinibastırmakiçinnakışişleyen,hayatdenenşeyvarolduğuiçinörgüörenkadınlarıçokiyianlıyorum.Yaşlıteyzem,sonugelmezakşamlardafalaçıpdururdu.

Duygularımıanlattığımbuitiraflardabenimfallarım.Gelecektenhaberalmakiçiniskambillerdenmedetumanlargibiyorumluyordeğilimonları.Kulakdavermiyorumyazdıklarıma,çünküfallarda,kâğıtlarınyalnızbaşlarınahiçbirdeğeriyoktur.Rengârenkbiryumakgibikendimiaçıyorumyadaçocuklarınipleriaçıkparmaklarınadolayıpsonradaeldenelegeçirdikleriipoyununuoynuyorumkendimle.Dikkatettiğimtekşey,başparmağınaltınadenkgelendüğümükaçırmamak.Sonraellerimitersçeviriyorumveortayayenibirşekilçıkıyor.Arkasındanyenidenbaşlıyorum.

Yaşamak,başkalarınınniyetleriyleörgüörmektir.Bununlabirlikte,ömürsüresincezihnimizözgürdürvebütünbeyazatlıprensler,ucukancalıfildişitığlaikiilmekatımısüresince,kendibüyülübahçelerindegezinebilir.Varlıklarlayapılantığişi...Aralıklar...Hiçbirşey...

Zaten,kendimdenebulabilirim?Neanlatabilirim?Duygularımınkorkunçderecedeyoğunolduğunu,duygularımınsapınakadar

bilincindeolduğumu...Kendimimahvetmekiçinkullandığımkeskinzekâmıvebenioyalamayadoymayandüşgücümü...Ölüirademiveonucapcanlıyavrusugibikollarındasallayandüşüncegücümü.Tığişi,evet...

13

Kaderdenvedüşüncelerdenörülükitabımıyavaşyavaşbirşeklesokmakiçinartardadizdiğimbukelimeler,içleracısıhalimehiçkâretmiyor.Kurduğumbütüncümlelerinderinliklerinde,suyuiçilmişbardağındibindeerimedenkalanbirtozgibi,birhiçolarakvarlığımısürdürüyorum.Muhasebehesaplarımınasılkaydediyorsam,edebiyatımıdaöyle,titizlikvekayıtsızlıklayazıyageçiriyorum.Yıldızlı,engingökyüzününvesayısızruhungizemikarşısında,bilinmezbiruçurumdandokunmuşgeceninkarşısında,hiçbirşeyianlayamayanruhumdakikaosunkarşısında–bütünbunlarınkarşısındayardımcı

muhasebeciolarakyazdıklarımda,ruhumunkâğıdınadöktüklerimdeşusefilRuadosDouradores’iniçindedönüpduruyor,evreninzenginuzamlarıylailişkileripekzayıf.

Gördükleriminhepsidüştenvegözaldanmasındanibaret;düşüniçindemuhasebekayıtlarınınyadadoğrudürüstmetinlerinolmasınınpekbirönemiyok.Çalıştığımbüronungirişkapısıyerine,prenseslerhayaletmeninnesidahaanlamlı?Bildiğimizherşeyinucusahipolduğumuzduygulardanbirine,bizibizyapanşeylerisekendivarlığımızayabancıbirduyumaçıkar–buysa,bizimhemoyuncusu,hemetkinizleyicisi,hattabelediyemeclisininözelizniyletanrılarıolduğumuzbirmelodramdır.

14

Aslagerçekleştirmeyeceğimizeserinkötüolacağınıbiliriz.Gerçekleştirmeyihiçbirzaman

istemeyeceğimizeserondandakötüolurdu.Gerçekleştirdiğimizeserise,enazındanvarolmaklaödüllendirilmiştir.Pekbirdeğeriyoktur,amavarlığınısürdürür,tıpkısakatkomşumunbiriciksaksısındabüyüyencılızbitkigibi.Bubitkionunneşekaynağı,bazenbenimbileiçimiaçıyor.Kötüolduğunubilebileyazdıklarımdaüzgünleriyadatalihsizlerikarıncakararınca,birazolsunoyalayabilir,dahakötüşeyleryapmalarınaengelolabilir.Benitatminetsedeetmesedebuhepyararlıbirşeydir,bütünbirhayatiçindeaynışeysöylenebilir.

Dahafazlasıkıntıdoğurmaktanbaşkaderdiolmayanbirsıkıntı;bugünçektiğinizacınınacısınıyarınçekeceğinizişimdidensizemuştulayanacı–nebüyükbiraçmazbu,hemyararsız,hembirokadarsahte,nebüyükbiraçmaz...

...perişanlığımdanyapılmauzunkaputunasıkıcasarınmış,gardabirbanktakıvrılmışuyuyorkendimibeğenmişliğim...

...düşlenmişimgelerdünyasından,eşit

paylaralarakdoğmuşbilgeliğimvehayatım...İçindeyaşadığımanınkaygısıvızgeliyor,

uzundasürmüyor.Zamanınenginliğineaçımben;vekoşulsuzolarakbenolmakistiyorum.

15

Doğuştanbanaaitolaniçimdekitoprağı,adımadımfethettim.İçindebirhiçolarakkaldığımbataklığı,azarazarelegeçirdim.Sonsuzvarlığımıdoğurdum,amakendimikendimdenforsepslekoparmakzorundakaldım.

3.FernandoPessoa’nınBernardoSoares’itakdimidir.

4.Pessoa’nın1915’tekurduğu,yalnızcaikisayıçıkan,kısaömrünerağmenbüyükönemtaşıyandergi.

5.BubilgiPessoaaçısındandoğrudeğil:PessoaonaltıyaşındaDurban’dabirİngilizokulunagidiyorduvehattaokulbirincisiydi.Dahasonra,DurbanÜniversitesi’ne,ardındanLizbonÜniversitesi’nedevametti.

6.Ondokuzuncuyüzyılsonundayaşamış,Lizbon’unsözcüsüolmuşgerçekçiveParnasçışair.

7.Bumetninilkikiparagrafı,1929Şubatı’nda,SoluçãoEditoradergisinin2.sayısındayayımlandı.

8.VarakçılarSokağı;Lizbon’da,AşağıŞehir’de,TejoNehrikıyısındauzanandartüccarlarsokağı.BernardoSoaresoradaçalışıyorveyaşıyor.

16H.K.

Cascais9ileLizbonarasındahayaller.PatronumVasques’inEstoril’dekimağazasınınbirvergisiniödemekiçinCascais’egittim.Dahayolakoyulmadan,yolculuğuntadınıçıkarmayabaşlamıştımbile,birsaattegidecek,birsaattegelecekvebüyüknehrinsürekliyenilenenmanzaralarıylaokyanusadöküldüğüyeriseyredecektim.Sonuçolarakgidişyolunda,doyadoyaseyredeceğimdiyesevindiğimdenizmanzaralarınagörmeyengözlerlebakaraksoyutdüşünceleredaldım,dönüştedeedindiğimizlenimlerikafamıniçinedizmekleuğraştım.Buyolculuğunenküçükbirayrıntısını,gözlegörülengerçekliğininenküçükbirparçasınıbiletarifedebilmektenâcizim.Unutkanlığımveherşeyetersgitmehuyumyüzündenyolculuktankazancımşubirkaçsatırdanibaretkaldı.Aksiolsadahamıiyiolurdu,dahamıkötü,hattaolacakolanneydi,bilemiyorum.

TrenyavaşlayıpCaisdoSodréGarı’nagiriyor.HiçbirsonucaulaşamadanLizbon’avardım.

17

Belkidebirgayretgösteripşubiricik,benzersizişegirişmeninzamanıgelmiştir:hayatımıgözdengeçirmek.Uçsuzbucaksızbirçölüntamgöbeğindeymişim.Edebîbirdillebirvakitlerneolduğumu,bunoktayanasılgeldiğimiaçıklamayaçalışıyormuşum.

18

Büyükbirdinginlikiçinde,ebediyenRuadosDouradores’e,buyazıhaneye,buiklime,şuinsanlaramahkûmolmuşhayatımıgözdengeçiriyorum,ruhumdabirtebessümsuretindenbaşkabirşeyyok.Karnımdoyuyor,

başımısokacakbiryerim,hayalkurmak,yazmak,uyumakiçinbirazvaktimvar–Tanrılardandahabaşkaneisteyebilir,Yazgı’dannebekleyebilirim?

Büyüktutkularım,sınırsızdüşlerimoldu–amaokadarıçıraklarda,terzikızlardadavardır,çünkübütündünyahayalkurar:Bizibirbirimizdenayıranşey,ohayallerigerçekleştirecekgücümüzünyadakendiliğindengerçekleştiklerinigörecekkadarşansımızınolupolmamasıdır.

Düşlerimdebendeçıraklar,terzikızlargibiyim.Onlardantekfarkım,eliminkalemtutması.Evet,onlardanbiredimle,bütünüylebanaaitbirgerçeklikleayrılıyorum.Ruhumdaiseonlarabenziyorum.

Uzaklarda,Güney’edoğruadalarvebüyük,kozmopolittutkularolduğunuçokiyibiliyorum[...]

Dünyaavucumdaolsaydı,gözümükırpmadanbirRuadosDouradoresbiletinedeğişirdimonu.

Belkidesonsuzakadarmuhasebeciolarak

kalmakbenimkaderimdir;şiirveedebiyatisealnımakonmuşbirkelebektirbelki;parlakgüzelliğiylegülünecekhalimiiyiceortayaçıkaranbirkelebek.

Moreira’yıözlemleanacağımamagöğeyükselmeninkarşısındaözlemlerinlafımıolur?

VasquesveŞürekâsışirketindemuhasebeşefliğineyükseltileceğimgünün,yaşamımınsayılıgünlerindenbiriolacağınıçokiyibiliyorum.Bunuacı,ironikbiröngörüsöylüyorbana,aynızamandabukesinbirgerçeklikolduğuiçin,zihinselyöndendeavantajlıyım.

19

22Mart1929

Kumsalın,denizkıyısında,ormanlarveçayırlarboyuncaçizdiğieğriyedipsizderinliktengelipvurandalgadanyakıcıbirarzununkararsızlığıyükseliyordu.Göz,

buğdaylarla[?]’leribirbirindenayıramıyor,araziservilerinarasındanuzayıpgidiyordu.

Birbaşınakalmışyadasesuyumuna,içtitreşimlerevedahabenzeştikleriandafarklılaşananlamlarınagörebirarayagelmişsözcüklerinsaygınlığı;başkadeyimlerinanlamlarınasızmışdeyimlerinşatafatı,izlerinmuzipliği,ormanlarıniyimserliği–vesonra,kaçamaklaryaptığımçocuklukbahçelerinde,havuzlardanyayılanhuzur...İştebuşekilde,saçmabircürettenyapılmışsurlarınardında,dizidiziağaçlarınvesolupgidenşeylerinürpertilerininarasında,benimyerimdebirbaşkasıolsa,üzgündudaklarındahayüksekmahkemelerdereddedilmişbiritirafımırıldandığınıduyabilirdi.SonŞövalyelerinŞatosu,bilinmezbiravludakimızrakşakırtılarınınarasında,birdahaaslahuzuryüzügörmeyecekti,üstelikşövalyelerduvarıntepesindengörünenyoldanbirgüngeridönsebile,yolunbutarafındaiseakşamlarıMağripmasallarıylaölmüşçocuğuavutan,onuhayatla,mucizelerlecoşturankadınınanısı

kalacaktı.Yitipgitmişsonşövalyelerkafilesinin

sesleri,gelecekzamanlarınbiranısıgibiuzunuzunyankılanıyordu,otlarınarasındakisabanizlerinitakipedenkuşgibihafifadımları,kıpırkıpıryeşillikleriaralamıyordubile.İlerdebirgüngelecekolanlardahaşimdidenyaşlıydı;sadecehiçgelmeyecekolanlargençti.Yolunkenarınadavullardizilmişti,trompetlerise,herhangibirşeyibırakmayahâlâgüçleriolsa,onlarıbirkenarabırakacakolanbitkinellerdencansızcasarkıyordu.

Nevarki,büyülü[geçitalayı]nınyürüdüğütoprakta,sönmüşseslerinyenidenyüksekperdedenyankılandığıişitilmişveköpeklergözlegörülebilenyollardaayaklarınısürümüştü.Herşeydebircenazetörenininsaçmalığıvardıvebaşkalarınındüşlerindekiprenseslerhiçbirdehlizdekaybolmaksızın,hiçdurmadangeçiyor,tekrargeçiyordu.

20

Ömrümboyunca,hayatımıezenkoşullarınbazılarındankurtulmakistediğim,bunakarşılıkkendimibenzerbaşkakoşullartarafındankuşatılmışolarakbulduğumçokoldu,olaylarınbelirsizörgüsündebanakarşıkesinbirdüşmanlıkvardı,desemyerivar.Diyelimki,beniboğmaktaolanbireliboynumdansöküyorum.Oelisöküpatankendielimin,benikurtarırkenboynumabiripgeçirdiğinifarkediyorum.İpiboynumdandikkatleçıkarıyorum,amabukezdekendiellerimleboğazımısıkmamaramakkalıyor.

21

24Mart1929

İstervarolsunlaristervarolmasınlar,biztanrılarınkölesiyiz.

22

Aynalardagördüğümsuretim,hepruhumunkollarınasığınırdı.Düşüncelerimdebileolduğumgibivarolabilirdimancak:zayıfvebelibükükbiri.

Herşeyimçoktanölmüşbirçocuğuneskifotoğrafalbümüneyapıştırılmış,renklibirprenstipografisinianımsatıyor.

Benisevmek,banaacımakdemek.Gelecekzamanınsonlarınadoğrubirgünbiriçıkıphakkımdabirşiiryazacak,bendebelkiveancakozaman,KendiKrallığım’dahükümsürmeyebaşlayacağım.

Tanrı;bizvarızveherşeybundanibaretdeğil,demek.

23H.K.

Saçmaaksiyomlar

Sahtesindendeolsasfenksleredönüşsek,hemdekimolduğumuzubilemezhalegelecekkadar.Çünküaslındasahtebirersfenkstenbaşkabirşeydeğilizvegerçekteneolduğumuzubilemiyoruz.Hayataayakuydurmamızıntekyolu,kendikendimizleuyumsuzolmak.Tanrısallık,saçmalıkdemektir.

Samimiyetle,sabırlaakılyürüterekteorilerkursakvebunuyalnızca,hemençürütmeküzereyapsak–edimlerimizi,onlarımahkûmedenkuramlarladoğrulasak–,hayattakendimizebiryolçizsek,sonradaoyoluntamtersinegitsek.Yapılmadıkşeybırakmasak,olmadığımız,olduğumuzuiddiaetmediğimiz,başkalarınınolduğumuzuhayaletmesinideistemediğimizbirşeyinbütünhallerinikuşansak.

Okumamakiçinkitaplaralsak;konserleregitsek,amanemüzikdinlesek,nedekimleringeldiğinebaksak;yürümektenyoruldukdeyipuzungezintilereçıksakvegidipkırlardakalsak,sadecevesadecekırlarbiziuyuşturduğuiçin.

24

Bugün,kimizamankabınasığmayanoçokbildikiçsıkıntısınınbeninasılboğduğunubedenimlebilealgılarken–asmakatısayesindevarlığımısürdürebildiğimolokantadayadabasitaşevindepekbirşeyyiyemedim,herzamankindendeaziçtim.Tamçıkarken,garsonşişeninyarısınınhâlâdoluolduğunufarkettivedönüpdediki:“GörüşmeküzereBaySoares;geçmişolsun.”

Bubasitcümlekulağımdabirborusesigibiçınladı:Ruhum,rüzgârdeğerdeğmezgökyüzündekibulutlarınhemendağılmasıgibi,anındaaydınlanıverdi.Ozamanakadaraçıkseçikgöremediğimbirşeyinfarkınavardım:Kahvelerdekiyadalokantalardakigarsonlarda,berberlerdeyadasokakbaşlarındadikilen,ayakişleriyapançocuklardaiçtengelen,doğalbirsevecenlikvar,deyimyerindeysedahabüyükbirsamimiyetleyaklaştığıminsanlardabunarastladığımısöyleyememdoğrusu.

Kardeşliğinböyleinceliklerivarişte.

Kimileridünyayıyönetir,kimilerideyönetilenodünyanıntakendisidir.Servetiniİsviçre’deyadaİngiltere’desaklayanbirAmerikalımilyonerlebirkasabanınsosyalistlideriarasındanitelikbakımındanhiçbirfarkyoktur;farkniceliktenkaynaklanıryalnızca.Uzakta,aşağıdabizvarızdır,yanikılıksızinsanlar,biz,bohemoyunyazarıWilliamShakespeare,biz,öğretmenJohnMilton,serseriDanteAlighieri,dünalışverişlerimiyapançocuk,komikfıkralaranlatanberber,yalnızcaönümdekişarapşişesininyarısınıiçmedimdiyegeçmişolsundileyerekkardeşçebirjestyapangarson.

25

İflaholmaz,renklibirgravürbu.Gözlerimidikmişbakıyorum,görüpgörmediğimipekbilemeden.Camınardındabaşkataşbasmalarıvar,birdebu.Girişte,merdiveninaltındaki

boşluğayerleştirilmişcamekânınortasındaazametleduruyor.

Gençkız,baharıgöğsününüzerinebastırmış,hüzünlügözleriylegözleriminiçinebakıyor.Kâğıdınbütünparlaklığıgülümsemesineyansımış,yanaklarıdaengüzelkırmızıyaboyanmış.Arkasındakigökyüzüpamukmavisi.Küçüksayılabilecekağzıiyiçizilmiş.Kartpostallıktasvirininüzerinden,gözlerinigözlerimederinbiracıyladikmiş,öyleceduruyor.Çiçekleritutankolubanabirininkolunuanımsatıyor.Entarisininyadabluzununyakasıepeyaçık,işlemeli.Gözlerindesahicibirhüzünvar:Gravürgerçeğininderinliğinden,dürüstçegözleriminiçinebakıyor.İlkbaharlabirliktegelmişbukız.İri,hüzünlügözlerivar,amabeniçarpanbudeğil.Camekânınönündenayrılırkenayaklarımazorlafgeçiriyorum.Yolunkarşısınageçiyorum,cılızbirisyanlageridönüyorum.Baharkucağındahâlâvegözlerinde,benimhayattasahipolamadığımherşeyinhüznüokunuyor.Gravüruzaktandaharenkli

görünüyor.Saçlarıtepeden,koyucapembebirkurdeleylesıkıcabağlanmış,bunufarketmemiştim.Basitbirgravürdebileolsa,insanoğlunungözlerindekorkunçbirşeyvar:görmezdengelinemeyecekbirbilinç,obedendebirruholduğunukanıtlayangizlibirhaykırış.Heryerimikanterlerebatıranuykudangüçbelauyanıpsislikaranlıklarınıslakkalıntılarınıköpekgibisilkinereküzerimdenatıyorum.Veuzaktanseyrettiğimizbumetafiziktaşbasmasının,bütünbirömrünhüzünlügözleri,aleladebirşeyevedaedercesineinancımıyitirdiğimigörmezdengelerek,sankiTanrıhakkındabirbildiğimvarmışgibisabitbakışlarlasüzüyorbeni.Altındabirtakvimolangravür,alttanveüsttenyassı,dışadoğrukıvrılan,gelişigüzelsiyahaboyanmışikisilmeylesınırlandırılmış.Bukesinaltileüstarasında,kaçınılmaz1Ocak’ısaklayan,modasıgeçmişmotiflerlesüslenmiş1929’unüzerinden,hüzünlügözlermuzipçegülümsüyorbana.

Buyüzübaşkabiryerdentanıyorumben,

hemdetuhafbiryerden:Bizimyazıhanedebirköşede,bununtıpatıpaynısı,gözümünaşinaolduğubirtakvimvar.Nevarkibelkigravürsanatından,belkibenimbakışlarımdankaynaklananbiresrarla,bizimbürodakikardeştakvimhüzünlügözlerdenyoksunkalmış.O,solakAlves’intepesindesilikvarlığıylauyuyan,parlakkâğıttanbirgravürdenbaşkabirşeydeğil.

Keşkegülüpgeçebilsembütünbunlara,amaiçimdederinbirrahatsızlıkesiyor.Yüreğimde,benigafilavlamışbirhastalığınsoğukluğunuhissediyorum.Busaçmalığabaşkaldıramayacakkadargüçsüzüm.İstemedenhangipencereye,Tanrı’nınhangisırrınayaklaştımacaba?Birmerdivenaltındaduranbucamekânnereyebakıyorolabilir?Gravürdegözleriminiçinebakangözlerkimindir?Titrememgeliyor.İşyerindegözümhepgerçekgravürünolduğuuzakköşeyekayıyorartık.Onabakmadanedemezoldum.

26H.K.

Herheyecanabirkişilik,ruhunherhalinebirruhkazandırmak.

Dönemeçtebelirdiler;birsürügençkızdılar.Şarkısöylüyorlardıyürürken;seslerideçokneşeliydi.Kimolduklarınıbilmiyordum.Onları,özelbirşeyhissetmeden,uzaktanuzunsüredinledim.Yüreğimburkuldu.

Acıdığımgeleceklerimiydi?Bilinçsizliklerimi?Belkidoğrudanonlardeğildi–amakimbilir?Belkideyalnızkendimdimacıdığım.

27

[Buradakimetin,konularıbirsonucabağladığıvebununhuzuruyansıttığıiçinkitabınsonundayeralan482no.yaaktarıldı.]

28

28H.K.

Müziğinyadadüşünhafifbirsoluğu,neolursaolsun,yeterkiöyleyadaböylebirşeyhissetmemizisağlasın,neolursaolsun,yeterkidüşünmektenbizialıkoysun.

29H.K.

25Aralık1929

Çatılaravuransonyağmurdamlalarıhızkesipde,parketaşlarınagökyüzününağırmaviliğiniyansıtmayabaşladığında,arabasesleridahagüçlü,dahaneşeliyenibirşarkıtutturdu,pencerelerindeüzerlerineyağangüneşekarşıaçıldığıduyuldu.Osırada,darsokağınenyakınköşesindeilkpiyangocununaşinasesiçınladıvekarşıdükkândakasalaraçakılmaktaolançivilerinsesiberrakhavada

yankılandı.Aslındaresmîtatilolmasınarağmen

kimseninbunaaldırışetmediği,ikiaradabirderedebirgündü.Çalışmavedinlenceyanyanaydı,benimdeyapacakhiçbirişimyoktu.Erkenkalkmıştım,aylaklıkederekvarolmayahazırlanıyordum.Odamdabiraşağı,biryukarıyürüyor,yüksekseslebirbirindenkopuk,kopukolduğukadardaolmayacakşeylerdüşlüyordum–birtürlübaşlayamadığımişler,tesadüfengerçekleşmişimkânsıztutkular,vaktiyleyapılsaydıuzunvedoyurucuolacaksohbetler.Nehuzurdanneyüceliktennasiplenmişbudalgınlıkla,amaçsızca,umutsuzcagezindikçeadımlarımbuözgürlüksabahınıyıpratıyor,alçaksesle,bağırabağıratelaffuzettiğimcümlelerim,yalnızlığımınyalındehlizlerindeçoğalarakyankılanıyordu.

İnsankişiliğim,dışarıdansukatılmamışbirkomedigibigörünüyordu;içerdenbakıldığındainsanaözgüolanherşeygibi.Yarımkalanuykumdagiydiğimaleladegiysilerinüzerine,böyleerkenkalktığımsabahlardakullandığım

eskiyağmurluğugeçirmiştim.Emektarterlikleriminsağısoludelinmişti;özelliklesoltekinin.Veellerimiölümdensonrayaaitoyağmurluğunceplerinesokmuş,yararsızdüşlerimibölüpduraniriadımlarlaküçücükodamdakibulvarıarşınlıyordum,kidüşlerim,bütünölümlülerinkinebenzeyenbirhayalinnihaihaliydi.

Odamınbiricikpenceresininyarıaralıkserinliğinde,sonsağanaktangeriyekalmışağırsudamlalarınınçatılardanhâlâdamladığınıduyuyordum.Bitenyağmurungetirdiğiserinlikler,bellibelirsizdeolsahissediliyordu.Bununlabirliktegökyüzügönülçelenbirmavilikteydiveyorgundüşmüşyadayereserilmişsağanaktanartanbulutlar,SãoJorge

Kalesi’ne10doğruçekilerekgökyüzününbilinenyollarınıolduğugibigözönüneseriyordu.

Kendimineşelihissetmezamanıydı.Nevarkiiçimebirağırlıkçökmüştü–bilinmeyenbirarzu,tarifsiz,amayakışıksızbileolmayanbirheves.Belkidecanlıolmaduygusukendini

göstermektegecikiyordu.Vegörmedenbaktığımsokağahâkimpenceremdendışarısarktığımda,kendimibirden,kurusundiyepencerelereasılan,sonraoradaunutulupyavaşyavaşburuşan,sonundadaasıldığıyerikirletenyaşbirtozbezigibihissettim.

9.Lizbon’unotuzkilometrekadarbatısındayeralanküçük,pitoreskliman.

10.Arapişgalindenkalan(X-XII.yüzyıllar),Lizbon’undoğukesiminetepedenbakankale.

30

Taşyüreklinintekiolduğumu(birazüzülerekdeolsa)kabulediyorum.Benimiçinbirsıfat,ruhtankopupgeleniçtenlikligözyaşlarındandahadeğerlidir.Ustam

Vieira11[...]Öteyandanfarklıbirihalinegeldiğim,

gözyaşlarıylatanıştığım,anasızlar,anasıhiçolmamışlargibiyakıcıgözyaşlarıdöktüğümdeoluyor;ölüyaşlargözlerimiyakıyorsadayüreğiminengizliyerindeağlıyorumaslında.

Annemianımsamıyorum.Öldüğündebir

yaşındaydım.12Duygularımınnasırlaşmasının,derbederlikleriminteksebebi,osıcaklığınolmayışı,hatırlayamadığımöpücükleriyokyere,deligibiözlemem.Uydurukbiriyimben.Uyandığımdakendimihepyabancıkucaklarda,adetayanlışlıklaavutulurkenbuldum.

Ahkiah!Benidarmadağınedenvebunalımlarasürükleyen,olabileceğimoötekikişiyeduyduğumbuözlemişte!Anabağrının

enderinyerindenkopupgelen,küçücükbiryüzekondurulanöpücüklerekadarsızanosevgidennasiplenmişolaydım,bugünacabanasılbirinsanolurdum?

Duygulardendiğindekayıtsızkalmamda,belkidevaktiyle[sevilmiş]birçocukolamamanınüzüntüsününiçimeişlemişolmasınındapayıvar.Çocukluğumdayüzümüyüzünebastırankadınbenibağrınabasabilmektenâcizdi.Bunuyapabilecekolan–Yazgıuygungörseydibanaaitolacakkadınçokuzaklarda,birmezarıniçindeydi.

Sonradanannemingüzelolduğunuanlattılarbana,dediklerinegörebunahiçbirkarşılıkvermemişim.Dahaozamandanbedenselveruhsalolarakdibevurmuş,hertürlüduyguyakapılarımıkapatmıştımvesöylenenlerinhayalleresığmazbaşkasayfalarınöncüişaretiolduğunuanlayamıyordum.

Uzaktabiryerdeyaşayanbabambenüçyaşındaykencanınakıydı;onuhiç

tanımadım.13Nedenbizdenuzakyaşardı,bunuhâlâbilmem,hiçdemeraketmedim.Tek

hatırladığım,ölümhaberinialdıktansonrasofralaraağırbirhavanınçöktüğü.Masadakilerarasıragözucuylabanabakardı,budüngibiaklımdadır.Bendeaptalgibianlayarakbakışlarınakarşılıkverirdim.Sonra,belkisezdirmedenhâlâbakıyorlardır,diye,hareketlerinedikkatederekyemeğimedönerdim.

Yazgınındamgasınıyemişduygusaldünyamınkaranlıkköşelerinde,istemesemdebunlarınhepsibenliğiminbirparçasıdır.

31H.K.

Herkesuykuyadaldığıiçinıssızkalmışevinöbürucundakiduvarsaati,vaktingecenindördüolduğunuhaberverendörtberraknotayıağırağırçalıyor.Henüzuyuyamadım,uyuyacağımdayok.Kafamımeşgulederekuykumukaçıranyadabedenimirahatsızederekdinlenmemiengelleyenhiçbirşey

olmadığıhalde,karanlıktauzanmışyatıyorum,sokaklambalarınınayışığınabenzeyenbelirsizaydınlığıkaranlıktakiyalnızlığıiyicekoyulaştırıyor;yabancılaşmışbedeniminuyuşuksessizliğiniuzatıyorumboyluboyunca.Okadaruykumvarki,artıkdüşünemiyorum;uykubendenokadarkaçıyorki,artıkbirşeyhissedemiyorum.

Dörtbiryanımolduğugibi,gecenininkârlarındanörülüçıplak,soyutevrenlesarılı.Biriyorgun,birikaygılıikiparçayabölünmüşümvebedeniminduyularısayesinde,varlıklarıngizeminedairfizikötesibilgiyedokunabiliyorum.Zihnimkimizamangevşiyor,oanlardagünlükyaşantımınbelirsizayrıntılarıbilinciminyüzeyineüşüşüyorveuykusuzlukhattında,sütunlardolusurakamıaltaltadizerkenbuluyorumkendimi.Yadaiçindeçürümekteolduğumoyarıuykudanuyanıyorumvebomboşzihnimdebelirsizgörüntüler,şiirselrenklereboyanmışistemsizgösterilerinisessizce,sıraylasergiliyor.Gözlerimbüsbütünkapalıdeğil.Gözümün

önündekibulanıkgörüntüler,uzaklardangelenölgünbirışıklaçevrilmiş;enaltta,sokağınıssızsınırlarındayanansokaklambalarınınışığıbu.

Vazgeçsem,uyusam,araftakalmışbubilincinyerinedahaiyi,benitanımayanbirinegizlicefısıldanmışhüzünlüşeylerkoysam!..Vazgeçsem,gerçektenuyuyabileceğim,geceleyingörülenkıyılarboyuncakıvraklıkla,yağgibiaksam,enginbirdenizlekarayayürüsemvegerigitsem!..Vazgeçsem,farkındaolmadan,dışarıdavarolsam,kıyıdakalmışağaçlıbiryolundallarındakihareket,hafifyapraklarınfarkedilmektençok,sezilendüşüşü,uzaklardakiaçıkdenizvesularınıpüskürtenincebirfıskiyeolsamvegeceniniçindeuzananparklarda,karanlıklarındoğallabirentlerinde,sonsuzarabeskleriçindeyitipgitmişbelirsizhernevarsaoolsam!..Bağlarımıkoparsam,varolmaktanvazgeçsemnihayet,amamecazianlamdahayatatutunsam,birkitabınsayfası,rüzgârdauçuşanbirsaçperçemi,yarıaçıkduranbirpencereninpervazınatırmananbirbitkinintitreyişi,yola

serilmişinceçakıllıkumunüzerindekiönemsizadımlar,uykuyadalmışköydenyükselensonduman,arabacının,sabahbirkeçiyolununkenarındaunuttuğukırbaçolsam...Saçmalık,karışıklık,hattayokoluş–herhangibirşey,yaşamındışında...

Varsayımlardanoluşanbitkiselhayatımdabendekenditarzımdauyuyorum,gözümükırpmadan,soluklanmadan;huzursuzgözkapaklarımınaltında,lekelibirdenizinhuzurdoluköpüklerinebenzeyen,sessizsokaklambalarınınuzakyansımasıyüzüyor.

Uyumakveuykubozmak.Benliğiminötekiyanında,yattığımyerinçok

gerisinde,çokuzağında,evinsessizliğisonsuzadokunuyor.Zamanındamladamlayağmasınıdinliyorum,damlalarınyerevuruşuduyulmuyor.Kalbiminbiruzuvolarak,varolmuşolanherşeyinyadaşimdiyekadarkivarlığımınanısıylaezildiğini,hiçeindirgendiğinihissediyorum.Başımıncismenyastığagömüldüğünü,oradaküçükbirvadioluşturduğunuhissediyorum.Yastıkkılıfının

yüzü,loşışıktatenimlebirbedengibitemasediyor.Üzerineyattığımkulağımbilebeynimematematikselolarakkazınıyor.Gözkapaklarımyorgunluktanseğiriyorvekirpiklerimin,kabarıkyastığınhissedilebilirbeyazlığınadeğmesiyleincecik,zorduyulanbirsesçıkıyor.İçimiçekereksolukalıyorum,soluğumkendiliğindenoluşupüreyenbirşey–bendeğil.Düşünmeden,hissetmedenacı

çekiyorum.Evde,varlıklarınsabitmerkezi14

olanduvarsaati,hiçlikdolu,kupkurubirtınıylabuçuğuvuruyor.Herşeyçokengin,herşeyçokderin,herşeyçokkaranlıkvesoğuk!

Zamanlarınakışınıgeçiyorum,sessizliklerigeçiyorum,şekilsizdünyalaryanımdanakıpgidiyor.

Birden,birhoroz,geceyiyoksayarakSır’ınbirçocuğugibiötmeyebaşlıyor.Artıkuyuyabilirim,çünküiçiminderinliğindesabaholdu.Vedudaklarımın,yüzümünetrafınıkuşatanyastıkkılıfınınhafifkıvrımlarınıusulcaoynatarakgülümsediğinihissediyorum.Kendimiyaşamateslimedebilirim,

uyuyabilirim,kendimiunutabilirim...Vebenikaranlığaboğanbuyepyeniuykudayaazönceötenhorozuanımsıyorumyadahorozgerçektenikincikezötüyor.

32H.K.

Sıkıntılıbirgeceninsenfonisi

Herşeyuyuyordu,evrenbaştansona,enginbirhataydısanki;vehavadasalınanbellibelirsizrüzgâr,varolmayanbirkışlanınüzerindeaçılmışbiçimsizbirbayraktı.

Yükseklerde,havanınsesleriarasındahiçbirşeyintarazlandığıhissediliyor,pencerekanatları,pervazlarıntitrediğiiyiceduyulsundiyecamlarısarsıyordu.Sessizgece,herşeyin

enderinindeydi,Tanrı’nınmezarıydı15(ruhuniçiyanıyorduO’na).

Vebirdenevrendekiyenibirdüzenşehrin

üzerinde,faaliyetegeçti,rüzgâr,esmeyearaveripıslıkçaldı.Yükseklerdemeydanagelengürültülühareketlerinsanınaklındauykulubirizlenimbırakıyordu.Sonra,gecebirkapangibikendiüzerinekapanıyorveduyduğunuzbüyükhuzursize,bütünbusüreboyuncauyumuşolsamkeşke,dedirtiyordu.

33H.K.

Birdenbirebastıransonbaharınşuilkgünlerindegeceerkençöküyorveinsan,günlükişlerineyetişemediğinisanıyor,oysaben,herzamankiişlerimlehaşırneşirkenbile,karanlığıngetireceğitembelliğintadınıpeşinençıkarıyorum,çünkükaranlıkgecedemek,geceiseuyku,yuva,özgürlük.Genişsalondalambalaryanıpkaranlığıkovduğunda,bütüngünuğraşılıpişbitirildiğihaldebizfazlamesaiyaparkenbensaçmabirhuzurduyuyorum,sankibaşkabirindenhatırladığımbirhuzur;ve

yatmavaktigelenekadarvakitgeçsindiyekitapokurgibi,huzuriçindeyazacağımıyazıyorum.

Hepimizkendidışımızdakikoşullarıntutsağıyız:Güneşli,güzelbirgün,küçükbirsemtlokantasınınbirköşesinde,kırlarınkapılarınıardınakadaraçarönümüzde;kırlaradüşengeçicibirgölgebiziiçimizeçekilmeyezorlarvekapısız,basitbirevolankendiözümüzesığınırız;günlükkoşturmacalarınüstünedegelsebirşafak,tıpkıağırağıraçılanbiryelpazegibi,dinlenmeyeduyduğumuzmahremihtiyacıadımadımbilinceçıkarır.

Nevarkibuhal,işimizisavsaklamamızayolaçmaz;aksine,hevesimiziyerinegetirir.Doğruyusöylemekgerekirse,artıkçalışmıyoruz:Yapmayamahkûmolduğumuzişledalgageçiyoruz.Nitekim,muhasebeleştirilebiliryazgımındörtdörtlükdüzenlenmişbüyük,beyazsayfasıüzerine,ozamanlarbileyaşlıolanteyzelerimindışdünyayasıkıcakapalı,eskievigelipoturuyor,uyuşukgeceçayınıhimayesinealıyorvekayıp

çocukluğumdaneskimasaörtüsünüaydınlatanpetrollambası,zifirikaranlıkbirelektriğinaydınlattığıişarkadaşımMoreira’yı,ötelerdekisonsuzluklarataşıyıpbendensaklıyor.Çaygeliyor;getiren,teyzelerimdenbileyaşlıhizmetçikadın,biruykukalıntısıvarüzerindevesabırlıbirhuysuzluk,ötedenberiköleolmaktankaynaklananbirşefkatdekarışmışbuna–veben,ölügeçmişiminiçindengeçerekhesaplarımıhatasızyapıyor,faturalarımıdüzenliyorum.Kendimiyenideneritiyor,kendiiçimdekayboluyor,kendimidünyaişleriylehenüzkirlenmediğim,hergizeme,hergeleceğeaçıkolduğumouzakgecelerdeunutuyorum.

Beniborçlardanvealacaklardanuzaklaştıranduyguöyletatlıki,oanbirşeysorsalar,aynıtatlılıklacevapveririm,sankiiçimtamamenboşalmış,sankiheryereyanımdagötürdüğümdaktilodan–ardınakadaraçıkvarlığımıtaşıyanoportatifmakinedenibarethalegelmişim.Düşleriminyarıdakalmasınaüzülmüyorum:Okadartatlıdüşlerkibunlar,konuşmayı,yazmayı,yanıt

vermeyi,hattagevezeliketmeyibilekesmeksizinsürdürebilirimonları.Vebütünbunlarolupbiterken,çocukluğumdakiçaytükenecek,işyerikapanacak...Defteriusulcakapatıpbaşındankalkıyorum,gözlerimakmamışyaşlardanyanarak,karmaşıkduygulariçinde,yazıhaneyikapatırlarkenhayallerimidekapatmalarınaüzülüyorum;acıçekiyorum,çünkükayıtdefterimikapadığımda,dirilmesiimkânsızbirgeçmişdekapanmışoluyor;vehayatınuykusuz,insansızvehuzursuzyatağına,duyduğumözlemlehüznün–yazgılarınınsondurağınagelmiş,karageceninbağrındakiikigelgitgibi–birbirinekarıştığıbilincimininişçıkışlarınadönmekcanımıyakıyor.

34

KimizamanRuadosDouradores’tenbaşkayereaslagidemem,diyedüşünüyorum.Vekâğıdadökünce,busürebanasonsuzlukgibi

geliyor.Nezevk,neün,neiktidar:özgürlük,yalnız

özgürlük.İnancınhayaletlerinibırakıpaklın

hortlaklarıylahaşırneşirolmak,sadecevesadeceyenibirhapishaneyegeçmekdemektir.Sanatbizieskimiş,resmîputlardanolduğugibi,genealeladebirerputolanyücegönüllülüktenvetoplumsalmeselelerdendekurtarır.

Kişiliğini,onuyitirerekbulmak–inancınkendiside,yazgımızınbuyönünüdoğrular.

35

...vederinbirküçümseme,insanlıkiçinçalışan,vataniçinsavaşanvehayatlarınıuygarlığınsürmesiiçinfedaedentüminsanlarakarşıbirtiksinti,birküçümseme...

...herbiriiçintekgerçekliğinkendiruhlarıolduğunu,geriyekalanınise–dışdünyaveötekiler–zihinselhazımsızlığındüşlerdeki

sonuçlarındanfarksız,estetiktenyoksunbirkarabasandanbaşkaşeyolmadığınıbilmeyeninsanlaraduyulan,tiksintiyleiyicebüyüyenküçümseme.

Çabaharcamayakarşıduyduğumtiksintigiderekbüyüyor,okadarki,hertürşiddetliçabanınkarşısındaelimeayağımasahipolamazoluyorumneredeyse–vesavaş,enerjikveüreticiçalışma,başkalarınayardımetmevb.,hepsibencebirtürutanmazlık[...]

Veruhumunenyücegerçeğiylekarşıkarşıyakaldığımda,yararlıolanherşey,dışımdaolanherşey,ensıkkurduğumdüşlereegemenolansafyüceliğekıyasla,banauçarıvekabageliyor.Benimgözümdeengerçekolanlariştebudüşlerdir.

36H.K.

5Şubat1930

Nesıradanbirodanındökülenduvarları,nekendimiyabancıhissettiğimbubüronuneskimasaları,neyıllarınAşağıŞehir’indeenlemesineuzayıpgiden,çokgezildiğiiçinsabittamiredilmezlikpayesinikazanmışsokaklarınsefilliği;ruhumunsıksıkyaşadığı,yaşamıngündelik,alçaltıcısıradanlığındandoğanbunalımıyaratanbunlarınhiçbirideğil.Sebepherzamançevremdebulunaninsanlar,benitanımayanyadaancakbenimleolantemaslarıölçüsündevegünlükteranelerletanıyaninsanlar–ruhumunboğazınasarılıporada,etimdebirtiksintinindüğümlenmesineyolaçanlaronlar.Hayatlarının,benimhayatımınendıştakikatmanınaparaleliğrençtekdüzeliği,benzerlerimolduklarınaiçtenlikleinanmaları–sırtımaforsakıyafetinigeçiren,benibirhapishanehücresinetıkan,düzmecebirvarlık,birdilenciyapaniştebütünbunlar.

Öyleanlaroluyorkisıradanyaşamınherayrıntısı,yalnızcavarlığıylabileilgimiçekiyor,herşeyiaçıkseçikokuyabilmederdinedüşüyorum.Böyledurumlarda–Vieira’nın,

Sousa’nın16tasvirlerihakkındasöylediğigibi–sıradanolandakibenzersizliğigörüyorumveburuhlaşairoluyorum;Yunanlılardaşiirinzihinselaşaması,buruhuneleştirilmesiylebaşlamıştı.Amaöyleanlardavarki–şuanüzerimebaskıyapanangibileri–dışımdakişeylerdençokkendimoluyorumveyağmurlu,çamurlubirgecede,gardakibirperonunyalnızlığıiçinde,üçüncümevkiikitrenarasındahangarauzananraylarınüzerinde,benimiçinherşeydeğişiyor.

Evet,bubenimgizlierdemim:Genellikletetiktebekleyen,kendimidüşünmemiengelleyennesnellik,bütündiğererdemlergibi(aynızamandabütündiğerkusurlargibi)bazenkendiniherzamankigibiifadeedemezoluyor.Böyledurumlarda,kendimekarşınasılcanımıkoruyabildiğimi,buinsanlarınarasında,onlaratıpatıpbenzeyerek,yapılarındakihayalîpislikleregerçektenuyumsağlayarakburadakalmakgibibiralçaklığınasılyapabildiğimisoruyorumkendime.Hayalgücünündişiolduğunugösterentümçözümlerin–intihar,

kaçış,vazgeçiş,bireysellik,aristokrasisiningösterişlitavırları,enküçükbirtiyatrobalkonundanbileyoksunhayatlarınyazdığışövalyeromanları–uzaktakibirdenizfenerininparlakışığıgibibelirdiğinigörüyorum.

Nevarki,bundandahaiyibirgerçekliğinidealJuliette’i,edebîsohbetinyüksekpenceresinisoyumdangelenuydurmaRomeo’nunyüzüneerkenkapattı.Juliettekendibabasınınsözünüdinliyor;Romeodakendibabasının.MontaigulerleCapuletlerarasındakisavaşsürüyor;perde,olmamışolaylarınüzerineiniyor;veben,bürodaçalışanlaraözgüyakamıdikleştirerek(oyakanıniçindepektabiiolarakbirşairboynuvar),hepaynımağazadanalınmışbotlarımısürüyerek,soğukyağmurbirikintilerindenfarkındaolmadansakınarak,bunakarşılık,hem

şemsiyemihemderuhumunonurunu17geneunutmuşolmanınutancınıduyarakevedönüyorum–oradaolmayanevsahibemin,enderolarakgördüğümçocukların,ancakyarıngöreceğimişarkadaşlarımıniğrençvarlığını

hissettiğimomöblelidaireye.

37H.K.

Istırapmolası

Birköşeyeatılmışbirşey,sokağadüşmüşbirbezparçasıolaniğrençvarlığımhayatıgörüncekılıkdeğiştiriyor.

38H.K.

Benolmadığıiçinbütündünyayaimreniyorum.Olmayacakşeylerarasındaherzamanenolanaksızıbugibigelmiştirbanavebunedenledealışılmış,aşırı,çılgınbiristeğe,bütünsıkıntılısaatlerimdeyaşadığımbirumutsuzluğadönüşmüştür.

İçkarartıcı,donukbirgüneşsağanağı,gözlerimdekietkingörmeduyusunuyaktı.Sıcaklığınsarısı,ağaçlarınyeşil-siyahındaçürüdü.Uyuşukluk[...]

39H.K.

21Şubat1930

Birden,başımıisimsizvarlığımdankaldırıp,varoluşbiçimimiaçıkçabiliverdim,sankibüyücübiryazgıbendekieskibirkörlüğüameliyatetmiş,buameliyathemensonuçvermişgibi.Veşimdiyekadaryapmış,düşünmüş,olmuşolduğumherşeyinbirtüraldatmacaveçılgınlıkolduğunugördüm.Görmemeyibaşardığımşeylerinkarşısındadehşetekapıldım.Olmuşolduğumvegayetaçıkçagörüyorumkiaslındaolmadığımherşeybeniyoldançıkarmış.

Birdenbirebulutlarıdelipgenişbirtoprak

parçasınıaydınlatanbirgüneşışınıgibi,geçmişyaşamımaışıktutuyorum;veaklaenuygunedimlerimin,enberrakdüşüncelerimin,enmantıklıtasarılarımın,sonuçtadoğuştangelenbirsarhoşluktan,doğalbirçılgınlıktan,tambircehalettenbaşkabirşeyolmadığınıfizikötesibirşaşkınlıklagözlüyorum.Birrolbileüstlenmişliğimyok:Orolübenimiçinbaşkalarıoynamış.Oyuncubiledeğilmişim:Ooyuncununhareketleriymişimyalnızca.

Yaptığım,düşündüğüm,olmuşolduğumherşeybirteslimiyetlertoplamındanbaşkabirşeydeğilmiş;yabenolduğumusandığımsahtevarlığateslimolmuşum,çünküondanbaşlayıpdışadoğruhareketetmişim;yadasoluduğumhavaylabirtuttuğumkoşullarınağırlığına.Gözümünönündekiperdeninkalktığışuanda,ansızınyapayalnızkalmış,kendiniherzamanvatandaşısaydığıyerdesürgünolarakbulmuşbirvarlığım.Eniçtendüşüncelerimdebile,ben,bendeğilmişim.

Budurumda,hayatınkarşısındaalaycıbirdehşete,birbireyolarakbilinciminsınırlarını

aşanbirşaşkınlığakapılıyorum.Şimdiyekadarhatadanveyanılgıdanbaşkabirşeyolmadığımı,hiçyaşamadığımı,sadecezamanıbilinçle,düşünceyledoldurduğumölçüdevarolduğumubiliyorum.Vekendimi,gerçekdüşlerledolubiruykudanuyanmışbiradamyadabirdepremsayesinde,yaşadığıhücreninaşinakaranlığındankurtulmuşbirigibihissediyorum.

Vekendimeağırlıkyaptığımıhissediyorum,evet,bilinçlenmeyemahkûmolmayabenzeyenbirağırlıkveriyorumüzerime,ansızınortayaçıkan,vaktinihissedenilegöreninarasında,uyuklayarakgidipgelmeklegeçirmiş,gerçekbireyselliğinkavramıbu.

İnsanın,gerçektenvarolduğunuveruhumuzungerçekbirkendilikolduğunuhissettiğizamaniçindengeçenleritarifetmesiçokzor–okadarzorki,bunuinsanlaraaithangisözcüklerleyapabilirim,bilemiyorum.Hissettiğimgibiateşimmiyükseldi,yoksabirhayatuyuruolmaktangelenateşinetkisibirdenbireüzerimdenmikalktı,bilemiyorum.

Evet,yineliyorum,kendinibirden,tanımadığı,nasılgeldiğinibilmediğibirşehirdebulanbiryolcugibiyim;vebelleğiniyitiren,uzunsürebirbaşkasıolarakyaşayaninsanlarıdüşünüyorum.Bendeçokuzunsüredenberi–doğduğumdan,bilinçlendiğimdenberi–birbaşkasıydımvebugünbirköprününtamortasında,ırmağaeğilmişolarakuyanıyorum,şimdiyekadarolmuşolduğumherşeydendahasağlambiçimdevarolduğumubiliyorum.Nevarkişehirbanayabancı,sokaklarıtanımıyorum,çektiğimacınınilacıyok.Dolayısıyla,ırmağaeğilmiş,gerçeğinbeniterketmesini,beniyenidenbirhiçlikvebiryalanolarak,akıllıvedoğalolarakbırakmasınıbekliyorum.

Bubiransürüphemengeçti.Çevremdekimobilyaları,eskimişduvarkâğıdınındesenlerini,tozlucamlardaniçerivurangüneşiyenidengörüyorumşimdi.Birangerçeğigördüm.Biran,bilinçliolarak,büyükinsanlarınhayattaolduklarışeyoldum.Onlarınsözleriniveedimlerinianıyorumvekendime,

GerçeklikŞeytanı’nınbiraniçinbileolsa,onlarıdautkuylasınayıpsınamadığınısoruyorum.Kendinibilmemek,yaşamaktır.Kendiniyanlıştanımak,düşünmektir.Amaoaydınlanmaanındaolduğugibikendinibirdenbiretanımak,insanın,içindekiruhunbölünmezözünü,ruhunbüyülüsözünübirdenbirekavramasıdır.Nevarki,birdenbelirenbirışıkherşeyiyakar,kavurur.Biziçıplakbırakır,kendivarlığımızdanbilesoyundurur.

Biransürdübuvebenkendimigördüm.Sonrasında,ozamanakadarneolmuşolduğumubilesöyleyemeyecekhaldeydim.Sonuçtauykumgeldi,çünkü,bilmemnedendir,banaöylegeliyorkibütünbunlarınvardığınokta,uyumak.

40H.K.

Nedenbilmem,bazenöleceğimiçime

doğar...İsterağrılarlasomutlaşmayan,buyüzdenruhsalboyuttabaşlıbaşınabirsonucadönüşenbirhastalıkdeyinbuna,isteruyumaklakanmayacakkadarderinbiruykuisteyenbiryorgunluk–kesinolanşuki,parmaklarındaduyumsadığıyorganıcılızellerininbırakmasınaisyanetmeden,pişmanlıkduymadanrazıolan,sonuyaklaşmışbirhastagibihissederimkendimi.

Böyleanlarda,ölümadınıverdiğimizşeyinneolduğunusorarımkendime.Ölümüneremeyeceğimsırrındandeğil,yaşamınsonaermesiningetirdiğifizikselduygudansözediyorum.İnsanoğluölümdenkorkar,amakofbirkorkubu;normalbirinsanbukorkuyabaşarıylagöğüsgererveyaşlısıyla,hastasıylanormalinsanlarınhiçliğinuçurumunuizlerkendehşetekapıldığınadirgörülür,kizatenhiçliğinneolduğunuuçurumabakarkenanlar.Bütünbunlarhayalgücüeksikliğindenkaynaklanıyor.Ölümünuykuhaliolduğunusanmakdadüşünenbirvarlığahiçyakışmıyor.Uykuyahiçbenzemediğinegörenedenöyle

olsun?Uykuyuuykuyapan,sonundainsanınuyanmasıdır,oysa,bilindiğiüzere,şimdiyekadarölümdenuyananarastlanmadı.Ölümuykuyabenziyorsa,ölümdenuyanacağımızıvarsaymamızgerekirdi.Herşeybiryana,normalinsanındüşündüğübudeğildir:O,ölümü,uyanılmayanbiruykuolaraktahayyüleder,bununsahiçbiranlamıyok.Söylediğimgibi,ölümuykuyabenzemez,çünküinsanuykudacanlıdırveuyurhaldedir;insanınnasılolupdauykuyuşunayadabunabenzetebildiğiniçokmerakediyorum,çünküneölümtecrübeedilebilir,nedeonabenzeyenherhangibirşey.

Banagelince;birölügördüğümde,ölümü,birgidişanınabenzetirim.Cesetise,üzerimizdençıkardığımızgiysilerihatırlatır.İçimizdenbiriçekipgitmiş,hemdeobenzersiz,biricikgiysisiniyanınaalmadan.

41H.K.

14Mart1930

Yağmurunsesindendoğansessizlik,seyredaldığımdaracıksokakta,griyeçalan,giderekyoğunlaşantekdüzeliğiniçindedağılıyor.Yaslandığımcamınveherşeyinyanındadurmuş,gözümaçık,ayaktauyuyorum.Binalarınkirlicephelerinden,özellikleardınakadaraçıkpencerelerdenkopan,ışılışıl,karanlıksuyuniplikiplikdökülmesininiçimdehangiduygularıuyandırdığınıbulmayaçalışıyorum.Venenehissettiğimineneyihissetmekistediğimibiliyorum,nedenedüşündüğümüyadakimolduğumu.

Hayatımdakıyıdaköşedekalmışnekadaracıvarsahepsigünlükhayatınhiçbitmeyen,beklenmedikfırsatlarındanyararlanaraksırtlarınageçirdiğineşekisvesinden,hertürduygudanarınarakgözleriminönündesoyunuyor.Genelliklehalindenmemnun,genelliklemutlubiriolarak,içimdebitmeyenbirhüzünolduğunufarkediyorum.Veiçimde

butespitiyapankişi,aslındahemenarkamda,pencereyeyaslanangövdemeeğilmiş;hafifçedalgalanarakağırağıryağan,loşvekötühavayıçizgiçizgibölenyağmuruomzumunyadabaşımınüzerinden,benimkilerdendahasamimigözlerleseyrediyor.

Tümgörevleri,kimseninzorlavermediğigörevleribilesavsaklasam,tümyuvalardan,şimdiyekadarhiçsahipolmadıklarımdanbilevazgeçsem,ağır,kırmızıdelilikörtüleriyleyalancıdantellerdenbüyüklükdüşlerinesarınıp,buğularlaveharabelerleyaşasam...Dışarıdakiyağmurunhüznünüde,içindekiboşluğunacısınıdaduymayanbirvarlıkolsam...Dağlarıkuşatanyollarda,dikyamaçlarınarasınasıkışmışvadilerderuhsuzca,düşüncesizce,kendindenarınmışbirduyguyladolaşsamvebunalmışbirhalde,uğursuzcauzaklaragitsem...Tablolarabenzermanzaralarıniçindekaybolsam.Uzaklarla,renklerlehafifletilmişbiryok-varlık...

Pencereminardındanhissedemediğimhafifbirrüzgâr,havadayükselipalçalarak

diklemesineinenyağmuruparçalıyor.Gökyüzününgörmediğimbirköşesiağarıyor.Bunukarşıpencereninoldukçapiscamınınardında,içerde,duvardaasılıduranbirtakvimibellibelirsizseçebilmemdenanlıyorum.

Herşeyiunutuyorum;öylecekalıyorum,görmedenvedüşünmeden.

Yağmurkesiliyor,biran,elmaszerreciklerdenoluşanbirtozbulutuhavadaasılıkalıyor;sankibirileriyukarıdan,gökmavisi,büyükbirörtününüzerindekikırıntılarısilkelemiş.Gökyüzününbirbölümüartıkiyiceaçılmışolmalı.Karşıda,camınardındakitakvimşimdidahaiyiseçiliyor.Üzerindebirkadınyüzüvar,kalanınıanlamakkolay,çünkübiliyorum,çokünlübirdişmacunuylailgilibu.

Gözlerimdışarıyadalmadanöncenedüşünüyordum?Bilmiyorum...İrademi?Çabamı?Yaşamakmı?Etrafısaranyoğunışıkselinebakılırsa,gökyüzühementamamenmaviyekesmişolmalı.Amaiçimdehiçhuzuryok–ah,huzurnedirbilemeyeceğim,asla!–,yüreğimin

derininde,birvakitlersattığımızoevinbirköşesindekiihtiyarkuyu,yabancılaşmışbirevintozlutavanarasınatutsakkalmışçocukluğumunanısıvar.İçimdehuzurdaneseryok,hayır,ama–neyazık!–huzurutatmakiçinistekdeyok.

42H.K.

Hiçdeğişmeyen,heranıaynıyoğunluktaakanbirhayatta,içinegömülüolduğumdurgunluğubirtemizlikkusuru,değişmezliğinyüzeyineyapışmışbirkiryadatozolarakdeğerlendirebilirimancak.

Bedenimizinasılyıkıyorsak,yazgımızıdaöyleyıkayabilmeli,çamaşırdeğiştirirgibihayatdeğiştirebilmeliydik–yemekyediğimizdeyadauyuduğumuzdaolduğugibivarlığımızısürdürmekiçindeğil,tamolaraktemizlikadıverilen,bizdendoğupayrılmışolansaygılıdavranışbunugerektirdiğiiçin.

Pisliğibiriradesorunugibideğil,aklınbirumursamazlığıolarakyaşayaninsanlarvardır;çoğuinsanise,özgürcealdıklarıbirkararlayadaistemedikleribirdünyayaboyuneğmeyerazıolduklarıiçindeğil,kendikendilerinianlamayeteneklerigerilediğiiçin,bilgiylealayetmeyiöğrendikleriiçintekdüze,silikhayatlarsürerler.

Kendipisliğindeniğrenenamaopisliğitemizlemeyendomuzlarvardır;dehşetekapılmışinsanınkaçmamasınanedenolandaiştebuduygununaşırıhalidir.Yazgısınındomuzaçevirdiği,kendigüçsüzlüğününçekiminekapılmış,bundandolayıgünlükhayatınınsıradanlığındankurtulmayaninsanlarvardır,benimgibi.Olmayanyılandanbüyülenenkuşlardıronlar;dünyayıgözügörmedenbirağaçgövdesinetutunupbekleyen,ensonundabukalemununiğrençdilineyapışansinekler.

Bendebilinçlibilinçsizliğimi,sıradanhayatağacımıngövdesindeağırağırgezdiriyorum.Yazgımıyerindenoynattıkçayürümüş

oluyorum,benilerlemediğimegöre,ilerleyeno;adımadımgitmeyedevamedenzamanımiçindedurumaynı;çünküilerleyengenebendeğilim.Tekdüzeliktenkurtulmakiçintekçarem,hakkındayaptığımbukısayorumlar.Tekavuntum,hücreminparmaklıklarınınarkasındabircamolması–hergün,ölümlehesaplaştıktansonra,cama,kaçınılmazlığıntozunaadımıbüyükharflerleyazarakimzamıatıyorum.

Ölümlemiatıyorumimzamı?Hayır,ölümlebiledeğil.Benimgibiyaşayanbirinsanölmez:Biter,solar,bitkiselhayatagirer.Bulunduğunuzyervarlığınısizsizsürdürür,geçtiğinizsokakgörülmezolduğunuzhaldeyaşar,içindeyaşadığınızev,sizolmayansizibarındırır.Hepsibudurvebizbunahiçlikderiz,amabuhiçliktragedyasınıbileoynayamaz,alkışlayamayız,çünkügerçektenhiçolduğunabileeminolamayız;bizkihemhayatın,hemdegerçeğiniçindebitenotlarız,bizkicamlarınhemiçinehemdışınabirikentozlarız,bizkiYazgı’nıntorunları,Tanrı’nın

evlatlıklarıyız,TanrısonsuzGece’yleevlidirveodahepimizidoğurmuşolanKaos’unduludur.

RuadosDouradores’tenİmkânsız’adoğruçekipgitsem...Şubüroda,Bilinmeyen’inkarşısınadikilsem...AmabunlarınAkılile–bizimvarolmuşolduğumuzuanlatanBüyükKitapileyolukesişse.

43H.K.

23Mart1930

Soyutaklamusallatolanbiryorgunlukvarki,enkorkuncuo.Fizikselyorgunlukgibiinsanaağırlıkyapmaz,duygularınöğrettiklerininverdiğiyorgunlukgibikafakarıştırmaz.Sahipolduğumuzdünyabilincininüzerimizeçökenağırlığıdıro,kendiruhumuzlasolukalamazoluşumuz.

Ozaman,hayatımızıntemelindekibütün

düşünceler,tutkularvehayatınsürmesiumudunuüzerineinşaettiğimizbütünsoyluamaçlar,rüzgârınönünekattığıbulutlargibiyırtılır,yarılırvesilikleşir,külevepusa,hiçvarolmamış,varolamayacakolanınenkazınadönüşür.Vebubozgununardından,yıldızlı,ıssızgökyüzününkapkara,amansızyalnızlığıolancaberraklığıylakendinigösterir.

Hayatınsırrınınbiziincitmesinin,korkutmasınınbintürlüyoluvar.Kimizamanesrarlıbirhayaletgibiüstümüzegelir,ruhumuzkorkularınenkorkuncuyla;yok-varlığınbircanavarolarakcanlanmasıkorkusuylatitrer.Kimizamandaarkamızdadururosafgerçek,onuancakarkamızadönmezsekgörebiliriz–sırraaslaeremeyeceğimizgerçeğini,sırrınsırrınaerilmezdehşetinisererortaya.

Amabugünboğazımısıkıştırandehşetokadarsoyluanlamlarıolancinstendeğilve

içimidahaçokkemiriyor.18Düşünmeyibileistememeisteği,hiçbirşeyolmamışolmaisteği,bedenin[ve]ruhuntümhücrelerininbilinçli

umutsuzluğuvarbununaltında.İnsankendini,sınırsızbirhücreniniçinekapatılmışbulduğundaansızınbastıranduygu.Nereyekaçılabilir,hücrebaşlıbaşınaherşeyiken?

Birdenbirarzusarıyoriçimi,taşkın,saçmabirarzubu,Şeytan’danönceyeaitbirşeytanlık;zamandanvetözdenyoksunbirgün,Tanrı’nındışınakaçmakiçinbiryolaçılsınistiyorum,nasılolacağınıbilmiyorumama,enderinyerimizvarlığınyadayok-varlığınbirparçası

olmaktançıksın.19

44H.K.

23Mart1930

İnsanıniradesinebağlıdikkat,açıklayamayacağımbirşekildeyorulurbazen,bununbelirtilerinisıksıkkendimdedegörüpşaşırmışımdır;tabiibendekikadarsilikleşmiş

birşeyinsanınekadarşaşırtabilirse.Sokakta,sankibiryerdeoturuyormuşgibiyürüyorum;uyanıkolandikkatimse,dinlenmehalindeykenbütünbedeniminolduğukadarcansızlaşıyor.Karşıtaraftanbanadoğrugelmekteolanbirindenoandabilinçlibirhareketlekaçamayabilirim.Aynışekilde,beklemediğimbirandarastladığımbiri,birbirimizeyaklaşırkenbirandurupbanabirsorusoracakolsa,onabircümleyle–hattaiçimdendüşünerekbilecevapveremeyebilirim.Nebirarzu,nebirduyguyadahareketetmeyigerektirecekherhangibirşeyeistekyokiçimde,bütünvarlığımlaistemektendebahsetmiyorum,sadece,deyimyerindeysebölünebileceğimherbiröğeninkısmi,özelistekleridiyebiliriz.Böyleanlardadüşünmeyi,hissetmeyi,istemeyibeceremiyorum.Verasgelegidiyor,ilerliyor,yürüyorum.Yaptığımhareketlerinhiçbiri,içindebulunduğumdurgunlukhalini(başkalarıhiçfarketmesedebenkendimibiliyorum)gözlegörülürhalegetirmiyor.Uzanmışyadarahatçaoturmuşbir

insanagayetiyigidebilecekburuhsuzluk,sokaktayürümekteolanbirinsanolarakbanaapayrıbirrahatsızlık,hattaıstırapveriyor.

Hareketsizliktenkaynaklanan,nekendinde,nedekaynağındaneşeolanbirsarhoşlukbu.Nekahetumuduolmayanbirhastalık.Neşelibirölüm.

11.XVII.yüzyıldayaşamış,zenginveklasiküslubuylaünkazanmışhatipvetarihçi.

12.TaparcasınasevdiğiannesiöldüğündeFernandoPessoaaslındaotuzyediyaşındaydı.Nevarki,odahaküçücükbirçocukkendulkalanannesiyenidenevlenmişti.BudaPessoa’nınonubelkideduygusalaçıdan“ölmüş”kabuletmesineyolaçmıştı.

13.Pessoa,Lizbon’daailesiylebirlikteyaşayanbabasıöldüğündeaslındabeşyaşındaydı.

14.Yada:sonsuzluğunbağrındakisabitmerkez.

15.Yada:dünyanınmezarı.

16.FreiLuisdeSousa(1555-1632),eserlerindeedebîbirüslupkullanantarihçi.

17.Yada:veruhumuntanrısallığını.

18.Yada:okadarsoyludeğilvedahageceyeözgü.

19.Yada:vevarolmamanın.

45H.K.

Okuyarak,düşleredalarak,yazmayıdüşünerek,düşüncelerinkaprislirüzgârınagöreakan,tutkulardanarınmış,kültürlübirhayatsürsem,sıkıntınınkıyılarındadolaşacakkadaryavaş,sıkıntıyahiçdüşmeyecekkadariyikurulmuşbirhayat.Heyecanlardanvedüşüncelerdenuzakohayatı,heyecanlarındüşüncesiylevedüşüncelerinheyecanıylayaşasam.Çiçeklerleçevrili,karanlıkbirgölgibigüneşinaltınauzansam,altınrengineboyansam.Gölgeleriniçindeyken,bireyciliğinyaşamdanhiçamahiçbirşeybeklememekanlamınagelensoyluluğunaerişsem.Dünyalardönüpdururken,çiçeklerdenbirtozbulutugibiolsam,bilinmedikbirrüzgârıngünbiterkenhavalandırdığı,alacakaranlığınuyuşukluğununrasgeleyerebıraktığı,dahagenişşekilleriniçindeseçilmezolanbirbulut.Vebunusevinmedenveüzülmeden,amagüneşinparlaklığından,yıldızlarınuzaklığından

çıkardığım,kesinbirbilgiyleyapsam.Bunlarındışındahiçbirşeyolmasam,hiçbirşeyesahipolmasam,hiçbirşeyistemesem...Karnıaçdilencininezgisi,körinsanınşarkısı,bilinmeyenbirgezgininbıraktığıbirnesne,çöldeyüksüzveamaçsızyürüyenbirkaçdeveninbıraktığıizler...

46H.K.

24Mart1930

Caeiro’nun,köyününnekadarküçükolduğunuvebununnelereyolaçtığınıolancadoğallığıylaanlattığıyalıncümleleriniilgisizceokuyorum,bunlarilhamveriyor,rahatlatıyorbeni.Köyüküçücükolduğuiçininsanoradanevrenin,şehirdegörülendendahabüyükbirparçasınıgörebilirmiş;iştebuyüzdenköykenttendahabüyükmüş:

“Çünkü,gördüğümşeylerinboyundayımben,

Kendiboyumdadeğil.”20

Herhangibirgücünzorlamasıolmaksızın,kendiliğindendoğuvermişgibigörünencümleler,hayatafarkındaolmadaneklediğimtümmetafiziktenarındırırbeni.Şiiriokuduktansonra,darbirsokağabakanpenceremegidipengingökyüzüne,gökyüzündekiyıldızkalabalığınabakıyorum.Kendimiözgürhissediyorum,kanatlı,görkemlibirşeybenitaşıyoradeta,titreyişitepedentırnağabütünbedenimisarıyor.

“Gördüğümşeylerinboyundayım!”Sinirlerimdekiolancadikkatitoplayarakbucümleyiherokuduğumda,evreniyıldızlarıylayenibaştankurmakiçinyazıldığınıdahaiyihissediyorum.“Gördüğümşeylerinboyundayım!”Enderinheyecanlarımızınkuyularındançıkıpenuzakyıldızlarakadaryükselenveyıldızlardanyansıyarakbirşekildeonlardadavarolangüç,nasıldasınırsızbir

zihingücüdür!Böylece,görmeyiöğrenmişolmanın

bilinciyle,sonsuzgökyüzününnesnelmetafiziğini,içimdeşarkısöyleyerekölmeisteğiuyandıranbirgüvenduygusuyla,hayranlıklaizlemeyekoyuluyorum.“Gördüğümşeylerinboyundayım!”Veayın,bütünüylebanaaitolan,bulanıkaydınlığı,kararsızışığıylaufkunsiyahımsımaviliğinieskitmeyebaşlıyor.

İçimdenduyulmamışvahşilikteşeylerhaykırarakkollarımıhavayakaldırmak,yücelerdekigizemecümlelerfırlatmak,boşmaddeyledolubüyükuzaylarakarşıyeni,büyükbirşahsiyetortayakoymakgeliyor.

Nevarkikendimegeliyor,yatışıyorum.“Gördüğümşeylerinboyundayımben!”Bucümlebütünruhumoluyor,bütünheyecanlarımıonayaslıyorumvederkenüzerime,içime,sertparıltılıbirayışığınıngeceylebirliktegenişleyen,çözülemezhuzuruçöküyor,dışarıya,şehrinüzerineçöktüğügibi.

47H.K.

...karmaşıkduygularımdanoluşanbuhüzünlüyığınıniçinde...

Bezginliklerle,sahteözverilerledokunmuşbirakşamhüznü,enufakbirduygulanmadahemenkendinigösterenbircansıkıntısı,tutulmuşbirhıçkırığayadaansızınortayaçıkmışbirgerçeğebenzeyenbiracı.Dikkatsizruhum,vazgeçişlerimdenibaretbumanzarayıizliyor–yarıdakalmışhareketlerleörülüuzunyollar,doğrudürüstkurmadığımhayallerdenoluşanyücedağlar,ıssızyollarıayırançalılarıhatırlatansavrukluklar,dilsizfıskiyeleriolaneskihavuzlardanfarksızvarsayımlar–,

karmaşıkduygularımladolu21buhüzünlüyığındaherşeybirbirinekarışıyor,herşeysıradanbirgörüntühalinegeliyor.

48

H.K.

Anlamakiçin,kendimiyokettim.Anlamak,sevmeyiunutmaktır.LeonardodaVinci,insanbirşeyeancakanladıktansonranefretyadasevgiduyabilir,demiş.Bundandahayanlış,aynızamandadadahamanalıbirsözbilmiyorum.

Yalnızlıkumudumukırıyor;yanımdabirilerininolmasıüzerimeağırlıkyapıyor.Başkalarınınvarlığıdüşüncelerimidağıtıyor;omevcudiyeti,bütünanalitikdikkatimikullansamdatanımlamaktaâcizkaldığım,apayrıbirdalgınlıklatahayyülediyorum.

49

Yalnızlığımbenikendinegörebiçimlendirdi,kendinebenzetti.Birbaşkasınınvarlığı–birtekkişibileolsa–düşünmemihemenengelliyorvenormalbirinsaniçinbirbaşkasıylailişkikurmak,kendiniifadeetmesi,konuşmasıiçin

uyarıcıgörevigörürken,aynıilişkibendebiruyarmayıcıyadönüşüyor–buçokzorlamadeyişdildekabulgörürsetabii.Kendimlebaşbaşaykensayısızkişiliközelliğihayaledebiliyor,şimdiyekadarkimseninkurmadığıcümlelerihemen,şıpdiyesöyleyebiliyorum,etraftakimseolmadığıhaldeakılyoluylasosyalleşmeninparıltılısonuçlarıbunlar;nevarki,birininfizikselolarakyanımagelmesiylebunlarınuçupgitmesibiroluyor;aptallaşıyorum,ağzımdanteksözcükçıkmıyorvearadanbirsaatgeçmedenuykudanölecekhalegeliyorum.Evet,insanlarlakonuşmakuykumugetiriyor.Benimiçin,yalnızcadüşlerdünyasındayaşayandüşdostlarım,yalnızcadüşlerdekisohbetlerimsahidengerçekvebelirginveaynadakisuretgibibirerruhlarıdavar.

Zaten,başkalarıylatemasetmekzorundaolduğumudüşünmekbilemidemibulandırıyor.Birdostumalttarafıbeniakşamyemeğinedavetetmeyegörsün;tarifigüçbunalımlaragiriyorumderhal.Netürden

olursaolsun,toplumsalzorunluluklarıyerinegetirmeyi–cenazeyegitmek,biriyleişyerindekibirsorunukonuşmak,tanıdıkyadatanımadıkbirinigardabeklemek–düşününce,yalnızcadüşününceaklımallakbullakoluyor(hattakimizamanbirgünöncesindenbaşlıyorbu),doğrudürüstuyuyamıyorumvegerçekolayolupbittiğindeeftenpüftenbirşeyolduğu,korkumunboşolduğuortayaçıkıyor,nevarkibuhikâyeaynensürüpgidiyorvebenbundandersçıkarmayıbirtürlüöğrenemiyorum.

“Benimtörelerimyalnızlığıntöreleri,insanlarıntörelerideğilkesinlikle”;bunukiminsöylediğinibilmiyorum,RousseauyadaSenancourolabilir.Amabenimkiyleaynıtürdenbirzihinolduğuaçık–belkitekfarkı,aynıırktanolmamasıdır.

50H.K.

Fosforlubirkurt,mavi-beyazyanıpsönerek

ilerliyor.Etrafta,karanlığıniçindekırlar,neredeysegüzelbirkokuyayan,genişbirgürültüsüzlük.Herşeyinhuzuriçindeolmasıbenikötüediyor,ağırgeliyor.Muğlakbirsıkıntınefesimikesiyor.

Zatenseyrekgiderimkırlara,bütünbirgün,heleüstüsteikigüngeçirdiğimdahadanadirdir.Nevarkibusefer,şuanevindebulunduğumbirdostum,davetinigeriçevirmemeizinvermediveiçimdebirsıkıntıyla,görkemlibirkutlamayadavetedilmişçekingenbiradamgibigeldimbende;sonuçtageldimveçokmemnunum,açıkhavayı,uçsuzbucaksızmanzarayısevdim,hoşbiröğleyemeği,akşamyemeğiyedim;şimdi,karanlıkgecede,ışıksızodamda,bubelirsizyeriçimesıkıntılarveriyor.

Kaldığımodanınpenceresi,bütünkırlargibibelirsizkırlara,gökyüzündetektükyıldızınparladığı,sesiduyulmayan,amahissedilenbirrüzgârınyarıpgeçtiğiengingeceyebakıyor.Pencereninkenarınaoturmuş,dışarıdavarolanevrenselhayatdenenhiçliğiseyrediyorum.

Zamannesneleringörülebilirgörülmezliğindensoleliminyanındauzananbeyazımsıpervazın,kabukkabukkalkmışboyanınaltındabellibelirsizpütürlütahtasınadekherşeye,hafifbirkaygıolaraksindi.

Kibarcavekolaycayapabilecekolsam,şimdineredeysekaçmakistediğimbudinginliğingözleriminönündeuzanmasınıkimbilirkaçkezistemişimdir!Orada,yüksekcephelerinarasındauzanandarsokaklarıylaAşağıŞehir’imde,huzuru,yazıyı,kesinliği;medenileşmişmasaörtüsününaltındakigüzelcecilalanmışçamtahtasınıunutturduğuoyerdençok,doğalşeylerarasındabulabileceğimikaçkezdüşünmüşümdür!Veşimdiburadayımişte,huzurluvesağlıklıbiryorgunlukladopdoluykenhuzursuzum,hapsedilmişgibiyim,evet,özlediğimihissediyorum.

Buyalnızcabenimbaşımamıgeliyor,yoksauygarlıksayesindeikincibirhayatakavuşmuşbütüninsanlaraolurmu,bilmiyorum.Amabanaöylegeliyorki,benvebenimgibihisseden

herkesiçin,yapaylıkdoğallığınyerinialdı,doğallıkisetuhaflaştı.İyiifadeedemedim:Yapaylıkdoğalhalegelmedi;doğallıkdeğişti.Günümüzeözgüaraçlarıiğrenç,yararsızbuluyorum;biliminortayakoyduğu,hayatımızıkolaylaştıranürünleri–telefon,telgrafgibi–yadakaprislerehitapedenyanürünleri–gramofonlar,hertzalıcıları–,bunlardankeyifalaninsanlariçinhayatıdahaeğlencelikılanbütünbuşeyleriiğrenç,yararsızbuluyorum.

Bunlarınhiçbiribeniilgilendirmiyor,hiçbiriiçimdeistekuyandırmıyor.OysakıyılarındaobüyükkentibarındırdığıiçinTejoNehri’niçokseviyorum.AşağıŞehir’dekidarbirsokakta,dördüncükattakibirevdengörebildiğimiçin,gökyüzünüçokseviyorum.Nekırlar,nedoğa,nedeherhangibirşey,ayışığıileyıkanmışdinginşehrin,Graça’danyadaSãoPedrodeAlcântara’danhayranlıklaizlediğimkarmaşıkgörkeminibanasunabilir.Benimiçinhiçbirçiçekbuketinin,Lizbon’ungüneşinaltındaparlayanrenkdemetikadardeğeriyoktur.

Çıplakbirbedeningüzelliğinesadecegiyinikdolaşanırklarduyarlıdır.Utanmaduygusu,tensellikiçin,enerjininönüneçıkanbirengelgibidir.

Yapaylık,doğalolandantatalmanınbiryoludur.Ouçsuzbucaksıztarlalardan,buradayaşamadığımiçinzevkaldım.İnsanbaskıaltındayaşamamışsa,özgürlüğündeğeriniölçemez.

Uygarlıkdoğayabiziöğretir.Yapaylık;doğalolanayaklaşmanınyolubudur.

Buarada,yapayıdoğalsanmaktankaçınmalıyız.

Üstüninsanlardadoğallığınözünüoluşturanşey,doğallayapayarasındakiuyumdur.

51H.K.

4Nisan1930

Tejo’nungüneyindekikaragökyüzünde,telaşlauçanmartılarınkanatlarındakibeyazparıltılarırenkfarkındandolayıbelirginleştiren,uğursuzbirkoyulukvardı.Oysadoğangündehenüzfırtınakokusuyoktu.Tehditkâryağmurkütlesiolduğugibiöbürkıyınınüzerineyığılmıştı.Hâlâhafifbiryağmurunıslaklığınıtaşıyan,AşağıŞehirkuzeyde,aklekelerlerengiaçılmayabaşlamışgökyüzüneyerdengülümsüyordu.İlkbaharıntazeliğindeinsanıısıranhafifbirserinlikvardı.

Böyleboş,kendiniaçıkçaelevermeyenanlardazihnimi,bilerekbelirsizbirdüşünceyeyoğunlaştırmayıseverim,içininboşluğundangelenduruluğunda,buberrakgününsoğukyalnızlığındanbirşeyleri,şuuzaktakikarafonuvetıpkımartılargibi,rengininzıtlığıyladerinkaranlıktaşekillenerek,herşeyingiziniortayaserenbirtakımsezgileribarındırırbudüşünce.

Nevarki,butamamenedebî,samiminiyetimintersine,Güneygöğününkaranlıkfonubanabirbaşkagökyüzünü,belkidebirbaşkahayatta,kenarlarındahüzünlükamışların

bulunduğubirnehrinsuladığı,enufakbirşehrinbulunmadığıbirKuzey’degördüğümgökyüzünü–amadoğru,amayanlışbiranıyı–hatırlatıyor.Nasılolduğunubilmiyorumfakat,hayalgücümdeaçılıpkanatlananvahşiördeklerelayıkbirmanzarabuvetuhafbirdüşüniçindeymişimgibi,hayalettiğimdüzlüğeaçıkça,alabildiğineyakınhissediyorumkendimi.

Irmaklarınkıyısında,kamışlarladoluuçsuzbucaksızbirülkebu,avcılarınvebunalımlarınülkesi:Girintiliçıkıntılıkıyıları,karanınpisuzantılarıgibikurşunsarısısularıniçinegiriyor,oyularakminyatürtekneleriçinçamurlukoylar,derecikleroluşturuyor;dereciklerinsuyu,kamışlarınkoyuyeşilsaplarınınarasınasaklanmış,yürümeyiengelleyençamurunyüzeyindeaynagibiparlıyor.

Hüzün,yeryerkendindendahakoyubulutlarlakırışmış,kurşuni,ölübirgökyüzününhüznü.Rüzgârıhissetmiyorumamaesiyor;vekarşıkıyı,aslında–nebüyükve

ıssızbirırmak!–birada,arkasındaöbürkıyınınvarlığıseziliyor,uzaklaradoğrudümdüzuzanankarşıkıyı,gerçekkıyı.

Orayakimseulaşamıyor,ulaşamayacakda.Zamanınvemekânınakışınıntersinekaçsam,şudünyadanomanzarayafiraretsembile,kimse,aslıyanımagelemeyecek.Neolduğunubilmeden,boşunabirşeyleribeklemişolacağımvesonundageceağırağırçökeceksadece;bütünuzayusulca,yavaşyavaşyıkılmışgöğegömülenenkarabulutlarınrenginedönecek.

Vebirden,oranınsoğuğunuhissediyorum.Takemiklerimdengeliyor,bedenimegiriyor.Kuvvetlesolukalaraktoparlanıyorum.Borsa’nınorada,Kemer’inaltındakarşımaçıkanadam,merakdolu,kuşkucugözleriylebakıyor.Kara,yoğungökyüzü,güneykıyısınadoğruiyicealçaldı.

52

Rüzgârbaşladı...Önce,boşbirmekânınsesi

gibiydi...Boşluğunbirdeliktenüfleyişiyadahavanınsessizliğiiçindebirçatlak.Sonrabirhıçkırıkyükseldi,dünyanınöbürucundangelenbirhıçkırıkvecamlarıntitrediği,bununaslındarüzgârolduğufarkedildi.Derkendahauzaklardayankılandıbu,boğukbirulumaydıartık,büyüyengeceyekarşımevcudiyettenyoksungözyaşları,farklışeyleringıcırtısı,küçükparçacıklarınyağışı,dünyanınsonunaaitbiratom.

53H.K.

Préface22

NezamankiHıristiyanlık,yerinigününalacağıfırtınalıbirgecegibiruhlarabaskıyapmaktanvazgeçti,yolaçtığıgözlegörülmezyıkımlardagörülüroldu;nasılbirfelaketesebepolduğu,ancakkendisiortadankalktıktan

sonraanlaşılabildi.Kimilerifelaketinkesinliklebukayboluştankaynaklandığınısandı:Nevarkibunedendeğildi,yalnızcaolanlarıgözlerönünesermişti.

Bununüzerine,insanlarâleminderahatçagörülebilenfelaketkaldısadece,günahlarınbağışlandığısahtegecelerinartıkgizleyemezolduğugerçekmutsuzluk.İnsanlar,kendilerinibütünçıplaklıklarıylagördüler.

Böylece,henüztazeliğinikoruyanruhlardaromantizmadıverilenhastalıkdoğdu,hayallerdenyoksun,mitlerdenyoksunbirHıristiyanlıktıbu,budurum,romantizminözündenasılhastalıklıbirkuraklıkolduğunuyansıtıyorduzaten.

Romantizminbütünkötülüğü,bizegerekliolanşeyilearzuladığımızşeyibirbirinekarıştırmasıdır.Hepimizhayatta,hayatınkorunmasıvesürdürülmesiiçinkaçınılmazolanşeyleregerekduyarız;öteyandanhepimizdahaiyibirhayat,eksiksizmutluluk,hayallerimizingerçekleşmesinivb.isteriz.

İhtiyaçduyduğumuzşeyleriistememiz

insancabirdavranıştır,yalnızcagerekliolanıdeğil,arzulanırbulduğumuzşeyleriistemekdeinsancadır.Hastalıklıolan,gerekliolanilearzulanırolanıaynışiddetlearzuetmek,kusursuzluközlemiyüzünden,ekmeksizkalmışgibiacıçekmektir.Romantizmhastalığıbudurişte:sankisahipolmanınbiryoluvarmışgibiAy’agözdikmek.

“Parayoksaekmekdeyok.”Politikanınaltkademelerindede,içimizdeki

enderinyerdede–aynıhastalık.Çoktanrılıçağıninsanı,gerçekdünyadaki,

varlıklardakivehattakendindekibuhastalıklıtarafıbilmiyordu.İnsanolduğuiçin,odaolanaksızolanıistiyordu;nevarkibundaokadardadiretmiyordu.Onundini[...]veruhlaradünyanınboşluğunudoldurandinlerdekiaşkınşeylersadeceoyolabaşkoyanlara,enderingizemlerolarakinsanlardanuzaktaöğretilirdi.

54

H.K.

Romantikleriniyibirörneğiolduğu,şuçokbireyselleşmiş,etkileyiciinsanı,bendekendihesabımabirçokkezdüşlerimdeyaşamayıdenedim;veherseferinde,sırfböylebirkişiyiyaşamayıdüşününcebilegülmektenkarnımaağrılargirdi.Sonuçtahersıradaninsan,talihinyüzünegülmesinidüşler;romantizmdeherbirimizingünlükyaşamalanındanbaşkabirşeydeğildir;nevarkiçevrilmiş,başaşağıedilmişhaliyle.Hemenherkes,kalbininengizliyerindetamamenkendineaitbüyükbirimparatorlukhayaleder,bütünerkeklerkölesiolacak,bütünkadınlarönündeeğilecek,bütünzamanlarınensoyluhalklarıonatapacaktır...Bununlabirlikte,benimkadarhayalkurmayaalışkınçokazinsanvar;dolayısıylapekazinsanböylesihayallerinsırfestetikaçıdanmümkünolduğunugörüp,gülüpgeçecekkadarakıllıdır.

Romantizmekarşıesasiddianamehenüzmahkemeyesunulmuşdeğil:Güyaromantizm,insandoğasınıniçgerçeğinitemsil

etmekteymiş.Aşırılıkları,gülünçtarafları,biziheyecanlandırabilmesi,cezbedebilmesi–bütünbunlarromantizmininsanıniçindekigerçeğindışarıdakiifadesiolmasındankaynaklanıyormuş;amaolabildiğikadargörünürhalegetirilmiş,somutlaştırılmışbirifadeymişbu;tabiiolabilirliğinsınırlarınıYazgı’danbaşkaşeylerdebelirleyebiliyorsa.

Kafamızıkarıştırmaktanbaşkaişeyaramayanbukandırmacalaragülüpgeçenbiriolarakbenbilekendimikaçkez,ünlüolmanınnekadarhoş,pohpohlanmanınnekadargüzel,birbaşarıeldeetmeninnekadarheyecanvericiolacağınıdüşlerkenyakalamışımdır!Nevarkikendimiodoruklaragerçektentünemişolarakgöremiyorumbirtürlü,AşağıŞehir’insokaklarıgibihepyanıbaşımdaolanötekiben’inkahkahasıkulaklarımdaçınlayıveriyorhemen.Şöhretemikavuşmuşum?Evet,muhasebeciyardımcısıolarak.Ünündoruklarınamıyükselmişim?MeğerbudaolaolaRuadosDouradores’teolmuş,bürodakilergörüntüyübozuyormuş.Dünyaâlembenimi

alkışlıyormuş?Alkışlardördüncükatakadaryükselipbenimzavallımöbleliodanınkabasabaeşyasına,mutfaktanbaşlayıpdüşlerekadar,dörtbiryanımısaran,benialçaltantümoiğrençliklereçarpıyormuş.BütündüşlerisüsleyenoİspanyolBüyüklerigibi,İspanya’dabirşatobilekurmuşdeğilim.Benimşatolarımiskambilkâğıdındandı–kirli,yıpranmış,oynanıptakımıbozulmuş,birdahakimseninkullanamayacağıkâğıtlardan;üstelikkendiliklerindenyıkılmayıbilebeceremediler;birinin–ihtiyarhizmetçininsabırsızcaelinintersiylevuruvermesiyleolabildiancak;kadıncağızörtüyümasanınbirkenarınaatmış,iyiceyaymayaçalışıyordu,çünküilahîbirlanetgibiçaysaatiçalmıştı.Nevarkibubilearkasıgelmeyenbirgörüntü,çünküdünyanınhiçbiryerindenebirkırevimvar,nedeailecegeçirilmişbirakşamınsonunda,tatlıbirhuzuriçinde,kocabirfincançaygetirecekyaşlıteyzelerim.Kurduğumhayal,metaforlarıyla,kahramanlarıylaçuvallamışdurumda.Sahipolduğumimparatorluk,eskibiriskambil

oyunukadarbileolamadı.Oncaşan,şöhret,banabirçaydanlıkyadayıllarınyükünü

sırtlamışbirkedi23bilebahşemedensöndügitti.Nasılyaşadıysamöyleöleceğim,kenarmahalleninbirinde,bireskicide,alıcısıbulunamamışmektuplaradüşülmüşnotlarınarasındakiloylasatılacağım.

Hiçolmazsa,düşkırıklıklarımınzaferinibüyükbirdüşünzaferiymişgibigötürebilsemherşeyinbelkideosonsuzçöküşüne,hiçbirşeyeinanmamanıngörkeminiysebirbozgunsancağıgibitaşıyabilseydim–neyazıkkiçoknarinellertutacakbusancağı,amadahazayıflarınkanındaveçamurdasürüklenecek...Herşeyerağmen,bizkımıldayankumlarabatarkengenedeyücelerdedalgalanacakbusancak–vekimsebununbirprotestomu,birmeydanokumamıyadaumutsuzlukmuolduğunubilmeyecek...Kimsebilmeyecek,çünkübuölümlüdünyadakimsebirşeybilmezvekumlarhiçsancağıolmayanlargibi,sancakdikenlerideyutar.

Vekumlarherşeyiörtecek–yaşamımı,

yazılarımı,sonsuzluğumu.Bozgunauğramamınbilincinigötürüyorum

yanımda,birzafersancağıgibi.

55H.K.

5Nisan1930

Gönlümromantiklerdenyanaolsada,ancakklasikleriokuduğumdahuzurbulabiliyorum.Hattasahipolduklarıbirikimiortayakoyansınırlılıklarıbilebanaadınıkoyamadığımbiravuntuveriyor.Oyapıtlar,sonsuzbirhayatdüşündürüyorbananeşeyle,enginboşluklarıkatetmeksizinseyredenbirhayat.Pagantanrılarbileoradagizemlerininyorgunluğunuatarlar.

Duygularımızın(hattabazensahipolduğumuzusandıklarımızın)müthişbirmeraklatahliledilmesi,yüreğinmanzaraylaözdeşleştirilmesi,bedenimizdekitümsinirlerin

anatomisininortayakonması,arzununirade,özlemlerindüşüncehalinegetirilmesi–fazlasıylaiçlidışlıolduğumbirsürüşey,okadarkibaşkalarındagördüğümdebiryeniliklekarşılaşmanınzevkinevaramıyoryadakendimebirhuzurpayıçıkaramıyorum.Buduygulariçimedolardolmaz,sırfbuyüzden,başkaşeyhissetmekistiyorum.Vebirklasikyapıtokuduğumda,obaşkaşeyekavuşmuşoluyorumişte.

Lafıhiçdolandırmadan,hiçutanmadanitirafediyorumbunu.NeChateaubriand’ınbirsayfası,neLamartine’inbirşiiri–adetadüşünceleriminsesiolanosatırlar,bildiklerimebilgikatmakiçinsöylenmişoşiirler–,hayır,hiçbiribana,Vieira’nınsıradanbirmetnikadaryada,klasiklerimizarasındaHoratius’unçizgisinidevamettirennadirşairlerdenbirininyazdığıbirodkadarzevkvermez,ayaklarımıyerdenkesmez.

Okuyorumveişteözgürüm.Nesnelliğeulaşmışım.Benolmaktan,odağınıkvarlıkolmaktançıkmışım.Okuduğumşey,üzerimde

pekhissetmediğim,sadecebazenağırlıkyapanbirgiysiyebenzemiyor;dışdünyanın,herhaliylehayranlıkuyandıranenginaydınlığınadönüşüyoroyadahepimizigörengüneşe,huzurlutoprağagölgelerinisaçanaya,denizeaçılangeniştopraklara,tatepedeyeşilbaşlarınısallayanağaçlarınoluşturduğuokarakütleye,bahçelerdekihavuzlarındonmuşsessizliğine,asmatünellerininaltındanvadilerindaryamaçlarınainenüstükapalıyollara.

Tahtındanferagatedenbirkralgibiyimokurken.Nasılkikralınasasıylatacıenyüksekdeğerine,kralgiderkenonlarıyerebıraktığındaulaşırsa;bendesıkıntının,düşünbütünmadalyalarınıgirişodalarındakitaşlarabırakıyor,sadecebakışımdakisoyluluğukuşanmışolarakmerdivenleritırmanıyorum.

Ölürcesineokuyorum.Veklasiklerin,sakinlerin,acıçekselerbilebunuaslasöylemeyenlerin,banakendimikutsalbiryolcugibihissettirenlerindünyasında–işteonlarındünyasındakendimikutsanmışbirhacı,amaçsızdünyanınnedensizseyircisi,çekip

giderken,hüznününsonsadakasınısondilenciyeverenBüyükSürgünPrensigibihissediyorum.

56H.K.

5Nisan1930

Şirketinherzamanbiryerleriağrıyanenbüyükhissedarı,bilmemhangihastalığıonabirazsolukaldırıraldırmaz,neredenaklınaestiyse,büroçalışanlarınıntoplucafotoğrafçektirmesiniistedi.Böyleceöncekigün,güleryüzlübirfotoğrafçınındirektifleridoğrultusunda,büyüksalonupatronVasques’inküçükodasındanayırankirlibeyaztahtalardaneğretikorkuluğunönündehepimizsırayadizildik.OrtadaVasques’inkendisi;ikiyanındada,mevkilerinegöreöncedüzenli,sonrarasgeledizilen,etiylekemiğiylehergünbürodaboygösterenvenihaianlamınıyalnızca

Tanrılarınbildiği,birtakımküçükamaçlarpeşindekoşanâdembabalar.

Bugünbüroyabirazgecikmeyle,doğrusunusöylemekgerekirse,oikifotoğrafuğrunakaskatıdurduğumuzuunutmuşolarakgittiğimde,herzamankindenerkengelmişMoreira’yıvepazarlamacılardanbiriniöneeğilmiş,siyahımsıbirşeylerikeyifleincelerkenbuldum,bunların,çekilenfotoğraflarınilkörnekleriolduğunuhemenanladım,neyalansöyleyeyim,heyecanlanmadımdadeğil.Aslındaaynıfotoğrafın,eniyiçıkmışolanınikikopyasıydıgördüklerim.

Fotoğraftahaliyleöncekendimiaradım,gördüğümdedegerçek,benişokauğrattı.Dışgörünüşümhakkındahiçbirzamaniddialıolmamışımdır,amakendimi,heledeherzamankihalleriyleyanyanadizilmişvarlıklarınezberebildiğimyüzleriylekıyasladığımdayüzümü,hiçbufotoğraftakikadarberbatgörmemiştim.KabasababirCizvitpapazındanfarkımyok.Etsizveifadesizsuratımda,beni,ötekiyüzlerindurgunsularınınüzerine

çıkartacakhiçbirzekâ,canlılıkyadaadınıkoyamadığımbirşeyinbelirtisiyok.Durgunsularmıdedim–yo!Aralarındagerçektenifadetaşıyanyüzlervar.PatronVasquesörneğin,ebleh,neşelivesertyüzüylecanlıgibi,kusursuzbirresimvermiş,fırçabıyıklarıdatabloyutamamlıyor.İnsanoğlunun–sonuçtaçoksıradanbirşeyolan,dünyayüzündehersaniyebinlerceörneğigörülen–kurnazlığı,enerjisibufotoğrafakaydedilmişyinede,insanpsikolojisiniaktaranbirpasaportakaydedilircesine.İkipazarlamacıçoksevimli;kasiyerdeiyiçıkmışamaMoreira’nınomzuonuyarıyarıyaörtmüş.Veo,Moreira!ŞefimMoreira,tekdüzeliğin,değişmezliğinözetiolanoadam,bendenbinkatdahahayatdolu!Bürodaayakişleriyapançocuğunbile–bunusöylerkenhissettiğimduygununkıskançlıkolmadığınakendimiiknaedebilsemkeşke–belirginhatları,içtengülüşüyleanlamsızlığıma,hediyeliksfenkslerinkindengerikalmayandeğersizliğimefarkatıyor.

Bütünbunlarınanlamıne?Basitbirfotoğraf

kâğıdınınsıfırhatapayıylaortayaserdiğigerçek,nedir?Soğukbirobjektifintanıklıkedebildiğibugerçek,hangigerçek?Benkimimkiböyleyim?Oysa...Amaherkesiböyleaşağıgörmekdeneoluyor!

“Çokiyiçıkmışsınız,”dedibirden,Moreira.Vepazarlamacıyadönerekekledi:“Sevgilidostumuztamkendigibiçıkmış,öyledeğilmi?”Ötekidedostçabiriyiniyetleonuonayladı,benikaldırıpçöpeatsadahaiyiydi.

57H.K.

5Nisan1930

Vebugün,şimdiyekadarnasılbirhayatyaşadığımıdüşünürken,kendimisepetiçinde,banliyötrenlerindetaşınanbirhayvangibihissediyorum.Saçmabirimgebu,nevarkitanımladığıhayatdahadasaçma.Osepetleringenellikle,hayvaniçeridekıpırdanacakolursa

rahatçaaçılanikiovalkapağıvardır.Fakatsepetitaşıyankişikapaklarınortasınakoluylahafifçebastırınca,ozayıfyaratığınelindenayaklarını,güçtendüşmüşbirkelebeğinkanatlarıgibi,beceriksizceileriuzatmaktanbaşkaşeygelmez.

Sepetitarifetmeyedaldım,aslındakendimdensözetmekteolduğumuunuttum.Sepetde,onutaşıyanhizmetçikadınınaslındaakçapakçaolangüneşyanığı,tombulkoludagözümünönünde.Hizmetçikadınınkolundanvekolunusaranyumuşaktüylerdendahafazlasınıgöremiyorum.Birdenbuserinliğin,küçükbirhayvanolarakkıpırdanıpdurduğum,istasyonlararasındagittiğim,kamışlardan,beyazşeritlerdenörülmüşsepetlerindışındarahatedemezoluyorum.Duraklarda,sırayabenzeyenbirşeyinüzerindedinleniyorumveonlarınsepetindışındakonuştuğunuduyuyorum.Sakinleşiyorum,benitekraryerimdenkaldıracaklarıbirsonrakiistasyonakadargözümükapatıyorum.

58H.K.

6Nisan1930

Çevremizisaranortam,eşyanınruhudur.Herşeyinkendineözgübirdışavurumuvardırvebudışavurumonakendidışındangelir.Herşey,üçekseninkesişmesininbirsonucudur,oşeyiokesişmeyaratır:kararıncamadde,bizimonuyorumlamabiçimimizveiçindebulunduğuortam.Üzerindeyazıyazdığımbumasabirtahtaparçasıdır,amaaynızamandamasadır,buodadakimobilyalardanbiri.Masanınbendeuyandırdığıizlenimiaktarmakistesem,yapacağımtarifteonunağaçtanyapıldığı,benimbunesneyemasadediğim,onabirtakımamaçlar,bellikullanımşekilleriyakıştırdığım,yakınındaveüstündeyeralannesnelerinonakendidışındabirruhkazandırdığı,onudönüştürerekondayansıdığı,içinesızdığıdüşünceleriyeralacaktır.Masayaverilmişolan,bugünsolmuşrenkbile,

üzerindekilekelereveçiziklerevarıncayakadar–bütünbunlar,bunubirkenarayazalım,masayadışarıdangelenşeylerdirveonabirruhkazandırandaözünüoluşturantahtaparçasındançokbunlardır.Veburuhunenözelyanı:Birmasaoluşunu,yanikişiliğinideonakazandırangenedışarısıdır.

Dolayısıyla,cansızolduğunudüşündüğümüzşeylerebirruhmaletmek–heminsani,hemdeedebîaçıdan–birhatasayılmaz.Birşeyolmak,üzerinebirşeylerinmaledilmesidemektir.Birağacınhissettiğini,birırmağın“aktığını”,birgünbatımınınacıverdiğiniyadadingindenizin(gökyüzününondaolmayanmaviliği)güleryüzlü(kendidışındayeralangüneşsayesinde)olduğunusöylemekbelkiyanlıştır.Amaherhangibirşeyegüzellikmaletmekdeoölçüdeyanlıştır.Aynışekilde,şeylererenk,biçim,belkivarlıkmaletmekdehatadır.Şudeniz,tuzlusudur.Şugurup,güneşışınlarınınşuboylamaveşuenlemeeğikdüşmeyebaşladığıandır.Karşımdaoyunoynayanşuçocuk,hücrelerinentelektüel

boyuttayığışmasıdır–dahadoğrusu,atomaltıhareketlerleilgilibelliçarklardanoluşanbirkümedir,milyonlarcaminyatürgüneşsistemindenoluşan,elektrikli,tuhafbiryığışımdır.

Herşeydışarıdangelir;belkiinsanruhuda,birgübreyığınındanbaşkabirşeyolmayanbedenimizitopraktanayıran,parlayanbirgüneşışığıdırsadece.

Budüşüncelerdenkocabirfelsefeçıkarılabilir;bunlardanyolaçıkarakbirtakımsonuçlaraulaşacakgücesahipolmakkoşuluylaelbette.Obendehiçyok;mantıklıolasılıklarüzerinde,dikkatli,bulanıkdüşüncelerinyükseldiğinigörüyorum,amabirgübreyığınınavurangüneşışınınıngörüntüsüherşeyibozuyor,tıpkıkabataştanyapılmabirduvarındibindeiyiceezilipkararmıştoprağadağılmışıslaksamanlargibi.

Benböyleyimişte.Düşünmekistediğimzaman,görüyorum.Ruhumunderinliğineinmeyeniyetlensem,kısasüresonra,aklımbaşkayerekayarak,upuzunmerdiveninilk

sarmalındaduruyorumvesonkatınpenceresinden,karmakarışıkçatıyığınınıpaslıtonlarlaıslatarakvedaedengüneşiseyrediyorum.

59H.K.

Düşleriminverdiğihevesle,nezamangünlükhayatımınseviyesiniaşanbüyükniyetleredinsemvebiraniçin,salıncaklaentepeyeçıkmışbirçocukgibikendimiyükseklerdehissetsem–herdefasındaoçocukgibiparkınzeminineinmek,savaşsancağınıdikmeden,kılıcımıkınındançıkarmayadermanbulamadanbozgunukabuletmekzorundakalmışımdır.

Sokaklardarastladığıminsanlarınçoğununda–sessizdudakhareketlerinden,gözlerindekihuzursuzkararsızlıktanyadakalabalıkiçindeyükseksesleokuduklarıdualardanseziyorumbunu–sancaksızbirordununverdiğibu

yararsızsavaşaatıldığınıhissediyorum.Vebütünoinsanlar,–arkamadönüpozavallı,oyenikdüşmüşsırtlarınıseyrediyorum–hepsi,tıpkıbenimgibitanıyorolmalılarobüyük,oiğrençbozgunu,çamurunvesazlarıniçindekaybolmuş,amagöllerinşiirinibilmeyen,kıyılarıyıkayacakayışığındanyoksunbozgunu–içleracısı,küçükadamlarınbozgununu.

Hepsininaynıbenimgibi,coşkuluvehüzünlübirruhuvar.Öyleiyitanıyorumkionları!Mağazalardaçalışanlar,bürolardaayakişleriniyapanlaryadaküçüktüccarlar;onlarındışında,benbendiyekonuşurkenkendilerindengeçen,bencilsessizlikleriyledoyan,saklayacakhazinesiolmadığıhaldecimri,kafekuşlarıvar.Amahepsibirerşair–zavallılar!–vegözümünönünde,benimdeonlarınkarşısındayaptığımgibi,ortakdensizlikyükümüzüsürüklüyorlar.Hepsiningeleceği,benimkigibi,geridekalmış.

Bürodakiherkesöğleyemeğineçıktı.Benise,donukcamınarkasından,karşıkaldırımdasendeleyerekyürüyenyaşlıadamagözlerimidikmiş,öylece,kıpırdamadanduruyorum.

Sarhoşolduğuiçindeğil,düşleredaldığıiçinsendeliyor.Dikkatinivarolmayanavermiş;hâlâbirumuduvarbelki.AdaletnedirbilmezTanrılaradaletligörünmekistiyorlarsa,gerçekleşmesiimkânsızdaolsadüşlerimizedokunmasınlar,sıradandaolsa,bizeiyidüşlerversinler.Şimdi,yaşımhenüzgençken,GüneyAdaları’nıhayaledebilirim;yadaulaşılmazHindistan’ları;yarın,aynıTanrılaröylesinebirtütüncüdükkânıalmayıyadacivardakikutugibibirevdeemeklililğintadınıçıkarmayıhayalettirebilirbana.Tektekbütünhayallerimizhepaynıhayaldir,çünkühepsisadecehayaldir.Tanrılarhayallerimideğiştirsin;amahayalkurmayeteneğimeelsürmesin.

Aklımdanbunlarıgeçirirken,yaşlıadamdikkatiminalanınındışınaçıkmış.Gözdenuzaklaşmış.Pencereyiaçıpetrafıkolaçanediyorum,amaboşuna.Kaybolmuş.Benimaçımdan,görselbirsimgeolarakgörevinitamamladı:İşibitti,sokağınköşesinidöndü.Biriçıkıpbanaonunmutlakbirköşeyidöndüğünüvezatenaslaburadabulunmadığını

söylese,pencereyikapamakiçinyaptığımhareketlekabulederimbunu.

Başarmak?..Kendilerinegüzelcümlelerlevesoylu

niyetlerleimparatorluklarkuran,amabunuyaşamakiçinbaşınısokacakbiryeri,karnınıdoyuracakekmeğiolmayan,dükkânarkalarındakalmışzavallıyarı-tanrılar!Komutanlarınınzafersarhoşluğunakapılarakortadabıraktığıbirordununbirliklerinebenzerbuinsanlar;vedurgunsularda,bataklıklardakaybolurlar;hayallerindengeriye,büyüklükkavramından,oorduyaaitolmanınanısındanve–yüzünüzatenhiçgörmedikleri–generallerininneyaptığınıbilebilmemelerindendoğanboşluktanbaşkabirşeykalmaz.

İşteböyle,birgüngelirherkes,alttarafıaskerkaçağıolduğuhalde,kendinigeneralolarakhayaleder.Ogünhepimiz,derelerinçamuruylaboğuşarak,kimseninkazanamayacağıbirzaferikutlarız,zaferdengeriyebirtekbizkalmışızdır,silkelenmesiunutulmuşbirmasaörtüsüneyapışmışbir

ekmekkırıntısıgibi.Oinsanlar,baştansavmatemizlenmiş

mobilyalarınçatlaklarınıdoldurantozlargibi,günlükhayatınboşluklarınıdoldurur.Sıradangünlerinaleladeışığında,pasrengineçalanmaunağacında,grimsikurtçuklargibiparlarlar.Birilerieskibirçiviyleçıkarıpataronlarıoradan.Amakimsebuişigönüllüyapmaz.

Büyükhayallerkuranzavallıyoldaşlarımbenim;sizlereokadarözeniyor,sizleriokadarhorgörüyorumki!Kendimiötekileredahayakınhissediyorum–enyoksulolanlara,kendilerindenbaşkahayallerinianlatacak,yazıyorolsalaradınadizeleryazacakkimsesiolmayanlara–,kendiruhlarındanbaşkaedebiyatyada[...]kitapbilmeden,kişiyiyaşamayetkisiverenobilinmez,aşkınsınavdangeçmeksizin,sırfvarolmaktanboğularakölenozavallılara.

İçlerinde,bireskizamansokağınınköşesinde,birvuruştabeşkişiyiyereyıkankahramanlarvar.Varolmayankadınlarınbile

direnmeyecüretedemediğiDonJuan’laradarastlayabilirsiniz.Kendisöylediklerine,söyledikleriandainanıronlar,hattabelkidekendileriniinandırmakiçinsöylerler.Evet[...],bubüyükkahramanlar,başkanasılbilinirsebilinsinler,birerinsandır.

Birkazandakaynayanyılanbalıklarıgibikıvrılıpbükülereküstüsteyığıldıklarınıgörüyorum.Ama,içindekaynadıklarıkazanıntutsağıolmuşlar.Gazeteleronlardansözediyor,arasıra...amakazandıklarızaferden,asla.

Mutluinsanlaronlar,çünküsalaklığınbüyüleyicihayalgücübahşedilmiş.Amayabenimgibi,yanılsamasızdüşleriolanlar[...]

20.Pessoa’nındışkimliklerindenCaeiro’nunbirşiiri.

21.Yada,karmaşıkheyecanlarımın.

22.OrijinalmetindeFransızca:Önsöz.(Ç.N.)

23.Yada:uykusuzgecelerinölümsüzkedisini.

60

Istırapmolası

Eyokurlar,mutluolupolmadığımısoruyorsanız,cevabımhayırdır.

61H.K.

Utangaçlıkasilbirhuydur,neyapacağınıbilememekövünülesi,yaşamabecerisindenyoksunolmakiseinsanıyüceltenbirözelliktir.

CanSıkıntısıdenenuzaklaşmaveSanatdenenküçümseme,bizim...[yaşamımıza]doyumabenzerbirşeyinparlaklığınıverirken...

Çürümüşlüğümüzdendoğanbuzayıfpırıltılar,hiçolmazsa,karanlıklarımızınortasındabirışıktır.

Sadeceacıbizibüyütür,acınıngöğsündebekleyensıkıntı,tıpkıeskikahramanların

torunlarıgibibirsimgeyebenzer.Ben,genelliklekendiderinliklerimdebile

henüztasarlanmamışeylemlerin,dudaklarımıuzatırkenaklımabilegetirmediğimsözcüklerin,tamamınaerdirmeyiumursamadığımhayallerinkuyusuyum.

Ben,taminşasısürerkeninşaedenindüşünmektenbıktığı,oldumolasıkendiyıkıntısındanbaşkabirşeyolmamışbiryapınınyıkıntısıyım.

Yalnızcazevkaldıklarıiçinzevkalanlardannefretetmeyi,neşelerinipaylaşmayıbeceremediğimiziçinneşeliinsanlarıhorgörmeyiihmaletmeyelimsakın...Busahteküçümseme,bubayağıkinaltındakitopraklakirlenmiş,kabasababirkaidedenbaşkabirşeydeğildir;üzerindeSıkıntı’mızınbenzersiz,kibirliheykeliyükselir,yüzüsırrınaerilmezbirgülümsemeylekuşatılmış,karanlıkbirfigürdüro.

Nemutluyaşamlarınıkimseyeemanetetmeyenlere.

62H.K.

10Nisan1930

Sıradaninsanlığakarşıfizikselbirtiksintiduyuyorum;zatenolantekinsanlıkbu.Bazende,tiksintiyiiyiceçoğaltmayaheveslenirim,kusmaisteğimizizorlakusarakyatıştırdığımızgibi.

Ensevdiğimşeylerdenbiri–başlayangününsıradanlığından,hapsedüşecekmişgibiürktüğümsabahlarda–mağazalarvedükkânlaraçılmadanönce,sokaklardaağırağıryürümek,delikanlılarınyadagençkızların(yadaherikitakımın)ağzından,kafamıniçindekigörünmez,özgürdüşünceokulunaalaycısadakalargibidökülenbölükpörçükcümlelerekulakvermektir.

Vehepaynıcümleler,aynısıraylabirbiriniizler:“Ondansonrabanadediki...”sırfsestonundanbileentrikayınekadarsevdiğianlaşılmaktadır.“Mademkiodeğil,öyleyse

sen...”vekarşılıkverensestebenimduymazolduğumbirprotestovardır.“Söylemişsin,tamam,söylemişsinişte...”,oysaterzikız,tizbirsesleitirafetmektedir:“Annem...istemiyormuş...”“Kimi,benimi?”ve

yağlıkâğıdasarılmışlunch’ını24koltuğununaltındataşıyandelikanlınınşaşkınlığıbenikandıramadığıgibi,odonuksarısaçlı,pasaklıkızıdakandıramamaktadırmuhtemelen.“Anlaşılanoki...”veyanımdangeçenüçgençkızınkıkırdaşmasımüstehcenbirşeyleri[gizler].“Bununüzerine,herifinkarşısınadikilipsuratınıntamortasına–tamortasına,ha,José!”vezavallıcıkyalansöylemektedir,çünkü,servisşefi(sestonunabakılırsa,rakibiservisşefindenbaşkasıolamaz)ogladyatörün,işyerinintamortasındavesekreterlerinönündekendisineelkaldırmasınaizinvermişolamaz.“Bendegidiptuvalettesigaraiçtim...”veveletgülmektenpisdonunaedecektirneredeyse.

Tekbaşlarınayadagruplarhalindeçıtçıkarmadangeçenlerdevaryadaduyamayacağımşekildekonuşuyorlar,ama

sözcükleribenimiçinapaçık,sezgilerinsaydamlaştırdığı,bayatlamışşeyler.Oşaşırtıcı,kaçamakbakışlarda,istemsizcekaçırılan,midebulandırıcıbakışlardanegördüğümüsöylemeyecüretedemiyorum–yazarakkendimesöylemeyebilecüretedemiyorum,niyetlensembileyazmamlaüstünüçizmembirolur.Cüretedemiyorum,çünkübilerekkusacaksan,bunusadecebirkezyapacaksın.

“Herifteöylebirgöbekvardıki,merdivenibilegöremedi!”Başımıkaldırıyorum.Bugençadam,hiçolmazsabirinitarifediyorvebutiplerintarifetmeleri,hissettiklerinisöylemelerindendahaiyidir,tarifederkeninsankendiniunutur.İğrenmemgeçiyor.Bahsigeçenadamıgörüyorum.Onuadetabirfotoğraftaseyrediyorum.Kullanılanargonunmasumiyetibilebenirahatlatıyor.Alnımıokşayankutsalbiresintibu–önündekimerdiveninbasamaklarınıfarkedemeyecekkadargöbeklibiradam–belkidemerdivendeniyikötü,düşekalkatırmanan,arkaavluyaaçılan,sahteışıklarladonatılmışyokuştaitişipkakışan,

insanlıktır.Entrikalar,dedikodu,yapılmasıakıldanbile

geçmemişşeylerinallanıppullanarakanlatılması,bukıyafetlergiyinmiş,zavallıhayvanlarınruhlarınınbilinçsizbilincindençekipçıkardıklarıdoyum,inceliktenyoksuncinsellik,cilveleşenmaymunlarıhatırlatanşakalar,korkunçbirşekilde,zerrekadarönemtaşımadıklarınıbilmeyişleri...Bütünbunlar,düşlerinistemsizliğinde,arzununıslakkırıntılarından,duygularınçiğnenipatılmışartıklarındanyoğrulmuş,iğrenç,korkunçbirhayvanıcanlandırıyorgözümde.

63H.K.

10Nisan1930

İnsanruhununbütünömrü,loşışıktakikıpırdanmaklageçer.Bilincinyarıkaranlığında,olduğumuzyadaolduğumuzuvarsaydığımız

şeyeaslauyumsağlayamadanyaşarız.Eniyilerimizbileiçindenbirşeylerleövünür,oysabakışaçımızdabiletamölçemediğimizbirhatavardır.Birgösterideverilenaradaolupbitenbirşeyizbiz;kimizamanbazıkapılarınardında,belkiyalnızcadekorunbirparçasıolannesneleregözümüzüniliştiğioluyor.Kocadünya,geceniniçindekaybolanseslergibikarmakarışık.

Hayatımıdöktüğüm,hemdesırfonlariçinvarolanbiraçıkyürekliliklebunuyaptığımbusayfalarvarya,onlarıyenidenokudumveşimdikendimisorguluyorum.Bütünbunlarnedir,neyeyarar?Birşeylerhissettiğimzamankimimben?Variken,ölmekteolanhangişeyim?

Birvadideyaşayanvarlıklarıçokyüksektenayırtetmeyeçalışanbirinsangibi,birdoruktankendimiizliyorum.Herşeyerağmen,karmakarışık,bulanıkbirmanzarayımben.

Ruhumdabiruçurumunaçıldığıbusaatlerde,enküçükbirayrıntı,birvedamektubugibibunaltırbeni.Hepuyanacakgibi

olurum,kendikendiminzarfıyımdıradeta,imzalarbeniboğmaktadır.Haykırdığımıduyanolsa,haykıracağım.Nevarkikimiduygulardandahabaşkaduygularabirbulutkafilesigibiilerleyen,derinbiruykudayım–gölgeligenişçayırlarayeşiller,güneşlerserpenbulutlardanbirkafile.

Görendederki,elyordamıylasaklıbirnesneyiaramaktayım,neneredeolduğunubiliyorum,nedebiriçıkıpneolduğunusöylemiş.Hiçkimseilesaklambaçoynuyormuşuz.Biryerlerdebiziaşanbiroyunvarmış,yalnızcasesiniduyduğumuz,şekilsizbirtanrı.

Evet,sefillikiçindeyaşanmışsaatleri,rahatladığımkısacıkanları,yanılsamaları,manzarayadoğruyöndeğiştirmişbüyükumutları,hiçgirilmeyenodalarıandıranhüzünleri,bazısesleri,müthişbiryorgunluğutasviredenbusayfalarıokuyorumtekrar–yazılmayıbekleyenİncilbu.

Hepimizdekendinibeğenmişlikvarvebu,başkalarınındavarolduğunu,onlarında

bizimkinebenzerbirruhasahipolduğunuunutturuyorbize.Benimkendimibeğenmişliğimise,şuüçbeşsayfadan,bazıpasajlardan,bazısorulardanibaret...

Kendimiyenidenmiokudum?Yanlış!Bunacesaretimyok.Neyeyararki?Busayfalardamevcutolanbirbaşkası.Bendahaşimdiden,hiçbirşeyanlayamazhaldeyim...

64

Bukusurlusayfalariçinağlıyorum,amaolurdagelecekkuşaklarbunlarıokursa,sayfalarınkusursuzluğundançok–tabiibaşarabilseydim–gözyaşlarımaiçlenecek,çünkükusursuzlukağlamaktan,dolayısıylayazmaktanbilealıkoyardıbeni.Kusursuzolan,kendinibellietmez.Azizağlar,çünküinsandır.Tanrısusar.İştebuyüzdenazizisevebilirizbiz,Tanrı’yıdeğil.

65

Ruhunhazinelerininveşölenlerininbekçisiolanotanrısal,oşanlıçekingenlik.

Ah,nasıldaisterdimhiçolmazsabirruhabirazzehir,huzursuzluk,şaşkınlıkkatmayı.İçindeyaşadığımkeşmekeşinboşluğunakarşıbirteselliolurdubana.İnsanlarıyoldançıkarmayıhayatımınamacıolarakbenimseyebilirim.Amasözleriminkarşısındatitreyentekbirruhvarmı?Beniduyabilecektekbirvarlıkvarmı,bendenbaşka?

66H.K.

Omuzsilkme

Bilinmezlikhakkındakidüşüncelerimizegenellikle,bilinenlerhakkındakafamızdaolankavramlarınrenginiyakıştırırız:Ölümüuyku

haliolarakadlandırıyorsakbu,onundışarıdanbakıldığındauykuyabenzemesindenkaynaklanır;ölümeyenibirhayatdememizinnedeniyse,hayattanfarklıbirşeygibigörünmesidir.İnançlarımızı,umutlarımızıgerçeklearamızdakibuküçükyanlışanlamalarsayesindekurarız–vemutlulukoyunuoynayanyoksulçocuklargibi,ekmekkırıntılarınapastadiyerekyaşarız.

Vebu,ömürboyuböylesürer:enazından,halkarasındauygarlıkdenenözelhayatbiçimiiçin.Uygarlık,birşeyeuymayanbiradvermekten,sonradaoturupbununsonuçlarıüzerindehayalkurmaktanibarettir.Veyanlışolanadiledoğruolanhayal,sahidendeyenibirgerçeklikyaratır.Oşey,sahidenfarklıbirbiçimebürünür,çünkübizonufarklıkılmışızdır.Gerçekliklerüretipdururuz.Hammaddehepaynıdır,amasanatınyarattığıbiçim,oşeyinaynıkalmasınaengelolur.Çamağacındanyapılmışbirmasa,gerçektendeçamdır,amaaynızamandamasadır.Başınaoturduğumuzşeydebirmasadır,çamkütüğü

değil.Aşkcinselbiriçgüdüdür;amasonuçolarakcinseliçgüdümüzledeğil,birbaşkaduygununvarolduğunuvarsayarakseveriz.Vebuvarsayımdahakikatenbaşlıbaşına,başkabirduygudur.

Sokaktaöylesineyürürken,birdenbirebirkahveyeoturupbusaçmasözleritelaşsızca,dalgıncayazmayabeniitenincebirışıkoyunumudur,belirsizbirgürültümüdür,birkokununanısımıyadadışarıdanbiretkiyleçınlayanbirmüzikmi,bilemiyorum.Budüşüncelerinereyevardırsaydımyadanetarafayöneltseydimhoşumagiderdi,onudapekbilemiyorum.Günhafif,nemliveılıkbirpustanibaret,tehditlertaşımayan,amahüzünlüvehernedensetekdüzebirpus.İçimdecanımıyakan,adınıbilemediğimbirduyguvar;kimbilirnehakkındabirfikirlazımbana;sinirlerimdeistekyok.Bilinçaltındahüzünlüyüm.Busatırlarıyazmamın,dahadoğrusukaralamamınnedenibunlardanbahsetmekdeğil,hattaherhangibirşeysöylemekdedeğil;tekamaç,dikkatsizliğimi

meşguletmek.Bukahvedesandviçlerisardıklarıbeyazkâğıdı–dahaiyibirkâğıtolmasadaolur,hepsiişimigörür,yeterkibeyazolsun–yavaşyavaş,ucukütleşmişbirkurşunkalemle(kalemiaçacakduygusallıkyokbende),ağırveyumuşakçizgilerledolduruyorum.Kanaatimegöre,doymuşdurumdayım.Rahatçaarkamayaslanıyorum.Gün,hırçınvebelirsizbirışığıniçindebatıyor,tekdüzeveyağmursuzolarak...Yazmayıbırakıyorum,çünküyazmayıbırakıyorum,hepsibu.

67H.K.

10Nisan1930

Sıksıkyüzeyselliğinvebüyülerinoyuncağıolur,kendimigerçekteninsangibihissederim.Böyledurumlardasevinçiçindebenzerlerimlegörüşür,apaçıkvarolurum.Suyüzünde

kalırım.Maaşımıaldığıma,evimedöndüğümesevinirim.Zamanıgörmedenhissederimveorganikherolaybenimiçinbirzevkkaynağıdır.Tefekküredaldığımdahiçbirşeydüşünmem.Böylegünlerdeparklaradabayılırım.

Bilmembuşehirbahçelerininözündenegibibirtuhaflık,yoksullukvardırki,ancakkendimiiyialgılayamadığımdaiyialgılarımonları.Birpark,uygarlığınözeti–doğanınismibilinmeyenbirileritarafındandeğiştirilmesidir.Bitkilerbasbayağımevcuttur,amayollarlakuşatılmışlardır.Parktadaağaçyetişir,nevarkigövdelerinindibinebanklarkonmuştur.Şehrindörtbiryanına–buradaküçükbirmeydandanibarettirşehir–doğruuzayıpgidendizilerebakıldığında,banklardahabüyükgörünürvehemenhiçboşkalmazlar.

Çiçeköbeklerinindüzenibanahiçbatmaz.Benimnefretettiğim,budüzeninherkeseaçıkolması.Buöbekler,etrafıduvarlarlaçevriliparklarıniçindebulunsaydı,yeşildallarınarasındafeodalyapılaryükselseydi,obankların

üzerinekimseoturmasaydı,obahçeleriyararsızcaseyretmektebirtesellibulabilirdim.Amaburada,şehringöbeğinetespihgibidizilmiş,neyazıkkibirişleviolanbuhalkbahçeleribanagörebirerkafestir;içindeağaçlardanveçiçeklerdendoğanrenklidüşlemlerinyalnızcadüşlemleriözleyecek,hapsolacakkadaryere,ruhsuzbirgüzelliğesahipolduğubirerkafes.

Amabazıgünlertamdabumanzarabanauyuyor,hattatrajikomedioynayanbirfigürangibibendeiçinedahiloluyorum.Kendimialdatmışoluyorumtabii,amahiçolmazsaöyleyadaböyle,dahamutluhissediyorum.Birandalgınlığımagelipgerçektenbireve,benibekleyenbiryuvayasahipolduğumuhayaledebilirim.Birunutuşanında,kendimitepedentırnağanormalbulabilirim,gayetbelirlibiryazgımvarmış,birbaşkaelbiseyifırçalayabilirvebirgazeteyibaştansonaokuyabilirmişimgibihissedebilirim.

Amabuyanılsamauzunsürmez,çünkükendiliğindensürüpgidemez,hemzatenakşam

daçöküverir.Çiçeklerinrengi,ağaçlarıngölgesi,yollarınveçiçeköbeklerinindizilişi,hepsisolarvebüzülür.Bualdatmacanınvebeniminsanlıkdurumumunüzerindebirdenyıldızlarınengindekoruaçılır,sankigünışığı,benimiçinkaldırılanbirtiyatroperdesiymişgibi.Böylece,gözlerimorkestranınisimsizsıralarınıunuturvesirkegitmişbirçocukheyecanıyla,ilkaktörlerinsahneyegelmesinibeklemeyekoyulurum.

İşteözgürüm,yitipgitmişim.Hissediyorum.Ateştentitriyorum.Ben,

benim.

68

Bütünyanılsamalarınveyanılsamalarıntaşıdığıherşeyinverdiğiyorgunluk–aynıyanılsamalarınyitirilmesi,onlarasahipolmanıngereksizliği,onlaraöncesahipolupsonrakaybetmeninpeşinbezginliği,sahipolmuşolmanınıstırabı,sonlarınınböyleolacağınıbile

bileonlarasahipolmuşolmanınentelektüelutancı.

Yaşamınbirbilinciolmadığınınbilincindeolmak,aklıneneskiyükümlülüğüdür.Bilinçsizakıllarvardır–elletutulmazzekâparıltıları,düşünceakımları,gizemlervefelsefeler–,bunlar,refleksleryadaböbreklerinpislikleridışarıatmasıgibikendikendineişler.

69H.K.

Yağmuryağdıkçayağıyor,durmaksızınşiddetleniyor.Kendinikaranlıklarındışınaatanbir[...]gibi...

Dağlık,dağınıkşehirkütlesibugünbirovagibigörünüyorgözüme,biryağmurovası.Bakışlarımınereyeçevirsem,herşeyyağmurrenginde,soluksiyah.Tuhafduygularsarıyoriçimi,hepsisoğuk.Bazenasılmanzaratamamenpustanibaretmiş,evleriseonu

perdeleyenbupusmuşgibigeliyor.Varolmazkenneolacağımıanlatanbirtür

önnevroz,bedenimiveruhumuüşütüyor;gelecektekiölümümünbiranısıbuadeta,benikendiiçimdedikenüstündetutuyor.Birsezgibulutununiçinde,kendimiölümaddegibihissediyorum,yağmuraltındauzanmışım,rüzgârbanaağlıyormuş.Vehissetmeyeceğimşeyinsoğukluğu,şimdikiyüreğimisıkıştırıyor.

70H.K.

Başkabirerdemimyoksada,hiçolmazsaözgürbırakılanduygularıngetirdiğisürekliyenilenmehalivar.

BugünRuaNovadoAlmada’danaşağıiniyordumkigözümbirden,tamönümdeyürüyenbiradamınsırtınatakıldı.Herhangibirinsanınsıradansırtıydıgördüğüm;sokaktangeçenbirininrasgelegözümetakılangösterişsiztakımelbisesininceketi.Solkolununaltınaeski

birçantasıkıştırmıştı,sağeliylekıvrıksapındankavradığıkapalıbirşemsiyeyide,yürüyüşününtemposunagöreyerevuruyordu.

Birden,oadamakarşıiçimdesevgiyebenzerbirşeyleruyandığınıhissettim,insanlarınortaközelliğiolanniteliksizliğinkarşısında,işinegidenbirailereisininsıradangünlükyaşamı,iddiasızveneşeliyuvası,kaçınılmazolarakhemneşeli,hemhüzünlüzevkleribarındıranhayatı,hiçbirşeyinnedeninimeraketmeksizinsafçayaşayıpgitmesikarşısında,kısacası,önümdeduranbugiydirilmişsırtıntamamenhayvanidoğasıkarşısındadoğmuştubuduygu.

Gözümüadamınsırtına,aralığındaniçerigözatarak,yarımyamalakdaolsadüşünceleriniseçebildiğimopencereyediktim.

Uyuyanbiradamınkarşısındanehissedilirse,bendeonuuyandırıyordu.Uyuyanherkesçocukluğunadöner.Belkidebuyüzden,yaniuyurkenyaşadığımızınbilincindeolmadığımıziçin,kimseyekötülükdeyapamayız–engözüdönmüşcani,kendinden

başkasınıgözügörmeyenenbencilinsanbile,neolursaolsunuyuduğusürecedoğanınbüyüsüylekutsalbirvarlığadönüşür.Uyuyanbirinsanıöldürmeklebirçocuğuöldürmekarasındabüyükbirfarkgörmüyorum.

Buadamınsırtıdauyuyorişte.Benimleaynıhızda,önümdenyürüyenbuinsantümvarlığıylauykuyadalmış.Bilinçsizceyürüyor.Uyuyor,çünkühepimizuyuyoruz.Hayatbütünüyledüştür.Odabilinçsizhaldeyaşıyor.Neyaptığını,neistediğini,nebildiğinikimsebilmiyor.Yazgı’nınbüyümeyençocuklarıolarak,hayatıuyuyoruz.İştebuyüzden,buduyguyladüşündüğümde,çocuksuinsanlığa,uyuyupkalmıştoplumsalyaşama,hepimizeveherşeyekarşıiçimdesonsuz,şekilsizbirsevgiuyanıyor.

Şuaniçimisaran,sonuçlarıveamaçlarıolmayan,çıplakbirinsansevgisi.Acılıbirşefkatduyuyorum,biziseyredenbirTanrı’nınduyabileceğicinsten.İnsandenenşuzavallılara,insanlıkdenenşuzavallı,tuhafyaratığayegânebilinçlivarlığınşefkatiylebakıyorum.Ne

yapıyorbukadarinsan?Ciğerlerdekibasitnefestenbaşlayıp

şehirlerinkurulmasına,imparatorluklarınsınırlarınısurlarlaçevirmesinedekhayatadahilolantümkoşturmacayı,tümniyetleri,birgerçekliklebirbaşkagerçeklikarasında,Mutlaklığınbirgünüilebirbaşkagünüarasındavarolan,kendindenmenkulbiruyuklamahali,düşeyadauykuyabenzeyenşeylerolaraktahayyülediyorum.Vesoyutbiranaçvarlıkolarak,ouykununiçindetoplanarakbanaaitolmuşçocuklarınüzerineeğiliyorumgeceleyin;iyi,kötüayırtetmeden.İçimsızlıyor,sonsuzbirvarlıkgibibüyüyorum.

Gözümüönümdekindenayırıporadan,osokaktangeçmekteolanherkesinüzerindedolaştırıyor,hepsini,peşindengittiğimobilinçsizinsanınsırtınınbanaverdiğisoğukvesaçmasevgiyle,sıkıcakucaklıyorum.Hepsiaynıbunların;atölye’densözedengençkızlar,işyerleriylealayedendelikanlılar,ellerindesepetlerlealışveriştendönenirimemeli

hizmetçikadınlar,bıyığıhenüzterlemiş,getir-götürişleriyapançocuklar–hepsiaynıbilinçsizliğinfarklıbedenveyüzlerdekitezahürleri,aynıgörünmezvarlığınelindetoplanmışiplerlehareketedenkuklalardanfarklarıyok.Bilinceişaretedenbütüntavırlarısergiliyorlar,amahiçbirşeyinbilincindedeğiller,çünkübirbilincesahipolduklarınınfarkındadeğiller.Kimileriakıllı,kimileriaptal–aslındahepsindeaynıaptallık.Kimileridahayaşlı,kimileridahagenç–aslındahepsiaynıyaşta.Kimilerierkek,kimilerikadın–aslındahepsinincinsiyetiaynı;varolmayanbircinsiyetbu.

71H.K.

13Nisan1930

Ötekiinsanlarlaaramdadaimi,derinbiruyuşmazlıkolduğunuhissetmeminnedeni,

sanırımonlarınçoğununduyarlıklarıyladüşünmesi,benimsedüşüncelerimlehissetmem.

Sıradaninsaniçin,hissetmekyaşamaktır,yaşamayıbilmektir.Benise,yaşamakdüşünmektir,derim;hissetmekisedüşünmeyibeslemektenbaşkaişeyaramaz.

Tuhafolanşuki,büyükheyecanlarduymayayatkındeğilsemde,kendiliğindenbendeençokheyecanuyandıraninsanlar,ruhenbenimleaynıyapıdaolanlardançok,mizacıbenimkinetabantabanazıtolanlar.Edebiyattaklasikyazarlarınüstünetanımam,oysaenazbenzediklerimdeonlardır.Tekbirkitapokuyacakolsam,VieiraileChateaubriandarasında,uzunboyludüşünmedenVieira’yıseçerdim.

Birinsanbendennekadarfarklıysa,okadargerçekgeliyorbana,çünküöznelliğimlebağıdahazayıfoluyor.İştebuyüzdendikkatle,daimaincelemekiçin,beniçokiğrendiren,kendimiçokuzakhissettiğimosıradaninsanlarıtercihediyorum.Onlarıseviyorum,

çünkünefretediyorumonlardan.Onlarıgörmektenhoşlanıyorum,çünkühissetmektennefretediyorum.Birtablodahayranlıklaseyrettiğimanzaralarıniçinegirince,genelliklehiçrahatedemezinsan.

72

Amiel25,hermanzaranınbirruhhaliolduğunusöylemiş;nevarki,sıradanbirhayalcininbayağıbirkeşfiolmaktanöteyegeçmiyorbucümle.Manzara,manzaraolduğuandabirruhhaliolmaktançıkar.Nesnelleştirmekyaratmakdemektirvekimse,yazılmışbirşiirin,birruhhaliyaratmaniyetiyleyolaçıkmışbirininruhhaliolduğunuiddiaedemez.Görmekbelkidedüşlemektiramabunagörmekyerinedüşlemekdiyorsak,görmeedimiiledüşlemeedimiarasındafarkgözettiğimizdenyapıyoruzbunu.

Hemzaten,sözpsikolojisiüzerineböyle

spekülasyonlaragirişmekneyeyararki?Kişiliğimdenbağımsızolarakbiterotlar,bitenotunüstüneyağmuryağarvegüneş,bitmişyadabitecekolançayıraaltınışıklarsaçar;dağlarnicezamandırdimdikdurmaktadırverüzgâr,(hiçvarolmadıysabile)Homeros’unvaktiyleduyduğugibiesmektedirhâlâ.Dahaziyade,herruhhalininbirmanzaraolduğunusöyleyebiliriz;ozamancümleninbirkuramınyalanınınyerine,birmetaforungerçekliğinitaşımakgibibirüstünlüğüolurdu.

Öylesinekaraladığımşubirkaçsöz,güneşinSãoPedrodeAlcântaradüzlüğündenbaşlayarakheryerikucaklayanışığıaltındaşehrinmanzarasınabakarkengeldiaklıma.Nezamanbukadarbüyükbiralanıkucaklasamvebedenselkimliğimioluşturanbiryetmişboyumdanveyetmişbirkilodankurtulsam,düşündüşolduğunudüşleyenleriçinalabildiğinemetafizikbirtebessümbelirirdudaklarımda,ruhumdakiyücelik,mutlakdışdünyanıngerçekliğinibanasevdirir.

TejoNehri’ninenucugökmavisibirgöldür

vegüneykıyılarındakitepeler,düzbirİsviçre’yigetirirakla.Küçükbirgemi(karabirbuharlıyükgemisi)PoçodoBispotarafındalimandanayrılıpdurduğumyerdengöremediğimnehrinağzınayöneliyor.Şuankigörünüşümün,apaçık,güneşeboğulmuşdışgerçeklikkavramının,önemsizolduğumusöyleyeniçgüdünün,küçücükolupdamutluolmayıdüşünebilmenintesellisininsilinipgideceğianadek,tümtanrılarbenikorusun.

(1932Haziranı’ndaRevoluçãodergisindeyayımlanmıştır.)

73H.K.

Doğadakidağlarınıssızdoruklarınaulaştığımızdakendimizdebirüstünlükhissederiz.Bütünvarlığımızla,enyüksekzirveyebiletepedenbakmaktayızdırartık.Doğanınenazındanböyleyerlerdebizesunabildiğienbüyükşey,ayaklarımızın

altındadır.Durduğumuzyerdenötürü,gözlegörülürdünyanınkrallarıyızdırşimdi.Etrafımızısarannevarsabizdenaşağıdadır:Hayatalçalanbiryokuş,bütünheybetiyleyükselenovarlığın,odoruğun,yanibizimönümüzeserilmişbirovadır.

İçimizdekazalardan,kötülüktenbaşkabirşeyyokvebirdenbireedindiğimizbuheybetdebizimdeğilaslında:Yukarıdaykenbütünheybetimiz,boyumuzlasınırlıdır;orayakadarçıktıysak,ayaklarımızlaçiğnediklerimizsayesindeolmuşturbuveokadaryükseğeçıkmamızıda,sadeceaştığımızısandıklarımızsağlamıştır.

İnsanzenginsedaharahatsolukalır;ünlüysedahaözgürdür;birasaletunvanınızvarsa,küçükdağlarıyaratmışsınızdemektir.Herşeyoyun,amaooyunbilebizimeserimizdeğil.Yakendimiztırmanmışızdıronunyanına,yabaşkalarıbiziçıkarmıştıryadazatendağındoruğundakievdedoğmuşuzdur.

Bununtamtersine,vadiyledoruğungöğeuzaklığıarasındakifarkıhiçönemsemeyenbiri

nebüyükbirinsandır.Tufansularıetrafımızısarmışolsa,birdağtepesindedaharahatederizelbette.AmaTanrı’nınlaneti,Jüpiter’inöfkesigibiyıldırımlarlayadaEolos’unkızgınlığıgibifırtınalarlainmişseyere,yukarıyahiççıkmamışolmakdahaiyiolur,kendimizideeniyiyereyapışarakkoruruz.

Gerçekbilge,kaslarıyükseklereçıkmayayatkınolan,bunakarşılık,dünyayadairbildiklerindendolayı,çıkmayıreddedenkişidir.Gönlündebütündağlaronundur;durduğuyerdenbütünvadilerinsahibidir.Güneşinaltınrengiışığaboğduğudorukları,enyüksektedurupışığıoradanalaninsandançokdahaiyigörüro;ormanlarınüzerindeyükselenbirşato,vadinindibindenhayranlıklabakanbiriiçin,şatonunsalonlarındakendiniesirgibihisseden,yerinikanıksamışbirbaşkasınagöreçokdahagüzeldir.

Böyledüşüncelerlekendimiavutuyorumişte,çünkühayattabaşkatesellibulamıyorum.VeAşağıŞehir’inTejo’yainensokaklarındanbedenimle,ruhumlasıradanbirinsanolarak

geçerken,şehrinışıklıtepelerininadetaemanetbirgörkemletekrarparlayışını,çoktanbatmışgüneşinoynaşanışıklarınıgördüğümde,simgeilegerçeklikbirbirinekarışıyor.

74H.K.

Fırtına

Birtürlüdağılmayanbulutlarınarasında,saydambirağartıgöğünmavisini

kirletiyordu.26

Getirgötürişlerinebakançocuğun,büronundibindeezeliveebedipaketinedoladığıipbirandonupkalıyor...

“Fırtınanınböylesini,ömrümdebirtekkezgördüm,”diyeyorumdabulunuyorçocuk,iyibiristatistikçiolarak.

Soğukbirsessizlik.Sokaktangelengürültülerbıçaklakesilmişadeta.Bütün

varlıklarıntedirginliğinihissettiksonugelmezcesine,kozmossoluğunututmuştusanki.Evrenbütünüyledonmuştu.Biran,sonrabaşkabiran–ardındanbirandaha.Kömürkarasıbirsessizlikleiyicekoyulaşmışkaranlıklar.

Birdenbire,canlıbirbıçakla[...]Tramvaylarınmadenîgıcırtısıinsansesine

neçokbenziyor!Nekadarneşeveriyoruçurumlaradüşüpdedirilmişsokağayağanşubasitsağanağınmanzarası!

EyLizbonum,yuvambenim!

24.Metindeİngilizce;öğleyemeğini.(Ç.N.)

25.Henri-FrédéricAmiel(1821-1881):İsviçreliyazar.Cenevre’deyaşadı,saygınbirakademisyenolarakbilindi.Sağlığındapekazyapıtıyayımlandı.Asılolarakölümündensonra,17000sayfatutangünlüklerininbulunmasıylaünkazandı.Yalnızlıkvebirtamamlanmamışlıkduygusuiçindeürettiği

yapıtı,bellinoktalardaPessoa’nınkiylebenzerlikgösterir.(Ç.N.)

26.Pessoa,bukitabınbirçokyerindedesözettiğigibi,fırtınalardanpaniğekapılacakkadarçokkorkuyordu.

75H.K.

Hızınzevkinivedehşetinitatmakiçinhızlıarabalaraveeksprestrenlerehiçgerekyok.Banabirtramvay,birdegiderekgeliştirdiğim,şaşkınlıkvericisoyutlamayeteneğimyetiyor.

Birtramvayıniçindeyken,hiçpaydosetmeyen,anındahareketegeçentahlilyeteneğimsayesinde,tramvayfikriylehızfikrinibirbirindenayırabiliyorum;hemdeöylebirayırıyorumki,birbirindenfarklıgerçekşeylerhalinegeliyorlarsonunda.Bununardından,kendimiartıktramvayıniçindedeğil,onunSafHız’ıiçindefarzedebiliyorum.Bundandasıkılıpsınırsızbirhızcoşkusuyaşamakistersem,aynıfikribukezSafHızTaklidi’netaşıyabilir,keyfimegörehızıartırıpdüşürebiliryadadünyadavarolantümarabalarınerişebileceğihızınüstüneçıkabilirim.

Gerçektehlikelerlekarşıkarşıyakalmaktankorkarımelbette,nevarkiodurumdaaşırı

heyecandançok,bütündikkatimiduygularımavermekbenirahatsızeder,kendimolmaktançıkarır.

Tehlikegördüğümyereadımımıatmam.Tehlikelerdenbilebıkmaktankorkarım.

Güneşzihindebatar.

76H.K.

Kimizaman,gelecekteözbilincimizincoğrafyasınıçıkarabileceğimizidüşünüyorum(üstelikzevkduyarak).Kanımca,kendiduyumlarıüzerineçalışacakolangeleceğintarihçisi,ruhununbilincindekiyansımasınakendiyaklaşımınımatematikselbirbilimedönüştürebilir.Bugüniçin,buzorsanatınhenüzemeklemeçağındayız–iştesizebirsanatdaha;henüzsimyaaşamasındakiduyularkimyası.Uzakgeleceğinobilginikendiiçhayatınaayrıbirönemverecektir.Kendindenyolaçıkarak,içhayatınıçözümleyebilecek,

şaşmazbiraygıtyaratacaktır.Kişininkendiniçözümlemesineyönelikduyarlıbiraletyaratmaktavebunu,yalnızcadüşünceninçeliklerinivebronzlarınıkullanarakimaletmektepekzorlanacağınızannetmiyorum.Kastettiklerimgerçekbronzveçelikler,amaakıldaüretilenlerden.Belkigerçektenböyletasarlanacakbu.Duygutahlilindenkesinsonuçalabilmekiçin,oduyarlıaygıtıaklımızdasomutolarakcanlandırmamız,böylecebuhassaslıkaygıtıfikriniyaratmamızgerekebilir.Ayrıca,aklıdadoğalolarak,aygıtıbarındırabilecekboşbiryeriolan,gerçekbirmaddeyedönüştürmemizelzemhalegelecek.Bunlarıngerçekleşmesi,içimizdekiduyularhakkındaedineceğimizbilgininkesinliğinebağlıdır;duyularazaminoktasınavardırılıncahiçkuşkusuzsomutlaşacakyadaiçimizdegerçekbiruzamyaratacaktır;somutvarlıklarındurduğuyerdekiuzamaözdeşolacaktırbu;öteyandan,somutvarlıklarınuzamıda,birvarlıkolarakdüşünüldüğündegerçekdışıdır.

Hepsibiryana,içimizdekiuzamın,alttarafı

ötekiuzamınyenibirboyutuolmayacağındandaemindeğilim.Gelecektekibilimselaraştırmalarbelkidetümgerçeklerinaynıuzamınfarklıboyutlarıolduğunuortayakoyacak;dolayısıylasomutyadatinselgerçeklerdenbahsedilemeyecek.Boyutlardanbirindebedenimiziyaşıyoruzbelki,birbaşkasındaiseruhumuzu.Belkibaşkaboyutlardavarki,onlardadakendimizinöbürlerikadargerçek,başkayönleriniyaşıyoruz.Aradabir,dayanağımolmasabile,buaraştırmalarınbizinihaiolaraknenoktayagötüreceğinidüşünmekhoşumagidiyor.

Belkide,mantıkdüzlemininyadauzamsalvezamansalgerçekliğindışındayeraldığıçokaçıkolan,Tanrıadınıverdiğimizşeyin,aslındainsanvarlığınınbirhali,varoluşunbirbaşkaboyutundakendimizialgılayışımızolduğunukeşfedeceğiz.Hiçolanaksızgelmiyorbubana.Belkidüşlerindeiçindevarolduğumuzundışındabirboyutyadaikiboyutunkesişmenoktasıolduğuortayaçıkacak;bircisimnasılboy,enveyükseklikleifadeediliyorsa,

düşlerimizdebelkiidealde,benlikteveboşluktayaşıyordur.Görselolduklarıiçinboşlukta;bizemaddegibigörünmedikleriiçinidealde;vesonolarakdabizeaitolmalarındankaynaklananözelboyutnedeniyledebenlikte.HerbirimizdeolanBenbile,belkideilahîbirboyuttur.Çokkarmaşıkmeselelerbunlarvezamanıgelincemutlakaaçıklığakavuşturulacakhepsi.Bugününhayalcileri,geleceğinnihaibilimininbireröncüsüolabilir.Buarada,gelecektenihaibilimdiyebirşeyolacağınainanmıyorumelbette.Amabununkonumuzlahiçilgisiyok.

Kimizaman,gerçektençalışan,bilimleuğraşanbirinsangibikılıkırkyararak,özenlebunabenzermetafizikdüşüncelerürettiğimoluyor.Dahaöncedesöyledim,ileridegerçekolabilirbu.Önemliolan,bundankendimefazlabirgururpayıçıkarmamam,çünkügurur,tarafsızdoğruluğavebilimselşaşmazlığazararverir.

77H.K.

Oyalanmakiçin–çünküinsanı,yarargözetmeksizinbilimleyadabilimselgörünenkonularlauğraşmakkadaroyalamazhiçbirşey–sıksık,titizlikle,ruhsallığımıbaşkalarınınnasılkavrayabileceğinianlamayaçalışırım.Buyararsıztaktiğinverdiğizevkekimizamanacıkarışsada,melankolinadirenbulaşıyor.

Kabacabaşkalarıüzerindebıraktığımizlenimianlamayaçalışır,sonrakendimcesonuçlaravarırım.Genelliklebaşkalarınınyakınlıkduyduğu,hattatuhaftır,bellibelirsizsaygıemareleridegösterdiğibiriyimben.Nevarkikesinliklecoşkukarışmıyorbuyakınlığa.Kimsebanaateşlibirdostlukbeslemeyecek.Pekçokinsanınbanaolansaygısınınnedenibelkidebudur.

78

H.K.

21Nisan1930

Öyleduyumlarvardırkiaslındabireruykudurlar;birsistabakasıgibiaklımızıtamamenişgaleder,düşünmemizede,hareketetmemizedeengelolur,varlığımızıaçıkçasürdürmemizeizinvermezler.Geceuyumamışızgibi,düştenkalmabirşeyleriçimizdeyaşamayısürdürürvegündüzgüneşininverdiğibiruyuşukluk,duyularındurgundüzeyiniısıtır.Hiçbirşeyolmamanınesrikliğidirbu;irademizinise,avludangeçerkenayağımızlaöylesinedevirdiğimizbirsukovasındanfarkıyoktur.

Bakaramagörmeyiz.Uzayıpgidenveinsandenenhayvanlarlacanlanansokak,üzerindekiharflerinhareketettiği,hiçbiranlamıolmayan,yereyatırılmışbirtabelagibidir.Evlersadeceevdir.İnsan,gördüğüşeyeanlamvermeyetisiniyitirmiş,amavarolanlarıkusursuzcagörüyor,evet,orasıöyle.

Marangozunkapısındanyükselençekiçsesleri,yanıbaşımızdakibirtuhaflıktangeliyorsanki.Genişaralıklarlaçınlayandarbelerinherbiri,yararsızbiryankıuyandırıyor.Atarabalarınıngürültüsü,fırtınalıbirgününgümbürtüsünüandırıyor.Seslerhavanıniçindençıkıyor,gırtlaklardandeğil.Nehiruzakta,yorgun,küllüsarısularıylasürünüyor.

Duyulanşey,cansıkıntısıdeğil.Acıdadeğil.Başkabirkişilikleuykuyadalıp–birdemaaşzammıalıpunutmakarzusubu.Hiçbirşeyhissedilmiyor,bedeninenaltbölümünde,bizeaitbacaklarıkaldırımdayürüten,ayakkabılarımızıniçindealgıladığımızayaklarıirademizindışındayürüterekilerleten,bedeninenaltbölümünde,kendiliğindenişleyenbirmekanizmadışında.Belkibubilehissedilmiyor.Kafamızıniçini,gözlerimizinhizasınıçepeçevrecendereyealan,sankikulaklarımızaparmaklarıylabastıranbirçembervar.

İnsanınruhununnezleyeyakalanmasıgibibirdurumbu.Vebirden,hastalığınedebiyattakiimgesindendolayı,hayat,

yürümeyehiçihtiyaçduyulmayanbirtürnekahetdönemiolsunistiyorinsan,nekahetfikrideşehrindışmahallelerindekievleriaklagetiriyor,amaevlerintamgöbeğinde,ocağınyanıbaşında,sokaktanvetekerlekseslerindenuzaktaolmayı.Hayır,hiçbirşeyhissetmiyoruz.Bilebile,uyurcasına,bedenimizelafgeçiremiyormuşuzgibi,girilecekkapıyııskalayıpduruyoruz.Herşeyiıskalıyoruz.Neredeseninküçükdavulun,sen,mumgibiduranayıcık?

79H.K.

21Nisan1930

Esintininiğrençkokusu,yenidoğmuşşeylereözgüohafiflikleTejo’danbaşlayıpilerleyerekAşağıŞehir’inilksokaklarınakiriniyaydı.Giderekısınandenizdenyayılansoğukuyuşukluğuniçinde,serinliğiylemide

bulandırıyordu.Hayatımideminiçindehissettimvekokugözleriminardınasindi.Yalancıbirbeyazlığakayan,külrengi,darmadağın,yumaklaşmışbulutlarenyüksekte,hiçlikteyüzüyordu.Atmosfergöğüürkütenbirtehdittiadeta,tıpkıhavadanibaret,duyulmazbirgökgürültüsügibi.

Durgunluk,martılarınuçuşundabilehissediliyordu:Gökyüzünebirileritarafındanbırakılmış,havadanhafifşeylerebenziyordumartılar.Havadaboğuculuktaneseryoktu.Günbatıyorduvehuzursuzlukyalnızcaiçimizdeydi;havaaraaratazeleniyordu.

Yaşamayamecburedildiğimhayattandoğmuşzavallıumutlarımbenim!Şuyaşadığımızsaate,şuhavayabenzeronlar,sissizsislere,sahtefırtınalardansarkantarazlanmışyaraizlerine.İçimdenbağırmak,manzaradanvedüşüncelerimdenkurtulmakgeliyor.Nevarkiniyetlendiğimşeydeçamurkokuyor,üstelikiçimdekisularalçalınca,şusırfkokusunugördüğüm,karayaçalançamuryayılıverdidışarı.

Kendimeyetmekistememnebüyükbirtutarsızlık!Faraziduyularınyarattığıbilinçnekadardaalaycı!Ruhduyularla,düşüncelerhavaylaveırmaklanebiçimiçiçegeçmiş!Kokualmaduyumdavebilincimdehayatcanımıyakıyor,bütünbunlarısöylerkentekderdimbunuanlatmak–Eyüp’ünkitabındakişuçokyalın,çokengincümleyedilimdönmediğinden:“Ruhumhayatımdanyoruldu!”

80

Istırapmolası

Herşeybeniyoruyor,yormayanşeylerbile.Neşeyleacınıntadı,benimiçinbir.

Nekadardaisterdimbirbahçedekihavuzda,kâğıttangemileriniyüzdürenbirçocukolmayı,birdeasmakameriyesiolsunüzerimde,kameriyeninkafesisığsulardaki

koyuyansımalarınarasında,ışıktanveyeşilgölgelerdenbirdamatahtasıçizsin.

Hayatlaaramdaincebircamvar.Açıkçagörmemeveanlamamarağmen,dokunamıyorumhayata.

Hüznümüakılçerçevesinesığdırmakmı?Akılyürütmekçabaharcamakanlamınageliyorsa,buneyeyararki?Hemzaten,insanüzgünkenelinibileoynatamaz.Sıradanhayatınvazgeçmeyiçokistediğimohareketlerindenbilevazgeçemiyorum.Vazgeçmekçabaistiyorçünkü,bendeisecesaretverecekküçücükbirruhbilekalmamış.

Sıksık,şuarabanınsürücüsüolmadığıma,şufaytondaarabacılıkyapmadığıma,herhangihayalîbirBaşkasıolmadığımayanıyorumacıacı,tabiibenimkindenbaşkaolanhayatısırfarzumdangüçalarak,zevkvererekgirsiniçimevebunudabaşkasıolmasısayesindeyapabilsin!

Bugerçekleşseydi,rasgelebirşeygibidehşetedüşürmezdibenihayat.Hayatfikribirbütüngibi,zihniminomuzlarınıçökertmezdi.

Düşlerimsaçmabirersığınak,yıldırımakarşışemsiyeaçmaktanfarkıyok.

Öylesinecansız,öylesineacınacakdurumdayım;hareketlerden,çabaharcamaktanöylesineuzağım.

Kendibenliğiminnekadarderininedalarsamdalayım,düşlerdekitümyollarbenikaygıdoludüzlüklereçıkarıyor.

Okadarsıkdüşkurduğumhalde,benbiledüşlerielimdenkaçırdığımboşluklaradüşüyorum.Ozamanaçıkseçikgörüyorumvarlıkları.Sarındığımsistabakasıdağılıyor.Vegözlegörülentümsivriköşelerruhumunetiniörseliyor,baktıkçatümsertşeylerbeniyaralıyor,kisertolduklarınıböyleanlıyorum.Nesneleringörülenbütünağırlığı,ruhumuniçineçöküyor.

Hayatımdayakyemeklegeçiyorsanki.

81

Sokaktaatarabalarıtıngırdayıpduruyor–

ayrıkveağırsesler;miskinliğimeyakışıyorlar,diyesigeliyorinsanın.Öğleyemeğisaatiamabenbürodakaldım.Birazkapalı,ılıkbirgün.Oseslerde,gününözelliklerinibuluyorum,belkisırfuyuşukluğumdandır.

82H.K.

Gününbittiğibusaatte,gerçekbirokşayışolmadığıiçiniyiceyumuşamışbuhafifokşayışı,bubelirsizmeltemialnıma,zihnimekimkondurdu,bilemiyorum.Tekbildiğim,çektiğimsıkıntınınşimdivarlığımadahaiyioturduğu,insanıngiysisininbiryarayasürtünmesininkesilmesigibi.

Havanınhafifbiresintisiyle,biraniçindeolsahuzuraerebilenbirduyarlık,nebahtsızbirduyarlıktır!Nevarki,herkesinduyarlığıbuhalde;örneğindurupdururkenparakazanmanınyadabeklenmedikbir

gülümsemenin,insanlarındengesinefazladanbiryükbindireceğinisanmam;bunlar,birangelipgeçiverenesintibenimiçinneyseodurbaşkalarıiçin.

Uyumayıdüşleyebilirim.Düşkurmayıdüşleyebilirim.Herşeyinnekadaröznelliktenuzakolduğunudahaiyigörüyorum.Dışımaaithayatduygusundandaharahatçayararlanıyorum.Veaslındabuncaşeyinnedeni,sokağınköşesinekadargidenserinesintinin,birdenyöndeğiştiriptenimiokşamışolması.

Bütünsevdiklerimiz,bütünyitirdiklerimiz–nesneler,varlıklar,anlamlar–işteböylesürtünürtenimize,oradandaruhumuzasızar;Tanrı’nınkucağındayaşanmışşukısacıksahne,tamzamanındahayalimdebeniyatıştırmaktanvebanaherşeyikalenderce,bilgecekaybedebilmeyiöğretmektenbaşkayararıdokunmamış,azıcıkesintidenibaretdeğildirasla.

83

H.K.

25Nisan1930

Hayatınşekildenşekilegirenkofluğundaanaforlar,hortumlar!Şehirmerkezindeki

büyükmeydanda27kalabalıkdenenkoyu,rengârenkakarsuakıyor,kıvrılarakilerliyor,birikintileroluşturuyor,derelereayrılıyor,ırmaklarhalindebirleşiyor.Gözlerimdalgıncagörüyor,birazyağmuryağacakdiyedüşünmemindeetkisiyle,bukarışıkkargaşayabütünimgelerdendahaiyioturan,suyubarındıranbuimgeyikuruyorumkafamda.

Bencetarifetmeleribeklenenherşeyikusursuzcaifadeedenbusonkelimeleriyazdıktansonra,yayımlattığımzamanbukitabınsonuna,“Yanlışlar”listesininardına,birde“Yanlışolmayanlar”listesikoymakveşunubelirtmekgeldiaklıma:Filancasayfadayeralan“karışıkkargaşa”ifadesi,ikikelimenindeaşağıyukarıaynıanlamagelmesinerağmendoğrudur.İyiamabununkafamdangeçenlerle

neilgisivarşimdi?Hiçilgisiyok,amazatenbuyüzdendaldımgittimbudüşüncelere.

Meydanınodaknoktalarınınetrafında,yürüyenkibritkutularınabenzeyentramvaylarşangırdıyor,homurdanıyor,sankidev,sarıkibritkutularıbunlar,sankiçocuklaryelkenniyetinebirkibritieğikolaraküzerlerineoturtuvermişler;madenîbirgıcırtıçıkıyoryolakoyulurlarken.Tamortadakiheykelinçevresinde,rüzgârınbirdensavuruverdiğikaraekmekkırıntılarıgibigüvercinleruçuşuyor.Tombulbedenleri,kısacıkayaklarıyla,minikadımlarlayürüyorlar.

Vehepsigölgebunların,gölgeler...Yakındanbakıldığındainsanlardeğişkenbir

tekdüzelikiçindeyaşıyor.BizimVieira,FreiLuisdeSousa’nın,“sıradanlığıçoközgünbirbiçimde”yazdığınısöylüyordu.Buinsanlarise,

“BaşpiskoposunYaşamı”ndaki28üslubuntersine,sıradanlıklarıiçindebenzersizler.Hiçumurumdaolmadığıhaldeüzülüyorumbuna.Hayattakiherşeygibi,bendeolduğumyerdeboşunaduruyorum.

HayalmeyalseçilebilendoğutaraftaşehirneredeysedimdikyükseliyorvehiçistifinibozmadanKale’yesaldırıyor.Solgungüneş,ansızınortayaçıkarak,kendisinigözümüzdensaklayanevöbeğinibelirsizbirhaleyleıslatıyor.Gökyüzününmavisinemdenağarmış.Dünküyağmurbelkiyenidenbastıracak,amadahahafifyağacak.Rüzgârdoğudanesiyorgibigeliyor;belkide,ikiadımötedekipazardantazeveolgunyeşilliklerinhafifkokusunuansızınbizetaşıdığıiçin.Meydanındoğutarafında,öbürtarafakıyaslayabancılardahafazla.Dükkânlarındemirkepenkleri,zayıflayansilahseslerigürültüsüyleyukarıiniyor;osesniyeböylebircümlefısıldadıbana,bilemiyorum.Belkidekepenklerdahaziyadeaşağıinerkenöylesesçıkarıyordurdaondan,amaşimdilikyukarıçıkıyorlar.Herşeyinbiraçıklamasıvar.

Birden,yapayalnızkalıyorumdünyada.Manevibirçatınıntepesindenseyrediyorumbütünbunları.Dünyadayalnızım.Görmek,uzaktaolmaktır.Açıkçagörmek,durmaktır.Tahliletmek,yabancılaşmaktır.İnsanlarbana

değmedengeçiyoryanımdan.Etrafımdahavadanbaşkaşeyyok.Kendimiokadartecritedilmişhissediyorumki,üzerimdekigiysiylearamdakiboşluğubilealgılıyorum.Çocukluğumadönüyorum,sırtımdagecelik,elimdedoğrudürüstyanmayanbirkandil,kocaman,ıssızbirevdeyürüyorum.Canlıgölgelerlekuşatılmışım–yalnızcagölgebunlar,donupkalmışmobilyaların,yanımdanyürüyenışığınkızları.Aynıgölgelerburada,güneşinaltındadasarıyordörtbiryanımı,nevarkisapınakadargerçekinsanlarbuseferkiler.

84H.K.

25Nisan1930

Bugün–duygularımınmolaverdiğibirsırada–yazdıklarımıntürüüzerinedüşündüm.Yanibennasılyazıyorum?Dahanicelerigibibende,istenciminbiryöntemveölçütler

yaratmakuğrunayoldançıktığınıgördüm.Böyleşeyleresahipdeğilkendeyazıyordumelbette;amabubakımdandaötekilerdenhiçfarkımyok.

Bugünöğledensonrakendimitahlilederken,üslupyöntemimintemelolarakikiilkeyedayandığınıfarkettim,hemenardındandabuikiilkeyi,değerliklasikyazarlarımızınoeski,doğrutavrınauyarak,yazıyazmasanatınıntemelkurallarıolaraktayinettim:Hissedileninasılsaöyledilegetirmek–açıksaaçık,kapalıysakapalı,karmaşıksa,karmaşıkolarak;vedilbilgisininyalnızcabiraraçolduğunu,biryasaolmadığınıakıldançıkarmamak.

Diyelimkikarşımda,erkeksitavırlarıolanbirgençkızduruyor.Sıradanbirinsanyalnızcaşunusöyleyecektir:“Bugençkızdaerkekhavasıvar.”Genesıradan,amakonuşmanınsöylemekolduğunudahaiyianlamışbaşkabiriiseşöylediyecektir:“Bukızerkek.”Anlatımolanaklarınınkendisineyüklediğigörevinbilincindeolan,amaözlüsözlerkullanmaktan

dahaçokhoşlananbirbaşkası,onuniçin“Budelikanlı,”diyecektir.Benolsam,adlasıfatınerillik/dişillikvetekillik/çoğullukbakımındanbirbirineuymasınadairentemeldilbilgisikuralınıçiğneyerekona,“Buhanımoğlan,”derdim.Veçokdoğrubirşeysöylemişolurdum;sığlıktan,ölçütlerden,günlükifadelerdenuzaklaşmış,ogençkızındışındakikoşullarıhesabakatmadan,bütünayrıntılarıvererekkonuşmuşolurdum.Ayrıca,konuşmazdım:Söylerdim.

Dilinnasılkullanılacağınıtanımlayandilbilgisi,dilitutarlı,amayanlışbirşekildesınıflaraböler.Örneğingeçişlivegeçişsizfiilleribirbirindenayırır,bununlabirlikte,konuşmayıbilenherinsansıksıkgeçişlibirfiiligeçişsizfiiledönüştürmekzorundakalır;hissettiğibirşeyinfotoğrafınıçekmekiçinyaparbunu;hayvan-insanlarınçoğugibiohissikaranlığıniçinde,yarımyamalakgörmekleyetinmez.Varolduğumusöylemekistersem,“Varım,”derim.Bireyleşmişbirinsanolarakvarolduğumusöylemekistersem,“Benbenim,”derim.Ama

kendiniyönetenveoluşturan,kendiniyaratmakgibitanrısalbirişleviendolaysızyoldanuygulayanbirzatiyetolarakvarolduğumuifadeetmeyeniyetliysem,varolmakfiilini,değiştirmeksizinkullanmammümkünmüdür?Budurumda,azametledilbilgisikarşıtı,üstünbirvarlıkmertebesineyükselerek,“Kendimivarım,”derim.Böylelikle,koskocabirfelsefeyialtıüstüdörtbeşkelimedeanlatmışolurum.Hiçbirşeyanlatmayankırkcümledendahaiyideğilmidirbu?Felsefedenvesözlüifadeyetisindendahafazlanebeklenebilir?

Hissettiklerinidüşünmeyibilmeyenler,bırakalımdilbilgisineuysunlar.İfadelerinehâkimolanlarisetamtersine,dilbilgisindenkendibildiklerigibiyararlansınlar.Derlerki,Roma-GermenİmparatoruSigismond,halkanutukçekerkenbirdilbilgisihatasıyapmış.Birikendisiniuyarıncadaşucevabıvermiş:“BenRomaimparatoruyum,dilbilgisinedehükmederim.”Vetarihteanlatıldığınagöre,supergrammaticamsanıSigismond’aburadan

kalmış.Harikabirsimge!Neolduğunusöyleyebilenherinsan,kendiçapındaRomaimparatorudur.Fenaunvandeğildoğrusu;insanolmak,kendinivaretmesinibilmektir.

85H.K.

Tanıdığımyadaismenbildiğimoncainsanınürettikleriniyadaenazındanbitmiş,bellibirhacmeulaşmışyazılarınıdüşündüğümde,bellibelirsizbirkıskançlıkuyanıyoriçimde,küçümsemeylekarışıkbirhayranlık,karmaşıkduygularınyarattığıtutarsızbirmelankoli.

Herhangibirşeyigerçekleştiripbitirmek,birsonucaulaştırmak(isteriyi,isterkötü–hemzatensonuçlarhiçbirzamantamameniyideğilsede,genelliklesaltkötüdeolmaz),evet,tamamlanmışbirşeyortayakoymakdeninceenyoğunhissettiğimduygu,kıskançlık.Birçocuğabenzetebilirizbunu:Buşeyherinsangibikusurlu,amabizeait,tıpkıçocuklarımız

gibi.Üzerimdenhiçayırmadığımeleştirelbakış

yüzündeneksikliklerinden,kusurlarındanbaşkasınıgöremeyen;çiziktirmeyecüretettiğiparçabuçukyazılardan,pasajlardan,varolmayandanalıntılardanöteyegeçmeyenbiriolarak,kalemealdığımüçsatırlıkşeyle,bendekendihesabımakusurluyum.Dolayısıyla,kötüdeolsa,yapıtyapıttırdeyiportayabitirilmişbirişkoysamyadatekkelimeetmesem,ruhdaâcizliğinikabulederekderinbirsessizliğegömülseiyiolur.

86

Merakediyorum,acabahayattakiherşey,herşeyinyozlaşmışhalimidir,diye.Varolmakbiryaklaşıklılıkhali,birşeyinbiröncekigünüyadaaşağıyukarıoşey,olmakmıdır?

HıristiyanlıknasıldeğeridüşürülmüşYeniPlatonculuğunsoysuzlaşarakyozlaşmasından,

RomadünyasıtarafındanYahudileştirilmişhaliyleHelenizmdenbaşkabirşeydeğilse,bizimkocamış,insanıkanseredençağımızda,birbirinitamamlayanyadadışlayantümbüyüktasarılarınpekçokfarklıyönesapmasındandoğmuştur,butasarılarınbaşarısızlıklasonuçlanması,başarısızlığıyaratançağında

yaratıcısıolmuştur.29

Orkestraeşliğindebirperdearasıyaşıyoruz.

İyiama,dördüncükattakişuyerimde,bukarmakarışıksosyolojiyığınıylaişimne?Hepsibirdüştü,tıpkıBabilprenseslerigibiveinsanlıküzerinekafayormakokadar,amaokadaryararsızki–sadeceşimdikizamanınarkeolojisi.

Tümevreneyabancıbirinsangibi,denizdüşündenkopmuşbirinsan-adagibi,fazlasıylavarlıkyüklenmiş,herşeyinsathındagidengemigibisisleriniçinedalacağım.

87

87H.K.

6Mayıs1930

Metafiziğioldumolası,gizlideliliğimizinbiruzantısıolarakgörmüşümdür.Gerçeğibilseydikzatengörürdük,kalanıdabirtakımsistemlerdenvedolgumalzemesindenbaşkaşeydeğil.Şöylebirdüşünecekolursak,evreninanlaşılamazlığınıtespitetmişolmakbizeyetmeli;onukavramayaçalışmakbirinsandandahaazıolmakdemektir,çünküinsanolmak,zatenevreninanlaşılamayacağınıbilmekanlamınagelir.

İnancı,hiçbiryerdendüşmemişbirtepsininiçinde,sıkıcabağlıbirpaketgibiveriyorlar.Paketialmamisteniyor,amaaçmaksızın.Bilim,bomboşbirkitabınsayfalarınıaçmamiçintabakiçindeuzattıklarıbirbıçak.Kuşkuyubirkutunundibindekitozgibiuzatıyorlar;iyiama,içindetozdanbaşkabirşeyyoksaokutuyunedenönümesürüyorlarki?

Bilemediğimiçinyazıyorumvetamamen

yabancısıolduğum,Gerçekliğianlatanobüyüklafları,duyduğumheyecanınihtiyaçlarınagörekullanıyorum.Rengibelli,karşıkonulmazbirheyecaniçindeysem,suiçercesineTanrılarderim,böylelikleheyecanımıçokboyutlubirdünyabilinciylebütünleştirmişolurum.Heyecanımdahaderinse,doğalolarakTanrı’dansözeder,bukezdeonutekilbirbilinciniçinesaklamışolurum.Eğersözkonusuheyecanbirdüşünceyse,odurumdadoğalolarakYazgı’dandemvururveonuçıkışyolubırakmaksızınköşeyesıkıştırmış

olurum.30

Bazen,sırfcümleninritmibozulmasındiyeTanrılardeğilde“Tanrı”demekgerekir;kimizamanda“Tanrıların”sözcüğünündörthecesinikullanmakkaçınılmazdır,budurumdabaşkabirsözâleminegeçmişolurum;kimizamandatamtersine,içimizdekibiruyağınkaprisleri,ritimdekibirbozukluk,anibircoşkukendinizorlakabulettirir–kaçınılmazolarakyaçoktanrıcılıkyadatektanrıcılıkgelirbununardından,bendekâhbirini,kâhötekinitercih

ederim.Tanrılarınvarlığınıüslupbelirler.

88H.K.

Yoksabile,neredeTanrı?Duaedipağlamak,işlemediğimsuçlaratövbeetmek,biranneninkininyerinitutmasada,bağışlanmanınbirokşayışabenzeyentadınıduymakistiyorum.

Herhangibirocağınbaşında,insanınsokulupağlayacağıbirgöğüs,amasonsuz,şekilsiz,biryazgecesikadarsınırsızbirboşlukçizen,aynızamandadayakıncacık,sıcacık,kadınsıbirgöğüs...Düşünülemeyecekşeyleriçin,tambilmediğimbaşarısızlıklariçin,varolmayanşeylereduyduğumsevgileriçinağlayabilsemoradavebilmemhangigeleceğidüşünerek,korkudantirtirtitreyebilsem...

Yenibirçocuklukçağı,yenidenyaşlıbirdadıolsa,yataktadikkatimgiderekdağılarak,birçocuğunbuğdaysarısısaçlarınasüzülen

tehlikelerledolu,huzurvericimasallardinleyerekuyusamtekrar...Hepsiçokbüyük,alabildiğinesonsuz,kesinveTanrı’nınbenzersizheybetinde,varlıklarınnihaigerçekliğininhüzünlü,yarıuykuluderinliğinde[...]

Birgöğüs,birbeşikyadaboynumusaranılıkbirkol...Usulcaşarkısöyleyenbirses–beniağlatmakistercesine...Şöminedeyananateşinçıtırtısı...Kışınbağrındakiosıcaklık...Bilinciminılık,başıboşakışı...Sonra,sessizce,uçsuzbucaksızbirboşlukta,yıldızlarınarasındasüzülenaymisalibiruyku...

Hilelerimibirkenarakoyupoyuncaklarımıda–sözcükler,imgeleryadacümleler–sevgiyle,neredeysetekteköperekbirköşeyekaldırdıktansonra,kocamanbirodadakaybolmuş,küçücük,savunmasız,yapayalnızkalmışhissediyorumkendimi,hüzünçöküyoriçime,alabildiğinederinbirhüzün.

Asılmeseleyedönecekolursak,oyunumuoynamadığımzamanbenkimim?Duyularsokağınabırakılmış,Gerçeklik’inrüzgârlı

köşelerindedişlerisoğuktanbirbirinevuran,Hüzün’ünbasamaklarıüzerindeuyumaya,ekmeğiniDüşlem’dendilenmeyemecbur,zavallıbiryetim.Babamagelince,adındanötesinibilmiyorum;dediklerinegöreTanrı’ymışadı;amabuhiçbiranlamifadeetmiyor.Bazıgeceler,kendimiçokyalnızhissettiğimdeonuçağırıpağlarım,onusevmemisağlayacakbirfikiryaratmayaçalışırım...Amasonra,babamıtanımadığımgeliraklıma,belkidüşlediğimgibideğildir,derim,belkideruhumungerçekbabasıaslaoolmayacak.

Nezamansonbulacakbütünbunlar,sefaletimisürüklediğimsokaklar,soğuktantitreyerekbüzülüpkaldığım,geceninellerinisırtımdakipaçavralarınaltındahissettiğimomerdivenler?NeolurduTanrıbirkerecikçıkıpgelse,benievinegötürse,sıcaklık,sevgiverse...Bazenbunudüşündüğümde,sadecedüşünebilmekbilesevinçtenağlatırbeni...Nevarkirüzgârsokaklardakolgeziyor,yapraklarkaldırımlaradökülüyor...Gözlerimi

kaldırdığımdayıldızlarıgörürüm,hiçbiranlamıolmayanyıldızları...Vetümbunlarınortasındabirbenkalırım,hiçbirSevgi’ninevlatedinmediği,hiçbirDostluk’unoyunlarınaalmadığı,yüzüstübırakılmış,zavallıbirçocuk.

Öyleüşüyorumki.Yalnızlıktançokyoruldum,çokbitkinim.Eyrüzgâr,gidipAnne’mibul.Gecevaktibeni,bilmediğimoevegötür...EySessizlik,sütannemi,beşiğimi,tatlıtatlıuyutanoninniyigeriverbana.

89

Üstünbirinsanayakışanyegânetavır,yararsızolduğunubildiğibirişiinatlasürdürmek,sonuçvermeyeceğininfarkındaolmasınarağmendisiplineayakuydurmakvezerrekadarönemvermediğifelsefivemetafizikdüşüncekıstaslarınasıkısıkıyasarılmaktır.

27.Buradasözüedilenmeydan,–bugündehiçdeğişmemişolan–AşağıŞehir’dekiFigueiraMeydanıolmalıdır.

28.PortekizlirahipveyazarFreiLuísdeSousa’nın(1555-1632)birbaşpiskoposunyaşamınıanlattığıeseri.Kitap,dikkatçekicibirdille,güçlütasvirlerleyazılmışolmaklabirlikte,manastıryazınınınayrıntılarıgüzelleştirmek,kötüyönleritörpülemekyadatamamenatlamakgibiözelliklerinesahiptir.(Ç.N.)

29.Yada:kendimiziifadeetmemizisağlayanolumsuzlamalarıntümünüortayaçıkaranda,butasarıların…

30.Yada:böyleceonubirnehirgibiyatağındaakmayabırakıyorum.

90H.K.

14Mayıs1930

Gerçekliğiyanılsamanınbirbiçimi,yanılsamayıdagerçekliğinbirhaliolarakgörmek,aynıölçüdehemgereklidirhemdeyararsız.Düşlerlegeçenbirhayat,eğervarolmakniyetindeyse,kendisinindışındagelişenolayları,varamayacağıbirsonucundağınıköncülleriolarakgörmekzorundadır;amabiryandandadüşünbarındırdığıolasılıklarında,bellibirölçüdedikkatimizihakettiklerinidekabuletmelidir,zatendüşlersayesindekendiiçdünyamızadalarız.

Herbirşey,şaşkınlıkyadasıkıntıyaratanherkonu;birbütünyadahiçlik,biryolyadabirkaygıkaynağıolaraktahayyüledilebilir.Herdefasındafarklıbiçimdeelealmaklaonuyenilemiş,kendiyleçarpıpçoğaltmışoluruz.Ömrüdüşlerlegeçen,köyündendışarıadımatmamışbirininkocaevrenehükmedebilmesini

sağlayandabudur.31Sonsuzluk,birçöldeolduğugibi,birhücreniniçindedevarolabilir.İnsan,başınıbirtaşadayayarakdakozmikbiruykuuyuyabilir.

Bununlabirlikte,düşünceleredaldığımızda–azbuçukdüşünenherkesinbaşınageldiğigibi–herşeybizeyaşlı,eski,defalarcagörülmüşgibigelebilir,bizonlarıdahaöncehiçgörmemişolsakbile.Meseleşuki,birşeyüzerindenekadaryoğundüşünürsekdüşünelim,düşüncegücümüzleonunekadardönüştürürsekdönüştürelim,bütünçabalarımızarağmenogenedebirdüşüncenesnesiolarakkalacaktır.Odurumda,şiddetlehayatıarzularız,bilgidışındabiryollaanlamayı,sadeceduyularımızladüşünebilmeyi,sözkonusunesneniniçindenbirbakışla,dokunmayı,hissetmeyiiçerenbiryöntemledüşünebilmeyiisteriz,sankibizsu,odasüngermişçesine.Böyleliklebizdekendigecemizleyüzleşiriz;heyecanlarınverdiğiyorgunlukiyicederinleşir,hattazatenkendiliğindenbirderinliğiolan,düşüncenin

yarattığıheyecanlarıgeçerbile.Nevarki,uykusuz,aysızveyıldızsız,sankiherşeyintersinedöndüğübirgecedirbu–sonsuzlukiçeri,daracıkbiryeresıkıştırılmış,günisebilinmeyenbirgiysininkaraastarınadönüşmüştür.

Eniyisi,eveteniyisi,sevenvebilmeyensalyangozinsanyadaiticiliğininfarkındaolmayansülükolmakveöylekalmak.Bilmemekhayatımızolsun!Hissettikçeunutalım!Neçokyaşanmışlıkkayboldukaçankaravelalarınyeşil-beyazdümensularında,ihtiyarkamaralarıngözlerininaltınaburunniyetinedikilmişmağrurdümenintükürdüğüsoğukbirbalgamabenzeyenosularda.

91

Şehrinhemendışındakibirduvarınüzerindenkırlaraşöylecebirbakınca,birbaşkasınınupuzunbiryolculuklaerişebileceğindençokdahaeksiksizbir

özgürlüğekavuşuyorum.Herbakışaçısı,başaşağıduran,tarifesığmazbirtabanıolanbirpiramidintepenoktasıdır.

Bugünbenigülümsetenşeyleremüthişöfkelendiğimbirdönemoldu.Herseferindebenibirkezdahaşaşırtan,aktifinsanların,gündelikhayatıniçindenolanlarınşairlerevesanatçılaraısrarlagülümseyipgeçmesi,bunlardanbiri.Bizimgazetefilozoflarınınsandığıgibi,kendilerineüstünlükpayıçıkarmakiçinyapmıyorlarbunu.Tavırlarındagenelliklebirtürsevgioluyor.Amabirçocuğu,hayatınşaşmaz,dakikişleyişinibilmeyenbirinişımartırgibidavranıyorlar.

Bunlarvaktiylesinirlendirirdibeni,çünkühernaifinsangibi(ozamanlarbendenaiftim),düşlervesözlerpeşindekoşanşairlereyönelenbugülümsemede,alttanaltabirmüstehziliksezerdim.Aslındabunueleverentekşey,gülümserkendilinhafifçeşaklatılması.Eskidenşairlerekarşıbirüstünlükduygusunuaçığavuranbirhakaretolarakgördüğümgülümsemeyi,şimdibilinçsizbirsoruolarak

kabulediyorum:Yetişkinlerinçoğunluklaonlardandahakeskinzekâlıolduğunukabuletmesigibi,bazıinsanlardadüşkurupdillendirmeyibilenlerolarakbizimkarşımızdaçözemedikleri,bundandolayıkorktukları,farklıbirduyguyakapılıyorlar.İçlerindenenakıllıları,zamanzamanbizimüstünlüğümüzüanlargibioluyorgaliba:İşteozamanoküçümseyenhavaylagülümsüyorlar,üstünlüğümüzüsezdiklerinisaklamakiçin.

Nevarki,sanatçıveşairolarakbiziüstünkılan,pekçokhayalcininkendilerindekitemelözellikolarakkabulettiğişeydeğildir.hayalcinineyleminsanınaolanüstünlüğü,düşüngerçekliktenüstünolmasındankaynaklanmıyor.Meseledüşlemeninyaşamaktankatbekatdaharahatvekolayolması;dolayısıyla,hayalci,eyleminsanınakıyaslahayattançokdahabüyük,çokdahazenginbirzevkalır.Lafıdolandırmadan,dahaaçıkkonuşacakolursak,asıleyleminsanı,hayalcidir.

Hayatıntemelolarakzihindekibirdurum

olduğunu,edimlerimizinyadadüşüncelerimizindetakdirettiğimizkadardeğeresahipolduğunugözönünealacakolursak,birşeyindeğerlenmesisadecebizebağlıdır.Aslınabakacakolursak,hayalcivaktiniparabasarakgeçirir,üstelikpiyasayasürdüğüparalarhemkendiakıldiyarında,hemdegerçekliğinmemleketlerindegeçerlidir.Ruhumunbanknotlarınınaltınkarşısındadeğeriyoktur,amabunupekumursamıyorum,çünkühayatınhayalîsimyasındaaltınaslabulunamayacaktır.Bizdensonratufan–ama“bizdensonra”nınaltınıçiziyorum.Herşeyinkocabiryalanolduğunugörüpbaşkalarınınonlarıyazmasınafırsatbırakmadanromanlarkalemealanlar,gizligizli,daharahatyazmakiçinMachiavelligibisırtınaSaraykıyafetinigeçirenlerdahauyanık,dahamutluinsanlardır.

92H.K.

(Achildhand’splayingwithcotton-reels,

etc.)32

Düşkurmaklageçtiömrüm.Hayatımınanlamıbuydu,evet,yalnızcabuydu.İç

hayatımın33dışındakihiçbirşeyedönüpbakmadım.Hayatımdakienbüyüküzüntüler,

gönlüme34bakanpencereyiaçıporadakibitiptükenmezkaynaşmayıseyrederekkendimiunutmamlaeriyipgitti.

Baştanberisadecehayalciolmayıistedim.Yaşamaktanbahsedenleriyarımkulakdinledim.Olduğumyerdeolmayana,aslaolamadığımşeyeaitoldumhep.Nekadardeğersizolursaolsun,benolmamakkaydıylaherşeyişiirselbuldum.Ben,birtekhiçlik’isevdim.Düşünübilekuramayacaklarımıarzuladımsadece.Hayatakıpgittiğinihissettirmeksizin,banaşöylebirdeğipgeçsinistedim.Aşktantekdileğim,uzakbirdüşolarakkalmasıydı.Tamamengerçekdışıolan

gönlümdekimanzaralardabilehepuzaklarcazipgeldi,gittikçesilinerekneredeyseufkadekuzanansukemerlerinde,manzaranıngerikalanındaolmayanbirdüşdinginliğivardı;iştebudinginliğinhatırınasevdimonları.

Kendimebirdüşdünyasıkurmasaplantısıhiçterketmedibeni,öldüğümgünekadardasürecek.Çekmecelerimindibinerengârenkmakaralaryada–içlerindebazençekmeceyesığmayacakkadarbüyükbiratınyadafilindeolduğu–satrançtaşlarıdizmiyorumartık,amaözlüyorum...bugündüşevrenime,kışınşömineninköşesindeısınırcasına,içdünyamdayaşayancapcanlıyaratıklarıdiziyorumkeyfimce.İçiminderinlerindeyığınladostumvarbenim,herbirikendinehas,gerçek,sınırlarıgayetiyiçizilmişvehepyarımkalmışbirvarlığasahip.

Kimizorluklarlaboğuşurbunların,kimikendiköşesinde,renklibohemhayatlarsürer.Ticaritemsilciolanlardavariçlerinde.(Kendimiticaritemsilciolarakdüşleyebilmekbaştanberienbüyüktutkularımdanbiridir,

amaneyazıkkiimkânsızdıbu!)Dahabaşkaları,Portekiz’intaiçindekiköylerdevekasabalardayaşar;şehreinerlerbazen;birgüntesadüfenkarşımaçıkarlarvekanımkaynayarak,coşkuylabağrımabasarımonları.Vebütünbunlarıdüşlerken,elimikolumusallayarak,yüksekseslekonuşarakodamdabiraşağıbiryukarıyürürken–derinbirsevinçdolariçime,tamamaererim,neşeylezıplarım,gözlerimparlar,kollarımıkocamanaçarımkucaklamakiçindostlarımıveelletutulur,enginbirmutlulukduyarım.

Hayır,hiçbirhüzünvarolmamışşeylerinhüznükadarişlemezinsanıniçine!Gerçekzamandayaşanmışgeçmişimidüşünürken,yolkenarınaatılmışçocukluğumuncesedineağlarkenhissettiklerim...Bubiledüşlerimdekiomütevazıyaratıklarıngerçekolmadığınıdüşününcebastırancoşkunacıya,ağlarkenkapıldığımheyecanayetişemez;hattafigüranlara,sahte-varlığımladüşlerimdeyürürkenbirköşebaşındayadahayalimdebinkezinipçıktığımodarsokaklardanbirinde,bir

kapıönünde,tesadüfen,birkerecikgözümüniliştiğiinsanlarabileiçimyanar.

Buyaratıklaracanvermenin,ayağakaldırmanınimkânsızlığınınverdiğiüzüntü,düşdostlarımın,bilincimdekiyerlerindenbağımsızolarak,gerçektenvarolabilecekleribiruzamaaitolmadıklarınıdüşününce,işteençokozamanTanrı’yakarşıhıncadönüşür;kurmacahayatımdaneleryaşamışızdırodostlarla,hayalîkafelerdeneparlaksohbetleretmişizdir.

Benimdışımdazerrecevarolmamış,nebiçimölübirgeçmiştirbuiçimdetaşıdığım!Yalnızcagönlümdegerçekolmuş,küçükköyevininbahçesindekiçiçekler.Odüşçiftliktesebzebahçeleri,meyvebahçeleri,çamormanları!Düşselyazlıklar,hiçbiryerdevarolmamışkırlardagezinmeler!Yolkıyılarındaağaçlar,patikalar,çakıltaşları,gelipgeçenköylüler...Baştanberibirerdüştühepsi,belleğimekazınmışbuncaşeysahtebiracıdoğuruyor–benise,saatlerimidüşlereverdiktensonra,onlarıdüşlediğimi

hatırlamakladasaatlergeçiriyorum;vegerçek,melankolikbirüzüntüduyuyorum,gerçekbirgeçmişeağlıyorumveciddiyetle,tabuttayatanölübirgerçekhayatıseyrediyorum.

Tamameniçdünyamaaitolmayanhayatlarvemanzaralardavar.Karşısındasaatlergeçirdiğim,sanatdeğeridüşüktablolarınyadabazırenklitaşbaskılarıngerçeğinötesinegeçtiğibileoldugözümde.Böyledurumlardadahafarklı,dahahüzünlü,dahayakıcıolurduhislerim.Gördüğümyerlergerçekolsunyadaolmasın,oralardabulunamadığımayanardım.Hiçolmazsa,küçücükkenuyuduğumbirodadaasılıduranoküçükgravürde,mehtabınaltındauzananormanınkıyısınafazladanbirfigürolarakçizselermişbeni!Nehirkıyısındakioormanda,ölümsüzayışığınınaltında(acemiceçizgilerledeolsa)durduğumu,gözlerdenırakta,birsöğüdüneğikdallarınınaltındankayığıylasüzülenadamabaktığımıdüşleyebilseydim!Oan,doludizgindüşlerekapılmamakacıverirdi.Çektiğimözleminyüzübaşkaolur,umutsuzluğumellerinibaşka

türlüuzatırdı.Beniişkencelerlekıvrandıranimkânsızlığınaltındayatansıkıntıisefarklıydı.DemekhiçbirininneTanrıkatındabiranlamıvardı,nedearzularımızınmantığınauygunbirşekildegerçekleşmeolasılığı–bilmediğimbiryerde,üzüntülerimivedüşlerimiyönetenmekanizmaylaaynıözden,dikeybirzamanıniçinde!Demekbenimiçinbileyoktu,hiçbiryerdeyoktudüşlerimdekicennet!Düşlediğimdostlarıma,yarattığımsokaklaraaslakavuşamayacaktımdemek,kendimeverdiğimoköyevinde,sabahlarıokargaşanıniçinde,horozlarınvetavuklarıngıdaklamalarıarasındauyanamayacaktım...üstelikherşeyinTanrı’nıneliylekusursuzcaayarlanmış,hepsininvarolmasıiçinmükemmelbirdüzeninkurulmuşolmasına,onlarasahipolabileceğimbirşeklesokulmuşolmalarınarağmen–oysakendidüşlerim,bueksiksizdüzeneveşekleancak,buzavallıgerçeklikleribarındıraniçimdekiuzamınvarolmayanbirboyutundaulaşabilirdi.

Şuyazdığımkâğıttanbaşımıkaldırıyorum...

Vakithenüzerken.Dahayeniöğleolmuş,günlerdenpazar.Yaşamanınverdiğimutsuzluk,bilinçliolmahastalığıbedenimintümzerrelerineişliyor,benibunaltıyor.Huzursuzruhlariçinadacıklar,herkesinkeşfedemeyeceği,düşlerinehapsolmuşruhlaraözel,kocamışağaçlarlaçevriliyollarolsa!Nezoriş,yaşamaya,azdaolsakıpırdanmayamecburolduğumubilmek,hayattabenimdışımda,benimkadargerçekbaşkainsanlarınolduğugerçeğininüzerimegelmesinesesçıkaramamak.Mecburenoturmuş,ruhummuhtaçdiye,buncaşeyiyazıyorum–vebunubileyalnızcadüşlemekle,kelimelere,bilincebaşvurmadan,silikleşmiş,ezgiliyenibirbenyaratarakifadeetmekleyetinemiyorum,oysaiçimdekilerigerçektendillendirdiğimihissedebilsemgözlerimdolardı,kendibenliğiminyamaçlarındanusulca,büyülübirırmakgibiakardım,bilinçdışına,Tanrıdışındahiçbiranlamıolmayanuzaklaradoğru.

93H.K.

Baştanberi,duygularasahipolmabilincim,duygularınkendisindendahayoğunolmuştur

bende.35Bilincindeolduğumacılardançok,acınınbilincimdekiyansımasıcanımıyakmıştır.

Heyecanlarımınhayatı,ilkbaştadüşünceninsalonlarınayerleşmeyitercihetmişti,bendehayatadairduygularımlaöğrendiğimşeyleri,eniyiomekânlardayaşadım.

Bunakarşılıkdüşünceheyecanımisafirederken,ondandahakaprislidavrandığından,hissettiklerimiyaşamaküzereseçtiğimbilinçrejimihissediştarzımıgündelikhayatadahauygun,dahaetkiliveyüzeyselhalegetirdi.

Düşünerekyankıveuçurumyarattımkendime.Derinleşerekkendimiçoğalttım.Enufakbirsahne–ışığınyarattığıbirdeğişim,biryaprağındönedöneyeredüşüşü,solmuştaçyaprağınçiçektenkopuşu,duvarınöteyanındakibirsesyadaherhaldedinleme

halindekibirininyanındakonuşanbirinsanınayaksesleri,eskibahçeyedoğruaralanmışgirişkapısı,ayışığında,yaybiçimlievöbeğineaçılanavlu–banaaitolmayanbütünbuşeyler,yankıların,özleminiçindedüşünceleriminduyarlığınıayaktatutuyor.Herduygudabaşkabiriyimben,tanımlanmamışherizlenimdeazapçekerekyenileniyorum.

Banaaitolmayanizlenimlerleyaşıyorum,reddedişlerletüketiyorumkendimi.Kendimolmatarzımlabilebirbaşkasıyım.

94H.K.

Yaşamak,birbaşkasıolmaktır.Veinsanbugün,dünhissettiğigibihissediyorsa,hissetmekolanaksızdır:Dünhissedilenibugündehissetmek,hissetmekdeğil,dünhissedilmişolanıbugünanımsamaktıryalnızca,artıkyokolmuşolandünkühayatıncanlıcesediolmaktır.

Akşamdansabahakaratahtadanevarsasilmek,herandirilenbirheyecanla,herşafaktayenilenmişolarakkalkmak–olmayıyadasahipolmayı,şukusurluhalimizlevarolmayıyadasahipolmayıbilmeyebirtekbununiçindeğer.

Buşafak,dünyanınilkşafağıdır.Hafifçesarıya,ardındansıcakbeyazadönenşupembelik,batıyakasındakievlerintazeışıklagelensessizliğesunduğu,binlercecamgözüolanyüzlerehiçböyledeğmedi.Neböylebirsaatvaroldudahaönce,nebuışık,nedebanaaitşuvarlık.Yarınkidebirbaşkasıolacakveyepyenibakışlarladonanmış,yenidenbiçimlenmişgözlergörecekgöreceklerimi.

Şehrindikyamaçları!Yalçınkanatlarıylaiyicegenişleyenkocabinalar,ışığınaltındagölgelerle,yanmışlekelerleörülen,farklıbiçimlerdeyığılmışkatmankatmanbinalar–bugünsadecesizlerigördüğümiçinvarsınız,bensiniz,yarın(benneolacaksam,sizlerdeo)olacaksınız,seviyorumsizi,hanibirgemiaçıkdenizdebirbaşkasıylakarşılaşıpardında

bilinmediküzüntülerbırakırkenküpeştedensarkanyolcugibi.

95H.K.

Birkeresinde,gecevaktiıssızbirdenizkıyısındagezinirken,bilmediğimsaatler,artardadizilmiş,bağlantısızanlaryaşadım.Denizkıyısında,böyleyürüyerektefekküredaldığımda,insanlarıyaşatmışolantümdüşünceler,insanlarınyaşamayıbıraktığıtümheyecanlar,tarihinkaranlıkbirözetigibiaklımdangeçti.

İçiminderinliklerinde,gelipgeçmiştümdevirlerinözlemleriniyaşadımkendimle,tümzamanlarınbunalımlarıbenimlebirlikteokyanusunseslerledolukıyısındayürüdü.İnsanlarınisteyipdegerçekleştiremedikleri,gerçekleştirirkenöldürdükleri,kimsenindiledökmediği,kişilerinolduğuovarlık–iştebütünbunlarıtaşıyordukıyıdayanyana

yürüdüğümhissedebilenbilinç.Âşıktaöbürâşığışaşırtanşeydibu,kadınınaitolduğukocasındanhepsakladığı,anneninhiçdoğmamışçocuğuiçindüşündüğü,yalnızcabirgülümsemedeyadabirfırsatçıkınca,şimdikindenbaşkabirandavücutbulanbirşey–denizkıyısındadolaşırkenyanıbaşımdaydıhepsi,benimlebirlikteayıldılarvedalgalarbirdevgibi,banabütünbunlarınuykusunuuyutanrefakatçiyisarıyordu.

Biz,olmadığımızşeyiz,hayatkısavehazin.Geceniniçindedalgalarınsesi,geceninkendisesidir;vekimbilirkaçinsanruhununderinlerindeduymuşturonun,derinlerdeçoğalanboğukköpüksesleriyleyankılandığını,karanlıktaparamparçaolanumutgibi!Eldeedenlerneçokgözyaşıdöktü,başaranlarneçokgözyaşıyitirdi!Denizkıyısındagezinirkengeceninsırrını,uçurumuniçyüzünügördümbütünbunlarda.Neçokinsanızyaşayan,neçoğuzkendinikandıran!Buvaroluşgecesinde,heyecanınıalgıladığımızşukıyılarda,hangidenizlerdiriçimizdeyankılanan!Yitirilmişolan,

istenmişolmasıgereken,yanlışlıklaeldeedilenvekazanılanşey;sevipyitirdiğimiz,yitirdiktenvesırfbununiçinsevdiktensonrailkbaştasevmediğimizifarkettiğimizşey;düşündüğümüzüsanırkenhissettiğimizşey;biranıolduğuhaldeheyecansandığımızşey;denizkıyısındakigecegezintimsürmekteykengeceninenderinyerindenolancaheybetiyle,gürültüylegelen,kumsalanarinköpüklersaçantazeokyanus...

Nedüşündüğünüyadanedeistediğinibilenbirivarmı?Benliğininkendisiiçinneolduğunukimbiliyor?Müziğinbizdeuyandırdığı,sırfvarolamadıklarıiçingönlümüzüçelenneçokşeyvar!Gece,hiçvarolmadığıhaldearkasındanağladığımızniceşeylerianımsatır.Üzerineserilmişhuzuruniçindenbirsesgibiyükselerekkıyıdapatlayıpsönüyordalgalarvegörülmeyenkıyıdanbirsalyasesigeliyorkulağımıza.

Herşeyiçinayrıayrıhissetmeyekalktığımdaneçokölüyorum!Veböyle,bedensizbirinsanolarak,tıpkıkıyıgibi

kıpırtısızyüreğimlebaşıboşyürürkenneçokduyguyladoluyorum–veherşeyiiçinealanbütünokyanus,yaşadığımızbugeceniniçindegezintimsırasında,ebedîgecegezintimsırasında,yüksekdalgalarınıkıyıyavuruphafifalaycıbiredaylasöndürüyor...

(PresençadergisininHaziran1930tarihlisayısındayayımlanmıştır,ciltI,no.27)

96H.K.

Düşlediğimmanzaralarıgerçekmanzaralarkadarnetgörüyorum.Düşleriminüzerineeğildiğimde,gayetgerçekbirşeylerinüzerineeğilmişoluyorum.Geçipgidenhayatabaksam,aynıandadüşgörüyorum.

Birkeresindebirisiiçin,düşlerindekikişileringerçekhayattakilerkadarbelirginvecanlıolduğunusöylemişlerdi.Benimhakkımdaböylekonuşulsayadırgamazdım,amasöyleneniüzerimealmazdım.Düşlediğimkişiler,bana

göregerçekhayattakilerebenzemiyor.Herikihayat–düştekivedünyadakihayatlar–kendineözgü,sahici,fakatfarklıbirergerçeklik.Yakınveuzaknesneleriçindegeçerlibu:Düşlerimdekiinsanlarbanadahayakınama[...]

97

Gerçekbirbilgeiçindenöyletavırbenimserki,dışarıdakiolaylarınüzerindekietkisikesinolarakenazainer.Bununiçinolaylarakıyaslaonadahayakındurangerçeklikleriüzerinekuşanarakzırhlanmasıgerekir,aynıgerçeklikler,olaylarıdahaonaulaşmadansüzüpkendileriyleuyumluhalegetirirler.

98H.K.

Bugünçokerkenbirsaattesıçrayarakuyandımvekederleriçinde,boğazımdaanlaşılmazbirtiksintiylehemenyataktanfırladım.Birdüşdeğildibunasebep;herhangibirgerçeklikdeyolaçmışolamazdı.Bellibirşeydenkaynaklandığıaçıkolan,kusursuz,mutlakbirtiksintiydibu.Ruhumunenderinindekikaranlıklarda,gözlegörülmez,bilinmezgüçlersavaşmaktaydı,savaşalanlarıisevarlığımdıvebenbutarifsizkeşmekeşyüzünden,tirtirtitriyordum.Bütünhayatakarşıbirmidebulantısıylauyandım.Yaşamakzorundaolmanındehşetiyataktanbenimlebirliktekalktı.Herşeygözümeboşgöründübiranveiçimdenbuzgibibirses,hiçbirderdinçaresiyoktur,dedi.

Üzerimeçökeninanılmazbirbunalım,enküçükhareketlerimebiletitremelerkatıyordu.Delirmektenkorktum;deliliktendeğil,sadeceoradaolmaktankorktum.Bedenimgizlibirçığlıktıartık.Kalbimkonuşurcasınaçarpıyordu.

Toparlamayaçalıştımsadabaşaramadığım

titrek,iriadımlarlaönceyatakodamıbirbaştanbirbaşaarşınladım,sonradabirköşesikoridoraaçılanküçükodanınçaprazikiköşesiarasındakiboşhattı.Mantıksız,tutarsızhareketlerle,komodiniminüzerindekifırçalarıtoparladım,birsandalyeninyerinideğiştirdim,hatta,biransarkaçgibisallanarak,yatağımınköşebaşlarındakipürtüklümetaldikmelereçarptım.Birsigarayaktım,bilinçsizceiçtimvesigaranınkülüancakbaşucumdakisehpayadüştüğünde–iyiamaotarafaeğilmediğimegöre,bunasılolmuştu?–,benicinçarptıyadaadıbaşkadaolsabutürdenbirderdetutuldumsandımveözbilinciminderinbirboşluğayuvarlandığımıkavradım.

Şafağınsöktüğühaberini,–nazlanarakyüzünügösterenufkubelirsiz,mavimsibirbeyazlığaboyayanozayıfvesoğukışığı–varlıklarınminnetdolubiröpücüğügibihissettim.Çünkübuışık,bugerçekgünbenikurtarıyordu;bilmediğimbirşeydenkurtarıyordu,farkındaolmadığımihtiyarlığımakoluyladestekoluyor,yapayçocukluğumu

okşuyor,kabınasığmayanhissetmeyetimindilencilereözgühuzurunukoruyordu.

Ah!Nesabahtıo,benihayatınhemaptallığına,hemdesonsuzsevgisineuyandıran!Darkaldırımlıobildiksokağımıngözümünönündeaydınlanışınıgörünceyaşlardizildigözüme;vesokağınköşesindekibakkalın,yavaşyavaşyayılanışıkaltındaseçilmeyebaşlanan,koyurenk,kirli,ahşapkepenklerinifarkettiğimde,kalbim,gerçekbirperimasalındaymışgibirahatladı,kendinikendigibihissetmemeningüveninekavuştutekrar.

Nesıkıntılıbirsabahtı!Yaşubendenuzaklaşıpgidengölgeler,neyingölgesiydi?Hangisırlartamamaerdi?Hayır,hiçbirideğil:İlktramvayın,ruhumunkaranlığınıaydınlatanbirkibritalevigibiyükselengürültüsü,sokaktangeçenilkinsanımınayaksesleri;bunlar,somutgerçeklikler,dostçabirsesle,olduğungibiolmaktanartıkvazgeç,diyorbana.

99

H.K.

12Haziran1930

Bazenherşeyyorarinsanı,dinlendiriciolanlarbile.Yorucuolduğuiçinyoranlar;birdedinlendirmesigerekirken,sırfbununiçinuğraşmayıdüşünmekbileyorucuolduğuiçinyoranlar.Hertürlübunalımın,hertürlüacınındahaaltınayuvalananruhsalbitkinliklervardır;bunlardansadeceinsanaözgübunalımlardanveacılardankendilerinigizleyebilenlerinhaberiolmaz,kendilerinekarşı,sıkıntıyıbilebaşlarındanustacasavacakkadardiplomatçadavranmayıbilenlerdirbunlar.Böyleküçülmelerine,dünyayakarşızırhkuşanmalarınabakarak,kendikendilerininbilincinevardıklarıbazıanlardazırhınbirdenbire,bütünağırlığıylaüzerlerineçöküvermesinedeşaşmamalı,nedehayatıntersinebirsıkıntıya,yitirilmişbiracıyadönüşmesine.

İşteoanlardanbiriniyaşıyorumşimdivebu

satırlarıyazıyorsam,enazındanhâlâhayattaolduğumukendimekanıtlamayaihtiyaçduyduğumdandır.Şuanakadargünboyuncauyurgezergibiçalıştım,hesaplarlauğraşırkenbirdüşteydimadeta,yazarkendeuyuşukluğumuatamadımüzerimden.Hayatınağırlığınıbütüngüngözkapaklarımda,şakaklarımdahissettim–gözlerimdeuyku,şakaklarımdabasınç,hepsininmidemevuranbilinci,bulantı,halsizlik.

Yaşamakbana,maddeninmetafizikbirhatasıgibigeliyor,eylemsizliktenkaynaklananbirdalgınlık.Güniçindeoyalanacakbirşey,benonutarifederken,kendimireddedişimibarındıranboşfincanıbendensaklayacakbirşeyaramıyorumbile.Hayır,günebakmıyorum,çökmüşomuzlarımladışarıda,hüznümeboğulmuşsokakta,insansesleriningeçtiğiniduyduğumıssızsokaktagüneşinparlayıpparlamadığınıbilmekistemiyorum.Hiçbirşeybilmiyorum,göğsümsıkışıyor.Çalışmayıbıraktımveyerimdenkıpırdamakistemiyorum.Eğimliçalışmamasasının

kocamışlığına,dörtyanındantutturulmuşkirlibeyazkurutmakâğıdınabakıpduruyorum.Düşüncelerinyadacansıkıntısınınizdüşümüolankaralamalarıseyrediyorumdikkatle.Birçokyerindeimzamvar,yanlamasınayadaterstenatılmış.Şuradaburadarakamlar,dalgınlığımınürünübirtakımanlamsızdesenler.Dangalakbirköylügibibakıyorumbunlara,büyükicatlaryapmışbiradamınyoğundikkatiylesüzüyorumhepsinivegörmeduyusunakomutaedensinirmerkezlerininardında,beynimdehâlâhiçbirkıpırtıyok.

İçimi,taşıyamayacağımkadarbüyükbiruykusardı.Hiçbiristeğimyok,hiçbirtercihimyok,kaçmamgerekenhiçbirşeyyok.

100H.K.

13Haziran1930

Benhepşimdikizamandayaşarım.Geleceği

bilmem.Artıkgeçmişimdeyok.Biri,herşeyinmümkünolmasıylaçöküyorüzerime,öteki,barındırdığıhiçbirşeyingerçekolmamasıyla.Neumutlarımvar,nedepişmanlıklarım.Hayatımınbugünekadarkihalini–yaniçoğunlukla,istediğimintamtersişekildeaktığını–bildiktensonranesöyleyebilirimkigeleceğimhakkında,beklemediğim,dilemediğimbirşeyolacağından,benimdışımdanbiryerden,hattabazenkendiirademinbiroyunuolarakbaşımageleceğindenbaşka?Geçmişimdeise,hatırlayıpdagereksizyereyenidenyaşamayıarzulayabileceğimhiçbirşeyyok.Kendibenliğiminizinden,onunbirbenzerindenbaşkabirşeydeğildimben.Geçmişim,olmayıbaşaramadığımhernevarsaonlarladolu.Uçupgitmişanlardakiduygularıbileözlediğimyok:Duyguşimdikizamanamuhtaçtır;oangeçtiktensonrasayfakapanırvehikâyesürer,öyküisebiter.

Şehirlibirağacınbirgörünüpbirkaybolankopkoyugölgesi,üzgünbirhavuzadamlayansuyunhafifşıpırtısı,muntazamçimenlerin

yeşili–alacakaranlıktabirpark–,şuanbenimiçintümevrensiniz,çünkübendekişubilinçlihissetmeyetisininiçitamamen,tıkabasasizinledolu.Hayattan,böylesibeklenmedikakşamlarda,bahçelerdeoynayanyabancı,gürültücüçocuklarınarasındakaybolduğunuhissetmektenbaşkadileğimyok,etraftakisokaklarınmelankolisinekomşudurobahçeler,ağaçdallarındanötede,yıldızfaslınıntekrarbaşladığıihtiyargökkubbeörterüzerlerini.

101H.K.

Ömrümüzüsonsuzakadarbirpencereninönündegeçirebilseydikvekımıltısızbirdumankümesigibiöylecekalabilseydik,sonsuzakadartepelerinkamburunusızlatanaynıanı,oalacakaranlıkanınıyaşayabilseydik...Sonsuzluğunötesinedeköylecedurabilseydik!Buimkânsızlığınhiçolmazsabiradımgerisinde,tekbirharekettebulunmaksızın,

günahlardansolmuşdudaklarımızdantekbirkelimedökülmesineizinvermeksizin,öylecekalabilseydik!

Görherşeyinnasılkarardığını...Dünyanınelletutulurhuzuruöfkemikabartıyor,arzununlezzetiniberbateden,gecikmişbirtatbırakıyorağzımda...Ruhumcanımıyakıyor...Uzaktabirdumançizgisiyükselipdağılıyor...Kaygılıbirsıkıntı,düşüncelerimisendenbaşkayönesaptırıyor...

Herşeynekadarboş!Biz,dünyaveherikisininkendisırları.

102H.K.

27Haziran1930

Hayattahayyüledebildiğimizkadardır.Bütündünyasıtarlasındanibaretolanköylününgözünde,otarlabirimparatorluktur.Caesar’ın

gözündeiseazımsadığıimparatorluğutoputopubirtarlakadardır.Fakirinsanınbirimparatorluğuvar,güçlüolanınisealtıüstübirtarlası.Aslınabakılacakolursa,sahipolduğumuztekşeyizlenimlerdir;dolayısıyla,hayatımızıngerçekliğiniizlenimlerinüzerineoturtmalıyız,algıladıklarışeylerindeğil.

(Böyledüşünmeminözelbirnedeniyok.)Çokdüşkurdumben.Buncadüşkurmuş

olmaktanyorgunum,amadüşkurmanınkendisindenyorulmuşdeğilimkesinlikle.Kimseyorulmazdüşten,çünküdüşunutmaktırveunutmaküstümüzdeağırlıkyapmaz;uyanıkuyuduğumuz,rüyasızbiruykudurunutmak.Düşlerimdeherşeyesahipoldum.Uyandığımzamanlardaoldu,amabununneönemivar?Kaçkezimparatoroldumkimbilir!Hemdeenanlışanlılarından;amanebayağıinsanlardı!Birkorsanınmertliğisayesindeölümdenkurtulan,uzunsürearayıptaradıktansonrabulurbulmazaynıkorsanıçarmıhagerdirenCaesar.Sainte-HélèneAdası’ndavasiyetnamesiniyazan,Wellington’u

öldürmeyekalkışanbirkorsanamirasındanpayverenNapoléon.Eyyücedüşünceler,nekadardabenzersiniztekgözlükomşukadınınruhundakiyüceliklere!Eyyüceinsanlar,ötedünyadabiraşçıkadınedeninsanlar!KaçCaesaroldum,hâlâdaolmayıdüşlüyorum?

Evet,çokCaesar’laroldum,amageridönüşkapısınıhepaçıkkapıbırakarak.İmparatorluğumyalnızcadüşlerdegeçerliydiveiştebuyüzdengerçektehiçbirşeyolamadım.Ordularımbozgunauğradıelbetteamabu,gönüllü,tatlıbirbozgundu,kimsenincanınazarargelmedi.Obozgunlardatekbirsancakyitirmedim;ordularımıbayraklarınıgözümdecanlandırabilecekkadarderindendüşlemedim,çünküherdüşünkırılıpdöküldüğübirdönemeçvardır...KaçCaesaroldumben,burada,RuadosDouradores’tebile.Oimparatorlarimgelemimdehepyaşıyor;nevarkigerçektenyaşamışimparatorlarınhepsibugünölü;veRuadosDouradores,başkabirdeyişleGerçeklik,onlarıtanıyamazartık.

Boşalankibritkutumu,önübalkonsuzpenceremdenöteye,sokağınuçurumunafırlatıyorum.İskemlemdedoğrulupkulakkabartıyorum.Boşkibritkutusu,sankibiranlamıvarmışgibiaçıkseçikyankılanıyoryerde,böyleliklesokağınıssızlığınıanlatıyorbana.Onundışındaçıtyok,kocakentingürültüsüsayılmazsa.Evet,kocabirpazargünündeşehirgürültüleri,ayrıteldençalan,ayrıayrıseçilebilensayısızses.

Gerçekdünyadaenderindüşüncelerimizintemelinekadarazşeyleatılır:öğleyemeğimegeçkalmak,kibritkutumunboşaldığınıgörmek,kendikendimeonusokağafırlatmışolmak,uygunsuzbirsaatteyemekyediğimiçinkeyfiminkaçması;vegünlerdenpazarolması,kaçırılmışbirgünbatımınınhavadakivaatlerivebuaşağılıkdünyadahiçbirşeyolmamak–vesonra,bütünmetafizik.

AmaneCaesar’laroldum!

103

103H.K.

Edimdebulunmayaduyduğumkini,fanustabirçiçekgibibüyütüyorumiçimde.Hayatabaşkaldırdığımiçinkendimleövünüyorum.

104

Hiçbirparlakdüşünceiçinebirtakımahmaklıklarkatılmadanpiyasayasürülemez.Kolektifdüşünceahmaklıktır,çünkükolektiftir:İçindekizekicetarafınbüyükkısmınızorunlubirvergigibifedaetmedenkolektifinsınırlarınıaşabilenyoktur.

Gençkenvarlığımızdaikilikvardır:Aklımızla(çokakıllıdaolabiliriz)deneyimsizliğimizingetirdiğiahmaklık(buysa,altdüzeydeikincibirakıldır),benliğimizdeyanyanavarlığınısürdürür.Buikisi,ancakileriyaşlardabirleşir.Nitekim,gençlerinhepkabasabaişleryapmasıdadeneyimsizliktendeğil,

buikiunsurunhenüzbirbütünhalinegelememişolmasındankaynaklanır.

Üstünzekâlıbirinsaniçin,günümüzdereddediştenbaşkaçıkaryolkalmamıştır.

31.Yazarburada,genekendiyarattığıkimliklerdenlirikvepaganşair,B.Soares’inustasıCaeiro’nunbilgeliğinegöndermeyapıyor.

32.Orijinalmetindeİngilizce:Pamukmakaralarıylaoynayanküçükbirçocuğunelleri,vb.(Y.N.)

33.Yada:sahnemin.

34.Yada:düşsokağıma.

35.Yada:duygularasahipolmaduygum…

105

Vazgeçmeninestetiği

Razıolmakboyuneğmeyiifadeeder;öteyandanyenmekrazıolmakdemektir,dolayısıylaucuyenilmeyeçıkar.İştebuyüzdenherzaferleinsanbirazdahabayağılaşır.Galipler,onlarısavaşmaya,zaferegötürmüşolanyorulabilmeyetisini,bugününkarşısındayitiriverirler.Hallerindenmemnundurlarartık,oysainsanancakbirşeyerazıolursa,galiplerinzihniyetinesahipdeğilsememnuniyetduyabilir.Yenmeyibilenler,hiçyenmemişolanlardır.Güçlüolan,kendicesaretinidurmadankırabilendir.Eniyisi,ensoylusuvazgeçmektir.Enyüceimparatorluk,normalhayattan,başkalarıylagörüşmektenvazgeçen,üstünlükkaygısınısırtındabirmücevhersandığıgibihissetmeyen,altındaezilmeyenbirimparatorunhükmündeolandır.

106H.K.

Kimizaman–başımı,başkalarınaaithesapları,kendihesabımaisebanahasherhangibirhayatınyokluğunukaydettiğimdefterlerdeniyicesersemlemişvaziyettekaldırdığımda–,belkieğikdurmaktankaynaklanan,amarakamları,bendekibaşarısızlıkduygusunudaiçinealanbirbulantıduyarım.Hayat,gereksizbirilaçgibimidemibulandırır.İşteozaman,yalnızcagerçektenisteyecekgücümolsa,busıkıntıyıüzerimdennekadarkolaycaatabileceğimiaçıkseçikgörürüz.

Edimlevarız,yaniistençle.İçimizdenistemesinibilmeyenler(isterdehaolsun,istersedilenci,farketmez),güçsüzlüktebirleşenkardeşlerdir.Birmuhasebeciyardımcısıolduğumubilirken,kendimidehailanetsemneyeyarar?CesarioVerde,doktorundankendisinemağazaçalışanıCesarioVerdedeğil,şairCesarioVerdeolarakhitapetmesinitalep

ederken,gereksizbirgururdankaynaklanan,buramburamkendinibeğenmişlikkokaniçiboşbirlafetmişoluyordu.Zavallıadam,baştanberimağazaçalışanıBayVerde’ydio.Şairoöldüktensonradoğdu,çünküinsanlaronu,ancakölümündensonraşairolarakkabulettiler.

Hayataetkinolarakkatılmak–doğruakılbudurişte.Kimolmakistiyorsamoolacağım.Amaolacağımkişiyiistememgerekbununiçin.Başarı,başarmaktır,başaracakdurumdaolmakdeğil.Birazgenişçeolmakkoşuluylaherarsayasarayinşaedilebilir,amainşaetmediktensonrasaraymıkalır?

Gururumukörlertaşatutmuş,düşkırıklığımdilencilerinayaklarınınaltındaezilmiş.

Hiçbirşeysöylemeyecesaretedemeyenler,hiçgöndermedikleridizelerde,“Seniyalnızcadüşümdeistiyorum,”dersevdiklerikadına.“Seniyalnızcadüşümdeistiyorum,”çokuzunzamanönceyazdığımbirşiirinbirdizesi.Aklımagelincegülümsettibeni,amabu

gülümsemeninnedenihakkındabilehiçbiryorumyapmıyorum.

107H.K.

Ben,kadınlarınsevdiklerinisöyledikleri,amakarşıkarşıyageldiklerindekesinlikletanımadıklarıinsanlardanım;tanısalarbiletanımadıklarıcinstenbiriyim.Duygularımınzarafetine,küçümsemeylekarışıkbirilgiylekatlanıyorum.Romantikşairlerinherkesinbayıldığıbütünözelliklerinesahibim;hattaoözelliklerinolmayışınabile,kibirinsanıgerçekbirromantikşairyapanbudur.Farklıromanlarıniçinde,çeşitlientrikalarınbaşoyuncusuyaptılarbeni(kısmen);nevarki,ruhumunolduğugibihayatımındaözü,aslabaşoyuncuolmamaktır.

Kendimleilgilinetbirfikrimyok;hatta,fikirsahibiolmamafikrindenbileyoksunum.Kendimedairbilinciminbirgöçebesiyim.

Uykudanilkuyandığımgün,içimdekiservetinbirparçasıolansürülerdağılıpgitti.

Tektrajedi,insanınkendindekitrajikliğigörememesidir.Ben,dünyaileyanyanayaşadığımıhepbilmişimdir.Onunlayanyanayaşamayaihtiyacımolduğunuisetamolarakanlayamadım;normalbirvarlıkolmayışımınnedenibudur.

Etkinolmak,dinlenmeyibilmektir.Çözülebilirsorunyoktur.Birsorunun

varlığı,özünde,birçözümünyokluğunutaşır.Birolguyuaramak,olgununvarolmadığıanlamınagelir.Düşünmek,varolmayıbilmemektir.

TerreirodoPaçoMeydanı’nda,nehirkıyısında,saatlerboyuncadüşünceleredaldığımoluyor,amasonuçyok.Sabırsızlığımdurmadanbenibudinginliktensöküpalmayaçalışıyor,cansızlığımisesürekliohaldetutmayaçabalıyor.Bedenselvarlığımısaranbiruyuşuklukiçindedüşünceleregömülüyorum,şehvetolabilirbuuyuşukluğunadı;rüzgârınmırıltısının,muğlaközlemlerimin

dinmezliğinin,imkânsızarzularımındoyurulamayışınınsesiolabileceğigibi.Ençokacıçekebilmehastalığıyüzündenacıçekiyorum.Arzulamadığımbirşeyineksikliğiniduyuyorumveacıçekiyorum,çünkübugerçekbiracıçekmekdeğil.

Nehirdekirıhtım,gününbatışı,suyunkokusu–üzerimeçökenbunalımıntertibinebirdebunlarekleniyor.İmkânsızçobanlarınkavallarınınenhoştarafıvarolmayışlarıdırvebirdevarolmamalarınınsayesinde,bu

gerçekdışıkavallarınadınınanılması.36

Derekıyılarındakiuzaksevdalarkendiiçimde,genebusaatlerdeyaralıyorbeni[...]

108H.K.

16Temmuz1930

Hayatıbirmidebulantısı,ruhumuzun

varlığınıdakaslarımızıbütünüylesaranbirrahatsızlıkgibihissedebiliriz.Ruhumuzdakihüzünyoğunlaşınca,uzaktanuzağatümbedenimizdegelgitleryaratır,bedenikullanarakacıçektirirbize.

Bilinçliolmanınıstırabının,şairindediğigibi,ölgünlük,bulantı

veacıverenbirarzu37

halinegeldiğigünlerdenbirinde,kendikendiminbilincindeyim.

109H.K.

(Storm)38

Kurşunimor,sınırsızbirsessizlikhiçbellietmedençöküyor.Üçbeşatarabasınınkoşturmacasıarasındabirkamyon,burayaçokyakınbiryerde,kendineözgüsesiylegürlüyor–eliniuzatsantutacağınkadaruzak

gökyüzündeolupbitenleringülünç,mekanikbiryankısıolarak.

Manyetikbirışıkhiçuyarmadan,ansızıngözkırpmayabaşlayıveriyor.Kalpçırpınıyor,içineazıcıkhavaçekiyor.Tatepedebircamfanuskırılarak,kocaman,yuvarlakparçalarhalindesaçılıyor.Hainbiryağmurörtüsü,birkezdahadünyanıngürültüsünütırmalıyor.

PatronVasques’insolmuş,yeşiledönmüşyüzü,afallamış,yapmacıklıgörünüyor.Bunu(göğsümüzarzorhavayladoldururken)görünceonayakınlıkduyuyorumbirden,çünküoanondanfarksızolduğumdanadımgibieminim.

110H.K.

Boldüşlerleuyuduğumzamanlarda,faltaşıgibiaçılmışgözlerlesokağaçıkarım,amadüşlerinizinde,gerçekliklerindegezinmeyedevametmekteyimdiraslında.Başkalarınınben

yokmuşumgibidavranmalarınısağlayanotomatizmimeşaşarım.Çünkü,astraldadımınelinihiçbırakmadankatederimgünlükhayatı,sokaklardaattığımadımlar,yarıuykuluimgelemiminbelirsizamaçlarınauygundur,uyumludur.Bununlabirliktegayetnormalyürürüm;netökezlediğimigörenolur,nedesorularayanlışyanıtlarverdiğimi;varımdır.

Nevarkisoluklanmakiçindurduğumilkanda,arabalardankaçmakyadayayalarırahatsızetmemekiçinayaklarımasahipolmak,önümegelenlekonuşmakyadaenyakınkapıyıçalmakgibikorkunçmecburiyetlerdenkurtulduğumda–işteoan,kendimiyeniden,sivriuçlukâğıttanbirgemigibidüşünsularınabırakırımvegündoğarken,öylecebekleyenarabalarınsesinde,bellibelirsizsabahınbilincinevarırkenkaygılarımıgidermişolanobaygınyanılsamayadalarımtekrar.

Derkendüş,hayatınortayerineokocasinemalarınıseriverir.AşağıŞehir’indüşselbirsokağındanaşağıinerim,varolmayanyaşamlarıngerçekliğialnıma,akıldakalmış

sahteanılardandokunmuşbeyazbirkumaşsararusulca.Kendimdekibilmediğimbirdenizdeyolalandenizciyimdirartık.Hiçgitmediğimheryerde,hepzaferlerkazanmışımdır.Başımıöneeğipimkânsızadoğruiçindeilerleyebileceğimbuuyuşukluk,yepyenibirrüzgârdır.

Herbirimizinkendineözgübiriçkisivar.Kendipayıma,varolmaolgusundakendimeyetecekkadaralkolbuluyorum.Varlığımıhissetmeninsarhoşluğuylarasgelegeziniyor,dimdikyürüyorum.Vakitgelmişse,herkesgibiişyerimedönüyorum.Henüzvaktideğilse,herkesgibinehrekadaryürüyüpnehrebakıyorum.Onlarlaaynıyım.Vebütünbunlarınarkasında,gizliceyıldızlarladonandığım,içindekendisonsuzluğumasahipolduğum,banaaitgökyüzüvar.

111H.K.

Günümüzdebirinsanbiriniseviyorsa,ahlakanlayışında,entelektüelçapındadacücelikyadahödüklükyoksa,karşısındakiniromantikbiraşklaseviyordemektir.Romantikaşk,Hıristiyanlığıninsanlarüzerindekietkisininyüzyıllarsonraortayaçıkanensonürünü;vecahilbiradamabuaşkındoğasınıkavratmakgerekirse,gereközü,gereksegeçtiğiaşamalarbakımındanbirelbiseye,birkıyafetebenzetebilirizonu;ruhunyadaimgelemindiktiği,karşısınaçıkaninsanoğullarındanyakışırdiyedüşündüklerinegiydiriverdiğibirkıyafet.

Nevarkikıyafetlerölümsüzolmadığından,ömürleriyettiğikadarvarlıklarınıkorur;nitekimdiktiğimizİdealkıyafetçokgeçmedenlimelimeolur,altındandagiydirdiğimizinsanıngerçekbedenigörünür.

Sonuçolarakromantikaşkinsanıhayalkırıklığınagötürenbiryoldur;tabiibubaştangözealınırsa,hayalkırıklığıdahiçdurmadanfarklıidealleredinmeyeveruhumuzdakiterzihanelerdegenehiçdurmadanyenikıyafetlerdikmeyekararverirseobaşka,bu

takdirde,kıyafetlerigiyeningörünüşünüsürekliolarakyenileyebilecektir.

112H.K.

25Temmuz1930

Bizaslındainsanlarısevmeyiz.Sevdiğimiz,birinsanhakkındaoluşturduğumuzfikirdir.Kısacasıkendiuydurduğumuzbirkavramı–vesonuçolarakkendimizisevmekteyizdir.

Budediğimaşkınherkademesindegeçerlidir.Tenselaşktayabancıbirbedeninaracılığıylakendihazzımızınpeşindenkoşarız.Tenselboyutuolmayanaşkta,yarattığımızbirdüşünceninaracılığıylakendizevkimizinpeşindenkoşarız.Otuzbirçekmedenyapamayanlariğrençinsanlardır,amaiyidüşünüldüğünde,aşkınmantığınıkusursuzcaortayakoymaktadırlar.Nebirbaşkasını,nekendini;hiçkimseyialdatmayanbironlar

vardır.Birruhlabirbaşkasıarasında,harcıâlem

kelimeleryadaedimlerimizgibibelirsiz,benzeşmezşeylerüzerindenkurulanilişkilermeselesinde,tuhafbirkarmaşasezilir.Tanışmaşeklimizyüzündenbileyanlıştanırızbirbirimizi.İkiinsan“Seniseviyorum,”deryadabunudüşünür,karşılıklıolarakhissederveruhunfaaliyetalanınıoluşturansoyutduygularkalabalığında,herikisidefarklıbirdüşünceyi,farklıbirhayatı,hattabelkifarklıbirrengiyadakokuyudilegetirmekderdindedir.

Bugünkendimi,varolmasaydımolacağımkadarbilinçlihissediyorum.Düşüncelerim,herhangibirşeyiifadeetmeninmümkünolduğunayalanyerebiziinandıranettenpaçavralardanarınmışbiriskeletkadarnet.Vazgeçmeküzeregeliştirdiğimbudüşüncelerinbellibirkaynağıyok–enazındanbilinçsahnemdebirşeygörülmüyor.Belkidebunlarınaltındayatan,bizimpazarlamacınınsevgilisiyüzündenkalbininkırılmasıdıryadagazetelerinyabancıgazeteleredayanarak

aktardığıaşkhikâyelerindegeçenbircümle,hattabelkidefizikselolarakaçıklayamadığım,birtürlükurtulamadığımşuhafifbulantılar.

YanılıyorduVergiliusdenenşârih.Ençokanlamakyoruyorbizi.Yaşamak,düşünmemektir.

113H.K.

Yenifilizlenenbiraşkabenzerbirşeylegeçeniki,üçgün...

Böylemeselelerdebirestetiçekebilecekyegânetaraf,bunlarınonuniçindedoğurduğuduyumlardır.Bundandahaöteyegitmek,kıskançlığın,acının,tahrikinbaşladığıalanagirmekolur.Heyecanaaçılanodada,derinliğindenarınmışbiraşkınnekadarhoşolduğunugörürüz–yanihafifbirzevkle,arzularınbellibelirsizkokusuylatanışırız;aşktrajedisininözündekiyüceliktenyoksunkalmışoluruzgerçi,amaşunuunutmayalımki

trajedilerbirestetiçingözlemlenmesigayetilginç,amasınanmasıgayetcansıkıcışeylerdir.İnsanhayataözengösterdikçe,düşdünyasıylailgilenemezolur.İktidarsahibiolmakisteyen,bayağılığınötesinegeçmelidir.

Doğruyusöylemekgerekirse,altındabaşkabirşeyinyattığınakendimiiknaedebilsem,buteoriyleseveseveyetinebilirdim;yaniaslındabütünmeseleninbenimürkekliğimden,yaşamakkonusundakiyeteneksizliğimdenkaynaklandığınıanlayamasındiye,aklımınkulağınındibindedavulçalmaktaolduğumainanabilsem.

114H.K.

Sahteninestetiği

Hayat,hayatındilegetirilmesineengelolur.Büyükbiraşkyaşasamaslaanlatamazdım.

Budolambaçlısayfalardasizekarşısergilediğimbengerçektenvarmı,yoksakendiuydurduğumsahteveestetikbirkavrammı,bunukendimdebilemiyorum.Doğrubildiniz,estetikolarakbirbaşkasındakendimiyaşıyorum.Kendihayatımı,varlığımayabancıbirmaddedenbirheykelgibiyonttum.Okadarkendimindışınaçıkardımkikendimi,özbilincimisırfbirsanatmalzemesineöyleçokindirgedimki,kendimitanıyamadığımoluyor.Bugerçekdışılığınardında,kimimben?Bilmiyorum.Biriolmalıyımmutlaka.Veyaşamaya,hareketetmeye,hissetmeyeçabalamıyorsam,–samimisöylüyorumbunu–farazikişiliğiminbelirlenmişsınırlarınıaltüstetmemekiçindir.Olmayıistemişolduğumveolmadığımkişiolmakistiyorum.Pesedersemçökerim.Birsanatyapıtıolmakistiyorum,bedenimleolamadığımagöreenazındanruhumla.İştebununiçinsakinveilgisizbirpozdayonttumheykelimi,sahteliğiminanlamsızbirçiçekgibi,uzakbirgüzellikolarakaçılıpserpilebileceğibiryerde,yanifazlaserin

meltemlerin,fazlagerçekışıklarıngiremediğibirseradaduranbirheykelbu.

Bazendüşünüyorumda,düşlerimibirleştirerekkendimekesintisizceakacakikincibirhayatkursamnehoşolurdu,günlerimidüşselkonuklarla,uydurukinsanlarlageçireceğim,acısınıdakeyfinideyaşayacağım,ikincibirhayat.Öylebirdünyadabaşımafelaketlergelir,büyüksevinçlerüzerimdeerirdi.Vebanadairhiçbirşeygerçekolmazdı.Amaherşeyinkendinehas,muhteşembirmantığıolurdu,herşeyhazvericibiryalanınritmiyleakıpgiderdi,herşeyruhumdanyapılmışbirşehirdeolupbiterdi,ruhumisesakinbirtrenleiçimdeçokuzaklara,çokuzaklardakibirperonagidipkaybolurdu...vebütünbunlarhemdışhayattakigibi,hemdeGüneşinÖlümü’ndekiestetikgibiaçık,kaçınılmazolurdu.

115H.K.

Varlığımızıöylebirhalegetirelimki,başkalarınıngözündehepbirmuammaolarakkalsın,bizieniyitanıyanlarınötekilerdentekfarkı,sadecedahayakınolupdabiziçözememeleriolsun.Benhayatımıböyleşekillendirdim,hemenhiçdüşünmedenyaptımbunu,amasanatıveiçgüdüleriokadarçokkullandımki,kendigözümdeayrıbirkişilikhalinegeldim,kuşkusuzbanaaitolan,amaneaçıkçanedetamolaraktanımlanmışbirkişilik.

116H.K.

Yazmak,unutmaktır.Bununyanısıraedebiyat,hayatıgörmezdengelmenindeenhoşyoludur.Müzikbiziyatıştırır,görselsanatlaruyarır,canlısanatlar(dansyadagösterigibi)avutur.Nevarkibunlardanbirincisihayattanuzaklaşırgiderek,çünküonubiruykuya

dönüştürür;ikincisıradagelenlersehayattankopmaz–birbölümügörsel,dolayısıylahayatiyöntemlerüzerinekuruluolduğundan,gerikalanlarise,bizzatinsanhayatındanbeslendiklerinden.

Edebiyatındurumubambaşkadır,ohayatlıktaslar.Birroman,aslaolmamışbirşeyinöyküsüdür,birdramiseöykülemetekniğikullanılmamışbirromandır.Birşiir,dizelerhalindekonuşmadığımızagöre,aslındakimseninkullanmadığıbirdiledökülmüşdüşünceyadaduygularınifadesidir.

117H.K.

27Temmuz1930

İnsanlarınbüyükbirkısmı,gördükleriniyadadüşündüklerininasıldilegetireceklerinibilememektenmustarip.Derlerki,dünyadakienzorşeybirsarmalıkelimeleredökmekmiş:

Yaylarınyadabazımerdivenlerinsoyutgörüntüsünügözümüzünönünegetiren,düzgünbirşekildeyukarıyadoğrudevamedenohareketiinsansözledeğil,ancakellehavadaçizerekanlatabilirmiş,iddiayagöre.Amabirşeyidillendirmeninoşeyibaştanyaratmakanlamınageldiğinihatırlarsak,sarmalıkolaycatarifederiz:aslatamamlanmaksızınyükselenbirçember.Biliyorum,çoğuinsanbutarificüretkârbulacaktır,çünküonlarbirşeyitanımlamanın,tanımiçingerekenlerideğil,başkalarıneistiyorsaonusöylemekolduğunusanırlar.Dahasıvar:Birsarmal,aslagerçekleşmeksizinsürekliyükselen,ikiyeayrılmışpotansiyelbirçemberdir.Yok,olmadı,budagenesoyutbirtanım.Somutkonuşacağımşimdiveböyleceneyikastettiğimhemenanlaşılacak:Birsarmal,hiçbirşeyinetrafınayukarıyadoğrudolanan,yılansızbiryılandır.

Edebiyatdenenşey,hayatımümkünolduğukadargerçekkılmakiçinçabasarfetmeninbiradıdır.Hepimizinbildiğigibi,farkındaolmadan

edimlerdebulunduğumuzdabile,hayatındoğrudanalgılanabilengerçekliğikesinliklegerçekdışıdır:Tarlalar,şehirler,düşüncelerkendikendimizihissedişimizden,bukarmaşıkduyumdandoğan,tamamenkurgusalşeylerdir.Edebiyatınıyapmadığımıztakdirde,izlenimlerbaşkalarınailetilebilmeözelliğindenyoksundur.Çocuklar,hissettiklerigibikonuştuklarıiçinmüthişedebiyatçılarsayılırlar,hemayrıcahissettikleri,başkalarınınnediyeceğihesabakatılarakhissedilenlercinsindendeğildir...Birkeresindebirçocuğunağlamaküzereolduğunuanlatmakiçinyetişkinler,yaniaptalinsanlargibi“Canımağlamakistiyor,”yerine,“Canımgözyaşıistiyor,”dediğiniduydum.(Eğerböylebirtanebulupdayazabilse)ünlübirşairdegayetdokunaklıbulacağımızkadaredebîolanbucümle,dosdoğrugözkapaklarınınaltındanfışkıransıcacıkyaşlardandoğmuşturvegözkapaklarıyaşamaktaolduğusıvııstırabınbilincindedir.“Canımgözyaşıistiyor!”Oküçücükçocuk,nedegüzeltarifetmiştikendisarmalını.

Söylemek!Söylemeyibilmek!Varlığıyazıyadökülmüşsesin,zihindekigörüntülerinüzerinekurabilmek!Hayatdahafazlasınadeğmez:Ondanötesi,erkeklerdenvekadınlardan,faraziaşklardanvesahtegerçekliklerden;birbirimizisindirmekveunutmakiçinkurnazcaoyunlardan,adınagökyüzüdenenduygudanyoksun,soyut,kocamavikayanınaltında–birtaşıkaldırıncakaçışıverenböceklergibi–dörtbiryanakoşturupduranvarlıklardanibaret.

118

Yazdıklarımıkimseninokumamasına

üzülüyormuyum?Bunları39yaşamaktankopmakiçinyazıyorum;yayımlatıyorumda,çünküoyununkuralıbu.Eğerbirsabahkalksamvebütünyazılarımkaybolmuşolsaüzülürümelbette,amaöylesanıyorumki,onlarabütünhayatımıverdiğimgözönüne

alındığındabeklenebileceğikadarderinveçılgıncabiracıolmazbu.Oğlunukaybedenbirannedebaşkatürlüdavranmaz,odaaylar

sonratekrarkendiolur.40Ölüleribağrınabasanuçsuzbucaksıztoprak(okadaranaçbirtavırlaolmasada)bukâğıtparçalarınıdabağrınabasabilir.Hiçbirşeyinönemiyok;kanımcaçoğuinsanhayatıçekilmezbirçocukgibigörmüştür,kafalarınıdinlemekiçindörtgözleyatmasınıbekledikleribirçocuk.

119H.K.

Amiel’ingünlüğünde,kitaplarınıyayımlattığınıanlattığıyerleriokurkenyüreğimyanar.Heykelbirandaparçalanıverir.Asılbüyüklükyazılanlarahiçdokunmamaktaydı!

Amiel’ingünlüğüoldumolasıiçimisızlatmıştır–kendihatamyüzünden.

Scherer’in41zihninürettiğişeyiAmiel’in

“bilincinbilinci”olaraktarifettiğinianlattığıbölümde,dosdoğruruhumdanbahsettiğinihissettim.

36.Busatırlarbizidoğrudan,Pessoa’nınkimliklerindenolanRicardoReis’inşiirlerinegötürüyor.

37.Metindeİspanyolca:languidez,mareo/yangustiosoafán.

38.Orijinalmetindeİngilizce:Fırtına.(Ç.N.)

39.Yada:kendimi,yaşamaktan.

40.Orijinalmetindebucümletamolarakokunamamıştır.

41.EdmondScherer(1815-1889),Amiel’in“Günlük”ünebirönsözyazmıştı.

120H.K.

Herhangibirinsanabaşkalarınınacıları,benzerlerininsıkıntılarıkarşısındaneşeveren,tarifizor,anlaşılmazbiracıtürüvardır.Kendiacılarımıincelerkenbuyöntemdenyararlanırımbende;veişiokadarileriyegötürürümki,kendimiperişanyadagülünçhissettiğimde,sankikarşımdabirbaşkasıvarmışgibikendimebakıpkeyiflenirim.Bunakarşılık,duygularımöyletuhaf,öyleolağanüstübirdönüşümeuğruyorki,bufazlasıylainsani,alaycıneşe,başkalarınıngülünçhalleriyleyadaacılarıylakarşılaştığımdasönüpgidiyor.Hattakarşımdakininküçükdüşmesiacıdeğilsede,estetikaçıdanrahatsızlıkveriyor,içimdeçözülmesigüçbiröfkeuyandırıyor.Gösterdiğimbutepkiyeiyilikdenemez;temelindeyatanfikirşuki,eğerbirisialaykonusuolduysa,sadecebenimiçindeğilherkesiçinolmuştur,kızdığımdabuzaten;insan

türünedahilherhangibirhayvanınhiçhakkıolmadığıhalde,birbaşkasıylaalayedebilmesineüzülüyorum.Amabaşkalarıbenimledalgageçseumurumdabileolmaz;çünküdışdünyayagiderekbüyüyen,katıbirküçümsemeduygusuylabakıyorum.

Varlığımınbahçesininçevresine,değmesurduvarındandahaürkütücü,neredeysegöğütutanparmaklıklardiktim,busayedebaşkalarınırahatçahemgörüphemdışlayabiliyor,bireryabancıolarakkalmalarınısağlıyorum.

Hayatımıbüyükbirtitizlikveözenle,nasılhareketetmeyeceğimiarayarakgeçirdim.

NeDevlet’eboyuneğerimneinsanlara,tekyaptığımkıpırdamaksızındirenmektir.Devletin,ancakedimlerimdendolayıbenimlederdiolabilir.Herhangibiredimdebulunmadığımsürece,bendenhiçbirşeyeldeedemez.Günümüzdeinsanlarıöldürmüyorlarzaten,Devletbenimdeolsaolsacanımısıkabilir;butakdirdezihniminzırhımıiyicekalınlaştırmak,düşlerimdedahauzaklarda,

dahaötelerdeyaşamakzorundakalırım.Amabuhiçbaşımagelmedi.Devletbenimlehırçıkarmayakalkışmadı.Bundakaderinbirparmağıolduğunabütünkalbimleinanıyorum.

121

Zihnidurmaksızınçalışanbirvarlıkolarakdeğişmezliğekarşıfiziksel,yazgısalbirsevgibesliyorum.Yenialışkanlıklardanvebilinmeyenyerlerdennefretederim.

122H.K.

Seyahatfikrimidemibulandırıyor.Hiçgörmemişolduğumherşeyigöreliçok

oldu.Henüzgörmemişolduğumherşeyigöreli

çokoldu.

Sürekliyenilenmeninsıkıntısı,varlıklarve

fikirlerarasındakialdatıcı42farklarınaltındaherşeyinhepaynıolduğunukeşfetmeninsıkıntısı,caminin,tapınağınvekiliseninaynıolması,yoksulbirkulübeylesarayınbirolması,aynıyapısalbütününkıyafetlibirkralyadaanadandoğmabirvahşirolüoynayabilmesi,

hayatınkendikendiyleezeliuyumu,43

yaşadığımherşeyindurgunluğu–ilkedimde,hepsisilinipgider.

Manzaralar,birtakımtekrarlardanibarettir.Trenlerasgelegiderken,manzarayaolanilgisizliğimle,farklıbiriolsamoyalanmamısağlayacakelimdekikitabaolanilgisizliğimarasındaboşuboşuna,sıkıntılaragarkolarakbölünürüm.Bellibelirsizmidembulanırhayattanveherhareketbulantıyıiyiceartırır.

Yalnızcavarolmayanmanzaralar,aslaokumayacağımkitaplardağıtıyorsıkıntımı.Hayatbenimiçin,beynimekadarulaşmayanbirdalgınlıkhali.Beynimiise,tamaksineözgürbırakıyorumki,hüzünleriyaşayabileceğimbir

yerimolsun.Ah,düşsünleryollaravarolmayanlar!Tıpkı

nehirlergibihiçbirşeyolmayanlariçindeakış,hayatıntakendisiolmalı.Amadüşünenlervehissedenler,hayatakarşıuyanıkolanlar;trenlerin,arabalarınvegemilerinkorkunçisterisiyüzünden,neuyuyabilir,nedeuyanıkkalabilirler.

Çokkısabilesürseheryolculuğundönüşünde,düşlerlebölünmüşbiruykudanuyanırgibioluyorum–duyularımbirbirineyapışmışhalde,karmaşıkbiruyuşuklukla,gördükleriminsarhoşluğunuduyuyorum.

Huzuraerebilmekiçinbanaruhsağlığıgerek.Hareketiçinse,ruhlabedenarasındabulunanbirşeyeksikbende;birtürlüulaşamadığımşeyjestlerdeğil,onlarıyapmaisteği.

Sıksıkgelmiştiriçimdennehri,TerreirodoPaçoileCacilhasarasındakişuondakikalıkmesafeyiaşmak.Vehemenherseferindeinsankalabalığından,kendimdenvetasarladığımşeydenürkmüşümdür.Birkaçkezoraya

gittimsedeherseferindegöğsümsıkıştı,geridönüpsağlamtoprağavaranadekayağımıyerebasmadımneredeyse.

İnsançokderindenhissederse,TejosayısızbirAtlantik’tir,karşıkıyıisebirbaşkakıta,hattabirbaşkaevren.

123

Vazgeçmek,kendimiziözgürkılmamızdemek.Hiçbirşeyistememekise,güçsahibiolmakanlamınagelir.

RuhumunbugünedekvermediğineyiverebilirbanaÇin?Hemruhumveremediysebirşeyi,Çinnasılversin,gününbirindeÇin’igörürsemderuhumlagöreceğimegöre?ServetpeşindeDoğu’yagidebilirim,amakesinlikleruhzenginliğiaramamorada,çünkübanaaitbirzenginliktirovebendeneredeysemoradayımdır,Doğu’ylayadaDoğu’suz.

Anladımkihissetmeyetisinesahipolmayanlarçıkıyoryolculuklara.İştebu

nedenleseyahatkitapları,deneyimleriaktaranyapıtlarolarakdeğerlendirildiğindepekzayıftır,çünküyazarlarınındüşlemindenyoksundurlar.Yazarları,eğerhayalgüçlerivarsa,gördükleriniiddiaettiklerimanzaraları,isteristemezgelişigüzelaktarmakyerine,hayallerindenfırlamışbayrakları,manzaralarıbütünayrıntılarıyla,kılıkırkyararakaktarırlarsaçokdahafazlabüyülerlerbizi.Hepimizdemiyoplukvar,birtekkendiiçimizebakarkenkurtuluruzbundan.Sadecedüş,bakarakgörebilir.

Aslında,yeryüzündeikişeyitecrübeederizsadece:evrenselolanıveözelolanı.Evrenselitarifetmek,bütüninsanlarınruhunda,herkesindeneyimindeortakolanşeyitarifetmektir–deringökyüzünüveyanısıraondandoğan,ondagerçekleşengündüzüvegeceyi;hepsiaynıserinlikte,kardeşsulardanolmanehirlerinakışını;yücelikleringörkeminiderinliklerinesrarındakoruyan,uzaklarda,titreşendiyarlardakidenizleri,dağları;mevsimleri,tarlaları,evleri,ellerinoynayışını

veyüzleri;kıyafetlerivegülümsemeleri;aşkıvesavaşları;sonluvesonsuztanrıları;dünyanınkökenininanasıolan,şekilsizGece’yi;herşeydemekolan,zihninyarattığıocanavarı,yaniKader’i...Bunlarıyadabunlarkadarevrenseldahabaşkalarınıtarifederken,ruhumlabütüninsanlarınanladığıAdem’indiliyle,ilkelvetanrısallisanlakonuşurum.AmayaSantaJustaasansörünü,ReimsKatedrali’ni,zuhafaskerlerininpantolonlarını,

Trás-os-Montes’de44Portekizceyinasıltelaffuzettiklerinianlatmayakalksam,nasılparamparçabirdil,nasılbirBabildilikonuşmakzorundakalacağımıdüşünebiliyormusunuz?Busaydıklarımınhepsiyüzeydekiiniş-çıkışlardır;insanbunlarıyürüyerekhissedebilir,hissetmeyetisiyledeğil.SantaJusta’daevrenselolanşey,dünyayıdöndürenmekanizmasıdır.ReimsKatedrali’ndekigerçeklikise,nekatedraldirnedeReimsşehri;insanruhununderinliklerinitanımayaadanmışdinselyapılaraözgügörkemidir.Zuhaflarınpantolonlarınınölümsüztarafı,kıyafetlerde

renkkurgusudur,kendincetoplumsalalandabiryalınlaşma,yenibirçıplaklıkyarataninsanibirdildirbu.Heryöreninkendinehasbirşivesininolmasındakievrenselyön,hayatıgelişinegöreyaşayaninsanlarınteklifsizkonuşmalarıdır,birbirinebenzeyenvarlıklarınçeşitliliği,hayattarzlarınınkarmançorman,artardadizilişi,halklararasındakifarklar,uluslarınzenginliğidir.

Kendikendimizinebediyolcularıolarak,bizimiçinolduğumuzşeydenbaşkamanzarayoktur.Hiçbirşeyesahipdeğiliz,çünkükendikendimizesahipdeğiliz.Hiçbirşeyimizyok,çünkühiçbirşeydeğiliz.Hangiellerimiuzatayım,hemhangievrenedoğru?Çünküevren,banaaitdeğil:Ben,evrenim.

124H.K.

KendinesaygısıolanherruhhayatıEnUç’tayaşamakister.Sizeverilenlerle

yetindiğiniztakdirde,köledenfarkınızkalmaz.Olanınfazlasınıisteyinceçocukgibidavranmışolursunuz.Birazdahafazlasınıeldeetmekisedeliliktir,çünküherfetih[...]

EnUç’takihayatıyaşamak,hayatınsınırlarınızorlamakanlamınagelir,amabunuyapmanınüçyoluvardırvebellibirseviyeyegelmişherruh,kendiyolunubulmalıdır.Yaşanmışbütünduygular,dışavurulmuşbütünenerjilerboyuncaOdysseusgibiupuzunbiryolculuğaçıkarak,hayataazamiölçüdesahipolabilir,enüstseviyedeyaşayabiliriz.Nevarki,dünyadünyaolalı,insanlararasındaherşekildeherşeyesahipolmuşolupda,bütünyorgunluklarıiçinealanbiryorgunluğateslimolarakgözlerinikapatabilmişolanlarçok

nadirdir.45

Hayatınbedenenveruhenkendilerineteslimolmasınıisteyipdebunaerişebilenler,onudoludolusevdiklerihaldekıskanmamayıbaşaranlardanadirdir.Amahiçkuşkusuz,bellibirseviyeyegelmiş,hergüçlüinsanbunuarzulamalıdır.Böylebiribudileği

gerçekleştirmeninkolayolmadığını,gücününHerŞey’intamamınıfethetmeyeyetmeyeceğinifarkettiğindeise,önündeikiyoldahaaçılır:Bunlardanbiri,eylemveenerjinindünyasındatamolarakelegeçirilemeyenşeyiduygulardünyasındakesinolarakreddetmek,defterdensilmek,ondanvazgeçmektir.İnsanoğullarınınaptal,beşparaetmez,eziciçoğunluğununyaptığıgibihayattaboşyere,bölükpörçük,yarımyamalakkoşturmaktansa,hiçkoşturmamakyeğdir.Ötekiyolisekusursuzdengeyi,MutlakOran’ıniçindekiSınır’ıaramaktır,buarayışınsonucunda,ateşliAşırılıkarzusuistençtenveheyecandankoparakAkıl’ataşınacaktır:Enbüyükamaç,bütünhayatıyaşamak,bütünhayatısınamakyerinedüzenlemek,Uyum’laveakıllıcabirDüzenleme’yletamamlamakolacaktır.

Çoğusoyluinsanda,hayatıniçindeedimdebulunmaarzusununyerinegeçenanlamaarzusu,duyarlılığınalanınagirer.Maddihayatıniçindekieylemlerlebütünilişkiyikesmek,böyleceenerjininyerineaklıkoymak

veistençleheyecanarasındakibağıkoparmak–ulaşabileniçinhayatınkendisindendahadeğerlidirbumertebe,çünkütamamenbuhalegelmekzor,kısmenyaşamaksasondereceacıdır.

Argonotlar,mühimolanyaşamakdeğil,denizlereaçılmak,derlermiş.MarazibirduyarlığıolanArgonotlarolarak,bizdediyelimkihissetmektirmühimolan,yaşamakdeğil.

125

Karavelalarınızınçıktığıhiçbiryolculuk,

Haşmetmeap46zihniminbukitapfelaketiylenihayettamamınaerdirdiğiyolculukkadaresaslıdeğildir.Karavelalarınıznetehlikeliburunlarınetrafınıdolaştı,nededahagerilerde–cesurlarıncesaretininde,düşselcesurlarındüşselgüçlerinindeulaşamayacağıyerlerde–koylarkeşfetti,hayır,derindüşünceleredalarakdolaştığımburunlarlakıyaslanacak

hiçbirşeyyok,nedeçabalarımla[...]aştırdığımkoylarla.

GerçekDünya,sizinbaşlattığınızatılımlakeşfedildiHaşmetmeap;ZihinselDünyaise,benimsayemdekeşfedilecek.

Demekcanavarlar,korkularçıktıArgonotlarınızınkarşısına.Düşünceminbuyolculuğunda,bendenicecanavarlara,nicekorkularagöğüsgermekzorundakaldım.Varlıklarınderinliğindekisoyutuçurumagidenyolda,böylesisırlarınacemilerininhayalbileedemeyeceğizulümlerekatlanmak,insanoğlununbilmediğikorkularlasınanmakgerekir;yeribelirsizortakokyanusagidenyol,dünyanınhiçliğinevaransoyutyoldandahainsanidirbelkide.

Adamlarınızevsizbarksızkalmış,geridönüşyollarıkapatılmış,kıpırtısızbirhayatınhuzurundansonsuzadekmahrumedilmişolarakyetiştiklerinde,sizYeryüzü’nünokyanusluucundaçoktanölmüştünüz.Maddiâlemde,yenibirgökle,yepyenibirtopraklakarşılaştıonlar.

Benise,kendimdekiyollardanuzakta,sevdiğimhayatıgörebilmektenmahrumkalmışbirkörolarak;bendeulaştımsonundaşeylerinsınırsızboşluğuna,varlıklarınsınırınınelletutulmazkıyısındaydıbu,Dünya’nınsoyutuçurumununbilinmeyenbiryerdekikapısında.

Okapıdangirdim,Haşmetmeap.Odenizlerdebaşıboşgezindim,Haşmetmeap.Ogözlegörülmezuçurumuseyrettim,Haşmetmeap.

BunihaiKeşiflerkitabını,bizeArgonotlaryaratanşahsınıza,Portekizceadınızaithaf

ediyorum.47

126H.K.

Büyükdurgunluklarbilirim.(Pekçokinsanınyaptığıgibi)acilbirmektubaalttarafıbirkartlacevapvermekiçingünlervegünlerboyuncaoyalanmamdanbahsetmiyorum.Bana

faydasıdokunacakkolaybiredimiyadakeyifverecekyararlıbiredimi(zatenkimseninyapmadığıgibi)sürekliolarakreddetmemdedeğilkastettiğim.Kendikendimlegeçimsizliğiminiçindedahaneinceliklervar.Ben,kendiruhumdadurgunlaşıyorum.İstenç,heyecan,düşünceiçimdedurupkalırvebudurgunlukgünlercegeçmekbilmez;benibaşkalarınaveonlarüzerindendekendimeruhunbitkiselhayatı–konuşma,hareket,görünüş–ifadeederböylezamanlarda.

Buloşzamanlardanedüşünebilirim,nehissedebilirim,nedebiristekduyabilirim.Sadecerakamlaryazaryadaanlamsızşeylerçiziktiririm.Hiçbirşeyhissetmem,sevdiğimbiriölseyabancıbirdildeolupbitmişgibialgılarım.Yapamam;hepuykudayımgibigelir,enakıllıcahareketlerim,sözlerim,edimlerim,dışımdabiryerdealınannefesler,herhangibirorganizmanınritmikolarakçalışaniçgüdüsügibigörünürgözüme.

Günler,günlerikovalar,şöylebirhesabıyapılsahayatımınkimbilirnekadarıböyle

geçmiştir.Bazen,budurgunluktanayıldığımıdüşlüyorum,amasandığımgibiçırılçıplakkalıvermemişim,gerçekruhumunsonsuzyokluğunuörtenelletutulmaztülleryerindeymişhâlâ;bazendedahasamimibirdüşünmebiçiminin,dahabirbanaaitbirhissetmetarzının,gerçektebenioluşturanlabirentinbiryerlerindekaybolmuşbiristencinkarşısında,düşünmenin,hissetmenin,istemenindebirerdurgunlukanlamınagelebileceğinikuruyorumkafamda.

Nasılisterseöyleolsun:Herşeyikendihalinebırakıyorum.Vekaderinemriyle,unutulmuşüçbeşyeminesadıkkalaraktesadüflerintamamladığıben,varlığımıtanrıyayadabelkidevarolantanrılaraterkediyorum.

127

Kendimekızmam,çünkükızgınlıkgüçlüinsanlarınharcıdır;kendimeboyuneğmem,çünküboyuneğmeksoylularınharcıdır;

susmamda,çünküsessizlikyücevarlıklarınharcıdır.Oysabennegüçlüyüm,nesoylu,nedeyüce.Acıçekerimvehayalkurarım.Zayıflığımsızlananbiriyaparbenivesanatçıolduğumiçingizliceşikâyetlerbesler,düşlerimi,güzelliklerihakkındakifikrimeenuygunşekildedüzenleyerekoyalanırım.

Birtekçocukolmadığımahayıflanırım(düşlerimeinanabilirdimozaman)yadabirdeli(benikuşatanherşeyiruhumdanuzaklaştırabilirdim).

Düşügerçekyerinekoymaktan,kendidüşlerimifazlasıyladerinyaşamaktanötürü,ensonundadüşselhayatımıngerçekolmayangülündebirdikençıktı:Odaşuki,düşlerimhoşumagitmezoldu,çünkükusurlarıgözümebatıyor.

Renkligölgelerinoynaştığıcamıboyamakla,camınöteyanındanseyrettiğimoyabancıhayatıngürültüsübendensaklanamaz.

Nemutlukötümseryöntemleriyaratanlara!Sadeceherhangibirşeyvücudagetirmişolmanınhuzurunutatmaklakalmazonlar,

ayrıcayaptıklarınıanlatmakdahoşlarınagidervekendilerinievrenselacınınayrılmazbirparçasıolarakgörürler.

Kendipayıma,dünyadanşikâyetçideğilim.Evrenadınabiritirazımdayok.Karamsarsayılmam.Acıçekerimveşikâyetederim,amaacıçekmekgenelbirkuralmıdır,insanındoğasındamıvardır,bilmem.Öyleyadadeğil,bilsemneolur,bilmesemneolur?

Acıçekiyorum,amabunuhakedipetmediğimibilmiyorum.(Kovalananbirceylan.)

Karamsardeğilim,hüzünlüyüm.

128H.K.

Anlaşılmaktandaima,tiksintiiçindekaçınmışımdır.Anlaşılmak,kendinisatmakdemek.Olmadığımgibigörünmeyi,gayetinsanibirşekilde,kibarca,doğalolarakgörmezdengelinmeyiciddentercihederim.

Dünyadahiçbirşey,işyerindekiarkadaşlarımınbeni“farklı”görmesikadarsinirimibozamaz.Onlarıngözündefarklıbiriolmamaktakiironininverdiğikeyfedüşkünümdür.Benikendilerinebenzetmelerininazabınıçekmek,farkedilmemekçarmıhınagerilmekisterim.Durumuazizlerdende,keşişlerdendedahakarmaşıkolanniceşehitlervardır.Akıldaazapçeker,tıpkıbedenvearzulargibi.Herişkencedeolduğugibi,aklınazabındadabirşehvetsezilir[...]

129

Bizimişyerindekilerdenbiri,genişbüronunalacamsısoğuğundaherzamankigibipaketyapmaklauğraşıyordu:“Günaydın!”dercesinekocabirsesle,“Ammagürledimübarek!”diyebağırdıortaya,yüreksiz,merhametsizhaydut.Yüreğimtekrarçarpmayabaşladı.Kıyamet

uzaklaşmıştı.Birduraklamaoldu.–Birangüçlü,çiğbirışık,sonrakababir

gökgürültüsü–henüzyakınımızdaolsadagiderekuzaklaşangökgürültüsü,olupbitenlerinsıkıntısınınasıldaaldıüzerimizden.Tanrıyokolmuştu.Ciğerleriminiyicehavayladolduğunuhissettim.Büroçokhavasızmışmeğer,üstelikdeminkielemanındışındabaşkainsanlardavarmış.Herkesindilitutulmuştu.Titrek,pürüzlübirşeyinhışırtısıişitildi:Moreirabirrakamıkontroletmekiçinkalınkayıtdefterininbirsayfasınıanidençevirivermişti.

130H.K.

Sıksıksorarımkendime,kaderinfırtınalarıylaaramda,benikoruyanbirzenginlikperdesiolsaydı,amcamınahlaklıeliyleLizbon’dakibirbüroyaemanetedilmemişveobüroseninbubürobenimderken,

muhasebeyardımcısıolarakgüyameslektezirveyevarmamışolsaydım,huzurlubirsiesta’yabenzeyenbirişe,karnımızordoyuranbirmaaşakavuşmamışolsaydım,neolurdumacaba.

Gayetiyibiliyorumkigerçekdışıhayatımgerçekleşmişolsabugün,şusayfalarıyazabilenadamolmazdım;enazından,dahaelverişlikoşullardayaşasamdüşlemekleyetineceğim,varolmayacaksayfalaragörevarolmakgibibirüstünlüklerivar.Meseleşukisıradanlıkbirzekâgöstergesidir,gerçeklikde–özelliklekabayadaaptalcaolanı–ruhundoğalbirbütünleyicisidir.

Hissedebildiklerimin,düşünebildikleriminhatırısayılırbirkısmınımuhasebeciolmamaborçluyum,amabunlardankaçıyorsam,hepsinireddediyorsam,bunudageneişimeborçluyum.

Biranketyapsalar,ruhunungelişimindeedebiyattankimlerinetkiliolduğunuyaz,deseler,listeninbaşınaCesárioVerde’yikoyardım,amapatronumVasques’i,şef

muhasebeciMoreira’yı,pazarlamacıVieira’yıveayakçıAntónio’yudaunutmazdım.Vetümisimlerinaltına,büyükharflerleaynıcanalıcıadresiyazardım:LİZBON.

Alıcıgözlebakıldığında,bütünbuinsanların,dünyayabakışımüzerindetıpkıCesárioVerdegibi,birerdüzeltmefaktörüolaraketkiliolduklarıgörülür.Tamanlamınıbilemiyorum,amamühendislerbudeyimigaliba,matematiğinhayatıyakalayabilmesiiçinyaptıklarıişlemleritarifederkenkullanıyorlar.Eğerböyleyse,doğruyerdekullandımdemektir.Değilse,deyiminanlamıbenimdediğimşekildedeğiştirilsin,metaforunyanlışlığınadeğil,nesöylemekistediğimebakılsın.

Olancabilincimikullanarakhayatımınnasılgöründüğünüanlamayaçalıştığımda,aklıbirkarışhavadabirhizmetçininküçükfırçadarbeleriyleörtününüzerindensüpürdüğüküçük,renklibirşey,şekerkâğıdıyadabirpuroyüzüğügeliyorgözümünönüne,örtüfaraşadoğrukaldırılmış,kırıntılargerçeklik

kabuklarıylakarışarakfaraşadökülecek.Orenklişeyegelince;kaderarkadaşlarınagöreayrıcalıklıolsada,onundasonufaraş.Vehizmetçiörtüyüsüpürürken,tanrılardünyaişlerininbirparçasıolanbuolaylarıhiçumursamadansohbetedevametmekteler.

Evet,zengin,üzerinetitrenen,tozunazikçesilkelenen,kısacasısüsgibibirşeyolsaydım,kırıntılarınarasındakaybolmuş,rengârenkbirkâğıtparçasınınöyküsünübileyaşayamazdım;kadertepsilerindenbirindekalır–“Almayayım,çokteşekkürler,gerçekten”–,sonradolabadönüpyaşlanırdım...Beyniminpratiktarafımideyeindirildiktensonraıskartayaçıkartılır,üzerimdeİsa’nınbedenindenkalantozlaçöptenekesine,hayatasonnoktayıkoymayagiderdim;devamındaneolacağınıda,hangiyıldızlarınolupbitenleriseyredebileceğinidehayaledemiyorum;amaillakibirdevamıolacak.

131

H.K.

Yapacakyadayapmakgerektiğinidüşünecekbirşeyimolmadığındanbukâğıdabiridealimintasvirini,kababirtaslağınıkaydedeceğim.

Mallarmé’ninduyarlılığıVieira’nınstilineaksa;Horatius’unbedenindeVerlainegibidüşünsem;ayışığındaHomerosolsam.

Herşeyi,herşekildehissetsem;duygularladüşünmeyi,düşünceylehissetmeyibilsem;düşdünyasınındışındahiçbirşeyifazlaarzulamayabilsem;koketçeacıçeksem;netgörebilsemveböylecedoğruyazabilsem;aldatmacalar,taktiklerkullanarakkendimitanısam,kaydıkuyduylafarklıbiriolsam;özetolarakbütünduyumlarıiçimdekullansam,Tanrı’yavaranadekhepsinididikdidiketsem;amasonratekrartoparlayıpvitrinekoysam,tıpkışuanseyrettiğim,sonmodaayakkabıboyasıkutularınıdizenşuçırakgibi.

Olanaklıyadaolanaksız,bütünbuideallerinsonuyakın.Önümdegerçeklikvar–

üstelik(göremediğim)çırağınkendisindenbiledeğil,çırağınsadeceelindenibaretbirgerçeklik;birailesi,birhikâyesiolanbirinsanın,ağsızbirörümcekgibikıpırdanarak,karşımdacamekânıyenidendüzenleyenanlamsızdokunacı.

Vederkenbirboyakutusu,Kaderlerimizianlatırcasınadüşüveriyor.

132H.K.

Dünyadenenoyunu,varlıklarındeğişkengelgitleriniseyrettikçe,herbirşeyin;gerçekliklerinsaygınlığının,yalancıpırıltılarınınözündeolanosahtelikiyiceişimeişliyor.Hersağduyuluinsanıneryadageçtanışacağıbudüşünmesürecinde,hepsi–alacalıbulacalıgeleneklervemodalar,ilerlemeler,kültürlerindüşekalkagelişmesi,imparatorluklarınvekültürleriniçindeyüzdüğükocakargaşa–,hepsigölgelerveunutuşlararasındadüşlenmişbirmit,birkurgugibigeliyorbana.Amabütün

bu(birvakitlergerçekleşmişbileolsalar)ölühırslarınnihaitanımınıBuda’nındünyayasırtçevirişindemi,yoksaİmparatorSeptimusSeverus’un(çokgenişbirdeneyiminürünüolan)kayıtsızlığındamıaramalıyız,bilemiyorum.Budaansızınherşeyinboşolduğunuanlayıp“Şimdiherşeyibiliyorum,”diyerekesrikliğindensıyrılmıştı,SeptimusSeverusise;“Omniafui,nihilexpedit,”demişti:“Herşeyidim;hiçbirşeyedeğmezmiş.”

133H.K.

Dünya,içgüdüselgüçlerdenenpisliklerdenbiryığınolduğuhalde,güneştealtınımsı,açıklıkoyuluışıltılarsaçandünya.

Kendiadıma,vebayı,kasırgalarıvesavaşlarıdüşündüğümde,kâhbilinçsizmikroplar,kâhgenebilinçsizyıldırımveanaforlar,kâhbirokadarbilinçsizinsanlarolarakkendinigösteren,

aynıkörkuvvetinbirmeyvesiolarakgörüyorumdünyayı.Birdepremlebirkatliamarasındakifark,bencebircinayetibıçakyadahançerleişlemekarasındakifarkkadardır.Hervarlığıniçindekendiliğindenvarolancanavar–ovarlığabelkialabildiğineyararsağlayacak,belkidealabildiğinezararverecekşekilde,kizatengörünüşebakılırsacanavarınpekumurundadeğildirişinbukısmı–yükseklerdekibirkayanınhareketiniolduğukadarbirinsanınyüreğindekikıskançlığınyadaaçgözlülüğünkıpırtılarınıdakullanmayıbilir.Kayadüşervebirinsanıöldürür;kıskançlık,açgözlülükisebirelisilahlandırırveoelbirinsanıöldürür.Dünyaböyleyuvarlanıpgiderişte,içgüdüselgüçlerdenenpisliklerdenbiryığınolduğuhalde,güneştealtınımsı,açıklıkoyuluışıltılarsaçarak.

Varlıklarınardındakigörünürzeminioluşturankayıtsızlığınhoyratlığıylabaşaçıkabilmekiçin,mistiklerçareyigeneinzivayaçekilmektebulmuşlardır.Dünyayıyadsımak,tıpkıbirbataklıktankaçargibisırtçevirmek

ona.Budagibi,mutlakgerçekliğiniyadsıyarakyadsımak;İsagibi,göreligerçekliğiniyadsıyarakyadsımak;onuyadsımak[...]

Hayattan,kendimdenhiçbirşeyistememektengayrıisteğimolmadı.Sahipolmadığımkulübeninkapısında,hiçvarolmamışgüneşekarşıoturdumveçoktanyorulmuşgerçekliğimin,gelecektekiyaşlılığıntadınıçıkardım(şimdilikyaşlılığıbilmiyorolmanınverdiğizevkle).Varoluşunfakirkulları,henüzölmemişolmaktanbaşkaneistervebirdehâlâumut[...]

[...]sadecedüşkurmazkendüşüntadınavararak,sadeceuzağındaykendüşlediğimdedünyanıntadınavararak.Hepharekethalindeolanamahiçgelmeyen,aralıksızsalınanbirsarkaç,hepgeridönmeküzeregiden,birmerkezdenvegereksizbirharekettenibaret,ikiyönlübirkaderinebeditutsağı.

134H.K.

Kendimiarıyorum,bulamıyorum.Kasımpatısaatlere,gerginvazolarınbelirginçizgilerineaidimben.Tanrı,ruhumubirsüseçevirdi.

Ruhumunseyrinihangişatafatlı,özentiliayrıntılartarifeder,bilemiyorum.Süsühiçkuşkusuz,ondavarlığımınözünebenzerbirşeysezdiğimiçinseviyorum.

42.Yada:gelgeç.

43.Yada:mahkûmolduğudeğişimdebile.

44.XIX.yüzyılınsonunaaitolanSantaJustaasansörü,Lizbon’unmerkezindedir.Trás-os-Montesiseülkeninkuzeyindeyeralan,dağlıkbirbölgedir.

45.Böylesibirideal,Pessoa’nınüçüncüönemliyankimliğiolanÁlvarodeCampos’tavücutbulur.

46.“DenizciHenrique”diyebilinen,AvishanedanınınprenslerindenDomHenrique’yeatıf

var.DomHenrique,XV.yüzyılda,“BüyükKeşifler”evaracakolanyolcuklarıbaşlatmıştı.

47.Portekiz’indenizlerdekikeşifleriylePessoa’nınzihinselOdysseia’sıarasındakisembolikparalellik,1934’teyayımlananMesihçişiiri“Mensagem”iolduğukadar,Pessoa’nınçokiyibildiğibiryazarolanPoe’nunArthurGordonPym’ninOlağanüstüSerüveni’ninsonunudahatırlatır.

135H.K.

Enbasit,gerçektenenbasit,ikibasitparçayabölünemeyecekkadarbasitşeyler,benyaşarkenarapsaçınadönüyor.Bazengünaydındemekbilegözümükorkutuyor.Okelimeyiyüksekseslesöylemekayıpmışgibi,sesimsönüveriyor.Varolmaktanduyulanbirtürutançbu–başkatarifgelmiyoraklıma!

Duygularımızısüreklitahlilettikçeyenibirhissetmebiçimiortayaçıkar,amaduygularıyladeğildeakıllarıylatahlilyapanlarayapaygelirbu.

Ömrümboyunca,metafizikaçıdankof,bununyanındainsanıgüldürecekkadardaciddibiriolmuşumdur.Bütünçabalarımarağmen,ciddihiçbirişyapmışdeğilim.İç

dünyamdamalin48birYazgıbenimlealayedipdurduhep.

Heyecanlarımızbasitpamuklulardan,ipektenyadadibadanyapılmışolsaydı!Böyleceanlatabilseydik,anlatabilseydikonları!

Ruhumdabirpişmanlıkbüyüyor,bizzatTanrı’nınvarolanherşeydenduyduğupişmanlıkbuvebirdedüşkuranlarınetinetutsakdüşleriçin,gözyaşıdolubirtutkuyükseliyor.Dizeleryaratmışbütünşairlere,ideallerini[...]görmeyiistemişbütünidealistlere,arzuladıklarınıeldeetmişherkesenefretsizbirnefretduyuyorum.

Sakinsokaklardabaşıboşdolaşıyorum,ruhumlauyumiçindekibedenimiyormakiçinyürüyorum,ruhumakarşı(şehvetebenzerbirşeylegelen,çoktanıdıkbiracınıninsanınyakasınıbırakmayankeskinliğiyle)ezgili,tarifsiz,anaçbirmerhametduyuyorum.

Uyusam,uyuyakalsam,sakinleşsem!Huzuriçindesolukalıpvermenin,evrensiz,yıldızsızveruhsuzsoyutbilincindenibaretkalsam–sadeceyıldızlarınyokluğunuyansıtan,ölüheyecandeniziolsam.

136

H.K.

Hissetmeknebüyükbirağırlık!Hissetmekzorundaolmaknebüyükbirağırlık!

137H.K.

[...]belkiduygularınkendisinin,belkidışavurumlarının;yadabelkideikisininarasındayeralan,duygularıdışavurmakamacıyla,sadecedışavurulmakiçinvarolansahtecoşkuyuyaratanzekânınaşırıyoğunluğu:Belkidesadece,içimdekibenolmayanbeninortayaçıkmasınısağlayanaraçtırbu.

138H.K.

Bilginin,adınazatenderinbilgidenenbir

derinliğivar,bununyanısıraaklındaderinleştiğibirhalvarki,odakültürdenenşey.Amabirdederinduyarlılıkvar.

Derinduyarlılığın,hayattecrübesiylehiçbirilgisiyoktur.Hayattecrübesiinsanahiçbirşeyöğretmez,tıpkıtarihgibi.Asıltecrübegerçekleolanbağıazaltmak,amaobağıdahayoğuntahliletmekdemektir.Duyarlılıkböylegelişir,derinleşir,çünküherşeybizdedir;yeterkiarayalım,aramayıbilelim.

Yolculukdediklerinedir,neyeyarar?Günbatımı,günbatımıdır;günbatımıgörmekiçinillakiİstanbul’agitmeyegerekyok.Yolculukyaparkeninsankendiniözgürmü

hissediyormuş?Lizbon’danBenfica’ya49

giderkendehissedebilirimaynışeyi,üstelikLizbon’dankalkıpÇin’ebilegitsembulamayacağımbiryoğunlukta;çünküözgürlükiçimdeyoksa,hiçbiryerdeyokdemektir.“Herhangibiryol,”demiştiCarlyle,“hattaEntepfuhlyolubiledünyanınöbürucunagötürebilirseni.”AmaEntepfuhlyoluEntepfuhl’açıkar;demekkiüzerinde

yürümekteolduğumuzEntepfuhl,aynızamandavarmayaçalıştığımızdünyanınöbürucuymuş.

Condillacünlüeserineşöylebaşlar:50“Nekadaryukarıtırmanırsaktırmanalım,nekadaraşağıinersekinelim,asladuygularımızındışınaçıkamayız.”Aslakendimizdenyelkenaçamayız.Aslabirbaşkasınavaramayız,bununtekistisnası,düşgücüylekendimizibaşkalaştırdığımız,kendikendimizihissederhalegeldiğimizdurumlardır.Gerçekmanzaralarbizimyarattıklarımızdır,çünküonlarıntanrısıbizizdirvegerçekteolduklarıgibi,yaniyaratıldıklarıgibigörürüzonları.İlgimiçekenvegerçektengörebileceğimyer

Dünya’nınYediBölgesi’nden51hiçbirideğil,sahidenbenimolan,biruçtanbirucakatettiğimsekizincibölgedir.

Geçilmedikdenizbırakmamışolanbiri,kenditekdüzeliğindegezinmiştirsadece.Dünyadavarolandançokdahafazladenizdeseyrettim,dünyadakindençokdahafazladağ

gördüm.Gerçekşehirlerdendahakalabalıkşehirlerdengeçtimvehiçbiryeringeniş,mutlaknehirleridalgınbakışlarımınkarşısındaaktı.Yolculuklaraçıkmışolsam,olsaolsahiçseyahatetmedengördükleriminsolukkopyalarıçıkacaktıkarşıma.

Başkainsanlarziyaretettiklerimemleketlerdeyabancıdır,isimsizdir.Benisegittiğimyerlerdesadeceyabancıbirseyyaholmanıngizlizevkideğil,ülkeninbaşındakikralınhaşmeti,geleneklerinikoruyanhalk,bumilletinvekomşularınınbütünbirtarihioldum.Manzaraları,evleri;herşeyigördüm,çünküherşeydim–imgelemiminözünden,Tanrı’dayaratılmıştıhepsi.

139H.K.

8Ocak1931

Epeydiryazmıyorum.Aylarvarki

yaşamıyorumveişyeriylefizyolojimarasında,düşüncelerimveduyumlarımiçimdedurgunlaşmışolarakdayanıyorum.Neyazıkkiinsanböyleykendedinlenemiyor:Çürümebileaynızamandamayalanmademektir.

Uzunzamandırsadeceyazmamaklakalmıyor,aynızamandayaşamıyorumda.Galibadüşlerledeuğraşmıyorumdoğrudürüst.Sokaklarbenimiçinsadecesokak.Bilincimdekiolancadikkatlebüronunişiniyapıyorum,amadalgınolmadığımıdasöyleyemem:Arkaplandatefekküredalmıyorsamdauyuyorum;herneolursaolsunişiminöbüryüzündehepbirbaşkasıyım.

Epeydirvarlıktanyoksunum.Sonderecehuzurluyum.Olduğumkişidenbeniayıranhiçbirşeyyok.Nefesaldığımıhissettimazönce,sankiyepyeniyadauzunzamandırertelenenbireylemiyerinegetirmişgibiyim.Bilinçliolduğumunbilincinevarmayabaşladım.Yarınbelkidekendimeuyanırım,kendihayatımınakışınakaldığımyerdendevamederim.Öylesidahamımutlueder,dahamı

mutsuz,bilemiyorum.Hiçbilmiyorum.Yürürkenbaşımıkaldırdığımda,batangününarkamda,Kale’ninolduğutepedeonlarcapencereyitutuşturduğunu,soğukbirkoryığınıgibievlerintepesindealevaldığınıgörüyorum.Katıalevdengözlerinetrafındabütüntepe,gününbitmesiylegevşemiş.Enazındanhüzünlenebilir,hüznümüngeçentramvayın(kulağımlagördüğüm)ansızınyükselensesine,insanseslerininuğultusuna,capcanlışehrinunutulmuşmırıltısınakarıştığınıkavrayabilirim.

Çokuzunzamandırkendimdeğilim.

140H.K.

Bazen–hemdehepbeklenmedikbiranda–tambirduygununortasındaykenhayatakarşıkorkunçbiryorgunlukçökerüstüme,üstelikokadarbüyükbiryorgunlukturkiüstesindennasılgeleceğimibilemem.İntiharınçareolacağı

şüphelidir,ölümise,bilincinortadankalkacağınıvarsaysakbiledahadaşüphelidir.Yorgunluk,yokolmanındeğil–buolabilirliklerarasınagirebilirdegirmeyebilirde–,çokdahakorkunçvederinbirşeyinpeşindedir:varolmuşolmayıbırakmak;iştebununhiçyoluyok.

Bazen,genelliklegayetkarmaşıkolanHindularıntasavvurlarındahiçliktenötebirolumsuzluğaişaretedenbuarzuylailgilibirşeylererastladığımıhatırlıyorum.NevarkiHindularınyaduygularıyeterincekeskindeğilvedüşündüklerinidilegetiremiyorlaryadadüşünceleriyeterincekeskindeğil,onuniçindehissettiklerişeyiyakalayamıyorlar.Sonuçolarakonlardaneyigörürgibiolsamhiçgörmezoluyorum.Öylesanıyorumki,budevasızduygununuğursuzsaçmalığınıbendenöncekelimeleredökenolmamış.

Vebuduyguyuyazarakiyileştiriyorum.Oironikreçeteyle,dilegetirilmekleiyileşmeyecekhüzünyoktur,safolmaması,içinebirparçaakılkarışmışolması,gerçektenderinolması

şartıyla.Edebiyatbaşkahiçbiryararıkalmadığındaenazındanbuişeyarayacak–biravuçinsaniçinolsabile.

Neyazıkkiakılhastalıklarıduygusalrahatsızlıklardan,onlardabedenselhastalıklardandahaazıstırapverir.“Neyazıkki”diyorum,çünküinsanlıkonurutamtersinigerektirir.Biresrarlakarşıkarşıyaolduğumuzdaüzerimizeçökenhiçbirsıkıntı,aşk,kıskançlıkyadapişmanlıkkadaracıveremez,bedendehissedilenyoğunkorkularkadarbunaltıcıolamazyadaöfkekadar,hırskadarinsanıdeğiştirmez.Amaşudadoğruki,ruhuparamparçaedenhiçbirıstırapşiddetlibirdişağrısı,karınağrısıyada(sanırım)doğumsancısıkadargerçekolamaz.

Yapımızgereğizekâmız,kimiheyecanyadaduygularımızıyüceltebildiği,ötekileregöreüstünbirmertebeyeyükseltebildiğigibi,onlarıtahlilederkenbirbiriylekıyaslamayakalkışırsaalçaltabilirde.

Adetauyuyarakyazıyorum,bütünhayatımimzasızbirmakbuz.

Horoz,ancakölüncedışınaçıkabileceğikümesteözgürlükşarkılarısöyler,çünküonaikitünekbahşedilmiştir.

141H.K.

Yağmurmanzarası

Heryağmurdamlasıyladoğadaağlayan,ıskalanmışhayatımdır.Gününhüznünüboşyeretoprağaakıtandamladamla,sağanaksağanakyağmurdabendekibelirsizliktenbirşeylervar.

Yağmurdinmekbilmiyor.Sesiruhumusırılsıklametti.Nebiçimbiryağmurbu...Sandalyemyağmurduygusuylasulanıyor,sıvılaşıyor.

Sıkıntılıbirsoğuk,buzkesmişelleriylezavallıyüreğimisarıyor.Kurşunisaatleruzadıkçauzuyor,zamanıniçinde

bitimsizleşiyor;saniyelergeçmekbilmiyor.Bunebiçimbiryağmur!Çörtenlerinağzındanbeklenmedikanlarda,

miniksellerfışkırıyor.Kafamdakisoyutborufikrininüzerinden,rahatsızedicibirçağlayangümbürtüsünündöküldüğünüduyuyorum.Yağmurupuzun,ölgünşikâyetinicamlaraçarpıyor...

Soğukbirelboğazımısıkıyor,hayatısolumamıengelliyor.

İçimdekiherşeyölüyor–hattadüşkurabildiğimeolangüvenimbile!Neyaparsamyapayım,fizikselolarakkendimiiyihissedemiyorum.Gönlümünkaydığıbütündinginliklerin,ruhumuparçalayansivriköşelerivar.Bakışlarımıkenetlediğimbütünbakışlarzifirikaranlıkçıktı,gününzayıflamışışığınınizivardıbunlarda,acısızölmekiçinbiçilmişkaftandılar.

142H.K.

Düşlerineniticitarafıortalıkmalıolmaları.Günortasında,ikiişarasındasokaklambasınayaslanmışduranşuçırakdamutlakabirşeylerdüşünüyor.Hayalindeyarımyamalaknelerigördüğünübiliyorum:Büroyaçökenyazbunaltısınınvemükemmeldinginliğiniçinde,işmektuplarıyazarkenbenimiçinedaldığımşeyleri.

143H.K.

Gerçekleşebilir,yakın,meşruşeyleridüşleyenler,uzakveyabancıdüşlerdekendinikaybedenlerdendahaçokhüzünveriyorbana.Büyükhayallerkuruyorsanyadelisindir,hayallerineinanırvemutluolursunyadabasitbirhayalperestsindir,hülyadaseniniçin,tekkelimeetmedenruhunuyatıştıranbirezgidir.Amagerçekleşebilirolanıdüşlersen,ozaman

sahicidüşkırıklığıdiyebirşeyingerçektenvarolabileceğinianlarsın.Romaimparatoruolamadımdiyekendimihelakedecekdeğilim,amaherakşamsaatdokuzadoğrusokağınsonundansağadönenküçükterzikızlahiçkonuşmadımdiyeacıacıyerinebilirim.Bizeolanaksızıvaatedendüş,zatenböyleliklebizienbaştan,ondanmahrumetmişolur;amagerçekleşebilirolanıvaatedendüşhayatınkendisinemüdahaleeder,çözümüdeondanbekler.Birikendindenbaşkaherşeyidışlayaraktamamenbağımsızolarakvarlıksürer;ötekiisedışındakiolaylarınolağanakışınaboyuneğmiştir.

Olanaksızmanzaraları,aslagidemeyeceğimçorakovalarınsonsuzluğunubununiçinseverim.Geçmiştekalmıştarihîdevirlerkatıksızbirzevktir,çünkübirsaniyeliğinebileolsa,gözümdesomutlaştıklarınıhayaledemem.Varolmayanıdüşümdegördüğümdeuyuyorumdur;varolmasımümkünolanıdüştegördüğümdeiseuyanmaküzereyimdir.

Öğlevaktitenhalaşanbüroda,balkondan

sokağasarkıyorum.Dalgınlığımgözlerimdeinsanlarınhareketleriniseçiyor,amaonlarızihnininderinliklerindegörmüyorgerçekte.Balkonkorkuluklarınınacıttığıdirseklerimedayanmışuyuyorum,birileribüyükbirvaattebulunmuşsanki,amahiçbirşeybilmiyorum.Sayısızkaraltınıngidipgeldiğikıpırtısızsokağınayrıntılarıbendenuzaklaşanzihnimdebeliriyor:arabalarayığılmıştavukkafesleri,azötededükkânkapılarındaçuvallar,köşedekibakkalınenuçtakivitrininde,banakalırsakimseninalmayacağı,hayalmeyalseçilenportoşişeleri.Aklımyarıcisimleşerekbendenkopuyor.Hayalgücümleinceliyorumetrafı.Sokaktakikalabalıkazöncedeaynıydı,hâlâoynakbirinsangörüntüsüo,birtakımhareketlilekeler,havadasalınanbirses,gelipgeçenamabirtürlükendiniüretemeyenbelirsizşeyler.

Duyularınkendisindençok,duyularınbilinciylekaydetmeliherşeyi...Farklışeylerinolabilirliğini...Veansızınbüroda,arkamdaayakçıçocuğuntepedeninme,metafizikgelişi.Olmayandüşünceakışımıkestiğiiçinonu

öldürebilecekgibihissediyorumkendimi.Nefretinağırlaştırdığıbirsessizlikiçindedönüponabakıyorum,gizlibirinsanöldürmearzusunungerginliğiyle,havadansudanbirşeysöylerkenkullanacağısesiöncedendinliyorum.Odanınucundanbanagülümsüyor,yüksekseslegünaydın,diyor.Bütünevrengibiondandanefretediyorum.Gözlerimvarsaymaktanağırlaşmış.

144

1Şubat1931

Oncayağmurlugününardındangökyüzü,uzayınderinliklerinesaklanmışmaviliğigerigetiriyor.Subirikintilerinintarlalardakiçamurgöllerigibiuyuduğusokaklarla,gökyüzünesoğukbirparlaklıkverenpırılpırılneşearasındakiçelişki,pissokaklarıgüzelleştiriyor,sıradanbirkışgöğünebaharhavasıkatıyor.Günlerdenpazarveyapacakhiçbirişimyok.

Havaokadargüzelkicanımdüşkurmayıbileçekmiyor.Eniçtenduygularımlagününtadınıçıkarıyorum,aklımdabunakendinibırakmış

durumda.Özgür52birmemurgibidolaşıyorum.Yaşlandığımıhissediyorum,sırfyenidengençleşmeninzevkinitatmakiçin.

Pazarlarıdolanbüyükmeydanda,başkatürlübirgüneaittörenlerindeviniminetanıkoluyorum.SãoDomingos’tabirayininbitipötekininbaşlamasıbirolmuş.Dışarıçıkaninsanlargörüyorum,birdeiçerigirmeyenler,çıkanlarıgörmemişolandahabaşkalarınıbekleyenlervar.

Hepsiboş.Hayatısıradanlaştıranherşeygibibunlardagizemlerle,dişlisurduvarlarıyladolubiruykuvebendeduvarınüzerinden,görevinitamamlamışbirhabercigibidüşünceleriminovasınıseyretmekteyim.

Eskiden,çocukkenbendebuayinegelirdim,belkidebirsonrakiydi,amadahaziyadebuydudiyehatırlıyorum.Gerekenciddiyetitakınarak,biricik,birtanecikeniyikıyafetimigiyer,önümeserilenherşeyin

keyfinevarmayabakardım–keyifalınacakbirtarafıolmayanlarınbile.Dışdünyaylayaşardım,elbisemyepyeni,tertemizdi.Gününbirindeölüpgideceğindenhabersiz,annesininelininkılavuzluğunakendinibırakmışbirinsandahaneisteyebilir?

Bütünbunlarınkeyfigeçmiştekaldı,nevarki,belkideancakbugünanlayabiliyorumnebüyükbirzevkaldığımı.Büyükbirsırraerecekmişçesineayinegider,dışarıçıktığımda,ormanıniçindebirdüzlüğevarmışgibiolurdum.Vegerçektendeböyleydi–hâlâdagerçektenböyle.Sadeceyetişkinliğeulaşıpbütüninançlarınıyitirmişolanvarlıklar,hatıralarıolan,ağlayanbirruhasahipvarlıklarbilirdüşevrenininvebelirsizliğinneolduğunu,kendindenvazgeçmeyi,buzkesmişparketaşlarını.

Kesinolanbirşeyvar:Birzamanlarneolduğumuhatırlayabiliyorolmasam,şuankibenekatlanamazdım.Hâlâayindençıkmaktaolandalgınkalabalıkvebelkibirsonrakiayinegelecekkalabalığınilkkıpırtıları–karşımda,

ahestebirnehirdengeçengemilerebenziyorlar,bendesankikıyıdakievimde,pencereleriardınakadaraçmışseyrediyorum.

Anılar,pazargünleri,pazarayinleri,eskivarlığımınverdiğizevk,geçmiştekaldığıiçinyaşayan,banaaitolduğuiçinunutamadığımzamandakimucize.Normalduygularlaçizilmişsaçmadiyagonal,otomobilleringürültülüsessizliğininortasındabirfaytonuntekerleklerininansızıngıcırdayışı–zamanınbeklenmedik,anaçbirmüdahalesisayesindevarlığınıkoruyabilmişbirfaytonbu,ohâlâburada,şimdikibenlekaybettiğimbenarasında,bendediğimoeskibakıştamevcuthâlâ.

145H.K.

2Şubat1931

Birinsannekadaryükseğeçıkarsa,isteristemezokadarşeydendemahrumkalır.

Zirvedebirtekonayervardır.Nekadarmükemmelsebütünlüğünüokadarkorumuşdemektir;vebütünlüğününekadarkoruduysa,kendindenbaşkabiriolmaihtimaliokadarazdır.

Bunlarıbirgazetede,birünlününhayatıboyuncayaşadığırenkliolaylarıokuduktansonradüşündüm.ÖmrüboyuncagirmediğiboyakalmamışAmerikalıbirmilyonerdibu.Neistediyseeldeetmişti–para,aşk,şefkat,bağlılık,yolculuklar,koleksiyonlar.Paranıngücüherşeyekadirolduğuiçindeğil,esasolarakparayıçekenmanyetizmanınengeltanımazlığısayesindebuolmuştu.

Gazeteyikafedekimasayabırakırken,heröğlen,endiptekibirmasadaöğleyemeğiyiyen,hattaogündeoradaolanuzaktantanıdığımbasitbirpazarlamacıhakkında,kendidünyasıbağlamındabenzerşeylerinsöylenebileceğinidüşündüm.Omilyonerinsahipolduğuherşeyebuadamdasahipti;kuşkusuzdahaazına,amaçapınakıyaslabudanormaldi.Buikiadamaynışekildebaşarıyaulaşmıştı,ünbile

aralarındabirfarkyaratmıyordu,çünküortamfarkıdengeyisağlıyordu.DünyadaAmerikalımilyoneritanımayanyoktubelki,amaşuracıktayemeğiniyiyenpazarlamacıyıda,Lizbon’dakişumeydandatanımayanyoktu.

Kısacasıbuikiadamdahertuttuğunukoparmıştı.Sadecekollarınınuzunluğufarklıydı;gerikalanherşeybenzerdi.Böyleadamlarahiçözenememişimdir.Enbüyükmeziyetin,ulaşılmazolanıeldeetmekolduğunudüşünmüşümdürhep,varolmadığınyerdeyaşayacaksın,öldüktensonrasağlığındakindendahacanlıolacaksın–kısacasızor,saçmabirşeyeldeedeceksinvebuuğurdadünyanıngerçekliğinibileengeldensaymayacaksın.

Hayatbittiktensonra,varlığınısürdürmeninzevkininhiçbiranlamıkalmaz,diyenolursa,anlamınıbilemem,derim,çünküinsanınhayatatutunmasımeselesinindoğrusunubilmiyorum;sonraderimki,gelecektesahipolabileceğimizününzevkibugüneaittir–geleceğeaitolan,ündür.Maddiyatınverdiğihiçbirzevkle

kıyaslanamayacak,gururuokşayanbirhoşlukturbu.Pekâlâdüşseldeolabilir;amahernasılolursaolsun,sadeceelimizinaltındaolanşeylerinuyandırdığızevktençokdahayoğundur.Amerikalımilyoner,şiirleriningelecekkuşaklarakeyifvereceğinihayaledemez,çünkübirtekşiiryazmışdeğildir;pazarlamacıdatablolarıylakendindensonrakinesilleriçıldırtacağınıdüşünemez,zirabirtektabloyapmışlığıyoktur.

Benise,bufanidünyadakesinliklehiçbirşeyolmadığımhalde,şusayfayıtekrarokurkengeleceğintadınıduyabiliyorumönceden,çünküşuanzatengeleceğiyazıyorum;biroğulgibigururlanabilirimkavuşacağımünle,enazından,gününbirindebanaünkazandırabilecekbirşeyvarelimde.Düşüncelerimegömülmüşolarakmasadankalkarken,Detroit’in(Michigan)vekocaLizbon’unüzerindebütünheybetimle,gözlegörülmezbirşekilde,ihtişamlayükseliyordum.

Fakatbirden,çıkışnoktamınfarklıolduğunuhatırladım:İlkdüşündüğüm,

öldüktensonradayaşamakisteyenlerin,hayattapekazşeyolmasıgerektiğiydi.Amaalbirinivurötekine,ikisidesonuçtaaynıkapıyaçıkıyor.Şöhretbirmadalyadançok,birbozukparayabenzer:BiryüzündeResimvardır,öbüründedeğerinigösterenbirrakam.Enyüksekrakamlarbozukparaolarakbasılmaz:Onlardansadecekâğıtparaolur,değerleridehepçokdüşüktür.

Benimgibibeşparaetmezinsanlar,metafiziktenizlerbarındıranböylepsikolojikdüşüncelerleavunur.

146

Kimilerininhayattabüyükbirdüşlerivardırveonaihanetederler.Kimilerininhayatındaenufacıkbirdüşeyeryoktur–genedeihanetederlerona.

147

147H.K.

Amaçneolursaolsun,çabanınsarfedilmesiylehayattarafındanyolundansaptırılmasıbirolur;böyleceobirbaşkaçabahalinegelir,başkaamaçlarahizmeteder,bazenilkbaştahedeflenenintamtersibirsonucavarır.Sadeceaşağılıkhedeflerinuğrundadidinmeyedeğer,çünkübirtekonlartamolarakeldeedilebilir.Zenginolmakuğrunaçabaharcamakistesem,birşekildebunubaşarabilirim;kişiselolsunyadaolmasın,bütünnicelhedeflergibibudaaşağılık,ulaşılabilirbirhedeftir,kontrolaltındatutulmasıdamümkündür.Peki,vatanımahizmetetmek,kültürügeliştirmekyadainsanlığıdahaiyibirnoktayagetirmekgibiarzularımvarsa,bunlarınasılgerçekleştirebilirim?Nebununyolunuöğrenebilirim,nedesonucudenetleyebilirim.

148

148H.K.

Paganlarıngözündekusursuzinsan,insanınolduğuhaliylemükemmelleştirilmesiydi;Hıristiyanlarınkusursuzinsanı,olmadığıhaliylemükemmelleştirilmişinsandı;Budistleriçinseinsanınvarolmadığıbirhalinmükemmelleştirilmesiydi.

Doğa,ruhlaTanrıarasındakifarktır.İnsanınortayaserdiğiyadadilegetirdiği

şeyler,tamamensilinmişbirmetninkenarınaalınmışnotlargibidir.Notlarabakarakmetninanlamınıazçokçıkarabiliriz;amahepbirşüphekalır,olasıpekçokanlamvardır.

149

İnsanpekçokkeztanımlanmış,genellikledehayvanıntersiolarakelealınmıştır.Bunedenleinsantanımlarıarasında,ortasınabirsıfatgelen,“İnsan...birhayvandır,”türünden

cümlelerlesıksıkkarşılarızyada“İnsan...yapanbirhayvandır,”arkasındandaneyiyapabildiğisöylenir.Rousseau“İnsanhastabirhayvandır,”dervebukısmendoğrudur.Kilise“İnsanakılcıbirhayvandır,”der,kikısmendoğrudur.Carlyle“İnsanaletkullananhayvandır,”der,budakısmendoğrudur.Nevarkibuvebenzeritanımlardaimaeksikvemarjinalkalır.Mantıkbasit:İnsanıhayvandanayırtetmekkolaydeğil,ikisinibirbirindenayıracakkesinkıstaslardanyoksunuz.İnsanoğlununhayatı,tıpkıhayvanlarınkigibi,gerçekbirbilinçsizlikiçindeakar.Hayvanlarıniçgüdülerinidışarıdanyönetenderinyasalar,genedışarıdaninsanınaklınıyönetir.İnsanaklıyeniyenifilizlenenbiriçgüdüyebenzer,herhangibiriçgüdükadarbilinçsizdir,henüzoluşumunutamamlayamamışolduğuiçinöbürlerinegöredahakusurludur.

YunanAntolojisi’nde“Herşeysaçmalıktangelir,”diyeyazar.Veherşeygerçektendesaçmalıktangelir.Ölürakamlarla,boşformüllerlehaşırneşirolan,bundandolayıda

kusursuzbirmantığınüzerineoturanmatematiğindışındabilimalacakaranlıktaoynananbirçocukoyunugibidir,kuşlarıngölgesini,rüzgârdasalınanotlarınkaraltılarınıyakalamayaçalışmaktanfarkıyoktur.

Netuhaftır,neilginçtirki,insanı,hayvanlaolanfarkınıortayakoyarakgerçektentanımlayankelimelerbulmaknekadarzorsa,üstüninsanlasıradaninsanınfarkınıgözönünesermekbirokadarkolaydır.

BiyologHaeckel’inaklımdayeretmişbirsözüvar;Haeckel’izekâmınyeniyeniişlemeyebaşladığısıralardaokumuştum,hanibilimihalkınseviyesineindirenyadadinesaldırankitaplarailgimizinuyandığıçağda.Cümle(aşağıyukarı)şöyleydi:“Üstüninsanla(benceKantyadaGoethegibibiri)sıradaninsanarasındakimesafe,sıradaninsanlamaymunarasındakimesafedenbüyüktür.”Bucümleyihiçunutmadım,çünküdoğru.Allah’ınunuttuğubiryerdekibirköylüylebenim–kidüşünenlersafındapekbüyükbiryerimyok–aramdakimesafe,hiçkuşkusuzoköylüyle,

maymunbiledemeyeceğim,birkediyadaköpekarasındakimesafedençokdahabüyüktür.Kedidenbanavaranadekhiçbirimizbizedayatılmışolanhayatayadabahşedilmişolankaderehükmedemeyiz;hepimizbilmemhangiaynıköktentüremişiz;birbaşkasınınhareketleriningölgelerinden,cisimleşmişizlenimlerden,hissetmeyetisinesahipsonuçlardanbaşkabirşeydeğiliz.Amaköylüylearamda,bendekisoyutdüşünceden,çıkarsızheyecandankaynaklananbirnitelikfarkıvar;kediyleikisininaklınıniseyalnızcaseviyeleribaşka.

Üstüninsan,aşağıinsandanvehayvankardeşlerindensaltironiduygusununniteliğiyledeayrılabilir.İroni,bilincinkendikendininbilincinevardığınınilkişaretidir.İkiaşamasıvardır:“Tekbildiğimhiçbirşeybilmediğimdir,”diyerekSokrates’indamgasınıvurduğuaşama

vebirdeSanches’in53“hiçbirşeybilmediğimibilebilmiyorum”sözündeifadesinibulanikinciaşama.Birinciaşama,kendikendimizdenkesinolarakşüpheyedüştüğümüznoktada

tamamlanırveherüstüninsanbuevreyeulaşır.İkinciaşamanınsonunda,hemkendimizdenhemdeşüphemizdenşüpheduymaktayızdırvegüneşlegeceninyeryüzünde,insanlığıngözüönündebirbirinikovaladığıkısacık,amagenedehaddindenfazlauzunsüreboyunca,bunoktayavarabilmişpekazinsançıkmıştır.

Kendimizitanıdıkçayanılgılaradüşeriz,“kendinitanı”diyenkâhin,Herakles’inişlerindendahazorbiriş,Sfenks’inkindendahakaranlıkbirbilmeceatmışoluyorduortaya.Çaresiise,bilinçliolarakkendinibilmezdengelmektir.Vebunundayolu,ironidenetkinbirşekildeyararlanmaktangeçer.Üstüninsaniçin,kendimizibilmezdengelmeninfarklıyollarınısabırlaaraştırıportayakoymaktan,bilinçlerimizinbilinçsizliğinitamolarakhesaplamayaçalışmaktan,bağımsızgölgelerinmetafiziğiyle,düşkırıklığınınyarıkaranlığındandoğanşiirleilgilenmektendahamünasip,dahayücebiruğraşdüşünemiyorum.

Nevarki,yanılsamayıtazeleyenbirşey

olurhep,yaptığımıztahlillerdekisivriliklergider,sahtebileolsagerçeklik,sokağınköşesindeyolumuzugözler.Biziyıpratandabudurişte,hayatbilebukadaryıpratmazyıprattığında,hayathakkındakibilgimizvedüşüncelerimizbile,üstelikyıpratmayıhiçkesmediklerihalde.

Dalgıncamasamayaslanmışhalde,budağınıkduygularıkendikendimeanlatarakoyalandığımyerden,sandalyemdenkalkıyorum.Doğruluyorum,kendiiçimdebedenimidoğrultuyorumveçatılarıtepedengörenpencereyegidiyorum,yenibaşlamışbirsessizliğiniçinde,usulcauykuyaakanşehrigörebilirimoradan.Bembeyazbirbeyazlıktakikocaay,binacephelerinibirbirindenayıran,özenlegizlenmişfarklarıhüzünleaçığavuruyor.Ayışığı,buzlubeyazlığıyladünyanınolancagizeminiaydınlatıyorgibi.Herşeyigösteriyorsanırsınız,oysayalancıışıklarlaparçalanangölgelerbunlar,aldatıcıboşluklar,saçmasapanengebeler,görülebilirliğiniçindekitutarsızlıklar.Hiçrüzgâresmiyorveesrar

şimdidahabüyükgörünüyor.Soyutdüşüncebulantılarıhissediyorum.Kendimiyadaherhangibirşeyigözönüneserenyazılaryazmayacağımasla.İncecikbirbulutayıntepesinde,gizlibirsığınakgibi,bellibelirsizsalınıyor.Bendebilmezdengeliyorum,tıpkışuçatılargibi.Tıpkıbütündoğagibi,bendekarayaoturmuşum.

(Presençadergisindeyayımlanmıştır;ciltII,n.34,

Kasım1931/Şubat1932)

48.OrijinalmetindeFransızca;kötüyürekli,zararlı,kurnaz,alaycıanlamında.(Ç.N.)

49.Lizbon’unbanliyösü.

50.Pessoa,Condillac’ınEssaisurl’originedesconnaissanceshumaines’indekidüşünceningenişbiraçıklamasınıyapıyor.

51.EskicoğrafyacılardaDünya’nıngelenekselbölünüşü.

52.Yadabekârbirmemur.

53.RönesansdönemininPortekizlifilozofu.

150H.K.

Canlıvarlıklardaiçgüdününzekâgörüntüsüaltındavarlığınısürdürmesi,benceseyredilmeyedeğerenözel,endeğişmezolaylardanbiridir.Bilincingerçekdışıbirşekildebaşkabirkılığabürünmesi,benimgözümde,hiçbirşeyinüzeriniörtemeyenobilinçsizliğiiyiceortayasermektenbaşkaişeyaramaz.

İnsanoğludoğduğugündenölenedek,bütünhayvanlargibikendinindışındakalmayamahkûmdur.Ömrüboyunca,yaşamakyerineüstünnitelikli,dahakarmaşıkbirbitkiselhayatsürer.Varolduğunubilebilmediğibazıkıstaslarafarkındaolmadanuyar,fikirleri,duyguları,eylemleritamamenbilinçsizcedir;bununnedeniyseinsanlarınbilinçsizliğideğil,ikifarklıbilincesahipolmamalarıdır.

Ellerindekininsadecebiryanılsamaolduğunusezebilmek–enbüyükinsanlarınvarabileceğinoktadabudurişte,yalnızbu.

Düşünceleriminyatağındantaşmasınaizin

vererek,sıradanhayatlarınsıradanöyküsünündizildiğibiripoluyorum.Görüyorumkiinsanlarherbakımdan,bilinçsizyapılarının,dışarıdandayatılankoşulların,onlarıbaşkalarıylatemasetmeyeyadaetmemeyeteşvikedencoşkularıntutsağıolmuşlar;vetemasettikçe,temasınetkisiyle,temasınsayesindeboşcevizlergibiçarpışmaktalar.

Hayatınolancasaçmalığının,hiçliğininveinsantarafındanyanlışbilinmesinindildekisimgesiolan,maddizevkleriçinrasgelesöylenenşusözükimbilirkaçkezduymuşumdur:“Hayattankazancımızbudurişte...”Kazanmakmı?Neiçin?Nereyegötürmekiçin?Benzersorularlainsanlarıgölgelerdünyasındanuyandırmakçokdokunaklıolurdu...Böylebircümleancakbirmateryalistinağzındançıkabilir,çünkümateryalistolmayanbiri,bilinçsizcedeolsazatenböylebirşeysöyleyemez.Sözkonusuinsanhayattannekazanmayıbeklemektedir,ayrıcanasılkazanacaktır?Kırmızışaraplıdomuzpirzolasını,tesadüflerinkarşısına

çıkardığısevgilisininereyegötürebileceğinizannetmektedir?İnanmadığıcennetlerdenhangisine?Birkurtçuğunkindenfarksız,kokuşmuşhayatındanbaşkaneyisığdırabilirtoprağa?Bundandahatrajikyadainsanoğlununinsanlığınıdahaiyiifadeedenbirsözbilmiyorum.Güneştençıkarlarınınolduğunubilseler,bitkilerdeböylekonuşurdu.Kendileriniinsankadariyiifadeedemeyenhayvanlar,uyurgezercezevkleriniböyleanlatırdı.Kimbilir,şuankonuşurken,kalıcıolacaklarınıbellibelirsizhissederekşusatırlarıyazarkenbende–belkibendebunlarıyazmışolmanınanısını“hayattanbütünkazancım”olarakgörüyorumdur.Vesıradaninsanlarınanlamsızcesetleritoplumezarlaranasılgömülürse,benimölçülerimegörehazırlanmışbugereksizmetindetopluunutuşaöylegömülecek.Domuzpirzolaları,kırmızışarabıvesevgilisiolanşuöbüradamlaalayetmeknehaddime?

Aynıbilinmezliktendoğmuşikikardeşizbiz,aynıırkınikiayrıniteliği,ortakbirmirasın

ikifarklıhaliyiz–hangimizötekiniinkâredebilir?İnsankarısınıinkâredebilir,amaannesine,babasınayadakardeşinebunuyapamaz.

151H.K.

Dışarıda,ağırakangeceyiyıkayanayışığında,rüzgârusulca,gölgelerdoğuranbelirsizbirşeylerioynatıyor.Bubelirsizşeyler,alttarafıüstkattaasılıolançamaşırlardaolabilirtabii,amaesasengölgeningömleklerekulakastığıyok,oelletutulmazbirşekilde,herşeyesessizceayakuyduraraksalınmayabakıyor.

Sabaherkenkalkayımdiyepanjurlarıaçıkbırakmıştım,amaşuanadek–üstelikvakitokadargeçoldukiartıketraftaçıtçıkmıyor–neuykuyadalabilmiş,nedetamolarakuyanıkkalabilmişdurumdayım.Odamınkaranlığınınötesindeaygeceyiaydınlatıyorsahidende,ama

pencereyiaşamıyor.Gümüşsü,içiboşdolungünvarolmaklayetiniyor;yattığımyerdengördüğümkarşıdakiçatılarise,siyahaçalanbeyazakıntılar.Ayınçiğışığıylabirlikte,yücelerdengelen,kimehitapettiğibelirsizbirselamabenzeyen,melankolikbirhuzuriniyoryere.

Vebenhiçbirşeygörmeksizin,düşünmeksizin,beklediğimuykuylagözlerimçoktankapanmışolarak,ayışığınıtamolaraktarifedebilecekkelimelerarıyorum.Eskilerolsabeyazderlerdionayadagümüştenyapılmış.Oysabirayışığınınsahtebeyazlığındanicerenklervardır.Yatağımdankalkıpsoğukcamlardandışarıbirgözatsam,eminimay,yalnızlıkkokanenyüksekyerlerdegrimsi,mavilibirbeyazlıktadırveyasolukbirsarıdır;üstüsteyığılmışkaralekelerebenzeyençeşitçeşitevlerdeise,kâhsabırlıcephelerisimsiyahbirbeyazlığınaltınrengineboyamıştır,kâhkiremitliçatılarınkahvemsikırmızısınırenksizbirrengeboğmuştur.Enaşağıda,çıplakparketaşlarınıngelişigüzel

dairelerçizdiği,adınasokakdenenhuzurluuçurumdarenksizdir,yalnızcataşlarıngriliğindendolayıhafifçegövermişolabilir.Ufukhizasındabelkikoyumavidir,amagöğünenyükseknoktasınayayılankaramaviyebenzemeyenbirrenktirbu.Pencerelerdekicamlaravuranise,karasarıbirışıktır.

Yattığımyerde,birtürlüzaptedemediğimuykuyladolugözlerimiaçsam,içindeincecik,sedefliiplikçiklerinsalındığı,sırfrenktenibaret,karlıbirhavagörürüm.Şuankihislerimlehissedecekolursambirsıkıntıya,beyazbirgölgeyedönüşürbuveusulcakararır,obelirsizbeyazlığınkarşısındagözlerimağırağırkapanırcasına.

152H.K.

Nezamanherhangibirşeyitamamlasam,şaşkınadönüyorum.Şaşkınadönmeklekalmıyor,üzülüyorumda.İçimdeki

mükemmeliyetçilikiçgüdüsününbenibitirmektenalıkoyması,hattadahabaştan,başlamamıbileyasaklamasıgerekiyor.Amaoluyorişte:Dalgınlıkbenigünahasürüklüyorveeylemegeçiyorum.Sonundaelimde,kendiirademlegerçekleştirdiğimbireylemindeğil,tamtersine,irademinzayıflığınınbirmeyvesikalıyor.Başlıyorum,çünküdüşünecekgücümyok;bitiriyorum,çünkükendimidurduracakcesaretimyok.Bukitap,korkaklığımınürünüdür.

Düşüncelerisıksıkkesip,duygularımıngerçekyadafaraziharitasınabirşekildeoturanbirmanzaraparçasınıarayasıkıştırıyorsam,buomanzaranınyaratıcılıktanyoksunolduğumunbilincinevarmaktanbenikurtaran,kaçıranbirkapıolmasındandır.Kitabınbelkemiğiolanbuyapayalnızsohbetimedevamederken,bazenansızınbirbaşkasıylakonuşasımgeliyor.Ozamaneğriaydınlığınaltındasırılsıklamuzananşehrinçatılarında,şuanolduğugibioynaşanışığıyardımaçağırıyorum;kentintepelerineyayılan,genedeelimiuzatsamtutacağımkadar

yakın,heransessizcedevrilecekgibiduranağaçlarınkıpırdanışınasesleniyorum;yadasarpevlerleçizilmiş,pencerelerinharfyerinegeçtiği,çoktanölmüşgüneşinsepencerelerenemli,yaldızlıbirtutkalgibiyapıştığı,üstüsteyığılmışafişlere.

Dahaiyisiniyazamayacaksamniyeyazıyorum?Ama,kendiseviyeminçokaltındakalsamda,kalemiminyettiğişuazıcıkşeyideyazmazsamhalimneolur?İdealleriolanbasitbirinsanolarak,birşeylerigerçekleştirmeyeçalışırımben;karanlıkbirodadankorkarcasınakorkarımsessizkalmaktan.Emeğinkendisindençokmadalyayaönemverenlere,başkalarınınyaptıklarıylaövünenlerebenzerim.

Yazdıkçakendimialçalttığımıhissediyorum;amabundanvazgeçemiyorumda.Yazmak,tiksinerekaldığımbiruyuşturucu,kendimeyakıştıramasamdabirtürlübırakamadığımrezilcebiralışkanlık.Bazızehirlerinsanaiyigelir,kimisi,ruhunterkibindekimaddelerdenyapılmıştır,düşlerimizingizliharabelerindentoplanmış

otlardan,tasarılarımızınmezarlarındabitmişkaragelinciklerden,ruhtaakancehennemnehirlerininyankılıkıyılarındadallarınısallayan,edepsizağaçlarınuzunyapraklarından.

Doğru,yazdıkçakendimikaybediyorum,amakendinikaybetmeyeninsanyoktur,yaşamakbaşlıbaşınakendinikaybetmekdemektir.Nevarkiisimsizkaynağındanfışkırdığıandanitibarenbiricikhedefbellediğidenizekavuşmuşbirırmağınsevinciniyaşatmıyorbanakaybolmak,yükselendenizinkumdabıraktığıbirgölcüğümben,kumlarsuyumuusulcaemecekvedenizeasladönemeyeceğim.

153H.K.

Müthişbirçabaylasandalyemdenkalkıyorum,amaodabenimlegeliyorsanki,hemdeiyiceağırlaşmışolarak;çünkü

öznelliğinsandalyesibu.

154H.K.

Kendimiçinkimimben?Hissettiğimşeylerdenbiriyimsadece.

Yüreğimçaresizce,delikbirkovagibiboşalıyor.Düşünmekmi?Hissetmekmi?Netolaraktanımlanmışbirşeysözkonusuolduğundanasıldayoruluruzherşeyden!

155H.K.

10Mart1931

Kimilerisıkıntıdançalışır:Aynışekildebendebazen,söyleyecekbirşeyimolmadığıiçinyazarım.Düşünmeyeninsanınhiççaba

harcamaksızın,kendiliğindendalıverdiğidüşlerebenancakyazarkenkavuşabilirim,çünküsadecenesirhalindedüşkurmayıbilirim.Ayrıca,tamdahiçbirşeyhissetmemehalininiçindençekipçıkardığımnesahiciheyecanlar,nesamimiduygularvardır.

İnsanınyaşadığınıhissedinceiçinedüştüğüboşluk,bazenolumluşeylerkadarderinleşir.Hayatınbirhiçolduğunusamimiyetlehissetmek,büyükeylemadamları,yaniazizleriçin–çünküonlaredimlerindebütüncoşkularınıortayakoyarlar,birazınıdeğil–,sonsuzluğaulaşmanınyoludur.Gecedenveyıldızlardanyapılmış,sessizlikleveyalnızlıklakutsanmışçiçekkolyeleritakarlarboyunlarına.Kendimidenaçizanearalarındasaydığımbüyükeylemsizlikadamlarıiseaynıduyguyatutunaraksonsuz-küçüğevarır;bizlerduygularılastikgibiçekipuzatarak,yumuşak,kesintisizgörüntülerininaltında,nerelerindeyarıklarolduğunabakarız.

Veböyleanlardaherikitarafdauykuyusever,tıpkıeylemeninde,seyretmekle

yetinmenindeneolduğunubilmeyen,insantürüneözgüvaroluşşekliniyansıtansıradaninsanlargibi.Nasıltarifedilirseedilsin,Tanrı’ylayadaNirvana’ylabütünleşmekuykudur;isterruhunatomlarınıaraştıranbirbilimolarakkullanılsın,isteristencinbirezgisi,tekdüzeliğinyavaşanagramıolarakuyunsun,duygularıağırağırtahliletmekdeuykudur.

Sankikarşımdaiçindekihiçbirşeyigöremediğimvitrinlervarmışgibi,herkelimededurarakyazıyorum.Sonundabendekalanise,gözucuylaseçebildiğimkumaşlarınrenklerine,bilmemhanginesnelerlebestelenmiş,şöylebirkulağımaçalınmışezgilerebenzeyenyarım-duygular,yarım-ifadeler.Yazarken,ölmüşçocuğunukollarındasallayandelibirkadıngibikendimisallıyorum.

Hangisiydibilmiyorumama,gününbirindekendimibudünyadabuluverdim,dahaönce,doğduğumandanotarihedekhiçbirşeyhissetmedenyaşamıştım.Neredeyim,diyesorduğumdaherkesbenialdattı,herkesötekileriyalanladı.Neyapacağım,dediğimde

tatlıumutlarlagözümüboyadılar.Nereyegideceğimibilemezhaldeyoldadurunca,niyeobelirsizyolagirmediğimeyadagerisingeridönmediğimeşaştılar–oysaneredengeldiğimibilebilmeksizin,yollarınkavuştuğuyerdeuyanmıştım.Birdebaktımkibirsahnedeyim,rolümühiçbilmiyormuşum,ötekileriseoynamayabaşlamışbile,rollerinibendenfazlabilmediklerihalde.Kendimisoylukıyafetleriçindegördüm,amakraliçemibendenesirgediler,ayıpladılarbeni.Elimdeiletilecekbirmesajvardı,onlarakâğıdınbomboşolduğunusöylediğimdebenimlealayettiler.Hâlâbilmemniyealayettiklerini,bütünkâğıtlarzatenbeyazolduğuiçinmi,yoksamesajlarısezgiyleokumakgerektiğindenmi.

Nihayetdörtyolağzındabirtaşaçöktüm,hiçsahipolmadığımocağınbaşınaotururcasına.Veyalnızkalırkalmaz,banaverdikleriyalanlakâğıttangemileryapmayakoyuldum.Kimse,biryalancıolarakbileistemedivarlığımainanmayıvebenimdegerçekolduğumukanıtlayacakbirgölüm

yoktu.Bellibelirsizbirsıkıntıylakaranlığa

zincirlenmişkuşkelimeler,kayıpkelimeler,birbirinitutmazmetaforlar...Bilmemhangiyollarınbittiğiyerdeyaşanmışdahamutluanlardangeriyekalanlar...Yokolmuşışığınanısıylakaranlıktaaltıngibiparlayan,sönmüşlamba...Açılıpdaavınıbırakanparmaklardandökülmüş,rüzgâradeğilçıplaktoprağakapılmışkelimeler,sonsuzadoğruyükselen,görünmezağaçlardanparmaklarınüzerlerinedökülenkuruyapraklargibi...Bilinmedikbahçelerdekihavuzlarınözlemi...Aslavarolmamışlaraduyulanşefkat...

Yaşamak!Yaşamak!Genedesormadanedemiyorumkendime,Proserpina’nınyatağındadahamırahatederdimdiye...

156H.K.

Kimdirhavuzlarınınyanındadurmuş,

paramparçahayatımınanılarınabekçilikedenazametlihükümdar?Yapraklarınhenüzyeterinceaçılmadığı,mavilihuzurumunkuş-saatlerindesoyluydum.Uzaktakaravelalar,taraçalarımıneteklerindeoynaşandenizitamamladıvegüneybulutlarında,elimdenkürekleribırakırcasınayitirdimruhumu...

157H.K.

İçimdekendinehasbirpolitikası,partileri,devrimleriolanbirdevletkursamvehepsibenolsam:Ben-halkınkraliyetpanteizmindekendimTanrıolsam,bütünbubedenlerin,ruhlarının,ayakbastıklarıtoprağın,yaptıklarıişlerinözüveeylemiolsam.Herşeyolsam,onlarolsamveolmasam.Çokyazık!İştegerçekleştiremeyeceğimbirhayaldaha.Başarabilsembelkiölürdüm,nedendirbilmemama,herhaldeTanrı’yakarşıokadarbüyükbir

günahişlemiş,Tanrı’nıntekelindekiherşeyolmagücünüöylesinegaspetmişolurdumki,arkasındanyaşamakmümkünolmazdı.

DuygularlabirCizvittarikatıkurabilsemnekadarkeyifliolurdu!

Bazımetaforlar,sokaktayürüyeninsanlardandahagerçektir.Kimikitaplarınkıvrımlarındasaklanantasvirler,niceerkeklerden,nicekadınlardandahaberrakhayatlarsürerler.Bazıedebîcümleler,insanlargibibirerkişiliğesahiptir.Yazdığımkimisayfalardabenidehşetedüşürenifadelervar,odereceinsanabenziyorbunlar,gecekaranlığındaodamınduvarlarındaoderecebelirginleşiyorlar...İsteryükseksesleokunsunisteralçaksesle–çünküseslerinisilmekmümkündeğildir–,yazdığımbirtakımcümlelerinsesi,kesinliklebenimdışımdaolan,bağımsızbirruhasahipbirşeyinsesiniyansıtıyor.

Öyleysenedenzamanzaman,birbirineters,hattauzlaşmasıimkânsızyollarladüşkuruyorvedüşkurmayıöğrenmeyeçalışıyorum?

Herhaldesahteyigerçek,düşlerimigözümlegördüğümşeylerkadarsahicihissetmeyialışkanlıkedinmemdenkaynaklanıyorbu;insanoğlununbanahatalıgelen,gerçeğiyalandanayırmayeteneğinikaybettimartık.

Birşeyingerçekolduğunuhissetmekiçinoşeyigözlerimle,kulaklarımlayadaherhangibirduyumlaaçıkseçikgörmekbanayetiyor.Hattabazen,biraradabulunamayacakikişeyiaynıandahissettiğimdeoluyor.Hiçbirönemiyok.

Bazıvarlıklarsaatlerceacıçekmeye,birtablodakifigüryadaiskambilkâğıdındakiresimolamadıklarıiçinsaatlerceüzülmeyeelverişlidir.Bugün,Ortaçağ’dayaşayanbirbaşkasıolamayacakolmasınıbirlanetaddedenruhlarvardır.Bendegeçtimoyoldan,amaartıkbitti:Çünkümeselenindahabaşkainceliklerinedaldım.Nevarki,sözgelimifarklızamanlaraveuzaylarasahipikiayrıkrallıktakralolduğumuhayaledememekbanaıstırapveriyor.Somutbiracıbu.İnsanınkarnınınacıkmasıgibibirşey.

Kavranılmazolanıdüşleyebilmekiçin

görünürhalegetirebilmek,üstünbirvarlıkolmamarağmençoknadirulaşabildiğimbirzafer.Evet,sözgelimibirerkeklebirkadınınnehirkıyısındayaptığıgezintininhemerkeğihemkadınıolduğumudüşleyebilmek,aynıanda,aynışekilde,aynınetliktevebirbirinekarışmaihtimaliolmaksızın.Yadaaynıanda,aynışekilde,aynınetlikte,karışmaihtimaliolmaksızın,amaherikisiyledekusursuzcabütünleşerekikişeyolmak:kendimihemgüneydenizlerindeseyredenbilinçlibirgemi,hemdeeskibirkitabınbasılısayfasıolarakbulmak.Ammasaçma!Fakatherşeysaçmazaten,düşkurmakgeneiçlerindeeniyisi.

158H.K.

Plutongibi(düştebileolsa)Proserpina’yıkaçırmışbiradamiçin,budünyadakiherhangibirkadınınaşkıdüşdeğilsenedir?

ShelleygibiAntikKadın’ısevdim,ama

henüzvaktideğildi:Hiçbirtenselaşk,banakaybettiğimaşkıntadınıveremedi.

159H.K.

Şuançokuzakgelen,bundandolayıbiryerlerdeokuduğumyadabirbaşkasındandinlediğimbiröyküymüşgibigörünenergenlikçağımdaikikezsevip,dibevurmanınacısınıtattım.Bugündurduğumyerden,uzakmıyoksayakınmıolduğunutamayırtedemediğimbugeçmişedönüpbaktığımdadüşünüyorumda,budüşkırıklığınıgençyaştatecrübeetmekiyiolmuş.

Gönlümünderinliklerindenelerçektiğimsayılmazsaeftenpüftenbirşeydi.Bumahremkonuyadışarıdanbakıldığında,biralayinsanaynıişkencelerdengeçmiş,denebilir.Ama[...]

Duyarlılığımınveaklımınbirbirinebağlıolarak,aynıandayaşadığıtecrübebenigenç

yaştaşunainandırdıki,nekadarmarazigörünürsegörünsün,benimkigibimizaçlarınyeridüşdünyasıdır.Hayalgücümün(sonradan)geliştirdiğikurgulararasındausandıklarımdaoldu,amanecanımısıktılar,nedebeniküçükdüşürdüler.Hemayrıca,imkânsızsevgililersizesahtekârcagülümsemez,yalandanşefkatgöstermez,küçükhesaplarlacilveyapmaz.Osevgilileraslabırakıpgitmezvebizimiçinhepvardırlar.

Ruhumuzdakopanbüyükfırtınalar,bütünevrenietkileyenfelaketlerdir.Sıkıntıüzerimizeçökünce,güneşyörüngesindençıkar,yıldızlarpusulasınışaşırır.Yazgı,gününbirindegeliphissetmeyetisinesahipbütünruhlarda,birtiyatrooynarcasınasıkıntılarınmahşerinioynarveişteozamangöklerledünyalarhüznümüzünüstüneyıkılır.

Hemkendiniherkestenüstüngöreceksin,hemdeYazgı’nınsanaenaşağıyaratıklardanbileaşağıymışsıngibidavrandığınıfarkedeceksin–kimbuhaldeolmaklaövünebilir!

Gününbirindeanidenilhamgelse,sanatın

olancagücüiçimedolsa,uykuyabirgüzellemeyazardım.Hayattauyuyabilmektendahabüyükzevktanımıyorum.Uyurkenhayatvesanattamamenhükümsüzkalır,varlıklardan,insanlardantamamenuzaklaşırsınız,hatırasız,yanılsamasızbirgecediruyku–venihayet,geçmişinde,geleceğindeolmayışıdır...

160H.K.

8Nisan1931

Ilık,hafifbulutlarıylaperişanhaldekigünümüzü,sabahtanakşamakadarbirdevrimhaberimeşguletti.İstertazeolsunisterbayat,nezamanböylebirhaberalsamiçimdeküçümsemeyeyadabulantıyabenzeyentuhafbirrahatsızlıkduyarım.Birilerininkalkıphareketegeçerekherhangibirşeyideğiştirebileceğinihayaletmesiaklımıincitir.Netürdenolursaolsunşiddetidaima,

insanoğlununözündekiaptallığınhoyratbiryansımasıgörmüşümdür.Hemzatenbütündevrimcileraptaldır,dahaazrahatsızlıkverdikleriiçinonlarkadarolmasada,bütünreformculardaöyle.

Gerekdevrimciler,gerekreformcularaynıkonudayanılıyor.Herşeyiiçerenhayatakarşıtutumunuyadahemenherşeydemekolankendivarlığınızaptetmekten,dönüştürmektenacizolaninsanlar,başkalarınıvedışdünyayıdeğiştirerekkendilerinebirçıkışnoktasıyaratmayaçalışırlar.Bütündevrimciler,bütünreformcularbirerkaçaktır.Kendikendiylesavaşamayaninsanbaşkalarıylasavaşır.Kendinidahaiyiyegötürmektenâcizolanbiri

reformyapmayakalkışır.54

Doğruhisseden,dürüstdüşünenbirinsan,dünyadakikötülükveadaletsizliktenrahatsızsa,gayetdoğalolarakbununöncekendinedokunankısmınıdüzeltmeyeçalışmalı,yanikendini.Buzatenbirömürboyusürer.

Bütünmeseledünyayıkavrayışımızdankaynaklanıyor:Dolayısıyladünyayı

kavrayışımızıdeğiştirirsekdünyayıdakendimiziçindeğiştirmişoluruz,çünküodurumdadünyabizimaçımızdan,şuanolduğugibikalmamışolacaktır.Kalemimizebirsoluktakocabirsayfayazıdöktüreniçimizdekidürüsttaraf,ölmüşduyarlılığımızıcanlandırmamızısağlayanreform–iştebudurgerçek,bizimgerçeğimiz,biricikgerçek.Dünyanıngerikalanıseyirliktirsadece,duygularımızınsınırlarınıbelirleyençerçevelerden,düşüncelerimiziiçinealanciltlerdenibarettir.Vebu,canlılarla,evler,afişler,kıyafetlerlebezenmişrengârenkmanzaralariçindegeçerlidir,tekdüzeruhlarınaynasıolanrenksizmanzaralariçinde;tekdüzeruhlareskikelimelerin,eprimişjestlerinsırtındaaradabiryüzeyevururvesonratekrarinsansözününtemelindeyatanaptallığagömülürler.

Devrimlermi?Değişimlermi?Gönlümünenderin,enmahremyerindetekisteğim,gökyüzünüpisbirgriliklekaplayandurgunbulutlarınsilinipgitmesi;aralarındanmaviliklerfışkırsınistiyorum,açık,kesingerçekliktir

mavi,çünkühiçbirşeydeğildir,hiçbirarzusuyoktur.

161H.K.

Hayattaentiksindiğimşey,toplumsalahlakedebiyatı.Sırf“görev”kelimesibile,davetsizbirkonukgibibatarbana.Ama“yurttaşlıkgörevi”,“dayanışma”,“insanlığahizmet”vebucinstendahabaşkateraneler,birpenceredentepemeatılmışçöplerkadarsinirimibozar.Birilerininkalkıpdaböyleifadelericiddiyealabileceğimi,değildeğerli,sadeceanlamlıbulabileceğimidüşünmesibileciddenonurumadokunur.

Deminbiroyuncakmağazasınınvitrininde,bukelimelerinbenimgözümdekianlamınıaynenyansıtannesnelergördüm.Oyuncakbebeksofralarındayalancıtabaklar,tabaklardayalancıyemeklervardı.Konuşmayetisindenötürübaşkalarınıseven,yaşamahırsından

dolayıonlardannefreteden,tamolduğugibi,yanişehvetli,bencil,kendinibeğenmişbiryaratıkolarakhayatınıgeçireninsanoğlu,uyaksız,mantıksızkelimelerleevcilikoynamaktanneanlar?

İnsanlarıyönetmesanatınıntemelindeikiilkeyatar:Onlarıbaskıaltındatutmakvealdatmak.Sahteışıklarsaçanbupırılpırılkelimelerincansıkıcıtarafı,kimseyibaskıaltınaalmayıda,aldatmayıdabecerememeleridir.Enfazlasarhoşedebilirler,amaodabambaşkabirşey.

Nefretettiğimbirşeyvarsa,odareformculardır.Reformcularüşenmedendünyadakiyüzeyselkötülükleritektektespiteder,sonradabunlarıgidermeküzerekendiniortayaatar,amaböyleyapmaklatemeldekikötülükleriderinleştirmişolurlar.Doğru,hekimlerdehastabedenisağlıklıbedenebenzetmeyeçalışır;amatoplumsalhayattaneyinsağlıklı,neyinhastalıklıolduğunubilemeyiz.

İnsanlığıDoğa’nınsonfigüratifresim

okullarındanbiriolarakgörmektenkendimialamıyorum.Bencebiradamlabirağaçarasındatemelbirfarkyoktur;vehiçkuşkusuz,hangisiortamadahaçokyakışır,düşünceligözleriminilgisinidahaçokçekerse,onutercihederim.Bubirağaçsa,ağacınkesilmesineadamınölmesindendahafazlaüzülürüm.Günbiterkengüneşinöylegitmelerivarki,birçocuğunölümübileyüreğimdeöylebüyükyaraaçamaz.Herkonudakendimihissetmeyenvarlığınyerinekoyarımkiodahissetmişolsun.

Böylekırıkdökükdüşünceleriyazmaklaoyalandığımiçinkendimekızacağımneredeyse,hemdehafifbirmeltembatangününsınırlarındanrenklenerekyükselirken.Renklenirken–aslındatamböylesayılmaz,çünkürenklenenodeğil,içindekararsızcasalındığıhava;amabanarenklenenmeltemmişgibigeldiğiiçinöylededim,olaylarıbanagöründüğügibisöylememşart,ben,benolduğumiçin.

162H.K.

Hayattabaşımızagelennekadartatsızlıkvarsa–gülünçdurumlaradüşmemiz,yanlışhareketlerimiz,şuyadabuerdemdennasiplenmemişolmamız–,hepsidışdünyadangelen,ruhumuzunözüneulaşmasımümkünolmayanbasitkazalarolarakgörülmeli.İçimizdeolsalarbiledışarıyaait,rahatsızedicişeyler,hayatındişağrılarıyadanasırlarıolarakkabuledelimhepsini,bunlarolsaolsaorganikvarlığımızıyadabizdekihayatiunsurlarızedeleyebilir.

Böyledavranmayıbaşarabilirsek(başkabirbağlamdamistiklerindeyaptığıbudur)sadecedünyadandeğil,kendimizdendekorunuruz;çünküböylelikleiçimizdeyuvalanmışodışarıyaaitşeyi,obaşkainsanı,zıddımızı,dolayısıyladüşmanımızıaltetmişoluruz.

Horatius’unbahsettiği,dünyabaşınayıkılsayılmayandürüstinsanböylebiridir.İmgeaptalcabileolsa,anlamdoğru.Yanyana

yaşadığımızvarlıklarıtaklitederekoynadığımızbütünrollerbaşımızayıkılsabileyılmayalım–dürüstlüktendeğil,sadecebiz,bizolduğumuziçin;bizolmak,göçüpgidendışdünyayaaitşeylerlehiçbirortaknoktamızınolmamasıdemektir,varlığımızdiyegördüklerişeyinüstüneçökselerbile.

Eniyilerhayatı,hiçbirşeylekıyaskabuletmezbirdüşolarakgörmelidir.

163H.K.

Doğrudantecrübe,hayalgücündenyoksuninsanlariçinkurnazcabirkaçışyoluyadabirsığınaktır.

Kaplanavcısınınatıldığıtehlikeleriokurken,zahmetinedeğecekkadartehlikeyebendeatılmışımdır;birtektehlikenintehlikesineatılmadım,insandahaçektiğizahmetinkarşılığınıalamadangeçipgitmişoluyorduçünkü!

Eylemadamları,düşünceadamlarınıngönülsüzköleleridir.Varlıklar,ancakhaklarındayapılanyorumlarladeğerkazanır.Sözgelimibirileribirşeyleryaratır,ötekilerdeanlamniteliğikazandırarakbunlarıhayatadönüştürür.Anlatmakyaratmaktır,çünküyaşamakyaşanmışolmaktanbaşkabirşeydeğildir.

164H.K.

Eylemsizlikbütündertlerintesellisidir.Hareketetmemekbizeherşeyiverir.Hayaletmekherşeydir,sonununeylemevarmamasıkoşuluyla.İnsansadecedüşlerindedünyanınkralıolabilir.Vekendinigerçektentanıyanherkes,dünyanınkralıolmayıarzuladığınınfarkındadır.

Düşünmek,amavarolmamak;iştebunuyapankraliyettahtınaoturmuşdemektir.İstek

duymaksızınarzuduymayıbaşarmak,taçgiymekgibidir.Sırtçevirdiğimizherşeyesahipoluruzböyle;çünküvarolmayangünışığındayadavarolmasımümkünolmayanayışığındaonlarısonsuzadekdüşleyerekhepaynıkalmalarınısağlayabiliriz.

54.Yada,varolmacesaretinesahipolmayanlar.

165H.K.

Bütünçabalarımarağmen,aklımındışındakiherşeyinsüsolsundiyevarolduğunudüşünmektenkendimialamıyorum.Mantıkyoluylabirinsanıntıpkıbenimgibicanlıbirvarlıkolduğunuanlayabilsemde,–benliğiminbağımsızbiriradesiolmayan,dolayısıylaengerçekbenolanparçası–dahagüzelbirağaçlakıyaslandığında,ağacıhepinsanaüstüngörmüştür.İştebunedenleinsanlığınedimlerini,tarihteyadatarihialıpneyedönüştürüyorsakonuniçindeyaşananbüyük,ortaktrajedileri,üzerindekitasvirlerinruhundanyoksun,renklibirfrizolarakgörmüşümdürdaima.Sözgelimi,Çin’debirfelaketyaşanmışdiyeüzüldüğümühatırlamam.Kanvevebakokmasınarağmen,banafazlasıylauzakbirmanzaradırbu.

Birkeresinde,şimdihüzünlehatırladığımbirişçieyleminedenkgelmiştim.Nederecesamimiolduklarınıbilemiyorum(çünkükendi

kendiylekalmışbireyinvesadeceonungerçekanlamdadüşünmeyetisinesahipolduğugözönünealınırsa,topluhareketlerinsamimiyetineiknaolmamçokzor).Hareketegeçmişaptalvarlıklardanoluşanyoğun,dağınıkbirkalabalıkvardı,bağıraçağırayürümelerini,böyleşeylereyabancıbirinsanolarakilgisizceseyrettim.Birdeniçimbulandı.Yeterikadarpisbiledeğildiler.Gerçektenıstırapçekenlerböylesürülerhalindedolaşmaz,gruplarkurmazlar.Acıdenenşey,yalnızbaşınaçekilir.

Nekadarzavallıbirtopluluk!İnsanlıktanveacıdannasıldabihaberdiler!Gerçektiler,dolayısıylainanılmazdılar.Kimseonlardanbirromansahnesi,birtasviriçinarkaplançıkaramazdı.Tıpkıbirnehirdeki,hayatnehrindekiçöplergibiakıyorlardı.Onlarıgörünceuykubastırdı,ağır,bunaltıcıbiruyku.

166H.K.

18Haziran1931

İnsanoğullarınınsürdüğühayataalıcıgözlebaktığımda,hayvanlarınhayatıylaarasındahiçbirfarkgöremiyorum.İnsanlardahayvanlardabilinçsizceolaylarınvedünyanınortasınafırlatılıvermişler;bazenbirazdurupgönüleğlendiriyor;hergünaynıorganikçevrimitamamlıyor;düşündüklerininötesindehiçbirşeydüşünmüyor,yaşadıklarınınötesindehiçbirşeyyaşamıyorlar.Kedigüneşteyuvarlanır,oracıktauyuyakalır.İnsankarmançormanhayatıniçindeyuvarlanırveoracıktauyuyakalır.İkisinindeyazgısıneyseoolmaktır.İkisidevarolmanınyükünüsırtındanatmayayeltenmez.İnsanlarınenbüyüklerişanaşöhretedüşkünolur;bunutamamenkendilerineaitbirölümsüzlüktençok,belkihiçbirşekildeulaşamayacakları,soyutbirölümsüzlükolarakkabulederler.

Aklımısıksıkyoklayanbudeğerlendirmelerinsonucunda,içgüdüselolaraktiksintiduyduğumbazıinsanlarakarşı

içimdeansızınbirhayranlıkuyanıyor.Mistikleriveçilecilerikastediyorum–bütünTibet’lerdekikeşişlervebütünsütunlarıntepesindekiSimonStylites’ler.Bunlarmeseleyisaçmalıkboyutunataşıyarakdaolsa,hayvanlıkyasasındankurtulmayaçalışırlar.Deliliğiseçerek,hayatınkanununuhiçesayarak–güneşinaltındayatıpyuvarlanarak,hiçadınıakıllarınagetirmeksizinölümübeklerler.Birsütununtepesindetaşkesilmişbileolsalarbirarayışiçindedirler;ışıksızbirhücrede,kaygılariçindekıvranırkenbilearzularıvardır;şehitdüşmeyi,eziyetlerekatlanmayıgözealırken,bilmediklerişeyleresahipolmanınpeşindedirler.

Bizgerikalanlarise,genehayvanca,amakâhdahakarmaşık,kâhdahayalınhayatlarsürer,seyirciyecakasatarakyürümektenbaşkaderdiolmayansessizfigüranlargibisahnedengeçeriz.İnsan,köpek,kedi,kahraman,bitvedehalar;hepimizyıldızlarınsonsuzhuzurununaltındaaslındadüşünmeden(çünküeniyilerdüşünmektenbaşkaşeydüşünmez)varoluşu

oynarız.Ötekilerise–kaderanınıbekleyen,kendindenvazgeçmişmistikler–hiçolmazsabedenlerindevegünlükhayatlarında,gizeminsihirlivarlığınıduyarlar.Gözlegörünengüneşiinkârederektutsaklıktankurtulmuş,dünyanınbütünboşluğunuiçlerindenatarakdadopdolukalmışlardır.

Mistiklerdenbahsederken,biraniçinaynenonlargibimistikoluyorum,amabenimiçinmesele,anlıkbirhevesleyazdığımbusözlerdenöteyegeçmez.BenhepRuadosDouradoreslibiradamolarakkalacağım–tıpkıbütüninsanlargibi.Manzumyadanesirbirbüroçalışanıolacağımdaima.Çapıbellibiriolarak,gizeminyadagizemsizliğindünyasında,duygularıma,duygularımınuyandığısaatlereuysalcakölelikedeceğim.Sessizgöktenmaviçardağıngölgesindesırrınaerilmeztörenlerdesoylubirdelikanlıolarakbulunacağım,töreninonurunahayatıgiyineceğimüstümevenedeninibilmeksizinadımlaratacak,hareketler,dönüşler,reveranslaryapacağım,şenlik(yadaşenliktebenimrolüm)bitenedek;

sonra,bahçeninendibindekikocabarakalardadurduğunuduyduğumnefisşeylerleziyafetçekeceğimkendime.

167

20Haziran1931

Sankihapsegirecekmişimgibi,bütünvarlıklardaolanotekdüzelikbatıyorbanabugün.Oysa,iyicedüşününceanlıyorumki,asıltekdüzeolanbenim.Bütünyüzler,hattadüngördüğümbiryüzbilebugünfarklı,çünkübugün,dündeğil.Hergünbugünkügündürvedünyadabirbenzeridahaolmamıştır.Aynıkalmakfikriruhumuzdavardırsadece–ruhyanlışdaolsakendinihepaynısanır,böyleceonungözünde,gerikalanherşeybirbirinebenzer,basitleşir.Dünyaayrışeylerden,alçaklıyükseklizirvelerdenoluşur,amaeğermiyopsak,onuyekpare,yetersizbirsisolarakgörürüz.

Keşkekaçabilsem.Bildiğim,banaaitolan,sevdiğimşeylerdenkaçabilsem.Keşkegidebilsem–Hindistan’dakiimkânsızbirkrallığayadadünyanıngerikalanınıngüneyindekidevadalaradeğil,sıradanbiryere–birköyeyadaçöle–,burasıolmayanherhangibiryere.Buyüzleri,bualışkanlıkları,bugünlerigörmekistemiyorumartık.Başkabiriolmalı,hücrelerimesinmişburolyapmasaplantısınınyorgunluğunuatmalıyım.Uykuhuzurladeğil,hayatlaçöksünüstüme.Denizkenarındabirkulübe,hattadağlarınsarpeteklerindebirmağarayeterbana.Neyazıkkiistemekleolmuyor.

Kölelikbuhayatınyasasıdır;başkakuraldayokturzaten,çünküisyanetmeninde,kaçmanındamümkünolmadığı,kayıtsızşartsızboyuneğilenyasabudur.Kimileriköledoğar,kimilerisonradanolur,kimileriiseköleleştirilir.Özgürlüğeolankorkakçasevgimiz(ansızınözgürkalsak,buseferdeyepyenibirşeyolduğuiçinyadırgar,hemenkaçardıközgürlükten)köleliğinüzerimizdeki

ağırlığınıaçıkçagösteriyor.Benielealalım;herşeydeki,yanikendimdekitekdüzeliktenkurtulmakuğrunabirkulübeyeyadamağarayakaçmayahazırım,ama,kendivarlığımınbirözelliğiolantekdüzeliğigittiğimheryeretaşıyacağımıbilebile,okulübeyegitmelimiyimacaba?Varolduğumyerde,varolduğumiçingöğsümsıkışırkenvebuhastalığınetrafımısaranşeylerdendeğil,ciğerlerimdenkaynaklandığınıbilirken,daharahatnefesalabileceğimbiryerbulabilirmiyim?Katıksızgüneşiveözgürenginleri,görünendenizivebütünufkudelilergibiarzulasamda,–kimbilebiliryatağımıyadaalışıkolmadığımyiyecekleri,hattasadeceartıkdörtkataşağıinmemeyi,köşedekitütüncüyeuğramamayı,geçerkenaylakberbereselamvermeyecekolmayıyadırgamayacağımı?

Etrafımızısaranherşeybizimbirparçamızhalinegelir,etinvehayatınalgılarınasızar.YüceÖrümcek’insalgısıyakınımızdakilereustalıklabağlar,ağırölümünrüzgârdasallananhafifdöşeğindebiziyatıştırır.Herşeybizdirve

bizherşeyiz;pekiama,herşeybirhiçolduğunagörebuneyeyarar?Birgünışığı,tepemizdengeçtiğiniansızınbelirengölgesindenanladığımızbirbulut,esiverenbirmeltemvedindiğindeardındangelensessizlik,şuyadabuyüz,uzaksesler,sohbetedalmışseslerinarasındaaradabirpatlayanbirkahkahavesonrayıldızlarlayazılmış,duygulardanyoksun,paramparçahiyerogliflerinyükseldiğigece.

168H.K.

Benise,hayataürkekçebirnefretduyduğumhalde,ölümünkarşısında

büyülenerekdehşetekapılıyorum.55Belkibaşkabirşeyolanbuhiçliktençekiniyorum,hemhiçliktenhemdeobaşkaşeydenürküyorum;adetaölümhiçliğivedehşetiaynıandabünyesinesığdırabilirmiş,tabutumabirbedeniolanbirruhunsonsuzsoluğunu

hapsedeceklermiş,adetaölümsüzbirşeye,hapsederekazapçektireceklermişgibi.Hiçşüphesizşeytanibirruhunicadıolancehennemfikride,butürdenbirkarışıklığın,birbiriniyalanlayanveçürütenikifarklıkorkununkarışmasınınbirürünüolmalı.

169H.K.

Bütünyazdıklarımıağırağır,sakinkafayla,parçaparçayenidenokuyorum.Vegörüyorumkihepsiboş,hiçyazmasamdahaiyiymiş.İstercümleler,isterseimparatorluklarolsun,vücudagetirilmişolannevarsa,sırfvücudagetirilmişolduklarıiçin,faniolduklarınıgayetiyibildiğimizgerçekşeylerinenkötütarafınıalırlar.Amabuağırsaatlerdekendimiyenibaştanokudukçahissettiklerimdecanyakıcıolanbudeğil;görüyorumkikalemoynatmayabiledeğmezmişbunlariçin,yazmayaharcadığımzamanıyalnızcaşimdi

sönmüşbirdüştenkazanmışımveişteonadeğermiş.

Hepimizhırslabirşeylerinpeşindenkoşarız,amayahırsımızıgideremeyipyoksullaşırızyadagiderdiğimizisanır,buseferdezengindelilerolupçıkarız.

Banaacıverenyazdıklarımıneniyisininkötüolmasıvebirbaşkasının,düşlerimisüsleyenötekiinsanınbuişibendenkatbekatdahaiyiyapacağınıbilmek.Sanattayadahayattabütünürettiklerimiz,tahayyülettiklerimizinkusurlukopyalarıolmaktanöteyegitmez.Sırfdışımızdakideğil,içimizdekimükemmellikdebozulmayamahkûmdur;yaptıklarımızsadeceolmasıgerekenegörekonulmuşkurallaradeğil,olabileceğimizidüşündüğümüzşeyinkurallarınadauymayabilir.İçimizgibidışımızdaoyukveboştur,beklentilerinvevaatlerinelindeoyuncaktırikiside.

Kapılarınıdışarıkapatmışbirruhunolancasertliğiyleyazdımbuyapayalnızmetinlerisayfasayfa,herhecedeyazdığımındeğil,yazdığımı

sandığımşeyinosahtesihriniyaşadım!Hayatınhakaretlerinekarşıaldatıcıbirintikamgibi,kalemiminyakalayamadığıbirhızladoğduğunuhissettiğimkanatlanmışanlarda,hevesle,alaycıbirbüyününetkisiylenesriminşairiolduğumusandım!Demekbütünbunlarınsonucundaelimegeçen,şimdiyazdıklarımıtekrarokurken,kendiölükuklalarımıgörmekolacakmış;hiçvarolmadığıhaldeiçiboşalmış,samanlarıdeliklerindenfışkırmışkuklalarım...

170H.K.

30Haziran1931Sonyağmurlar,onlarıkovalayanrüzgârı

mirasbırakarakgüneyegöçtügöçeli,şehrintepeleripırılpırılbirgüneşinneşesiylecanlandı,pencerelerdegenebeyazçamaşırlargörülüroldu.Binalarınrengârenkcephelerininentepesinde,duvaradikçubuklaragerilmişiplerdeçamaşırlardansediyor.

Bendemutluydum,çünküvarım.İşevaktindegitmekgibibüyükbirhedefle,heyecaniçindeçıktımevden.Ogünhayatınnabzı,güneşinyeryüzünde,farklıenlemveboylamlarda,almanaktayazansaattedoğmasınısağlayanötekimutlunabızlabirlikteatıyordu.Mutluluğumunnedeni,kendimimutsuzhissetmeminimkânsızolmasıydı.Huzuriçinde,büyükbirgüvenleyokuştanindim,çünküçokiyibildiğimişyeriveoradakarşılaşacağımtanıdıklargüvenilirşeylerdi.Nedenolduğunubilmiyordumama,kendimibirşeylerdenkurtulmuşhissetmemdeşaşılacakbirtarafyoktu.RuadaPrata’da,kaldırımkenarınadizilmişsepetlerde,güneşinaltındasapsarıparlayanmuzlarsatıyorlardı.

Aslındakanaatkârbirisayılırım:Yağmurdinsin,kutsalgüneyimizingüzelgüneşiparlasın,yeterbana;vebirdeüzerlerindekikoyulekeleretabantabanazıtsapsarımuzlar,çeneyekuvvetmuzsatanlar–RuadaPrata’nınkaldırımları,ötelerdemavisinealtınbulaşmış,yeşillenmişTejo,evrensistemininbuküçük,

bildikköşesieksilmesingözümünönünden.Güngelecek,hiçbirinigöremezolacağım,

kaldırımkenarlarındakimuzlar,cevvalsatıcılarınsesleri,gazetesatançocuğunsokağınköşesine,karşıkaldırımayanyanadizdiğigünlükgazetelerseyaşayacak.Biliyorum,başkamuzlar,başkasatıcılarolacakonlarvegazetelereeğilipbakanlarbaşkabirtarihgörecek.Cansızlarvarlıklarınısürdürebilirdeğişselerbile;benise,bircanlıolarakaynıkalsamdafaniyim.

Gidiptörenlemuzalıpşudakikayıtakdisetmekvar,muzlargüneşiadetaiçmiş,doğalbirışıkkaynağıgibiyansıtıyor.Amaritüellerden,simgelerdenutananbiriolarak,sokaktanbirşeyalmayadaçekinirim.Muzlarımıiyisaramayabilirler,adabıylasatamayabilirler,çünkübendeadabıylaalamayabilirim.Fiyatsorarkensesimtuhafgelebilir.Yaşamatehlikesinigözealmaktansayazmakyeğdir,yaşamak,güneşvesatılıkmuzlarolduğusürece,güneşaltındamuzalmaktanibaretolsabile.

Dahasonra,belki...Evet,dahasonra...Belkibirbaşkası...Bilemiyorum...

171H.K.

Çoğuinsanınhayatıaptalcayaşamasındandahafazlaşaşırdığımtekbirşeyvar:aptallığıniçindebilekendinibelliedenzekâ.

Sıradanhayatlarıntekdüzeliğigerçektendedehşetverici.Kendimibusıradanlokantada,öğleyemeğiyerkenbuluyorum,tezgâhınarkasındakiaşçınınkaraltısınaveyanıbaşımdaki,yaşınıbaşınıalmışgarsonabakıyorum,garsonsanırımaşağıyukarıkırkyıldırbumekânavebanahizmetveriyor.Buinsanlarınkinasılbirvaroluştur?Şuinsankaraltısıtamkırkyıldırneredeysebütüngününübirmutfaktageçiriyor;boşzamanıpekolmuyor,doğrudürüstuykuuyumuyor;memleketinenadirengidiyor,hiçiçiyanmadan,biranbiledüşünmedendönüyor;ağırağır

kazandığıveharcamayaniyetliolmadığıparayıağırağırbiriktiriyor;mutfağından(birdahagelmemeküzere)ayrılıpmemleketiGaliçya’dasatınaldığıtoprağayerleşmekzorundakalsaaklınıoynatır;kırkyıldırLizbon’dayaşıyor,neRotundaMeydanı’naayakbasmışlığıvarnedebirtiyatroya,birkerecik“Coliseu”yagitti–hayatınınyıkıntılarındasürünenpalyaçolarıseyretmeye.Nedendir,nasıldırbilmemama,evlenmiş,dörtoğluylabirkızıolmuş–tezgâhınarkasındanbenimolduğumtarafaeğildiğindegülümsemesindeinsanamutlulukveren,büyükbirmemnuniyetokunuyor.Enufakbirsahtekârlığıyok,zatenrolyapmasınagerekdeyok.Kendinimutluhissediyorsa,gerçektenmutludemektir.

Yabanaservisyapan,masalarakahvebırakmaklageçmişbirömrünherhaldemilyonuncukahvesinişuanönümekoymaktaolanşuihtiyargarson?Hayatıaşçınınkiyleaynı,tekfarkları,dörtbeşmetrelikbirmesafeylebirininmutfakta,öbürününlokantanınsalonundadurması.Bunundışında

sadeceikiçocuğuvar,Galiçya’yadahasıkgider,Lizbon’uötekinegörebirazfazlagörmüştür,Porto’yubilir,oradadörtyılyaşamışlığıvardırveötekikadarmutludur.

Buhayatlarıkorkuylakarışıkbirşaşkınlıklaizliyorumvetamdehşet,acıveisyanduygularımkabarırken,birdenfarkediyorumki,dehşet,acıyadaisyanduyanyoksa,bunlarıhissetmekilkbaştabuhayatlarıyaşayanlarınhakkıdır.Edebîimgelemintemelkusurubudur:Ötekilerinbizolduğuna,bizimgibihissetmekzorundaolduğunainandırırbizi.Amanemutluinsanlığaki,herinsanyalnızkendidirvefazladanbirkaçkişiolmayeteneğisadecedehalarabahşedilmiştir.

Meseleninözünebakacakolursak,herşeyadamınagöreverilmiştir.Lokantanınaşçısınıkapıyakoşturansokaktakieftenpüftenbirolay,enözgündüşüncenin,eniyikitabın,yararsızhayalleriminenlezzetlisininbilebenieğlendiremeyeceğikadareğlendiriyoronu.Vetekdüzelikhayatıntemeliyse,doğrusuşuki,buaşçıbanakıyaslaçokdahaustaca,hattaçok

dahakolaycaçıkmıştırişiniçinden.Gerçekneonuntarafındanebenim,çünkütaraftutmaz;bunakarşılıkmutluluğunondanyanaolduğunakuşkuyok.

Hayatıtekdüzeleştirmekbirbilgeliktir,çünküozamanenküçükolaybileinsanıbüyüleyebilir.Aslanavcısınınserüveni,üçüncüaslandansonrabiter.Butekdüzeaşçıiçinse,birsokakkavgasıortalamabirkıyamettadındadır.Lizbon’danhiççıkmadıysanız,Benficaotobüsünebinereksonsuzakadaryolculukyapabilirsiniz,heledebirkaçgünlüğüneSintra’yakaçacakolursanız,Marsgezegeninegitmişkadarolursunuz.Dünyaturuyapangezginiçin,beşbinkilometredensonrayeniliklerbiter:Yeniliğeboğulurneredeyse;yenilik,herseferindeyenilik,evet,şuebediyenyeniolmamasalı–amasoyutyenilikkavramı,yoldakarşılaştığıikinciyeniliklebirlikte,denizdibiniboylamıştır.

Gerçekbilgeliğeulaşmışbirinsan,dünyadenengösteriyioturduğuyerdenseyrederekkeyifalabilir,okumayazmabilebilmeden,

kimseyletekkelimeetmeden,sadeceduyularınıkullanarak,hüznübilmeyenruhundangüçalarakyaparbunu.

Hayatıtekdüzeleştirelimkiaslatekdüzeolmasın.Gündelikhayatısıradanlaştıralımkienküçükbirşeybizeteselliolsun.Hiçdeğişmeyen,donuk,yararsızhayatgailesininortasındabirdenbirfirarnoktasıparlayıverir:uzakadalarınhayalîyıkıntıları,eskizamanbahçelerindeşenlikler,başkamanzaralar,başkaduygular,birbaşkaben.Amamuhasebedefterimleuğraşırkenanlarımki,hepsibenimolsahiçbirinesahipolamazmışım.Düşlerdekikrallar,bizimpatronVasques’inelinesubiledökemez.Şakamaka,RuadosDouradores’tekibürodaimkânsızbahçelerinderinliklerineuzananyollardaniyidir.PatronVasques’esahipsem,düşlerdekikrallarıdüşlemenintadınıçıkarabilirim;RuadosDouradores’tekibürobenimolduğusüreceiçimdekivarolmayanmanzaralarıkeyifleseyredebilirim.Amadüşlerdekikrallarbenimolsa,elimdedüşleyeceknekalırdı?Oimkânsızmanzaralara

sahipolsam,imkânsızneyimkalırdı?Tekdüzelik,birbiriniizleyengünlerinhiç

değişmeyendonukluğu;dünlebugününbirbirindenfarksızlığı;ebediyenbenimsemişolayımbunları;gönülgözümde,şutesadüfengözümünönündengeçen,dikkatimidağıtansinekten,zarzorgörülensokaktanyükselenişvelikahkahalardan,paydosvaktiduyduğumenginözgürlükduygusundan,tatilgünlerininverdiğisonsuzdinginliktenkeyifalacakkadaraçılsın.

Kendimiherbirşeyolarakdüşleyebilirim,çünkühiçbirşeyim.Herhangibirşeyolsam,kuracakdüşkalmazdı.Biryardımcımuhasebeci,pekâlâRomaimparatoruolarakdüşleyebilirkendini;İngilterekralıisebunuyapamaz,çünküdüşlerinde,olduğundanbaşkabirkralolmaşansındanmahrumduro.Kendigerçekliğibaşkaherhangibirşeyhissetmesine

izinvermez.56

172

172

Kıyıyıizlersekdeğirmenevaracağımızkesindir,amaçabaylahiçbiryerevaramayız.

Gökyüzündensoğuk,ölübirsıcaklığınyayıldığı,bulutlarınüzerlerineyavaşlığıörterekışığıboğduğubirgüzikindisiydi.

Kaderbanatoputopuikişeyvermiştir:muhasebedefterlerivedüşyeteneği.

173

Düşuyuşturucularınendoğalı,bununiçindeenkötüsüdür.Enkolayalışkanlıkyapanodur,farkındaolmadanzehirlibirşeyiyutarcasına,nasılbaşladığımızıbileanlamadanbaşlarızdüşe.Canyakmaz,insanısarartıpsoldurmaz,dermansızdabırakmaz,amadüşüntadınıbirkerealanruhbirdahaiflaholmaz,çünküzehirdenvazgeçemezolur,kizehirkendindenbaşkabirşeydeğildir.

Tıpkıpusunardındangörünenbirmanzara

gibi[...]Düşlerimdegünlükhayatıimgelerle

süslemeyi,sıradanlığıolağanüstü,sadeliğidolambaçlıgöstermeyiöğrendim;kuytuköşeleri,ölüeşyalarıyalancıbirgüneşleparlatmayı,belkibirteselliolurdiye,kendimianlattığımcümlelereahenkkatmayı.

174

Uykusuzbirgeceninardındansevilecekbirtarafımızkalmaz.Uykumuzkaçtıkça,biziinsanlaştıranbirşeylerideyanındagötürmüştür.Gizlibiröfkedeyüzmekteyizdirsanki,etrafımızısarancansızhavayabilesinmiştirbu.Aslındakendimizizayıfdüşürmüşüzdürvebugizlisavaşındiplomasisi,benvekendimarasındayürümektedir.

Bugünayaklarımıveuçsuzbucaksızyorgunluğumusokaklardasürüdüm.Ruhumkarmançormanbiryumağadönmüş;herneisemyadaneidiysem,yaniben,adını

unutmuş.Biryarınımvarsa,tekbildiğimuyumamışolduğum;farklızamanlarbirbirinekarışarak,tekkişiliksohbetimibölenbüyüksuskunluklaryaratıyor.

Başkalarınıngelipgeçtiğikocamanparklar,oncainsanınaşinaolduğubahçeler,beniaslatanımayacakolanlarınyürüdüğümuhteşemyollar!Hiçbirzamangereksizolmayacüretetmemişbirinsanolarakuykusuzgecelerarasındadurguncabekliyorum,tefekkürlerimbitenbirdüşgibiirkiliyor.

Benkendinehapsolmuş,çekingen,gizlihayaletlerledolu,dulbirevim.Hepyanodadayımyadaonlaroradalar,etrafımıuluağaçlarınkalıntılarıkuşatmış.Sayıklıyorumvebuluyorum;buluyorum,çünküsayıklıyorum.Heygidiçocuklukgünlerim,sizdemiönlüklerigeçirdinizsırtınıza!

Vebunlarolurken,sokaklardayürüyorum,başıboşbiryaprakgibiuyuklayarak.İsimsiz,ağırbirrüzgârhavalandırmışbeni,manzaranıniçinde,ölenbiralacakaranlıkgibidolaşıyorumşimdi.Gözkapaklarımınağırlığını,yerdenzor

kalkanayaklarımdabilehissediyorum.Yürüdükçeuykubastırıyor.Ağzımıöylebirkapamışımkidudaklarımneredeysebirbirineyapışacak.Buyürüyüşüuçurumdabitireceğim.

Doğru,uyumadım,amaböyledahaiyihissediyorumkendimi,hiçuyumamışoluphâlâdauyumazken.Yarımruhladolaştığım,yanılgılaradüştüğümbuhaliortayakoyanbeklenmediksonsuzluktagerçektenbenvarım.İnsanlarbeniçokiyitanırgörünselerde,galibabirtuhaflıkseziyorlar.Onlarabaktığımıhissediyorum,gözkapaklarımınaltında,hafifçedeğdiklerihassasgözçukurlarımla;enönemlisi,dünyahakkındahiçbirşeybilmekistemiyorum.

Uykumvar,çokuykumvar,uykununtamamınaaçım!

175H.K.

(Firstarticle)57

Aitolduğumkuşak,biryürekkadarbirdebeyinledonatılmışinsanoğlunakesinliklearkaçıkmayanbirdünyayadoğdu.Bizdenöncekikuşaklarınyıkıcımantığıyüzünden,doğduğumuzdünyadinalanındagüven,ahlakialandadestek,politikalandabarışvaatetmiyordu.Sondereceyoğunmetafizikveahlakisıkıntıların,politikçalkantılarınortasındadoğduk.Eskikuşaklarkafalarınakazınmışolan,dışarıdankaptıklarıkendindenmenkulformüllerin,mantıksalvebilimselsüreçlerinetkisiyle,Hıristiyaninancınıntemelleriniyerlebirettiler:KutsalKitap’ıeleştirirkenmetinleribırakıpişinmitolojikboyutunayönelerek,dahaeskiolmalarınarağmenYahudimetinleridedahilolmaküzereKutsalKitap’ıbaşısonuolmayanbirmitler,efsaneler,edebiyatyığınınaçevirdiler;ardındanbilimseleleştirilerleİncillerdekiilkel“bilimin”barbarcasaflıklarınavehatalarınadikkatçekildi;sonolaraktartışmaözgürlüğü

kavramıyla,bütünmetafiziksorunlarınyanısıra,metafiziklebağlantılarıoranındadinleilgilisorunlardatartışmayaaçıldı.“Pozitivizm”denenoneidüğübelirsizşeyiniçindeyüzenbukuşaklargenelolarakahlakıeleştirmeye,hayatınkurallarınıdidiklemeyekoyuldularveböylesibiröğretişokundangeriye,elattıklarıhiçbirmeseleyiçözemediklerigerçeğivebunun

verdiğiacıkaldı.58Toplum,kültürününtemelindekisüreçleri,düzenitamamenyitirmesinincezasınıhaliylepolitikalandadagördü;sonuçolarakbizde,toplumsalyenilikleretutkun,büyükbirhevesleneolduğunubilmediğibirözgürlüğüvetarifetmeyibilebeceremediği,“ilerleme”denenbirşeyifethetmeyekoşanbirdünyadadoğmuşolduk.

Öteyandan,babalarımızınbukabasabaeleştirelmantığından,Hıristiyanolmanınmümkünolmadığıfikrinimirasaldık,amabunungetirebileceğimutluluğutatmaksızın;yerleşikahlakisöylemlerekarşıuyanıkolmayıöğrendiksede,insancayaşamakiçinkonulmuş

kurallaraveahlakakarşıkayıtsızolamadık;doğru,politikmeseleyiçözümsüzbıraktılar,amagetirilebilecekçözümlereomuzsilkipgeçmeyiöğretmediler.Babalarımızönlerinegelenineşeyleyakıpyıktılar,çünkügeçmişinsağlamlığındanizlerbarındıranbirçağdayaşıyorlardı.Onlarnekadaryıksada,toplumboyluboyuncaçatlamadanayaktakalabilecekkadargüçlüydü.Bizisebuyıkımıvesonuçlarınımirasaldık.

Şuandadünyaaptallara,huzursuzlara,yüreksizlereait.Yaşamavebaşarmahakkınasahipolmakiçin,birakılhastanesinekapatılmakiçingerekenşartlarıyerinegetirmekzorundasınız:düşünememe,ahlakaaykırıdavranmaveaşırıcoşku.

176

Akılhanı

İnançlaeleştiriarasındakiyolunortasındaakılhanıvardır.Akıl,inancabaşvurmadananlayabileceğimizşeylerolduğunaduyduğumuzinançtır;geneinancınbirbiçimidirbu,çünküanlamanıntemelinde,anlaşılabilirşeylerinvarolduğuvarsayımıyatar.

177

Biraniçin,anlatılmazolanıanlattığımızyanılgısınıyaratanmetafizikteoriler;kapalıkapılardanhangisininerdemeaçıldığınınihayetöğrendiğimizebirsaatliğinebiziinandırabilenahlakteorileri;matematikproblemleridışındahiçbirprobleminçözümüolmadığıhaldeherhangibirproblemiçözdüğümüzebirgünlüğüneiknaedenpolitikteoriler–hayatakarşıtavrımızı,sonuçvermeyeceğinibildiğimizedimlere,hiçbirkeyifvermesedeenazındanacıduymamızıengelleyenbirsıkıntıyaindirgeyelim.

Biruygarlığınzirveyeulaştığıeniyi,halkınçabalarınınhiçbirsonuçvermeyeceğinikavramasındananlaşılır,çünküortadankaldırılmasıyadaetkisizhalegetirilmesimümkünolmayanmerhametsizkurallarlayönetilmekteyiz.Kazaratanrılarınkaprislerinezincirlenmişköleleriz,bizdendahagüçlüdüramadahaiyideğildirtanrılar,üsteliktıpkıbizimgibiadalettenveiyiliktenüstün,iyiliğedekötülüğedeyabancı,soyutbirKader’indemiryumruğununhükmündedirler.

178H.K.

Ölümdenyapılmışızbiz.Hayatdiyekabulettiğimizşey,gerçekhayatınuykusu,varlığımızıngerçekhalininölümüdür.Ölülerdoğar,ölmezler.İkidünyayıterssıraylabilirizbiz.Yaşadığımızısanırkenölüyüzdür;ölümlepençeleşirkenyaşamayabaşlarız.

Hayatdediğimizleölümdediğimizarasındakiilişkininaynısı,uykuylahayatarasındadavardır.Hepuyumaktayızvebuhayatbirdüştür,birmetaforolarakyadaşiirselanlamdadeğil,gerçektenbirdüş.

Yaptıklarımızarasındaüstüngördüğümüznevarsaölümebenzer,herşeyölümdür.İdealler,hayatınanlamsız,yararsızolduğununitirafındanbaşkanedir?Sanat,hayatıninkârıdeğilmidir?Birheykel,ölümüçürümezbirmaddeyehapsetmeküzereşekillendirilmiş,ölübirbedendir.Hayatıniçinedaldığımızıhissettirenhazbile,kendiiçimizedalmayı,hayatlaaramızdakibağlarıkoparmayıifadeeden,ölümünoynakbirgölgesidir.

Yaşamaeylemibileölmeyedenktir,çünkühayattayaşadığımızfazladantekbirgünyokturki,tamdafazlaolduğuiçinaslındaeksikbirgünolmasın.

Düşleridoldururuzbiz,ev,alışkanlık,düşünceler,ideallervefelsefeağaçlarıyladoluimkânsızlıkormanındabaşıboşdolaşangölgeleriz.

Tanrı’yıaslabulamayalım,Tanrı’nınvarolupolmadığınıbilebilmeyelim!Bizişımartandüşlerin,sırtımızısıvazlayanyanılsamalarıniçindekaybolarak,dünyadandünyaya,hayattanhayatageçelim.

Amagerçekliğe,sondurağavarmayalımsakın!Tanrı’ylaaslabütünleşmeyelim!Tamhuzuraermeksizin,huzurunkırıntısıylayetinelim,huzurarzusuisehiçdinmesin!

179H.K.

Enkibirliolanımızbile,eğerinsansavedelideğilse,insanlığaözgüoçocuksuiçgüdüyledünyanıngizemivekarmaşasında,kendisineöyleyadaböyleyolgösterecekbirbabaeliarar,eyKutluBabamız[...]Herbirimizhayatrüzgârınınsavurupyereçaldığıbirertoztanesiyiz.Sağlambiryereyığılmalı,eleletutuşmalıyız;çünküzamanhepbelirsiz,gökyüzühepyüksekvehayatçokıraktır.

Enyücelerimizinteküstünlüğü,herşeyinboşvekaypakolduğunudahaiyibiliyorolmalarıdır.

Belkidebiryanılsamakılavuzlukediyorbize;amabununbilincindeolmadığımızkesin.

55.Yada:Sevmektenkendimialamadığımhayatla,cazibesindenkorktuğumölümünarasındayımişte.

56.Yada:başkabirvaroluşa.

57.Orijinalmetindeİngilizce:İlkmakale.(Ç.N.)

58.Cümletamanlaşılmıyor.Pessoa’nıntarzıdoğrultusunda,cümleninsonunuşöyledegetirebiliriz:Vebugerçekliğinbilefarkındaolmamanınverdiğiacıkaldı.

180H.K.

Gününbirindehayatımıdüzenesokupgüvenceyealdıktansonra,canımınçektiğikadaryazıp,istediğimkadarınıyayımlatmafırsatınıyakalarsam,biliyorumkiazyazdığım,yazdıklarımıdayayımlatmadığımbubelirsizhayatıçoközleyeceğim.Buhoyrathayatçoktangeçmiştekalmış,dolayısıylabirdahakavuşamayacağımbirhayatadönüşmüşolacağıiçindeğilsadece;herhayattarzınınkendincebirözelliğinin,ayrıbirzevkininolmasıvarbirde;farklıbirhayattarzınıbenimsediğimizde,böylesidahaçokhoşumuzagitsebile,hayatınoözelzevkinintadıkaçar,kendinehasözelliğidecazibesiniyitirir:Eskiyeaitzevkde,oözellikde,arkalarındabirboşlukbırakaraksilinmişlerdir.

Gününbirindesırtımdahaçgibitaşıdığımtasarılarımıazapyolumunnihayetineulaştırmayıbaşarırsam,bubaşarıdanbileazapduyacağımvedeğersiz,kaba,kusurluolduğu

günleriözleyeceğim.Öyleyadaböyle,birazazalmışolacağım.

Uykumvar.Boşsayılabilecekbürodasaçmasapanbirişleuğraşırkengünuzadıkçauzadı.İşyerindekilerinikisihasta,ötekilersebaşkayerde.Kendiköşesineçekilmişolanayakçıçocuksayılmazsayapayalnızım.Gününbirindesaçmadaolsabirözlemduyabilmeyeyönelikoşüpheliolasılığıözlüyorum.

Neredeyseyalvaracağımtanrılara,tabiivariseler;benibirkasanıniçindetutargibikorusunlar,gönülyaralarındanda,hayatınverebileceğisevinçlerdendeesirgesinlerdiye.

181H.K.

13Temmuz1931

Cançekişenışığıntitrekgölgeleriarasında,bitengünyerinihenüzerkencigeceyebırakmamışkendeğişenşehirdedüşünmeden,

başıboşgezinmeyiseverim;yürüdükçe,hiçbirşeyeskihalinedönemeyecekmişgibigelir.Duyularımdançokhayalgücümle,içimeçökendağınıkhüznüntadınıçıkarırım.Rasgeleyürür,kendimdekibirkitabıokumaksızınkarıştırırım,metneserpiştirilmişhızlıresimlerinüstüneuyuşuk,hiçbiryerevarmayanbirfikirgeliştiririm.

Kimileribaktıklarıhızlaokurveherşeyigöremedenbitirirokuduklarını.Bende,zihnimdekendikendinesayfalarınıkarıştırankitaptanbitmemiş,bulanıkbirhikâyeçekipçıkarıyorum,başkaserserilerinanılarıvariçindeveparklarınetrafındadönenşafakyadaayışığıtasvirleri,ipeklerebürünmüşkaraltılarıngeçtiği,sonratekrargeçtiğiyollar.

Sıkıntıdanvekendimibaşkahissetmektendolayıparçalanırım.Hemsokakta,hemgünbitiminde,hemkafamdakikitaptayürürümvebufarklıyollarınhepsinigerçektenkatederim.Açıkdenizevarmışbirgeminingüvertesindeymişimgibi,birgöçerim,birdinlenirim.

Bireğriçizenupuzunsokağınikiyanındakiölüsokaklambalarıbirdenbire,aynıandayanıverir.Sankibüyükbirsarsıntıatlatmışımgibihüznümiyicebüyür.Meselekitabınbitmişolmasıdır.Geriyesadece,soyutsokağınyapışyapışhavasında,tamamendışdünyayaaitincecikbirduygusızıntısıkalmıştır,varoluşbilinciminüzerinedamladamladüşen,aptalKader’insalyasınıdüşündürürbu.

Geceçökerkenbirşehrinhayatınekadarfarklıdır.Geceninçökmesiniseyredenbiradamınruhunekadarfarklıdır.Belirsiz,alegorik,gerçekdışıolarakalgılanabilenbirvarlığımyürürken.Anlatılmışbirhikâyegibiyim,üsteliketekemiğebürünecekkadariyianlatılmış,amabirkitabınbirbölümününbaşlangıcındanibaretşudünya-romanatamoturmamışbirhikâye:“Osaatlerdebiradam,ağırağırsokaktanaşağıyürürdü...”

Benimhayatlaişimne?

182

182H.K.

Ara

Hayatımkavrukkaldı,çünküdüşlerdekihalindebilecazibedenyoksungibiydi.Sonundadüşlerinverdiğiyorgunlukbenielegeçirdi...Bunuhissedince,dışımdangelen,sahtebirduyguyakapıldım,sonsuzbiryolunsonunamıgelmiştimyoksa...Kendimdentaşıpkimbilirnereyedüştümvehiçkıpırdamadan,boşyerekaldımorada.Dahaönceolduğumbirşeyim.Varolduğumuhissettiğimyerdedeğilim;kendimiararken,beniarayanınkimolduğunubilemiyorum.Herşeydensıkılarakgevşiyorum.Ruhumdankovulmuşumsanki.

Kendimebakıyorum.Kendikendiminseyircisiyimben.Duygularım,içimdekibilmediğimbirgözünönünden,dışarıyaaitşeylermişgibidizidizigeçiyor.Kendimdensıkılıyorum.Herşey,hattagizemdenyapılmışkökleribile,sıkıntımınrenginebürünmüş.

Saatlerinbenimiçinbıraktığıçiçeklersoldu

bile.Ağırağıryapraklarınıyolmaktanbaşkayapılabilecekbirişyok.Nasıldayaşlılıkkokuyorbütünbunlar!

Enufakbirhareket,kahramancabireylemdebulunmakkadarzorgeliyor.Enufakbirhareketinbedelini,gerçektenyapmayıdüşünsemhissedeceklerimihissedereködüyorum.

Özlediğimhiçbirşeyyok.Hayatımacıyor.Bulunduğumyeracıyor,kendimibulabileceğimidüşündüğümyerçoktandıracıyor.

İdeali,birfıskiyeninuydurukhareketiyleyetinmekolabilirdi–yükselipaynıyeredüşmek,hiçbiryararıkalmamışgüneşinaltında,düşgörenlerdüşündenehirlergörsün,dalgıncagülümsesindiye,geceninsessizliğinderasgelegürültüçıkaran,anlıkbirparıltıolmak.

183H.K.

Buılık,aldatıcıgün,donukbiryüzledoğduğundanberisıkıntıdanbunalanşehrinüzerindeşekilsiz,karabulutlardolaşıyordu.Bulutlarartardagelen,solgundalgalarhalindekayalıklarınolduğutaraftayığılıyor,onlarlabirlikte,sokaklarınherzamankinebenzemeyengüneşeolantarifsizhıncındanbirtrajedikokusuyükseliyordu.

Öğlen:İnsanlaröğleyemeğineçıkarken,sevimsizbirumutsolgunatmosfereçöreklenmiştibile.Limelimeolmuşpaçavralarabenzeyenbulutlar,karayaçalanöncüöbeklerikovalıyordu.Kalecivarındagökyüzütertemizdi,amamavisiçirkindi.Havagüneşliydi,nevarkikimsedegüneşebakacakhalyoktu.

Saatbirbuçuğagelirkenbizişteydik.Havabirazaçmışgibiydi,amasadeceşehrineskikesiminde.Kayalığınorasıkesinlikledahaaydınlıktı.Şehrinkuzeyindeisebulutlaryavaşçabirleşerekkocamanbirpusyumağınadönüşmüştü.Bukaranlık,zalimyığınkapkarakollarını,griyeçalan,köpürenakpençelerini

öneuzatmış,ağırağır,amansızcailerliyordu.Güneşiyakalamasıanmeselesiydi,busıkıntılıbekleyiş,sokağınseslerinidebirdenbireboğuvermiştisanki.Doğuyadoğrugökbirazaçılmıştıyadaöylegeliyordu,amabunaltıcısıcakdabirokadarartmıştı.Genişbüronunloşışığındaterdöküyorduk.“Sıkıbirfırtınageliyor,”dediMoreira,kocamuhasebedefterindenbirsayfaçevirirken.

Öğledensonrasaatüçte,güneştamamensahnedençekilmişti.Nehazindirkiyazortasındalambayakmakzorundakaldık,öncesalonundiptarafında,mallarınpaketlendiğiyerde,sonraodanınortasındada,çünküirsaliyelerihatasızyazmak,trenlerinsefernumaralarınıkaydetmekgiderekzorlaşıyordu.Saatdördegelirken,pencereyeyakınoturanbizşanslılardagüzelimışığımızdanmahrumkalmıştık.Büronunbütünışıklarıyandı.PatronVasquesodasınınkapısınıçekipçıkarkenbağırdı:“BaksanızaMoreira,Benfica’yagidecektimamavazgeçtim;fenayağacak.–Hemdetamotarafta,”diyekarşılıkverdi,(...

şehrinmerkezinde?)AvenidadaLiberdadecivarındaoturanMoreira.Sokağınsesleriansızıntizleşti,sonrahafifçedeğişti;venedenbilmem,ikiadımötede,bizimkineparaleluzanansokaktangeçentramvaylarınçanseslerindebirhüzünvardı.

184H.K.

22Ağustos1931

Bitenyazınardından,sonbaharınhenüzgelmediği,havanınbizibunalttığı,renklerinyumuşadığıyazdankalmagünlerde,akşamüstlerineiçiboş,mağrurbirhavagelir.Busaatlerimgeleminoyunlarınabenzer;hiçbirşeyeduymadığımızözlemlerin,gemilerindenizdebıraktığıizlergibiarkaarkayadizilerek,hiçdeğişmeden,upuzunbiryılangibisonsuzauzandığıoyunlara.

Böyleakşamüstlerinde,sıkıntıdanbeter,

amasıkıntıdanbaşkaadıdaolmayanbirduygudenizgibikabarıriçimde–ruhuntamamençökmesindenkaynaklanan,neredehissedildiğibelirsizbirperişanlık.GönüldostubirTanrı’yıkaybetmişgibiyimdir,bütünvarlıklarınÖzüölüdürartık.Vehissedilebilirevren,hayatikensevmişolduğumbircesettirşimdigözümde;hâlâsoğumamış,rengârenkışıklarsaçanbulutlarınensonuncularınınaydınlığında,herşeyhiçedönmüştür.

Sıkıntımdehşetedönmektedirsanki;yorgunluğumiseaslındabirkorkudur.Terimdeğil,bununfarkındaolmaktırsoğukolan.Rahatsızlıkbedenimdedeğil,ruhumdadır,hemdeöylebüyüktürkibedeninbütüngözeneklerindeniçerisızarakonudaistilaedersonunda.

Canlıolmaktanduyduğumtiksintiöylebüyük,dehşetöylekudretlidirki,nesakinleştiriciler,nepanzehirler,nemerhemler,nedeunutuşlarkâreder.Uyumaktanbütünvarlığımlaiğrenirim.Ölmektenbütünvarlığımlaiğrenirim.İlerlemekvedurmakiki

aynı,ikiimkânsızşey.Umudun,inançsızlıktanfarkıyok,ikisinindehamurusoğukvekülleyoğrulmuş.Boşşişelerledolubirrafımben.

Veyinede,parlakgünusulcaçekilirkençoktansilinmişvedasısıradangözlerime

değdiğinde,nasıldaburnumdatütergelecek!59

Kıpırtısızgöklerde,altınışıklarınhenüzsönmediğiboşluklardasessizceumuduncenazesinikaldırankafileneuzunbirkafiledir,nebiçimbiralaydırobirdendağılarakkırmızımsımaviliklergibisaçılan,saçılmasıylaakılsızuzayınenginlerindesolupgitmesibirolan,ohiçliklerveboşluklaralayı.

Neyiistediğimiyadaistemediğimibilmiyorum.İstemeyibilmezoldum,nasılistendiğinibilmiyorum,normaldeistediğimiziyadaistemeyiistediğimizibizebelliedenduygularıyadadüşüncelerianlayamıyorum.Nekimolduğumubiliyorum,neneolduğumu.Kocaevreninansızınçökenhiçliğininaltında,üzerimebirsuryıkılmışgibiyatıyorum.Veardımdabıraktığımizitakipederekyürüyorum,takigeceçökene,tamkendime

karşıiçimdebirsabırsızlıkyükselirken,farklıolmanınferahlatantesellisinigetirenedek.

Yahuzurlugecelerde,göğünyücelerinde,sıkıntıdan,huzursuzluktandermansızkalmış,okocaay!Bugökselgüzelliktenuğursuzbirhuzuryayılır,sıcakhavadaayınpusunabürünmüş,yıldızlardanürken,mavimsisiyahbiralaycılıksezilir.

185

Ara

Şuiğrençsaat,yaolurhalegelecekkadarazalsınyadabirsonuolacakkadarbüyüsün.

Günbirdahaışımasınvebenvebütünbuodaveaitolduğumhavası,hepsiGece’decanbulsun,Karanlık’tamutlaklığakavuşsunvegeriyehiçbirşeykalmasınbenden,belkiölümsüzbirşeysebile,belleğimintitrek,izbırakabilecekbirgölgesibile.

186

Eyüzgünyüreğim,tanrılardilesindeKader’inbiranlamıolsun!Yadadahaiyisi,Kaderdilesindetanrılarınbiranlamıolsun!

Bazengeceleyinuyandığımdaalınyazımıdokumaktaolan,görünmezellerhissederim.

Hayatıgömüyorum.Hiçbirşeyim,herhangibirşeyinakışınıkesintiyeuğratmıyor.

187H.K.

Hayatımıntemelindekitrajedi,bütüntrajedilergibikaderinbirşakasıdır.Gerçekhayatıtutsaklıkolarakgörüpreddediyorum;düşeise,alçakçabirözgürlükdiyesırtçeviriyorum.Amagerçekhayattaengündelik,enkirlinevarsayaşıyorum;düşteiseherşeyinenyoğununu,hemdehiçdurmadan.Günortasındauyuklayan,sarhoşbirköleye

benziyorum–tekbedendeikiacizlikhalibirden.

Aklımızdaçakanşimşeklerinhayatımızınkaranlığındaetrafımızısaran,bizimiçinhayatıkuranonesneleriaydınlatanışığıylaaçıkçagörüyorum,gözümdebütünhayatıtemsiledenRuadosDouradores’tekideğersizliği,gevşekliği,yakışıksızlığı,sahteliği–kendikadariğrenççalışanlarladoluşuiğrençbüro,içindebirölününyaşadığısayılmazsayaprakbilekımıldamayanşukiralıkoda,sokağınköşesindekişubakkalvetanıyıpdatanımadığımsahibi,ihtiyarkahveninönündedurangençler,ötekilerepekbenzeyenherbirgününsıkıntıverenyararsızlığı,tekdekorla,üstelikterskurulmuşbirdekorlaoynananbirdramdakigibi,hepaynıyüzleringerigelişi...

Amaşunudaaçıkçagörüyorumki,bunlardankaçmanınyoluyahepsinikontrolaltınaalmakyadatoptanreddetmek:Nevarki,gerçekhayattahiçbiriniaşamadığımiçinkontroledemiyorum,reddedemiyorumda,çünkühayalkurduğumsürecehepolduğum

yerdeyim.Vedüş,kendimdekendimdenkaçmanın

utancı,varlığımdaruhunböylesipisliklerindenbaşkabirşeyolmamasınınrezilliği;başkalarınınsabupisliklerisadecehorlarkençizdikleriölümresminde,akıllıbitkilerebenzeyecekkadarsakinleştiklerinde,uyurkengörmeleri!

Kendiiçimindışındabirtekkezolsunasilcedavranamamışyadayararsız,amagerçektenyararsızbirarzubeslememişolmamanedemeli!

Caesar,hırsıçokgüzeltarifetmiş:“Roma’daikinciolacağına,köydebirinciol!”Banagelince,bennebirköyde,neherhangibirRoma’dabirhiçtenbaşkabirşeydeğilim.KöşedekibakkalınhiçolmazsaRuadaAssunção’danRuadaVitória’yakadarbellibirağırlığıvar;düpedüzmahalleninCaesar’ı.Efendim?Üstünolanbenmiyim?Hiçlikteneüstünlük,nealçaklık,nedeherhangibirmertebeolmadığınagöre,nebakımdanüstünolabilirim?O,nedeolsakocamahallenin

Caesar’ı,haliylekadınlarındagözdesi.İstemediklerimiyapmaktan,sahip

olamayacaklarımıdüşlemektenbirtürlüvazgeçmememin,durmuşbirmeydansaatikadarsaçmabirhayatı(yaşayarak?)sakızgibiuzatıpdurmamınsebebibudurişte.

Hassas,amaistikrarlıduyarlılığım,gereğindenfazlauzamış,fakatbirbilincesahipolanbudüş[...],bütünolarak,benimayrıcalığımolanoalacakaranlıkhaliniyaratır.

188H.K.

Sıradaninsan,hayatnekadarçetingelsede,enazındanfazladüşünmeyerekmutluolabilir.Hayatıkendidışındabirşeyolarak,kedilerköpeklergibigelişinegöreyaşamak–sıradaninsanlarböyleyaparvehiçolmazsakedilerleköpeklerkadarmemnunkalacağındaneminolmakisteyenler,hayatıişteböyleyaşamalı.

Düşünmek,yıkmakanlamınagelir.

Düşüncesüreciiçinde,düşünceninkendisibizzatbuişiüstlenir,çünküdüşünmek,düşünülenşeyiparçalarabölmekleolur.İnsanlarhayatınsırrıhakkındadüşünmeyibilseler,heradımda,hereylemdebinlercekarışıklığınpusuyayatmış,ruhugözetlediğinihissedebilseler–aslahareketetmez,yaşamayabilecesaretedemezlerdi.Onunyerineertesigüngiyotinegitmemekiçinintiharedenlergibi,korkudanbirbirleriniöldürürlerdi.

189

Yağmurlugün

Havayıbuğulubirsarılıksarmış,kirlibeyazbirşeyinarkasındanbakıncagörülen,solgunsarıyıhatırlatıyor.Kurşunilerarasındasarılarbellibelirsiz.Amakurşunininsolgunluğu,hüznündebirazsarılıkgizliyor.

190H.K.

Zamançizelgesindemeydanagelenenufakbiraksaklık,insanınruhunayenişeylerinsoğukluğunuhissettirir,hafifrahatsızedicibirzevkverir.İştenaltıdaçıkmayaalışkınsanız,gününbirindesaatbeşteçıktığınızandazihninizinderhaltatilegirdiğinifarkeder,biryandandakendinizinasıloyalayacağınızıbilememeninsıkıntısınabenzerbirduyguylatanışırsınız.

Dünuzakbiryerdebirişimolduğuiçinbürodandörtteçıktım,beşteuzaktakiişimihalletmiştimbile.Osaatlerdesokaklardadolaşmayaalışıkolmadığımdan,kendimibambaşkabirşehirdebuldum.Herzamankibinalardaağırağıroynaşanışığıntonlarındaboşbirgüzellikvardı,herzamankiyayalar,dünakşamkifilodanyeniinmişdenizciler,bukomşuşehirdekarşımaçıkıyordu.

Osaattebizimişyerihâlâaçıktı.Bendeorayadöndüm,ertesisabahgelmeküzere

ayrılmışolduğumiçin,haliyleherkesşaşırdı.Nasıl,dönmüşmüydüm?Evetya,dönmüştüm.Oradayken,tinselaçıdankonuşacakolursakvarolmaksızınetrafımısaraninsanlarınarasındabirbaşımayken,hissetmemekteözgürdüm...Bürobirbakımabenimyuvam,yanihiçbirşeyhissedilmeyenyerdi.

191H.K.

Bazenhüzünlübirhevesle,gününbirinde,birparçasıolmayacağımbirgelecektebusayfalarıbeğenenlerçıkarsa,nihayetbeni“anlayan”birine,içindedoğupsevilebileceğimgerçekbiraileyekavuşmuşolacağımıdüşlerim.Nevarki,doğmakşöyledursun,ozamançoktanölmüşolacağımben.

Gününbirinde,yüzyılımızınoldukçabüyükbirbölümünüyorumlamayıgörevbildiğim–hattadoğuştangelenbirözellikdiyebilirim

buna–vebuişiherkesteniyiyaptığımanlaşılacak;veogün,kendizamanımdaanlaşılamadığım,neyazıkkikayıtsızvesoğukinsanlarınarasındayaşadığımyazılacak,başımagelenlereahvahedilecek.Vebütünbunlarıyazankişi,kendizamanındayaşayanyadaşimdietrafımdaolanbenimgibiinsanlarıanlayamamaklabüyükbirgünahişlemişolacak.İnsanoğluancak,çoktangöçmüşdedelerininişineyarayacaktürdenşeyleröğrenir.Hayatıngerçekkurallarınıancakölülerebelletmeyibiliriz.

Bütüngünüyazıyazarakgeçirdiktensonra,yağmurluikindinihayetbitti.İnsan,tenindeadetahavadangelen,taptazebirneşeduyumsuyor.Günbukez,grilikleryerinesolukmavilerlekapatıyorperdeyi.Hattasokaklardakiparketaşlarınabellibelirsizbirgökmavilikvurmuş.Yaşamakcanyakıyor,amauzaktanuzağa.Hissetmeninönemiyok.İkiüçvitrininışıklarıyandı.

Entepede,başkabirpenceredeinsanlarişdenenşeyinbitmesiniseyrediyor.Yanımdan

sürtünerekgeçenşudilenci,kimolduğumubilseşaşırıpkalırdı.

Aradakalmışsaatler,cepheleredüşendahaazmaviylevedahaazsolukmaviylebirazdahaakşamakayıyor.

İnanıpdayanılanlarınherzamankiişleriylehaşırneşirolduğu,bilinçsizliktendolayıacıçekerkenbilemutluolduğugün,usulcabitiyor.Zamanusulcainiyor,sönenbirışıkdalgasıbu,yararsızakşamdanyükselenmelankoli,yüreğimeişleyen,yanındasislergetirmeyenbirbulut.Usulca,tatlılıklainiyoroanlaşılmazsolgunluk,suylayoğrulmuşgünsonununmavisaydamlığı–mütevazı,soğuktoprağausulca,tatlılıkla,hüzünleiniyor.İnsanıuyuşturmayanbirsıkıntınıntekdüze,acıveren,görünmezkülünedönüşerek,usulcakonuyoryere.

192H.K.

Ortamısaranhuzurunaltındagizlifırtınaların,rahatsızlıklarındolaşmasına,sıcağınnefesaldırmamasınarağmen,fırtınalarbaşkayeregöçmüşolduğuiçinbuüçgün,varlıklarındupduruyüzeyinehoş,hafif,ılıkbirferahlıkgetirdi.Hayatınağırlığındanmustaripruhumuzundabazenböyle,hiçbirsomutnedenolmadığıhaldebirdenbirerahatladığıolur.

Farklıiklimlerolarakhayalediyorumkendimizi,üzerimizdebaşkayerdepatlayacakkasırgalarınağırlığıvar.

Varlıklarınobomboşenginliği,hemgökte,hemyerdehükümsürenosınırsızunutuş...

193H.K.

2Eylül1931

Hayatımınadımadımçöküşüne,olmayaözendiğimherşeyinağırağırsulara

gömülüşünetanıklıkettimgizlice.Diyebilirimki,gönlümneyiarzuladıysayadabiranımı,enazındanbiranındüşününeyevakfettiysem,enüstkattakibirsaksıdandüşmüşbirtaşgibikapımınönündebinparçayaayrılmıştır,lafıdolandırmadansöylenebilecekölügerçeklerdendirbu.HattaKader’inoldumolasıenbüyükeğlencesi,kendineaitşeylerekarşıbendesevgiyadaistekuyandırmakolmuştur,sırfertesigünoşeyesahipolmadığımı,asladaolamayacağımıgöreyimdiye.

Kendikendimialaycıbakışlarlaizlerken,neolursaolsunhayatıseyretmektendehiçvazgeçmedim.Veartık,bütünmuğlakumutlarınhüsranlasonuçlanacağınıkabullenmişbiriolarak,umutlahayalkırıklığınıaynıandatatmanınözelzevkininıstırabıiçindeyim,hemacı,hemtatlıbiryemeğebenziyorbu,acıylatatlıarasındakizıtlık,tatlıyıiyicebalaçevirmiş.Bütünsavaşlardapeşinenyenilmiş,şimdiheryeniçarpışmadanönce,songeriçekilmehareketiniherayrıntınıntadınıçıkararakkâğıdadöken,

karamsarbirgeneralimben.Kadermuzipbircingibiheppeşimdeydi.

Akılfikriherneyiarzularsamarzulayayım,eliminboşkalacağınızihnimekazımaktaydı.Yoldayürürkengözümevlenmeçağınagelmişbirgençkızınsiluetineilişse,gayetkayıtsızbiredaylabiraniçinobenimolsanehissedeceğimihayaletsem,hayaliminonadımötesindegençkızmutlakabiradamlabuluşur,odayakocasıçıkaryaâşığı.Romantikbiribundanbirtrajediçıkarırdı;biryabancıiseaynıolayıbirkomedigibiyaşardı;beniseikisiniharmanlarım;çünkübenliğiminderinlerinderomantik,kendimekarşıisebiryabancıyım;sonradayenibirironisayfasıaçarım.

Kimileri,umutsuzyaşanmaz,der;kiminegöreyseesasumutvarkenhayatbomboşkalırmış.Bugünneumutbesleyen,nedeumutlarıkırılanbiriolarakbanagörehayat,benimdedahilolduğumbasitbirçerçevedir,sırfgözzevkinehitapeden,bellibirkonusuolmayanbirgösterigibiizlerimonu–hepyarımkalanbirbalediroyadarüzgârla

kımıldayanyapraklar,günışığınınsüreklirenkdeğiştirdiğibulutlar,şehrinbirbirinebenzemezmahallelerinderasgeleçizilmişeskisokaklardakikeşmekeş.

Aslındavarlığımınbüyükbirkısmınıyazdığımmetinleroluşturur;bölümlerveparagraflarhalindeilerlerimben,kendimenoktalamaişaretleriserpiştirir,imgelerçılgıncakapışılırkençocuklargibigazetekâğıdındankaftanımlakralolurumyadakelimeöbeklerinibestelerken,kupkuru,amadüşlerimdehepcanlıkalançiçeklerden,delilergibitaçlartakarımbaşıma.Vehepsindenönemlisivarlığınınbilincinevarmışbirkuklakadarsakinimdir,aradabirsivrikülahınıntepesindensarkanvezatenkafasınınayrılmazbirparçasıolançıngırağısallayan,bunudahiçolmazsabirşeylerinyankısıduyulsundiyeyapanbirkukla–birölününhayatıdırşıngırdayan,Kader’eyapılannazikbiruyarı.

Nevarkikimbilirkaçkez,okeskinboşlukduygusununvebütünbunlarıdüşünmeninsıkıntısınınbudingintatminsizliğiniçinden

yavaşyavaşyükseldiğini,bilinçlibircoşkuyadönüştüğünüduymuşumdur!Birsusupbirbaşlayanseslerinortasındakonuşmalarıyakalamayaçalışanbiradamgibi,buinsanhayatınayabancıhayatın–kendinedairbilincinindışındahiçbirşeyinyaşanmadığıbuhayatıntemelindekiacıyıkimbilirkaçkeztatmışımdır!Kaçkezkendimdenuyanıpbirsürgünyeriolanbenliğiminderinliklerindeenazındangerçekbiracıyasahipmutluinsan,sıkıntıyerineyorgunlukduyanmesutinsan,ıstırapçektiğinifarzedeceğineıstırapçeken,ölmeyeyatacağına,evet,kendiniöldürenherkesin“insanı”olmanınkatbekatdahaiyiolacağınısezmedimmi!

Birromankahramanı,okunmuşbirhayatolupçıktım.Hissettiğimherşey,sadecevesadece(bütünçabalarımarağmen),yazılmaküzerehissediliyor.Nedüşünürsemanındakelimeleredökülüyor,imgelerekarışarakbozuluyor,belliahenklerekavuşuyor,nevarkioahenklerdeçoktanbaşkaşeyedönüşmüşoluyor.Kendimidurmadansilbaştan

kurgulamaktanmahvoldum.Kendimidüşünmektendüşüncelerimhalinegeldim,amaartıkbendeğilim.Kendimeiskandilsalladım,sonraiskandilibırakıverdimelimden;ömrüm,derinmiyim,değilmiyimdiyedüşünmeklegeçiyor,amaartıkbakışlarımdanbaşkaiskandilimyok,başdöndürücübirkuyununkaraaynasında,kendiyüzümügösteriyorbanabakışlarım,yüzüonuseyretmemiseyrediyor.

Birtüriskambilkâğıdıyımben,eski,bilinmedikbirresim,kaybedilmişbiroyununbiricikizi.Hiçbiranlamımyok,değerimibilmiyorum,kendimibulabilmemiçinnirenginoktalarımyadakendimitanımamayardımedebilecekbirişlevimyok.Veböylece,özümdençok,kendimitarifetmekiçin(tariftedoğrulukpayıvarsada,üçbeşyalandayokdeğil)kullandığımartardayağanimgelerdebuluroldumkendimi,kendimiöyleçokanlattımkisonundavarlığımtükendi,mürekkepniyetineruhumukullandımbende,hemzatenbaşkabirişeyaramıyor.Amaheyecansöndübile,tekrarboyuneğiyorum.

Kendimdekibenegeridönüyorum,birhiçolsabile.Vegözyaşsızyaşlarabenzeyenbirşeydonupkalmışgözlerimiyakıyor,varolmamışbirsıkıntıyabenzeyenbirşeykupkuruboğazımaoturuyor.Amaağlamışolsam,ne,neuğrunaağlamışolacağımınfarkındayım,nedeniyeağlamadığımıbiliyorum.Düşevrenigölgegibipeşimde.Vebenimuyumaktanbaşkaisteğimyok.

194

Yüreğimintamortasındabüyükbiryorgunlukvar.Aslaolamadığımkişibeniüzüyor,ondanbanakalananılardanneyeolduğunuanlayamadığımbirözlemkabarıyor.Umutlaravekesininançlaraçarpıpdüştüm,benimlebirliktebütünbatangüneşlerdedüştü.

195

GerçekhayattaMr.Pickwick’letanışamadıklarınayadaMr.Wardle’laelsıkışamadıklarınasamimiyetleüzüleninsanlarvardır.Bendebunlardanbiriyim.Romanbittiktensonra,odevirde,oinsanlarla,benimiçinsapınakadargerçekolanoinsanlarlayaşamadığımiçinhüngürhüngürağlamışımdırsahidende.

Dramlarromanlardahepgüzeldir,çünkünebirdamlagerçekkanakar,nedeölülerçürür,hemzatençürükşeylerromanlardaçürümezasla.

Mr.Pickwickkomikbiriykenaslındaöyledeğildir,çünkübirromankahramanıdır.Kimbilir,belkideromanTanrı’nınbizikullanarakyarattığıhayattançokdahakusursuzbirhayatvegerçekliktirvebiz,belkidesırfonuyaratmakiçinvarızdır.Görünüşebakılırsauygarlıklarsırfsanatveedebiyatüretmekiçinvar,kelimelerseonlardanbizekalan,bizimlekonuşanşeyler.Buinsan-ötesifigürlernedengerçek,sahiciolmasın?Zihinselvarlığımdaböyleolabileceğinidüşündükçecanım

yanıyor...

196H.K.

3Eylül1931

Enfazlaıstırapverenduygular,encanyakanheyecanlar,aynızamandaensaçmaolanlardır:imkânsızşeylerekarşı,sırfimkânsızlığınyarattığıistek,hiçvarolmamışolanaduyulanözlem,geçmişteolabilecekolanaduyulanarzu,farklıolmamanınacısı,dünyanınvarolduğunugörmeninverdiğitatminsizlikduygusu.Bilincinbuyarımtonlarıiçimizdeacıvericibirmanzara,varlığımızınsonsuzadeksürengurubunuçizer.Oankendimizekarşı,giderekkaranlığagömülenıssızkırlarınuyandırdığıduygularakapılırız;uzakkıyılararasındakapkarasularıyla,olancaberraklığıylaakan,gemileringeçmediğibirnehrinkıyısındakikamışlarınhüznüdürbu.

Acababuduygularsıkıntıdankaynaklanangizlibirdeliliğimiaçığavuruyor,yoksabirvakitleryaşadığımızbaşkadünyalarınbizdekalmışbulanıkanılarımı–rüyadagörülenşeylergibiiçiçegeçmiş,karışmış,bizesaçmagörünsedekökenleri–tabiikökenlerinibiliyorsak–hiçdeöyleolmayan,bulanıkanılar.Başkavarlıklarolmuşmudur,diyesoruyorumkendime,–eskibizler–,bugün,eskihallerininbirergölgesiolarak,nekadareksiksizolduklarınıeksikbirşekildealgıladığımız,olsaolsahayaledebileceğimizsağlamyapılarınıkaybettiktensonra,şuyaşadığımızgölgehalininikiboyutunadüşmüşvarlıklar.

Biliyorum,heyecanındüşünceleriolanbütünbuşeylerruhumuzukasıpkavuruyor.Neyedenkdüştüklerinihayaledememekyadagönülgözümüzdesildiklerininyerinekoyacakherhangibirşeybulamamak–bütünbunlarnenerede,nekimtarafından,nedeniçinverildiğinibilmediğimizbircezagibiçöküyorüstümüze.

Amabununsonucunda,bizdehayatave

bütünhayhuyunakarşıbirbıkkınlık,bütünarzularavebelirtilerinekarşıpeşinbiryorgunluk,bütünduygularakarşıisimsizbirtiksintikalıyorelbette.Melankolininkeskinleştiğiböylezamanlarda,düşlerimizdebileâşıkolmamız,kahramanolmamız,mutluolmamızimkânsızdır.Hepsi,hattahepsinindüşüncesibileboştur.Bizebaşkabirdildesöylenirbunlar,zihnimizdebirtürlüşeklegirmeyenhecelerdenoluşan,anlaşılmazbirsesdizisindenibaretbirdilde.Hayatıniçioyuktur,ruhumuzuniçioyuktur,bütündünyanıniçioyuktur.Bütüntanrılar,ölümdendahaderinbirölümleölmüştür.Herşeyboşluktandahaboştur.Herşeynihayetindevarolmayanşeylerinbirkaosudur.

Bunlaraklımdangeçerken,acabagerçeklikateşimidindirirmi,diyeetrafımabaktığımda,ifadesizevler,ifadesizşekiller,ifadesizjestlergörüyorum.Taşlar,bedenler,düşünceler–hepsiölü.Bütünhareketlerdurmuş–hepsibirduruştadonmuş.Hiçliğinhiçanlamıyok.Hiçliğitanımıyorum,tuhafbulduğumdandeğil,

neolduğunubilmediğimiçin.Dünyayıkaybettim.Oanınbiricikgerçekliğiolanruhumunenderinyerindeyoğun,gözlegörülmezbirıstırapvar,karanlıkbirodadaoturmuş,ağlayanbirerkeğinsesindeokunanbirhüzün.

197H.K.

Zamanıderinbiracıylahissediyorum.Birşeyleribırakıpgitmekbeniinanılmazsarsıyor.Birkaçayyaşadığımzavallımöbleliodayadaaltıgünkaldığımtaşraotelindekimasa,hattabirgarda,ikisaatoturuptrenbeklediğimhüzünlübeklemesalonu–tamam,amahayatıngüzelşeyleriniterkettiğimdevesinirleriminolancaduyarlılığıylaonlarıbirdahaaslagöremeyeceğimi,onlarakavuşamayacağımı,kavuşsakdaşubelirli,eşsizandakigibiolmayacaklarınıdüşününce–metafizikbirıstırapveriyorlarbana.Ruhumda

biruçurumaçılıyor,Tanrı’nınzamanınınsoğuknefesisolgunyanağımıokşuyor.

Zaman!Geçmiş!Ansızınherhangibirşey–birşarkı,tesadüfenburnumagelenbirkokuruhumdaanılarıntıpasınıçekiveriyor...Birvakitlerolduğum,birdahaaslaolmayacağımherşey!Benimolmuş,gelecekteaslaolmayacakşeyler!Veölüler!Çocukluğumdabenioncasevmişolanoölüler!Adlarınıandıkçaruhumbuzkesiyor;insanyüreklerindensürüldüğümü,kendigecemdeyapayalnızkaldığımı,kapalıkapılarınındilsizliğininkarşısında,dilencigibiağladığımıhissediyorum.

198H.K.

Tatilyazısı

Üçgünlüktatilde,kendiminbeni

bulamayacağıbiryerde,ikiminyatürburunladünyanıngerikalanındankopmuşminicikbirkoyuolan,küçükbirsahildeinzivayaçekildim.Kıyıya,entepedekibasamaklarıahşapolanilkelbirmerdivenleiniliyordu,tamortayagelincebasamaklarınyerinikayanınfarklıseviyelerineaçılmışoyuklaralıyordu,ikiyandandapastutmuşdemirdenbirtırabzanuzanıyordu.Vebuihtiyarmerdivendenherindiğimde,özellikledeayaklarımınaltındataşbasamaklarıhissettikçe,özvarlığımdançıkıpkendimibuluyordum.

Okültistlerin,enazındanbazılarınıniddiasınagöre,ruhkimianlardayücebirnoktayaerişir,heyecanlarınyadabelleğindekibirbölümünetkisiyledahaönceyaşanmışbirhayatınbiranını,birgörüntüsünüyadagölgesinihatırlayabilirmiş.Böylecevarlıklarınkökeninevebaşlangıcınaşimdiyegöredahayakınbirzamanadönervebirbakımaçocuklaştığını,esarettenkurtulduğunuhissedermiş.

Bugünpekazkullanılanomerdivendeninip

kimseciklerinayakbasmadığıosahileusulcasüzülürken,büyülübiryoldangeçerek

olabileceğimmonat’a60doğruilerliyorgibiydim.Günlükhayatımdakibazıvarolmaveedimdebulunmabiçimleri–varlığımındeğişmezkısmındabunlararzular,tiksintiler,bellitürdebirtakımkaygılarolarakkendinigösterir–sipereçekilenaskerlergibiiçimdeyokoluyor,gölgelerinarasındatanınmayacakhalegelecekkadarsiliniyordu;kendimdenuzaklaştırıyordububeni,biröncekigünühatırlamakyadaiçimdeherzamankihayatınısürenvarlığıbanaaitolarakgörmekzorgeliyordu.Genelolarakhissettiğimduygular,düzenliolarakdüzensizlikgösterenalışkanlıklarım,etrafımdakilerlesohbetlerim,dünyanıntoplumsalyapısınafarklışekillerdeuyumsağlayışım–sankibiryerlerdeöylesinegözgezdirdiğimşeylerdibunlar,basılmışbirbiyografinincansızsayfaları,herhangibirromandakendimizivermedenokumakla,romanınbelkemiğinikırdığımızyanhikâyelerdenbiri.

Vebununüzerine,yalnızcagerçekdışıbiruçakgibigöğünyücelerindeesenrüzgârınyadadalgalarınuğuldadığısahilde,yenibirdüştürünebırakıyordumkendimi–biçimsiz,uçucuşeylerdibunlar,büyükgerçeklerinderinlerindenyükselen,denizinoynakkıvrımlarıgibiyankılanan,gökvesukadarsaf,imgesizveheyecansız,derinduygular;uzaklardaeğrilerçizen,kıyıyayaklaştıkçayeşiledönen,saydamtirşetonlarınınyanıpsöndüğü,titrekmavibirdeniz;nihayetpesedenbinlercekolunutıslayarakkoparıpkararmışkumlar,köpüktensalyalarolarakortayaserdiktensonra–çatlayandalgaları,kökenlerdekiözgürlüğedönüşleri,tanrısallıközlemleriniveanıları(sözgelimieskibirzamanınacıvermeyen,şekilsizanısınıyadaşuyadabusebeplesadecemutlubiranıyı)bağrındatopluyordudeniz–köpükruhlukocabirözlemkalabalığıydıbuvesonrahuzur,ölümvehayatdenenkazazedelerinsığındığıadayıkuşatanoenginumman,herşeyyadahiçlik.

Uykusuzuykularuyuyordum,bütünduyularımlagördüğümşeylerdenkopmuşoluyordumçoktan,kendialacakaranlığımdan,ağaçlarınarasındasuyunsesinden,genişnehirlerinsakinliğinden,melankolikakşamlarıntazeliğinden,uykuyubarındıranakbirgöğsünyavaşsoluğundan,çocukluğun,dünyayıseyretmenindamgasınıyemişbütünbuşeylerden.

199H.K.

Ailedende,bircanyoldaşındandayoksunolmanıngüzelliği,sürgünlüğüntadınıhatırlatan;sürgünlükgururumuzu,ohafifgurbetacısınısilikleştirmeye,belirsizbirşehvetedönüştürmeyesevkedenobüyülüzevk–kendimce,kayıtsızcatadınıçıkarıyorumbütünbunların.Zihinselhayatımınenayırtedicikurallarındanbiri,dikkatiaşırıderecedeyoğunlaştırmamakvedüşebile,onuvarlık

alanınaçağırabildiğimibilmeninasaletiyletepedenbakmaktır.Düşlerefazlaönemvermek,öyleyadaböylebizdenkoparak,karıncakararıncagerçeklikmertebesineerişmişveböylece,kendisinekibarcadavranmamızıbeklemeyeolankayıtsızşartsızhakkınıkaybetmişbirşeyinüzerinefazladüşmekolur.

59.Yada:…birbaşkasıolmamanınsıkıntısınasıldaçökerüstüme.

60.EskiYunanfelsefesindebölünmezbirlik;Leibniz’infelsefesindeise,bölünemezbirbirlikolansonsuzsayıdakicevherlerinherbiriniifadeeder.(Ç.N.)

200H.K.

Sıradanlıkbiryuvadır.Günlükhayatbiranagibikucakaçarinsana.Büyükşiiriniçindeyücearzularınzirvelerinedoğru,aşkınveokültşeylerindoruklarınadoğruuzunbiryolculukyaptıktansonra,mutluaptallarınkahkahalarlagüldüğühanadönmekmüthişiyigelir,hayatınbütünsıcaklığınakavuşmuşoluruzböylece,bizdeTanrı’nınyarattığıhalimizedönerekaptallaşır,onlarlakadehtokuştururuz,bizebahşedilmişolanevrendenmemnunuzdurartık,gerisinidedağlaratırmanıpda,tepeyevarıncaöylecebakınmaklayetinenlerehavaleederiz.

Deliyadaaptalgözüylebaktığımbiradamın,pekçokfarklıkonudayadahayatmematmeselelerindesıradanbirinsanıaltetmesibenihiçşaşırtmaz.Saralılarakrizanındainanılmazbirgüçgelir;normalinsanlardanpekazıparanoyaklargibimantıkyürütebilir;çokazdemagog(belkidehiçbiri)dinlebozmuş

manyaklarkadarbüyükkalabalıklartoplayabiliretrafına,üstelikinsanlaraonlarkadaryüreklilikdeaşılayamaz.Bütünbunlar,sadecedeliliğindelilikolduğunukanıtlar.Çölortasındaruhunkörolmasındanibaret,herşeydenkopuk,bomboş,yapayalnızzaferlerdense,insanıçiçekleringüzelliğininfarkınavardıranbozgunlarıtercihederim.

Oyararsızhayalgücüm,kimbilirkaçkeziçdünyanındehşetini,gizemciliklerin,tefekkürünmidebulantısınıyaşatmıştırbana.Hayalkurmakiçinseçtiğimevimdentelaşiçindeişekoşmuşumdurböylezamanlarda;Moreira’nınyüzünügördüğümdeisenihayetlimanavarmışgibihissetmişimdir.Aslınabakılacakolursa,Moreira’yıastralhayatatercihederim:Gerçeğidoğruyatercihederim;hayatı,evet,yaratıcısıolanTanrı’yatercihederim.Hayatıbanaböyleverdi,bendeonuböyleyaşayacağım.Hayalkuruyorum,çünkühayalkuruyorum,amahayallereiçimdekitiyatrodaoynamaktanbaşkabiranlamyüklemekkendimebirhakaretolur;şarapsız

kalmam,amaşarabaekmekyadahayatibirihtiyaçgözüyledebakmam.

201H.K.

10/11Eylül1931

Gününyükselmesindençokönce,buaydınlıkşehringüneşedairalışkanlıklarınıntersineolarak,sayısızevin,harapboşlukların,yerinvebinalarıngirintilerininüzeri,güneşinyavaşyavaşyaldızabuladığıincecikbirsisleörtülmüştü.Nevarki,öğlendenhemenönce,güngökyüzündeiyiceyükseldiğindegevşeksistarazlanmaya,hafifsoluklara,tülkaraltılaradönüşerek,bellibelirsizsilinmeyebaşladı.Saatonageldiğinde,artıkkaybolmuşolansisihatırlatantekişaret,gökyüzündeki,donuk,kötübirmorluktu.

Şehrinyüzündekimaskekayıpgittikçe,altındakiçizgileryavaşyavaşortayaçıkıyordu.

Birpencereaçılınca,çoktandoğmuşolangünbirdahadoğdu.Seslerdehafifbirdeğişiklikhissedildi;yeniseslerbelirdi.Kaldırımtaşlarında,gelipgeçenlerinkimseyeaitolmayanauralarındabilemavimsibirfarkoldu.Güneşsıcaksabilesıcaklığıhenüznemliydivegözlegörülmezbirşekilde,çoktanyokolmuşolansisinsüzgecindengeçmişti.

Sislerolsunyadaolmasın,birşehrinuyanışını,kırdaşafaksökmesindendahadokunaklıbulmuşumdurhep.Şehrinkidahabiryenidendoğmaktır,güneşöncekoyubiraydınlıkla,ardındannemlibirışıklavesonundaışılışılbiraltınsarısıylaçayırları,ağaççıklarınkaraltılarını,yapraklarınaçılmışavuçlarınıyaldızlamaklayetinmekyerine,pencereleriçalarak,herrenktenduvarlara,açıklıkoyuluçatılarakonarak,bütünmarifetlerinipencerelerde,duvarlardaveçatılardasergilediğinde,buncafarklıgerçekliğecanverdiğinde,uyandırdığıumutdadahafazladır.Kırdaşafakseyretmekbanaiyigelir;şehirdeşafakisehemiyihemkötügelirvebuiyi

gelmesindendahaiyidir.Evet,çünkübanaverdiğidahabüyükumuduniçinde,herumuttakigibihafifbiracılıkvardır,gerçekolmayışınınburukluğununizidirbu.Kırdasabahvarolur;şehirlerdeise,vaateder.Biriyaşatır,ötekidüşündürür.Bütünmeşhurlanetlilergibibende,düşünmeninyaşamayayeğolduğunuhissedeceğimdaima.

202H.K.

14Eylül1931

Yazbiterken,sıcaklarınazaldığıilkgünlerinardından,akşamadoğruuçsuzbucaksızgökyüzündebazırenklerinyumuşadığını,sonbaharıhaberverensoğumuşmeltemindebunlarlahafifçeoynadığınıgördük.Yapraklarhâlâyeşildi,yapraklardökülmüyorduhenüz,birgünbizimdebaşımızagelecekolan,dışdünyadakiölümüalgılamaktandoğansıkıntıda

yoktu.Varolmakiçinçabalamaktanyorulmuştukadeta,ediminsonhareketlerineanlaşılmazbiruykuçökmüştü.Ah!Öyleacıbirkayıtsızlıkvardırkibuakşamüstlerinde,sonbaharvarlıklardanöncebizdebaşlar.

Heryenisonbahar,göreceğimizsonsonbaharabirazdahayakındır,ilkbaharyadayaziçindebuböyledir;amasonbahar,doğasıgereğiherşeyinsonunuhatırlatır,oysailkbahardayadayazın,gördüklerimizinsayesindebunukolaycaunuturuz.Amavarlıklarınrengârenketrafasaçılmasına,rüzgârındeğişensesine,geceçökerkenevreninoinkâredilmezvarlığınayayılan,eskimsihuzurakarşıbellibelirsizdikkatimiziuyandıranoduyguda,acelecibirhüznünkaraltısı,yolkıyafetleriiçindebirmelankoliseçilir.

Evet,hepimizgöçüpgideceğiz,üstelikherşeyimizlegöçeceğiz.Eldivenlereveduygularasahipolanlardan,ölümdenvememleketmeselelerindenkonuşanlardangeriyehiçbirşeykalmayacak.Nasılkiazizlerinyüzüde,gelip

geçenlerintozluklarıdaaynıışıklaaydınlanıyorsa,kimininaziz,kiminintozluktakmışkişilerolmasındangeriyekalanhiçliğideaynıışıksızlıkkaranlığaboğacak.Bütündünyanınölübiryaprakyığınıgibitasasızcauyuduğubudevkasırgada,krallıklarterzikızlarınelbiselerikadardeğerlidirveçocuklarınsarıörgüleri,imparatorluklarınasalarıylaaynıfanianafordadöner.HerşeyhiçtirveGörünmez’inönündeuzananavluda–aralıkkapısınınarkasındantekgörülen,yinekapalıbirkapıdır–bizdevebizimiçinalgılanabilirevrensisteminikurmuşbüyüklüküçüklüherşey,elleriolmadığıhaldehareketleriniyönetenrüzgâraitaatederekdanseder.Herşeygölgeveuçantozdur;duyulanteksesrüzgârınhavalandırıpsürüklediğişeylerdengelir,rüzgârınardındabıraktığındanbaşkasessizlikdeyoktur.HafifliklerindendolayıötekilerkadaryeryüzününesiriolmayanhafifyapraklarÖnAvlu’da,kasırgaylahavalanarakdahaağırvarlıklarınötesinedüşer.Gözlezorgörülen,ancakyakındanbakıldığındafarkları

anlaşılantekbiçimtozlar,kasırganınkalbineyuvalanır.Dahabaşkaları,sözgelimiminikkütüklerdairelerçizereksürüklenir,sağasolasaçılır.Birgün,varlıklarhakkındabilinenlerinsonunavarıldığındadiptekikapıaçılacakveherneidiysek–isterinsan,isteryıldızartıklarıolalım–hepsiiçerisüpürülecekkivarolanlarherşeyeyenidenbaşlayabilsin.

Yüreğim,yabancıbirkitlegibicanımıyakıyor.Beynimbütünhissettiklerimiuyuyor.Evet,gününbattığıyöndeüçbeşbulutlukkarmaşıkbiryığınıhiçgülümsemeden,ölgünbirsarıylaçevreleyenşuışığıhavayada,ruhumadagetirensonbahardır.Evet,sonbahardırbuvebudupdurusaattebütünvarlıklarınismikonulmamışyetersizliğininaçıkçafarkınavarmakdemektir.Sonbahar,evet,gelenyadaçoktangelmişolansonbahardırvebütüneylemlerdenpeşinenyorulmak,bütünhayallerinpeşinenyıkılmasıdır.Kimden,nefaydagelir?Kendiminehaldedüşünürsemdüşüneyim,zatenönavluda,yapraklarınvetozlarınarasında,

hiçbirşeyinanlamındansoyunmuşogözçukurundayürürkengörüyorumkendimi;güneşineğriışıklarınındünyanınsonuylaboyadığı,bilemediğimbiryerdekisaydamtaşlardahafifbirhayatsesiçıkarıyorayaklarım.

Düşünmüş,hayaletmiş,tamamlamışyadatamamlamamışolduğumnevarsa–bütünhepsisonbaharlagidecek,tıpkıyeresaçılmışyanıkkibritlergibiyadaburuşturuluptopyapılmışkâğıtlar,büyükimparatorluklar,bütündinler,eğlenceolsundiye,uyuklayançöküşçocuklarınıyaratmışfelsefelergibi.İnsanlığımadairnevarsa–özlemlerindenyaşadığımsıradaneve,banaaittanrılardangenebanaaitpatronVasques’edek,hepsisonbaharlagider,hepsisonbaharınkayıtsızyumuşaklığındagider.Herşeysonbaharlagider,evet,sonbaharlaherşeygider...

203H.K.

15Eylül1931

Buağırgünsonuderinimizdetamamaeripgereksizbiryaramıaçar,yoksavarlığımızsaltderinbirsessizliğinhükümsürdüğü,yabanördeklerinininmediği,ölgünkamışlarladolugöllerinolduğu,anlaşılmazalacakaranlıklariçindebiroyunmudur.Bilemeyizveyosunlarabenzeyençocukluğumuzdakihikâyelerdenhatırımızdakalanyoktur,oysageleceğingöklerindekisevgi,belirsizliğiusulcayıldızlaragötürenmeltemkendinigöstermiştirbile.Kimseleringelmezolduğumabetteadaklambasıkararsızcasalınır,yaşlı,ıssızbahçelerdesubirikintilerigüneşinaltındakokuşur,birzamanlarbirağacakazınmışismitanıyankalmamıştırvekaranlıkinsanlarınayrıcalıklarıparamparçakâğıtlargibişiddetlirüzgârlarınestiğiyollarasaçılmış,engelleretakılıpkalmıştır.Başkalarıgelecek,eskiinsanlarınpenceresindensarkacak;hiçgörmedikleribirgüneşinkötü,nostaljik

gölgesiniunutmuşolanlarşimdiuyuyor;vehiçbirşeyyapmadığımhaldecüretkârdavrananben,yandanakannehrinçamurunabulanmışsırılsıklamkamışlarınvegizliyorgunluğumunarasında,bitengünlereözgü,imkânsızsınırlarauzanansonbaharlardahiçkeşkedemedenöleceğim.Vebütünbunlarıniçinde,adetaçırılçıplaksoyulmuşsıkıntınınbirıslığıgibi,ruhumundüşlerinardındapusuyayattığınısezeceğim–dünyanınenbüyükkaranlığınayükselen,gereksiz,katıksız,derinbirçığlık.

204H.K.

15Eylül1931

Bulutlar...Bugüngökyüzününfarkındayım,onabakmadığım,dahaçokhissettiğimgünlerdeoluyor–çünküşehirdeyaşıyorumben,şehribarındırandoğadadeğil.Bulutlar...Bugün

onlartemelgerçeklikvegiderekkapanangökkaderimitehditedenbüyükbirtehlikegibi,hiçaklımdançıkmıyor.Bulutlar...Uğultu,çıplakbirkeşmekeşiçindeaçıklardanKale’ye,Batı’danDoğu’yageliyorlar,bazenbeyazabulanmışoluyorbukargaşa,bilmemhangiöncübulutlaradoğruiplikiplikuzanıyor;dahaağırdavrananbazıbulutlarsasesigayetiyiduyulanrüzgâronlarıdağıtmaktagecikinceneredeysekapkarakesilmiş;venihayet,darevsıralarıarasındakisokakdenenyalancıboşluklarıgitmeyegönülleriyokmuşgibigölgeleriyledeğil,yavaşlıklarıylakarartırken,kirlibirbeyazkarasınadöndüler.

Bulutlar...İstemedenvarım,istemedenöleceğim.Olduğumşeyleolmadığımşeyarasında,hayalettiğimşeylehayatınbeniyaptığışeyarasındabirboşluğum,birerhiçolanşeylerinortasındakisoyutvetenselnoktayım–kioşeylerinbiradımötesindedeğilimbende.Bulutlar...Hissettiğimdenasılbirsıkıntı,düşündüğümdenasılbirrahatsızlık,istediğimdenasılbiryararsızlık!Bulutlar...

Hâlâgeçiyorbulutlar,bazılarıkocaman,evleryüzündengöründüklerindendahaküçükolupolmadıklarıanlaşılamadığından,sankibütüngöğüelegeçireceklergibigeliyorinsana;kimilerininbüyüklüğübelirsiz,ikibulutunbirleşimiolabilirbunlaryadaikiyebölünecektekbirbulut–yükseklerde,yorgungökteartıkhiçbiranlamlarıyok;kimileriiseküçücük;güçlüşeylerinoyuncağı,saçmaoyunlardakullanılan,birtarafayığılmış,yalnızbırakılmış,soğuk,sönmüştoplargibiler.

Bulutlar...Kendimisorguluyorum,kendimibilmiyorum.Yararlıtekbirişyapmadım,sahipçıkabileceğimherhangibirşeydeyapmayacağımasla.Hayatımboyuncabirtek,varolmayanşeylerekarmançormanyorumlargetirmektenvazgeçmedim,bunuda,gizlievrenibanaveren,başkasınaaktarılmasıimkânsızduygularıanlatmakiçindizelerinesredönüştürmektekullandım.Nesnelolarak,öznelolarakkendimedoydum.Herşeyedoydum,hepsine.Bulutlar...Onlarherşeydir,yükseklerinparamparçaoluşudur,boş

dünyaylavarolmayangökarasındabugüngerçekolantekşeydirbulutlar;zorlaüzerlerineyıktığımsıkıntıdanartakalantarifsizpaçavralar;olmayanrenktetehditlerlekoyulaşmışsis;duvarsızbirhastanede,kirlipamuktoplar.Bulutlar...Onlardabenimgibidir,görünmezbircoşkununetkisiylegökleyerarasınasaçılmış,yıldırımlıyadayıldırımsızbiryoldur,dünyayıaklıklarıylaneşeyeboğaryadakaragövdeleriylekarartırlar,aradakalmanın,başıboşluklarınöyküleriolarak,yeringürültüsündenuzak,amagöğünsessizliğindenyoksundurlar.Bulutlar...Hâlâgeçiyorbulutlar,hepgeçeronlar,sonsuzadekgeçecekler,solgunyumaklarınıçözüptoplayarak,darmadağın,sahtegöklerinibellibelirsizgeripaçarak.

(Descobrimentodergisinin3.sayısındayayımlanmıştır;1931)

205H.K.

16Eylül1931

Günakarakkendinibırakıyor,eprimişkızıllıklardatükeniyor.Nebiriçıkıpbanakimolduğumusöyleyebilecek,nedebirzamanlarvarolduğumubilenolacak.Bilinmeyendağdanaslaöğrenemeyeceğimvadiyeindimveadımlarım,yavaşgünbatımında,ormandakidüzlüklerdebırakılmışizlerdisadece.Bütünsevdiklerimbenikaranlıktaunuttu.Songemiyiduyanbileolmadı.Postadaomektuptanhabersizdi,kizatenmektubuyazacakkimseyoktu.

Veherşeysahteydi.Başkalarınınanlatmışolduğuöyküleritekraranlatanolmadı;birvakitleraldatıcıbirumudakapılıpbirlimanbulmayagidenden,gelecektekisislerin,yaşanacakkararsızlıklarınbuoğlundandahaberyok.Adımıgecikenlerarasındasayıyorlarvebuadbilebirgölge,bütüngerikalanlargibi.

206

Orman

Ah!Amaodabiledoğruodadeğil–kayıpçocukluğumdakieskiodamdı!Birsisgibiuzaklaştı,gerçekodamınbeyazduvarlarını(sahiden)delipgeçtiveburadakiküçücük,apaçıkoda,tıpkıhenüzuyuklayanbirhayvanınkaslarınıuyandıranbirarabacınınadımlarınınvekırbacınınbellibelirsizsesigibi,tıpkıhayatvegüngibi,karanlığıniçindenyükseliverdi.

207

Doğruyadakesingözüylebaktığımızniceşeylerdüşlerimizinartıklarıdırsadece,anlamayetisindenyoksunolduğumuziçiniçinegömüldüğümüzuyurgezerliğinürünleri!Neyindoğruyadakesinolduğunugerçektenbiliyor

muyuz?Güzeldediklerimizarasındaaslındasadecebirdöneminalışkanlığını,mekânınvezamanınkurgusunuyansıtanlarhangileri?Gerçektenbizeaitolduğunusandığımız,oysayaradılışımızdanötürüderindoğasınıkavrayamayarak,sadecemükemmelbiraynasıolduğumuz,üzerinişeffafbirörtügibiörttüğümüznelervarkimbilir!

Kendimizinekadarkandırabildiğimizidüşündükçe,yokolmuşkesininançlarınyorgunelleriminarasındanincecikkumlargibiaktığınıhissediyorum.Vedüşünceninbirduyguyadönüştüğü,zihniminkaranlığagömüldüğüanlardabütündünya,gölgelerdenörülübirsis,köşelerin,açılarınsilindiğibirsahne,birinterludehikâyesi,gecikmişbirşafakgibigeliyor.Nereyebaksamkendiölümünüiçindetaşıyanbirmutlaklık,durguncabekleyenayrıntılargörüyorum.Düşüncemibaşkabirbağlamaoturtmamı,böyleceunutmamısağlayanduygularımisebirtüruyku,uzak,edilgenbirşey,biraraf,birfarklılık,gölgelerinvekarmaşanınbiroyunu.

Neredeyseçilecileriveyalnızlarıbileanlayacakhalegeldiğimbuanlarda–bütüngüçlerini,birköşesineasladeğişmezdiyedamgavurulmuşamaçlaruğrunaharcayan,inançlarıiçinbukadaruğraşaninsanlarıanlayabilecekolsam–,elimdengelsekocabirperişanlıkestetiği,geceyeözgüşefkatin,uzaklardakalmışbaşkayuvalaraduyulanözleminmakamında,özelbirahengiolançocukninnileribestelerdim.

Bugün,sokaktaayrıayrı,birbiriylekavgaetmişikiarkadaşımarastladım.İkisidekavgayıanlattı.İkisidedoğruyusöyledi.İkisidegerekçelerinigösterdi.İkisidehaklıydı,sonunakadarhaklıydı.Başkaşeyleryadaolaylarınfarklıyüzlerinigörmüşolduklarındandeğil.Hayır:Herikisideolaylarıharfiyennasılolduysaöylegörüyor,aynıkıstasladeğerlendiriyordu;amaherbirifarklıbirşeygörüyordu,dolayısıyla,haklıydı.

Gerçeğinvarlığındakibuikilikkarşısındaşaşırıpkaldım.

208H.K.

18Eylül1931

Nasıl,bilsekdebilmesekdebirmetafiziğimizvarsa,aynışekildeistesekdeistemesekdebirahlakanlayışımızdavardır.Benimahlakımsondereceyalındır–kimseyeneiyiliğindokunsunnekötülüğün.Kötülükyapmayacaksın,çünkübirincisi,tıpkıkendimgibiherkesinrahatsızedilmemehakkıvar,amaayrıcabudünyayakötülüklazımsa,doğalkötülüklerrahatrahatyeter.Şuölümlüdünyada,tanımadığımızbirlimandankalkmış,bilmediğimizbirbaşkalimanaseyredenbirgemideyaşıyoruz;aynıyolunyolcularıolarakbirbirimizihoştutmalıyız.Öteyandandaiyilikdeyapmamalıinsan,çünküneiyininneolduğunubiliyorum,nedeniyetlendiğimdegerçekteniyilikyapıpyapmadığımı.Birinesadakavermeklebelkidefelaketlereyolaçıyorumdur?Birinieğitmeyeyada

yetiştirmeyekalkışırsam,buyüzdennerezaletlerçıkacağınıbilebilirmiyim?Kafamdadolaşanşüphelerdendolayıayağımıdenkalırım.Hemayrıcabanaöylegeliyorkiyardımetmekyadaöğütvermek,yanlışbirşekilde,birbaşkasınınhayatınamüdahaleetmekdemek.İyilik,şımarıkçabirhuydur:Başkalarınışımarıklıklarımızakurbanetmeyehakkımızyok,insaniniyetlerleyadaşefkatlehareketetsekbile.İyilikler,bizezorlabenimsetilmişşeylerdir:İştebuyüzden,açıkçatiksiniyorumonlardan.

Ahlakanlayışımdandolayıiyilikyapmaktankaçınırımama,banayapılmasınıdabeklemem.Hastalandığımdaençokrahatsızolduğumşey,insanlarınbanabakmayamecburolmasıdır,benbirinebakmakzorundakalsammidembulanırdı.Hiçhastaziyaretinegitmedim.Hastayken,herziyaretimegelenesinirlenmiş,yaptığınıbirhakaret,mahremiyetimeakılalmazbirtecavüzolarakgörmüşümdür.Hediyelerdenhoşlanmam;çünkükarşılığındahediyevermekgerekir–isteraynıkişilere,ister

başkalarına,bununbirönemiyok.Gayetolumsuzbiranlamda,gayetgeçimli

birinsanımdır.Olabilecekenzararsızvarlığımben.Amadahafazlasıdeğilim;zatenistemem,olamamda.Varolanlaragörselbirşefkat,aklımdanyükselenbirsıcaklıkduyarım–yüreğimisebomboştur.Hiçbirşeyeinanmam,umutyadamerhametbeslemem.Hertürdendürüstlüğündürüstlerinden,bütüngizemcilikleringizemcilerinden,dahadoğrusubütündürüstlerindürüstlüklerinden,bütüngizemcileringizemciliklerindentiksinirim,içimikorkular,bulantılarbasar.Gizemcifikirlereylemegeçtiğinde,insanlarınaklınıçeldiklerini,iradelerinehükmettiklerini,doğruyubulduklarınıyadadünyayıiyileştirdikleriniiddiaettiklerindebulantıbusefergerçektenmidemevurur.

Ailemdenkimsekalmadığıiçinkendimi

şanslısayarım.61Öteyandan,isteristemezüzerimeağırlıkyapacakolsabile,birilerinisevmeyedekarşıdeğilim.Bütünözlemlerimedebîdir.Çocukluğumugözlerimdeyaşlarla

hatırlarım,amabellibirahengivardırbuyaşların,nesiraralarındanbaşlarınıkaldırıverirler.Çocukluğumubenimdışımdabirşeygibi,dışarıyaaitşeylerlehatırlıyorum;zatenbelleğimdetekkalandabu.Küçükken,taşradageçengünleridüşündükçeyüreğimiburkan,oraakşamlarınınsakinliğideğil,çaysehpasınınyeri,odayıçepeçevresaranmobilyalarınyerleri,etrafımdakiinsanlarınyüzlerivehareketleri.Ben,birtakımsahneleri,tablolarıözlerim.Bundandolayıkendiçocukluğum,başkalarınınçocukluğukadarduygulandırırbeni:Herikiside,neolduğunubilemediğimbirgeçmiştekalmış,edebîbirbakışlaalgıladığım,görüntülerdenibaretolgulardır.Bunlarbeniduygulandırıyorelbette,amahatırladığımiçindeğil,gördüğümiçin.

Doğduğumgündenberihiçkimseyisevmedim.Ençokduygularımısevdim–görülebilirhaldekibilinçlişeylerdibunlar,heptetiktebekleyenbirişitmeduyusununalgılarıyadadışarıdakizavallıdünyanınbanaseslenmek,geçmiştenkonuşmakiçinkullandığı

kokulardı(kikokular,hatıralarıçokkolaycanlandırır),yanifırındapişenbirekmektendahafazlagerçeklik,dahafazlaheyecanvermekiçin;tıpkıbeniçoksevenbiramcamıncenazesindendöndüğüm,bilmediğimbiryükünüzerimdenkalktığınıduyduğumouzakakşamüstündeolduğugibi.

Benimahlakımyadametafiziğim,başkabirdeyişlevarlığımiştebudur:Herşeydenvebizzatkendiruhundantamamengeçmişbiriyim;hiçbirşeyeaitdeğilim,hiçbirarzumyok,hiçbirşeydeğilim–insanlaraaitolmayanbirtakımduyumlarınsoyutmerkezi,yeredüşmüş,yüzüdünyanınzenginliğinedönükhassasbiraynayım.Bütünbunlarınüstünemutlumuyumyoksamutsuzmu,bilemiyorum;vebuumurumdabiledeğil.

(Descobrimento’nun3.sayısındayayımlandı,1931)

209

Başkalarıylaişbirliğiyapmak,birliktehareketetmek,onlarabağlanmak;hepmetafizikselaçıdanhastalıklıbiritkininürünübunlar.Birbireyebahşedilmişolanruh,başkalarıylailişkikurmakuğrunaödünçverilmemeli.Kutsalvarolmakolgusu,yanyanavarolmakgibişeytanibirolguyateslimedilmemeli.

Başkalarıylabirliktehareketettiğimdeenazındanbirşeyikaybetmişolurum:tekbaşımahareketetmeimkânını.

(Başkasına?),içimidöktüğümdesankibüyümüşümgibigelir,oysaaslındaküçülmüşümdür.Başkalarıylayaşamak,ölmektir.Benimiçinsadeceözbilincimgerçektir:Ötekilerbubilinciniçindehayalmeyalseçilenolgulardır,onlarıolduğundandahagerçekgörmek,marazibirdavranışolur.

Nepahasınaolursaolsunkendibildiğiniokumaktainatedençocuk,Tanrı’yayakındır,çünküvarolmayıistemektedir.

Yetişkinlerinhayatı,başkalarınasadakadağıtmaklageçer.Hepimizbaşkalarının

sadakalarıylayaşarız.Kişiliğimizi,yanyanavarolmadenenrezilceâlemlerdeharcarız.

Telaffuzettiğimizhersözbizieleverir.İletişimyoluolarakbirtekyazılısözhoşgörülebilir,çünküo,birinsandandiğerineuzananbirköprününbirtaşıdeğil,yıldızlarınarasındakibirışıkhuzmesidir.

Anlatmak,inanmayıreddetmekdemektir.Felsefe,sonsuzluğunfarklıtezahürlerialtındayürütülenbirdiplomasiolaraközetlenebilir[...]Tıpkıdiplomasigibifelsefedetemeldenyanlıştır,obirkendilikolarakdeğil,tamamenvekesinlikle,biramacayönelikbireylemolarakvardır.

Yazdıklarınıyayımlatanbiryazarınönündekiyegâneşerefliseçenek,hakettiğibaşarıyakavuşmamasıdırbelkide.Amabiryazariçingerçektenşerefliolan,teksatırbileyayımlamamaktır.Yazmamalıdemiyorum,çünküozamanyazarolmaz.İçindengeldiğiiçinyazıpda,ruhsaldurumuyüzündenyazdıklarınıortayaçıkarmayanlarıkastediyorum.

Yazmakladüşlerimizinesnelleştirmiş,birdışdünyayaratmışoluruz,yazarlığımızınbizesunduğu[?]birödüldürbudışdünya.Yazdıklarımızıyayımlattığımızdaise,odünyayıbaşkalarınasunmuşoluruz;fakat,onlarlaortaklaşasahipolduğumuztekdışdünyanıngerçek“dışdünya”,maddenin,görünebilirvedokunulabilirâlemindünyasıolduğunubildiktensonra,buneyeyarar?Bendekidünyayaötekilernasılortakçıkabilir?

210

Yüreksizliğinestetiği

Yazdıklarınıyayımlatmak–kendinitoplumamaletmek.Nerezilbirihtiyaçtırbu!Amaneysekieylem’lebağıkalmamışbirihtiyaç–yayıncıkazanır,dizgiciüretir.

Akılçağınagelmişherinsanınenbüyükkaygılarındanbirikendiniidealindekiimgeye

göre,düşünenbirbireyolarakbiçimlendirmektir.Modernçağındışarıdangelentizseslerininkarşısında,ruhumuzdakiasaletinmantığınıhiçbiridealdurağanlıktandahaiyiyansıtamayacağınagöre,Durağan,Etkisizolmayıidealedinmeliyiz.Yararsız?Onusadece,yararsızlığıöyleyadaböylecazipbulanlardertedecektir.

211H.K.

Coşku,kabalıktır.Coşkununifadeedilmesi,öncelikledürüst

olmamahakkımızabirsaldırıdır.Nezamandürüstolduğumuzuasla

bilemeyiz.Belkidehiçdeğilizdir.Vebugündürüstdavranıyorsak,yarın,tamtersibirnedendendolayıdaaynışekildedavranabiliriz.

Kendiadıma,hiçbirzamankesininançlarımolmamıştır:Sahipolduğumtekşeyduygulardır.Sırforadarezilbirgünbatımı

seyrettimdiyebiryerdennefretetmem.Duygularımızıdışavurduğumuzda,onları

gerçektenhissetmektençok,hissettiğimizekendimiziiknaetmeyeçalışıyoruzdur.

212

Görüşsahipleri,kendilerinikendilerinesatmışinsanlardır.Görüşedinmemek,varolmaktır.Bütüngörüşlerinsahibiolanlaraiseşairdenir.

213H.K.

Herşeyelimdenkaçıyor,buharlaşıyor.Bütünhayatım,anılarım,hayalgücümveiçerdiklerivenihayetkişiliğim–herşeybendenkaçıyor,herşeybuharlaşıyor.Başkasıolmuşolduğumu,başkahissettiğimi,başka

düşündüğümühissediyorumhep.Birbaşkadekordaoynananbirtemsilmişseyrettiğim.Ve,kendimikendimiizlemişim[...]

Bazenedebiyatçekmeceleriminherzamankidağınıklığınınarasında,onyıllık,onbeşyıllık,hattadahaeskimetinlererastladığımoluyor.Çoğubiryabancınıneserigibigeliyor;içlerindekendimigöremiyorum.Birionlarıyazmış...veobenmişim.Yazdıklarımıhissetmişimtabii,amabaşkabirhayatta,bugünbirbaşkasınınuykusundanuyanırcasınauyanacağımbaşkabirhayatta.

Çokeskiden,dahagencecikkenyazdığımsayfalar,onyedi,yirmiyaşımdankalmakısaparçalarelimegeçiyorsıksık.Kimisiozamanlarsahipolduğumuhatırlamadığımbirifadegücünüyansıtıyor.Bazıcümleler,ilkgençliktençıkarkenyazılmışbazıpasajlar,yıllarlaveolaylarlaşekillenmiş,bugünküvarlığımınürünüsanki.Kabuletmeliyimkiozamanneidiysem,şimdidetıpatıpaynısıyım.Veherşeyerağmen,eskiben’egörebüyükilerlemegöstermişolduğumuhissettiğimiçin

merakediyorum,mademozamandaaynıydım,gelişmenerede...

Bütünbunlarda,benigüçtendüşüren,sıkıştıranbirgizemvar.

Geçengün,ouzakgeçmişeaitkısacıkbirmetinbeniallakbullaketti.Gayetiyihatırlarımki,dilibirazdaolsaiyikullanmakaygısı,bendebirkaçsenedeneskiyegitmez.Nevarkibirçekmecenindibindebulduğumçokdahaeskibirmetnebakıyorumda,aynıkaygıondadavar.Olumlubiranlamdasöylüyorum,geçmişinakışınagözatarkenkendimianlayamıyorum:Nasılolmuşda,zatenolduğumşeyedoğruilerleyebilmişim?Birzamanlarkendimigörmeyibaşaramamışken,şimdinasıloluyordagörüyorum?Hepsibirbirinekarışıyor,kendimibulamadığım,kendiyollarımdakaybolduğumbirlabirentedönüşüyor.

Zihnimdüşâleminedalıyor.Şuanyazdığımıdahaöncedeyazdığımaeminim.Hatırlıyorum.Vebendevarolduğunudüşleyenovarlığasoruyorum,yoksabu

duygusalplatonizmaslındadahabelirginbirhastalıköyküsümü,şimdikihayatıneskibirhayattabıraktığıbaşkabiranımıdiye...

Tanrım,kiminizleyicisiyimbenböyle?Kaçkişiyim?Benkimdir?Kendimlebenarasındakibumesafenedir?

214H.K.

GeçengünFransızcabirmetinbuldum,yazalıonbeşyılolmuş.NeFransa’yaadımatmışlığımvar,nededoğrudürüstFransıztanımışlığım,dolayısıylabudildepekpratikyapamadım,sonradankonuşmayıiyiceunutmuşumdurherhalde.HerzamankikadarFransızcaokuyorum,yaşımilerledi,amadüşünceyapımdahapragmatik:Yaniilerlemekaydetmişolmalıyım.Nevarkibakıyorumda,geçmişimdengelenbumetindediliartıksahipolmadığımbirgüvenlekullanmışım;anlatımbugünolabileceğindençokdahaakıcı;koca

paragraflar,uzuncümleler,sözler,deyimlerdileşimdikindençokdahafazlahâkimolduğumugösteriyor,oysabirvakitlerFransızcayıbukadariyikullanabildiğimihatırlamıyorumbile.Bununasılaçıklayabiliriz?İçimdekikiminyerinegeçtimben?

Biliyorum,enkolayı,olaylarveinsanlarakıcıdır,diyebirteoriüretmek,hayatıniçeridenbirakışıolduğumuzudüşünmek,varlığımızınbüyükbirniceliğitemsilettiğini,kendikendimizüzerindenilerlediğimizivekalabalıkolduğumuzuhayaletmek...Amaburada,kişiliğimizinkendikıyılarıarasındasakinceakmasındandahabaşkabirşeyvar:Ötekivar,mutlaköteki,banaaitolmuşolanyabancıbirvarlık.Yaşın,hayalgücünün,heyecanınetkisiylekaybettiğim,bellibirkafayapısı,bellibirduyguiklimi–gerçektenböyleyseüzülürüm,amaşaşırmam.Pekiama,yazdıklarımıyenidenokurkenbiryabancıyıokurgibihissettiğimde,neyiseyretmişoluyorum?Kendimidibindegördüğümegöre,hangisuyunbaşındaduruyorum?

Bazenyazdığımıhatırlamadığımpasajlarbulduğumdaoluyor–bunaşaşırmıyorum–,amayazabilmişolabileceğimibilehatırlamıyorum–kiozamandehşetekapılıyorum–.Bazıcümlelerbaşkabirzihniyeteait.Tesadüfeneskibirfotoğrafbulmayabenziyorbu,hiçkuşkusuzbenimoradaki,farklıbirboy,yabancıçizgilerle–amahiçtartışmasız,tüylerürperticibirşekildebenim.

61.Pessoaaçısındanbudoğrudeğil;etrafındakardeşleri,kuzenleri,yeğenlerivardı;onlarlaoldukçasıkgörüşürdüde.

215

Birbirineenzıtgörüşleri,enfarklıinançlarıdilegetiriyorum.Meseleşuki,aslındanedüşünüyorumnekonuşuyorumnedeeyliyorum.Benimyerimehepdüşlerimdenbiridüşünüyor,konuşuyoryadaeyliyor,bendebirangeliyor,onuniçindehayatbuluyorum.

Birşeyleranlatıyorum,konuşanbirbaşka-ben.Gerçekbenidüşündüğümdetekhissettiğim,hayatkarşısındaalabildiğineyetersizlik,sonsuzbirboşluk,müthişbirbeceriksizlik.Gerçekbireyleme(varan)hareketlerdenhiçbirinibilmiyorum[...]

Varolmayıhiçöğrenemedim.Heristediğimieldeedebilirim,yeterki

kendimdeolsun.İsterimkibukitabıokuyunca,şehvetlibir

kâbusgörmüşgibiolun.Eskiahlak,bizimiçinkatıksızestetiğe

dönüşmüşdurumda...Toplumlailgilişeylerise,bugüntamamenbireysel...

Bendemilyonlarcafarklıalacakaranlık

varken–farklıolmayanlardacabası–vesadeceonlarıkendimdeizlemeklekalmayıp,dahasıbenkendimdeonlariken,alacakaranlıklarıseyretmeninneanlamıvar?

216H.K.

7Ekim1931

Batangüneş,göğünheryerinesaçılmışyalnızbulutlaradağılmış.Havadakifarklıgörüntülereyayılan,rengârenk,nefisyansımalar,yükseklerdekiçürümüşyerlerdedalgıncasalınıyor.Yarı-gölge,yarı-renkgibiboygösterençatılarındoruklarında,batangüneşinyavaşlamışsonışıklarırenklişekilleredönüşüyor,neışıkların,nedeüzerlerinekonduklarınesnelerinşekilleribunlar.Kendideyavaşyavaşsakinleşenşehringürültüsününüzerinde,büyükbirhuzurhükümsürüyor.Herşey,seslerinverenklerinötesinde,sessiz,

derinbirsoluklahavayıiçineçekiyor.Güneşingörmediğirenklicephelerde,

renklerebambaşkabirgrilikbulaşmayabaşlamış.Çeşitçeşitboyalarabirtürsoğukluksinmiş.Sokaklardakiyalancıvadilerdebelirsizbirkaygıuyuyor.Uyuyor,sakinleşiyor.Veyavaşyavaş,yükseklerdesalınanbulutlarınyerebakanyüzündekiışıltılarkararmayabaşlıyor;birtekakbirkartalgibiherşeydenuzak,herşeyinüzerindesüzülenşuküçükbulutta,güneşingüleçyaldızındanizlerkalmış.

Hayattaaradığımnevarsa,hepkendiliğimdenvazgeçtimaramaktan.Dalgıncabirşeyarayanvearayışladüşarasındabununneolduğunuunutanbiradamgibiyim.Arayan,kıpırdayan,rahatsızeden,yerdeğiştirtenvebeşparmağıylabasbayağıvarolan,beyaz,uzunelleringözlegörülürhareketleri,olmayanvearananşeydendahagerçektir.

Sahipolduğumnevarsahepdeğişerekaynıkalanşugökyüzünebenzer,uzaktangelenbirışıklaaydınlananhiçlikkırıntılarıdırbunlar,ölümünmutlakgerçeklikolarak,uzaktan,

hüzünlegülümseyerekaltınrengineboyadığıhayatparçalarıdır.Evet,loşbataklıklarınefendisi,boşmezarlarladoluıssızbirşehrinprensiolarak,özetlemekgerekirse,ömrümaramayıbilememeklegeçmiştir.

Herneolsamyadaolduysam,kendimihernesansamyadasandıysam,hepsibirden–düşüncelerdeyadayukarıda,ışığısönmüşolanobulutta–hayatdenenyataktaakanbirbilmem-ne’yinsaklayabileceğisırrı,gerçekliği,mutluluğubirandakaybediverdi.Eksilmişbirgünışığı,buduriştebanakalan;ışıkfarklıyönlereeğilmişçatılarınüstündeusulcaellerinigezdirerekdüşerken,çatılaröbeğindenherbirşeyinözündekiogölgedoğuyor.

Belirsiz,titrekbirdamlacık,işteilkyıldızınuzakışığı.

217

Duygularımızınherkıpırdanışında,nekadarkeyifliolursaolsun,birdurumyarıda

kalmışolur,içeriğininnasılolduğunubilmiyorum,amaduyarlılığımızınhayatınınenözelbölümünüoluştururbudurumlar.Sadeceçokbüyükdertleruzaklaştırmazbizikendimizden;küçüktersliklerde,bilmedenhepimizinözlemduyduğuhuzuruzedeleyebilir.

Hemenhepkendimizindışındayaşarızvehayathiçbitmeyenbirbozgun,birdağılmadır.Birtaraftandabirmerkezgibikendimizeyönelir,kendietrafımızdagezegenlermisalisaçma,uzakelipslerçizeriz.

218

Zaman’danveUzay’dandahayaşlıyım,çünkübilinçliyim.Varlıklarbendendoğupdağılır;tekmilDoğa,duyularımınenbüyükkızıdır.

Kendimiarıyorum–vehiçbirşeybulamıyorum.İstiyorumveolmuyor.

Güneşbensizdoğarvesöner;yağmurbensizyağar,rüzgâruğuldar.Nemevsimlerbenimiçincanlanırartarda,nedeaylaryadasaatlerbenimiçinakar.

Kendimdekidünyanınefendisi,yanımdagötüremeyeceğimmülklermişgibi[...]

219

Duyumlarınfaaliyetalanıolanruhum,bazenbenimlebirlikte,bilinçliolarak,geceleyin,kendimibaşkatürdenbirvarlığındüşlerindenbirdüşgibihissettiğimodonuksaatlerde,gazlambalarının[...]aydınlığında,arabalarıngelipgeçicigürültüsüiçindeşehrinsokaklarındadolaşır.

Bedenimsokaklara,daracıkyollaradalarken,ruhumdabirduygularlabirentinedönüşerekkarmaşıklaşır.Gerçekdışılıkkavramını,varoluşyanılsamasıkavramınıacıklıbirmakamdabizeöğretebilecek,evreninişgalettiğiyerinnasılboştandaöteolduğunumantık

yürüterekdeğil,somutolarak[...]açıkça[...]anlatabilecekherşey;bunlar,gerikalanherşeydenkopmuş,zihnimeyuvalanmıştır.Nedenbilmem,daryadagenişsokaklarınbendenbağımsızolarakuzanışı,artardadizilmişsokaklambaları,ağaçlar,ışıklıyadakaranlıkpencereler,açıkyadakapalıkapılarbenibunaltır;gözlerimiyigörmediğiiçinhepsigeceniniçindengelsedebirbirinebenzemeyenşekilleriyicebelirsizleşir,böyleceöznelolarakiyicecanavarlaşır,anlaşılmaz,gerçekdışıhalegelirler.

Kıskançlık,sefahat,kabalıkparçalarıişitmeduyumaçarpar.Dişlerinarasındanyenifırlamışmırıltılar[...]bilincimedoğrusalınır.

Yavaşyavaş,bütünbunlarlayanyanavarolduğum,varlıklarıtemsiledengölgelerinarasında,varlıklarınsadecebirergölgeolduğuyerlerde,seslerduyarak,amadoğrudürüstgöremeyerekgerçektenilerlediğimolgusu,bilincimdensilinir.Ezelizamanın,sonsuzuzayınkarşısındabütünbunlarınvarolabilmesinimüphembirşekilde,giderek

kavrayamazolurum.Bununüzerine,buzamanıvebuuzayı

tahliledipanlayabilecekveböyleceiçindekaybolabilecekkadarbilincineçıkarabilmişinsanlarıdüşünürümpasifçağrışımlarla.Hepsibirbirinebenzeyenbuinsanların,geneböylegecelerde,bugündüşünceleredaldığımşehirdenpekfarkıolmayanşehirlerde–Platon’ların,ScottErigene’lerin,Kant’larınveHegel’lerin,deyimyerindeysegerikalanherşeyiunutması,buncainsanagörefarklılaşması,banaçoktuhaf,gülünçgelir[...]Üstelikhepsiinsandı.

Veben,budüşüncelerieviripçevirerekdolaşırken,ürkütücübirberraklıkla,yabancı,belirsiz,köşeyeitilmişhissederimkendimi[...]

Yapayalnızgezintimazsonrasonaerecek.Hafifgürültülererağmenhepaynışekildealgıladığım,enginbirsessizlikadetabanasaldırıyor,zorlaboyuneğdiriyor.Varlıklardanyükselenmuazzambiryorgunluk,sırfburadaveburuhhalindeolduğumiçin,zihnimdenbedenimedek,heryerimeyayılıyor[...]

Bağırmakisteyecekkenyakalıyorumkendimi,çünkübirummanadalmışgibiyim[...],neuzayınsonsuzluğuylayadazamanınebediliğiyle,nedeisimlendirilebilecekyadaölçülebilecekherhangibirşeyleanlatılabilirbüyüklüğü.Sessizliğindoruğundakiböylekorkuluanlarda,cismenneolduğumuda,genellikleneleryaptığımı,neistediğimi,nehissettiğimivedüşündüğümübilmezoluyorum.Kendigözümdekaybolmuşum,kimseninbulamayacağıbiryeregitmişimsanki.Savaşmayaduyulanahlakiarzu,herşeyisistemleştirmekveanlamakiçinharcananzihinselçaba,oaniçinanlamayıpgüzellikdediğim(aslındaanladığım,gayetiyihatırladığım)birşeyüretmekisteyensanatçınınduyduğuyakıcıözlem–hepsibendekigerçeklikduygusunundışınakaçıyor,yararsız,boşveuzakbirşeyolarakdüşünülmeyebilelayıkgelmiyor.Kendimikatıksızbirboşluk,birinsanyanılsaması,birvarlığınmekânı,tuhafbirböceğinboşuboşuna,hiçolmazsaışığınılıkbiranısınıbulmakiçin

didindiğikaranlıkbirbilinçgibihissediyorum.

220

Istırapmolası

Hayalkurmak,neyeyarar?Neyarattımkendimden?Hiç.Gece’detinselleşsem[...]Dışçizgileriolmayaniç–heykel,asla

kurulmamışdışHayal.

221H.K.

16Ekim1931

Kendimibildimbileli,kendineverdiğisözleresadıkkalmamış,dalgacıbirhayalciyimdirben.Birbaşkasıolarak,bir

yabancıolarak,olduğumusandığımşeyinbeklenmedikseyircisiolarak,düşleriminyatağındantaşmasınınkeyfiniçıkarmayabaktımhep.İnandığımşeylereimanetmedim.Ellerimi,altınadınıverdiğimkumlarladoldurdum,sonraavuçlarımıaçıpkumuakıttım.Cümle,benimbiricikgerçekliğimdi.Cümlesöylendiğiandaherşeytamamlanmışdemekti,gerikalanıkumdusadece,baştanberiolduğugibi.

Hiçdurmadandüşleredalıyorolmasamvebitmeyenbirdüşteyaşamasam,kendimisevesevegerçekçiolaraknitelerdim,dışdünyayıbağımsızbirulusolarakgörenherbireygibi.Amakendimeherhangibirsıfatyakıştırmamayı,muğlakkalanbirtarafıolsadaherneisemoolmayı,kendimekarşı,yapacaklarımıaslaöncedentahminetmemetaktiğinikullanmayıtercihederim.

Hepdüşlerinpeşindekoşmayabirnevimecbursayılırım,çünküsadecekendiniseyredenvesadecebunuisteyenbirinsanolarak,dünyanınengüzelgösterisigerekbana.

Bununiçinkendimitepedentırnağaaltınlarla,dibalarlainşaeder,uyduruksalonlardangeçerim–birgözaldanmasındanibaretbirsahne,eskimişbirdekor,tatlıışıkoyunlarıyla,görünmezezgilerleyaratılmışdüşler.

Çocukkenseyrettiğimbirtiyatronunanısını,sevilenbirvarlığınöpücüğügibi,gizlicesaklıyorum;Aymanzaralarınıhatırlatan,maviağırlıklıdekor,imkânsızbirsarayıntaraçasınıtemsilediyordu.Çevresiniise,geneboyalıbezdenbüyükbirbahçekuşatmıştı;veben,budekorugerçekbirşeygibiyaşamakuğrunayıprattımruhumu.Hayattecrübemintamamenzihindegeçenbuaşamasında,usulcaçınlayanmüzik,gözlerönüneserilenbudekoraateşlibirgerçeklikkazandırıyordu.

DekorkesinliklemaviliydiveAy’ıhatırlatıyordu.Sahnedegörünenkahramanlarıhatırlamıyorum,amabugünbumanzarayayakıştırdığımoyunda,Verlaine’lePessanha’nındizelerivar;kanlıcanlıbirsahnede,ezgilibirmavirengebürünmüş,başkabirgerçekliğinötesindeoynanan,şimdiunuttuğumöbür

oyundantamamenfarklıbu.Tamamenbanaaitolan,sugibiakanooyun,muazzambirAykomedisi,gümüşsü,solukmavibirinterlude’dü.

Vesonrahayatgeldi.Oakşam,beniLion’aakşamyemeğinegötürdüler.Özlemimindilindeobifteklerintadıhâlâdurur–artıkyapmadıklarınıbildiğimyadasandığım,belkideozamandanberiöylesiniyemediğimbiftekler.Veherşey–uzaktanuzağayenidenyaşadığımçocukluğum,oakşamkikeyifliyemek,Ay’ıhatırlatandekor,gelecektekiVerlaineveşimdikiben–eskivarlığımlabugünküvarlığımarasındakialdatıcıboşluktauzanan,kesikkesikilerleyenoçaprazhattabirbirinekarışıyor.

222H.K.

Fırtınanınyükseldiği,sokağıngürültülerininyüksekperdeden,yapayalnızbirsesle

konuştuğugünlerdekigibi.Sokakyoğunvesilikışığınaltındakırış

kırıştıvesolgunkaranlıkansızın,dünyanındoğusundanbatısınailerleyen,yankılaruyandırançatırtılarınkargaşasıylatitredi...Amansızcayağanyağmuruniçkarartıcısertliği,yoğunluğuveçirkinliğiylehavadakisiyahlığıiyicekoyulaştırdı.–Aynıanda–hemsoğuk,hemılık,hemsıcakhavadörtbiryandayanılgılariçindeydi.Sonra,sipsivribirmadenîışık,genişsalonuaşarakinsanbedenlerininsakinliğindebirgedikaçtı;bubuzgibiirkilmeninüstüne,birsestaşısağasolaçarpaçarpayuvarlanarak,katılaşmışsessizliklereayrıldı.Yağmurunsesiküçülerekdahayeğnikbirsesedönüştü.Sokağıngürültüsüdekaygıverecekkadarazalmıştı.Birangörülensarıbirhuzmesağırkaranlığıperdeledigene,amabukezbirsolukalmayafırsatbuldukvehemenardından,başkabiryerde,okopukkopuksesinyumruğuyankılandı;ürkekbirelvedagibiydibu,fırtınadiniyordu.

Fırtınanınpatırtısıuzadıkçauzayan,giderek

azalanbirmırıltıyla,büyüyenışığıniçindeışıksızcauzakenginlerdesakinleşiyor,Almadatarafınayuvarlanıyordu...

Ansızınhavayamuhteşembiraydınlıksaçıldı.Hemevlerde,hembeyinlerdeherşeyitaşakesti.Herşeybirdentaşkesildi.Yüreklerbirandurdu.Hepimizsondereceduyarlıinsanlarız.Sankibiriölmüşgibi,dehşetvericibirsessizlikvar.Yağmurunbüyüyensesinihayetsakinleşiyor,adetaherkesingözyaşlarıondaakıyor.(Hava)kurşungibi.

223H.K.

Solgunbiryıldırımınçiftağızlıbıçağı,kendinibellietmedengenişodadagezindi.Vebeklenenses,nicedirtutulanoyutkunuş,derinleregöçerekpatladı.Yağmurunsesi,konuşmalarınarasındaduyulanağıtlargibi,hıçkırıklaraboğuldu.Eviniçindeçekingen,küçükseslerduyuldu.

224

...imgelemin,adınagerçekliğimizdediğimizşuepizodu.

Tamikigündüryağmuryağıyor,kurşuni,soğukgökten,rengiyleruhuhüzneboğan,bambaşkabiryağmurdökülüyor.İkikocagündenberi.Hissetmekhüzünveriyorvepencereninardında,damlayansuyun,yağanyağmurunsesininarasında,yüzümdenokunandabu.Yüreğimsıkışıyor,anılarımkaygıyadönüşüyor.

Müthişbiruykubastırdı,oysauykumdayok,uyumayıistemekiçinbirnedenimde.Eskiden,küçükvemutluyken,bizimavluyabitişikevdealacalıbirpapağanınsesiyaşardı.Yağmurlugünlerdebileaynıcanlılıklakonuşurvetabiituzukuruolduğundan,etrafısaranhüzündetelaşlıbirgramofonsesigibisalınan,kendinehas,değişmezbirduyguyudile

getirirdi.Üzerimeçökenhüzünyüzündenmiaklıma

geldibupapağan,yoksauzakçocukluğummuonubanahatırlatan?Hayır,hakikatendüşündümonu,çünkükarşıavludandurupdururkenbirpapağansesigeldi.

Nebiçimbirkarmaşabubendeki!Birşeyihatırladımsandığımda,aslındabaşkabirşeydüşünüyorum;görüyorsambilmiyorumveeniyidalgınkengörüyorum.

Tamamenkurşunkesilmişpencereye,dokununcaeliüşütencamlarasırtımıdönüyorum.Veloşışığınyarattığıbüyüyle,eskieviminiçini,dışarıda,yanavludagırtlakparalayanpapağanıdayanımdagötürüyorum;veyaşamışolmanınonulmazağırlığıaltında,uykugözlerimeçöküyor.

225

17Ekim1931

Evet,güneşbatıyor.Zihnimdarmadağın,ağırağırRuadaAlfândega’nınsonunakadaryürüyorum,aydınlıkTerreirodoPaçoufuktabelirdiğinde,batıgöğününgüneşsizliğinideaçıkçagörebiliyorum.Gök,hafifçeyeşermişbirmavidenbeyazımsıgriyedönüyor,soltarafta,karşıkıyınınyamaçlarındaise,kahvemsi,ölüpembesibirbulutöbeğipusuyayatmış.Etraftabendeolmayanbüyükbirhuzurhükümsürüyor,soyutsonbaharhavasınasoğukçasaçılmış.Ohuzurasahipolmadığımdan,varolduğunuvarsayarakbulanıkbirzevkduyuyorum.Amagerçekte,nehuzurvarnedehuzursuzluk:Gökyüzüvaryalnızca,giderekzayıflayanbütünrenklerdenbirgökyüzü–mavi-beyaz,henüzmavisinikoruyanyeşil,maviyleyeşilarasısolukgri,olmayanbulutrenklerininuçuk,belirsiztonlarıvesilikbirmorlakoyulaşmışkararsızbirsarı.Hepsidahaalgılandığıandasönenbirergörüntü,hiçlehiçinarasındagökveçürüktonlarında,kanatlı,entepeyeasılmış,bitmekbilmeyen,tarifsizbirfasıl.

Hissediyorumveunutuyorum.Herhangibirinsanınherhangibirşeyeduyduğubelirsizbirözlem,soğukhavadanyayılanbirafyongibibenielegeçiriyor.Gerçek,yapmacıkbirgörmesarhoşluğuiçindeyim.

Güneşinperdeperdeyokolduğunehirhattındaışık,soğukbiryeşilinmavileştirdiğisolgunbirbeyazlığabürünmüşolaraksönüyor.Havada,aslaeldeedilemeyeninuyuşukluğusalınıyor.Gökyüzününmanzarasıyükseklerdesusuyor.

Kabımasığmazolduğumuhissettiğimbusaatte,omuzipzevketeslimolupherşeyisöyleyesimgeliyor.Amahayır,uzaklığı,kendiniyokedişiylesadecederingökyüzügerçektenherşeydirvekendidebirbirinekarışmış,içiçegeçmişbirheyecanyumağıolanşuhissettiğimheyecan,buboşgöğünbenliğiminderinlerindekibirgöleyansıyansuretindenbaşkabirşeydeğildir,kayalarınarasınasıkışmış,dağlarındalgıncakendiniseyrettiği,ölübakışlı,dilsizbirgöldürbu.

Kaçkez,ah,kaçkez,şuanolduğugibi,var

olmanınsıkıntısını,bilmediğimbaşkabirşeyinözlemini,tümduygularınbendesonbaharadönerek,dışımdakiobilinçtehüzünlübirgrilikiçindesolduğunuhissettiğimihissederekacıduymuşumdur–vehissetmek,sadecehissetmekolduğuiçinkaygıyadönüşmüştürherseferinde.

Peki,kimkurtaracakbenivarolmaktan?Neölümdüristediğim,nedehayat:sıkıntılarlakuşatılmışarzularımınderinlerinde,ulaşılmazbirmağaranındibindeolduğudüşlenenbirelmasgibiparlayanoötekişey.Bugerçekveimkânsızevreninolancaağırlığıdıro,yabancıbirordunun,olmayanbirhavadausulcasolanrenklerinsancağıdır,havadaise,donuk,elektriklibirbeyazlıkiçindeuzak,duyarsızkıyılarıyladüşselbirhilalyükselir.

GerçekbirTanrı’nınsınırsızyokluğundanoluyorbunlar,yoklukiseboşbirceset,deringöğün,tutsakruhuncesedi.Sonsuzhapishane–sonsuzluğunyüzünden,nereyegitsekkaçamayızsenden!

(Descobrimento’dayayımlanmıştır,sayı3,

1931)

226

Nasıldaşehvetdolu[...]veyücebirzevkle,bazıgecelerşehrinsokaklarındadolaşırkenveyapılarınçizgilerini,farklıyapımtarzlarını,mimarilerindekiinceayrıntılarıruhumuniçiyleincelerken,kimipencerelerdeışıklaryanarken,çiçeksaksılarıbalkondandışarıuzanmış–diyordumki,iştebütünbunlarıseyrederken,nasıldaiçgüdüselbirhazlabilincimindudaklarınayükselirşukurtarıcıçığlık:Bunlarınhiçbirigerçekdeğil!

227H.K.

18Ekim1931

Sanatsalaçıdandüzyazıyışiiretercihediyorum.Bununikinedenivar;tamamenbenimleilgiliolanbirincisibaşkaseçeneğiminolmayışı,çünküşiireyeteneğimyok.İkincisiisegayetharcıâlembirnedenvebanaöylegeliyorkibirincisininbasitbiryansımasındanyadakılıkdeğiştirmişhalindenibaretdeğil.İştebununiçindeüzerindedurmayadeğer,çünküsanatadeğerkazandırmasıuygungörünenözelanlamadokunuyor.

Şiiribiraraseçim,müziktendüzyazıyasaltbirköprüolarakgörüyorum.Tıpkımüzikgibişiirindeahenginibelirleyenbirtakımkurallarvardır,bunlarmutlakakatıvezinkurallarıolmasada,korkulukgörevigörür,otomatikolarakbaskıkuraryadacezadüzeneklerioluştururlar.Düzyazıdaisesonsuzbirözgürlüklekonuşuruz.İçinemüzikalritimlerkatabilir,bunarağmendüşünebiliriz.İçineşiirselritimlerkatabilir,bunarağmenuzaktanbakabiliriz.Rasgelebirvezindüzyazıyızedelemez;düzyazıyaözgürasgelebirahenkise,dizeyiaksatır.

Düzyazıbütünsanatıkucaklar–kısmensözbütündünyayıkendindebarındırdığıiçin,kısmendeözgürsöz,söylenebilmesinin,düşünülebilmesininbütünyollarınıkendiiçindebarındırdığıiçin.Düzyazıdayenibirbağlamaoturtarakherşeyiverebiliriz:resminancakdolaysızolarak,olduklarıgibi,içboyutlarınıyansıtmaksızınverebileceğirengivebiçimi;müziğinbiçimlenmişbirbedeniyadadüşüncedenenikincibirbedeniolmaksızınverebileceğiritmi;mimarındışarıdandayatılankatımaddelerleoluşturmakzorundaolduğu,bizimseritimlerle,belirsizliklerle,kıvrakgelgitlerlekurduğumuzyapıyı;heykeltıraşındünyadakihaliyle,dönüştürmeden,aura’sızolarakbırakmakzorundaolduğugerçekliği;venihayetşairin,içindegizlibirtarikatınmüridigibibirmakama,birritüelegönüllüolarakhizmetettiği,kölesiolduğuşiiri.

Şunagönüldeninanıyorumki,idealuygartoplumdadüzyazıdanbaşkasanatolmayacaktır.Günbatımlarınıkendihallerinebırakacak,sanattanonlarısözlerle

kavramasından,anlaşılabilirbirrenklermüziğihalindenakletmesindenbaşkabirşeybeklemeyeceğiz.Bakıldıkça,dokunuldukça,kıvrımlarınıveotatlıılıklığınıkendinesaklayanbedenleryontmayacağız.Sadeceyaşamakiçinevleryapacağız,evlerbununiçinvar.Şiirgelecekte,sadeceçocuklarındüzyazıyayaklaşmasınahizmetedecek;çünkühiçkuşkusuzşiirçocuksu,belleğieğiten,başkaşeylereyardımcıolan,iyibirilkadımdır.

Küçüksanatlaryadaböylenitelenebilecekolansanatlar,düzyazıdaparlayankıvılcımlardır.Danseden,şarkısöyleyen,yüksekseslekendikendiniokuyandüzyazılarvardır.Gerçekbirerbaleolanfiilritimlerivardır;düşüncebunlarıniçindesaydam,kusursuzbirduyarlılıklakıvranarakçırılçıplakkalır.Vedüzyazıdabirdefırtınalıinceliklervardırki,SözdenenbüyükbiroyuncubunlarıniçindeEvren’inelletutulmazsırrını,bellibirritimlekendibedenininözünedönüştürür.

(Descobrimento’dayayımlanmıştır,sayı3,

1931)

228

Herşeyinbirkarşılığıvar.Günbatımlarındanaslabahsedilmeyenklasikleriokudukça,nicegünbatımlarınıbütünincelikleriylekavrayabilirhalegeldim.Varlıkların,seslerinvebiçimlerinfarklıdeğerleriniayırtetmemizisağlayancümlekurmayeteneğiyle,gökyüzününnezamanyeşilolduğunu,sarınınneresindegöğünyeşilimsimavisininsaklanabileceğinianlamayeteneğiarasındabirilişkivar.

Ayırtetmeyeteneğiyle“incedüşünmek”aslındaaynışey.Sentaksolmasa,kalıcıduygudaolmaz.Ölümsüzlük,birdilbilgisiuzmanınınişidir.

229

Okumak,elinrehberliğinegüvenerekdüşleredalmaktır.Kötüokursak,gözucuylaokursak,bizekılavuzlukedeneldenkurtuluruz.Derinbilgininardındanyüzeyselliğeulaşmak;iyiokumanın,derinolmanıneniyiyolubudurişte.

Hayatnekadardaaşağılık,iğrençbirşey!Görüyorsunya,istemediğinhaldesanaverilmişolması,iradene,hattairadeninyanılsamasınabilehiçbirşekildebağlıolmaması,aşağılık,iğrençhalegelmesineyetiyor.

Ölmek,tepedentırnağafarklıhalegelmektir.İntihariştebununiçinbiralçaklıktır;kendinitamamenhayatabırakmakanlamınagelirçünkü.

230H.K.[?]

Sanat,insanıneylemiyadahayatıbaşındanatmasınadenir.Coşkununirtiyadiifadesiolanhayattanfarklıolarak,sanat,coşkununzihinleifadesidir.Sahipolamayacağımız,cüretedemeyeceğimizyadaeldeedemeyeceğimizherşeyhayalimizdebizimolabilir,sanatıdaişteohayalleyaparız.Bazencoşkuokadargüçlüdürki,eylemeindirgensebilegiderilemez;duygunungerçekhayattaifadeedilemeyenartıklarındandasanateseridoğar.Nitekimikitürsanatçıvardır:sahipolmadıklarınıifadeedenlervesahipolmuşolduklarışeylerinartıklarınıifadeedenler.

231H.K.

Bireserortayakoyupda,ortayakoyduktan

sonrabununbeşparaetmezbirşeyolduğunugörmek,ruhaçısındanbirtrajedidir.Heledeinsandahaiyisiniyaratamayacağınıbiliyorsa,trajediiyicebüyür.Amayazmayahazırlanırkeneserinizinkusurlu,başarısızolacağınıbaştanbilmek;yazdıkçahakikatenkusurlu,başarısızolduğunugörmek–ruhabundanbüyükişkenceveaşağılamaolamaz.Rahatsızlığımsadeceyazdığımdizelerdenkaynaklanmıyor:Yazacaklarımındabenidahafazlatatminetmeyeceğinibiliyorum.Bunuiçimdeuyanırgibiolan,sipsivri,karanlıkbiraydınlanmada,hemtenselolarak,hemdefelsefibirbilimlekavrıyorum.

Öyleyseniyeyazıyoruz?Çünkü,vazgeçelimdiyenutuklaratsamda,aslındaneyazmayıtamolaraköğrenebildim,nededüzyazıyadaşiireolanzaafımdankurtulabildim.Bençiledoldururcasınayazmakzorundayım.Enkötüsüdeyazdıklarımınkülliyenişeyaramaz,kof,bulanıkolduğunubilmek.

Dahaküçücükkenşiiryazardım.Korkunç

dizelerdiyazdıklarım,amabanakalırsahepsimükemmeldi.Kusursuzbireserortayakoyduğunusanmanınverdiğioaldatıcızevkibirdahaaslatadamayacağım.Bugünyazdıklarımozamankilerdenkatbekatiyi;hattaeniyişairlerinyazdıklarınıbilegeçer.Nevarki,tamolaraknedeninibilemesemde,yazabileceklerimin,hattakimbilir,belkideyazmamgerekenlerinalabildiğinealtındaolduklarınıhissediyorum.Ölmüşbirçocuğa,ölmüşbiroğula,solupgitmişsonbirumudaağlargibiağlıyorumçocukluğumunkötüşiirlerine.

232

Hayattamesafekatettikçe,aslındabirbirinitutmayanikigerçeğedahaçokiknaoluruz.Bunlardanbirincisi,hayatıngerçekliğininkarşısında,sanatınveedebiyatıntümkurgularınınçoksolukkaldığıdır.İnsanagerçekhayattakinegöreçokdahasoyluzevkler

yaşattıklarıdoğrudur;öyleyadaböyle,hayattabilmediğimizduygularıbizeyaşatan,hayattabirarayagelemeyecekbiçimleriyanyanagetirendüşlerebenzerler.Sanatveedebiyatsonuçtabirerdüştür,gününbirindeuyandığımız,önümüzdeikincibirhayatınyolunuaçabilecekanılaryadapişmanlıklarbırakmayandüşler.

Öbürfikirdeşuki,mademkihersoyluinsanhayatısonunakadaryaşamak,herşeyi,heryeri,tadılmasıelzemgörünenbütünduygularıtecrübeetmekistervemademkibuimkânsız;budurumdahayatıntamamısadeceöznelolarakyaşanabilirvebütünözüyleyaşanabilmesiiçindeinkâredilmesigerekir.

Bunlar,birbirindençıkarsanamayacakgerçekler.Bilgeinsan,ikisinibirleştirmeyeçalışmaktanda,içlerindenbirinireddetmektendekaçınacaktır.Genede,öbürüneiçiyanarakdaolsa,biriniseçmekzorundadır;yadaikisinibirdenreddederekkendikendininüzerineyükselecek,özelbirnirvanayaulaşacaktır.

Hayattan,kendiliğindensunduğuşeylerden

ötesinibeklemeyipiçgüdüselolarakgüneşvarkengüneş,güneşyokkendeherneredeolursaolsun,sıcaklıkarayankedileriörnekalananemutlu.Nemutluhayalgücüuğrunakişiliğindenvazgeçipbaşkahayatlarıseyretmektenkeyifalana,duygularınkendisinideğil,dışdünyadaoynananhaliniyaşayana.Venihayetnemutluherşeydenvazgeçene;herşeydenvazgeçtiğinegörehiçbirşeyielindenalınamayacak,eksiltilemeyecekolana.

Köylü,romanokuru,dünyanimetlerinesırtçevirmişçileci,buüçümutluluğubilirler,çünküüçüdekişiliklerindenvazgeçmiştir:birihiçbirkişisellikbarındırmayaniçgüdüleriylehayatınısürdürdüğüiçin,ikincisiunutmakanlamınagelendüşlemleyaşadığıiçin,sonuncusudayaşamadığı,ölmeksizinuyuduğuiçin.

Netatminolabiliyor,nederahatlayabiliyorum,varolanyadavarolmayanherşeyedoymuşdurumdayım.Birruhumolsunistemiyorum,ondanvazgeçmekdeistemiyorum.Arzuetmediğimiarzuluyorum,

sahipolmadığımşeyesırtçeviriyorum.Nehiçolabilirimneherşey:Sahipolamadığımşeyleisteyemediğimşeyarasındabirköprüyüm.

233

Bütünbüyükşeylere,büyükhayatlarkadardağlarındoruklarınada,sonsuzşiirlerkadarderingecelerededamgasınıvuranobüyükhüzün.

234

Derdimizgönüleğlendirmekse,hataetmişolacağız.Tekyaptığımızsevmekse,ölebiliriz.

235H.K.

Ömrümdeyalnızcabirkezgerçektensevildim.Yakınlıkgörmekse,hayatımbununlageçti,hemdeherkestenyakınlıkgördüm.Belirsiz,uzakilişkilerimdebilenadirenkabalık,hoyratlıkyadahattasoğukluklakarşılaşmışımdır.Kendimdenbirparçasevecenlikkataraksevgiyeyadaşefkatedönüştürebileceğim–odaçokkesindeğilya–sevecenliklerdennasibimifazlasıylaaldım.Nevarki,gerekliçabayıgöstermeyenesabrımyettinedehevesim.

Kendimdebuolguyuizlemeyeilkbaşladığımda–kendimizibukadaryanlıştanırızişte–buhuyumunçekingenliktenkaynaklandığınısandım.Sonrabendeçekingenlikteneserolmadığını,bunakarşılıkduygularakarşı,hayataduyduğumtiksintidenbaşkatürlübirtiksintiduyduğumu,sürekliolarakbirduyguyabağlanmayıdüşününcerahatsızolduğumukeşfettim,özelliklesürekliçabaharcamakgerekiyorsa.“Neişeyararki?”diyesoruyordubenliğimdekidüşünmeyenşey.“Nasıl”ınneolduğunubilecekkadarince

düşünebilen,psikolojiksezgiyesahipbirinsanım;oldumolasıkavrayamadığımşey,“nasılınnasılı”dır.İrademinzayıflığı,özellikleiradeministemeyeyetmemesiolarakkendinigösteriyordu.Aklımgibicoşkularımiçinde,bizzatirademiçinde,hattahayatadairherşeyiçingeçerliydibu.

Amakaderinbirmuziplikyaparaksevdiğime,üstelikbenimdegerçektensevildiğimebeniinandırdığıgün,öncealtüstoldum,pusulamışaşırdım;piyangodabüyükikramiyevurmuştusanki,fakatverdikleriparapiyasadageçmiyordu.Ardındanhafifgöğsümkabardı–buduyguyutatmayaninsandeğildir–;nevarkiuzaktangayetdoğalgörünebilecekbuhalimçabucakgeçti.Arkasındangelenduyguyutarifetmekzor,amagayetnahoşsıkıntı,aşağılanmaveyorgunlukürpertilerivardıiçinde.

Evet,sıkıntı,sankiKaderbanamünasebetsizcebirişvebirbakıma,fazlamesaiyüklemişgibi.Sıkıntı;sankiyepyenibirgörev–iğrençbirmütekabiliyetgörevi–

üstlenmiştim,komiktiramabubirayrıcalıkgibiverilmiştibana,kendimezorlayaptırtmakzorundaydımbuişi,üstelikKader’eşükrederek.Sıkıntıvardı,evet,sankihayatınsüreklideğişentekdüzeliğiyetmiyormuş,bunabirdeadıkonmuşbirduygununzorunlutekdüzeliğinieklemekzorundaymışımgibi.

Vesonraaşağılanmavardı,evet,aşağılanma.Arkasındakisebepleuyuşmayanbuduyguyuuzunsüreçözemedim.Sevilmeaşkıiçimdeuçvermişolmalıydı.Sevilmeyelayıkbirbireyolarak,gösterilenyakınlıkgururumuokşamalıydı.Nevarkioarahissettiğimbiranlıkgerçekgururdışında,kionundaiçindekendinibeğenmişliktençokşaşkınlıkmıvardı,bilemiyorum;kendimiyokladığımdagerçektenhissettiğimbiraşağılanmaydı.Birbakımabirbaşkasınınödülünübanaveriyorlardısanki,yapısındandolayıhakikatenhakedenbiriiçinpahabiçilmezbirödüldübutabii.

Amabirdeyorgunlukvardı,hepsindençokyorgunluk–sıkıntıyıfersahfersahaşanbir

yorgunluk.Chateaubriand’ınbirsözününanlamınıişteozamankavradım,ogünedekkendimleilgiliyeterincetecrübemolmadığındanhepyanlışanlamışımmeğer.Chateaubriand,René’ninağzındanşöyleder:

“Onlefatiguaitenl’aimant.”62Birazşaşırarak,bukelimelerinbenimkinintıpatıpaynısıbirtecrübeyidilegetirdiğinifarkettim;dolayısıylayansıttıklarıgerçeğiinkâretmeyehakkımyoktu.

Sevilmek,gerçektensevilmeknasılbüyükbiryorgunluktur!Başkasınınheyecanlarınınyükühalinegelmeknasılbiryorgunluktur!Özgürolmayı,hepözgürolmayıistemişbirinsanısorumlulukhamalınadönüştürmek:bazıduygularacevapvermek,mesafelidavranmamainceliğinigöstermek,sırfbaşkalarıkendimizibirheyecanlarprensiyerinekoyuyoruz,insanruhununverebileceğininazamisinikabuletmekistemiyoruzsanmasınlardiye.Nasıldayorucudurvarlığımızınbirbaşkasınınduygularıylaolanilişkisininesiriolduğunuhissetmek!Öyleyadaböyle,ister

istemezbirşeyhissetmek,gerçektetambirkarşılıkbilebulmaksızın,birazdaolsasevmekzorundaolmaknasılbiryorgunluktur!

Bugölgelifasıl,yaşandığıgibisilindibenliğimden.Bugünnezihnimde,neheyecanımdaondanbirizvar.İnsanoğlununvaroluşyasalarınadair,kendibaşımaakıledemeyeceğimhiçbirşeyöğretmişdeğilbana;birinsanolarak,içgüdüselolarakbildiklerimvarvaroluşyasalarıhakkında.Şöylehüzünlehatırlayacağımbirzevkyadagenehüzünlehatırlayacağımbirkeyifsizlikdeyaşatmışdeğil.Sankibiryerlerdeokuduğumbirşeydibuyadabaşkasınınbaşınagelmişbirolay,yarıyakadarokunmuşbirroman,gerikalanınıneksikliğiniduymuşumamaçokdaüzerindedurmamışım,çünküokuduğumkadarı,neredeysebaştansonaanlamsızolsadakendikendineyetiyormuş,eksikbölümde,neanlatırsaanlatsındahafazlaanlamkatamazmışona.

İçimdetekkalan,benisevmişolanvarlığakarşıbirminnet.Amabudasoyut,şaşkınlık

dolu,herhangibirduygudançokakıldandoğmuşbirminnet.Benimyüzümdenbirininüzülmüşolmasınaüzülüyorum;benibirtekbuüzüyor,hepsibu...

Büyükihtimalle,hayatböyledoğalheyecanlarıbirdahakarşımaçıkarmaz.Çıkarmasınıisterimaslında,ilktecrübemiderinlemesinetahliletmişken,ikinciseferdenehissedeceğimigörmekiçin.Duygularımbelkidahayoğunolur,belkiolmaz.Kadereğeriçindengelirse,bunuesirgemesinbenden.Heyecanlarmerakımıcezbedebilir.Olaylarise,içeriklerineolursaolsun,zerrekadarilgimiçekmez.

236H.K.

Hiçbirşeyeboyuneğmemek,neinsana,neaşka,nedüşünceye;gerçeğeinanmaktan,hattavarolduğunufarzedecekolursak,onutanımanınbiravantajolduğunusanmaktan

kaçınmakanlamınagelenmesafelibağımsızlığıkorumak–düşünmedenyaşayamayaninsanlarıniçhayatlarıvezihinselhayatlarıböyleakmalıgibigeliyorbana.Birşeyeaitolmak–bayağılığındoruğu.İlke,ideal,kadınyadameslek–hepsibirerzindanvepranga.Varolmak,özgürkalmaktır.Hırsbile,ondankendimizegururpayıçıkarırsakbiryükedönüşür:Biripinucundaoynayankuklalarolduğumuzuanlayabilsek,gururduyulacakbirözellikbulamazdıkonda.Hayır,hiçkimseylebağımızolmamalı,kendimizlebile!Başkalarındanolduğugibikendimizdendekurtulmuşolarak,kendindengeçmeksiziniçinedalmış,çözümlerevarmayandüşünürlerolarak,Tanrı’dankurtulmuşolarakyaşayacağız,bupanayırtiyatrosunda,cellatlareğlensindiyeverdiğimizkısacıksarhoşlukmolasını.Yarıngiyotininecek.Yarındeğilseöbürgün.İnsanlarınamaçlarındanda,eylemlerindendehabersiz,nihaisonunöncesindebizisaranhuzurugüneşeçıkaralım.Güneşpürüzsüzalınlarımızıaltınışıklara

bulayacakvemeltemumutetmektenvazgeçmişolanlaraferahlıkverecek.

Kalemimimasayaatıyorum,çalıştığımeğimliyüzeydeyuvarlanıyorveyakalamadığımiçingerigeliyor.Birandaanladımherşeyi.Hissetmediğimbiröfkeninemrettiğişuhareketteansızınkabaranbirneşevardı.

237

BirhayatdüzeniiçinnotlarBaşkalarınahükmetmeyeihtiyaçduymak,

onlaraihtiyaçduymakanlamınagelir.Dolayısıylaşef,başkalarınabağımlıdır.

Kişiliğinihiçbiryabancıunsureklemedenbüyüt,başkalarındanhiçbirşeyistemeden,başkalarınahiçbirzamanemretmeden,amaihtiyacınolduğundaötekilerolmasınıbilerek.

İhtiyaçlarınıenazaindirki,hiçbirkonudabaşkalarınabağımlıolmayasın.

Böylekayıtsızşartsızbirhayatelbetteimkânsızdır.Amagöreliolarak

düşünüldüğündeimkânsızdeğildir.İşyerindekibirpatronuhayaledelim.

Gerektiğindeherkesidefterdensilebilecekdurumdaolmak,daktiloyazmayı,muhasebetutmayıvetemizlikyapmayıbilmekzorundadır.Dolayısıyla,sadecezamankazanmakiçinbaşkalarınaihtiyaçduymalıdır,yetersizolduğuiçindeğil.Getirgötürişleriyleuğraşançocuğa“Şumektubupostaneyegötürün,”diyorsa,vakittentasarrufetmekiçinyapmalıdırbunu,postaneninyolunubilmediğindendeğil.Yanındaçalışanlardanbirine“falancayeregidipfilancaişihalledin”diye,işikendihalletmeklevakitkaybetmekistemediğiiçindemelidir,yoksanasılhalledeceğinibilmediğindendeğil.

238

Erdeminhaklıbirödülü,günahınhaklıbircezasıyoktur.Zatenödüldeverilse,cezada

verilsehaksızlıkedilmişolur.Erdemde,günahdaorganizmalarımızınkaçınılmazifadeleridir,ikisindenbirinemahkûmdurorganizmalarımızveyaiyiolmanınıstırabınıçekerleryakötüolmanın.İştebununiçinhiçbirşeyolmayanvehiçbirşeyyapamayan,dolayısıylahiçbirşeyihaketmeyeninsanlarınhakettiğiödüllerlecezalarıbütündinlerbaşkadünyalarahavaleeder,hiçbirbiliminanlatamayacağı,hiçbirinancıngözümüzdecanlandıramayacağıyerlerdirbunlar.

Dolayısıylabütünsamimiinançlardan,herkimolursaolsun,birilerinietkilemehevesindenvazgeçelim.

Tarde’agörehayat,yararsızolandangeçerekimkânsızaulaşmayaçalışmaktanibarettir.Mademkaderimizbu,öyleysedaimaimkânsızıarayalım;başkayololmadığınagöreyararsızolandangeçerekarayalım;genedearadığımızıneldeedilemeyeceğini,yoldasevmeyeyadaözlemeyedeğerhiçbirşeyerastlamayacağımızıbilincimizeiyicekazıyalım.

Herşeydenbıkarız,demiştişârih,anlamak

hariç;öyleyseanlayalım,hiçdurmadananlayalım,birtaraftandaeryadageçsolupgidecekkolyeler,çelenkleryapmayauğraşalımkurnazca,anlamayetimizinhayaletçiçekleriyle.

239

İnsanherşeydenbıkar,anlamakhariç.Bucümleninanlamınıkavramakbazenzoroluyor.

Birsonucavarmakiçindüşünmekinsanıyorar,çünkünekadardüşünür,tahlileder,görürsek,sonucaokadarzorvarırız.

Ozamaninsanöylebireylemsizliğedüşerki,ohaldeykengözönündeolanıiyiceanlamakolurtekderdimiz,birestettavrıdırbu,çünküaslındailgilenmediğimizhaldeanlamakisteriz,anladığımızşeyindoğruolupolmadığınıumursamayız;sadeceanladıklarımızıniçindeherşeyintamolaraknasılsunulduğunavebusunuluşbiçimininnasılbirgüzellikstatüsükazandığınabakarız.

İnsandüşünmekten,kendineözgügörüşleresahipolmaktan,eylemekiçindüşünmeyiistemektenyorulur.Amageçiciolarakdaolsa,başkalarınıngörüşlerinibenimsemektenyorulmayız.İçimizdeuyandırdıklarıeğilimlereitaatetmez,sırfüzerimizdekietkilerinigörmekamacıylayaparızbunu.

240

Yağmurmanzarası

Bütüngece,geçmekbilmezsaatlerboyunca,yağmurunçıtırtısıdurmaksızınazaldı.Bütüngece,yarı-uykumunarasındayağmurunsoğuktekdüzeliğicamlarımdaısrar

etti.63Kâhbirboratepelerikamçılıyor,sukıvrakellerinicamdagezdirerektizbirseslekıvranıyor;kâhkulağısağıredenbirgürültüyleölmüşdışarıda,uykununsesiniduyuruyordu.Varlığım,yorganınaltındada,insanların

arasındada,hepaynıydı:Acılariçindedünyanınbilincinevarmışdurumdaydı.Gün,mutlulukgibidoğmakbilmiyordu–veosaatte,sonsuzadekgecikecekgibigeliyordubana.

Ahkeşkegünvemutlulukhiçdoğmayabilse!Umut,bütünheveslerinedoymanınhayalkırıklığınıaslayaşamayabilse!

Parketaşlarındasarsılasarsılagidengecikmişbirarabanınbeklenmedikgürültüsüsokağınbaşındanbaşlayıpgiderekbüyüdü,camlarımınönündeçıtırdadı,sonrasokağınöbürbaşında,hiçdurmadanbendenkaçanbelirsizuykununsonundaöldü.Aradabir,birkapınınçarptığıduyuluyordu.Bazendesudaçırpınanadımların,suyuyemiş,iyicekırışmışkıyafetlerinsıvısesi.Uzaktanuzağasaldırıyageçmeyehazırlanan,giderekçoğalanadımlaryüksekperdedenyankılanıyordu.Sessizlikçöküyordutekrar,osıradaadımlardauzaktaazalıyorduvesayılamayacakkadarçokyağmuryağıyorduhâlâ.

Gözlerimiosahteuykudanaçtığımda,

odamınhayalmeyalseçilenduvarlarındahenüzgörülmemişrüyalardanparçalar,belirsizışıklar,karaçizgiler,tırmanan,inenminicikşeylergörüyordum.Gündüzegörebüyümüşolanmobilyalarbusaçmakaranlıktabellibelirsizlekelerebenziyordu.Kapı,gecedennedahabeyaznedahasiyah,amagenedeondanfarklıbirşeyolarakseçiliyordu.Pencereyiisesadeceduyabiliyordum.

Yepyeni,eleavucasığmaz,kararsızyağmurunsesiçınladıkçaçınlıyordu.Suyunsesizamanıyavaşlatıyordu.Yalnızlığımbüyüyor,genişliyor,hissettiğimşeyi,istediğimşeyivehattarüyasınıgöreceğimşeyiiçinealıyordu.Karanlıktauykusuzluğumaortakolanbelirsiznesneler,perişanlığımınderinliklerindekendilerinebireryer,birerıstırapbuluyordu.

241

Üçgenrüya

Işığaaşırıyavaşbirsarılıkhâkimolmuştu,kirli,solukbirsarı.Varlıklarınarasındakiboşluklarbüyümüştüveyenibirdüzenegöredizilmişolanseslergelişigüzelçınlayıpduruyordu.Seslerinduyulmasıyla,çıtdiyekırılıvermişçesinekesilmesibiroluyordu.Galibaartmışolansıcaklık,safhaldekisıcaklıkbuzkesmiştiadeta.Hafifçearalanmışolaniçpanjurlardan,diklemesineuzananoyarıktan,görünürdekitekağacınduruşu,abartılıbirumutlabekleyişigörülüyordu.Yeşilifarklıydı,sessizliğiiçmişbiryeşildi.Atmosferdebirtakımtaçyapraklarkapanıyordu.Veuzayınterkibinde,düzlemleredenkgelenbirşeylerinarasındakifarklıbirbağıntıyüzünden,seslerin,ışıklarınverenklerinboşluğukullanmabiçimideğişmiş,paramparçaolmuştu.

242

Ruhunsığlıklarındangelen,iğrençhayaletlergibiuykusuzluğumuzamusallatolan,kimseninitirafetmeyecesaretedemeyeceğioutançverici,bayağırüyalarındışında,bastırılmışduyarlılığımızısaranoyağlı,vıcıkvıcıkçıbanlarındışında,ruhumuzkendiderinliklerindedahanegülünç,ürkünçvesözesığmazşeylerbulabiliristese,amaneçabalarpahasına!

İnsanruhukarikatürlerinyaşadığıbirtımarhanedir.Birruhbütüngerçekliğiylekendiniortayakoyabilecekolsavebilinen,adıkonulmuşbütünutançlardandahaderinbiredepolmasa,ruhtıpkıgerçeklikiçindendiğigibibirkuyuolurdu,bulanıkseslerinkolgezdiği,rezilcehayatlarla,cansız,yapışkanşeylerle,öznelliğimizinsalyasındanolma,yok-larvalarladolu,içkarartıcıbirkuyu.

243H.K.

4Kasım1931

Bircanavarlarkataloğuyapmakisteyenolursa,birtürlüuyuyamayan,hepuyuklamahalindekalanzihinlerimizegecenintaşıdığışeylerinkelimelerlefotoğrafınıçeksin.Farkındaolmadanuyumuşuz,bilediyemeyeceğimizhalde,düşlerintutarsızlığıvardırbunlarda.Uysallığımızınkanıylabeslenenbuvampirler,edilgenruhlarımızınüzerindeyarasalargibisüzülürler.

Sapkınlıklardanveinsanmüsveddelerindendoğmalarvalardırbunlar,vadiyidoldurangölgeler,kaderinbıraktığıizler.Bazen,onlarıyaratmış,üzerlerinetitremişolanruhabileutançverendizeleryadahiçbirşeyinçevresindeuğursuzcadönüpduranhayaletlerolarakbelirirler;bazendekayıpheyecanlarımızıngömülüolduğusaçmainlerdenfırlamışyılanlar.

Sahteliğinbudöküntülerinintekişlevi,bizikendisahteliğimizdençekipçıkarmaktır.Ruhumuzaekilmiş,uyuklayan,soğuk

kıvrımlaradönüşmüş,çöküşyolundakitereddütlerdirbunlar.Ömürleridumankadarsürer,ayakizlerigibisolupgiderlervekısırbirmaddeolanbilincimizdekiyerlerindengeriye,birtekkısacıkbiranıkalır.Bazenbirhavaifişeğinbizehasparçalarınabenzerler:Düşlerimizinortasındabirsaniyekıvılcımsaçarlar;vegerikalannevarsa,onlarıgörürgibiolmamızısağlayanbilincinbilinçsizliğindenibarettir.

Çözülmüşbirbağcıkolanruh,kendiliğindenvarolmaz.Büyükmanzaralaryarınakalmış,biziseonlarıçoktanyaşamışızdır.Kesilendiyalogkısasürmüştür.Kiminanırdıhayatınbunaindirgeneceğine?

Kendimibulursamkaybediyorum,inanırsamşüpheediyorum,eğerzateneldeetmişsemsahipolmuyorum.Gezinirgibiuyuyorum,amauyanığım.Uyurmuşgibiuyanıyorumvekendimeaitdeğilim.Hayatnihayetindeupuzunbiruykusuzluktur,düşündüğümüzveyaptığımızherşey,onubölen,ayıltıcısıçramalardır.

Uyuyabilmekçokmutluederdibeni.Budüşünceşimdikiandangeliyorzihnime,çünküevet,uyumuyorum.Gecegördüğümbütünrüyalarınsessizörtüsüylebeniboğankocabiryük.Ruhhazımsızlığı.

Birsonralarkafilesininardındanhepgünündoğduğunugöreceğiz–amaherzamankigibiçokgeçolacak.Herkesuyuyor,herkesmutlu,benhariç.Uyumayacüretedecekkadarkendimiyüreklendirmeksizin,birazdinleniyorum.Vevarlıksızcanavarlarındevasakafaları,kendibenliğimindibinden,birkeşmekeşiçindefışkırıyor.Mantığındışınataşmışkıpkırmızıdilleriyleuçurumdanyükselen,cansızgözleriyleölühayatımısüzenDoğuejderhaları;hayatımsagözlerinionlardankaçırıyor.

Tanrıaşkınakapatınkapanınkapısını,kapatın!Bilinçsizliğiminvehayatımınhesabıgörülsünartık!Neysekiaşağıdüşmüşpanjurlarınarasından,pencereninsoğukcamlarındangirenincecik,solukvehüzünlübirışıkufkunkaranlığınısilmeyebaşladı.

Neysekidoğacakolanşey,gün.Huzursuzluğunyorgunluğuiçindeadetahuzurluhissediyorumkendimi.Şehringöbeğindesaçmabirhorozötüyor.Kurşunimorbirgün,belirsizuykumadoğuyor.Gününbirindeuyuyacağım.Birtekerleksesikötübirarabadoğuruyor.Gözkapaklarımuyuyor,bendeğil.NihayetindeherşeyKader.

244H.K.

İdealimdekikader,emeklibirbinbaşıolmak.Sonsuzakadarbasitbiremeklibinbaşıolamayacakolmakçoküzücü.

Tamolmayaduyduğumaçlık,benibugereksizhüznegarketti.

Hayatıntrajikkofluğu.Merakımbenim,tarlakuşlarınınkızkardeşi.Günbatımlarınınkalleşsıkıntısı,tanvaktinin

ürkeksüsleri.Burayaoturalım.Gökyüzüburadandaha

iyigörülüyor.Yıldızlıderinliğinsonsuzluğunekadardaavutucu.Göğüseyrederkenhayatdahaazyakarcanımızı;hayatıniyicekızdırdığıyüzümüzden,narinbiryelpazeyihatırlatanhafifbirrüzgârgeçer.

62.MetindeFransızca;severekyoruyordukonuanlamında.

63.Yazar,bucümlelerdeorijinalmetinlerdealtınıçizdiğibazıseslerlealiterasyonyapıyor.

245H.K.

İnsanruhuneyapsaacınınkurbanıolmaktankaçmaz.Öyleki,hazırlıklıolmasıgerektiğinibilsebile,sevimsizsürprizlerkarşısındaacıduyar.Ömrüboyuncakadınlarınvefasızlığını,hafifliğinidoğalveharcıâlemşeylermişgibidilindendüşürmemişolanfilancaadamihaneteuğradığındaacıbirsürprizlekarşılaşmanınbütünsıkıntısınıyaşayacaktır–hemdesankihayatboyukadınlarınsadıkvevefalıolduğunainanmış,ençokbunabelbağlamışgibi.Herşeyiçürümüş,boşgörenbirbaşkasıise,yazdıklarınıdünyanınzerrekadarumursamadığını,bildikleriniöğretmekiçinverdiğiemeklerinyararsızolduğunu,zannettiğininaksineheyecanınıaslabaşkalarınaaktaramayacağınıkeşfettiğigün,beynindenvurulmuşadönecektir.

Başınaböyleyadadahabaşkafelaketlergeleninsanlarınbutürdenmutsuzluklarınöncedenkestirilebileceğini,hattakaçınılmaz

olduğunusöylerkenyadayazarkensamimiyetsizolduklarınısanmayınsakın.Zekicebiriddianındürüstlüğüyle,birandadoğanbirheyecanındoğallığıarasındahiçbirilgiyoktur.Nevarkiişlerböyleolupbitergibigörünür,insanbusürprizlerigayetiyibilirgibidavranır,sırfacıdanaslamahrumkalmasın,utançlekesiüzerindenhiçeksikolmasınveıstırapazalmasındiye;hayattanhepimizedüşeneşitpaydırbu.Hatayapma,acıçekmeyeteneğiherkeseeşitverilmiştir.Ancakhissetmedenyaşarsakbelagelmezbaşımıza;veenyüksek,ensoylu,geleceğieniyigöreninsanlar,öncedentahminediphorgördüklerişeylerekatlanan,acısınıçekenlerdir.Hayatbudurişte.

246

Yaşadıklarımızı,dikkatimizledeğilde,hayatımızlakatıldığımızbirromandakiolaylaryadabölümlerolarakgörsek.Ancakbutavır

sayesindekötügünlerin,hayatıncilvelerininüstesindengelebiliriz.

247

Fiilîhayatıoldumolasıenuygunsuzintiharyöntemiolarakgörmüşümdür.Eylemiise,haksızyeremahkûmedilmişdüşünçarptırıldığışiddetlibircezaolarakdüşünmüşümdürhep.

Dışhayataetkidebulunmak,olaylarınakışınıdeğiştirmek,varlıklarınyerinideğiştirmek,insanlarıetkilemek;bütünbunlarınözünde,düşlerimdekindenbiledahabulanık,belirsizbirşeyvar.Çocukluğumdanberi,kendimdedahilherşeydenkopmakiçinençoksarıldığımnedenlerdenbiri,bütüneylemlerindoğasıgereğiboşolduğunubilmekolmuştur.

Eylemek,kendinekarşıtepkigöstermektir.Etkilemek,kendindençıkmaktır.

Şusaçmalıkbenihepşaşırtmıştır:Özgerçeklikbirdiziduygulanımdanibaretolduğuhalde,nasıloluyordapiyasalar,sanayiler,toplumsalbağlarveailebağlarıgibialabildiğinekarmaşıkbirbasitlikteşeylerdevarolabiliyor;gerçekliğikendiiçindearayanbirruhunacılarlakıvranarak,aslaanlayamayacağışeylerbunlar.

248

Dışdünyanınvarlığınakatkıdabulunmaktanherzamankaçınmışolmamdanilerigelenolgulararasında,çoktuhafbirpsişikfenomenvar.

İçteniçebütüneylemlerdenkaçınırkenveolaylarınakışınıhiçumursamazken,dikkatimidışdünyayaverdiğimdeonutambirnesnelliklegörmeyibaşarıyorum.Hiçbirşeyinönemiolmadığındanveyapılacakbirdeğişikliğinhiçbiraçıklamasıolamayacağından,hiçbirşeyideğiştirmiyorum.

Veböylecebaşarıyorum[...]

249

XIII.yüzyılınortasındanberikorkunçbirhastalığınuygarlığımızınüzerineçöküşünüseyretmekteyiz.SüreklihayalkırıklığıylasonuçlananonyediyüzyıllıkHıristiyanlıközlemi,sürekliolarakertelenenbeşyüzyıllıkpaganizmözlemi,HıristiyanlığınbirparçasıolarakbaşarısızlığauğrayanKatoliklik,paganizminbirparçasıolarakbaşarısızlığauğrayanRönesansvenihayetevrenselbirfenomenolarakbaşarısızlıklasonuçlananReform.Düşlediğimizherşeyinyıkılışı,eldeettiklerimizinverdiğiutanç,başkalarıylapaylaşmanıniğrençolduğunubildiğimizbirhayatıyaşamanınvebaşkalarındabenimseyebileceğimiz,uygunbirhayatbulamamanınrezilliği.

Bütünbunlarruhlarımızadoluşuyor,onları

zehirliyor.Aşağılıkbirtoplumda,haliyleaşağılıkolaneylemekarşıbirtiksintisararzihinlerimizi.Ruhunüstfaaliyetizayıflar;sadecedahacanlıolanaltfaaliyetolduğugibidevameder;birincisitamamenatılkalırken,ikincisidedünyanınnaipliğinesoyunur.

Düşüncenintemelolmayanunsurlarındanoluşanbirsanatvebiredebiyat–romantizm;vefaaliyetintemelolmayanunsurlarındanörülübirtoplumsalhayat–moderndemokrasiişteböyledoğdu.

Dünyayabaşkalarınıyönetmeyegelmişinsanlarınkendilerinehâkimolmaktanbaşkaçarelerikalmadıböylece.Yaratmakiçindoğmuşolanruhlariçinise,yaratıcıgüçlerinbaşarısızlığamahkûmolduğubirtoplumda,dilediklerigibişekillendirebilecekleritekevren,düşlerindekitoplumsaldünyaveruhlarınıniçedönükkısırlığıydı.

Kendiniortayakoymuşolanküçüklerkadar,başarısızlığauğramışolanbüyüklerede“romantik”diyoruz.Aslındasözgötürmezduygusallıklarındanbaşkaortaknoktaları

yoktur;amabirilerindeduygusallıkzekâlarınıetkinbirşekildekullanamamalarınınbirsonucudur;ötekilerdeisedüpedüzzekâyoktur.BirChateaubriandilebirHugo,birVignyilebirMicheletaynıçağınürünüdür.AmabirChateaubriandbüyükbiradamkenküçülmüştür;birHugozamanınınrüzgârıylakabarmışortalamabirinsandır;birVignykaçmakzorundakalmışolanbirdehadır;birMicheletise,dâhibirerkekhalinegelmeyemecburolmuşdâhibirkadındır.HepsininbabasıolanJean-JacquesRousseau’daiseikieğilimbiraradaydı.Ondakizekâbiryaratıcınınzekâsı,duygusallıkisebirköleninduygusallığıydı.Rousseauherikisinideaynıgüçlüdilleifadeeder.Amatoplumsalduyarlılık,zekâsınınaçıkseçikolarakdüzenlemekleyetindiğiteorilerinizehirler.Obüyükzekâ,böylebirduyarlılıklayanyanavarolmanınutancındandolayıinlemektenbaşkaişeyaramamıştır.

Jean-JacquesRousseaumoderninsandır,amaherhangibirmoderninsanagöredaha

yetkindir.Onubaşarısızlığasürüklemişolanzayıflıklardanbile–hemkendisini,hembizimutsuzetmepahasına!–zafereulaşmakiçingüçlerçıkarmasınıbilmiştir.Ondandoğanşeyzaferikazandıgerçektende,amaşehregirdiğindebayraklarınınüzerinde“Bozgun”diyeyazıyordu.Ardındabıraktığı,savaşmaktanâcizolanşeyler,kaderininbirerparçasıolankrallıkasalarıiletaçlar,hükmetmeningörkemiveyenmeninihtişamıydı.

II

Doğduğumuzdünyahemvarolannimetleresırtçevirmeninacısınıçekiyor,hemdeşiddetin–üstünvarlıklarsırtçeviriyor,aşağıvarlıklarşiddetebaşvuruyor,aşağıvarlıklariçinbaşarıbudemek.

Modernçağdahiçbirüstünniteliğin,politikyadadüşünselalanda,eylemleolsun,düşünceyleolsun,dilegetirilmesimümkündeğildir.

Aristokrasininetkisininyokolmasıyla,

sanatakarşıkabalık,kayıtsızlıkdolubiratmosferortayaçıktı;inceliklibirduyarlılığınbarınamayacağıbiratmosfer.Ruhunhayatlateması,giderekçoğalanbiracıverirona.Çabaharcamakgiderekdahaçokcanınıyakarinsanın,çünküçabayaetkiedendışkoşullargüngeçtikçedayanılmazhalegelir.

Klasikideallerinçöküşübütüninsanlarıpotansiyelsanatçılar,dolayısıylakötüsanatçılarhalinegetirdi.Sanatınsağlambiryapı,titizlikleuyulmasıgerekenkurallargibikıstaslarıvarken,pekazinsansanatçıolmayacesaretedebilirdi,edenlerinçoğudagerçekteniyiydi.Amasanatbiryaratımdeğilde,duygularınifadesiolarakgörülmeyebaşlandıbaşlanalı,sanatçıolmanınyoluherkeseaçılmışoldu,çünküherkesinduygularıvardır.

250H.K.

Genedeyaratmakisterdim,hemdeçok...

Biricikgerçeksanatinşasanatıdır.Amamodernçevrezihnimizininşaetmekiçingerekennitelikleresahipolmasınıkesinlikleengeller.

Bilimiştebusayedegelişti.Bugünsadecemakineler,inşaetmekiçingerekennitelikleresahiptir;düşünmebiçimleriiçindesadecematematikselispatlardabirmantıkzincirigörebiliriz.

Yaratmagücübirdayanaknoktasıister:Gerçekliktenibaretbirkoltukdeğneği.

Sanatbirbilimdir...Bellibirahenkleacıçeker.Okuyamıyorum,çünküaşırısivrilmişolan

eleştirelmantığımyüzündenhatalardan,kusurlardan,dahaiyiolabileceklerdenbaşkaşeygörmüyorum.Hayalkuramıyorum,çünkühayaliöylecanlıyaşıyorumkionugerçeklekarşılaştırıyorumvederhalhayalingerçekolmadığınıhissediyorum,öylekidüşhemenbütündeğerinikaybediyor.Nesneleriveinsanlarımasumaneseyretmektatminetmezbeni,çünküderinleşmearzusukarşıkonulur

gibideğil:İlgimbuarzuolmadanayaktakalamadığıiçin,yaonunyüzündenölüryadasönergider.

Metafizikspekülasyonlarlaavunamıyorum,çünkübizzatkenditecrübelerimdengayetiyibiliyorumkibütünsistemlersavunulabilirvezihinselaçıdanhepsimümkündür;sistemlerkurmayayönelikbusaltzihinselsanattankeyifalabilmekiçin,bütünmetafizikspekülasyonlardaamacıngerçeğiaramakolduğunuunutabilmemgerekir.

Sırfanısıbilesevinçveren,mutlubirgeçmişimolsaydı;vehiçbirşeyinzevkvermediği,hiçbirşeyinilgimiçekmediği,hiçbirşeyinbanadüşüsunmadığı,şimdikizamanabenzemeyenyadabugeçmiştenfarklıbirgeçmişesahipbirgeleceğimümkünkılmadığıbirşimdideolsaydım–hayatımıgömüyorum,hiçbirzamanyaşamadığımbircennetinbilinçlibirhayaletio,doğacakumutlarınölüdoğmuşçocuğu.

Bütünlüğünükoruyarakacıçekenlerenemutlu.Sıkıntıçekselerdetuzlabuz

olmayanlara,inançsızkenbileinananlaraveartniyetsizcegüneşinaltınaserilebilenlere.

251

Otobiyografidenkırıntılar

İlkbaştametafizikspekülasyonlarla,sonrabilimselyaklaşımlarlaeğlendiktensonra,sonundatoplumsal[...]cazipgeldiğinihissettim.Amagerçekliğiararkengeçtiğimbuaşamalarınhiçbirindenedoğruyubulabildimnedehuzuru.İlgialanımneolursaolsun,hepazokudum.Amaokuduğumkadarında,birbirinezıtbirsürüteoriylekarşılaşmaktanbıktım,hepsineuzunuzunkafayorulmuş,hepsimakulvehepsiseçilmişbazıolaylarınüzerindeşekillenmiş,oysaolaylarıntamamınıbarındırıyorgibiler.Yorgungözlerimisayfalardankaldırdığımdayadadağılandikkatimdüşüncelerimdenuzaklaşıpdış

dünyayasırtçevirdiğindetekbirşeygörüyordum,benimgözümdeokumanınvedüşünmeninyararsızlığınınbirsimgesiydibuveemekharcamakfikrininbiletaçyapraklarınızihnimdenbirbirkoparıyordu:Varlıksonsuzbirkarmaşaiçindeydi,[...],açıkbirşekildekavranıp,üzerlerineherhangibirbiliminşaedilebilecekbazınadirolaylarsayılmazsa,devasatoplamaulaşmakaşırıderecedeimkânsızdı.

***Yavaşyavaşkendiderinimde,dışarıda

hiçbirşeybulamamamınsancısınıbuluyorum.Mantıkvesağduyunamınabendenevarsa,hepsini,kendinisavunmakiçinbirmantıkaramayabiletenezzületmeyenşüphecibirbakışaaktardım.Buhastalıktankurtulmayıdüşünmedim–zaten,neyeyarardıki?Hemsağlıklıolmakneydi?Buruhhalininbirhastalıktankaynaklandığınıneredenbiliyordum?Diyelimkigerçektenbirhastalıkvardı,sağlıktandahaiyi,dahamantıklıyada

daha[...]olmadığınıkimgarantiedebilirdi?Eğertercihedilensağlıklıolmaksabenniyehastaydım;tabiidoğanınbirhükmüyseobaşka,amaozamanda,niyebenihastaederkenmutlakabiramacıolan–amaçlarıolabiliyorsaelbette–Doğa’yakarşıçıkacaktıkki?

Bugünedekbulabildiğimbütünargümanlareylemsizliğidestekledi.Doğuştanmünzevilereözgübiruyuşuklukiçindeolduğum,günbegün,giderekdahagüçlübirşekildebenliğimesızdı.Uyuşuklukiçindekalmanınyollarınıaramak,kendimiçinçabaharcamaktan,toplumiçindesorumlulukalmaktankaçmayaçalışmak–kocaömrümünheykelinibilinçle,bumaddedenyonttumişte.

Okumayıbıraktım,azyadaçokestetikşuyadabuhayatanlayışındankaynaklanananlıkheveslerdenkurtuldum.Okuduğumpekazşeydensadecedüşlereyarayacakmalzemeyiçıkarıpalmayıöğrendim.Tanıkolduğumpekazolaydan,sadeceuzaklaradekyankılanarak,benliğimdeenderineuzanabilecekolanları

aklımdatutmakuygungeldi.Düşüncelerimden,hergünedindiğimdeneyimlerdenyalnızcakatıksızduygularıderlemeyezorladımkendimi.Hayatımaestetikbiryönverdim;vebuestetiğidetamamenbireyselbirrotayaçevirerekkendimeaitkıldım.

Ardından,içdünyamdakihedonizmüzerineçalışırken,toplumsalduyarlılıklardankaçmakiçinçabaharcamayakoyuldum.Gülüncünanlamınakarşıyavaşçazırhkuşandım.İsteklergibiduygularınçağrısınadaduyarsızkalabilmekiçinçalıştım[...]

Başkalarıylatemasımımümkünolduğukadarazalttım.Hayataolansevgimitamamensilmekiçinelimdengeleniyaptım[...]Şanşöhretarzusundanadımadımsoyundum,tıpkıyorgunluktanbitapdüşmüşbiradamın,rahatetmekiçinüstündekileriçıkarmasıgibi.

***Metafiziği,bilimlerive[...]inceledikten

sonra,sinirseldengemiçindahatehlikeli

zihinselmeşgalelerbuldum.Mistiklerinvekabalistlerinyapıtlarınagömülerekkorkudolugecelergeçirdim,baştansonaokumayıbaşaramıyordumbirtürlü,kesikkesik,titrekve[...]birşekildeokuyabiliyordumancak.Gül-Haç’ıngeleneklerivesırları,Kabala’nınveTapınakŞövalyelerininsimgelerlekurduğudil,uzunzamancanımıyaktı.Günleriminateşiniysezehirlispekülasyonlar,metafiziğinşeytanidüşüncetarzıdoldurdu–yanibüyü,simya;acı,sahtebircanlılıkveriyordubana,sankiheranmüthişbirgizemiçözecekgibiydim.Metafiziğinaşırıcoşkun,talisistemleriarasındakayboldum,rahatsızedicibenzerliklerle,bilinçliliğekarşıkurulmuştuzaklarla,sınırlarıdoğaüstüâlemdenyansıyansırlarlaçizilmiş,uçsuzbucaksız,gizemlimanzaralarladoluydubusistemler.

Duyumlarihtiyarlattıbeni...Düşüncelerdoğurayımderkenyıprattımkendimi...Olanömrümmetafizikbirheyecanadöndü,herşeydegizlibiranlamkeşfeden,gizemlibenzerliklerinateşiyleoynayan,insanınkendini

yerdenyerevurmasıiçin[...]tambilince,normalsentezeulaşmayısüreklierteleyenbirheyecan.

Zihnimkayıtsızlaştıran,karmaşıkbirdisiplinsizliğegömüldü.Neresiydisığındığımyer?Banaöylegeliyorkihiçbiryeresığınmışdeğildim.Neyeolduğunubilmedenbıraktımkendimi.

Arzularımıyoğunlaştırıpsınırladım,iyicegelişsinler,incelsinlerdiye.Sonsuzluğaulaşmakiçin–benceulaşılabilir–,bizesağlambirlimangerek,tekbirliman,oradandaSınırsız’ayelkenaçacağız.

Bugünkendidinimdemünzeviyim.Birfincankahve,birsigara,birdedüşlerim;göğün,yıldızların,işin,aşkınvehattagüzelliğinyadaihtişamınyerinigayetrahatdoldurabilir.Deyimyerindeysehiçbiruyarıcıyaihtiyacımyok.Benafyonumu,kendiruhumdabuluyorum.

Düşlediklerimnedirpeki?Bilmiyorum.Nedüşündüğümü,nedüşlediğimi,gönülgözüylenelergördüğümübilemezhalegelmekiçinvar

gücümleuğraştım.Galibaherseferindebirazdahauzağı,birazdahabulanık,dahabelirsiz,dahagörülmezolanıdüşlüyorum.

***Hayathakkındateoriüretmiyorum.İyi

midir,kötümüdür,diyesormuyorumkendime.Benimgözümdehayatkötüvehüzünlüdürvenefisdüşlerleiçiçedir.Başkalarınanasılgöründüğündenbanane?

Başkalarınınhayatı,sadeceyerlerinegeçipyaşamamayararveherbiriiçin,düşümdeonlarabiçtiğimhayatıyaşarım.

252H.K.

Düşünmek,neolursaolsun,genedebireylemsayılır.Etkinolanhiçbirşeyinbulaşmadığı,özbilincimizinbilesonundaçamurlaragömüldüğüeksiksizdüşte–sadeceorada,oılıkvenemliyok-varlıktaeyleme

gerçektensırtçevrilebilir.Anlamayaçalışmamak;tahliletmemek...

Kendinidoğayıgörürgibigörmek;heyecanlarınıbirmanzaragibiseyretmek–iştebilgelikbudur...

253H.K.

Bizihiçbirteoriyibenimsememeyesevkedenokutsaliçgüdü...

254H.K.

29Kasım1931

Pekçokkez,akşamadoğruağırağırsokaklardadolaşırken,varlıklarınolağanüstüdüzenitokatgibiyüzümeçarpmış,

sersemletmiştir.Benibudereceetkileyen,bukadargüçlübirduygudoğuranise,doğalşeylerdençoksokaklarınbirbirinekavuşması,tabelalar,kendiaralarındakonuşan,tepedentırnağagiyimliinsanlar,meslekler,gazeteler,bütünbunlardasezilenzekâdır.Dahadoğrusubusokakların,butabelaların,mesleklerin,insanlarınvetoplumun–kolaycabirbirineuyumsağlayan,kendiyolundayürüyen,yeniyollaraaçılanbuncaşeyinvarolması.

Enyalınhaliyleinsanabaktığımda,birkediyadaköpekkadarbilinçsizolduğunugörüyorum;konuşmasıdabambaşkabirbilinçsizliğinürünü;toplumlarkuruyorsabudagene,karıncalarlaarılarıntoplumsalhayattasergilediğibilinçtenherbakımdangerikalan,apayrıbirbilinçsizliğinoyunu.Nitekim,berrakbirışıktaenazorganizmalarınvarlığındakikadar,hattaondandaöte,enazkatı,zihinselfizikyasalarındakikadar,hattaondandaöte,dünyayıyaratan,onadünyayadamgasınıvuranzekânınşekillendiğinigörüyorum.

Kendiminezamanböylehissetsem,bilmem

hangieskiskolastikfilozofunşusözübirkezdahaçarparbeni:“Deusestanimabrutorum.”–“Tanrıhayvanlarınruhudur.”Bumuhteşemcümleyiyazan,altkademedenhayvanlarıyöneteniçgüdününnekadarsağlamolduğunuanlatmakistemişti;öylehayvanlardazekâdaneseryoktur–varsabileilkelbirzekâolabilir.Amahepimizaltkademedenhayvanlarız–konuşmak,düşünmekbireryeniiçgüdüsadece,üstelikyeniolduklarıiçinötekilerkadarsağlamdadeğiller.Filozofunogüzelim,osapınakadardoğrucümlesidegenişlerbudurumkarşısındavebendederimki,Tanrıherşeyinruhudur.

Evreninkocabirsaatdükkânındanbaşkabirşeyolmadığıtemelgerçeğiniciddiyetleelealacakolursak,bunusöylediktensonrasaatçininvarlığınınyadsınabilmesiniaklımalmıyor;Voltairebilesaatçiyeinanmayıreddetmemişti.Öncedenbelirlenmişbirplanauymuyorgibigörünenbazıolaylarıdüşünerek(amaolaylarınuyupuymadığınıanlamakiçinönceplanıbilmekgerekirtabii),oyüceakılda

bazıkusurlarbulanlarıanlayabiliyorumtabii.Anlıyorum,amaiddialarınıkabuletmiyorum.Aynışekildedünyadabuncakötülükvarken,oyaratıcıakılasonsuzşefaatsahibidenemeyeceğinedeaklımeriyor.Evet,anlıyorum,fakatgenekabuletmeksizin.Nevarkibuaklın,yaniTanrı’nınvarlığınıinkâretmek,insanzekâsınamusallatolanaptallıklardanbirigibigeliyorbana.Yoksainsanlar,bunundışındaherbakımdangayetüstünvarlıklarolabilir–hesapyapmayıbeceremeyenleryada(duyusalzekâyıişiniçinekatacakolursak)müziğe,resmeyadaşiireduyarlıolmayanlargibi.

Söylediğimgibi,nekusurlusaatçi,nedekötüniyetlisaatçiargümanınıkabulediyorum.Kusurlusaatçiargümanını,dünyanınyönetilmesine,düzenlenmesineilişkin,bizetesadüfikazalaryadasaçmalıkgibigelenayrıntıları,genelplanıbilmedengerçektendeğerlendiremeyeceğimiziçinbenimsemiyorum.Bütünişaretlerbirplanolduğunugösteriyor,bazendesaçmalıklarla

karşılaşıyoruz,amaşunukabuletmeliyizkiherşeydehükümsürenbirmantıkvarsa,aynımantıksaçmalıklardadageçerlidir.Planıdeğil,mantığıgörüyoruz;budurumda,planıhiçbilmediğimizhalde,bazışeylerinonauymadığınınasılsöyleyebiliriz?İncelikliuyaklarlayazanbirşairinarayaahenksizbirdizekattığıolur,bunubirahenkyaratmakiçin,başkabirdeyişlegörünürdeuzaklaştığıamacahizmetiçinyapar;ahenginkendisindençokkatıkurallarabağlıeleştirmenlerise,odizeyederhalyanlışyaftasınıyapıştırıverirler.İşteYaratıcıdaaynışekilde,bizimdarkafamızlaahengibozuyor,diyeyorumladığımızşeyleri,metafizikbirahengingörkemliakışıiçindebiryereoturtmuşolabilir.

Yukarıdasöylediğimgibi,kötüsaatçiargümanınıdakabuletmiyorum.Bunuaçıklamakdahazorgibigörünüyor,amasadecegörünüştebuböyle.Öncelikle,kötününneolduğunupekbilmediğimizisöyleyebiliriz,dolayısıylabirşeyiniyimikötümüolduğunakesinolarakkararveremeyiz.Genedeşuda

varki,heracı(iyiliğimiziçinbizemusallatolsabile)başlıbaşınabirkötülüktürvebudakötülüğünvarolduğunusöylemekiçinyeterli.Sırfdişimizağrıdıdiye,Yaradan’ıniyiliğindenşüpheduyabiliriz.Amabuargümanıntemelindekizayıflık,hemtanrısalplanın,hemdeakıllıbirkişilik,SonsuzZihinolarakdoğanıntamamınıbilmeyişimizdenilerigeliyorgaliba.Kötülüğünvarolmasıbaşka,bukötülüğünvarolmasınınmantığıbaşka.Aradakifarkkafakarıştıracakkadarçetrefil,amadoğruluğunahiçşüpheyok.Kötülüğünvarlığınıinkâredemeyiz,fakatkötülüğünvarolmasınınkötüolduğunukabuletmeyebiliriz.Kabulediyorum,meselehâlâolduğuyerdesayıyor,nevarkibu,kusurlarımızındaolduğuyerdesaymasındankaynaklanıyor.

255H.K.

29Kasım1931

Hayatınbizesunduklarınınarasında,hayatınkendisindenbaşkatanrılaradaşükretmemizigerektirenbirşeyvarsa,odacahilliğimizdir:Nekendimizibiliriznedebirbirimizi.İnsanruhukaranlık,vıcıkvıcıkbiruçurum,dünyayüzündekesinliklekullanılmayanbirkuyudur.Gerçektentanısakimsekendinisevemezdi;vekendinibeğenmişlikdenenşey–manevihayatınkanıcanıdırbu–olmasa,hepimizruhanemisindenölürgiderdik.Hiçkimsebirötekinibilmezvenemutlukiöyle;yoksa–isterannemiz,isterkarımızyadaçocuğumuzolsun,yanımızdakilerimetafizikdüşmanlarımızolarakgörürdük.

Birbirimizibilmediğimiziçinanlaşmayıbecerebiliyoruz.Romantiklerin,önemsizdeolsabirtehlikeyarattıklarınıfarketmedensöylediklerigibi,buncamutluçiftbirbirininruhunugörebilseydinehalegelirlerdi?Dünyadakibütünevliçiftleryanlışevlilikleryapmıştır,çünküherkesŞeytan’ınruhumuzu

elegeçirdiğigizliköşelerde,arzulananerkeğin

karmaşıkimgesini,yücekadının64değişkenresminisaklar.Evlendiğinizerkeğinarzulananerkekleilgisiyoktur,kadınsaoyücekadınınkanlıcanlıhalideğildir.Enmutluinsanlar,hüsranlasonuçlanmayamahkûmböyleeğilimlerininolduğunubilmeyenlerdir;mutluluktanenazpayalanlariseeğilimlerininfarkındadıraslında,amadahaötesinibildiklerisöylenemezvebazen,beceriksizcebirçıkış,kababirsözgizliŞeytan’ın,antikHavva’nın,ŞövalyeileSylphide’inellerin,sözlerinakışınakapılarakyüzeyevurmasınayeter.

Yaşadığımızhayatşeklisüreklideğişenbiruyumsuzluk,varolmayanyücelikle,varolmayıbeceremeyenmutlukarasındasevimlibiryoldur.Halimizdenmemnunuz,çünküdüşünebilme,hissedebilmegibi,ruhunvarlığınainanmamayeteneğinedesahibiz.Hayatımızınakıpgittiğibumaskelibalodakıyafetlergüzelolsunyeter;kıyafetherşeydir.Renklerin,ışıklarınkölesiyiz,gerçekliğedahilolurgibigirerizdansedenlerinarasınave

(yalnızbaşımızakalmadığımız,dansettiğimizsürece)dışarıdakigecenindondurucusoğuğundan,kendindendahauzunömürlüçaputlarabürünmüşfanibedenimizden,kendimizlebaşbaşaykenözümüzolduğunusandığımız,amaaslındaalttarafısözümonagerçekliğimizinkababirtaklidiolanşeydenhiçhaberdarolmayız.

Söyleyebildiğimiz,yapabildiğimiz,düşünebildiğimizyadahissedebildiğimizherşeyaynımaskeyitakar,aynıkılığabürünür.Sırtımızdakikıyafetleriçıkarmaknafile;aslaçıplakkalamayız,çünküçıplaklıkruhtagerçekleşenbirolgudur,soyunmaklaolmaz.Tüylerkuşlaranasılyapışırsatenimizeöyleyapışan,ruhumuzavebedenimizegiyindiğimizbintürlükıyafetiniçindeyadaneolduğumuzubilebilmeksizin,tanrılarınciddiyetleoyunoynayançocuklargibieğlenelimdiyebizebahşettiğişukısacıkömrü,belkimutlu,belkimutsuzyaşargideriz.

İçimizdenherhangibiri,isterbaşınabuyrukbiradam,isterserezilintekiolsun,nadirende

olsagününbirinde,olupolabileceğimizintamdaolmadığımızşeyolduğunu,enkesinyargılarımızdabileyanıldığımızı,vardığımızendoğrusonuçlarınbileyanlışolduğunuanlayıverir.Vekısacıkbiraniçipevreniçırılçıplakgörenbukişi,birfelsefeyaratıryadabirdinkurgular;felsefeyayılır,dinbüyür;felsefeyeinananlar,sonundaonuvarlığıunutulankıyafetgibikullanmayabaşlar,dinibenimseyenlerise,birsüresonraakıllarındanuçupgidenbirmaskegibitakaronu.

Kendimizlevebaşkalarıylailgilihiçbirşeybilmeksizin,neşeylebirbirimizidinlemeyi,dansetmeyi,dönmeyi,sakinsakinçeneçalmayısürdürürüz–gösteriyidüzenleyenlerindalgın,küçümseyenbakışlarıaltında,yıldızlarınbüyükorkestrasınınsesineuyarakciddiyetlerolünüoynayan,uydurukinsancıklarızbiz.

Bizimiçinyaratılmışolanyanılsamanıntutsağıolduğumuzubirtekgösteriyidüzenleyenlerbilir.Amayanılsamanınnedeninedir,yanılsama–buyadabirbaşkası–niyevardıryadakendilerideyanılsamanıntutsağı

olduklarıhalde,niyeyanılsamayıbizedayatmışlardır–hiçkuşkusuzkendileridebilmezbunu.

256H.K.

Entrikalar,diplomasi,gizliörgütler,okültizmgibigizliişler,kendimibildimbileli,hakikatenmidemibulandırır.Özelliklesonikisininadıgeçtiğiandakanbeynimesıçrar;kimilerininevrenintemelindekibüyüksırlaraerdiğiniiddiaetmelerideöyle,güyaTanrılarla,ÜstatlarlayadaDemiurgoslarlaözelanlaşmalarıvarmış–tabiiherşeyonlarınarasındaolupbiter,başkalarınınruhubileduymazmış–.

Böylebirşeyeinanamam.Amabunudüşleyenlerolduğunainanabilirim.Buinsanlarınhepsibirdendeliyadaaptalmıyoksa?Çokmukalabalıklar?Amakolektifhalüsinasyondiyebirşeyvar.

Buüstatların,manaâlemininbubüyükuzmanlarınınistisnasızhepsininbeniençoketkileyenyönü,müthişgizemlerinibizeanlatmayayadatelkinetmeyekalkıştıklarındanedenseçokkötüyazmaları.Şeytan’ahükmedebilenbiradamınPortekizceyehâkimolmamasıfenahaldesinirimedokunuyor.Şeytanlarladidişmek,dilbilgisiyledidişmektendahamıkolay?Birinsan,uzunuzundikkatveiradeegzersizleriyaptıktansonra,kendideyimiyleastralgörüntülergörmeyibaşarıyorsa,çokdahaazdikkatveiradesarfederekcümlekurmayınasılöğrenemez?YüksekBüyüöğretisindevetörenlerinde,insanıdoğrudürüstyazmaktanalıkoyannevar?Açıkbirdilleyazmakşartdeğil,okültizminkurallarınauygunolarakkapalıifadelerkullanmakgerekebilirtabii,amahiçolmazsa,ençetrefilşeylerdebileolanorahat,zarifüsluplaniyeyazmazlar?Birinsanniyebütüntinselenerjisinitanrılarındiliniöğrenmeyevakfederde,insanlarındilininrenginiveahenginiincelemeyeenerjisininbir

kırıntısınıbileayırmaz?Entemelkonularıbileöğretemeyen

üstatlardançekinirim.Herkesgibiyazmayıbeceremeyen,tuhafşairlerebenzetirimonları.Kabulediyorum,tuhaflar;genedekıstaslarauyamadıklarıiçindeğil,kıstaslarınüzerindeolduklarıiçinbuhaldeolduklarınıkanıtlasalardahamutluolurdum.

Derlerki,büyükmatematikçilerbasittoplama-çıkarmaişlemleriniyapamazmış;amabumeseledehatalardeğil,bilgisizliklerkıyaslanmalı.Büyükbirmatematikçiiki,ikidahabeş,diyeyazmışolsun:Sırfdalgınlıktanolmuşturbu,hepimizinbaşınagelebilir.Fakattoplamanınneolduğunuyadanasılyapılacağınıbilmemesikabuledilemez.Gelgelelim,bizimokültistüstatlarınçoğuiştebuhalde.

257H.K.

Düşünceyüksekbirmertebeyeulaştığıhaldezarafettenyoksunolabilir,ozamandaruhlarüzerindekigücünükaybeder.İşbilirliktenyoksunbirgüç,sadecebiryüktür.

258H.K.

İsa’nınayaklarınadokunmuşolmak,noktalamaişaretleriniyanlışkullanmayıaffettirmez.

Birinsansadecesarhoşkeniyiyazabiliyorsa,sarhoşdolaşsın.Karaciğerimekötügeliyor,derse,“Karaciğerinizneymişki?”derim.“Ömrüsizinkiylesınırlı,ölübirşey;oysayazabileceğinizşiirleryaşayacak,herhangibirşeyle‘sınırlı’olmaksızın.”

259H.K.

Söylemeyiseviyorum.Dahası,kelimeleriartardadizmektenhoşlanıyorum.Kelimelerbenimiçinelletutulurbedenler,gözlegörünürdenizkızları,etekemiğebürünmüşduyarlılıklardır.Belkidenezihinselboyutta,nededüşlerdegerçekduyarlılığınilginçbirtarafınıbulamadığımdan;belkidebunedenlearzubendeahenklisözöbekleriyaratabilen,başkalarınınyaptıklarınıdinleyebilenbirşeyedönüştü.Fialho’nunyadaChateaubriand’ınkalemindençıkmışsatırlarıokuyuncadamarlarımınderinliklerindebirkaynaşmaoluyor,oanlardatanıştığımerişilmezzevkiniçinde,insanıtitreten,sarhoşedenbirdehşetegömülüyorum.HattaVieira’nınbirsayfasıbile,soğuk,mekanikbirkusursuzluklakurulmuşcümlelerinerağmen,rüzgâratutulmuşbirdalgibisallıyor,birilerininhızlasarstığışeylerinpasifcoşkusunaboğuyorbeni.

Bütüntutkuluinsanlargibi,kendimdengeçmeninlezzetine;tamamenteslimolmanınzevkinindoyadoyaacısınıçekmeyebayılıyorum.Veçoğunlukladüşünmeye

kalkışmadan,dışımdangelenbirdüşekendimibırakarakyazıyorum,kelimelerinbenibirçocukmuşumgibisevipokşamasınıbekliyorum.Oan,anlamsız,marazicümlelerakmayabaşlıyor,birbirlerinekarıştıklarınehriunutan,hiçdurmadandeğişerek,sonsuzcakendikendininyerinegeçereksınırsızlaşan,hissedebilensularınkıvraklığıyla.Düşünceler,imgelerdilegetirildikleriiçinürpererek,birdüşünceninayabenzerlekesininhafifçetitrediği,solgunipeklilerdenseslikafilelerhalindegeçerleriçimden.

Hayatınveripalacağıhiçbirşeybeniağlatmaz.Nevarkibazınesirlereağladığımolmuştur.Şuangözümünönündekinesnelergibi,ayanbeyangörüyorumdahaçocukkenantolojininbirinde,Vieira’nınKralSüleymanhakkındakiünlüpasajınıilkokuyuşumu:“Süleymanbirsarayyaptı...”Titreyerek,heyecanlasonunakadarokumuştum;sonundamutluluktangözyaşlarınaboğulmuştum,hiçbirgerçekmutlulukoyaşlarlaağlatmayacaktıbenivehayatınhiçbirıstırabıoyaşlarıtaklit

ettiremeyecekti.Dupduru,görkemlidilimizinomuhteşemilerleyişi,düşünceninkaçınılmazkelimelerleifadeedilişi,yatağınıizleyensuyundoğalakışı,idealrenkleredönüşenseslerinbüyüsü;bütünbunlarbenidahailkanda,büyükbirpolitikheyecangibisarhoşetmişti.Söyledimya,benağladımbuna;vebugünhatırlarkendeağlıyorum.Çocukluğaduyduğumözlemdendeğil–öylebirözlemyokbende;oandahissedilenheyecanınözlemibuyaşlarıakıtan,senfonikbiryoğunluğuolanosapasağlamyapıyı,birdahailkkezokuyamayacakolmanınacısı.

Politikyadatoplumsalduygulararasındabendeizbırakanolmadı.Bunakarşılıkkendimce,soylubirduyguylaseviyorumvatanımı.BenimvatanımPortekizce.Şahsenbanadokunmadıklarısürece,birilerininPortekiz’ielegeçirmesiyadaistilaetmesiumurumdabileolmaz.Bunakarşılıkkin,sahicibirkinduyduğumoluyor(zatenkininbaşkatürlüsünübilmem),Portekizceyiyanlışyazanlara,cümlekurmayıbilmeyenlereyada

basitleştirilmişimlayagöre65yazanlaradeğil,kötüyazılmışsayfalarakarşı;gerçekbirinsangibinefretediyorumcümleyapısındakidayaklıkhatalardan,imladay’lerinesgeçilmesinden;kimtükürürsetükürsüninsanınmidesinikaldıranbalgamlardanfarklarıyok.

Evet,çünküimlanınbirşahsiyetivar.Birkelime,ancakhemgörülüphemduyulduğundatamamlanmışolur.Vesöz;asliasaletinizarifYunan-Romayazısıylakazanır;busayedesadecebirkraliçedeğil,aynızamandabirhanımefendiolur.

(Descobrimento’dayayımlanmıştır,sayı3,1931)

64.Yada:bulunmazkadının.

65.XX.yüzyılınbaşında,İspanyolcadaveİtalyancadaolduğugibiPortekizceninimlasındadareformyapıldı.(Ç.N.)

260H.K.

1Aralık1931

Sanat,hissettiklerimizibaşkalarınahissettirmek,kişiliğimiziözgürleşmekiçinözgünbiryolgibisunarakonlarıkendilerindenkurtarmaküzerinekuruludur.Hissettiğimşeyin,onuhissetmemisağlayanözününbirbaşkasınailetilebilmekgibibirözelliğikesinlikleyoktur;vebununekadarderindenhissedersemiletilmesideokadarimkânsızlaşır.Sonuçolarakhissettiklerimibirbaşkasınageçirebilmekiçinduygularımıonundilinetercümeetmemgerekir;başkabirdeyişle,hissettiklerimiöylebirifadeetmeliyimdirki,okuduğundaharfiyenbenimhissettiklerimihissedebilsin.Sanatkuramınagörebubaşkasıdediğimşuyadabukişideğilherkes;yanibütünbireylereaitortakinsanolduğundan,sonuçtayapmamgerekenkendiduygularımıtipikinsaniduygularadönüştürmektir;

hissettiklerimingerçekdoğasınıbozmakpahasına.

Soyutşeylerinkavranmasıhepzordur,çünküokurundikkatiniayaktatutmalarızordur.Basitbirörnekle,yukarıdakisoyutlamalarısomutlaştırayım.Diyelimkiherhangibirnedendendolayı(hesapyapmaktanyorulduğumyadaişsizliktensıkıldığımiçin),hayatakarşıbelirsizbirtiksintinin,kendiiçimdedoğan,aklımıkarıştıran,ruhumudaraltanbirsıkıntınınüzerimeçöktüğünühissettim.Buduygulanımıaçıklayıcıcümlelerletercümeettiğimde;nekadaraçıklarsamokadarbanaaitbirşeyolarakgöstermişolurumvebununsonucundabaşkalarınailetmemdeokadarzorlaşır.Duyguyubaşkalarınaaktarmayıbaşaramıyorsak,ozamantarifetmeyekalkışmaksızın,sadecehissetmekleyetinmekdahakolayvedahaanlamlıdır.

Genedefarzedelimkibuduygulanımıbaşkalarınageçirmek,yaniondanyolaçıkaraksanatyapmakistiyorum–çünküsanat

başkalarınanekadarbenzediğimizionlarailetmektir,obenzerlikolmadanneiletişiminbiryolubulunur,nedezatenbunaihtiyaçduyulur.Dolayısıylabendeinsanduygulanımlarıiçinden,oaniçindebulunduğumduyguyu;beniyorgunbirmuhasebeciyardımcısıyadacanısıkılanbirLizbonluyapan,insandoğasıylailgisiolmayan,tamamenkişiselnedenlerintonunu,tarzını,şekliniyansıtansıradanduygulanımıararım.Vesıradaninsanlardabendekiduygununaynısınıyaratansıradanduygunun,kayıpçocukluğaduyulanözlemolduğunugörürüm.

Dosdoğruseçtiğimkonuyaaçılankapınınanahtarıelimde.Yazıyorum,kayıpçocukluğumaağlıyorum;oeskitaşraevinininsanlarıyla,mobilyalarıylailgiliayrıntılarüzerindeduruyorumheyecanla;hakyadagörevdenhabersizolmanın,düşünmeyivehissetmeyibilmeksizinözgürolmanınmutluluğunuanıyorum–veeğerbunlarıgerektiğigibiandıysam,doğrucümlelerivesahnelerikurduysam,okurumdabendekio

çocukluklahiçilgisiolmayanduygunun,tıpatıpaynısıuyanacaktır.

Yalanmısöylemişolurumbudurumda?Hayır:Anlamışolurum.Çünkü,uyanıkkenrüyagörmeihtiyacıylasöylenençocuksu,anlıkyalanlardışındayalan,başkalarınıngerçektenvarolduğunun,kendivarlığımızıonlarauydurmamızgerektiğininbilincinevarmakanlamınagelir[...]Yalanruhunidealdilidirsadece;nasılkisaçmabirbiçimdebirbirineeklenmişseslerdenibaretolankelimelerden(kelimelerintabiiaslaifadeedemeyeceği)duygulanımlarımızınvedüşüncelerimizinenince,enmahremhareketlerinigerçekdileçevirmekiçinyararlanıyorsak;yalanıvekurguyudabirbirimizianlamakiçinkullanırız,saf,başkasınailetilmesiimkânsızgerçeklikyoluylabunuaslabaşaramayız.

Sanatyalancıdır,çünkütoplumsaldır.Vesanattakianlatımbiçimleriarasındayalnızikisiönemlidir–biriderinruhumuzahitapeder,öbürüyseruhumuzundikkatlikısmına.Birincisişiirdir,ikincisiyseroman.Şiirin

yapısındabaşlaryalan,romanınsakonusunda.Birincisihakikatiçeşitlikurallarauyan,dilinözünübileçarpıtançizgilerlevermeyeçalışır;öbürüysehiçbirzamanvarolmadığınıbildiğimizbirgerçekliğinüzerindenaynısonucavarmayaçalışır.

Rolyapmak,sevmektir.Nezamangüzelbirgülümsemeyadadüşüncelibirbakışgörsem(bakanyadagüleninkimolduğunaaldırmadan),hemenbugülenyüzünyadabakışlarınardındakiruhunderinliklerindehangipolitikacınınbizisatınalmayaçalıştığınıyadahangiorospununsatınalınmakiçinuğraştığınıdüşünürüm.Öteyandan,bizisatınalanpolitikacı,enazındanbizisatınalmışolmaolgusunusevmektedir;satınalacakolursakorospudahiçolmazsaonusatınalmışolmamızdanhoşlanır.Nekadaristesekdeevrenselkardeşliktenkaçamayız.Hepimizbirbirimiziseveriz,yalanise,karşımızdakineverdiğimizbiröpücüktür.

261H.K.

Bendekiduygularnekadarsamimiolursaolsun,hepyüzeydeyaşar.Aktörlüklegeçtiömrüm,üstelikbirincisınıfbiroyunçıkardım.Nezamansevdiysembaşkatürlügöründüm,kendimebile.

262

1Aralık1931

Bugündurupdururkensaçmaamadoğrubirduyguyakapıldım.Biranbirşimşekçaktıvehiçkimseolmadığımınfarkınavardım,kesinliklehiçkimsedeğilimben.Şimşekçaktığısıradabirşehirolduğunusandığımyerdekocabirçöluzanıyordu;benibanagösterenuğursuzışıkçölünüzerindehiçbirgökifşaetmedi.Dahadünyabilekurulmamışkenvarolma

gücümüçaldılarbenden.Yenidendoğmayamecburkaldımamabensizoldubu,benyenidendoğmadanoldu.

Varolmayanbirşehrinvaroşlarıyımben,yazılmamışbirkitabıngereksizyereuzatılmışyorumuyum.Hiçkimseyim,hiçkimse.Nehissetmeyibilirim,nedüşünmeyi,neistemeyi.Yazılacakbirromanınkahramanıyım,benitamamaerdirmeyibaşaramamışbirvarlığındüşleriarasında,hiçvarolmadığımhaldebinparçayaayrılmış,havayakarışmış,salınıyorum.

Düşünüyorum,hiçdurmadandüşünüyorum;amadüşüncelerimdebirdüzenyok,heyecanımdaheyecanyok.Enyukarıdakituzaktansüreklidüşüyorum,sonsuzuzayıaşıyorum,busonsuz,çoğulvebomboşdüşüşünbiryönüyok.Ruhumkarabirmaelström,boşluğunetrafındadolanıpduranuçsuzbucaksızbirbaşdönmesi,sonsuzbirummanınhiçbirşeyiniçindekibirçukurunçevresindekidevinimi;vesudançokdahaötebiranaforolanbütünbudenizleriniçinde

dünyadagördüğüm,duyduğumherşeyyüzüyor–evler,yüzler,kitaplar,sandıklar,müzikkırıntıları,dağılmışheceleruğursuz,bitimsizbirgirdaptadönüyor.

Veben,gerçektenbenolanşey,bütünbunlarınmerkezindeyim,varolmayanbirmerkezbu,varsadaçöküşüncoğrafyasıöylegerektirmiştir;etrafındadönmektenbaşkaamacıolmaksızın,kendiliğindenvarolmaksızın,sırfherçemberinbirmerkezivardır,mantığıylasüregittiğiohiçimben.Ben,gerçektenbenolanben,duvarlarladeğil,duvarlarınyapışkanlığıylakuşatılmışım,herşeyin,etrafıhiçleçevrilimerkeziyim.

Veiçimdeokahkahayıpatlatancehennemintakendisiydiadeta,hiçolmazsakıkırdayanüçbeşşeytanıninsanlığınıbilesunmuyor,ölüevreningaklayıpdurandeliliğinibahşediyordu,fizikseluzayındönüpdurancesedini,rüzgârdasalınanbütündünyalarınkapkarasınırlarını,hiçbirTanrı’nınyaratmadığı,kendindeyokolmuş,karanlıklarınkaranlığındaimkânsızca,benzersizcedönen

çirkin,çağdışıkıyıyı–herşeyi.Düşünmeyibilebilmek!Hissetmeyi

bilebilmek!Annemçokerkenöldü,onuhiç

tanımadım...

263H.K.

1Aralık1931

Sıkıntıyameyillibirinsanolarak,bugünedeksıkıntınıntabiatıüzerinekafayormamışolmamçoktuhaf.Ruhumikiaradabirderede,haniinsanıncanıneyaşamak,nebaşkabirşeyisterya,işteodurumda.Veaklımaansızıngelenbudüşünceyikullanarak–sıkıntınınneolduğunuhiçdüşünmemişolmayı–hayalkuracağım,yarı-düşünerek,yarı-hissederekherzamankigibibirazzorlamabirşekilde,sıkıntıyıtahliledeceğim.

Sıkıntı,birserserininuyuklamasınınuyanık

birinsandakidengimidir,yoksabuuyuşukluktandahasoylubirşeymidir,gerçektenbilemiyorum.Sıkıntısıksıkmusallatolurbana,amabildiğimvetespitedebildiğimkadarıylabellibirkuralıyoktur.Birpazargününühiçkıpırdamadan,zerrekadarsıkılmadangeçirebilirim;tamkendimiişekaptırmışken,dışarıdangelenbirbulutgibianidenüzerimeçöktüğüdeolur.Sıkıntıylasağlıklıolupolmamakarasındabağkuramıyorum;benliğiminengörünür,açıkbölümündeyuvalananbirtakımnedenlerdenkaynaklandığınıkabuledemiyorum.

Sıkıntımetafizikbirsıkıntınınmaskesidir,bilinmeyen,büyükbirhayalkırıklığıdır,hayatınpenceresinehüzünlesürtünensağırbirşiirdirdemek–böyleyadabunabenzerşeylersöylemeksıkıntıyırenklendirir;tıpkıçocuklarınyaptıklarıresimleriboyaması,sonrabiradımöteyegeçipresmindışçizgilerinisilmesigibi,amabütünbunlar,boşkelimelerindüşünceninmağaralarındaçoğalanyankılarındanbaşkabirşeykazandırmıyorbana.

Sıkıntı...Benliğimizdedüşünenbirşeyyokken,düşünmeninyorgunluğuyladüşünmek;hissedenhiçbirşeyyokken,hissetmekaygısıylahissetmek;istemeyireddedenhiçbirşeyyokken,istememeninyarattığıbulantıylaistememek–hepsisıkıntınıniçindeamasıkıntıdeğil,sıkıntınınbireraçılımıyadametaforu.Sankiruhumuzunşatosunusaranhendeklerinüzerindekiköprübirdenkalkıvermiş,amaşatoylakomşutopraklarınarasındadurupsadecebakmakmümkünmüş,karşıyageçmekimkânsızmışgibihissetmektirsıkıntı.İçimizinenderinyerindekibizlerinyalnızlığıdır,amaonunlaaramızdakişeydehayatlaaramızdakiderinuyumsuzluğukuşatan,enazbizimkadardurgun,pissularladolubirhendektir.

Sıkıntı...Istırapsızıstırapçekmek,istekolmadanistemek,akılyürütmedendüşünmek...Birolumsuzlukşeytanınınelinegeçmeye,varolmayanbirşeytarafındanbüyülenmeyebenzersıkıntı.Derlerkicadılaryadabeceriksizbüyücülertasvirlerimizi

yapar,sonraonlaraeziyetederlermiş,birtakımastraltransferlersayesindedeoişkenceleribizdeetimizdeduyarmışız.Buimgeyianlaşılabilirbirbağlamataşıyacakolursak,sıkıntıbirtakımşeytanlarınperilerdiyarındayaptığıbüyülerinüzerimizdekizararlıbiryansımasıgibigörünüyor,amaşeytanlarbirtasvirimüzerindedeğil,tasvirimingölgesiüzerindeçalışıyorlar.Benliğiminenmahremgölgesine,ruhumuniçinindışınayapıştırıyorlarkâğıtparçalarınıyadaiğnelerinisaplıyorlar.Gölgesinisatanoadama,dahadoğrususatanadamıngölgesinebenziyorum.

Sıkıntı...Çokçalışıyorum.Eylemyanlısıahlakçılarıntoplumsalsorumlulukdediğişeyiyerinegetiriyorum.Bugöreviyadakaderifazlazorlanmadan,pekhırgürçıkmadansürdürüyorum.Amakâhişiminortasında,kâhgeneahlakçılarındediğinegöresapınakadarhakettiğimüzeremolaverdiğimde,ruhumbirdenbire,zehirlikıpırtısızlığındantaşıveriyorveoan,yaptığımiştenyadadinlenmektendeğil,kendimdenusanıyorum.

Mademkikendimidüşünmüyorum,öyleyseniyekendimdenusanıyorum?Hiçbirşeydüşünmediğimegörebaşkanedenusanabilirim?Muhasebedefterlerimyadaumursamazlığımyüzündendeğersizleşenevrendenmi?Geleceğigörmeyeteneğinesahipruhumdabirdenbireözgünbirbiçimebürünenevrenselyaşamaacısındanmı?Böyleyapıpdakimolduğunubilebilmeyenbirvarlığıyüceltmekneyeyarar?Bubirboşlukduygusu,yemekarzusuvermeyenbiraçlık;çoksigaraiçinceyadahazımsızlığauğrayıncabeyinde,midedehissedilenbasitduyumlarkadardasoylu.

Sıkıntı...Belkideaslında,inançtanmahrumbıraktığımızderinruhumuzuntatminsizliğibu,tanrısaloyuncağınıelindenaldığımızbizhüzünlüçocuklarınçektiğiderin,büyüküzüntü.Belkide,kendisinekılavuzlukedecekbireleihtiyaçduyan,amaderinduygularınkaranlıkpatikalarında,düşünememeninsessizgecesinden,hissedememeninbomboşyollarındanbaşkabirşeyhissedemeyenvarlığın

kaygısı...Sıkıntı...Tanrılarıolanbirinisıkıntıaslaele

geçiremez.Sıkıntı,mitolojininolmayışıdır.İnançyoksakuşkubileimkânsızdır,ohaldeşüphecilikbileşüpheduymagücündenyoksunkalır.Evet,sıkıntıbudurişte:ruhunkendineyalansöylemeyeteneğiniyitirmesi,düşüncenin,gerçeğeuzandığıkesinolan,varolmayanmerdivenineksikliğiniduyması.

264

Mecazianlamda,yemeğifazlakaçırmanınneyebenzediğinibiliyorum.Bunumidemledeğil,duyguylaöğrendim.Bazıgünlerbendekibirşeyfazlayemişoluyor.Bedenimiağırlaşmışhissediyorum,beceriksizleşiyorum;dünyayıkılsayerimdenkıpırdayasımgelmiyor.

Amaböylezamanlardabiruğursuzlukpeydaoluyor,henüzhiçzarargörmemişolanuyuşukluğumunarasındakayıphayalgücümünbirkalıntısıfışkırıveriyor.

Bilgisizliğiminderinliklerindenplanlarçekipçıkarıyorum,basitkuramlaradayanarakvarlıklarinşaediyorumvemuhtemelenaslavarolmayacakolanşey,benimiçinpırılpırılparlıyor.

Böyletuhafanlardasadecetenselhayatımdeğil,manevihayatımdasaf,basitbireklentiyedönüşüyor;görevfikrigibivarolmafikrinideönemsemezoluyorumvefizikselolarakbütünevreninuykusuzluğunuçekiyorum.Bildiğimiuyuyorum,gözkapaklarımaçökenbuuykudagördüğümrüyayıdauyuyorum.Evet,böyleanlardakendihakkımdahiçolmadığıkadarçokşeybiliyorumvetekbaşımabütündilencilerinHiçkimseülkesinde,birparkta,ağaçaltındauyuduğuöğleuykularıoluyorum.

265H.K.

Seyahateçıkmafikribirmetaforolarak

hoşumagidiyor,bendenbaşkaherkesikeyiflendirecekenuygunfikirolarak.Dünyanınengingörünüşü,rengârenksıkıntısıyladevinerekuyandırılmışdüşgücümüarşınlıyor;artıkelinibileoynatmakistemeyenbiradamolarakbirarzutasarlıyorumveolasımanzaralarınerkenbastıranyorgunluğu,çoktansolmuşbiryüreğinçiçeğinisertbirrüzgârgibihırpalıyor.

Seyahatlerokumalargibidir,okumalarsagerikalanherşeygibi...EskilerleModernlerinarasındasessizbiralışverişinsüreceğibilgidolubirhayatdüşlüyorum,başkalarınınheyecanlarısayesindeheyecanlarımıtazeleyecek,düşünürlerinyadadüşünmeyineredeysebaşarmışolanların,yanielikalemtutanlarınçoğununçelişkilerinigözdengeçirerekzihnimiçelişkilidüşüncelerledolduracakbirhayat.Amamasamınüstündenrasgelebirkitabaelimiuzatmamlaokumahevesininsönmesibiroluyor;somutolarakokumayamecburolmakbenimaçımdanokumayıöldürüyor...Bunungibi,demiralınacakbiryereyaklaştığımanda

bütünseyahathevesleriuçupgidiyor.Böylecemüthişbaşarılıolduğumikiboşşeyedönüyorumtekrar,kendimokadarboşumki–isimsizadamıngünlükhayatınaveuyanıkbiradamınuykusuzluklarıolandüşlerime.

Okumalardakalanherşeydenfarksız...Günleriminsessizakışınıgerçektenbölebilecekbirşeylerdüşlemeyibaşardığımanda,itirazlarlaağırlaşangözlerimikaldırıpkendisylphide’imebakıyorum,zavallıcık,şarkısöylemeyibilsedenizkızıolurmuşbelki.

266H.K.

3Aralık1931

Lizbon’ailkgeldiğimde,bizimüstkattabirilerininpiyanodagamegzersiziyaptığınıduyardık,hiçgörmediğimküçükbirkızınrutinalıştırmalarıymışbunlar.Bugün,nasılolduğunuhiçanlayamadankendiiçime

süzüldüğümdefarkediyorumki,ruhumunmağaralarında,altkapıyıaçıncaobitmeyennotalar,bugünkadınlaşmışyadaölüpkara

servilerinyükseldiğibembeyaz66biryerehapsedilmişolançocuğuntanetanedökülennotaları,gayetrahatduyuluyorhâlâ.

Ozamanlarçocuktum,artıköyledeğilim;bunarağmenanılarımdakalansesgerçeğebenziyorveuyurtaklidiyaptığıyerdenhiçdeğişmemişolarak,genetanetane,genetempolubirtekdüzelikleyükseliyor.Onuböyledüşünürkenyadahissederkenbelirsiz,sıkıntılı,banaaitbirhüzüniçimisarıyor.

Çocukluğumunyitipgitmesideğilağladığım;çocukluğumdadahilherşeyinyitipgitmesi.Banaaitzamanınsomutolarakgeçipgitmesideğil,zamanınsoyutakışıbeniöldüren,fizikselbeyniminiçinde,üstkattakiokorkunçderecedeisimsizveuzakpiyanodanyükselengamlarıhiçdurmadan,gönülsüzceyineleyerek.Belleğinsaçmaderinlerindemüzikbileolmayanşeyleri,özlemleriçekiçgibivurupduranise,hiçbirşeyinsürmemesindekiokocagizem.

Usulcayükselenbirgörüntününiçindebellibelirsiz,hiçgörmediğimoküçüksalonugörüyorum,hiçtanışmadığımacemikız,çoktanölmüşbirdünyanınbirbirinebenzeyennotalarını,parmakparmak,ihtiyatladizmeyedevamediyorhâlâ.Görüyorum,giderekdahaiyigörüyorum,gördükçeyenidenkuruyorum.Nezaketsizcebaktıkça,dünöyledeğilsedebugünnostaljikbiryerolanüstkattakidairehayalîolarak,olduğugibibiçimleniyor.

Genedebütünbunlarımecazanlamdayaşadığımı,duyduğumözleminbanaaityadahakikatensoyutolmadığınıtahminediyorum;birüçüncükişidenrasgelekapılmışbirduygubu,benimedebîbulduğumduygunun,Vieira’nındeyişiylegerçeğeharfiyenuygunolduğunudüşünenbirinden.Faraziduygularbenihırpalıyor,kaygılariçindekıvrandırıyor;gözümüyaşladolduranözlemlerihayalgücümle,birbaşkasıolarakkavrıyor,hissediyorum.

Vepiyanoöğrencisininnotalarıdünyanınöbürucundangelenbirazimle,metafizikbir

inatlatekrartekrartekrarçınlıyor,anılarımınbelkemiğindeparmaklarınıpiyanoçalarcasınagezdiriyor.Başkainsanlarındoldurduğueskizamansokaklarıbunlar,bugünaynısokaklarfarklı;ölülerbugünküyokluklarınınsaydamlığındabenimlekonuşuyor;yaptıklarımınyadayapmadıklarımınpişmanlığıbu,birgecenehrininhışırtısı,huzurluevdenyükselensesler.

Kafamıniçindehaykırmakgeliyoriçimden.Keşkedurdurabilsem,ezebilsem,parçalayabilsemşuimkânsızplağı,başımda,aklımınefendisigibibağırandokunulmazcelladı.Keşkeemredebilsemruhuma,dolubirarabaymışgibibensizdevamet,beniburadabırak,diyebilsem.Duymakzorundaolmakdeliediyor.Venihayetindeşuiğrençderecededuyarlıbeynim,incecikderim,hassassinirlerimle,benbenim;belleğinemrindekişutiksinçpiyanodaçalınansonsuzgamlardasürüklenennotalarım.

Vegenevedaima,beyniminneredeysebendenbağımsızlaşmışbiryerindeLizbon’da,

ilkyaşadığımevdeyukarıdanaşağıakannotalarıduyuyorum.

267H.K.

KaptanNemo’nunsonölümübu.Yakındasırabanagelir.

Şuan,tümkayıpçocukluğumduryolunsonunageldiğinigören.

268H.K.

Kokualmayeteneği,tuhafbirgörmeduyusudur.Bilinçüstününansızınçiziverdiğiduygusalmanzaralarıoçağırır.Buçoksıkbaşımagelir.Diyelimkibirsokaktangeçiyorum;hiçbirşeygörmüyorum,dahadoğrusuetrafımdakiherkesnasılgörüyorsa

öylegörüyorum.Birsokaktayürüdüğümübilirim,ikitarafındainsanoğullarınıninşaettiğibirbirindenfarklıevleriylevarolduğunuisebilmem.Vederkenbirfırındanburnumaekmekkokusugelir,içimibayıltacakkadartatlıbirkoku:Çocukluğumouzakmahalledengelipodakikakarşımadikilir;gözümünönünebaşkabirfırıngelir,dosdoğru,ölümünetanıkolduğumuznevarsabarındıranbirperilerülkesindenfırlamışbirfırın.Diyelimkibirsokaktangeçiyorum;ansızın,daracıkbirdükkânıneğiktezgâhınadizilmişmeyvelerinkokusuyladolarhava:Venerede,nezamandı,bilemiyorumama,köydekaldığımkısacıkdönemağaçlarıylageliverir,yüreğimehuzurverir–birçocukyüreğidirgöğsümdeki.Birsokaktangeçmekteyimdir;vebirandaaltüstolurum,birmarangozhanedenyükselenodun

kokusuyüzünden:EysevgiliCesário!67

Karşımdabelirirsin,nihayetmutluluğakavuşurumbende,çünküanılarsayesindebiricikgerçekliğe,edebiyatageridönmüşümdür.

269

Mr.Pickwick’inSerüvenleri’niokumuşolmak,hayatımdakienbüyüktrajedilerdenbiridir:Çünküonubirdahaaslailkkezokuyamayacağım.

270

Sanat,varolmakdeneniğrençşeydenkurtulmamızısağlayanbiryanılsamadır.DanimarkaPrensiHamlet’inçektiğiçileleri,azabıhissettiğimizsürecekendibaşımızagelenlerihissetmezoluruz–bizeaitolduklarıiçinaşağılıkşeylerdirbunlar,zatenaşağılıkolmakdoğalarındavardır.

Aşk,güneş,uyuşturucuvesakinleştiricilersanatınbellibaşlıdallarıdıryadadahadoğrusu,kendiyarattıklarıetkileriüretmenintemelyolları.Nevarki,isteraşk,istergüneş,isteruyuşturucularolsun,hepsikendilerinehas

hayalkırıklıklarıylagelir.Aşkbıkkınlıkverir,umudumuzukırar.Güneşinardındanuyanırızveuyuduğumuzsüreceyaşamamışızdır.Uyuşturucularınbedeli,organizmayıuyarırkençökertmeleridir.Amasanattahayalkırıklığıyoktur,çünküherşeyinbiraldatmacadanibaretolduğudahabaştankabuledilmiştir.Sanattauyumakyoktur,çünküsanatinsanıuyutmaz–rüyagörüyorolsakbile.Sanattanzevkalmanınnebirbedelivardırnedevergisi.

Sanatınverdiğizevkaslındabizeaitdeğildir;dolayısıylaacılarlayadapişmanlıklarlabedeliniödemekzorundakalmayız.

Sanatdenince,zevkveren,amabizeaitolmayanherşeybununiçinegirer:gelipgeçenbirininbıraktığıiz,birgülümseyiş,batangüneş,şiir,nesnelevren.

Sahipolan,kaybeder.Birşeyesahipolmaksızınhissedeceğinihissedeniseoşeyikorumuşolur,çünküoşeyiniçindenözünüçekipalmasınıbilmiştir.

271

Aşkdeğilönemliolan,aşkıncivarındakiler...Aşkınhallerinianlamakiçin,aşkı

yaşamaktansabastırmakdahaiyidir.Bubakımdanbüyükanlamtaşıyaneldeğmemişliklervardır.Hareketetmektatmingetirir,amaaynızamandaaklıkarıştırır.Sahipolmak,sahipolunmak,dolayısıylakendinikaybetmekdemektir.Sadecedüşünce,çürümedengerçeğinbilgisinevarabilir.

272

Mesihheyecanınbirbiçimidir.Panteonda,birbirinireddeden,koltukve

iktidarsahibitanrılarayervardır.Herbiriherşeyolabilir,çünküoralardasınır,hattamantıkbilinmez;bizdebufarklıölümsüzlerinyanında,farklısonsuzluklarınveebediyetlerinyanyanavarolmasınınkeyfiniyaşarız.

273H.K.

Tarihkesinsınırlarçizmektenkaçınır.Nealçaklıklarındöndüğühuzurludönemler,neasalettengeçilmeyenkarışıkzamanlarvardır.Çöküşanlarındayiğitçefikirlerçoğalır;gücündoruğaçıktığızamanlariseentelektüelaçıdanfakirdir.Herşeykarışır,içiçegeçervekendikafamızdatasarladığımızdanbaşkabirgerçeklikyoktur.

Çirkefebulanmışnicesoyluidealler,çamurabatmışnicesamimiözlemlervar!

Banagöre,kaderinbelirsizliğininyarattığıbitiptükenmezkeşmekeşiniçinde,insanlarlatanrılarınbirbirindenfarkıyok.Kimselerinbilmediği,şudördüncükattakievinderinliklerinde,birdüşalayıhalindegeçiyorlarönümden,onlarainanmışolanlariçinanlamlarıneyse,benimiçindeo.Zencilerinyaptığıbuğulu,vahşibakışlıfetişler,çalılarlakaplısavanalardagezinenvahşilerinhayvan-tanrıları,

Mısırlılarınhiyeroglifleri,parlakYunantanrıları,sertRomatanrıları,Güneş’inveheyecanlarınefendisiMithra,merhametinefendisiİsa,aynıMesih’infarklıyüzleri,azizler,yaniyenişehirlerinyenitanrıları–hatadan,yanılsamadanibaretbuölümyürüyüşünde(yabirhacyolculuğubuyadacenazealayı)sıraylageçiyorlar.Hepsiyürüyor,arkalarındandaboş-düşlerinenberbatlarının,yerdegölgelerinigörüpayağıyeresıkıcabasangerçekliklersandığıodüşler,oboşgölgelergeliyor–adıÖzgürlük,İnsanlık,Mutluluk,ParlakGelecekyadaToplumsalBilimolanruhsuz,şekilsiz,zavallıkavramlar;dilencilerinkrallardançaldığıbirpelerininyerisüpüreneteklerininumursamazcahavalandırdığıyapraklargibi,yalnızlıkvekaranlıklariçinde

sürünüyorlar.68

274

Ah!Devrimcileryüzündeninsanlarınburjuvalarvehalk,soylularvehalkyadayönetenlerleyönetilenlerdiyebölünmüşolmasınepisbirhata,neacıbiryanlış!Esasayrımuyumlularlauyumsuzlararasında:Kalanıedebiyat,hemdekötüedebiyat.Dilenciuyumsağlayabildiyseyarınkralolabilir:Amaoandanitibarenonuoyapandilencilikniteliğinikaybetmişolur.Sınırıaşmış,vatandaşlıkhakkınıkaybetmiştir.

Kirlipencerelerihırçınbirsokağabakanşudaracıkbüroda,bunlarbeniavutuyor.Butespitlertesellioluyorbana,düşündükçedünyanınbilinciniyaratanlarınkardeşlikörgütücanlanıyor–dramaturgmüsveddesiWilliamShakespeare,öğretmenJohnMilton,bohemDanteAlighierivehattalafaramızda,dünyayüzündebirbaltayasapolamamışşuİsaMesih,okadarkitarihonunvarlığındanbilekuşkuyadüşmüştür.Ötekilerisebaşkatürden–devletdanışmanıJohannWolfgangvonGoethe,senatörVictorHugo,önderLenin,önderMussolini.

Gölgelerâleminde,çıraklarınveberberçocuklarınarasındakaybolmuşolanbizötekilerise,insanlığıoluşturuyoruz.

Birtaraftakrallarvesaygınlıkları,imparatorlarvezaferleri,dâhilerveaura’ları,azizlervehaleleri,halkınönderleriveiktidarları,orospular,peygamberlervezenginlerduruyor...Öbürtaraftaisebizvarız–köşedekidükkândaçalışanşuçırak,dramaturgmüsveddesiWilliamShakespeare,fıkrameraklısıberber,öğretmenJohnMilton,mağazadaçalışançocuk,bohemDanteAlighieri,ölümünunuttuğuyadakutsadığıvehayatınkutsamaksızınunuttuğuinsanlar.

66.Yada:beyazlıklarsaçılmış.

67.ŞairCesárioVerde.

68.Yada:krallarınsonsuzsürgününde,yenilgininmalikânesinikuşatanbahçelereyerleşmişdilencileringiydiğikralkıyafetinin.

275

Dünyayıyönetmeyeinsankendindenbaşlamalı.Dünyayıyönetenlernesamimidirnedesamimiyetsiz.Yönetenler,birtakımoyunlaryaparak,otomatiksüreçlerihareketegeçirerek,kendiiçlerindesapınakadargerçekbirsamimiyetüretirler;güçlerinibundanalırlar,ötekilerinokadaryapayolmayansamimiyetininkarşısındagüneşgibiparlayanbudur.Politikacılarınenönemliözelliği,kendilerinigerçektenkandırabilmeleridir.Sadeceşairlerlefelsefecilergerçekçibirgözlebakarlardünyaya,çünküyanılsamayauzakolanyalnızonlardır.Berrakbirşekildegörebilmeninyoluhiçeylemdebulunmamaktangeçer.

276

Hergörüş,dürüstçeolmasabile,bir

kabalıktır.Dürüstlükherbakımdanhoşgörüsüzlük

demek.Dürüstliberalyok.Zatenliberaldiyebirşeydeyok.

277

Şuküçücükdünyadaherkesincitilmiş,isimsiz,herkesyanlışyerde.Şefkatinkabardığıanlaratanıkoldum,böyleanlardazavallıhüzünlüruhlarınderinlikleriaralandısanki;farkettimkişefkatdalgası,dahasözedökülmesinefırsatkalmadansönüyorduvesuskunlaraözgükavrayışla,bununacımayabenzeyenbirşeyden(çabucakeskiyen,anlıkbirişaret),bazende,acınasıbirinsanlabirakşamyemekyiyipküpgibiiçmektenkaynaklandığınıgördüm.İnsancıldüşüncelerlemideyeindirilenrakılararasındasistematikbirilişkivardı;nitekimfazladanbirkadehrakıyadauzunsürenbirsusuzluknecanavarlarısütdökmüşkediyedöndürür!

Buinsanlarruhlarınıcehennemhalkından,bitkinliğevealçaklığaaçbirtakımşeytanlarasatmışlardı.Gururvetembelliğinzehriyleyaşar,vıcırvıcırkaynaşantükürenakreplerinarasında,kelimelerdenminderlerdesereserpeyatarkenölürlerdi.

Böylelerininenolağanüstüözelliği,kelimeninheranlamında,tepedentırnağaanlamsızolmalarıydı.Kimiönemligazetelerdeyazıişlerimüdürüydüveaynızamandavarolmamayıdabaşarabiliyordu;kimiyıllıklardahemengözeçarpanmevkileriişgaleder,amagerçekhayattahiçbiryeresahipolmamayıbecerirdi;şairlerdevardıiçlerinde,hattabazenhayatınıbuişeadamışşairler,amaaptalsuratları,külrengi,solgunbirtozlakaplanmıştı.Uzaktanbakıldığında,kaskatımumyalarınbirellerinisırtlarınakoymuş,canlılarınduruşunutaklitettiğibirdehlizaklagelirdi.

Zihnimtamamendurmuşbirhaldegeçirdiğimbukısasürgünlerden,gerçekteneğlencelibirkaçanın,esasolarakdahırçınbir

tekdüzelikleakananlarınanısıkalmışbende;hiçliğinüzerindeşekillenenbirkaçprofilin,isimsizhizmetkârlarayönelikzarifhareketlerin–özetle,neredeyseinsanıniçinibulandıranbirsıkıntınınvebunakarşılıkbirkaçzekicesözünanısı.

Kalabalığıniçindeolgunerkeklervardı–kimigönülokşayansözlerbilsedekötükonuşuyordu,herkesgibi,herkesleaynıbütünherkesgibi.

Toplumdabaşarıyaulaşanlararasındaenaltbasamaklardabulunan,oüçkuruşlukihtişamıelinintersiyleitenzavallılara,hiçbusefillerinsaldırısınauğradıklarızamankikadarsempatiduymamıştım.Başarılarınınnedeninideanladım:Yüceliğinparyalarıiçinzaferinsanlığakarşıdeğil,zavallılarakarşıkazanılanbirşeydi.

Doymakbilmezzavallıcıklar–yaiyibiryemeğeaçtırlaryadaşöhrete,odadeğilsehayatınküçüklezzetlerine.Kimolduklarınıbilmedensöylediklerinekulakverirseniz,Napoléon’unhocalarınıyadaShakespeare’inustalarınıdinlediğinizisanabilirsiniz.

Başarılıâşıklar,başarılıpolitikacılar,başarılısanatçılarvardır.Bunlarıniçindeâşıklarınkazancıhikâyelerdir,çünküaşktakazanılanzaferleri,olayınkendisiniuluortaortayadökmeden,artardaanlatmakmümkündür.Böyleerkeklerincinselmaratonlarınıdinlerken,yedincibâkireyegelinceinsanisteristemezhafifbirşüpheyekapılıyor.Aristokratyadasosyetikkadınlarladüşüpkalkanlar(kihemenhepsiöyledir)okadarçokkontestüketirlerki,gönlünüçeldiklerikadınlarınistatistiğiyapılacakolsa,hesabagörebugünyaşayanaristokratlarınbüyükannelerindebileneedepkalırneerdem.

Kimileriyseteketekdövüşteustadır,hatta

Chiado’da69,birsokakköşesindekibirbarda,içkiyifazlakaçırıpkocaAvrupaşampiyonlarınıhakkınrahmetinekavuşturmuşluklarıvardır.Bazılarınınisedünyadatanımadığıbakanyoktur.Enazçekinilmesigerekendebunlardır,nedeolsadinlemekparayladeğil.

Sıkısadistlervardıriçlerinde,kimioğlanlaradüşkündür,dahabaşkalarıdatitrek,amagüçlü

birseslekadınlaraelkaldırdıklarınıitirafederler.Sopaylayolagetirirlerkadınları.Veensonundaparaödemedenkalkıpgiderler.

Şairlervardırbirde[...]Bugülünçgölgeleryığınınakarşıinsan

hayatınıdolaysızolarak,engündelikhaliyle,örneğin,RuadosDouradores’tekiişyerimdebenimyaptığımgibi,ticaretiyletanımaktandahaetkilibirilaçbilmiyorum.SoytarıkaynayanotımarhanedençıkıpMoreira’nıngerçekmevcudiyetinekavuşuncanasıldarahatbirsolukalırdım,Moreira,şefim,özbeözmuhasebeci,işininehli,üstübaşıdökülen,itilipkakılmış,amaherkestenfarklıolarak,insanolmayıbilmişbiri...

278

İnsanlarınçoğuhiçüzerindedüşünmeksizinkimseyeaitolmayan,sahtehayatlaryaşıyor.OscarWilde“İnsanlarınçoğuaslındabaşkainsanlardır,”demişvehaklıymış.Kimihayatını

arzubileetmediğibirşeylerinpeşindeharcar;kimiömürboyuistediği,amahiçbirişineyaramayacakbirşeyleriarardurur;kimileridekendinikaybeder[...]

Amabüyükçoğunlukyaşadığıiçinmutludur,kafasınıfazlayormadanhayatıntadınıçıkarmasınıdabilir.Genelolarakbakıldığında,insanoğlupekazağlar;inlediğindeisekendiedebiyatınıyaratmışolur.Karamsarlığındemokratikbirsöylemolarakömrükısadır.Dünyanınmutsuzluğunayalnızlarağlar–ağladıklarınıdakendilerindenbaşkaduyanolmaz.BirLeopardi,birAnterodeQuentalsevgilisiz,yoldaşsızmıkalmış?Evrenbaştanyanlışkurulmuşdemektir.BirVignyazmısevilmiş?Ozamandünyabirzindandır.BirChateaubriandmümkünolanınötesinimihayaletmiş?İnsanhayatısıkıntıyladolubiruçurumduröyleyse.Eyüb’ünheryeriniçıbanlarmısarmış?Yeryüzünüçıbanlarsarıverir.Birmelankoliğinnasırınamıbasmışlar?Güneşlerinveyıldızlarınayaklarıacır.

İnsanlarisebütünbunlarahiçaldırmadan,sadecegerektiğizaman,mümkünolduğukadarazağlayarak–filanca,yıllargeçtikçe,doğumgünleridışındahatırlamazolacağıölmüşoğlunaağlar;berikibatırdığıparasınaağlar,belinidoğrultanayadaparasızlığıhazmedenekadardasürecektirbu–,evet,insanlarhiçbirşeyiumursamadansevmeye,hazmetmeyedevameder.

Yaşayanözümüzdiriltirbizi,canımızacankatar.Bütünölülerimizibirseferdegömeriz.Kayıplarımızı,kayıplığınensafhaliyleyaşarız.

279H.K.

16Aralık1931

Gitti.Getirgötürişlerinebakançocukbugüngitti,dediklerinegöreköyünedönmüş,birdahadagelmeyecekmiş–içindeyaşadığıminsanimekânın,dolayısıylabenimvedünyamın

ayrılmazbirparçasıolarakgörürdümonu.Bugüngitti.Koridordarastlaştık,böylecebeklenensürprizvedalaşmagerçekleşti,onasarıldım,odaçekinerekkarşılıkverdibana,olancayabaniliğimikuşanıpağlamamayıbaşardım,oysayanangözlerimyüreğimde,bendenbağımsızolarakcanatıyorduyaşlarakıtmaya.

Sahipolduğumuzherşey,ortakbirhayatsürmeninyadasadecekendibakışımızınoyunuyla,birazbizolur,çünkübizeaittir.BugünGaliçya’nınbirköyünegiden,adınıbilebilmediğimokimse,benimiçinsadecebirayakçıydı:Gözlegörülebilir,insanibirvarlıkolarak,hayatımınözününhayatibirparçasıydı.Şimdiazaldımben.Artıktamolarakeskisigibideğilim:Çocukgitti.

Yaşadığımızyerdeneyaşanıyorsa,aslındabizdeyaşanır.Gördüklerimizarasındasonaerenşeyler,bizdesonaerer.Varolmuşolaninsanlar–varolduklarısıradagörmüşsek–yokolduklarındabizdenkoparılmıştır.Çocukgitti.

Obüyükmasayakurulmuş,dünbaşladığım

yazılaradevamederkenşimdidahaağır,dahayaşlı,dahakuşkuluyum.Çalışmayahevesimyok,amakıpırtısızlığımıhareketegeçiripkendikendiminkölesiolabilirsemçalışabilirim.Çocukgitti.

Evet,yarın,belkidahasonra,ölümüyadagidişihaberverensessizçanbenimiçinçalacak,bürodaolmayankişi,merdivenaltındakidolaptaeskibirkayıtolmasırasıbanagelecek.Evet,yarınyadaKaderbenliğimdebenmişgibidavrananınhesabınıkapatmayakararverdiğinde.Doğduğummemleketedönermiydimacaba?Bilemiyorum.Bugüngideninyokluğuyüzündentrajediiyicesomutlaşıyor,sırfhissedilmeyihiçhaketmediğiiçiniyicehissediliyor.Tanrım,Tanrım,çocukgitti.

280

Eyyıldızlarıyalanlarsaçangece,eygece,eyEvren’leboyölçüşebilentekşey,değiştirbeni,bedenimide,ruhumudabedenininbirparçası

yap,yapkikaybedeyimkendimi,somkaranlıkolayım,geceolayımbende,derinliklerindeyıldızlarabenzeyendüşler,gelecekteparlayanışıklarlabeklenengezegenlerbarındırmayanbirgece.

281

Varlıklarıngeceleyinoyulanboşkalaniçinde,öncebirgürültü,gürültüyapıyor.Arkasından,sokaktatembeltembelsallanantabelalarınarasından,anlaşılmazbirçığlıkyükseliyor.Boşluğunkükreyensesibirdençoğalıyor,herşeyürperiyor,sallantıduruyorveherşeyesinenkorkununüzerinebirsessizlikçöküyor,sönüpgitmişbirbaşkakorkununkokusunualmışgizlibirkorkugibi.

Sonrarüzgârkalıyor,yalnızcarüzgâr,yarıuykumunarasındakapalıkapılarıntitrediğinigörüyorum,pencerelerindirenencamlarıçınlattığını.

Uyumuyorum.Yarı-varım.Bilincimdekalıntılaryüzüyor.Bilinçaltımın

ağırlığınıhissetmeksizinuykununağırlığınıhissediyorum...Vardeğilim.Rüzgâr...Uyanıyorum,tekraruyuyorumvehenüzuyumamışım.Ötesinegeçincekendimitanıyamadığımtiz,bulanıksesmanzaralarıvar.İhtiyatla,uyumaktaolabileceğimolasılığınıntadınıçıkarıyorum.Aslındauyuyorum,amauyuyupuyumadığımıbilmeksizin.Uykusandığımşeyde,herşeyinsonunu,geceniniçinderüzgârı,iyicekulakverdiğimdeiseciğerlerimin,yüreğimingürültüsünüdillendirenbirsesvar.

282H.K.

Yıldızbatımıağarıpsabahgöğünde,hiçliktekaybolduktansonravemeltem,aşağılardagezinenbulutlaravuranışığınturuncuyaçalansarısındaserinliğiniyitirdiktensonra–ancako

zamanhiçbirşeydenyıpranmışbedenimi,evrenidüşündüğümyataktausulcadoğrultabildim,oysagecegözümübilekırpmamıştım.

Gözlerimaçıkdurmaktanyanarakpencereyegittim.Sıkışsıkışçatılarınüzerineışık,soluksarıtonlarınıserpiyordu.Bütünbunlarıuykusuzluğunmutlaksersemliğiiçindeseyrediyordum.Havai,anlamsızsarıenyüksekevlerincephelerinekonuyordu.Gözümüuzaklaraçevirdiğimde,şehrinbatıtarafında,ufukyeşileçalanbirbeyazadönmüştübile.

Biliyorum,hiçbirşeyianlayamamakkadarsıkıcıbirgünbekliyorbeni.Biliyorum,bugünyapacağımherşeyde,henüztatmadığımuykusuzlukyorgunluğunundeğil,bugecegayetiyiöğrendiğimuykusuzluğunpayıolacak.Biliyorum,sadeceuyumadığımiçindeğil,ayrıcauyuyamadığımiçindekopkoyu,yüzeyselbiruyurgezerlikyaşayacağım.

Bazıgünlerbaşlıbaşınabirfelsefe,hayatadairbiryorumdur,evrenselyazgımızınkitabınanoktayıkoyan,acıeleştirilerledolu,

marjinalnotlarabenzerler.Şimdiöylebirgündeyim.Saçmaama,buderin,derinolduğukadardayararsızyorumunharflerini,saçmabirkalemgibi,buağırlaşmışgözkapakları,bubomboşbeyinçizecekgibigeliyor.

283H.K.

Özgürlük,yalnızkalabilmeyedenir.İnsanlardanuzaklaşabiliyorsan,onlarahiçbirmuhtaçlığın,parayaihtiyacın,sürüyeuymaiçgüdün,aşka,şanaşöhretehevesinyadamerakınyoksaözgürsündür,bunlarınhepsisadeceyalnızlıktanvesessizliktenbeslenir.Yalnızyaşayamıyorsan,doğuştankölesindemektir.Ruhenyadazihnenenyücemertebelereulaşmışolabilirsin:Soylubirkölesinöyleyseyadazekibiruşak,amaözgürdeğilsin.Vebirtrajedininiçindedeğilsin,çünküböyledoğmuşolmanbirtrajediysedebusenideğil,kendikendiyleyüzyüzegelenKader’i

ilgilendirir.Öteyandan,eğerhayatınağırlığınadayanamadığıniçinköleolduysan,yazıklarolsun.Özgürdoğduğun,kendikendineyetebilen,insanlardanuzakdurabilenbiriolduğunhalde,zavallınıntekiolduğuniçininsanlarlayaşıyorsan,yazıklarolsunsana.İştebu,nereyegidersengit,kendindebirliktetaşıyacağıntrajedindir.

Özgürdoğmakinsanınenyüceözelliğidir;mütevazıbirkeşişikrallaravehattahakettiğihaldeözgürlüğüküçümsemeksizin,güçlüolduklarıiçinkendikendineyetentanrılaraüstünkılanbudur.

Ölümbirkurtuluştur,çünküöleninsanınkimseyeihtiyacıkalmaz.Zavallıkölezorlakurtulmuşolurzevklerinden,acılarından,arzulananvebitmekbilmeyenhayattan.Kralvazgeçemediğimülklerindenkurtulur.Etrafınaaşksaçankadınlar,taparcasınasevdiklerigibi,gönüllerifethetmektenkurtulur.Zaferdenzaferekoşanlar,hayatlarınıadadıklarızaferlerdenkurtulur.

İştebununiçinozavallı,saçmabedenebir

asaletkatarölüm,bilinmediksüslerledonatıronu.Kendiöyleistememişolsabile,bedenartıközgürdür.Artıkköledeğildir,köleliğinigözyaşlarıiçindekaybetmişolmasınarağmen.Enbüyükbaşarısıkrallıkunvanıolankrallariçindegeçerlidirbu,birinsanolarakgülünçolsalarda,kralolaraküstünvarlıklardıronlar–ölüsükorkunçolabilir,amakralüstündür,çünküölümsayesindeözgürlüğünekavuşmuştur.

Bezginbirhaldepencereleriminkanatlarınıkapatıyorum,dünyayıdışlıyorumvebiraniçinözgürlüğekavuşuyorum.Yarınköleolacağımtekrar;amaşuanyalnızken,dünyadahiçkimseyeihtiyaçduymazken,tekkorkumbirsesinyadamevcudiyetinşuhalimibölmesiyken,küçüközgürlüğümün,yüceldiğimanlarıntadınıçıkarıyorum.

Koltuğumagüzelceyayılarak,üzerimeçökenhayatıunutuyorum.Bugünedekyaralamışolmasınınyarasısayılmazsa,artıkyaralamıyorbeni.

284

Hayatadeğmeyelimasla,parmakuçlarımızlabile.

Düşüncedebilesevmeyelim.Düştebileolsa,hiçbirkadınınöpücüğü

herhangibirduygumuzuuyandırmasın.Marazınustasıolarak,yanılgıdankurtulma

sanatınıbaşkalarınaöğretebilecekkadarilerletelimişi.Hayataolanmerakımızla,yeniyadagüzelbirşeykeşfetmeyeceğimizibilerek,peşinenbununyorgunluğunuduyarak,bütünduvarlarınardınıgözetleyelim.

Umutsuzluğudokuyanlarolarak,sadecekefenlerdokuyalım–hiçgörmediğimizdüşleriçinbeyazkefenler,kendimizdeöldüğümüzgünleriçinkarakefenler,sadecehayalinikurduğumuzeylemleriçinkülrengikefenler,yararsızduygularımıziçinimparatorlarınmorrengindekefenler.

Tepelerde,vadilerde,gölkıyılarındaavcılarkurt,geyik,yabaniördekavlıyor.Nefretedelimonlardan,avlandıklarıiçindeğil,bizeyâr

olmayanbirzevkitattıklarıiçin.Yüzümüzde,ağladıağlayacakbiradamın,

solgungülümseyişiolsun;görmekistemeyenbiradamınbulanıkbakışları;hayatıküçümseyen,sırfküçümseyecekbirşeyiolsundiyeyaşayanbiradamın,bütünhatlarımızasinmişküçümseyişi.

Veçalışanlar,savaşanlarhorgörümüzdennasiplensin,umutvegüvenbesleyenlerisenefretimizden.

285H.K.

20Aralık1931

Hepuykudaolduğumaiknaoldumolacağım.Yaşarkenrüyamıgörüyorum,rüyagörürkenyaşıyormuyumyadarüyailehayatbendekarışmış,kesişmiş,içiçegeçerekbilinçlivarlığımıoluşturmuşşeylermi,bilmiyorum.

Bazen,herkesgibibanadaneolduğumu

açıkçagösterenaktifhayatadaldığımhalde,tuhafbirşüpheninşöylebiryoklayıpgeçtiğioluyor;varmıyım,bunuartıkbilmezoluyorum,birbaşkasınınrüyasıolabileceğimihissediyorum;adetaetimhissediyorbirromankahramanıolabileceğimi;akılalmazbirhikâyeninbaştansonauydurmagerçekliğinde,yazıdilininçalkantılarınauyarakdevinenbirkahraman.

Romankahramanlarınıngözümüzdedostlarımızdanyadaahbaplarımızdan,apaçıkgörülengerçekhayattabizimlekonuşan,bizidinleyenherkestendahacanlıhalegeldiğinesıksıktanıkolmuşumdur.Bendebumeseleüzerindehayalkuruyorumişte,birbütünolarakdünyada,herşeyüstüsteyığılmışdüşlerdenveromanlardanmıibaretacaba,kutuiçindekutulargibi–herşeyBinbirGeceMasalları’ndakigibi,başkahikâyelerbarındıranveyalanlarlasonsuzgecedeyayılanhikâyelermiyoksa.

Düşündüğümdeherşeysaçmageliyor;hissettiğimdeherşeytuhafgeliyor;istek

duyduğumda,isteyen,derinlerimdekituhafbirşey.Nezamaniçimdebirdevinimolsa,devineninbenolmadığımıfarkediyorum.Hayalkurarken,birbaşkasınınkalemindendökülüyormuşgibioluyorum.Hissettiğimde,sankibeniboyuyorlar;istekduyduğumda,nakledilecekbirmalgibibirarabayatıkıyorlarbeni,galibabilerekbiryereyolluyorlar,benise,ancakorayavardıktansonragerçektenistemişoluyorumgitmeyi.

Ammakarışıkişler!Görmekdüşünmektenkatbekatiyidir,okumakiseyazmaktan!Gördüğümbeniyanıltabilir,amabirparçamdeğildir.Okuduğumhoşumagitmeyebilir,amaonuyazmışolmaktanpişmanlıkduymamagerekyoktur.Herşeynekadardaacıgeliyoreksiksizbirdüşünmebilinciyledüşününce,tinselvarlıklarolarak,bilincinikinciparçasınıbilerekdüşünürüz,kibildiğimizibilmemizdeonunsayesindedir!Havabugünmuhteşem,amakendimidüşüncelerdenalamıyorum...Düşünmekyadahissetmek,odadeğilse,kenaraitilmişdekorlarınarasındayatanbaşka

ne?Alacakaranlıkların,özensizkıyafetlerin,kapalıduranyelpazelerinsıkıntısı;veyaşamayamecburkalmışolmanınbıkkınlığı...

286H.K.

Henüzgençtik,ormanınyüksekyapraklarının,belirsizmırıltısınınaltındangeçerdik.Patikanınucundabirdenkarşımızaçıkandüzlüklerayınaltındagölolurdu,birbirinegeçmişdallarlaçizilensınırları,gecedendahayoğunbirgeceydi.Büyükkorularaözgükararsızmeltemindallarınarasındanefesleriduyulurdu.İmkânsızşeylerdenkonuşurduk;seslerimizgecenin,ayışığınınveormanınbirparçasıydı.Birbaşkasınınsesigibigelirdikulağımıza.

Bubelirsizormandayolyokdeğildi.Hernasılsabildiğimizkestirmelerivardı,yılankaviadımlarımızoynaşangölgeleri,ayışığınınbelirsiz,soğukvesertışıltılarınıçiğnerdi.

İmkânsızşeylerdenkonuşurdukvegerçekmanzaralardaaynışekilde,imkânsızdı.

287H.K.

Sadeceulaşılmazolduğuiçintaparızmükemmelliğe;ulaşabilsekelimizintersiyleiterdikzaten.Mükemmelolmakinsanolmamakdemek,çünküinsanoğlukusurludur.

Cennetegizlibirnefretduyarız–vebakınşuzavallıyakigökyüzündekırlarolsunistiyordu.Hissetmeyetisinesahipbirinsanınesoyutsarhoşluklar,nemaddiâleminharikalarıtatminedebilir:Küçükevlerdebuluruzmutluluğu,tepelerinyamaçlarında,mavibirdenizdekiyemyeşiladalarda,ağaçlarınaltındauzananpatikalardaveatadankalmaeskievlerdesaatlercedinlenmekte–dahaöncehiçböyleşeyleryaşamamışolsakbile.Göktekıryoksa,gökhiçolmasındahaiyi.Öyleysehepsi

hiçolsunvebirdüğümübileolmayanburomanbitsin.

Kusursuzluğaulaşmakiçininsanruhununerişemeyeceğibirsoğuklukgerekirbize;nevarkiozamanda,kusursuzluğusevebilecekinsanyüreğikalmazdı.

Kusursuzluğataparken,kusursuzluğauzanan,büyüksanatçılarıyaratanogerilimbüyülerbizi.Kusursuzlukiçinsarfedilenbuçabayıseveriz,amatamdabununiçin,sadeceçabaolduğuiçin.

288H.K.

İnsanoğlununkusursuzlaştırılabileceğineinanmamaknebüyükbirtrajedi!

–Yainanmak,yaonasılbirtrajedi!

289

KralLear’ıyazmışolsamömürboyu

pişmanlıkduyardım.70Çünküokadarbüyükbiryapıtki,hemkusurları,hemdebazısahnelerdenfışkıran,aslındanekadarmükemmelolabilecekleriniinsanahissettirenayrıntıları,üstelikkimilerininçokküçükolmasınarağmen,insanıngözündebüyüyor.Lekelibirgüneşdeğilbuyapıt;paramparçabirYunanheykeli.Metinbaştansonahata,perspektifyokluğu,bilgisizlik,zevksizlik,zayıflıkveihmalkârlıkkokuyor.Büyükeserlerarasınagirecekhacimde,mutlakkusursuzluğaerişmiş,yücebireseryazmak–bununiçingerekentanrısalyetenekdünyadakimsedeyok,kimseyenasipolmamışbuişibaşarmak.Birhamledekendinidışımızaatamayanherşey,zihnimizinkusurlarıyüzündengiderekbozulur.

Bunudüşününcehayalimdesonsuzbirhüzneboğuluyorum,ıstırapiçinde,ömrümboyuncaGüzelliğeyararıdokunacak,iyibirşeyyapamayacağımıidrakediyorum.KusursuzlukAllah’amahsus.Bütün

gücümüzüdeortayakoysakçabalamanınbirsınırıvar;bizçabaharcarkenyapıtfarklıruhhallerimizdengeçervebunlarındaherbiribaşlıbaşınabirkendilikolduğundan,kişiliğiyleyapıtınbireyselliğinizedeler.Ancakyazdığımızankesinolarakbilirizkötüyazdığımızı;yegâneuluyapıt,gerçekleştirmeyihayalbileetmeyecekolduğumuzdur.

Birdahadinlevebenianla.Herşeyiiyidinle,sonrasöylebana,düşhayattandahaiyideğilmidir.Çalışmaklabiryerevarılmaz.Çabalarımızınsonuyoktur.Hiçbirşeyyapmamak–yegânesoylu,seviyelitavırbudur,çünkügerçekleştirilenşeyintasarlananındaimaaltındakaldığını,tamamlanmışyapıtınhayaledileninalttarafıgroteskbirgölgesiolduğunukabullendiğimizigösterir.

Ahbiryazabilseydimdüşlediğimdramlarındiyaloglarını,okunası,duyulasıkelimelerikâğıdafırlatarak!Dramlarımdasarkmayan,hatasızbirolayörgüsü,mükemmeldiyaloglarvar,amaolayınakışını,somutolarak

yansıtmayayetecekkadaraçıkçacanlandıramıyorumkafamda;samimidiyaloglarınesasınıoluşturankelimelerinise,dikkatledinlesemdeyazıyadökebileceğimkadargüçlüçıkmıyorsesi.

Bazılirikşairleriseverim,çünküepikyadadramatikşiirleryazmayakalkışmamış,birduyguyuyadabirdüşanınısomutlaştırmaktanbaşkaşeypeşindekoşmanınfaydasızolduğunuiçgüdüleriylekavramışlardır.Bilinçsizhaldeykenyazabildiklerimiz,erişebileceğimizkusursuzluğunboyutlarınıortayakoyar.Shakespeare’inhiçbirdramının,Heine’ninbirşiirikadarbizidoyurmasınaimkânyoktur.Heine’ninşiirikusursuzdur,oysaisterShakespeare’inolsunisterbaşkasının,bütündramlarkusurludur.Birşeyinşaedebilmek,birBütünkurmak,müthişuyumluparçalardanoluşan,insanbedeninebenzeyenbirşeyveonuoluşturanparçalarınfarklıyönlerinibirleştirecek,mutlakbirlikveuyumüzerinekurulubirhayatyaratmak!

Eybeniduyanveyarımkulakdinleyensen,

bununnasılbirtrajediolduğununfarkındadeğilsin!Anasınıbabasınıkaybetmeye,bahtsızlığa,dostsuz,aşksızkalmaya–hepsinekatlanabilirinsan;amanegerçekte,nelaftaeldeedebileceğigüzelbirşeyihayaletmeye,hayır.Kusursuzbirişbitirdiğinibilmek,maksadınaulaşmışbiryapıtyaratmanınzevki–sakinbiryazgünü,birağacıngölgesindenedetatlıdıruyumak.

69.Lizbon’daticaretveeğlencemerkezi.

70.Pessoa,Shakespeare’ehayrandı;onubütünzamanlarınenbüyükdâhisiolarakgördüğünüdefalarcabelirtmiştir.

290H.K.

Koltuğumarahatçayerleşmiş,hayataaidiyetimiyicezayıflamışolarak,aslayazmayacağımcümleleri,aslatarifedemeyeceğimmanzaralarıinanılmazbirberraklıklakıpırtısızlığımaaktarıyorum,düşüncelerimdeaçıkseçikçiziyorum.Kelimekelime,upuzun,kusursuzcümleleryontuyorum,birtakımdramlar,entrikalarörüyor,sonrabunlarıdörtdörtlükyapılarolarakzihnimeyayıyor;uçsuzbucaksızşiirlerinherzerresinde,ölçülü,sözedökülmüşocoşkuyuhissediyorum,nefisbirtaşkınlıkgörünmezbirkölegibialacakaranlıktapeşimsırageliyor.Amaolgunlaşmayayüztutmuşbuduygularıgömdüğümyerdenkalkıpbiradımatsam,yazıyadökmekiçinmasayagitsem–kelimelerodakikaelimdenkaçıyor,dramlarsönüyor,ezgilimırıltılaraçan,hayatverencoşkudangeriyekalansauzakbirpişmanlık,ıraktepelerdebirtutamgüneşışığı,ıssızbir

kapınınönünde,yapraklarıhavalandıranbiresinti–hiçaçığaçıkmamışbirakrabalıkbağı,başkalarınınbildiğizevkveeğlenceler,içgüdümüzünbizedöneceğinisöylediğiveaslındavarolmayanokadın.

Tasarılar–hepsibenimdi!Benimyazdığımİlyada’da,Homeros’unulaşamadığıdinamikbirmantık,epodlarınınarasındadaorganikbirbağvardı.Kusursuzdizelerimdekiustalık,–tekeksiklerinihayeteerdirilmemişolmaktı–Vergilius’unberraklığını,Milton’ungücünükatbekataşıyordu.Düşlediğimalegorikhicivler,birbirinesıkısıkıyabağlıayrıntılardakisimgelerinaçıklığıylaSwift’iyayabırakırdı.NeHoratius’lar,neVerlaine’lerkaldıolmadığım!

Bunlarıaslındatamolarakdüşlemedenkoltuktanherkalktığımda,hiçbiriningerçekolmadığını,amaaynızamandasaltdüşdeolmadıklarınıbilmektenkaynaklananikilibirtrajediyaşamışımdır;düşüncelerimleonlarınvarlığıarasındakisoyuteşikte,onlardanbirşeylervardır.

Birdâhiydimben,düşlerimdekindendaha

çok,hayatımdakindendahaaz.Varoluşumdakitrajedibudurişte.Yarışıöndegötüren,fakathedefevarmasınabiradımkalayereyığılanbirkoşucuydumben.

291H.K.

Sanattakusursuzlaştırıcılıkdiyebirmeslekolsaydı(sanat)hayatımdanihayetbirişeyaramışolurdum.

Birbaşkasıbireseriyarattıktansonra,sırfonukusursuzhalegetirmekiçinuğraşmak;İlyadabelkideböylemeydanagelmiştir.

Amaenönemlisi,yaratmanınilkadımınıatmakiçinçabasarfetmeyecekolmak!

Romanlaryapanları,başlayıp,yazıpbitirenleriokadarkıskanıyorumki!Oromanlarınherbölümünüayrıayrıcanlandırabilirimdüşümde,bazendiyaloglardakicümlelere,bölümleribağlayanpasajlarakadartahayyülettiğimoluyor,ama

yazıhayallerinikâğıdasavurmayasıragelince,tutulupkalıyorum[...]

292H.K.

İstersavaşmaksözkonusuolsunisterakılyürütmek,bütüneylemlerhatalıdır;tıpkıinsanınherhangibirşeyyapmaktankaçınmasıgibi.Ahbirbilebilseydimhemhiçbirşeyyapmamanın,hemdeeylemdenvazgeçmemeninyolunu!Zaferimisimgeleyenhayal-tacına,yücelenlerinsessizlik-asasınakavuşmuşolurdumozaman.

Acıbileyokiçimde.Herşeyiokadarhorgörüyorumki,kendimideaşağılıyorum;başkalarınınacılarınıküçümserkenkendiminkilerideküçümsüyor,böylecekendiacımı,küçümseyerekeziyorum.

Evet,amaböyleoluncaacımbüyüyor...İnsanıstırabınabirdeğerbiçtiğian,onugurur

güneşiylekuşatmışolur.Acıyıçokyoğunyaşamak,IstırabınSevgiliVarlığıolduğumuzainandırabilirbizi.Öyleyse[...]

293

Istırapmolası

Uzunbir[...]sonrakitaptankaldırdığımızdagözlerimizsaf,pırılpırıldoğalgüneşinöfkesineuğrarya,benimgözlerimdebazenkendimdenayırdığımdaöyleacır,öyleyanarişte,bendentamamenbağımsız,dışımdaolduğusözgötürmezhayatın,başkalarınınvarlığının,hareketlerinboşluktakihalininveuyumununberraklığınıseyrederken.Ötekilerinduygularınaçarparım,içdünyalarımızınuyuşmazlığıkarşısındayüreğimsıkışır,ayaklarımbirbirinedolaşır,sendelerimvekulağımauğultugibigelentuhafsözlerinin,gerçekbirzemindekararlı,kendindenemin

yürüyüşlerinin,ellerininsahicihareketlerinin,onlarıbenimfarklıhallerimdeğil,bambaşkainsanlaryapançeşitli,karmaşıkoyunlarınarasınayuvarlanırım.

Bazeninsanlarıniçinedalıverdiğimdebirşaşkınlığa,boşluğadüşerim;sankiölmüşümgibigelir,solgun,renksizbirgölgeolarakyaşıyormuşumaynızamanda,ilkmeltemyereçalacakmışbeni,biridokunduğuandatozadönecekmişim.

Ozaman,enderinyerimdesorarımkendime,herkestenuzaklaşıpkendimiyetiştirmekuğrunaharcadığımemekleregerçektendeğermiydi,ÇarmıhaGerilmişZaferimeulaşmakiçinbenliğimiağırbircehennemazabınadönüştürmeyegerçektendeğermiydi.Aslındabiliyorumdeğdiğini,amagenedeböyleanlardadeğmediğini,hiçbirzamandadeğmeyeceğinifısıldayanbirduyguüzerimeçöküyor,içimidaraltıyor.

294

H.K.

Para,çocuklar(deliler)[...]Zenginliğeplatonikolaraközenmeliinsan.

Zenginliközgürlüktür.

295

Paragüzeldir,çünküözgürlüktür.

Beijing’egidiporadaölmeyiisteyipde71

yapamamak,yaklaşanbirfelaketinağırlığıgibiçöreklenirruhuma.

Lüzumlulüzumsuzalışverişyapaninsanlaraslındasandıklarındançokdahabilgedir–paraverdiklerioıvırzıvırlar,kendidüşlerininküçültülmüşhalleridiraslında.Birşeyesahipolmanınzevkinitadançocuklargibidirler.Ceplerindeparaolduğunutahminederekonlaragözkırpansaçmalıklarısatınalırken,kıyıdadenizkabuğutoplayanbirçocukkadarmutludurlar–veazamimutluluğunne

olduğunuenfazlahissettirenresimdirbu:kıyıdakabuktoplayanbirinsan!Birçocukiçin,birbirineeşikikabukyoktur.Uyurkenengüzelikisielindedir;kabuklarınıelindenalıpdakaybedeninsevayhaline!Ruhunundışparçalarınıçalmakha!Düşlerininkırıntılarınıondankoparmak!Çocuk,yenidoğmuşbirevreniçalınmışTanrıgibiağlarozaman.

296

Saçmalıkveparadokssaplantısı,hüzünlüinsanlariçinhayvanibirneşekaynağıdır.Nasılnormalinsanaşkagelipaklınagelenheraptallığısöyleyebiliyor,biranheyecanakapılarakyanındakininsırtınapatpatvurabiliyorsa,coşkuveneşeözürlülerdezekâtaklalarıatar,kendilerinehaso(soğuk)havayla,hayatın(sıcak)hareketleriniyerinegetirirler.

297

Reductioadabsurdum72ensevdiğimiçkilerdenbiridir.

298H.K.

Herşeysaçma.Kimiömrünüparakazanıpbirköşeyekoymayaadamış,amaneparasınıbırakacakçocuğuvar,nedetanrınınservetininbahtınıherdaimaçıkedeceğinedairenufakbirumudu.Şuötekivargücüyle,ancaköldüktensonraişineyarayacakbirşöhretiçindidiniyor,amaşöhretinintadınıçıkaracağıbaşkabirhayatainanmıyor.Berikiaslındaumurundaolmayanbintürlüişinpeşindenkoşuyor.Şuazötedekide[...]

Şuradaduranvarya,odagereksizyere,öğrenmekiçinokuyor.Şuöbürüzevkiçindeyaşamayabakıyor,amaodaboş.

Tramvaydayım,herzamankigibi,insanlarınbütünsomutayrıntılarınıağırağırgözdengeçirmekteyim.Benimiçinayrıntılarbirervarlıktır,birkelime,birharf.Karşımdaoturangençkızınüstündekielbiseyiöğelerineayırıyorum:Aleladebirkumaşolarakdeğildeelbiseolarakgördüğümiçin,kumaşıbirtarafa,dikişeverilenemeğibirtarafa;veayrışmasırasıyakahizasındakiözenliişlemeyegeliyor;ipekipliklerbiryana,sarfedilenemekdeöbüryana.Vebirden,ilkelbirekonomipolitikkitabıokurcasına,fabrikalar,çeşitçeşitfaaliyetlergözümünönüneseriliveriyor–kumaşındokunduğufabrika;elbiseninboynusaranyerinikıvrımkıvrımmotiflerlesüslemektekullandıkları,kumaşınbirtonkoyusuipeklerinbüküldüğüfabrika;vefabrikalarıniçindeatölyeler–makineler,işçiler,terzikızlar–,gözlerimiiçeriçeviripyazıhaneleredalıyor,birparçahuzurpeşindekimüdürlerigörüyorum,muhasebedefterlerininasıltuttuklarınabakıyorum;amabukadarlakalmıyorum;hepsininötesindegününübufabrikalarda,

yazıhanelerdegeçireninsanlarınevhallerinigörüyorum...Bütündünyagözümünönünegeliyor,sırföbürucundakimbilirhangikafayıtaşıyanoesmerboynusaran,yeşilelbiseüstünedahakoyubiryeşille,rasgeleişlenmiş,muntazambirnakışkarşımdaduruyordiye.

Kocatoplumsalhayatuzanıyorgözümünönünde.

Dahası,birtramvayda,karşımdaduranbirkadınınfaniboynununetrafını,yeşilkumaşüstünekoyuyeşilibrişimlerinkıvrımkıvrımsıradanlığıkuşatsındiyeemekvermişherkesinruhunu,aşklarını,küçüksırlarınıseziyorum.

Başımdönüyor.İriliufaklısamançöpleriyledoldurulmuştramvaysıralarıbeniuzakdiyarlaragötürüyor,çoğalarakendüstri,işçiveişçievleri,varoluşlar,gerçeklikler–herşeyoluyor.

Perişanbirhalde,uyurgezercesineiniyorumtramvaydan.Baştansonabütünhayatıyaşadım.

299H.K.

Benimheryolculuğumbüyükbiryolculuktur.TrenleCascais’egidenekadar,oikiadımlıkyoldadörtbeşülkeninmanzaralarını,kırlarını,şehirlerinigörmüşkadaryorulurum.

Önündengeçtiğimherbina,hermüstakilev,duvarlarıbeyazavesessizliğeboyanmışheryalnızevcik–herbiri,biraniçinkendimiiçindeyaşarkenhayalettiğimbiryuvadır,öncemutluymuşum,sonrasıkıntıbasıyormuş,ensonundaherşeydenbıkıyormuşum;vealıpbaşımıgittiktensonra,evdegeçengünlerimidelilergibiözlüyormuşum.Böylehayallerleheryolculuk,büyüksevinçler,sonsuzbirsıkıntı,uyduruközlemlerdevşirmeklegeçiyor.

Evlerin,köşklerin,bahçelievlerinönündengeçerkeniçlerindeyaşayanbütüninsanlarınhayatınısererimiçime.Evlerdekihayatlarınhepsinibirdenyaşarım.Baba,anneveçocuklar,kuzenler,dadıvedadınınkuzeni

olurum,hepsibirden;farklıduygularıaynıandahissetmek,aynıandafarklıinsanlarınhayatınıyaşamak–onlarıgörebildiğimiçindışarıdan,kendimiayrıayrı,herbirigibihissettiğimiçiniçeriden–başlıbaşınabirsanattır.

Kendimdefarklıkişilikleryarattım,yenileriniyaratmayadaaralıksızdevamediyorum.Herdüşümdoğardoğmazbirbaşkasıolupcanlanıyor,obaşkasıdabenimyerimedüşgörmeyebaşlıyor.

Yaratmakuğrunakendimiyokettim;kendiiçimdeokadardışımaattımkikendimi,kendimindışındavarlıksürüyorumartık.Farklıoyuncularınfarklıoyunlaroynadığıboşbirsahneyimben.

300

Üçgenrüya

Kıçgüvertedeuyurkenbirtitremegeldi–

çünkübenUzaklardakiPrens’in73ruhuna,birkehanetinürpertisivurmuştu.

Çığlıkçığlığatehditlerledolubirsessizlik,küçükodanıngözlegörülenatmosferinesolgunbirmeltemgibisızıyordu.

Bunlarınhepsiayışığınınyüzündenoluyor,aşırıparladığındaokyanushuzursuzlanıyor,usulusulsalınmakyerineçırpınmayabaşlıyor;henüzduymuşdeğilimama,Prens’insarayınıservilerinkuşattığınaartıkşüpheyok.

İlkşimşeğinkılıcı,öbürdünyada,boşluktabellibelirsizdalgalandı...Ayışığı,açıkdenizdeçakanbirşimşekrengindeveanlaşılıyorki,hiçolmadığımoprensinsarayıharabeyedönmüş,çokeskidekalmışşimdi...

Gemi,ölümkokanbirseslesularıyararakyaklaşırken,küçükodayasolgunbirkaranlıkçöküyor;hayır,ölmemiş,biryerlerdetutsakdeğilmiş,nebaşınanegeldiğinibiliyorumprensin–nedekaderininbugünnasılsoğuk,bilinmezbirşeyedönüştüğünü?..

301H.K.

Duygularıyenilemenintekyoluyenibirruhinşaetmektir.Hissetmebiçiminideğiştirmedenfarklışeylerhissetmeyeveruhunudeğiştirmedenfarklışekildehissetmeyeçalışıyorsan,boşunaçabalıyorsun.Çünküvarlıklarbiznasılhissediyorsaköyledir–nezamandırbiliyorsunbunubilmeksizin?–veyenişeylerolmasının,yenişeylerhissetmenintekyolu,bunlarıhissetmebiçimindebiryenilikyapmandır.

–Ruhdeğiştirmekmi?İyiamanasıl?–Onubulmakdaseninişin.

Doğduğumuzandanöldüğümüzanadek,tıpkıbedenimizgibiruhumuzdaağırağırdeğişir.Biryolunubuldabudeğişimihızlandır,bazıhastalıklardayadahastalıktankalkıncabedendekideğişimlerinhızlandığıgibi.

Aslakonferansvermeyegönülindirmeyelim–görüşlerimizvaryadahalkahitapetmekuğrunaonunseviyesineiniyoruz

sanmasınlar.Merakedenyazdıklarımızıokusun.

Zatenbütünkonuşmacılarbiraktörizlenimiverir–yeteneklisanatçılarınburunkıvırdığı,Sanat’ınuşaklarınabenzerler.

302H.K.

Farkettimkidüşüncelerimvedikkatim,hepaynıandaikişeyebirdenyöneliyor.Sanırımherkesedeaşağıyukarıböyleoluyordur.Bazıduygularokadarbelirsizki,ancaksonradan,hatırasızihnimizdebelirdiğizamanonlarıhissetmişolduğumuzunbilincinevarırız;banasorarsanızbuduygulardan,herbirimizdevarolanbuikikatmanlıdikkattenbirpartikurmaklazım–içpartidiyebilirizbelkibuna–.Yalnız,konubenolduğumda,dikkatimiverdiğimikigerçekliğiaynışekildegörmemgibibirdurumvar.Benimözelliğimbuişte.Belkitrajedimdebu–vehattatrajedimdekikomedi

de.İçkarartıcıbirşirketingereksizhikâyesini

kuranyazılarıaktardığımdeftereeğilmiş,dikkatleyazıyorum;vebirtaraftandadüşüncelerimaynıdikkatlevarolmayanbirgemiyle,hiçbiryerdeolmayanbirDoğu’nunmanzaralarıarasındasüzülüyor.Şuikişeybenimiçinaynıölçüdeaçık,aynıölçüdegözlegörülebilir:Büyükbirözenlesatırlarındışınataşmamayaçalışarak,VasquesveC.Şirketi’ninticaridestanınındizeleriniyazdığımkâğıtveiçindebulunduğumgeminingüvertesi;katranlıtahtalarınaralıklarınınsıkçizgilerledoldurduğukâğıdınbirazkenarındayım,durduğumyerdenaynıdikkatle,düzgüncedizilmişşezlonglara,yolculuğuntadınıçıkaranyolcularınhafifsarkanbacaklarınabakıyorum.

(Birçocukbisikletibenidevirse,obisiklethikâyeminbirparçasıhalinegelir.)

Sigarasalonudışarıyadoğruçıkıntıyapıyor;sadecebacaklarıngörülmesininnedenibu.

Hokkayauzanıyorum,tamosıradayabancınınsiluetininsigarasalonundan–

durduğumuhissettiğimyerinhemenyanından–çıktığınıgörüyorum.Banasırtınıdönüpöbüryolcularadoğruilerliyor.Yavaşyürüyor,kalçalarındandabiranlamçıkaramadım.Birİngiliz.Birhesabıdahakaydediyorum.Neredehatayaptığımıanlamayaçalışıyorum:Marques’inborcuvar,alacağıdeğil.(Şişko,sevecen,kalenderMarquesgözümünönünegeliyor,gemibiraniçinkayboluyor.)

303H.K.

17Şubat1932

Dünyahiçbirşeyhissetmeyenlereaittir.Eylemadamıolmanınbirincişartı,duyarsızolmaktır.Hayatısürdürmektemelolarakeylemitetikleyenözelliğe,yaniiradeyebağlıdır.Nevarkiikişeyeylemiköstekler:duyarlılıkvenihayetindeduyarlıbirdüşüncedenbaşkabir

şeyolmayananalitikdüşünce.Hereylem,doğasıgereğikişiliğimizidışdünyayayansıtır,dışdünyadabüyükorandainsanlardanoluştuğuiçin,kişiliğimiziyansıttığımızzamanesasolarakbirbaşkasınınyolunukesmiş,eylemebiçimimizleötekilerihuzursuzetmiş,yaralamış,ezmişoluruz.

Demekkieylemekiçinbaşkalarınınkişiliklerini,sevinçleriniyadaacılarınıtahayyületmektenkaçınmalıyız.Birineyakınlıkduyduğumuzandaherşeybiter.Eylemadamıiçindışdünyaatılmaddelerdenkuruludur–üzerindenatlayıpgeçtiğiyadayolunaçıkıncaittiğibirtaşgibikendiliğindenatılolanlarvardır;birdekarşısındapesedenbirinsangibiatılolanlar,belkitaştanfarksızdırinsanda,çünküeylemadamıonadaaynışekildedavranır:Ayağıylaiteryadaüzerindenatlayıpgeçer.

Eylemadamlarınınenüstünörneğistratejiuzmanlarıdır,çünküönemliolduğukadar,çokyoğundikkatisteyenbireylemdironunki.Hayatbirsavaştır,sonuçolarakherçatışma

hayatınbirsentezidir.Stratejiuzmanı,satrançoyuncusununtaşlarlaoynadığıgibiinsanhayatlarıylaoynar.Buoyundakiherhamleninbinlerceocağısöndürdüğünü,üçbinyüreğiacıyaboğduğunudüşünse,stratejiuzmanınehalegelirdiacaba?İnsangibiinsanolsakdünyanehalegelirdi?İnsanoğlugerçektenhissedebilse,uygarlıkdiyebirşeyolmazdı.Sanat,eyleminmecburenunuttuğuduyarlılığaulaşmanınyoludur.Sanat,öylegerektiğiiçinevdebırakılmışolanKülkedisi’dir.

Bütüneylemadamlarıesasındaenerjikveiyimserdir,çünkühiçbirşeyhissetmezsenizmutluolursunuz.Bireylemadamınıhepkeyifliolmasındantanırsınız.Asıksuratlaçalışanlarise,ikinciderecedeneylemcisayılır;hayatıniçinde,genel,büyükhayatıniçindebirmuhasebeciyardımcısıolabilirler,meselabenimgibi.Amahiçbirşekildeolaylaraveinsanlarahükmedemezler.Kumandaedebilmekiçinduyarsızlıkgerekir.Başkalarınıyönetmeninyoluneşelibirmizacasahipolmaktır,çünkühüzün,hisleriolanların

harcıdır.PatronumVasquesbugünbirişbitirip

hastabiradamıveailesiniperişanetti.Bunuyaparkenoadamınticaribirrakipolmanındışındadabirvarlığıolduğunutamamenunutmuştu.İşbağlandıktansonraduygularıgerigeldi.Amabuherşeybittiktensonraoldutabii,çünküönceolsakesinlikleişiniyapamazdı.“Şuzavallıadamaacıdım,”dedibana.“Beşparasızkalacak.”Sonrabirpuroyakıpekledi:“Neyse;gününbirindebaşısıkışırdabanagelirse–sadakaisterse,demekistiyordu–,onasıkıbirişborçluolduğumuunutmayacağım.”

PatronumVasques’inkinamussuzlukdeğil;obireylemadamı.Şuanoyunukaybetmişolanadam,sahidendeileridesadakasızkalmayacaktır,çokcömerttirbizimpatron.

BütüneylemadamlarıpatronumVasques’ebenzer–fabrikaları,ticarethaneleriyönetenler,politikacılar,askerler,dinselyadatoplumsalidealleriolanlar,büyükşairler,büyüksanatçılar,burnunundikinegidengüzel

kadınlar,şımarıkçocuklar.Hissetmeyenyönetir.Sadecekazanmakiçingerektiğikadarınıdüşünenkazanır.Gerikalanı–yanigenelanlamdainsanlık,bulanık,şekilsiz,duyarlı,hayalperestvenarininsanlık–bukuklatiyatrosuyokolanadekyıldızoyuncularıiyiceortayaçıkarmaktanbaşkaişleviolmayanfonperdesidir;insanlıkoyununtaşlarınınüzerinedizildiğisıradan,dümdüzbirsatrançtahtasıdır–vebirgün,çiftkişiliğiyüzündenpuanlardahileyaparak,kendinekarşıoynayarakeğlenenOyununBüyükEfendisitaşlarıtoplayacaktır.

304

İman,eyleminiçgüdüsüdür.

305

Hayattadüsturbellediğim,hiçbirşeye,özellikleiçgüdülereinanmamaalışkanlığımveiçtengelensamimiyetsizliğim,benihepböyledavranmaktanalıkoyanengellerinboşluğunuortayaserer.

Aslındabütünyaptığım,ötekilerikendidüşlerimhalinegetirmek,görüşlerineboyuneğerekzihnimle,sezgilerimleiçlerinegirmek,görüşlerinikendimeaitkılmaktır(mademkendimherhangibirgörüşesahipdeğilim,ozamanbaşkagörüşlerolmuş,bunlarolmuş,farketmez);onlarızevkimegöredavranmayazorlamak,böylecekişiliklerinidüşlerimebenzetmekiçin.

Düşbenimiçinhayatınokadarönündeki,sözlüilişkilerimdede(zatenbaşkatürlüilişkimyok)düşgörmeyi,başkalarınıngörüşlerininveduygularınınarasındacanlı,belirsizbireyselliğiminkayganhattındatutunmayıbaşarıyorum.

Ötekilerinherbiribirkanalyadabirark,denizsuyukeyiflerinegöreiçlerindenakarak,güneşinpırıltılarınınaltındakarakterlerinin

değişkenakışını,kendilerininokuruhalleriyleyapabileceğindençokdahasahicibirşekildeçizer.

Şöylehızladeğerlendirdiğimde,sıksıkötekilerinsırtındanyaşıyormuşumduygusunakapılsamda,aslındabenonlarıdahasonrakicoşkularımdangeçinmeyemecburederim.Böyleyaşarımben,bireyselliklerininkabuğununiçinesığınarak.Adımlarınızihnimdekikilekaydeder,bilinciminenderinyerinegömerim,öylekisonuçtaadımlarınıonlardanziyadebenatar,yollarındabenyürürüm.

Kendimiikiyebölmeksuretiylezihnimdeiki,hattadahafazlaeylemiizleyebildiğimiçin,başkalarınınhissetmebiçimlerinebilinçliolarak,kayıtsızşartsızayakuydururken,genelliklebiryandandaonlaraaityabancıruhhalinikendiiçimdetahliledebilmiş,böyleceneolduklarını,nedüşündüklerinitamamennesnelolarakdeğerlendirebilmişimdir.Bitmeyenbirhülyanınipinetutunmuş,düşleriminiçindeilerliyorumvesadecebaşkalarının–bazılarıölü

olan–heyecanlarınınzarifözünüyaşamaklakalmıyor,birzamanlarbasitbirruhhalininderinliklerindekaybolmuşolanfarklızihinselgüçlerinikendiiçmantıklarınagöresınıflandırıyor,üzerindedüşünüyorum.

Vebuncahayhuyunarasındahiçbirşeykaçmazgözümden–nefizyonomi,nekıyafetler,nejestler.Tıpkıtavırlarıgibidüşlerini,içgüdüselhayatlarınıvebedenlerinideyaşarımbaşkalarının.Birbütünhalinde,sereserpedağılarakheryerlerindevarolurumveonlarlakonuşurkenheran,bilinçlisibilinçsizi,tahliledeni,tahliledeniyle,alabildiğineaçılmışbiryelpazedebirleşenbirvarlıklarkalabalığıyaratırım,olurum.

306H.K.

Hıristiyanlığakuşkuylayaklaşmayımirasalmış,kendidekalanbütüninançlaraaynıkuşkuylabakanbirkuşağaaidim.

Babalarımızdasaygıduyulacakbircoşkuvardıhâlâ,Hıristiyanlıktanalıpbaşkayanılsamalaraaktarmayıbaşardıklarıbircoşku.Kimilerinitoplumsaladaletheyecanlandırırdı,kimilerininaklıfikrigüzellikteydi,bilimevegetirdiğiilerlemelereinananlarvardı;HıristiyanlıklabağıdahakuvvetliolanlariseDoğu’nunveBatı’nınderinliklerindeyenidinlerarardı–budinlerdeolmasabomboşkalacak–bilinçleriniyaşamakdenensafvebasiteylemdenkoparmakiçin.

Bunlarınhepsigeçti,bizlerbuavuntulardanyoksundoğduk.Heruygarlık,kendisinisimgeleyendininçizgisindeilerler:Yenidinlerbenimsemekbuilkdinivenihayetindebütündinlerikaybetmekdemektir.

Bizeaitolanbudini,onunlabirliktedebütünötekilerikaybettik.

Böyleceherkes,yaşadığınıhissetmeninumutsuzluğuylabaşbaşa,yapayalnızkaldı.Gemilerdenizlerdeyüzmekiçinyapılmışgibigörünür;amaasılamaçyüzmelerideğil,limanavarmalarıdır.Bizimkidetıpkıböylebiryüzmektirişte,hangilimanagideceğimizedair

enufakbirfikrimizolmaksızın.Argonotlarınmacerakokansözünüacılıbirperdedentekraredelim:Gerekliolanyüzmektir,yaşamakdeğil.

Yanılsamalarelimizdengittiğindenartıksadecedüşlerleyaşıyoruz–düş,yanılsamasızlığamahkûmolanlarınyanılsamasıdır.Kendimizitüketerekyaşıyor,kendimiziazaltıyoruz;dörtdörtlükinsankendinibilmeyendir.İnancımızolmadığındanumudumuzdakalmadı,umudumuzkalmadığındanartıkgerçekbirhayatımızdayok.Sadecegelecekleilgilideğil,bugünhakkındadahiçbirfikresahipdeğiliz;çünküeylemadamıiçinşimdikizaman,geleceğinönsözüdürsadece.Bizsavaşmacoşkusuyladoğmamışız,dolayısıylasavaşmaenerjisidebizdeölüdoğmuş.

İçimizdengünügeçirmekuğrunaaptalcabirsavaşınbatağınagömülenleroldu,bunlarçileçekerek,soylubirzaferuğrunaçabaharcayarakbedelödemektendekaçınarak,iğrençbirşekilde,alçakçakarınlarınıdoyurmayabaktılar.

Dahaasilsoydangelenkimilerimizise,halktanuzakdurdu,hiçbirşeyistemedi,hiçbirşeyegözdikmedi,sadecebizegöresırtımızdakihaçolanvarolmagerçeğiniunutuştepesinekadartaşımayaçalıştı.Nevarki,Haç’ıtaşıyangibitanrısalbirbilincesahipolmayanvarlıklarınbunubaşarmasıimkânsızdı.

Dahabaşkalarıiseruhlarınındışınaçıkıpgürültüvekarmaşadininesarıldılar,kendisesleriniduyduklarındayaşadıklarını,aşkuzaktangözkırptığındasevildiklerinisandılar.Yaşamakcanımızıyakıyordu,çünkücanlıolduğumuzubiliyorduk;ölmekkorkutmuyordu,normalölümkavramınıyitirmiştik.

Amadahabaşkaları,eyTükenişinSoyu,ÖlüZaman’ıntinselsonu,onlarherşeyireddetmeye,kendilerinesığınmayabilecesaretedemedi.Yaşadılarsa,kendileriniinkârederek,tatminsizlikvehüzüniçindeyaşadılar.Amabağırıpçağırmadık,kendikendimizeyaşadık,içimize,enazındanhayattarzımızakapandık,odamızındörtduvarınınvehareketetmekten

acizliğimizindörtsuruarasındahapistikhep.

307H.K.

Düşkırıklığınınestetiği

Mademhayattabirgüzellikbulamıyoruz,hiçolmazsahayattagüzellikbulamayışımızdangüzellikçıkarmayaçalışalım.Başarısızlığımızıbirzafere,sütunlarınortasındaazametleyükselenolumlubirşeyedönüştürelim.

Mademhayatınbizetekverdiğiinzivayaçekilmekiçinbirhücre,ozamansüsleyelimhücreyi,hiçolmazsadüşlerimizingölgesiyle,karmaşıkresimlerleyadarenklerle,unutuşumuzudadışarıdakiduvarlarınkıpırtısızlığınaişleyelim.

Bütünhayalcilergibi,üzerimedüşengörevinyaratmakolduğunudüşünmüşümdürhep.Çabaharcamayıyadaherhangibir

niyetimisomutlaştırmayıdahiçbeceremediğimiçin,yaratmakhepdüşlemeyi,istemeyiyadaarzulamayıçağrıştırmıştıryadayapmayıdilediğimbirhareketisadecehayaletmeyi.

308

Yaşamayıbeceremeyişimedehadedim,alçaklığımaiseincelik.

SahtealtınlarıtakıptakıştırmışbirTanrıolarak,kendimiçiğrenklereboyanmışmermertaklidikâğıttanbirsunağakoydum.

Amanekendimikandırabildim,nede[...]kendikendimikandırdığımınfarkındaoluşumu.

309

Kendikendinimethetmeninomüthişzevki.

***YağmurmanzarasıBütünidealleribarındıranbasitfikirden,

soğuğun,hüznün,bütünimkânsızyollarınkokusugeliyorburnuma.

***Gözler,birkadınınomuzlarındaoynaşan

şalabugün,eskisinegöreçokdahabilinçlibakıyor.Şalbirzamanlarsadecekıyafetinbirparçasıydı;bugünisesafestetikzevkinyarattığısezgileriaçığavuranbirayrıntı.

Nitekim,elimizehergeçenlesanatyapmayaçalıştığımızgünümüzde,atılanheradımdabilinçaltınabaşvurulduğunu,coşkunkonuşmalarla[...]bütünleştiğinigörüyoruz.

Bukadınfigürlerininhepsivarolmayantablolardanfırlamış.Belkibazılarındafazladanbirkaçayrıntıvar...Kimiprofilleraşırınetlikleriyledikkatçekiyor.Etraflarınısaranderinfonunüzerindesafçizgilerlebelirerekgerçekleşmemeyioynuyorlar.

71.PortekizliyazarEçadeQueirós’unOMandarinadlıromanınagöndermevar.

72.Latince,saçmaolanaindirgeme.(Ç.N.)

73.Metin,simgeselolarakPortekizkralıSebastiãoefsanesinebirgönderme.BugençkralHaçlıSeferlerisırasında1578’deFas’ta,KasrülkebirSavaşı’ndakaybolmuştu.Buda“saklıkral”ınbirgündöneceğinedairmesihçibirinançdoğurmuştur.

310

Ruhumgizlibirorkestra;bilemediğimçalgılarçalınıyor,kemanlarvearplar,kudümlervedavullariçimdeyankılanıyor.Kendimeancakbirsenfonidiyebilirim.

***Çabasarfetmekbirsuçtur,çünküher

eylemlebirdüşölür.

***Ellerinbirertutsakgüvercin.Dudakların,birersessizgüvercin(sesi

gözlerimedoğruuçan).Herhareketinbirkuş.Eğildiğindekırlangıç,

yüzümebaktığındaakbaba,okibirli,kayıtsızhalinlecoştuğundakartal.

Kanatseslerindenibarettirseniseyrettiğimgöl.

Tepedentırnağakanatlısın[...]

***Yağmuryağıyor,yağıyor,yağıyor...

Aravermeden,inlercesineyağıyor...Bedenimruhumusoğuktantitretiyor...

Boşluğudolduransoğukdeğilbu,yağmuruseyretmektendoğuyor...

***Herzevkbirkusurdur–çünkühayatta

herkeszevkpeşindekoşarveherkesgibidavranmak,kusurlarınensiyahıdır.

311H.K.

Bazen–hiçbeklemediğim,hiçbirbelirtisezmediğimhalde–sıradanhayatboğazımayumrukgibioturuverir,benzerlerimizdenilenlerinsesinden,hareketlerindenkelimeningerçekanlamındamidembulanır.Dosdoğrumidemevuran,dolaysız,fizikselbirbulantıdırbu,başımdaisehissetmeyeteneğiminuyanışıgibiaptalcabirmucize....Benimlekonuşanherinsan,gözleriniyüzüme

dikenheryüzbirküfür,birhakarettir.Bütüngözeneklerimdenevreneyayılanodehşetisızdırırım.Onlarıhissettiğimihissettikçedermansızkalırım.

Vehüznünmidemeindiğibuanlardahepbirerkek,birkadın,hattabirçocukçıkar,midemikaldıranobayağılığınetekemiğebürünmüşhaligibigelipkarşımadikiliverir.Eksik,öznel,üzerindeenikonudüşünülmüşbirduygudeğildironlarıbayağılığınörneğiyapan;içimdehissettiğimedışarıdanharfiyenuyan,ikitaraftabenzerbirbüyüyledoğmuşnesnelbirgerçekliktir;vebizzatkendikurduğumdüzeninbirörneğinisergiler.

312H.K.

Bazıgünlerkarşımaçıkanhervarlık–özelliklemecburengünlükrutiniminbirparçasıolanlar–birharfdeğeriüstlenirvebunlargerektekbaşlarınagereksebiraraya

gelerekgelecektenhaberverenyadaokültbiryazıyadönüşür,hayatımıngölgelerâlemindekiizdüşümünüçizer.Masamkanlıcanlıinsan-kelimelerledolubirsayfayadöner;sokakisebirkitaptır;tanıdıklarlakonuşmalarımız,dahaaztanıdıklarımlarastlaşmalarımız–tabiiçözmekiçinsözlüğeihtiyaçduyduğum,amaanlamaktadazorlanmadığımcümlelerdir.Kelimelerkonuşur,ifadeeder,amakendilerinianlatmaz,kendileriniifadeetmezler;dedimya,kelimelerbirşeyeişaretetmez,şeffafolduklarıiçinarkalarındaolanıgösterirler.Nevarkibuğulubakışlarımla,birdenbirevarlıklarınyüzeyinevuranbucamların,içimizdenneyihemörtüphemörtüsünükaldırdıklarını,neyidışarıgeçirdiklerinidoğrudürüstseçemem.Renklerinneolduğunudinleyenbirkörgibi,pekbilmedenfikirsahibiolurum.

Sokaktayürürkenbazenmahremsohbetlerçalınırkulağıma,yaöbürkadındırkonuyadaöbürerkek,üçüncübirkadınınâşığıyadadördüncübiradamınmetresi[...]

Öyleyadaböyle,bilinçlihayatlarınçoğunu

meşguledenbukonuşmagölgeleriniduyuncaüstümebulantıylakarışıkbirsıkıntıçöker,örümceklerindünyasınasürülmüşgibidaralırım;vegerçekinsanlarınarasındaezildiğimin,evsahibiminvekomşularınbenibinadakiöbürkiracılarlabirtutmasınınkaderimolduğununfarkınavarırımansızın;işyerininarkatarafındakipencereninparmaklıklarıarasından,yağmuraltında,sefilbiravluolanhayatımdabirikenherkesinpislikleriniiğrenerekseyrederim.

313H.K.

Mutsuzluğununfarkındaolmayanbuncainsanınmutluluğubeniürpertiyor.İnsanihayatları,gerçektenduyarlıolsalarsonsuzacıverecekolaylarladolu.Amagerçektebitkiselhayattaolduklarından,yaşadıklarışeylerruhlarınadeğmedenuçupgider,varoluşlarınıdişiağrıyan,amaaynızamandamüthişbir

servetesahipbiradamınkiylekıyaslayabiliriz–farkındabileolmadanyaşamaktıroservet:Tanrılarınbahşettiğiendeğerliyetenektirbu,çünkübizionlarabenzetirvefarklıbiryoldandaolsatıpkıonlargibi,sadeceacınındeğil,sevincindeüstüneyükseltir.

İştebundandırherşeyerağmensevgilibitkilerimibukadarsevmem!

314H.K.

Günümüzünmoderntoplumlarındayaşayanüstünvarlıklariçinbirkıpırtısızlıkyasasıçıkarabilmeyiisterdim.

Toplumduyarlıvezekivarlıklarbarındırmasa,kendiliğinden,kendikendiniyönetirdi.Bununonazararverenbiriciketkenolduğunutakdiredersiniz.Aşağıyukarıbumodelüzerineinşaedilmişolanilkeltoplumlarmutluydu.

Üstünvarlıklarıntoplumundışınaatıldıklarında,çalışmayıbilmedikleriiçinölüpgitmektenkurtulamamasıçokhazin.Sıkıntıdandayadaaralarındaaptallığayerkalmadığıiçindeölebilirler.Amabenburadainsanlığınmutluluğunudüşünerekkonuşuyorum.

Toplumdabaşınıkaldıranherüstünvarlık,

ÜstünVarlıklarAdası’na74sürgünedilebilir.Normaltoplumda,kafestehayvanbeslergibibesleyebilironları.

İnanınbana;eğerneacılarçektiğiniyüzünevuracakzekiinsanlarolmasa,insanlıkbunlarınfarkınabilevarmazdı.Duyarlıvarlıklar,sırfiyiniyettendolayıötekilerincanınıyakar.

Şimdiliktoplumiçindeyaşadığımızgözönünealınırsa,üstünvarlıklarınbiricikgörevi,kabilehayatınakatkıdabulunmaktanmümkünolduğukadarkaçınmaktır.Aslagazeteokumasınlar,okuyacaklarsadasadeceeftenpüften,ilginçolaylaragözatsınlar;hayır,taşradakişehirlerdengelenkısahaberlerdennasılkeyifaldığımıkimsetahminbileedemez.Sırfisimlerbile,belirsizliğinkapılarınıardına

kadaraçarönümde.Üstünbirvarlığınözlemduyabileceğien

yüksekmertebe,kendiülkesinindevletbaşkanınınadını,hattaülkemonarşiylemiyönetiliyoryoksacumhuriyetlemi,onubilebilmemektir.

Attığıheradımlaruhunu,gelipgeçenşeylerdenveolaylardanzerrekadarrahatsızlıkduymayacakhalegetirmelidir.Bunuihmalederse,kendineeğilebilmekiçinöncebaşkalarıylailgilenmekzorundakalır.

315H.K.

Zamanıboşageçirmeninaltındabellibirestetikanlayışıyatar.Duyguustalarıiçin,bilinçliliğinherbiçiminekarşıbirçarebarındıranbireylemsizlikkitapçığımevcut.Toplumsalsözleşmekavramını,içgüdülerimizinyarattığıeğilimleri,duygununtaleplerinialaşağıetmek,öyleherestetinharcı

olmayan,derinlemesinebirçalışmaister.Önce,edepvehayânınnedenleriaraştırılmalı,ardındankurallarakörlemesinesaygıgöstermemizealaycıbirteşhiskonulmalı.Bununyanısırahayatınişimizekarışmasınıengellemekiçinbecerilerimizigeliştirmemizdeönemlidir;tedavigörerek[...]başkalarınıngörüşlerineduyarlıolmayakarşızırhlanmalıyız,başkalarıylayanyanavarolmanınalçakçadarbelerinekarşıruhumuzgevşekbirkayıtsızlıklasarmalanmalı.

316H.K.

Hayatakarşı,estetiğedayalıbirdinginliğeulaşmak;öylekihayatınvecanlılarınbizerevagördüğühakaretler,aşağılamalar,bizisaranincecikduyarlılıkkuşağının,bilinçliruhumuzundışsurununberisindebizedokunamasın.

Hepimizdeaşağılıkbirtarafvar.Hepimiziçimizdebirsuçsaklarız–işlemişolduğumuzyadaruhumuzunişlememiziisteyipdurduğubirsuç.

317H.K.

26Ocak1932

Kafamısüreklimeşguledenşeylerdenbiri,nasıloluyordabaşkainsanlarvaroluyor,nasıloluyordabenimkinindışındaruhlar,birbilinçolduğuiçinbenzersizzannettiğimbilincimeyabancıbilinçlervarolabiliyor.Karşımdadurmuş,benimkelimelerimlekonuşan,yaptığımyadayapabileceğimhareketleriyapanşuadamın–şuadamınbirşekildebenzerimolabileceğinikavramışdurumdayım.Nevarkiillüstrasyonlardanyolaçıkarakdüşlediğimresimlere,romanlardanesinlenerekgördüğümkahramanlara,onlarıtemsileden

aktörlerlebirliktesahnedegezinenkurmacakişilikleredefarklıbakmıyorum.

Banaöylegeliyorki,hiçkimsebaşkalarınınhakikatenvarolduğunutamolarakkabuledemez.Birbaşkasınıncanlıolduğunu,tıpkıbizimgibihissettiğini,düşündüğünükabuledebiliriz;amadaimaadıkonulmamışbirfark,maddibirengelolacaktırarada.Geçmişzamanlaraaitöylefigürler,kitaplardasaklanmışöyleresim-insanlarvarki,tezgâhınardındanbizelafyetiştiren,tramvaydaöylesineyüzümüzebakanyadasokaklardaölübirtesadüfsonucubizedeğipgeçen,kayıtsızlığıncisimleşmişhaliolanvarlıklardançokdahagerçektirlerbizimiçin.Başkalarıdediğimizşey,birmanzaradan,genelliklefazlasıylaiyibildiğimizbirsokağıngörünmezmanzarasındanibarettir.

Kitaplardaanlatılanbazıkişileri,gravürlerdetanıştığımsimaları,ettenkemiktendiyetabiredilenmetafizikgereksizliktendoğmuş,gerçekdenilenkişilerdençokdahabanaait,aramızdakiakrabalıkbağındanve

samimiyettendolayıkendimedahayakıngörüyorum.Aslınabakılacakolursaşu“ettenkemikten”lafıçokiyitarifediyoronları:Kesilip,doğranıpbirkasapdükkânında,mermertezgâhabırakılmışkanrevaniçindeölüler,kaderinhayatları,kaburgaları,butlarıbunlar.

Meseleyiböyledeğerlendirmektenutanmıyorum,farkettimkiherkesböyleyapıyor.İlkbakıştainsanıninsanıküçümsemesiolarak;yadakatillergibineyaptığınızıbilmeden,askerlergibineyaptığınızıdüşünmedeninsanöldürmenizisağlayankayıtsızlıkolarakgörülenşey,kimseninbaşkalarınındabircantaşıdığıgerçeğine–tabiibubirsır–yeterincedikkatetmemesindenilerigeliyor.

Bazıgünler,bilmemhangimelteminsürükleyipgetirdiği,benliğimdekibilmemhangikapıylaberaberaçılankimianlarda,birdenköşedekibakkalındabirtinselliğininolduğunu,osıradabirçuvalpatatesinüzerineçıkmış,kapıyauzanmayaçalışançırağın

gerçektendeacıçekebilenbirinsanolduğunuhissediveriyorum.

Düntütüncüdekikasiyerinintiharettiğinisöylediklerindeinanamadım.Zavallı,demekkivarmış!Onuheptenunutmuştukoysa,tanımayanlarkadarbiztanıyanlarda.Yarındahadaçokunutacağız.Birruhuvarmışmeğer–kendiniöldürdüğünegörebunaşüpheyok.Yatutkuları?Dertleri?

Elbette...Amabütüninsanlığaolduğugibibanadaondantekkalan,pis,omuzlaraoturmayanucuzbirceketinüzerindesalınan,safbirgülümsemeninanısı.Fazlahissetmektenkendiniöldürecekkadarşiddetlehissetmişbiradamdanbanakalanlarınhepsibukadar,insanherhaldebaşkaşeyiçinkıymazkendicanına...Birkeresindesigaraalırkenyakındakelkalacağınısöylemiştim;nevarkisaçınındökülmesinebilefırsatolmadı.Onunlailgilihatırladıklarımdanbiridebu.Fakatbununbileaslındaonunladeğil,onunhakkındaedindiğimfikirleilgiliolduğunudüşünecekolursak,zatenbaşkaneanısaklayabilirdimki?

Birdencesetgeliyorgözümünönüne,içinekonulduğutabut,muhtemelengömüldüğüisimsizmezar.Vebirden,tersyüzedilmişceketivekelleşmişalnıylatütüncüdekikasiyerin,birbakımainsanlığıntakendisiolduğunugörüyorum.

Busadecebiransürüyor.Tıpkıbenimgibibirinsanolano,bugün,şimdi,açıkçaölü.Hepsibu.

Hayır,ötekileryok...Ağırkanatlarıyla,sert,puslurenkleriçindebatangüneş,benimiçindonupkalıyor.Akışınıgörmediğimgenişnehir,batangününaltındabenimiçintitriyor.Sularınçekildiğiyerdenehirlebuluşanşugenişmeydanbenimiçinyapılmış.Tütüncününkasiyerinibugünkimsesizlermezarlığınamıgömmüşler?Bugüngüneşonuniçinbatmıyor.Amasırfbunudüşününce,nekadarengellemeyeçalışsamda,benimiçindebatmazoldu...

318

318H.K.

...birbirleriniselamlamaksızın,hattatanımaksızıngeceniniçindegeçipgidengemiler...

319H.K.

Bugün,başarısızolduğumuaçıkçagörüyorumvebazen,sadece,başarısızlığısezememişolmamaşaşırıyorum.Zafereinanacakneyimvardı?Negalipgelenleringözükörkuvvetinesahiptim,nededelilerindelicibakışlarına...Soğukbirgüngibibilinçlivehüzünlüydümhep.

Açıkvenetşeyleriçimizirahatlatır,parlakgüneşinaltındagördüklerimizdeferahlıkverir.Masmavibirgünde,hayatınakışınıseyretmek–iştebu,benimgözümdeniceeksiklerinyerinitutar.Sürekliunutuyorum,hatırladığımdan

çokdahafazlasıgidiyoraklımdan.Yarısaydam,havaikalbimvarlıklarınkendinibeğenmişliğiyledoluyor,bendebaktıkçausulcaseviniyorum.Bedensizbirgörüntüdenbaşkabirşeyolmadımhiç,gününbirindegelmişolan,görmesinibilenbelirsizbirmeltemdışındabirruhumdayoktu.

Ruhumdabirparçabohemlikvar,bohemlerhayatınellerindenkaçanbirşeygibiakmasınasesçıkarmazlar,hayatıeldeetmeçabasıise,bunuyapmakdüşüncesininiçindeuykudadır.Amabohemzihniyetinosahtetesellisini–anidenyükselenvehemenbirköşeyeitilenheyecanlarınverdiğiucuzaldırmazlığıtatmadımhiç.Benyalnızbirbohemdimsadece,kibusaçmadır;yadamistikbirbohemdimki,budaimkânsızdır.

Doğa’nınkarşısındangelipgeçen,yalnızlığındinginliğineoyulmuşboşsaatler,sonsuzakadariçimdekazılıkalacak.Böyleanlardakafamdakibütüntasarıları,gönlümdengeçenbütünrotalarıunuttum.Özlemleriningökmavisiyuvasınayuvarlanarak,ruhumtambir

dinginliğekavuşurkenbirhiçolmanınzevkinevardım.Başarısızlıklardan,umutsuzluktanörülübirruhsalzeminiolmayan,akıldançıkmazanlardanhiçkeyifalmadımbelkide.Bütünözgürsaatlerimdeuyuyanbirıstırapvardı,bilinciminduvarlarınınardında,başkabahçelerdebellibelirsizçiçekleraçardı;hüzünçiçeklerininkokusuvehattarengisezgilerimleduvarlarıaşardıgenedeveyaşamanınverdiğiuyuşukluğumlayıprananöbürtaraf–güllerinaçtığıyer–,varlığımınkarmaşıksırrındabenimtarafımdanhiçayrılmadı.

Hayatımınnehribilmediğimiçdenizlerdekayboldu.Düşşatomunetrafındabütünağaçlarasonbahargelmişti.Budeğirmimanzara,ruhumunbaşındakidikenlitaçtır.Hayatımınenmutluanlarıdüşlerimdi–hüzünlüdüşler;içlerindebirikensulardakörbirNarkissosgibikendimebakardım,sukenarlarınınserinliğinintadınıalmış,geceleyingörebilen,eskibirgönülgözüylebedenininsuyaeğildiğinihissetmişbirNarkissos,düşlerinengizliyerindeyaşananosoyutdüşüncelere

fısıldanmışbirgönülgözüydübu.Hayaliincikolyelerin,engüzelanlarımdan

benimlebirliktekeyifaldı.Enhoşumuzagidençiçekkaranfildi,belkideincelikleristemediğinden.Dudakların,kendigülümseyişindekiironiyiyalınbirneşeylekarşılardı.Kaderininneolduğunuanlıyormuydungerçekten?Anlamıyordunda,biliyordun:Bakışlarındakihüzneyazılmışgizemindudaklarını,dudaklarınınyılgınkıvrımlarınıoderecekarartmasıbundandı.Vatanımızgülleringelemeyeceğikadaruzaktı.Bahçemizdekişelalelerdenakansuyu,sessizlikköpüklerisarardı.Suyunçarpıpyolunutayinettiğiçakıltaşlarınınküçük,pütürlüoyuklarındadahaçocukkenedindiğimizsırlar,hiçbüyümeyenkurşunaskerlerimizinboyundadüşleryuvalanırdı;askerlerişelaledekitaşlaradadiksekolurduaslında,düşlerimizdebireksikkalmadan,düşlerimizeketvurulmadan,büyük,durağanaskerîeylemlericraetsinlerdiye.

Başaramadım,biliyorum.Kendisinidörtduvararasınahapsedenateşepahabiçemeyen

tükenmişbirhastagibi,başarısızlıktananlaşılmazbirlezzetalıyorum.

Dostluğaazdaolsayeteneğimvardı,amahiçdostumolmadı,yabenihayalkırıklığınauğrattılaryadadostlukkavramı,düşleriminbirhatasıydı.Hepinsanlardanuzakyaşadım,yalnızlığımarttıkçadakendimidahaiyikeşfettim.

320H.K.

29Ocak1932

Parlaklığınıkaybetmeyebaşlamışgüneşinaltındayazınsonateşleridehafiflerken,sonbaharhenüzgelmedenbaşlardı,adetagökyüzününgülümsemeyireddettiğinianlatanohafif,belirsiz,yokyereuzayanhüznüyle.Gökyüzününenyükseknoktasında,renginözüeksilmişolduğundankâhdahaaçıkmaviler,kâhyeşilimsilerolurdu;bulutyığınlarının

arasındasolgun,ebrulierguvankırmızılarınaboyanmış,derbederbirunutuşolurdu;bulutlarınarşınladığıbuhuzurluyalnızlıkta,artıkuyuşuklukdeğilsıkıntıolurdu.

Sonra,havadakiserinsizliğiniçindekibirserinlikten,henüzsolmamışrenklerinsolmasından,manzaranınayrıntılarındakivenesnelerindağınıklığındakibirazalmavealacakaranlıkbilmemnesindensahicisonbaharıngeldiğianlaşılırdı.Henüzölenolmazdı,amahenüzvarolmayanbirgülümsemeylehayatıözlerdiherşey.

Vesonbaharnihayetgerçektengelirdi:Havarüzgârınserinliğiyledolardı;yapraklar,henüzkuruyapraklardeğilken,kurubirseslehışırdardı;yerbaştansonagenişbirbataklığınrengine,elletutulmazsınırlarınaboyanırdı.Sonbirgülümsemeolanoşeyusulcasolardı–gözkapaklarıağırlaşır,hareketleranlamsızlaşırdı.Böylecehisseden–yadahissetmeyeteneğinesahipsandığımız–herşeysonvedasınıyüreğinesıkısıkıbastırırdı.Biravlunundibindengelensertbirrüzgârsesi,bir

başkaşeyinbilincimizdekikararsızalgısındasalınırdı.İnsanıniçinden,hayatıgerçektenhissetmekiçiniyileşmekgelirdi.

Amadahasonbaharınortasındabastıranilkkışyağmurları,buanlamsızara-renkleritemizlerdi.

Sertrüzgârlarkıpırtısıznesnelerinüzerindeıslıkçalar,biryerebağlıolanlarısarsar,oynaknesnelerisürüklerdiveyağmurunkarmaşıkuğultularınınarasındaimzasızitirazlarsöyleyenolmayankelimeler,ruhtanyoksundüşkırıklarınınhüzünlü,hattaöfkeliseslerihaykırırdı.

Nihayetsonbahar,baştanaşağısoğuğavegrilerebürünerekçekilirdi.Şimdibirkışbaharındaydısıra,herşeyeyapışanbirçirkefedönmüşbirtozdubu,amakışsoğuğubiryandandaövgüyedeğerbirşeygetirirdibize:Yakıcıyazbitmişti,ilkbaharadahavardıvesonbahar,nihayetkıştatarifediyordukendini.Göğünyücelerinde,renklerinartıknesıcaklığınehüznüçağrıştırdığıyerde,herşeygeceyevesonsuzadekdüşünceleredalmayauygundu.

Onlarıdüşünmedenönce,benimiçinböyleydibütünbuşeyler.Bugünyazdıklarım,hatırımdakalanlardır.Gerçektensahipolduğumsonbahar,kaybetmişolduğumdur.

321

Fırsatparagibidir–kizatenodabirfırsattanbaşkaşeydeğil.Hayattahareketedeninsaniçinfırsat,istekleresahipolmanınbirsafhasıdırveistekbeniilgilendirmiyor.Benimgibieylemireddedenbirinsanaçısındanfırsat,denizkızlarınınyokluğununşarkısıdır.Büyükbirhazlaaşağılanmalı,aslakimsekullanamasındiyedeenüstrafakaldırılmalıdır.

Birşeyefırsatbulmak...Dünyadanvazgeçmeninheykelinidikebilirizbutoprağa.

Eygüneşinaltındauzananuçsuzbucaksıztarlalar,sizicanlıkılanbiricikvarlıkolanseyirci,gölgeninkıyısındanseyredersizi.

İçlerindekiahengeuyarakkabarıpalçalandalgalarhalindeyayılan,kendialacakaranlığının

hüzünlügörkemindeköpüktenyılanlarınınalaylarınagülümseyerekçözülenuzuncümlelerden,muhteşemkelimelerdensüzülenalkol.

322H.K.

Enkolayeylemlerbile,ruhsalbirsırratecavüzetmekanlamınagelir.Hereylemdevrimcibireylem,belkidehırslarımızıngerçek(doğasından?)sürgünedilmektir.

Hareketzihinselbirhastalık,birimgelemkanseridir.Hareketegeçmek,kendinisürgünetmektir.Hereylemeksik,yarımdır.Hayalinikurduğumşiirler,kâğıdadökmeyekalkışanadekkusursuzdur.İsamitindebileyazılıdırbu:İnsanlaşmışbirTanrı’nın,şehitdüşmektenbaşkaçaresiyoktur.Yücehayalcininoğluyüceşehitolabilirancak.

Yapraklarındelikdeşikgölgeleri,kuşların

titrekşarkısı,nehirlerinuzanankolları,güneşinaltındaürperenserinpırıltıları,gelincikdoluyeşilliklerveuyandırdıklarıduygularınbasitliği–dahabunlarıhissederkenpişmanlıksarıyoriçimi,sankihissederkenaslındahissetmiyormuşumgibi.

Saatler,akşamvaktiilerleyenbirarabagibi,düşüncelerimingölgelerininarasındagıcırdayarakgeridönüyor.Gözlerimidaldığımdüşüncelerdenkaldırdığımda,dünyadenenseyirliğinonlarıyaktığınıhissediyorum.

Birdüşügerçekleştirmekiçinonuunutmak,dikkatimiziondançekmekgerekir.İştebuyüzdengerçekleştirmek,gerçekleştirmemekdemektir.Hayattanekadargüldikenivarsaokadardaparadoksvardır.

Kendiadıma,yepyenibirruhlaranarşisininolumsuzanayasasıolacak,yenibirtutarsızlığızafereulaştırmakisterdim.Düşlerimiderleseminsanlığayararıolur,diyedüşünmüşümdürhep,zatenbuişehiçgirişmediysem,sebebibudur.Faydalıbirşeyyapmanınfikribilebanabattı,benikendikendimdenkuruttu.

Hayatcivarındamülklerimvar.Eylem’iminşehrindenkaçıpdüşlerimdekiağaçlarınveçiçeklerinarasınaçekiliyorum.Yemyeşilinzivama,hareketleriminhayatınınyankısıbileulaşmıyor.Bitiptükenmezkalabalıklarıniçindebelleğimiuyuyorum.UzaklardanbiryelkenligibigeçenHayat’agözlerimikapayarak,derindüşünceleriminkadehindenyaldızlıbirşarabıngülümseyişiniiçiyorum.

Güneşligünlerdesahipolmadığımşeylerintadıvar.Mavigök,beyazbulutlar,ağaçlar,olmayankaval–dallarınhışırtısındayarımkalançobantürküleri...Hepsiparmaklarımlahafifçedeğdiğimsessizbirarp.

Sessizliklerinbitkilerihatırlatançıplaklığı...Gelinciklergibihışırdayanismin...Parktakihavuzlar...geridönüşüm...ayininortasındaaklınıkaçırandelipapaz...Buanılardüşlerimeait.Gözlerimikapatmadığımdabilehiçbirşeygörmüyorum.Gördüğümşeylerseyok...Dalgalar...

Bulanıkbirkarmaşanıniçinde,ağaçlarınyeşilikanımaişliyor.Hayatuzakyüreğimde

çarpıyor...Gerçekiçinyaratılmamıştımben,amahayatbenitanımakistemiş.

Kadernebüyükbirişkence!Kimbilebiliryarınölmeyeceğimi!Kimsöyleyebilirbugünruhumunbaşınakorkunçbirşeygelmeyeceğini!Bunlaraklımagelince,kendimeduyduğumşüpheninbilenelerlekarşılaşacağınıbilmezken,bizihepdahaileriyegitmeyezorlayanyücezorbadankorkuyorum.

323H.K.

Yağmurhâlâhüzünle,amabütünevreninyorgunluğunuiçmişçesinedahayumuşakyağıyordu;şimşekyoktu,sadecearadabir,çoktanuzaklaşmışsesiylegökgürlüyor,homurdanarakçatlıyor,bazenyorgunlukonadabulaşmışgibiyarımkalıyordu.Yağmurbirandaazalırgibioldu.İşyerindekilerdenbiriRuadosDouradores’ebakanpencereleriaçtı.Sıcakhavanınölükalıntılarınısürükleyendahaserin

birhavakocasalonasüzüldü.PatronVasques’ingüçlüsesibürosunda,telefonbaşındayankılandı:“Nedemekhâlâmeşgul?”Sonrakendikendinekupkurubirdillekonuştuğu,hattınöbürucundakikadınhakkındaedepsizcebiryorumdabulunduğuduyuldu.

324

Düşleredalabilmekiçinhertüryanılsamadankurtulmakşarttır.

Eylemsizliğinenyüksekmertebesinedüşlevaracaksın,oradaduyularbirbirinekarışır,duygulartaşar,düşünceleriçiçegirer.Nasılkirenklerleseslertatlarınıbirbirinebulaştırır,kindeöyleaşkıntadını,somutşeylersoyutşeylerintadınıalıryadatamtersiolur.Herşeyibirbirinebağlarken,birtaraftandaherunsuruyalnızbırakarakbirbirindenayıranbağlarınparçalandığınıgöreceksin.Oandan

itibarenherşeyeriyecek,karışacak.

74.Yada:ÜstünVarlıklarŞehri’ne.

325H.K.

Samimiinançsızlığımızınkırgınlığını,bitkinliğiniörten,rengârenkinterludehikâyeleri.

326

Zatenyaşadığımdanfazlasınıhayalettiğimyok:Bengerçekhayatınhayalinikuruyorum.Onlarıhayalimizealacakkadargüçlendiğimizanda,bütüngemilerhayalgemisidir.Düşadamı,hayalettiğizamanyaşamadığıiçinölür;eylemadamıise,yaşarkenhayalkuramamaktanmustariptir.Hayalingüzelliğiylehayatıngerçekliğinitekbirmutlulukrenginedöktüm.Hiçbirhayalimiz,aslacebimizdekimendilyadakendietimizkadarbizeaitdeğildir.İnsanistediğikadarhayatınıdopdolu,sınırsız,görkemlibireyleme

dönüştürsün,ötekilerletemasın[...],küçücükdeolsalarengelleretakılıptökezlemektenvegeçenzamanıhissetmektenyakasınıkurtaramaz.

Hayaliöldürmekle,kendimizideöldürmüş,ruhumuzusakatlamışoluruz.Hayal,eniçinegirilememecesine,enelimizdenalınamamacasına,ensıkısıkıyabizimolanşeydir.

Evren,Hayat–gerçekyadayanılsamaolarak–herkesindir.Benimgördüğümüherkesgörebilir,sahipolduklarımaherkessahipolabilir–yadaenazındanöylehayaledebilir.

Amahayalinikurduğumşeyibendenbaşkakimsegöremez,kimsesahiplenemez.Vedışdünyayıötekilerdenfarklıgörüyorsam,budaistemedengörmebiçimimekattığımhayallerden,gözlerime,kulaklarımayapışanhayalkırıntılarındankaynaklanıyor.

327H.K.

Gününuçsuzbucaksızaydınlığında,seslerdekihuzurdaaltındır.Olupbitenherşeydebiryumuşaklıksezilir.Savaşçıktıdeselerhayır,derim,savaşyok.Böylebirgünde,buyumuşaklığındışındahiçbirşey,gerçeklerinyokluğununüzerineçöreklenemez.

328H.K.

Ellerinikavuştur,avuçlarımabırakvedinlebenieyaşk.

Günahlarıdinleyen,inceincedamıttığıöğütlerverenbirpapazgibi,yumuşak,avutucubirseslesanasöylemekistediğim,birşeyieldeetmearzumuzuneldeettiklerimizinfersahfersahgerisindekaldığı.

Zihnindekidikkatekarışansesimle,upuzunumutsuzlukduasınıokumaktırdileğim.

Hersanatçınınheryapıtıdahamükemmel

olabilir.Dikkatleokunduğunda,enbüyükşiirlerdebiledahaiyisiyazılamayacakpekazdizeye,dahayoğunhalegetirilemeyecekpekazepizodarastlanırvehepsinintoplamınıneriştiğikusursuzluğundahaüstünümutlakavardır.

Gününbirindebununfarkınavarıpdadüşünmeyekoyulansanatçıyanekadaryazık!Oandanitibarenişindeneşe,uykusundahuzurharamolur.Gençliğianlayamadaneldengider,tatminsizlikiçindeyaşlanır.

Hemayrıca,niyekonuşuyoruzki?Söylediğimizşuüçbeşkelimenindiledökülmemişhali,çokdahaiyidir.

Dünyayasırtçevirmeningüzelliğinekendimibiriknaedebilsem,ıstırapiçinde,sonsuzadekmutluolurdum!

Çünkü,dediklerimibanaduyurankulaklarımdandökülenkelimeler,hoşunagitmiyor.Kendimiyüksekseslekonuşurkendinlerken,konuşmamıbanataşıyankulaklarım,kelimeleridüşünüşümübanadinletengerçekkulaklaaynışekildedinlemiyorbeni.Kendimidinlerkenbenbilekendimhakkındayanılırken,

hattabazennedemekistediğimibileanlayamazken,başkalarıbenianlamaktannekadaruzaktırkimbilir!

Başkalarınekarmaşıkyanlışanlamalarlaanlarbizi!

Anlaşılmanınverdiğinefiszevk,bunuençokisteyenlereyasaktır–çünkükarmaşık,anlaşılamamışvarlıklarınözelliğidirbu;ötekiler,yaniherkesinanlayabileceğibasitinsanlarise–onlarhiçbirzamananlaşılmayaihtiyaçduymaz...

329

EyFarklı-Kadın,hiçdüşündünmüseninbana,benimsananasıldagörünmezolduğumuzu?Hiçdüşündünmünekadarcahiliyizbirbirimizin?Birbirimizigörmedengörüyoruzbirbirimizi.Birbirimiziduyuyorvesadecekendiiçimizdekisesekulakveriyoruz.

Başkalarınınkelimelerikulaklarımızınhataları,aklımızındenizlerindeolankazalardır.

Nekadardagüvenirizbaşkalarınınkelimelerineyakıştırdığımızanlama!Başkalarınınkelimelerledilegetirdiğihazlarbizeölümütattırır.Enufacıkbirderinlikkatmakaygısıgütmeden,dudaklarındandöküverdiklerikelimelerdeisehayatvehazbuluruz.

Eyherşeyiaçıklayan,yorumladığınderelerinsesi,mırıltılarındaniceanlamlarbulduğumuzağaçlarınsesi–ah,gizliaşkım,hepsi,bukatıksızdüşler,hücremizinparmaklıklarındanakankülnekadardabizhâlâ!

330

Mademkiherşeyinyanlışolmamasıihtimalivar,eyaşkım,öyleyseyalansöylemeninsancılızevkinedevaolmasınhiçbirşey.

İnceliğindoruğu!Sapkınlığınzirvesi!Saçmayalanlar,sapkınlığıncazibesinesonvedaha

büyükbircazibeolarak,masumiyetikatar.Kastenmasumlaştırılmışbirsapkınlık–incelmeninsınırıdahanekadarzorlanabilir?Bizehazvermeyebileçalışmayan,canımızıyakmanınneolduğunubilmeyen,zevkleacıarasındayeredüşen,biryetişkininöylesineeğlendiğiucuzbiroyuncakgibiyararsız,saçmabirsapkınlık!

EyNefise,lüzumsuzalışverişlerinzevkindenhabersizmisin?Dalgınlığımızagelseyanlışlıklagireceğimizyollarınkeyfinibilirmisin?Hangiinsanieylem,kendidoğalarınayalansöyleyen,kendiniyetleriniboşaçıkaranbusahteeylemlerkadarrenklidir?

Başkalarınayararıdokunabilecekbirhayatıhederetmek,güzelolacağıkesinbiryapıtıaslagerçekleştirmemek,başarıyagidenyoluyarıdabırakmakbüyüklüktür!

Ah,aşkım,aslabulunamayacakkayıpyapıtlar,bugünbirerisimdenibaretolananlaşmalar,küledönmüşkütüphaneler,paramparçaedilmişheykellernekadardaheybetli!

Muhteşembiryapıtıyakıpyokedensanatçılar,birbaşyapıtyaratabilecekkenkastensıradanbireserortayakoyanlaryadamükemmelbiryapıtaimzaatabileceklerinibildiklerihalde,Sessizliğeaslayapılmamışşeylerintacınısunmayıtercihedenbüyükşairler(kusurlubiryapıtızatenyazmayadeğmez)Saçma’nınkutsallığınanasıldaermiştir!

KimsegöremeseMonaLisa’nıngüzelliğibambaşkaolurdu.Heleonuçalmayı,yakmayıgözealansanatçı,MonaLisa’yıçizenibilekatbekataşardı!

Sanatniyebukadargüzel?Çünküyararsız.Hayatniyebukadarçirkin?Çünküamaçlardan,tasarılardanveniyetlerdenörülmüş.Bütünyollarbirnoktadandiğerinegitmekiçinçizilmiş.Kimseningelmediğibiryerdenkimseningitmediğibiryereuzananbiryoliçinnelervermezdim.Birtarlanınortasındabaşlayıpbirbaşkasınınortasındakayboluverecekbiryolyapmayaseveseveömrümüadardım;uzatılsabirişlevkazanacak,

amasonsuzadekyarımbiryololarakkalıpyüceliğinikoruyacakbiryola.

Harabelernedenmigüzel?Artıkhiçbirişeyaramazlarda,ondan.

Geçmişindinginliğimi?Olmadığı,olamayacağışeyibizehatırlatarakşimdikizamanayansıtmasındankaynaklanır:Saçmalığıaşkım,saçmalığı.

Yaben,bunlarısöylerken–bukitabıniyeyazıyorum?Çünkükusurluolduğunubiliyorum.Sırfhayaldekalsamükemmelolurdu;yazıyadökülüncekusursuzluğundankaybediyor:İştebununiçinyazıyorumonu.

Dahası,yararsızıvesaçmayısavunduğumiçin,kendimiyalanlamak,kenditeorimeihanetetmekiçinyazıyorumonu.

Veaşkım,bütünbunlarınsonucundakazanılacakenbüyükzafer,belkidehiçbiriningerçekolmadığını,benimdegerçeksanmadığımıdüşünmektir.

Yalanzevkvermeyebaşlarsa,onuyalancıçıkarmakiçindoğruyusöyleyelim.Canımızısıkarsaozamandayalansöylemeyikeselim,

çünküacı,sapkıncadaolsa,hiçbirşekildezevkbarındırmamalı.

331H.K.

5Şubat1932

Başımvebütünevrenağrıyor.Maneviıstıraplaragöre,bireracıolduklarıçokdahaaçıkolanbedenselacılarzihnimizdeyankılanarak,kendilerininyabancıolduğutrajedilerdoğurur.Olanherşeyikucaklayan,dolayısıylabirtekyıldızıbiledışarıdabırakmayanBütün’ekarşısabırsızyaparlarinsanı.

Birerinsanolarak,doğuştankafatasıdenilenmaddeniniçindebulunanbeyinadındakimaddeninürünüolduğumuzusöyleyenneidüğübelirsizdüşünceyipaylaşmıyorum,paylaşmadım,sanırımpaylaşmayacağımda.Bendenmateryalistolmazmış(galibaböyle

düşünenlerinadıbu),çünkügözlegörülebilen,griyadabaşkarenktekibirkütleylebakışlarımınardındangörebilen,gökyüzünüdüşünebilenyadahattagöklerinvarolmadığınıhayaledebilenbendenenşeyarasındaaçıkbirilişkikuramıyorum,deyimyerindeysebunugözümdecanlandıramıyorum.Hernekadarsırfaynımekânıpaylaşıyorlardiye(birduvarveduvardakigölgemgibi)ikişeydenbirininaynızamandaöbürşeyolabileceğineinanmasamdayadaruhunbeyneolanbağımlılığının,biryoluaşmakiçinbindiğimarabayaolanbağımlılığımdandahakuvvetliolduğunaakılerdiremesemde–genedebenliğimizinzihniolanşeyle,bedeninzihniolanaynışeyin,kavgalarabilezeminhazırlayanortakbirhayatsürdüğükanaatindeyim.Genelkuralagöre,hangisidahakabaysaötekinesataşıyor.

Bugünbaşımağrıyor,belkidemidemdendir.Amamideağrıyıbaşımatelkinetmeyegörsün,hemengelipdüşüncelerimidağıtıyor,oysadüşüncelerimbirbeyinsahibi

olmanınötesindebirayrıcalıkbenimiçin.Gözlerimibağlasalarkörolmam,amagörmemengellenmişolur.Şuan,şusaçmavetekdüzesaattebaşağrısındankıvranırken,dünyaolarakkabuletmektezorlukçektiğimşudışarıdakişeyiseyretmeninneilginçbirtarafıvar,nedeasaleti.Başımağrıyor,budemektirki,maddeninbanabirhakarettebulunduğununbilincindeyim.Herhakaretgibibudaöfkemikabartıyor,buyüzdendeinsantürünetersdavranıyorum,herhangibirkötülüklerinigörmemişolsamdayakınımdakiinsanlardabunadahil.

Canımölmeyiçokistiyor,enazındangeçiciolarak,amasöylediğimgibi,sırfbaşımtuttudiye.Vebirdenaklıma,büyükbiryazarınbunusonsuzderecedesoylubirşekildeifadeedeceğigeliyor.Öylebiriolsa,dünyanınisimsizacısınısafhasafhaişlerdişimdi;paragraflaryaratangözleriyeryüzündeoynananfarklıinsanidramlarıgörürdü,kanıateşlişakaklarınıdövdükçeokâğıdamutsuzluğunbütünmetafiziğinidökerdi.Benimyazdıklarımdaise

asaletteneseryok.Evrenağrıyor,çünkübaşımağrıyor.Amacanımıgerçektenyakan,varolduğumubilmediğiiçinvarolan,gerçekevrendeğil–tamamenbanaaitolan,ellerimisaçlarımdagezdirdiğimdehepsininsırfbanaeziyetolsundiyeacıçektiğinihissettirenötekievren.

332H.K.

...Bukadarkolaysıkıntıyakapılmakürkütücü.Yapımgereğimetafiziklehiçilgimolmadığıhalde,günlerboyuncayoğun,hattafizikselsıkıntılarlakıvranarakmetafiziklevedinleilgilimeselelerieviripçevirdiğimoldu...Çokçabukanladımki,dinmeselesiniçözmek,coşkularadairbirmeseleyimantıksalçerçevedeçözmekleaynıkapıyaçıkıyormuş.

333

333H.K.

18Temmuz1916

Hiçbirsorununçözümüyoktur.Gordiondüğümünükimseçözemez:Yapımızagöreyavazgeçerizbuiştenyakeserizgider.Zihinselsorunlarıduyarlığımızıkullanarakbirçırpıdaçözeriz,çünküdüşünmektenbıkmışızdır,sonuçlarçıkarmaktankorkmaktayızdır,belkisaçmabirşekildebirdesteğeihtiyaçduymaktayızdırveyabizibaşkalarınavehayataitençoğunluğakarışmaiçgüdüsününetkisinekapılmışızdır.

Birsorununbütünbileşenleriniaslabilemeyeceğimiziçin,çözümyolunudaaslabulamayız.

Gerçeğeulaşmakiçinyeterliverilazım,birde,verilerleilgiliyorumlarınıirdelemekiçindüşünmeyöntemleri.

334

334H.K.

16Mart1932

Sonyazdığımınüstündenaylargeçmiş.Busıradazihnimeöylebiruykubastırmıştıki,hayattabambaşkadavrananbiriolmuştum.Sıksık,adetamecazianlamdamutluhissettimkendimi.Varlığımortadankalkmıştı,birbaşkasıydım,düşünmedenyaşıyordum.

Vebugünbirdenbenliğimeyadabenliğimolarakhayalettiğimşeyegeridöndüm.Durupdinlenmeksizinçalışıpmüthişyorulduğumbirandaoldubu.Başımıellerimeyasladım,dirseklerimeğimliyüksekmasayadayalıydı.Vegözlerimkapalı,kendimibuldum.

Aldatıcı,uzakbiruykudabütünolanlarıhatırladımvebirden,çocukluğumungeçtiğievinupuzuncephesigerçekbirmanzarakadarnetolarak,varoluştanönceyadasonra,gözümünönündeyükseliverdi,önündeuzanantoprakmeydandadüşünortasındaydı.

Hayatınyararsızlığınıhissettimhemen.Görmek,hissetmek,hatırlamak,unutmak–hepsiiçimdekarışmıştı,dirseklerimdehafifçesızlıyordu,yansokaktanbelirsizbirmırıltıyükseliyor,sakinbürodadadingin,düzenliçalışmasesleriduyuluyordu.

Ellerimimasayakoyupetrafımaşöylebirbaktım,herhaldeölüdünyalarladolubiryorgunluğunbakışıydıbuvegördüğüm–görmekdeniyorherhaldebuna–ilkşeyhokkamınüzerinekonmuş,kocaman,mavibirsinekoldu(bürodangelmeyenoanlaşılmazuğultudemekbundanmış!).Uçurumundibinden,isimlerdensoyunarak,dikkatleseyrettimonu.Mavimsisiyah,altınımsıyeşiltonlardaydı,cilalı,iğrençpırıltısıçirkindeğildi.Bircan!

Kimsöyleyebilirbirtakımyücegüçlerin,sözgelimiserseriadımlarımızıgölgeleriylesaranGerçeğintanrılarınınyadaşeytanlarınıngözünde,benimdebiraniçinburunlarınındibinekonmuş,pırılpırılbirsinekolmadığımı?Ucuzbirbenzetmemibu?Dahaöncebinlerce

kezsorulmuşbirsorumu?Gerçekbirdüşüncedenyoksunbirfelsefemi?Belkiöyledir,amadüşünmedim:Hissettim.Bugülünçkıyaslamayıtensel,dolaysızbirdüzlemde,derinbirdehşetleyaptım.Kendimisineklekıyaslarkensinekoldum.Kendimisinekgibihissettiğimihayalederkenkendimisinekgibihissettim.Vekendimisinekcinsindenbircangibihissettim,sinekolarakuyudum,sinekolarakköşeyekıstırıldım.Amaenkorkuncu,aynıandakendimikendimolarakdahissetmemdi.Elimdeolmadangözlerimitavanakaldırdım,ilahîbircetvelintepemeinmesindenkorkmuştum,tıpkıbenimşusineğiezebileceğimgibi.Neysekigözlerimiindirdiğimdesinekhiçsesçıkarmadanortadankaybolmuştu.Şekilsizmasa,genefelsefesizkalmıştı.

335H.K.

“Hissetmekmi,ammacansıkıcışey!”Birkaçdakikalıkbirkonuşmasırasındaöylesinesöylenmişbusöz,cümleyebütüntadınıverenavamlığıdadahil,belleğiminzeminindeparlarhâlâ.

336H.K.

İçimizdenkaçkişi,insankaynayanıssızbiryolulayıkıylaseyretmiştir,bilmem.Buifadebaşlıbaşına,söylediğindenbaşkaşeyanlatmayaçalışıyorgibi,kizatenöyle.Issızbirsokakkimseninuğramadığıbiryerdeğil,yayalarınsankiıssızmışgibigelipgeçtiğibirsokaktır.İnsangörürgörmezkolaycakavrarbunu;eşektenbaşkaşeygörmemişbirinsanınzebrayıaklındacanlandırmasıiseimkânsızdır.

Duyumlarımızherbirimizde,farklıseviyelerdeki,farklıbiçimlerdekikavrayışlaragöredizilir.Anlamanın,bellibirşekildeanlaşılmayıgerektirenyöntemleridevardır.

Bazıgünlerayağımınaltındakitopraktantepemekadarbirtiksinti,birüzüntü,biryaşamasıkıntısıyükselirgibiolur;sırfbunakatlanabildiğimigördüğümiçin,hayatakatlanılmazdemektenkaçınırım.Hayatıniçimdebiryerdeboğuluşudurbu,bütüngözeneklerimdebirbaşkasıolmakarzusu,tadımlıkbirölüm.

337H.K.

Ençokhissettiğimşeyyorgunluk,birdevarolmaktanbaşkavarlıksebebiolmadığındayorgunluğayapışanşaşkınlıkvar.Yapmakzorundaolduğumhareketlerdenciddenkorkuyorum,telaffuzedeceğimkelimelerhakkındadakafamhiçrahatdeğil.Hepsidahabaştanbaşarısızlığamahkûmgibigeliyor.

Hemakıldanhemakılsızlıktanaptallaşmış,mutluluktandamutsuzluktandamide

bulandıracakkadargroteskleşmiş,sadecevarolduklarıiçinkorkunçlaşmışbuncayüzünuyandırdığıdayanılmaztiksinti–hepyabancıkaldığım,canlışeylerinokabarışı...

338H.K.

Kendimdenkoparakbirbireyolduğumu,yabancılarıngözündeyabancıbirbireyolduğumukavradığımoanlarda,günlükhayatıniçindeyadatesadüfenkarşılaşıpkonuştuğuminsanlarafiziksel,hattaahlakiaçıdannasılgöründüğümühepmeraketmişimdir.

Hepimizkendimizizihinselgerçekliklerolaraktahayyületmeyealışkınızdır,başkalarınıisefizikselgerçeklerolarakgörürüz;kendimizibaşkalarınınzihninibellibirşekildeetkileyen,basitfizikselcisimlerolarakkabuletmektezorlanırız;aynışekildeötekileridezihinselgerçeklerolarakgörmemizzordur;amaişaşka

yadakavgayageldimi,işteancakozamanötekilerindetıpkıbizimgibibirruhuolduğununbilincinevarırız.

İnsanların,banabakıncanasılbiradamgördüklerinedairsaçmalamayakoyulmamınnedenibuişte;sesimnasıldır,diyemerakediyorum,ötekilerinistemsizbelleğindenasılbirresimbırakıyorum,hareketlerim,cümlelerim,görünenhayatımbaşkalarınınyorumlarınınretinasınanasılkazınıyor.Kendimidışarıdangörmeyihiçbirzamanbeceremedim.Hiçbiraynabizi“dışarıdanbiri”olarakyansıtamaz,çünkübizikendimizindışınaçekebilecekaynayoktur.Bunuancakbirbaşkaruhyapabilir,birbaşkabakışvegörüş.Ustabirsinemaoyuncusuolsaydımyadasesimibağıraçağıraplaklarakaydetsembile,eminimötetaraftanbakıldığındaneolduğumubilmektengenebukadaruzakkalırdım,çünkübeninasılkaydederlerseetsinler,isteristemezhepkendiiçimde,yüksekduvarlarlaçevriliözbilinciminiçindekalacağım.

Herkesbenimgibimidirbilmemyada

hayatbilimiesasolarakkendimizindışındakalarak,içgüdüselolarakbirtüryabancılaşmahalineulaşmaktan,özbilincimizeuzakdurarakvaroluştanpayımızıalmaktanmıibarettir;tabiibendenbiledahabunalmışolanlarınkendiolmakdenilenaptallığasarılmasıvemucizeeseridışarıdabirhayatkurmasıdamümkün;arılarındünyadakihiçbirülkedeolmayandüzenlitoplumlarkurması,karıncalarınminicikantenlerleanlaşmasıdaaynımucizenineseridir,sonuçlarabakacakolursak,birbirimizianlamaktakikarmaşıkyeteneksizliğimizdüşünüldüğünde,karıncalarbizigeçmişdurumdadır.

Gerçekliğinbilincimizdekitopografyasındaoyuncaklıkıyılar,alabildiğineengebelidağlarvegöllervar.BirbütünolarakbunlarınüzerindeuzunuzundüşündüğümdePaysdu

Tendre’ın75yadaGülliver’inGezileri’ninharitalarıgeliyoraklıma,kitaplarınironivefantezidoluolmasınarağmen,dalgageçergibigerçeğeuygunçizilmiştirbunlar;sırfgerçekülkelerinneredeolduğunugayetiyibilenüstün

varlıklarıngönlüolsundiye.Düşünüldüğüandaherşeykarmaşıkhale

gelirvetabiidüşüncedekendinehasbirhazzıişekarıştırarakmeseleyiiyicearapsaçınaçevirir.Amainsandüşünürken,herşeydenniyevazgeçtiğini,neyinasılkavradığınıetraflıcaanlatarakaçıklamaihtiyacıhisseder,yalancılarınherargümanayaptığıgibibolayrıntıdaverir,nevarkitoprağıbirazkazıncayalanınınkökleriaçıktakalıverecektir.

Herşeykarmaşık,yoksaöyleolanbenmiyim.Herneyse,hiçbirşeyinönemiolmadığınagörebudaönemsiz.Saçmalayıpduranbuyoldançıkmışdeğerlendirmeler,birkenaraatılmıştanrılarınbahçelerindebitkiselbirhayatsürüyor,tıpkıduvarlardanuzaktutulmuşsarmaşıklargibi.Benisebuipesapagelmezdüşüncelerisonsuzkeresonucabağladığımgeceniniçindegülümsüyorum,dahayıldızlarbileyokkenKader’idoğuranbüyüknedenlerdenyetimkalmışbirinsanruhundabunlarıdoğuranhayatiironiylegülümsüyorum.

339H.K.

28Mart1932

Batangüneşinsulardançekildiğisaatte,yüzeydebellibelirsizparlayanaltınsışeyin,yorgunluğumlaaynıhizadasalındığınıhissediyorum.Hayalettiğimgölebenzetiyorumkendimi,gölündibindegördüğümşeydebenim.Buizlenimiyadasimgeyiyadaiçindekendimigözümdecanlandırdığımben’inasılaçıklayacağımıbilemiyorum.Kesinolanbirşeyvarsa,odasonışıklarınıkoyubiraltındemetigibigöleyansıtarakdağlarınardındabatanbirgüneşgördüğüm,gerçektengörüyormuşgibigördüğüm.

Düşünceninenbeterözelliklerindenbiri,düşündüğünüzhaldegörmenizdir.İnsanmantığıyladüşünürsedalargider.Heyecanlarıyladüşündüğündeuyuyordur.

İradesiyledüşünürse,ölüdemektir.Bunakarşılıkbendüşgücümledüşünürüm,bendemantık,üzüntü,itkinamınanevarsa,umursamaz,uzakbirşeyeindirgenmiştir,tıpkıgölgeleriuzamışsonbirgüneşinüzerindesalındığı,kayalarınarasındakişuölügölgibi.

Durdumvesularürperdi.Düşündümvegüneşsaklandı.Ağır,uykulugözlerimikapatıyorum,içimdebirgölülkesivaryalnızca,yosunlarınyükseldiğisuyunkoyuparıltılarıarasında,geceningünolmaktanvazgeçtiğibirülke.

Hiçkonuşmadıysam,yazdığımiçindi.Banaöylegeliyorkivarolanlarbaşkayerde,dağlarınardındavesankiilkadımıatmayabircesaretetsekyapılacakupuzunyolculuklarvar.

Tıpkımanzaramdakigüneşgibibendevazgeçtimvarolmaktan.Söylenmişyadagörülmüşolanlardangeriye,yabanördeklerininuçmadığıbirovanın;ölü,oynak,nemli,uğursuzbirovanınüzerindesalınan,göllerdenyansıyanölüparıltılarladoluderinbirgecekaldısadece.

75.MadeleinedeScudéry’ninXVII.yüzyıldayarattığıhayalîülke.(Ç.N.)

340

Manzaralarainanmam.Kesinlikle.Amiel’inmeşhur“Hermanzarabirruhhalidir”sözünekatıldığımiçinsöylemiyorumbunu–okatlanılmazherşeyiiçselleştirmesaplantısınıyansıtan,ensıkısözelkeşiflerdenbiridirbu.Sadecemanzaralarainanmadığımiçinböylesöylüyorum.

341

Özbilincimindış-maddesinioluşturanizlenimleri,rezil,derinruhumagünügününekaydederim.Onlarıkoyduğumserserikelimeler,yazıyadöküldüklerianbeniterkeder,imgetepelerindeveçayırlarında,kavramyollarında,imkânsızdüşpatikalarındabaşınabuyrukdolaşmayakoyulur.Bunlarınbanabirfaydasıyok,çünkühiçbirşeyinfaydasıyok.Amayazarkenrahatlıyorum,hastalığı

geçmediğihaldenefesibirdenbiredüzeliverenbirhastagibi.

Kafasıdalgınken,sümeninüzerinedörtköşesindentutturulmuşkurutmakâğıdınırasgelekaralayan,saçmasapanisimleryazaninsanlarvardır.Bukaralamalar,zihinselözbilinçsizliğiminürünüdür.Güneşeuzanmışbirkediuyuşukluğuylaçiziktiririmbunları,sonradan,baştanberiunutulmuşbirşeyiansızınhatırlamışçasına,müphem,gecikmişbirşaşkınlıklayenidenokuduğumdaolur.

Yazarken,kendimeresmîbirziyarettebulunurum.Görüntülerarasındakiboşluklarda,büyükbirzevklehissetmediklerimiçözümlediğim,kendimikaranlıktakibirtablogibiseyrettiğim,birbaşkasınınhatıralarındayaşayanözelsalonlarımvardır.

Eskizamanşatomudahadoğmadankaybetmişim.Atadankalmaşatomunhalılarınısattıklarındahenüzbenyokmuşum.Hayattanöncekikonakharabeyedönmüş.Çoknadiren,birayışığınehirdekisazlardanfışkırıpiçimde

doğduğunda,kırıkdişlisurlarınkalıntılarının,sarımsı-beyazlarbulaşmışkoyumavigöğünüzerindesimsiyahbelirdiğiodiyarakarşı,içimibuzgibibirözlemsarar.

Birsfenksimben,kendimibilmecelerleçözerim.Ruhumununutulmuşyumağı,hiçtanımadığımkraliçenindizlerinden,gereksiznakışlarınınbirsahnesigibidüşüverir.Oymalışifoniyerinaltınayuvarlanırvebendekibirşeygözgibiizleronu,takiderinbirkabirveyokoluşdehşetinceyutulanadek.

342H.K.

2Mayıs1932

Benaslauyumam:Yaşarımverüyagörürümyadadahadoğrusuuykudakigibihayattadarüyagörürüm,kiuykudahayattır.Bilincimdekopuklukyoktur:Henüzuyumadıysamyadaiyiuyuyamadıysam

etrafımınelerinkuşattığınıhissederim;gerçektenuykuyadaldığımandadarüyagörmeyebaşlarım.Dolayısıyla,tutarlıyadatutarsızimgelerindaimibirakışısayılabilirim,hepdışarıdalıktaslarimgeler,kimileriuyanıkolduğumdainsanlarlaışığınarasındadurur,ötekilerseuykudaykengörülebilenışıksızlıklahayaletlerinarasında.İkişeyibirbirindennasılayıracağımıgerçektenbilemiyorum,ayrıcauyanıkkenuyumadığımıyadauyuduğumsıradauyanmadığımıdaiddiaedemem.

Hayat,birbaşkasınınkarmançormanettiğibiryumaktır.Yerdeyuvarlarsanız,sonunakadaraçarsanızyadaözenlesararsanızbiranlamkazanır.Amakendihalindeyken,özgündüğümleriolmayanbirmesele,merkeziolmayanbirkarmaşadır.

Dahasonrayazacağımbuhisleriçindeyken(cümleleribilekurdumkafamda),yarı-uykunungecesindebelirsizrüyalardakimanzaralarıveonlarıiyicebelirsizleştiren,dışarıdakiyağmurunsesinialgılıyorum.Boşluğunbilmeceleribunlar,uçurumuntitrek

ışıkları,onlarlabirliktedinmekbilmeyenyağmurunşikâyeti,işitselmanzaranınbereketideumarsızcasızıyoriçeri.Birumutmuyoksa?Kesinlikledeğil.Yağmur,görünmezgökyüzündenhafifseslerledökülüyor–rüzgârladağılanbirmelankolibu.Uyumayadevamediyorum.

Hayatınkaynağındakitrajedi,kesinkesbirparkıniçindekiyollardameydanagelmişolmalı.İkikişiymişler,güzelmişlervebaşkabirşeyolmanınpeşindeymişler;aşkgeleceksıkıntısındaoyalanıyor,birtürlügelmiyormuş,birgünyaşanacaklarınözlemiyse,hiçhissetmedikleriaşkınkızıymışdahaozamandan.Hemenyanıbaşlarındaki,ayıiçineçekmişkorularda,ayışığında,eleele,arzusuzca,umutsuzcaterkedilmişyollarınobambaşkaıssızlığındayürüyorlarmış.Gerçekteöyleolmadıklarıiçin,gerçektençocuklarmış.Biryoldanöbürüne,ağaçtanağacakoşarak,kâğıttansiluetlergibi,kimseyeaitolmayanbusahnededolaşıyorlarmış.Derkenhavuzlarınoradakaybolmuşlar,iyiceyakınlaşmış,iyice

ayrılmışlar,dinenyağmuruntarifsizsesi,adımlarınınyöneldiğifıskiyelerdengeliyormuş.Oikisininhissettiğiaşkımbenveiştebununiçinuykusuzgeceninderinlerindeduyabiliyorumonlarıvebununiçinbiliyorummutsuzyaşamayı.

343H.K.

Birgün(zikzak)

BirharemdeKadınefendibileolamadımşuhayatta!Nebüyükbirkederdirbunuyaşamamışolmak!

***Eğrisiyledoğrusuylahesaplandığında,

dündennekaldıysa,yarındannekalacaksabugündengeriyedeokalır:hepaynıolmaya,hepbirbaşkasıolmayaduyulandoymakbilmez,sonsuzarzu.

***Düşleriminveyorgunluklarımınsonsuz

basamaklarındangeçerekingerçeksizliğinden,invedünyanınyerinial.

344

Kısırkadınlarınşerefine

Gününbirindedünyadakibuncakadınarasındanbirinialacakolursam,şöyleduaet:Nasılolursaolsun,mutlakakısırolsun.Fakatbenimhayrımaduaetmekistersen,ohayalîkadınıaslaalamamamıdile.

Kısırlıktanbaşkasoylu,onurlubirşeyyoktur.Hiçolmamışbirvarlığıöldürmekyüce,

aynızamandadasaçmavesapkıncadır.76

345

345

Sanasahipolduğumuhayaletmiyorum.Neyeyararki?Yoksahayalimihalkınseviyesinetercümeetmişolurum.Birbedenesahipolmak,insanısıradanlaştırır.Bedenesahipolmayıhayaletmekse(çokdüşükbirihtimal,ama)belkidahabilebeter:Kendinisıradanbiriolarakhayaletmişolursun–bundandahaiğrençbirşeyolamaz.

Mademkikısırolmakistiyoruz,öyleyseiffetimizidekoruyalım,çünküDoğa’nıniçindedöllenmişbirşeyireddetmekten,sonradareddettiğimizşeyinhoşumuzagidentarafındanfaydalanmaktandahabüyükrezillikolamaz.Asaletdirhemlealınmaz.

Keşişlergibiiffetliolalım,hayalîbedenlergibisaf,yarıdeliküçükrahibelergibimütevekkil...

Aşkımızbirduaolsun...Senigörmeklemeshetbeni,senidüşlediğimanlardandabirtespihduasıyapacağım,PaterNosterniyetineyaşamanınverdiğibıkkınlık,AveMariayerinedebunalımlarım...

Sonsuzadekböylekalalım,bircamdabirerkeksilueti,karşıcamdabirkadınsiluetiolarak...Aramızdadonmuşayaksesleriyankılanangölgeler,gelipgeçeninsanlığıngölgeleri...Mırıldanılandualar,sırlar[...]aramızdangeçecek...Bazıgünlerhavayıgerçekten[...]buhurkokularısaracak.Kimizaman,birheykelinsiluetiikiyanadualarserpecek...Vebiz,güneşvurduğundarenklenen,geceçöktüğündeçizgilerledolancamlarolarak,hepaynıkalacağız...Yüzyıllarilişmeyecekcamsessizliğimize–dışarıdauygarlıklargelipgeçecek,devrimlerpatlayacak,şenliklerkaynayacak,huzurlukalabalıklargünlükhayatlarındakoşturacak...Vebiz,gerçekdışıaşkım,hepaynıgereksiztavırdainatedeceğiz,hepaynısahtehayatısüreceğiz,hepaynı[...]

Takiyüzyıllarınveimparatorluklarınardından,Kiliseyıkılana,herşeybitenedek...

Bizise,kiliseyihiçbilmediğimizden,hangiuzamda,nekadarzamaniçin,nasılolacakbilememama,bizölümsüzcamlarolarak,naif

desenlisaatlerolarakkalacağız;ötedenberi,Gotlarzamanındankalmabirmezardauyuyanbirsanatçıçizmişolacakbizi,ellerinikavuşturmuşikimelekdemezarınmermerindeölümdüşüncesinidondurmuşolacak.

346

Düşlenenşeylerinsadecebuyüzüvardır...Öbüryüzünügöremeyiz...Etraflarındadönemeyiz...Hayattakivarlıklarlailgilisıkıntı,hertaraflarınabakabilmemizdir.Hayallerinisesadecebuyüzünügörebiliriz...Ruhlarımızgibionlarındasadecebiryüzüvardır.

347H.K.

Aslagönderilmeyecekmektup

Sizidüşünürkenyüzünüzügöstermeyebilirsiniz.

Hayatınız[...]Aşkımdeğilbu;sadecesizinhayatınız.Sizigünbatımınıyadaayışığınısevercesine

seviyor,buanınhepsürmesinidiliyorum,amaiçimdeduymamdışındabuarzuyakendimdenhiçbirşeykatmaksızın.

348H.K.

15Mayıs1932

Hiçbirşey,başkalarınınşefkatikadarağırgelmezinsana–kinbilegeçemezonu,çünkükinşefkatgibisüreklideğildir:Ağırbirduyguolduğundan,içgüdüselolarakonudahaseyrek,dahahafifhissetmeyeçalışırız.Aşkisekinkadarzalimdir.Herikiduygudabiziarar,peşimizdengelir,birtürlürahatbırakmaz.

İdealimherşeyibirromandayaşayıp

hayattadinlenmek–heyecanlarımıokumak,onlarıküçümseyişimiiseyaşamak.İnsanındüşgücühemenparmaklarınınucundaysa,birromankahramanınınserüvenlerindeheyecanlıanlarıbizzatkendiyaşar,hattabundandaöte,ziraserüvenlerkahramanaolduğukadarbizedeaittir.LadyMacbeth’isaf,gerçekbiraşklasevmişolmaktandahabüyükserüvenolamaz;böylesevenbirininhuzurakavuşmakiçin,ömürboyukimseyisevmemektenbaşkaçaresivarmıdır?

Bütünevrenipeşimetakıpbirgecedendiğerineyapmakzorundaolduğumyolculukneanlamageliyor,bilmiyorum.Bildiğimşuki,yoldaokuyarakoyalanabilirim.Okumakbencediğerhepsigibibuyolculuğudagüzelleştirmeninenkolayyolu;arasıra,gerçektenhissetmekteolduğumkitaptanbaşımıkaldırdığımdayabancıgözlerle,gerçektengeçipgitmekteolanmanzarayıgörüyorum–kırlar,şehirler,kadınlarveerkekler,geçmişeduyulanözlemlervepişmanlıklar–vebütünbunlarbanagöre

huzurunbirperdesiyalnızca,gözlerimdenfazlasıylaokunmuşsayfalarınyorgunluğunualan,pasifbireğlence.

Gerçektesadecehayalettiğimizkadarız,gerikalanparçamızgerçeğedönüştüğüanda,dünyayaveetrafımızdakilereaitolur.Hayallerimdenbirinigerçekleştirebilsemkıskanırdımonu;gerçekleştirilmesinesesçıkarmamaklabanaihanetetmişolurdu.Zayıfinsan,istediğimnevarsagerçekleştirdim,derkenyalansöyler;aslındahayatınonunehalegetirdiğidüşündemalumolmuştur.Kendibaşımızahiçbirşeyihayatageçiremeyiz.Hayatçakıltaşıgibihavayafırlatırken,tepedensöylenmeyibilirizancak:“Baksanızanekadardahareketliyim.”

Güneşdenenprojektörveyıldızlardansaçılanpullaraltındaoynananbuaraoyunneyebenzersebenzesin,sadecebiraraoyunolduğunubilmemizdebirkötülükyoktabii;tiyatronunkapılarınınardındahayatvarsayaşayacağız;ölümvarsaöleceğiz,oyununkendisininisebütünbunlarlahiçbirilgisiyok.

İştebuyüzdentiyatroyayadasirkegittiğimde(kibudanadirdir)kendimigerçeğehiçolmadığımkadaryakın,gönülgözümüherzamankindenaçıkhissederim;çünkünihayethayatınbirebirtemsilinetanıkolacağımıbilirim.Aktörler,aktrisler,palyaçolar,hokkabazlarönemliveuydurukşeylerdir,tıpkıgüneşveay,aşkveölüm,veba,açlıkveinsanoğlununbütünsavaşlarıgibi.Herşeytiyatro.Birdakika,yoksagerçeğimiistiyorum?Romanımadevamedeyim...

349H.K.

Enaşağılıkihtiyaç–içinidökme,itiraflardabulunmaihtiyacıdır.Ruhun,kendinidışarıyaaitkılmayaduyduğuihtiyaçyatarbununaltında.

İtiraflardabuluntabii;amahissetmedikleriniitirafet.Sırlarınıifşaederek,ruhunuonlarınağırlığındankurtarelbette;ama

neysekişimdiortayadökülensırlarıhiçbirzamanbilmemiştin.Bugerçeğidilegetirmedenöncekendikendinegüzelceyalansöyle.Birşeyidilegetirmekhepyanılmakdemektir.Bilinçliol:Birşeyidilegetirmeyi,senyalansöylemekolarakanla.

350H.K.

23Mayıs1932

Zamanınneolduğunubilemiyorum.Eğerbirölçüsüvarsa,gerçekolanhangisidir,onudabilmiyorum.Saatölçüsününyanlışolduğunubiliyorum.Saatzamanıuzamsalolarak,dışarıdanböler.Duyguölçüsünündedoğruolmadığınıbiliyorum:Ozamanıdeğil,zamanınalgılanışınıböler.Düşölçüsühatalıdır:Düşüniçindeykenkimizamanyavaş,kimizamanbüyükbirhızlazamanadeğipgeçeriz,

yaşadıklarımızınhızıdatabiatınıbilemediğimbirtakımgizliakıntılaragöreazalıryadaartar.

Bazenbunlarınhepsiyanlışmış,zamanyabancısıolduğubirşeyikuşatan,basitbirçizgiymişgibigeliyor.Geçenömrümdenkalananılardakizamanlar,saçmaboyutlaraveseviyeleregöretanzimedilmişdurumdalar,sözgelimionbeşyaşımdakifalancasahnede,çocukluğumda,oyuncaklarımınarasındaoturduğumfilancasahnedekindendahagençolabiliyorum.

Bunlarıdüşününcezihnimkarışıyor.Biryerlerdebirhataolduğunuseziyorum,amanedir,bilemiyorum.Birillüzyongösterisiseyrediyorgibiyim;kandırıldığımınfarkındayım,amahilenintekniğinide,mekanizmasınıdaçözemiyorum.

Ozaman,nebaşımdanatabildiğim,nedetamamensaçmadeyipgeçebildiğimsaçmadüşüncelerüşüşüyoraklıma.Yavaşgidenbirarabanıniçindekiyavaşdüşünenadam,hızlımıgitmektediryoksayavaşmı.İntiharetmişbiradamla,rıhtımdadengesinikaybedenbiradam

denizeeşithızlamıdüşer,aynıhızlamı,diyesoruyorumkendime.Aynızamanzarfındagerçekleşensigaraiçişim,şusayfayıyazışımvekaranlıkdüşünceleredalışımgerçekteneşzamanlımıdır?

Birdingiletakılıikitekerlekdüşünelim:Milimetreninbindebirikadarbileolsa,biriötekindenöndegörünebilir.Mikroskoplabakılsa,aralarındakifarkinanılmazderecede,hattagerçekolmasaimkânsızdenecekkadarbüyüyebilir.Peki,görmeyeteneğimizinfazlasıylazayıfolduğunudüşünürsek,mikroskophaklıolamazmı?Beşparaetmezdüşüncelermibunlar?Tabiikiöyle.Düşünceillüzyonlarımı?Onadatamam.Genedeölçüsüolmadığıhaldebiziölçen,varolmadığıhaldebiziöldürenşeynedir?Zamanınvarolduğundanbileeminolmadığımböyleanlarda,onubirinsangibitahayyülediyorumvebirdenuykubastırıyor.

351

H.K.

İskambilfalı

Yaşlıteyzeler(tabiihiçteyzenizolduysa),ıssızköyevlerindegazlambasıylaaydınlananakşamlarda,hizmetçininçaydanlığıngiderekyükselensesiyleuyuduğusaatte[...]iskambilfalıaçarakzamanöldürürlerdi.Buanlamsızdinginlik,içimdebenimyerimialanbirininburnunundireğinisızlatıyor.Çaygeliyor,iskambilkâğıtlarımasanınköşesindedüzenlibirdestehalindedurmakta.Kocabüfe,loşyemekodasınıiyicekarartmış.Hizmetçininyüzündenuykuakıyor,kadıncağızbiranöncebitsindiyesessizcesabırsızlanıyor.Herhangibirşeyleilişkisiolmayanbirsıkıntının,birnostaljininpençesindekıvranarak,bunlarınhepsinikendimdegörüyorum.Veelimdeolmadan,iskambilfalıbakaninsanlarınruhhalinidüşünmeyekoyuluyorum.

352H.K.

31Mayıs1932

Kocamanparklarıyadagenişçayırlarıseyrederkenanlamamilkbaharıngeldiğini.Benbaharı,şehrinküçükbirmeydanında,üçbeşcılızağaçtayakalarım;yeşilliklerhoşbirhüzüngibineşeli,güzelbirhediyeyebenzemiştir.

Pekkimseninuğramadığıküçüksokaklarınoktalayan,kendidepekhareketliolmayanböyletenhameydanlarıseverim.Gereksizdüzlüklerdirbunlar,uzakgürültülerinarasındakaybolmuş,bekleyişhalindeyerler.Şehirortasındaköyler.

İşteböylebirmeydandangeçiyorum,orayaaçılanbiryoldanrasgeleyukarıvuruyorum,sonrayokuşaşağıiniptekrarbaşladığımyeredönüyorum.Terstaraftanbakıncameydandeğişikgeliyor,amabatangüneşinaltındaaynıhuzur,ilkbaştagöremediğimtarafıanidenyükselenbirözleminaltınışıklarınaboğuyor.

Herşeyyararsızveyararsızlığıylabeniçarpıyor.Yaşadığımherneyseunuttum,sankibirianlatmış,bendedalgıncadinlemişim.Neolacağımhakkındahiçbirfikrimyok,onudaçoktanyaşadımveunuttumbelkide.

Tarifsizbirhüzneboğulmuşbirgünbatımıetrafımdasalınıyor.Herşeysoğuyor,hayır,havasoğumadı,dahadarbirsokağagirdim,küçükmeydandaartıkyok.

353

Serinleılıkarasıbirsabah,şehrinkenarmahallelerindekiyokuşlardan,yalnızevlerinarasındanyükseliyordu.Uyanışıtaşıyanhafifbirsis,uyuşuktepelerinüzerinde,şekilsizceparçalanarakdağılıyordu.(Havasoğukdeğildi,insanısadecehayatayenidenbaşlamamecburiyetiüşütüyordu.)Vebütünbunlar,hafifsabahınbuağırserinliği,onunhiçtatmadığıbirneşeyebenziyordu.

Arabayavaşça,büyükcaddeleredoğru

iniyordu.Evlerinyoğunlaştığıyereyaklaştıkça,bellibelirsizbirkaybolmuşlukduygusuruhunusarmayabaşlamıştı.İnsanoğlunungerçeğiufuktayükseliyorduartık.

Karanlıkçoktançekilmişolsadahafifağırlığınınhâlâhissedildiğiböylesabahsaatlerinderuhkendinianıntelkinlerinebırakarakgüneşinaltındabirantikliman,birdeorayavarmayıdilerdi.Sevinirdiöyleolsa,manzaranıngörkemlivakitlerindeyadaaysakincenehrevurduğundaolduğugibizamanbirdenbiredonacağıiçindeğil,farklıbirhayatyaşamışolacağıveoan,kendinehas,bambaşkabirtadakavuşacağıiçin.

Belirsizsisgitgidedağılıyordu.Güneşnesneleriiyideniyiyesarmalıyorduartık.Hayatseslerietraftayoğunlaşıyordu.

Böylebiranda,hernekadarkaderimizbuolsada,insanoğlunungerçeğinehiçkavuşamasakkeşke,diyesimizgelir.Sislesabaharasındabirruholarakdeğil,tinselleşmiş,yücelmiş,bellibelirsizgörülenbedenolarak,gerçekamahafiflemişbirhayatolarak

beklemedekalmak–işte,birsığınakbulmaderdimizineniyidevasıbuolurdu,sığınakpeşindekoşmakiçinhiçbirnedenolmasabile.

Herşeyiderinlemesinehissetmekyüzünden,eldeedemeyeceklerimizindışında–henüztohumhalindekiruhlarayürüyenduyguların,derinlemesinehissetmeyeteneğiyleuyuşabilecekinsanifaaliyetlerin,farklıtürlerdengerçekşeylerinarasındakaybolmuşheyecanlarınvetutkularındışındahiçbirşeyiumursamazoluruz.

Caddeboylarındadizilmişduranağaçlarsa,bütünbunlardanbağımsızdı.

Saatşehirdetükendi,tıpkıgemiyanaştığındanehrinöbüryakasındakitepenintükendiğigibi.Gemi,kıyıyaayakbasanadekküpeşteyeyapışıkolarak,karşıkıyımanzarasınıtaşıryanında;küpeşteninrıhtımaçarpmasesiylebirliktemanzarakopupgider.Pantolonunudizüstünekıvırmışbiradamhalatabirkancatakıyorvebudoğalhareketindebelirleyici,inandırıcıbirşeyvar.Yaptığıhareket,metafizikselolarakruhumuza,

şüphelereboyanmışbirsıkıntınınneşesiniuzatmanınimkânsızolduğunugösteriyordu.Rıhtımdakiçocuklargemileremalyüklemekgibiyararlıbirişehiçyakışmayanböyleduygularıbilmeyen,aleladebirigözüylebakıyordubize.

354

Havasıcakoluncainsanıniçinden,görünmezbirelbisegibisıcağıüzerindençıkarıvermekgeliyor.

76.Yada:başlıbaşınatuhaf,birokadardayücevesaçmadır.

355H.K.

Birdensıkıntıbastı.Sessizliğinnefesikesilmiştibiranda.

Çeliktensonsuzbirgün77,ansızınbinparçayabölündü.Birhayvangibimasayayapıştım,yararsızpençelerebenzeyenellerimsedüzahşapyüzeydekasılmıştı.Kuytulardanveruhlarımızdanruhsuzbirışıkfışkırmıştıvehemenyakındakitepelerdenbirdağçatırtısıyuvarlanmış,uçurumunipeklerinibirçığlıklayırtmıştı.Kalbimdurdu,nabzımgırtlağımdaatıyordu.Bilincim,birkâğıttakimürekkeplekesindenbaşkabirşeygöremedi.

356H.K.

11Haziran1932

Sıcakgeçtikten,yağmurunilkhafifliğihissedilirhalegeldiktensonra,aşırısıcakhavalardabulunmayancinstenbirhuzur,suyunbambaşkabirferahlıkkattığı,yepyenibirdinginlikhavadasüzülmeyebaşladı.Karanlıktan,fırtınadanhabersizbuyumuşacıkyağmuröyleaydınlık,öyleneşeliydiki,korunacakşemsiyesiyadakıyafetiolmayanlarbile,yanibüyükçoğunlukkonuşurkengülüyor,biryandandaışıksaçansokaktahızlıadımlarlayürüyordu.

İşinyavaşladığıbirsıradapencereyegittim–sıcakyüzündenpencereaçılmış,amayağmurbastırıncakapatılmamıştı–veyapımdaolanohemyoğunhemdekayıtsızdikkatle,görmedenyukarıdaharfiyentarifetmişolduğumherşeyiseyrettim.Evet,sıradançiftlerinneşesineacelekarışıyordu,incecikyağmuraltındakonuşuyor,gülümsüyor,telaşlıdeğildehızlıadımlarla,gölgelenmeyebaşlamışgününberrakaydınlığındayürüyorlardı.

Nevarkibirden,heporadaolanbirköşedenansızınyaşlıbiradamçıktı,görünüşü

ortahalliydi,yoksul,amaalçakgönüllüdeğil,şimdiyatışmışolanyağmurunaltındasabırsızlıklayürüyordu.Besbellihiçbiramacıolmayanbuadamdahiçolmazsasabırsızlıkvardı.Oandanitibarenonanesnelereyönelttiğimizilgisizdikkatledeğil,simgelereyönelttiğimiztanımlayıcıdikkatlebaktım.Kişininsimgesiydio;telaşıbundandı.Hiçbirşeyolmamışlarıntemsilcisiydi;acıçekmesibundandı.Gülümseyerekyağmurunrahatsızneşesinintadınıçıkaranlardandeğildikesinlikle;obizzatyağmurunbirparçasıydı:Birbilinçsizdiveokadarbilinçsizdikigerçeğihissediyordu.

Amasöylemekistediğimbudeğildi.Bakmaktanvazgeçtiğimiçinhemengözdenkaybettiğimoadamhakkındakigözlemlerimlebuaçıklamalarserisininarasınadikkatsizliğeaitbirgizem,zihnimdekiakışıkoparanacilbirdüşüncesızdı.Şimdi,bukarmaşanınucunda,büronunöbürtarafında,satışbölümününbaşladığıyerdepaketyapançocuklarınseslerinitamduymaksızınduyuyorumveavluyabakan

pencereninönündekimasada,şakalaşmaların,makasşakırtılarınınarasındakalınkahverengikâğıtlarlakaplanmışpaketleriikikezsaran,ikikezdüğümlenmişkoliiplerinigörmedengörüyorum.

Görmek,görmüşolmaktır.

357H.K.

Hayatınkurallarınıherkeslebirlikteöğrenebiliriz,öğrenmekzorundayız.Şarlatanlardanvehaydutlardankapabileceğimizgayetciddişeylervar;aptallarınvazettiğifelsefeler,rastlantısonucukarşımızaçıkaninsanlarınverdiğidürüstlükvemetanetderslerivar.Herşeyherşeyiniçindedir.

Öğledensonradikkatlesokaklardadolaşırkendeböyleolur,zihniminçokaydınlandığıbazıanlarda,yoldanhergeçenbanabirhabergetirir,herevbirşeysöyler,her

afişbirmesajbırakır.Sessizcegezinirkenhiçdurmadansohbet

ederim;insanlar,evler,taşlar,afişlervegökyüzü,hepimiz,Kader’inkocakafilesindekelimelerlekenetlenmişbirdostkalabalığıyız.

358H.K.

Dünbüyükbiradamgördümvedinledim.Sadeceadıbüyükdeğildi,hakikatenbüyükbiradamdı.Şudünyadadeğerdiyebirşeyvarsa,değerlibiradam;herkesdeğerinikabulediyor,odadeğerininbilindiğinibiliyor.Sonuçolarak,onabüyükadamdememiçingerekenbütünşartlarıyerinegetirmiş,bendeonabuunvanıveriyorumişte.

Görünüşüyorgunbirtüccarıandırıyor.Yüzükırışkırış,amabusağlıksızbirhayatsürmektendeolabilir,zihnininfazlaçalışmasındanda.Hareketlerisıradan.Oldukça

canlıbakışlarıvar–miyoplukderdiolmayanlarınayrıcalığıdırbu.Sesihafifbuğulu,sankibütünvücudunafelçinmeyebaşlamış,budaruhunböyleyüzeyeçıkmasınaengeloluyormuşgibi.Ruhise,dışarıçıkmayıbaşardığıandapartilerinpolitikası,escudo’nundeğerkaybetmesivebüyükadamınbüyükmeslektaşlarınınhertürdenalçaklığıüzerinekonuşuyor.

Kimolduğunubilmesem,buportredentanıyamazdımonu.Büyükadamlara,sıradaninsanlarınyaptığıgibiolmadıközellikleryakıştırmamakgerektiğinigayetiyibilirim:Meselabüyükşairdediğinheykelgibivücudasahipolmalı,Napoléongibibakmalı;yadadahaalçakgönüllübirifadeyle,kalabalıktakendinibellietmeli,hemdebakışıylacanyakmalı,demekgibi.Biliyorum,bunlartamameninsani,saçma,birokadardadoğalarzular.Amaherşeyiyadaneredeyseherşeyiumutetmekmümkünolmadığından,hiçolmazsaherhangibirşeyiumutetmedenedemeyiz.Vegördüğümüzhaliyledış

görünüşünardından,kendiniifadeettiğikadarıylaruhageçtiğimizde,oradabirözyadacanlılıkbulmayıbekleyemeyizkuşkusuz,amahiçolmazsazekâ,enazındanbirparçaakılumabiliriz.

Bütünbuinsanihayalkırıklıkları,hepimizinkafasındaolanilhamfikrindekigerçekvehakikitarafüzerinedüşünmeyesevkederbizi.Sanki,basitbirtüccariçinyaratılmışbubedenvekültürlübiradamiçinyaratılmışburuhbaşbaşakaldıklarındagizemlibirşekildeiçlerindeolan,genededışlarındakalanbirşeytarafındanelegeçiriliyormuşvedoğruyusöylemekgerekirsekonuşandakendilerideğilmiş:Birşeyonlarınağzındankonuşuyormuşvebuses,kendilerisöylesesapınakadaryalanolacakşeyleranlatıyormuş.

Tehlikelivekesinliklegereksizspekülasyonlarbunlar.Aklımageldikleriiçinpişmanolacağımneredeyse.Adamındeğerinidüşürmediklerigibi,bedeninedeçekidüzenvermişdeğiller.Doğruyadoğru;herneolursaolsunhiçbirşey,hiçbirşeyideğiştirmiyorve

söyleyebileceklerimiz,yapabileceklerimizdağlarındoruğunaşöylebirdeğipgeçiyor,oysavadilerdenelerneleruyuyor.

359H.K.

14Haziran1932

Hiçbirinsanötekilerianlayamaz.Şairindediğigibi,hayatokyanusundabireradayız;aramızdabizitanımlayan,birbirimizdenayırandenizvardır.Birruhistediğikadarbirbaşkaruhunneolduğunuanlamayaçalışsın,olsaolsakiminleikiçiftlafedebileceğiniöğrenmişolur–zihnininzemininefırlatılmışşekilsizgölgeninkimolduğunu.

Zerrekadaranlamamdeyimleri,buyüzdendeseverim.AzizeMarta’nınöğretmenigibiyim:Banaverilenleyetinirim.Görüyorumvebukadarızatençokfazla.Anlamayamuktedirkimvarki?

Birağaçlabiryüze,birafişlebirgülümsemeyeaynıgözlebakıyorsam,belkideanlaşılabilirliğeşüpheyleyaklaşmamdanoluyorbu.(Hepsidoğal,hepsiyapay,hepsibir.)Hernegörüyorsam,benimiçingörengözlegörülebilirolanşeylerintamamıdır,isterşafağıbekleyenyeşillibeyazlıderinmavigök,isterbaşkalarınınönündesevdiğibirvarlığınölümünüseyredenbirinsanınyüzünüburuşturansırıtmaolsun.

Küçük,kâğıttaninsanlar,basitgravürler,varolmaklayetinen,çevrilensayfalar.Kalbimbunlarabağlanmıyor,heledikkatimhiç;kâğıdınüstündeyürüyenbirsinekgibionlaradışarıdanşöylebirgözatıyor.

Barihissediyormuyum,düşünüyormuyum,varmıyım,bunlarıbiliyormuyumacaba?Birşeybildiğimyok:Renklerden,biçimlerdenveifadelerdenoluşannesnelbirşemavar,bendeonunsallanıpduran,ıskartayaçıkmışaynasıyım.

360

Baştansabitlenmişdoğalkaderleriylehayattakendiyolundagidenbasit,bozulmamışinsanlarlakıyaslandığında,kafeleridolduranşahsiyetlerinhalini,eniyirüyalarımızagirenecişbücüşcücelerletarifedebilirim–cücelernekâbusgetirirnehüzün,amauyanıpdahatırladığımızda,aslındacücelerinbirparçasıolmayan,amaonlarlabağlantılıbirşey,kimbilirnedenbulantıverir,tiksintiuyandırır.

Ortalamaseviyedeolanlardadahil,gerçekdehalarlagerçekgaliplerin,geceniniçindebirşeylereçarptığınıgörüyorum,kibirlipruvalarının,paketsicimleriylemantarkıymıklarındanibaretbuSargasDenizi’ndeneleriyardığınıbilmeksizin.

Herşeyinözetiburada,tıpkıodamınönündekiküçükavlugibi,işyerininarkasındakiparmaklıklıpencerelerdenbakıldığındaçöpatmakiçinyapılmışbirhücreyebenziyor.

361H.K.

Gerçeğiaramak–isterbirinancınüzerindeyükselenöznelgerçek,isterhakikatinkendisiniiçerennesnelgerçeklikyadaparaya,gücebağlıolantoplumsalgerçekliksözkonusuolsun–,buarayışınsonucundaödülelayıkzihinlerdaima,onunkesinliklevarolmadığısonucunaulaşırlar.Hayatınbüyükikramiyesi,ancakveancaktesadüfenbiletalmışolanlaravurur.

Sanat:Bütündeğerini,biziburadanuzaklaştırmaklakazanır.

362

Ahlakiyasanın,dahaüstünbirahlakiyasaadına,herneşekildeolursaolsunihlalimeşrudur.İnsanınaçolduğuiçinekmekçalmasıaffedilemez.Birsanatçınıngeçiminivehuzurunuikiyıllığınagarantiyealacakbir

parayıçalmasıbağışlanabilir,yeterkiyapıtıylauygarlığakatkısağlamayıhedeflemişolsun;yapıttasaltestetikkaygılargüdüldüyse,bumantıkgeçerliliğiniyitirir.

363H.K.

Bizvarya,bizsevemeyizküçüğüm.Aşk,yanılsamalarınentenselolanıdır.Dinle:Sevmek,sahipolmaktır.Peki,sevdiğimizzamanneyesahipoluruz?Birbedenemi?Bedenesahipolmakiçinmaddesinikendimizemaletmemiz,onuyememiz,içimizesindirmemizgerekir...Olmayacakşeyama,tutkioldu,bubilegeçicidir,çünkübedenimizdedevinir,dönüşür,hembizkendibedenimizedeğil,sadeceonunverdiğiduyguyasahibizdir;veayrıcasevdiğimizobedenibirkereelegeçirdikmiobizzatbizolur,birbaşkasıolmaktançıkarveötekivarlığınyokolmasıylaaşkdabiter.

Peki,ruhbizimmidir?–Sessizcedinlebeni.Hayır,değildir.Kendiruhumuzbizeaitdeğildir.Hemzaten,birruhanasılsahipolabilirsin?Birruhlabirruharasındadipsizbirkuyuvardır:birerruholmalarınınkuyusu.

Öyleyse,sonuçolarakneyesahibiz?Bizisevmeyeitenne?Güzellikmi?Sevincegüzelliğesahipolurmuyuz?Envahşice,enbaskıcışekildesahiplenerek,birbedeninnesineelkonabilir?Neobedene,neruhuna,hattanedegüzelliğine.Zarifbirbedenesahipolmaklagüzelliğisaramazsın,sadecehücrelerdenoluşan,yağlıbirbedenikucaklayabilirsin;öpüşmebirağzıngüzelliğinedeğil,ölümlümukozadanolmadudaklarınnemlietinedeğer;cinselbirleşmebilebasitbirtemas,samimibirsürtünmedir,amagerçekbiriçiçegeçme,birbedenlebirbaşkasınıniçiçegeçmesibiledeğil.Öyleyseneyesahibiz,evet,nedirsahipolduğumuz?

Yoksaduygularımızmı?Enazındanaşk,duygularımızaracılığıylakendikendimizesahipolmamızınbiryoluolabilirmi?Hiç

değilsevarolmahayalimizidahaşiddetle,dolayısıyladahaparlakolarakhayaletmeninbirbiçimimidir?Veenazındanduygusöndüktensonraanısısonsuzadekbizimlekalır,bizdeişteböylesahipolmuşoluruz...

Bunadaaldanmayalım.Duygularımızabilesahipdeğiliz.Hayır,hiçbirşeysöyleme.İyidüşünecekolursak,anı,maziduygusunadenir.Veherduygugibi,odabiryanılsamadır...

–Dinlebeni,birdahadinle.Pencereden,çarşafgibiuzanannehrinkarşıyakasına,uzaklarda,birtrendüdüğüylebölünenalacakaranlığabakmadandinle.–Sessizcedinlebeni...

Duyumlarımızasahipdeğiliz.Duyumlarımızınaracılığıylakendimizesahipolamayız.

(Alacakaranlık,eğikbirtestigibi,üzerimizeyağdöküyor[...]oradasaatlerdağınıkgülyapraklarıgibihavadasüzülür.)

364

Kendibedenimesahipdeğilken,onunaracılığıylabirşeyleresahipolabilirmiyim?Sahipolmadığımruhumlabirşeylerenasılsahipolabilirim?Zihnimianlamazken,zihnimsayesindenasılanlayayım?

Duygularımızgeçer;demekkionlarasahipolamayız.Heledeneolduğumuzuortayakoyanlara.Esenrüzgârınaitolduğuakarsuyasahipolabilirmiyiz?

Nebirbedenvarbizeaitolannedebirgerçek–biryanılsamabileyok.Yalanhayaletler,yanılsamagölgeleriyizvehayatımdışarıdada,içeridekikadaranlamsız.

Varmışunusöyleyecekkadarruhununsınırlarınıbilen:Ben,kendimim?

Amahissettiklerimi,benimhissettiğimibiliyorum.

Birbaşkasıbubedenesahipolsa,ondabenimleaynışeyimielegeçirmişolur?Hayır.Bedendekibirbaşkaduygudursahipolduğu.

Herhangibirşeyesahipmiyiz?Neolduğumuzubilmezken,neyesahip

olduğumuzunasılbilebiliriz?Eğeryediğinbirşeyiçin“onasahibim”

desen,senianlardım.Yediğinşeyikendinedahilettiğine,kendimaddenedönüştürdüğüne,onuniçinegirişinihissettiğineveoandanitibarensanaaitolduğunaşüpheyok.Amayediklerindenbahsederkenhiç“sahiplenilmiş”demedin.Budurumda,sahipolmakdiyeneyediyorsun?

365

Adı:Kesinkonuşmakolandelilik,adı:İnanmakolanhastalık,adına:Mutluolmakdenenalçaklık–hepsidünyakokuyor,hepsindeadınadünyadenenhüzünlüşeyintadıvar.

Aldırma.Batangüneşivegündoğumunusev,çünkübunlarısevmeninsanabilebirfaydasıyoktur.Beyazbulutlardamayısayı,uzakbahçelerdebakirelerintebessümlerihükümsürerken,güllerdenbirsabahtahttan

indirilenbirkralgibi,gurupvaktineözgüaltınvarlığınıgiyin.Arzularınmersinlerinarasındaölsün,sıkıntındemirhindilerdesonbulsun,suyunsesikıyıdabitenbirgüngibisanaeşliketsinveakmaktanbaşkaanlamıolmayanölümsüzırmak,uzakdalgalaradoğrukaçsın.Kalanı,biziterkedenhayat,bakışlarımızdasönenalev,dahasırtımızageçiremedenepriyenerguvanikralkaftanı,yalnızlığımızınbekçisiay,nihayetyanılgılardankurtulduğumuzsaatesessizlikleriniyayanyıldızlardır.Heptetiktebekleyendostvekısırhüzün,bizisevgiyleyüreğinebastırır.

Çökmekbenimkaderim.Mülkümbirvakitlerderinvadilere

yayılırdı.Kangörmemişsular,düşleriminkulağınaakardı.Hayatıunutmuşolanağaçdalı,uzununutuşlarımsırasındahepyemyeşildi.Ay,taşlarınüzerindekoşansukadaroynaktı.Aşkbuvadiyeaslaulaşamadı,iştebuyüzdenmutlulukvardıorada.Nedüş,neaşk,nedetapınaklarınkuytularındatanrılarvardı;meltemleyekparezamanınarasındangeçerdim,

üstelikensarhoş,enboşinançlardanenufakbirpişmanlıkduymaksızın.

366H.K.

Gereksizmanzaralar,tıpkıÇinfincanlarınıçepeçevresaran,kulpunbirtarafındanbaşlayıpöbürtarafagelipdayanangörüntülergibi.Fincanlarhepokadarküçükki...Birfincanınkulpunuaşamayanbirmanzara,hangiuzakdiyarlaravehangiporselen[...]uzanabilir?

BirÇinyelpazesininüzerindekimanzaraüçboyutludeğildiyekendinikahredeninsanlarvardır.

367H.K.

...vekasımpatılar,varlıklarıylayarı

gölgelenmişbahçelerdekendiyorgunhayatlarınıhırpalar.

...Japonlaraözgüosadeceikiboyutasahipolmazenginliği.

...Japonfincanlarınısüsleyensiluetlerin,mat,saydamzeminüzerindekirengârenkhayatı.

...kibarçaysofralarını–sırflüzumsuzsohbetleryapmakiçinbahanedirbunlar–oldumolasıgerçekbirvarlık,ruhuolanbirşahısgibigörmüşümdür.Tıpkıbirorganizmagibiçaysofrasıda,bileşenlerinintoplamınaindirgenemeyensentetikbirbütündür.

368

Yabazıporselenfincanlardabellibelirsizçizilmişfantastikbahçelerdekidiyaloglaranedemeli?Şuçaydanlığınöbürtarafındakilerkimbilirnebiçimbirasaletlekonuşuyorlar!Çokrenkliinsanlığımızınortasındabirölüolarak,onlarıduymayauygunkulağımyok!

Gerçekanlamdasabitolanşeylerinpsikolojisinefistir!Kumaşındasonsuzlukvardır;vebirde,fincandaçiziliolanbirkarakteringözlegörülürölümsüzlüğünündoruklarından,nebirtavırdakararkılan,nedebirjestleoyalananfaniheyecanımızıdudakbükereksüzüşüvardır.

Dokumalardakirengârenkhalkınneilginçbirfolkloruvardırkimbilir!Halılaranakşolunmuşinsanlarınaşkları–geometrikbirnamusüzerinekurulu,ikiboyutluaşklar–cesurpsikologlariçinbulunmazbirhazinedirherhalde.

Sevmeyiz,sadeceöyleymişgibiyaparız.Ölümsüzveyararsızolangerçekaşk,durağandoğalarındanötürühepaynıkalanbukahramanlarınaşkıdır.Çaydanlığımıntümsek[...]oturanJapon’da,onutanıdığımgündenberienufakbirdeğişiklikyok...Yanlışbirmesafededurankadınınellerininokşayışınıhiçhissetmedi.Güneşiyadaboşalmış,devrilmişbirkadehihatırlatansolgunbirrenk,butepeninyamaçlarınıgerçekliktensonsuzadek

koparıyor.Vebütünbunlarkaleminbiranınaitaatediyor–bubedbin,narinsaatlerilüzumsuzcadoldurabileceğimkalemdenkatbekatsadıkbirkalem.

369H.K.

Bubarbarmadençağında,kişiliğimizikorumak,onungerekkendinisıfırlayarak,gereksebaşkakişiliklerleözdeşleşereksoysuzlaşmasınıengellemekistiyorsak,hayalgörme,analizyapmavebaşkalarınıbüyülemeyeteneğimizinbilinçliolarak,üzerinetitreyelim.

Duygularımızdagerçekolan,bizolmayandırtamda.Gerçeğikuranduygulardaortakolanbudur.Bireyselliğimizinduygularınanormaltarafınayuvalanmasıdabundandır.Gününbirindegüneşikıpkırmızıgörsemneçoksevinirim!Bana,sadecebanaaitolurduogüneş!

370H.K.

Duyularımınonlaraneleralgılatacağımıtahminetmelerinekesinlikleizinvermem...Sıkıntıdaniçidaralarak,kocaman,çevik,hainkedileriyleoynayarakbirprensesgibioynarımduyularımla...

İçimdekikapılarıansızınkapattığımolur,yoksabirtakımduygularkaçıpsuyüzüneçıkabilir.Geçtikleriyollardakitinseleşyayıkaldırırım,duygulardaizbırakmasınlardiye.

Yaptığımızısandığımızsohbetleresızmışanlamsız,küçükcümleler;kendileridehiçbiranlamtaşımayancümlelerinküllerindendoğmasaçmaiddialar.

“Bakışlarınız,karşıyakadakiormanlarıngölgesindeuzanangizemlinehirde,birgemideçalınanbirezgiadeta...”

“Mehtaplıgecelersoğukolurdemeyinbana.

Ayışığındannefretederim...Mehtaplıgecelerdegerçektenmüzikyapaninsanlarvar...”

“Olabilir.Üzücütabii...Amabakışlarınızdan,birşeyleriözlemearzusuokunuyor...Gözleriniz,yansıttığıbuduyguyuistiyor...İfadenizdekisahteliğigörünce,birvakitlerkapıldığımbazıyanılsamalargeldiaklıma...”

“İnanınbana,söylediklerimihissettiğimoluyorvehattakadınolmamarağmen,bakışlarımiçindediklerim...”

“Kendinizifazlahırpalamıyormusunuz?Hissettiğimizisandığımızşeylerigerçektenhissedermiyiz?Sözgelimibusohbetingerçekleenufakbiryakınlığıvarmı?Yokelbette.Birromandaolsakabuledilemezdi.”

“Orasıöyle.Zatensizinlekonuşmaktaolduğumadaiknaolmuşsayılmamaslında...Kadınolmamarağmen,delibirsanatçınınresimlediğibirkitabınbirgravürügibiolmayıgörevbilmişimdirhep...Bendebazıayrıntılarfazlasıylaberrak.Biliyorum,bubanaaşırı,

hattazorlamabirgerçeklikhavasıveriyor.Bencegünümüzkadınınayaraşan,birgravürebenzemeyiidealedinmektir.Çocukkenevdekieskiiskambildestesindekikızolmakisterdim,rengiönemlideğil...Oresmigerçekanlamdabirmerhametsimgesiolarakgörüyordum...Amaçocukkenolurböyleahlakihevesler...Bunlarüzerindeancakdahasonra,bütünheveslerimizahlakdışıhalegeldiğindeciddiyetledüşünürüz.”

“Benise,çocuklarlakesinliklekonuşmadığımiçin,onlardasanatçıiçgüdüsüolduğunainanıyorum.Biliyormusunuz,sizinlekonuşurken,tamşuanda,söylediklerinizinderinanlamınagirmeyeçalışıyorum...Beniaffettinizmi?”

“Peksayılmaz...Başkalarınınhissedergibiyaptığıduygularıdidiklemekayıptır.Fazlasıylamahremdirlerhep...İnanın,sizebukadarsamimiitiraflardabulunmaktanhicapduyuyorum;baştansonayanlışolsalardazavallıruhumdankopmuşsahicipaçavralaronlar...Aslındainanınbana,enacıözelliğimiz,

gerçekteolmayışımızdırveenbüyüktrajedilerimizdekendimizedairdüşündüklerimizdeyaşanır.”

“Kesinliklekatılıyorum...İyide,söylemeninnefaydasıvar?Benikırdınız.Sohbetimizdenodeğişmezgerçeksizliğininiyekopardınız?Şimdibirçaysalonunda,güzelbirkadınlabirduyguhayalcisiarasındageçenbirsohbetedönüşürseneolacak?”

“Tabii...Özürdilemesırasıbende...Amadalgınlığımagelmiş,doğrubirşeysöylediğimifarkedememişim...Konuyudeğiştirelim.Vakithepnekadargeç!..Hayır,sinirlenmeyingene.Biliyormusunuz,bucümleninkesinliklehiçbiranlamıyoktu...”

“Özürdilemeyin,nekonuştuğumuzadadikkatetmeyin.Hoşbirsohbet,ikikişilikbirmonologlaolurancak...Öyleolmalıki,birnoktadansonragerçektenbiriylekonuştukmu,yoksasohbetibaştansonasadecehayalmiettik,bilemezhalegelelim...Entadınadoyulmaz,ensamimisohbetler,ahlakaveeğiticiliğeenuzakolanlar,yazarların

romanlarındaikikahramanayaptırdıklarıdır.Örneğin...”

“Tanrıaşkına!Umarımörneksaymayıdüşünmüyorsunuz!Busadecedilbilgisikitaplarındaolur;hembelkihatırlarsınız,onlarıdakimseokumaz.”

“Hiçdilbilgisikitabıaldınızmıelinize?”“Asla.Nasılkonuşacağımızıöğrenmekten

hepnefretetmişimdir...Dilbilgisikitaplarındabirtekistisnalarvesözuzatımlarıilgimiçekmiştir.Kurallarıboşveripgereksizşeyleranlatmak;esasenmoderntavrıdagayetiyiözetliyor.Böyledemeklazım,değilmi?”

“Kesinlikle.Dilbilgisikitaplarında(böylebirkonudasohbetetmeninnekadarlezzetli,nekadarimkânsızolduğununfarkındamısınız?),ensevimsizşeyfiil,bütünfiiller.Cümleyeanlamverenonlardır.Oysadürüstbircümleninhepbirdençokanlamıolmalı...Fiiller!İntiharedenbirarkadaşım–nezamansohbetbirazuzasa,birarkadaşımıintiharederim–,evetya,arkadaşımömrünüfiillerimahvetmeyeadamıştı.”

“Niyeintiharetti?”“Birdakika,henüzbilmiyorum...

Cümlelerinihiçbitirmemenin,amabiryandandabunubellietmemeninbiryolunuçalışıyordu.Anlammikrobunuarıyorum,derdibana...İntiharetmesinede,gününbirindenebüyükbirsorumluluküstlendiğinianlamasısebepolduelbette...Meseleninbüyüklüğüaklınıbozdu.Birtabanca...”

“Yo,hayır!Mümkündeğil!Nasıltabancadersiniz?Otürdenbiradamkafasınakurşunsıkarmıhiç?Azizim,hiçtanışmadığınızdostlarınızıpekanlamıyorsunuz...Biliyormusunuz,bubüyükbirkusurdur...Benimeniyiarkadaşım,kendiyarattığımsevimlibirkızçocuğu.”

“İyianlaşıyormusunuzbari?”“Uğraşıyoruz.Amaoufaklıkvarya,

anlatmaklabitmez...”Oçaysalonundaoturanikikişi,herhalde

busözlerihiçsarfetmediler.Amaokadarzarif,okadaroturaklıydılarki,böylesözlersöylemiyorolmalarıçokhazindi.Sohbeti

bununiçinyazdımişte,konuşmuşolsunlardiye...Sohbetinvarolmaduygumuzdagedikleraçtığıanlarda,tavırları,hareketleri,mimikleri,bakışlarındakivegülümseyişlerindekiçocuksuluk–hepsibüyükbirsadakatleaktarırgibiyaptığımşeyiyansıtıyorduaçıkça...Dahasonraikisideevlenincevetabiibaşkalarıyla–birbirleriyleevlenemeyecekkadaryakınlaraklımda–,olurdatesadüfenbusayfalaragözleriilişirse,inanınbana,hiçsöylemediklerisözlerihemenhatırlayacaklarvesadecegerçekteneolduklarınıdeğil,ayrıcaolmayıhiçistemedikleri,hattagerçekteolmayıbilmediklerikimseleribukadarsadakatleyorumladığımiçinbanaminnetduyacaklar...

Gününbirindeyazdıklarımıokurlarsa,gerçektendebunlarısöylediklerineinanmakzorundakalacaklar.Birinintelaffuzettiği,ötekinindinlediğigerçekcümlelerdeokadarçokeksikvardıki...–zamanınkokusu,çayınrayihası,obuluşmanınhatırınakadınıngöğsünetaktığıçiçeğinözelanlamı...Hepsisohbetlerininbirparçasıydı,amahaklarında

konuşmayıunuttular...Oysagerçektenvardıbunlar;benderomancıdançokbirtarihçiolarakelkoydummeseleye.Bazışeyleritamamlayarakyenideninşaediyorum...Budabirbirlerinesöylediklerivesöylemeyihiçistemeyeceklerisözleredikkatlekulak

kabartmamınözrüolsun.78

371

Saçmalığınzaferi

Ciddiyetlevehüzünlekonuşuyorum;bukonuaçmıyorbeni,çünküdüşlerdekineşelertutarsızdır,hüzneboyanmıştır,gizemli,özgünbirşekilde,onlaraonefistadıverendebudur.

Bazentarafsızcakendimdekicazip,saçmaşeylerebakıyorum,görmeduyusuaçısındanmantıkdışıolduklarındanonlarıgöremiyorum–bir“buradan”dan,bir“şuraya”danyoksunköprüler,başısonuolmayanyollar,tersine

çevrilmişmanzaralar[...]–;bizibağlarımızdankurtaran,gerçeklikleveardındansürüklediğiopratikdüşüncelerle,insaniduygularla,yararlıveverimlieylemarzularıyladoluşekilsizkafiledenuzaklaştıran,saçma,mantıksız,çelişkilinevarsa.Saçmalık,sıkıntıyarağmen,düşgörmenintatlıöfkesinihissettiğimizdebaşlayanruhhalinegirmemiziengeller.

Benise,nasılyaptığımıbilmeden,busaçmaşeylerigörünürhalegetirmeyibaşarıyorum–nasılanlatacağımıbilemiyorum,amagörmeduyumuzunkavrayamadığıbuşeylerigörüyorum.

372

Saçmalığınzaferi

Doğudanbatıya,saçmalayalımhayatı.

373

373H.K.

23Haziran1932

Hayatistemedençıkılan,deneyselbiryolculuktur.Zihninmaddeniniçindeyaptığıbiryolculukturveseyahatedenzihinbizeaitolduğundan,bizimdeömrümüzyoldageçer.Nitekim,dışarıdakihayattayaşamışolanlarakıyaslaçokdahaderin,zengin,gürültülühayatlarsürmüş,içinekapanık,dalgınruhlarvardır.Önemliolansonuçtur.Hissedilmişolanneyse,yaşanmışolandaodur.İnsan,birdüştendesomutbiriştenolduğukadaryorgundönebilir.Ençokyaşadığımızzaman,çokdüşündüğümüzzamandır.

Birbalosalonunda,birköşededuranbiradam,bütündansçılarladanseder.Herşeyigörür,görmekledeherşeyiyaşamışolur.Sonvenihaitahlildeherşeybirduyummeselesiolduğundan,birbedenetemasetmekleonugörmek,hattasadecehatırlamakarasında

hiçbirfarkyoktur.Yaniötekileriseyrederkenbendedansetmişolurum.Otlarınarasınauzanmış,uzaktanüçhasatçıyıseyredenbirİngilizşairinbirsözüvardır:“Dördüncübir

hasatçıvar,odabenim.”79

Aklımageldiğigibiaktardığımbudüşünceler,bugünüzerimeçöken,besbellihiçbirnedenideolmayanbüyükbiryorgunluktandoğdu.Sadeceyorgundeğilim,genehiçbilinmeyenbirsebeptendolayıbunalmışhaldeyimde.İçimdeöylebirsıkıntıvarkiyaşlargözümünucunda–ağlarkendökülendeğil,tutulanyaşlarbunlar;birruhhastalığınınyaşları,hissedilebilirbirıstırabındeğil.

Neuzunyaşadımhiçyaşamaksızın!Neçokdüşündümhiçdüşünmeksizin!Durgunşiddetlerle,kıpırdamadanaşılmışserüvenlerledoludünyalarçöküyorüstüme.Hiçsahipolmadıklarımaveaslaolmayacaklarımadoydumartık,varolmayantanrılardanbitkindüştüm.Hiçgirmediğimbütünsavaşlarınyaralarıvarüzerimde.Sarfetmeyihayalbile

etmediğimçabalar,etimibitapbıraktı.Donuk,dilsiz,boş...Enyükseklerdekigök,

yarımkalmış,ölübiryazmevsiminingöğü.Sankiyokmuşgibibakıyorumogöğe.Nedüşünüyorsamonuuyuyorum,yürürkenuzanmışoluyorum,hiçbirşeyhissetmedenacıçekiyorum.Duyduğumbüyüközlemhiçbirşeyiçin,obirhiç,tıpkıgörmediğim,kimliklerdensıyrılarakseyrettiğimderingökyüzügibi.

374

2Temmuz1932

Gününcetvelleçizilmişkusursuzluğundagenededurguncabekleyen,güneşeboğulmuşbirhavavar.Hayır,yaklaşanbirfırtınayok–istemsizbedenlerinkeyifsizliğibu,inadınamavibirgöğeyayılanbellibelirsizbirdonukluk.İnsanınüzerineçökenaylaklığınhissedilebiliruyuşukluğu,uykuyaçelinenyüzüokşayan

hafiftüy.Yazyakıcıolmasınarağmendingin.İnsanıncanı,hoşlanmasabilekırlaragitmekistiyor.

Kendikendimediyorumki,farklıolsaydımmutlubirgünolurdubu,çünküdüşünmedenmutluolurdum.Herzamankiişimi–hergünanormalderecedetekdüzegelenişimierkenbastıranbirkeyiflebitirirdim.BirkaçarkadaşlaotobüseatlayıpBenfica’dakidışmahalleleregiderdik.Tamgünbatarken,yeşilliklerarasındaakşamyemeğiyerdik.Neşemizmanzaranınayrılmazbirparçasıolur,bizigörenherkestarafındandaöylekabuledilirdi.

Herşeyerağmenben,benolduğumdan,kendimiobaşkainsanolarakhayaletmektenincebirzevkalmıyordeğilim.Birağacınyadaçardağınaltındaoturano-benbirazdanmideminaldığınınikikatınıyiyecek,içmeyecesaretedebileceğiminikikatınıiçecek,benimömürboyugülebileceğiminikikatıgülecek.Azsonrao,şimdiben.Evet,biraniçinfarklıoldum:Ceketinibirkenaraatmışbirhayvanolmanıninsani,alçakgönüllüzevkinibir

başkasındagördüm,yaşadım.Banaböylehayallerkurduranbirgününtarihegeçeceğineşüpheyok!Kendimibiryerlerdefelektenbirgeceçalan,turpgibisağlıklı,işgezisineçıkmışbiriolarakgördüğümouçucudüşgibi,masmaviyleyoğrulmuş,muhteşembirgünbuda.

(ARevista’dayayımlanmıştır,sayı1,1932)

77.Yada:Bütüncehennemlerinışıklarıhavayasaçıldı.

78.Yada:...vegününbirindesöylemişolmaktankaçamayacaklarısözlere.

79.EdmundGosse’un“LyingintheGrass”şiirindenalıntı.

375H.K.

Kır,bizimolmadığımızyerdir.Gerçekgölgeler,gerçekağaçlar,orada,yalnızoradayaşar.

Hayat,birünlemlebirsoruarasındakitereddüttür.Şüpheniniçindebirsonnoktavardır.

Mucize,Tanrı’nıntembelliğindenolur,dahadoğrusumucizeyiuydurmaklabizonatembeldemişoluruz.

Tanrılar,bizherneolamayacaksakonuncisimleşmesidir.

Varsayımlarınyorgunluğu...

376H.K.

Zararsızbirateşlegelenşuhafifsarhoşluk,ağrıyanuzuvlarımızıniçinesoğukve

yumuşacık,gözlerimizin,çarpanşakaklarımızıniçineisesıcacıkişleyenşurahatsızlık–sevgilizorbasınavurgunbirkölegibicandanbağlıyımorahatsızlığa.Benişusızlanan,titreyen,pasifşeyedönüştürüyorki,busayedegörülmeyenlerigörüyor,düşüncelerinetrafındandolaşıyor,duygularıarayakatabiliyorum–vesonundaparamparçabuluyorumkendimi.

Düşünmek,hissetmek,istemekkarmakarışık,tekbirşeyedönüşüyor.İnançlar,duyumlar,düşlenenlervegerçeklerdörtdörtlükbirdüzensizliktebuluşuyor;tersçevrilmişbirçekmeceniniçindenetrafasaçılaneşyalargibi.

377H.K.

16Temmuz1932

İyileşmeyeyüztutmuşolmaduygusunda,

heledehastalıkbellibelirsizsinirlerevurduysa,melankolikbirneşevardır.Heyecanlarvedüşüncelerbirtürsonbaharagirer,dahadoğrusuyapraklarındökülmediği,havasıyla,göğüylesonbaharabenzeyenbirilkbaharbaşına.

Yorgunlukbirkeyifolabilirvekeyiftehepbirazkedervardır.Birtaraftanbirparçasıolduğumuzhalde,varoluşunbirazdışındahissederizkendimizi,sankihayatınbalkonundansarkmışbakıyoruzdur.Tamolarakdüşünmedenseyretmekteyizdir,tarifedilirbirduyguolmaksızınhissetmekteyizdir.İstemgevşer,çünküonaihtiyaçyoktur.

İşteozamanbazıanılar,bazıumutlar,bazıbelirsizarzularusulcabilincinyamaçlarınıtırmanmayakoyulur,tıpkıbirdağıntepesindengörülüpdekimolduğuseçilemeyenyolculargibi.Uydurukşeylerinanılarıdırbunlar,gerçekleşmesedeolurumutlar,neşiddetlehissedilmiş,neşiddetleifadeedilmiş,varolmayıistemektenbileacizarzulardır.

Gündebuduyumlarauygunolduğunda,

örneğinsıcakolmayan,hattabundanötürüserinbilesayılabilecekkararsızbirrüzgârınestiği,yazortasıolduğuhaldemaviliklerlebirazperdelenmişbugünkügibigünlerde–buizlenimleridüşünüp,hissedipyaşadığımıziçin,anlattığımızruhhalideiyicederinleşir.Anılarımız,eskidenbeslediğimizumutlaryadaarzularcanlanmışdeğildir.Amaduygularımızşiddetlenmiştirvebelirsizağırlıklarıbiraz–saçmabirşekilde–yüreğimizisıkıştırır.

Şuan,uzakbirşeyvarbende.Evet,hayatınbalkonundayım,amatamolarakbuhayatındeğil.Onunüzerindeyim,durduğumyerdenonuseyrediyorum.Hayatkarşımdauzanıyor,bayırları,teraslarıyla,vadidekiköylerinakevlerindenyükselendumanlaradoğrualçalanzenginbirmanzarayabenziyor.Gözlerimikapattığımdagörmediğimiçin,görmeyedevamediyorum.Tekraraçarsamhiçbirşeygörmezoluyorum,çünküonlarıgörmüyorum.Tepedentırnağabelirsizbirözlemim–negeçmişe,negeleceğeduyulan:Benşimdikizamanınbirözlemiyim,isimsiz,fazlasıyla

uzamış,anlaşılamamış.

378H.K.

25Temmuz1932

Nesnelerisınıflandıranlar,yanibilimdensınıflandırmayıanlayanbilimadamları,sınıflandırılabilirşeylerinsonsuzolduğunu,dolayısıylasınıflandırılamayacağınıgenelliklebilmezler.Amabeniasılşaşırtan,sınıflandırılabilirbilinmeyenşeylerin;bilgininiçindekiboşluklardayuvalanan,ruhavebilinceaitşeylerinvarlığındandahabersizolmaları.

Bubelkideaşırıdüşünmemdenyadadüşleredalmamdankaynaklanıyor;varolangerçeklikledüşü,yanivarolmayangerçekliğibirbirindenayıramadığımdoğru.Gökvedünyaüzerinedüşünmeyekoyulduğumda,günışığındaparlamayanyadaüzerindeyürünemezbirşeyleriişiniçinekatıyorum–düşevreninin

eleavucasığmazharikalarıbunlar.Varsaydığımgünbatımlarınınaltınrengine

bulanıyorum,amabuvarsayım,varsayımımdacapcanlı.Düşselmeltemlerlekendimdengeçiyorum,amadüşselolan,düşlendiğiandahayatbuluyor.Pekçokhipotezegörebirruhumvar,amabuhipotezlerdekendincebirruhasahip,dolayısıylabanadakendiellerindekiniveriyorlar.

Gerçekliktenbaşkameseleyok,odazatençözümsüz,amadipdiribirmesele.Birağaçlabirdüşarasındakifarkhakkındanebilebilirim?Ağacadokunabilirim;düşesahipolduğumubilirim.Kendigerçeğiiçindenedirbu?

Nedirbuhakikaten?Ipıssızbüroda,birbaşıma,akılişekarışmadandüşgücüyleyaşamayakoyulanbenim.Terkedilmişmasalaryadakolilerinyapıldığıtaraftayerlerdesürünenpaketkâğıtları,yumaklardüşüncelerimibölmüyor.Taburemetünemekyerine,ileridegerçekleşecekbirterfininonuruna,Moreira’nıntombulkollukoltuğunarahatçakurulmuşum.Belkidekutsalyağa

bulanırgibidalgınlığabulanmamdabumevkinindeetkisivar.Çoksıcakgünlerdeinsanuykudanbaşınıkaldıramıyor;bitkinliktenuyumaksızınuyuyorum.Banabunlarıdüşündürendebu.

379

Istırapmolası

Sokakartıkbeniyoruyor;yohayır,yormuyor–hayattakiherşeysokak.Karşıda,sağomzumunüstündenbakıncagördüğümbistrovarvegenekarşıda,solomzumunarkasınadenkdüşenkasayığını;ortada,ancaktamdönersemgörebileceğimayakkabıcı,AfrikaKumpanyası’nınsundurmasınıdüzenliçekiçsesleriyleinletiyor.Öbürkatlarınneolduğubellideğil.Üçüncükattabirpansiyonvar,dediklerinegörebirfuhuşyuvasıimiş,amahepböyle,hayatböyle.

Sokakmı,beniyormakmı?Sadecedüşündüğümzaman.Sırfsokağabakarkenyadaonuhissederkendüşünmüyorum:Köşede,endiptekiadam,muhasebeciyardımcısıhiçkimseolarakbüyükbiriçhuzuruylaçalışıyorum.Ruhumyok,kimseninruhuyok–genişsalondaherşeyiştenibaret.Milyonerleringönüleğlendirdiğiyerlerde,hepoyabancıülkelerdedeişvardır,ruhyoktur.Eldevartoputopubir,bilemedinikişair.Ahnelervermezdimbendendebircümlekalsındiyegeriye,duyanın,“Güzellaf!”diyeceğibirşey,tıpkıkopyalayıpömrümünkitabınınsayfalarınakaydettiğimrakamlargibi.

Galibabirkumaşmağazasındamuhasebeciyardımcısıolmaktanhiçvazgeçmeyeceğim.Bütünsamimiyetimlesöylüyorum,umarımaslaşefmuhasebeciolmam.

380H.K.

28Eylül1932

Herhangibirduyumukaydetmeyeliuzunzaman–belkigünler,hattaaylar–olmuş;artıkdüşünmüyorum,öyleyseyokum.Kimolduğumuunuttum;yazıyazamazoldum,çünküvarolmayıbilmiyorumartık.Anlamsızcabiruyuklamahaliiçindebaşkalaştım.Hatırlamıyorolduğumufarkettiğimegöre,demekuyanmışım.

Hayatımınbiranındabayılmışım.Kendimegeldiğimde,neolduğumuhatırlamıyorum,birvakitlersahipolduğumbenliğinanısıise,kopukluktandolayıbozulmuş.Hayalmeyal,bilmediğimbirzamandilimidönüpduruyorkafamda,belleğiminbirparçasıöbürparçayıbulmakiçinboşyereçırpınıyor.Kendikendimletekrarbağkuramıyorumbirtürlü.Yaşadıysamda,bununfarkınavarmayıunutmuşum.

Artıkelletutulurhalegelensonbaharınbuilkgününün–ölüyazıazıcıkışıklaörten,serinliktenyoksunilksoğukgün–mesafeli

saydamlığıyla,sonuçsuzkalmışbirçabayıyadaaldatıcıistekleriçağrıştırmasıdeğilmesele.Bukaybolanlarinter-lude’undegereksizbiranınınyarımyamalakkalıntısıylakarşılaşmışolmakdadeğil.Sebepçokdahaacı,hatırlamadıklarımıanımsamayaçalışmanınsıkıntısı,bilmemneyinkıyısındayosunlarlakamışlarınarasındaboğulmuşolanbilincinoncaşeyikaybettiğinigörüncebastırancesaretsizlik.

Kıpırtısız,dupdurugünün,derinmavikadarparlakolmayanmavilikte,umutverenbirgöğüolduğunugörüyorum.Herzamankindenbirazdahaazyaldızlıgüneşin,duvarları,pencerelerinemlioyunlarlaaltınışıklaraboğduğunugörüyorum.Rüzgârınesamisiokunmadığı,hattarüzgârıhatırlatacakveyalanlayacakbirmeltembileesmediğihalde,tarifsizşehrinüzerindebirserinliğinuyuduğunugörüyorum.Düşünmeksizin,istemeksizingörüyorumbütünbunları,sadeceanılarımdauykumvar,özlemduyuyorsamodasadecebuhuzursuzlukyüzünden.

Yakalanmadığımbirhastalığınardından,uzak,işeyaramazbirnekahetdevresinegiriyorum.Uyandığımdabüyükbirhevesleyapmayacüretetmediğimşeyehazırlanıyorum.Hangiuykububenihiçuyutmayan?Hangiokşayıştekkelimeetmeyen?Ateşliilkbaharınsoğukyudumlarınıiçimeçekerekbirbaşkasıolabilsemkeşke!Hiçolmazsabirbaşkasıolmayıdüşünebilseydim,ahneolurdu–hayatınkendisindenbileiyiolurdubu,anılardacanlananoresimde,uzaklardahiçbirrüzgârınsarsmadığısuyeşilisazlarnehreeğilirken...

Aslaolmadığımkişiaklımageldiğinde,kendimigencecikhayalediyorumsıksık,gerikalanıiseunutuyorum!Hiçgörmediğimmanzaralarnekadardeğişmiş;gerçektengörmüşolduklarımise,hiçvarolmadıklarıhaldenekadartaze!Banane?Tesadüfler,fasılalartükettibenivegünserinliğinigüneştenalırken,sahipolmaksızınseyrettiğimgurubuniçinde,nehirkenarlarında,karasazlarbuzgibiuyuyor.

381H.K.

28Eylül1932

Sıkıntıyı,hiçbaşınagelmemişolanlarınbileanlayabileceğibirdilletarifedenhenüzçıkmadı.Kimilerininsıkıntıdediği,aslındabasbayağıbıkkınlık;yadabirtürrahatsızlık;olsunolsunyorgunluk.Gerçisıkıntı,sahidendeyorgunluğu,rahatsızlığıvebıkkınlığıandırır,amaaradakibenzerliksuyla,bileşimindekihidrojeninveoksijeninbenzerliğikadar.Suonlarıkapsar,fakatbenzeşmez.

Çoğunluksıkıntıyıböylesınırlı,eksikbirşekildetarifederken,sıkıntıyıbirbakımaaşanbirtanımortayaatanüçbeşkişideyokdeğildir:Bunlar,dünyadakiçeşitliliğinvebelirsizliğinuyandırdığısamimivetamamenmanevitiksintiyesıkıntıderler.Bıkkınlıkdenen,insanıesnetenşey;bizibirtürlüyerimizdeoturtmayanveadınarahatsızlıkdenenşey;felçedenyorgunluk–bunlarınhiçbiritamolarak

sıkıntıdeğildir;amasıkıntı,boynubüküközleminzincirlerinikıran,hayalkırıklığınauğramışarzuyutekrarayağakaldıranveruhtagizemciyiyadaazizidoğuracaktohumuşekillendiren,herşeyinboş,değersizolmasınınderinanlamıdadeğildir.

Sıkıntıdünyadanbıkmışolmaktırsahidende,yaşadığınıhissetmeninrahatsızlığı,yaşamışolmanınyorgunluğudur;sıkıntıgerçektendeherşeyinhaddindenfazlaanlamsızolduğunutendehissetmektir.Amabütünbunlarınötesinde,sıkıntıaynızamandavarolanyadaolmayanbaşkadünyalarınverdiğibıkkınlıktır;birbaşkasıolarak,birbaşkaşekilde,hattabirbaşkaülkedebileolsayaşamakzorundaolmanınrahatsızlığıdır;sadecedününvebugünündeğil,ayrıcayarınınveeğervarsasonsuzluğunyadahiçliksonsuzlukisehiçliğinverdiğiyorgunluktur.

Sıkıntınınpençesinedüştüğünderuhusadece,nesnelerinvevarlıklarınboşluğuyaralamaz;nesnelerilevarlıklarındışındabirbaşkaşeydahavardırboşolan,onubizzat

ruhunboşluğuhissedervekendinideboşlukolarakduyar;onoktadakendiylekarşılaştığındabirtiksintiduyar,kendinireddeder.

Sıkıntıkaosunfizikselolarakalgılanması,kaosunherşeyolduğuduygusudur.Esneyenler,somurtkanlar,yorgunlar,daracıkbirhücredetutsakhissederlerkendilerini.Hayatındarsınırlarındantiksinenler,eliayağıbağlanıpdahagenişbirhücreyeatılmışgibidir.Sıkıntınınpençesindekiinsanise,sonsuzbirhücrede,anlamsızbirözgürlüğüntutsağıdırsanki.Sıkıntıdanesneyenler,rahatsızlığayadayorgunluğaboyuneğenleryıkılanhücreduvarlarınınaltındakalabilir.Dünyanınküçüklüğündeniğreneninsan,prangalarınınkendiliğindendüştüğünügörüpkaçabilir;yadazincirlerikıramadığınahayıflanabilirvebuacıylatiksinmedenkendiniyenidenyaşayabilir.Amasonsuzbirhücreninduvarlarıbizemezarolamaz,çünküyokturlar;ayrıcazincirevurulmamışolduğumuzdan,canımızıyakarakbizehayatverecekbirşeydendeyoksunuzdur.

Hiçölmemecesineölmekteolanakşamın

huzurlugüzelliğikarşısındahissettiklerimbunlarişte.Berrakvederingöğebakıyorum,bulutkaraltılarınabenzeyenbelirsizvepembemsişeylervar,uçarı,uzakbirhayatınincecik,elletutulmaztüyleribunlar.Gözleriminehreindiriyorum,hafifbirürpertininyaladığısudahaderinbirgöktengelmebirmaviyiyansıtıyoradeta.Gözlerimitekrargöğeçeviriyorum,görünmezhavadaparçalanmaksızıntarazlananbelirsiztonlarınarasında,sönmüş,sızlayanbirbeyazlıksalınıyor,sankidahayüksek,dahaaşınmışolduklarıbiryerde,şeylerindeiçindebirşeyvarmış,oşeyindekendinehas,somutbirsıkıntısıvarmış,şeylergibiolamamasının,kaygıdanvehüzündenibaret,elegelmezbircisimolmasınınsıkıntısı.

Öyleysenedir?Derinhavada,hiçbirşeyolmayanderinhavanındışındanevar?Gökyüzünde,onaaitolmayanbirrenktenbaşkanevar?Bubelirsizkatarlardabulutluklarındanşüpheduyduğumbulutlardanbaşkanevar,batmaktaolangüneşin

belirginleşenpırıltılarındanbaşkanevar?Bütünbunlarıniçindebendenbaşkanevar?Ah,iştebudursıkıntı,sadecebu.Varolanherşeyde–gök,yer,evren–,hepsindesadecebenimolmam!

382

Sıkıntınıngerçekbirinsana,kendimleolanilişkiminetekemiğebürünmüşhalinedönüştüğünoktadayım.

383H.K.

Dışdünyanınvarlığı,sahnedeoynayanbiraktörünvarlığınabenziyor:Varolduğunaşüpheyok,amakesinliklebambaşkabirşeyolarak.

384H.K.

...Veherşeyonulmazbirhastalık.Hissetmeninyararsızlığı,beceriksizolma

mecburiyetininürpertisi,eylemektenâcizolmak[...]

385H.K.

2Kasım1932

Pusmu,yoksadumanmı?Yerdenmigeliyordu,göktenmiiniyordu?Bilenyoktu:Biryerlerdeninenyadafışkıranbirşeydençok,havayamusallatolmuşbirhastalıktısanki.Belkidedoğanınbirgerçeğideğilde,gözümüzdekibirrahatsızlıktı.

Herneise,manzarabaştansonauyuklama,güçsüzlükgetiren,tarifsizbirrahatsızlıkla

doluydu.Okötügüneşinsessizliği,tamamlanmamışbirbedendecisimleşmiştisanki.Birşeyolacakgibiydi,gözlegörülürşeyleribağrındasarıpsarmalamışbirtürönseziboşluktasalınıyorduadeta.

Gökyüzündesüzülenbulutlarmıydı,yoksapusmu,söylemekzor.Yeryerbirazrenklenen,anlamsızbiruyuşuklukvardı,eskipembetonlarındaçözüldüğüyadamavileşerekdurgunlaştığıyerlerdışındabellibelirsizsarılarbulaşmışbirgrilikvardı,amamavilergökyüzümüydü,yoksabirbaşkamavimigeliponukaplamıştı,artıkanlaşılmıyordu.

Hiçbirşeybelirlideğildi,belirsizlikbile.İştebununiçininsanıniçindenpusgibigörünmeyenpusadumandemekgeliyorduyadaneolduğunuzerrekadaranlamadanbupusmudur,dumanmıdır,diyemeraklanıyorduk.Belirsizliğekatkıdabulunansıcakhavaiçindebuböyleydi.Nesıcakla,nesoğukla,neserinlikle:Hava,ısısını,sıcaklığındışındakibirşeylerdençekipçıkardığıunsurlarlaörmüştüsanki.Özetlemekgerekirse,gözüüşütenpus

eliyakıyordu,dokunmavegörmeduyularıaynıduyununikifarklıalgılamabiçimiydiadeta.

Durgun,gerçekbirsisinyanındagetirdiğiyadagerçek,doğaldumanınkâharalayıpkâhyarıkararttığı,ağaçlarınçevresiniyadaevlerinköşelerinisaranoçizgileryadaköpüklühatlarbileyoktugörünürde.Herşeykendiliğinden,bellibelirsizgündüzgörülenlerihatırlatangölgelersaçıyordusankidörtbiryana,gölgeningölgeolduğunukanıtlayacakbirışık,görünürbirnesneolduğunudoğrulayacakbirkaynakolmaksızın.

Zatengölgegözlegörülmüyordubile:Birşeyigörmeninbaşlangıcıgibiydi,amaneredenbakılsaaynıydı,yarı-görünenşey,tamolarakortayaçıkmayaçekiniyordusanki.

Yahissedilenneydi?Herhangibirşeyhissetmeninimkânsızlığıydıtamolarak,çünküyürekbaşıniçinesavrulmuş,bütünduygularbirbirinekarışmıştıvevaroluşuyanmanınuyuşukluğuiçindeydi,işitmeyebenzeyenhayvansıbirduyukeskinleşmiş,kesin,

anlamsızbirşekildeortayaçıkacakbirşeyikolluyordu,tıpkıgerçeklikgibihepkendinigöstermeküzereolanvegenetıpkıgerçeklikgibiortayaçıkmamanınikizkardeşiolarakkalanbirşeydibu.

Zihindedönüpduranuyumaisteğisönmüştü,çünkübunundüşüncesibileesnemeyizahmetlibirişhalinegetirir.Görmektenvazgeçmekgözleriacıtır.Varlıkrenksizceböyleherşeydenvazgeçerken,varolmayıbecerenbiricikimkânsızdünya,uzaklardan,dışarıdangelenseslerdenibarettir.

Ahevet,birbaşkadünya,başkaşeylerveonlarıhissedecekbirbaşkaruh,ruhunbilincinevaracakbirbaşkazihin!Ruhlavarlıklarınberaberceazalmasından,olanherşeyintarifsizliğininuyandırdığımavimsişaşkınlıktansaherşey,hattasıkıntıbileyeğdir!

386H.K.

28Ekim1932

Yanyana-apayrı,ormanıniçindekikeskindönüşlereayakuydurarakyürüyorduk.Kendimizdekiyabancıtarafolanadımlarımız,engebelizemineyayılmışsararmış,yarıyeşilyapraklarınçıtırdayanyumuşaklığındauyumlayürürkentekyürekolmuştu.Amaadımlarımızaynızamandabirbirindenkopuktuda,çünküikiayrıdüşünceydik,aramızdaikisibirdenaynışeyiarşınlayan,olmadığımızoşeylerdenbaşkahiçbirortaknoktayoktu.

Sonbahargelmiştibile,kulağımızaçiğnediğimizyapraklardanbaşka,bizehoyratçaeşlikedenrüzgârınetkisiyledurmadandökülenyapraklarınyadageçmişveyageçmekteolduğumuzyerlerdekiyapraklarınsesleriçalınıyordu.Orman,bütündiğermanzaralarısilmişti.Nevarkiorman,çürümüşbirzemindeberaberceveapayrıolarakadımadımyürümektenbaşkahayatıolmayanlariçinyetenbiryerdi,birmemleketti.Öylesanıyorumkisonbaharlardanbirsonbaharda,osimgeselve

gerçekormandaogünün,belkiherhangibirgününyadabütüngünlerinsonuydu.

Hangievleri,hangigörevleri,hangiaşklarıterketmiştik–bizbilebilemiyordukbunu.Oan,unuttuğumuzlahiçbilmediğimizarasındailerleyenyolculardık,yüzüstübırakılmışideallerinatsızşövalyeleriydik.Amayürüyüşümüzünamacı,varlıknedenibundaydıveayaklarımızınaltındaçatırdayanyapraklarındinmeyensesinde,kararsızrüzgârındaimasertıslığında–belkiyürüyüşdeğildegeliştir,çünküneyolunedeanlamınıbildiğimizden,gidiyormuyduk,yoksageliyormuyduk,ondandahabersizdik.Vedöküldükleribellibiryerolmadığı,hattagörünürdedökülenyaprakdaolmadığıhalde,ağırenkazlaradönüşmüşyapraklarınsesihüznüyleormanısürekliuyutuyordu.

Aslındayanımızdakinimerakettiğimizyoktu,amaoolmadanyoladevametmezdikde.Ötekininyanımızdaolması,içimizdedevamedenbirtürdüştü.Uyumluayakseslerimizötekiolmadandüşünmemizeyardımcı

oluyordu,oysatekbaşımızaolsak,ayakseslerimizdenuyanırdık.Ormanartarda,sahtedüzlüklerdenibaretti,sankikendidesahteyadatükenmeküzeregibiydi,amanesahtegörünmeninbittiğibiryervardı,nedeormanın.Uyumluadımlarlahepaynıdüzendeyürümeyedevamediyordukveherşeyedönüşmüşolan,evrenolmuşolanormanda,ayaklarımızınaltındaçatırdayanyapraklarınetrafındadüşenyapraklarınincesesiduyuluyordu.

Kimdikbiz?Gerçektenikikişimiydik,yoksatekbirvarlığınikihalimi?Hiçbirfikrimizyoktu,sormuyordukda.Ormanazifirikaranlıkçökmediğinebakılırsa,biryerlerdebulanıkbirgüneşolmalıydı.Belirsizdeolsabiramaçvardıherhalde,yoksailerlemezdik.Birormanolduğunagöre,demekkibirdünyadandabahsedilebilirdi.Bizise,ölüyapraklarınüstündedurmaksızın,uyumluadımlarlayürüyenyolcular,usulcadökülenyapraklarınisimsiz,imkânsızdinleyicileriolarak,varolanyadaolabilecekherşeyinyabancısıydık.Hepsi

bu.Kâhkuvvetli,kâhdahayumuşakyükselenyabancırüzgârınmırıltısı,tutsakyapraklardangelenkâhtiz,kâhboğukhışırtı,ölüdoğmuşbirkalıntı,birtereddüt,birtasarıvesonraben,ikisindenhangisiolduğumubilemeyenben,yoksaikisibirdenmiydimyadahiçbirideğilmiydim;sonbahardanveormandan,hoyratvebelirsizesenrüzgârdan,dökülmüşvesonsuzakadardökülenyapraklardanbaşkahiçbirşeyinolmadığıtrajediyiseyrettim,sonunugörmeden.Genededışarıdabiryerdekesinliklebirgüneşvebirgünvarmışgibi,ormanınhışırtılısessizliğinde,varolmayanbiramaçuğrunahepmükemmelgörüyorduinsan.

387H.K.

[...]uzakyataklardagerçektenhayalettiğimorhareli,yaldızlıdenizlerinbağrında,muhteşemadalargördüğüandaboğulanbirkazazedegibi.

Galibabenimgibileredekadandiyorlar,içimde(zihnimindışarıdanyaptığıtarifegöre)egzotik,ateşlibirruhubeklenmedikkelimelerleaçığavuran,güyaolağanüstügeçinenohüzünlüpırıltılardanolmalı.Böyleyaratıldığımıvesaçmaolduğumuhissediyorum.İştebundandolayı,klasikyazarlarınortayaattığıbirhipotezeöykünerek,enazındanyedekruhumusüsleyenduygularıbirdilmatematiğiyleanlatmayaçalışıyorum.Yazarakdüşünmeyisürdürürkenbirangeliyor,dikkatiminesasolaraknereyeyoğunlaştığınıanlayamazoluyorum–bilmediğimbirnakışdeseniymişgibitarifetmeyeçalıştığımdağınıkduygularamı,yoksanasıltarifettiğimitarifetmekisterkensonundaaralarınadalıppusulamışaşırdığım,kaybolduğum,dahaötelerdekibaşkaşeylerigörürolduğumkelimeleremi.Bendefikirlerin,kelimelerinveimgelerinçağrışımlaryaptığınıhissediyorum–bunlarınhepsiaynıandahemgayetnet,hemdekarmaşıkbirşekildegerçekleşiyor–vehissettiğimizannettiklerim

kadarhissettiklerimidesöylüyorum;ruhumun,yüzüstübıraktığıyerdeçiçeklenmişimgelerdenhangilerinibanatelkinettiğiniayırtedemiyorum;barbarbirkelimeninsesininyadaarayakattığımbircümleninritmininbenizatenbelirsizolankonudan,biriktirdiğimduygulardanuzaklaştırıpuzaklaştırmadığını,tıpkıkafamızdiyeçıktığımızyolculuklardakigibibenidüşünmektenvesöylemektenalıkoyupkoymadığınıanlayamıyorum.Veaslındatekrarlandıkçabanakendimiyararsız,başarısızhissettirmesi,nihayetindekederlendirmesigerekenbütünbuşeyler,pırılpırılkanatlarveriyorbana.İmgelerdenbahsetmeyebaşlamamla–belkideaşırıimgekullananlarıayıplamaniyetiyleyolaçıktığımiçin–,içimdebaşkaimgelerindoğmasıbiroluyor;hissetmediğimşeyireddetmekiçiniçimdediklenmeyegöreyim,birbakıyorumkioşeyihissetmekteyim,itirazımdaallıpullubirduyguyadönüşmüş;nihayetçabalarımdanumudukesipkestirmeyollarasapmayakalkıştığımdabuseferdegayetklasikbirterim

yadauzamsal,yalınbirsıfat,önümdeduran,uyuklayarakbirşeylerçiziktirdiğimkâğıdınüzerindekisırperdesinikaldırıyor,mürekkeptendoğmaharfleroansihirliişaretlerbarındıran,saçmabirharitayadönüşüyor.Kalemimlebirliktekendimideyerinekaldırıyorum,arkamayaslanarakkıpırtısızlığınokocapelerininesarınıyorum,dağılmışım,uzağım,parçalanmışımvedişibirşeytangibiyim,uzakyataklardagerçektenhayaletmişolduğumorhareli,yaldızlıdenizlerinbağrındamuhteşemadalargördüğüandaboğulanbirkazazedegibinihaiyim.

388H.K.

Duyularımızınsadeceedebiyatıalgılamasınısağlasak;eğeronlaryükseldikçebizimküçülmemizgibibirtehlikevarsa,heyecanlarıdasırfoynakveparlakcümleheykelleriyapmayayarayanmalzemeyedönüştürsek...

389H.K.

Bugünruhumutanımlamakiçintercihettiğimifade,duyarsızlıklaryaratıcısı.Hayatafaydasıdokunacakbireylemdebulunacakolsaydım,ençok,insanlarıkendileriiçinhepdahafazla,ortakhayatındinamikyasasıiçinsehepdahaazhissedecekşekildeyetiştirmekisterdim.Sıradanlığınhastalığıyaymasınıengelleyebilecekbumanevitemizliğiinsanlaraöğretmek;idealimdekisahicipedagogayıldızlarınbiçtiğikaderbencebuolabilir.Yazdıklarımıokuyanherkes(konunungerektirdiğigibi,adımadımdaolsa)başkalarınınbakışlarıyadagörüşlerikarşısındahiçbirşeyhissetmemeyiöğrensinler–bukaderimdevarsa,hayatımınskolastikdurgunluğuşöyleböyledeolsaödülünübulmuşdemektir.

Eylemsizliği,oldumolasımetafizikselnedenlerdenkaynaklananbirhastalıkolarakyaşadım.Herhangibireylemdebulunmak,varlıklarıkavrayışımıhepzedeledi,dışevrendeikiyebölünmesineyolaçtı;sadecekımıldandığımzamanbile,bundanböyleyıldızların,göğünaynıkalamayacağıizleniminekapıldım.İştebunedenleenufakbirhareketinbilemetafizikselolarakneyetekabülettiğini,çokerkenyaşta,şaşırtıcıderecedeaçıkbirşekildegörüroldum.Eyleme,aşkınbirdürüstlükanlayışındanilerigelenbiredepleyaklaştım,butavırbilincimekazındığındanberihissedilebilirdünyaylaiçlidışlıolmaktanbenialıkoyuyor.

390

Batılinançlarasahipolabilmek,enyüksekdüzeydeicraedebildiğinde,birinsanınüstünlüğünükanıtlayansanatlardanbiridir.

391H.K.

13Aralık1932

Kendimcedüşünüpgözlemyapmayabaşladığımdanberi,insanlarıngerçeğibilmediğini,hayattaçokbüyükönemtaşıyanyadasadeceyaşamayafaydasağlayanhiçbiralandaaralarındaanlaşamadıklarınıfarkettim.Enkesinbilim,kendiyasalarıylakurallarınındörtduvarıarasındayaşayanmatematiktir;kuşkusuzuygulamalıolarakbaşkabilimleriaydınlatmayahizmeteder,amatekyaptığıötekibilimlerinkeşfettiklerineışıktutmaktır:

Keşfetmeyeyardımcıolmaz.Ötekibilimdallarındagüvenilirbulunan,kabulgörmüşhiçbirşeyinhayatınnihaiamaçlarıiçinzerrekadarönemiyoktur.Fizik,demiringenleşmekatsayısınıgayetiyibilir;amadünyayıkurangerçekmekanizmadanhabersizdir.Bilmeyiistediklerimizçoğaldıkça,bildiklerimizokadarazalır.Birtekmetafizikvardırgerçeğinvehayatınnihaihedeflerineyüzünüdönmüşolan,bubakımdanbizimyücekılavuzumuzolabilirdi,ancakmetafizikbilimselbirteoribiledeğildir,Falanca’nın,Filanca’nınelindebellibirtarzıolmayanzavallıevceğizleredönüşen,çimentotutmayanbirtuğlayığınıdıralttarafı.

Bunundışındainsanlarınhayatıylahayvanlarınhayatıarasında,yanılgıyıyadacehaletiyaşamatarzlarıdışındabirfarkolmadığınadadikkatettim.Hayvanneyaptığınıbilmez:Düşünmeden,akılyürütmeden,gerçekbirgeleceğiolmadandoğar,büyür,yaşarveölür.İyiama,hayvandanfarklıyaşayankaçinsanvarki?Hepimizuyuruz,tekfarkdüşlerimizde,

düşlerimizineriştiğinitelikveseviyededir.Ölümbelkibiziuyandırıyordur,amabudacevapsızbirmesele–imanınverdiğicevabısaymazsaktabii,bunagöreinanmakzatenkazanmakdemektir;umuduncevabınagöresahipolmakarzulamaklaolur;Tanrısevgisiise,veren,alır,der.

Busoğukvehüzünlükışgününde,akşamyaklaşırkenyağmuryağıyor,dünyanınilksayfasındanberi,aynıtekdüzeliklehepyağmışçasına.Yağmuryağdıkçaduygularımıbüküyorsanki,onlarisetamgöremeyengözlerinikentinzeminineçevirmiş;hiçbirşeyibeslemeyen,yıkamayan,neşevermeyenbirsuakıyoryerde.Yağmuryağıyorvebirden,neolduğunubilmeyen,düşünceleriniveheyecanlarınıhayaleden,yeraltındabiryuvaymışgibivarlığınözelbiryerinebüzülmüş,azıcıkısınıncaezelibirgerçeğekavuşmuşgibisevinenbirhayvanolmanınsonsuzhüznüyledoluyoriçim.

392

Halktaninsanlar–iyiinsanbudurişte!Halkinsanı,hiçbirzamaninsanlığahizmet

amacıgütmez.Temelözelliği,kendiçıkarlarınışiddetlekoruması,aynışiddetle,mümkünolduğukadarbaşkalarınınçıkarlarınadaköstekolmasıdır.

Halkinsanıgelenekleriniyitirdiğinde,bu,toplumsalbağınkopmasıanlamınagelir;toplumsalbağlabirlikte,azınlıklahalkarasındakibağdakopmuşolur.Obağınkopmasıylasanatınvegerçekbiliminsonugelir,uygarlığıdoğurantemeletkenlertükenir.

Varolmak,inkâretmekdemektir.Bugünyaşayanben,dünbenolanşeyin,dünkübenin,tekrarinkârındanbaşkaneyimki?Varolmak,kendiniyalanlamaktır.Hiçbirşeyhayatı,yazılanlarınbirgünsonratekzipedildiğigazetelerdendahaiyianlatamaz.

İstemek,muktedirolmamaktır.Eylemegeçmişolanvarsa,bunueylemiyapabilmesindenönce,amaancakgerçekten

muktedirolduğuzamanistemiştir.İsteyenaslamuktedirolamaz,çünküisterkenyitipgider.Bencebunlartemelilkeler.

393H.K.

...gerçektenarzuetmemişolduğumuzhaldehepimizinyaşadığıhayatınamaçlarıgibikirli.

İnsanlarınhepsideğilsedeçoğuiğrençbirhayatyaşıyor:Bütünneşeleriyle,hemenbütünacılarıylaiğrenç,ölümacısıhariç,çünküonaGizemkarışıyor.

Dikkatsizliğimdensüzülerekgelen,birbirinekoşanrasgeledalgalarhalindeyükselenseslerduyuyorum,dışarıdangelendağınık,kıvraksesleradetabaşkabirdünyayaait–doğalı,yanisebzeleri;toplumsalı,yanipiyangobiletleri;yuvarlaktekerlekgıcırtıları(hızlasarsılarakilerleyenyükarabaları,üstükapalıarabalar);tekerleklerinindönüşündenziyade

hareketleriylealgılananotomobiller;rasgelebirpenceredebilmemneyinkımıldaması;birçocuğunıslığı,üstkattanbirkahkaha,yansokaktatramvayınmadenîiniltisi;bizimkinidikkesensokaktanyükselenkarmaşıksesler;yükseklikler,alçaklıklar,farklılıklardanyükselensessizlikler;trafikvegökgürlemesigibidurupkalkmalar;birayaksesi;karmaşıkseslerinbaşlangıçları,ortalarıvesonları–otlarınarasınagömülmüşbirtaşgibibunlarıdüşünerekuyurken,birşekilde,yerimderahatsızcakıpırdanarakdünyayıgözetlerkenbenimiçinbunlarınhepsivar.

Ardındanvebukezhemenyandan,eviniçindenseslergelipötekilerekarışıyor:ayaksesleri,bulaşık,süpürge,kesikkesiksöylenenbirşarkı(belkibirfado);[...]sofradakieksikleryüzündenatışmalar;komodininüstündekalmışsigaralarıistemeler–bütünbunlargerçeklik,düşdünyamagirmeyen,cinsellikbarındırmayangerçeklik.

Nekadardahafifküçükhizmetçikızınadımlarıvezihnimdecanlanan,kenarına

kırmızıvesiyahbantgeçilmişterlikleri–onlarıbukadarnetolarakgörüyorsam,çıkansesokırmızılısiyahlıbanttanbirşeyleraldığıiçindir;evinoğlunundahakararlı,dahakendinegüvenlibotlarınınsesi,çocuktizbir“azsonragörüşürüz”ünardındangidiyor,kapınınçarpmasısözüikiyebölerek,“az”dansonragelen“...görüşürüz”ünyankısınıboğuyor;birdenbirsessizlik,sankidünyaburada,dördüncükattadurmuş;yıkanacakbulaşıklarınsesi;akansu;bir“bensanademiştim”venehirdensessizliksireniyükseliyor.

Amabeni,düşgücümeolduğukadarmidemedevuranbiruyuşukluksarmış.İkisinesteziarasındadağlarkadarvaktimvar.Kalkıpsoracakolsalar,benimdecanımcevapvermekistese,şuağırakankısadakikalardan;düşüncenin,heyecanınveeylemin,hattaneredeysebizzatduyumunşuankihiçliğinden,paramparçairadeninşuölüdoğmuşçöküşündendahaiyi,dahakısabirhayatisteyemezdim,bunudüşünmekbirmucize.Arkasındanneredeysedüşünmeksizinkendime

diyorumki,insanlarınçoğu,hattabelkitamamıbuşekildeyaşıyor,dahayukarıda,dahaaşağıda,kımıldamadanyadahareketederek,amayücehedeflersözkonusuolduğundaaynıuyuşukluğakapılarak,tasarılarınaböyleboşvererek,hayatınyoğunluğunuböyleazaltarak.Nezamangüneşteuzanmışbirkedigörsem,insanlığıdüşünürüm.Nezamanuyuyanbirinigörsem,herşeyinuykuolduğunudüşünürüm.Nezamanbirirüyagördüğünüsöylese,oadamınbelkidehiçdüşünmemişolduğunu,baştanberisadecerüyagördüğünüdüşünürüm.Sokağıngürültüsübirkapıaçılmışgibikabarıyorvezilsesigeliyor.

Önemlideğildi,çünkükapıhemenkapandı.Ayakseslerikoridorunöbürucundaduruyor.Birilerinintaşıdığıtabakların,suvekapkacaksesiçınlıyor[...]

394H.K.

Hayalkurduğumgibi,istersemakıldayürütürüm,çünküodaaslındahayalkurmanınbirbaşkabiçimidirsadece.

Dahatalihlizamanlarınprensi,birvakitlerprensesindimsenin,anısıhâlâiçimiyakan,başkatürlübiraşklasevmiştikbirbirimizi.

395

Oyumuşacık,ohavaisaat,yüzsürüpduaetmekiçinyapılmışgezginbirmihrapgibiydi.Karşılaştığımızan,gökteenuyumluburçlarbirarayagelmiştimutlaka.Hissetmebilincimizekarışan,görürgibiolduğumuzdüşünbelirsizbedeninasıldaipeksi,nasıldainceydi.Hayatınyaşanmayadeğmediğinedairodokunaklıdüşüncenin,bayağıbiryazmevsimigibiiçimizdetamamensönüpgittiğiniduymuştuk.Yanlışdaolsa,aşinaolduğumuzudüşleyebileceğimizoilkbaharıntekrardoğduğunuhissediyorduk.Gösterişsizbenzerliğimizde,ağaçlarınarasındakihavuzlar

birtertipsızlanıyordu,tıpkıkıraçdağlardakigüllerveyaşamanıntarifsizmelodisigibi–bütünbunlardakimseninbirsorumluluğuyoktu.

Sezmeninyadabilmeninyararıyok.Gelecekbizisaranbirsisveyarıngörürgibiolduğumuzandabugünebenzer.Alınyazım:ayınensoyluışıklarıbüyükyollarasaçılmışken,yapraklarınarasındaobelirsizsaatinmelteminintaşıdıklarındanyadakulağımızınduyduğunusandıklarındanbaşkaürpertiyokken,karavanınyoldabıraktığıpalyaçolar.Uzaklardalallar,kaçakgölgeler,hepyarımkalan,ölümlenihayeteereceğindendeşüpheduyandüş;ölenbirgüneşinışıkları,yamaçtakievdeparlayanbirlamba,sıkıntıyüklügece,kitaplardanyükselenölümkokusu,yalnızlıkvedışarıdakihayat,tepelerinöbüryamacındayıldızlaraboğulmuşolanuçsuzbucaksızgece,geceniniçindeağaçlarveyeşilrayihaları.Istıraplarınsayesindenehayırlıdüğünlerkuruldu;tekbirgemininbilegeridönmediğiolimana,üçbeşkelimeyleasalet

kazandırmayıbildin–gerçekgemilerbiledeğildigelmeyenler;veyaşamanındumanıherşeyiçizgilerindensoyundurupgölgelerivebellibelirsizsınırlarıbıraktıgeriye,uğursuzhavuzlardatutsaksularınhüznünü,zafertakınadönmüşçalıları,Watteauusulüperspektifleri,sıkıntıyıvesonrahepsibu.Binyıllar,sadeceseningeleceğinbinyıllar,amayoldadönüşyok,demekkihiçgelemeyeceksin.İçindenkaçınılmazbaldıranlariçilenkadehler–senindeğil,bütüninsanlığınhayatınınkadehleri;vehattadakikalarilerledikçedoğrulupsıkıntısınınyollarındayürüyenkaygılı,boğukgeceniniçindeyalnızcaduyulan,yalnızcadüşüncededuyulanhafifçeaçılmışkanatlar,fenerler,gizliköşeler.Sarıveyeşil-siyahvemavi-aşk–herşeyölüeysütannem,herşeyölmüşvehiçgitmeyenogemivarya,işteoaslındabütüngemiler!Duaetbenimiçin,duanbenimiçinyükselirkenbelkiTanrı’yıdayoktanvareder.Enaşağıda,uzaklaşmışkaynak,belirsizhayat,geceninçöktüğüköydesönenduman,bulanıkbellek,uzaknehir...

Uykunubağışlabana,unutuşubağışlaeykendivarlıklarıylauzlaşamayanBelirsizAmaçlarınefendisi,OkşayışlarınveTakdislerinAnası...

396H.K.

30Aralık1932

Şuan,sonyağmurlardagöğüterkediptoprağaköksalmışken–gökdupduruoldu,yerisenemlivehareli–,yükseklerdeykenderinmavininizinisürenhayatınşimdiyoğunlaşmışolanaydınlığı,aşağıda,geçmişsağanaklarınserinliğiyleneşelenmekiçinruhlardagöğününbirparçasınıbıraktı,yüreklerdeiseserinliğininbirazını.

İstesekdeistemesekde,zamanın,yerlegöğünzavallıuyruklarıolanşekillerinin,renklerininkölesiyiz.Etrafınıhorgörerekkendinedalanbiriningeçeceğiyollarbile,yağmura,güneşegörefarkeder.Sırfyağmur

yağıyoryadadindidiye,belkideancaksoyutduygularınenmahremyerindealgılayabileceğimizbirtakımkaranlıkdönüşümlermeydanagelebilir,gerçektenhissetmediğimizhaldehissedilebilirbunlar,çünküzamanıdatamhissetmediğimizhaldepekâlâhissetmişizdir.

Herbirimizbaşlıbaşınaçoğuluz,kalabalığız,kendikendimizinçoğalışıyız.Bundandolayı,etrafındakihavayıküçümseyenvarlıkla,ondantatalanyadaacıduyanvarlıkbirdeğil.Varlığımızıngenişkolonisindebaşkatürlüdüşünenvehisseden,farklıcinstenniceinsanlaryaşar.Şubirkaçkelimeyi–yadaduyguyu–yazmaktaolduğumşuanda(hazırfazlaişyokken,rahatlamakiçiniyibiryolbu),aynıandahembüyükbirdikkatleyazmaktaolankişiyim,hemoandayapacakişiolmadığınasevinenkişi,dışarıyabakıpgöğügören(zatenoturduğumyerdenseçilmiyorgökyüzü),bütünbunlarıdüşünenkişivevücudundabirrahatlıkhisseden,elleribirazüşüyendebenim.Yabancılardankurulubana

aitbuevrenden,alacalıbulacalıamasıkışıkbirkalabalıkmışgibitekbirgölgevuruyoryere–yazmaktaolanbirininhuzurlubedenibugölge,ödünçverdiğimkurutmakâğıdımıgerialmayagiderkenonuayağakaldırıpBorges’inyüksekmasasınadoğrueğiyorum.

397

Gölge-ışıkdizileriyle,dahadoğrusuışıkvedahaazışıklaalacalanmışcephelerinarasında,sabahşehrinüzerineağıyor.Anlaşılangüneştendeğil,şehrinkendisindenfışkırıyorsabah,ışıkseliçatılardan,duvarlardangeliyor–fizikselolarakonlardandeğil,dahaziyadebulunduklarıyerikaplayanvarlıklarından.

Işığıgörüncebüyükbirumudakapılıyorum;evet,kabulediyorum,butamamenedebîbirşey.Sabah,ilkbahar,umut–bunlarıbirezgiylebirbirinebağlayanmelodikbiramaçvar;ruhumdadaaynıamacınaynıanısıonlarıbiraradatutuyor.Yo,hayır;

kendimideşehirgibigözlemlersem,bugünün,bütündiğergünlergibisonaermesindenbaşkabirumutolmadığınıanlarım.Akıl,şafağıdagörür.Bugüneumutlarbağladımsada,benimdeğildiler,geçenzamanıyaşamaklayetineninsanlaraaittionlar,benisesadece,onlarınanıtamamendışarıdanalgılayışlarınıistemedenkendimdecanlandırmıştım.

Umutetmekmi?Nevarkiumutbesleyeceğim?Gününkendindenbaşkabirvaadiyok,gayetiyibiliyorumbirakışı,birdesonuolduğunu.Işıkdiriltiyorbeni,amanefayda;bugününasılbulduysamöylebırakacağım,birkaçsaatyaşlanmış,birduyguylakeyiflenmiş,birdüşünceyüzündenbirazüzülmüşolarak.Heryenidoğumda,neyinöleceğinidüşlemektenseneyindoğduğunuhissedebilirizpekâlâ.Şimdi,yüce,enginışığınaltındaşehirbirevtarlasınabenziyor–doğal,genişveplanlanmışbirşey.Amabugörüntününortasındaykenbile,nasılunutabilirimvarolduğumu?Şehirbilincimiçimde,benimözbilincimaslında.

Birdençocukken,sabahınşehrinüzerindeyükselişini,bugünkündenbambaşkatürlügördüğümgeliyoraklıma.Ozamanlarbenimiçindeğil,hayatiçindoğardıgün,çünkühenüzbilinçliolmadığımdanhayatıntakendisiydim.Sabahabakıncaneşemyerinegelirdi;bugündesabahabakarkenseviniyorum,fakataynızamandahüzünleniyorumda.Çocukduruyorhâlâ,nevarkisustu.Onungibigörebiliyorum,amagözleriminardındagörmekteolduğumugörüyorum;veodakikagüneşkararıyor,ağaçlarınyeşilikararıyor,çiçeklerdahatomurcuklarıpatlamadansoluyor.Evet,eskidenburalıydımgerçektende;bugünenyenigörünenmanzaralarınkarşısındabile,sürgünegidipdegeridönmüşgibihissediyorumkendimi,hemhancıymışımhemdeebedigöçebe,gördüğüm,duyduğumherşeyinyabancısıymışım,kendimdenyaşlanmışım.

Herşeyigördümçoktan,hattahiçgörmediklerimi,aslagörmeyeceklerimibile.Gelecektekimanzaralarınanısıbiledolaşıyor

kanımda,tekrardangörmekzorundakalacaklarımıdüşününce,sıkıntımahementekdüzeliğintadısızıyor.

Penceremdensarkmış,kocaşehirdekirengârenkyığınlarıseyrederkenruhumtekbirdüşünceylemeşgul:Bütünsamimiyetimleölmek,hesabıkapatmak,dünyadakihiçbirşehrinüzerindebirdahaaslaışıkgörmemek,birdahaasladüşünmemek,hissetmemek,güneşinvegünlerinakışınıardımdabirpaketkâğıdıgibibırakmak;genişyatağınkenarınaoturup,varolmakiçinelimdeolmadanharcadığımçabayı,ağırbirkıyafetgibiüzerimdençıkarmakistiyorum.

398

İçgüdülerim,varoluşunhiçbirsomutkoşulununbenimgibivarlıklarauygunolmadığını,gündelikhayatınhiçbirmeselesininlehimizesonuçlanmayacağınısöylüyor.Pekçoknedendendolayıhayattanzaten

uzaklaşıyordum,budatuzbiberoluyor.Sıradaninsanlarıyüzdeyüzbaşarıyaulaştıranbukoşullar,sırabanageldiğiandatahminedilmesiimkânsız,uğursuzsonuçlardoğuruyor.

Bugözlem,bazenacıacı,tanrısalbirdüşmanlıklakarşıkarşıyaolduğumudüşündürüyor.Hayatımınakışınıtarifedentalihsizkazalar,galibayalnızca,olaylarıbanazararverecekhalesokmayıgörevedinmiş,bilinçlibirdüzeneğinvarlığıylaaçıklanabilir.

Bundandolayı,başarıuğrunahiçbirzamanaşırıçabaharcamam.Eğerçokisterse,kısmetkendiayağıylagelsinbana.Gayetiyibiliyorumki,başkalarınınsuiçergibieldeedeceğibaşarılara,vargücümleuğraşsamdaerişemeyeceğim.İştebuyüzdenfazlabirşeybeklemedenkadereteslimoldum.Hemzaten,neyeyararki?Stoacıdünyagörüşüm,organikbirihtiyaçtankaynaklanıyor.Hayatakarşızırhlanmakzorundayım.Stoacılığınherhaligibi,budasertbirEpikürcülüktenbaşkabirşeydeğil:Tekdileğim,mutsuzluğumla

mümkünolduğukadareğlenebilmek.Bununekadarbaşarabildimyadazatenhayattabaşarıyüzügördümmü,bilemiyorum.Aslındainsanınherhangibirbaşarıyaulaşmasınınmümkünolupolmadığındandahaberimyok...

Sıradanbiradamınkendiçabalarıyladeğil,olaylarınkaçınılmazakışıylabaşarıyaulaştığıbiryerde,benolaylarınkaçınılmazakışınadakendimibıraksam,canımıdişimedetaksambaşarıyaulaşmam,aslaulaşamam.

Tinselolarakdoğumumkısabirkışgününeisabetetmişolabilir.Gece,varlığımaçokerkençökmüştürbelkide.Hayatımmahrumiyetvehüzünleyaşanmayamahkûmdur.

Aslındabütünbunlarınstoacılıklahiçbirilgisiyok.Istırabımınasaletisadecelafta.Hastabirhizmetçigibisızlanıyorum.Evkadınlarıgibiöfkesaçıyorum.Hayatımbaştansonayararsız,tepedentırnağahüzneboğulmuş.

399H.K.

Diyojen’inİskender’edediğigibi,bendesadece,gölgeetmededimhayata.Arzularımolduysada,arzuduymakiçinbütünsebeplerelimdenalındı.Bulduklarımıgerçektenbulsamdahaiyiolurdu.Hayal[...]

***Dışarıdadolaşırkenmükemmelcümleler

kurdum,evegirdiğimandatekkelimesinihatırlamıyordum.Cümlelerdekikelimeleresığmazşiir,varolmalarındanmıilerigeliyor,yoksakısmenhiçvarolmamışolmalarındanmı?

***Nedeninibilmesemde,herişte

tereddütlüyüm.Zihnimdeyarattığım,kendimeözgüidealdüzçizgiyibulmakiçin,kimbilirkaçkezaramışımdırikinoktaarasındakienuzunyolu.Etkinbircanlıolmayıbeceremedimhiç.İnsanlarınhiçıskalamadıklarınıbenıskaladım;ötekilerinolancadoğallığıyla

yaptıklarını,ömürboyubilinçlibirşekildeyapmayauğraştım.Başkalarınınneredeyseistemedeneldeettiklerineerişmeyidiledimhep.Hayatlabenimaramda,baştanberimatcamlaroldu:Negözümle,neelimlealgıladımonları;venehayatımıyaşadımnetasarladıklarımı,olmakistediğimkişinindüşüydümsadece;düşbizzatirademlebaşlamıştı,tasarılarımaslaolmadığımoinsanınenbüyükhayalleriydi.

Duyarlılığımmıaklımagörefazlacoşkun,yoksaaklımmıduyarlılığımagöre,diyesordumkendimehep.Ötedenberiyabirindeağırkaldımyaöbüründeyadaikisindebirden,dahadaolmazsaüçüncübirşeybunlarıngerisinedüşmüştür.

***İdeallerdüşleyenler[?]denince,midemin

endibindenbirbulantıyükseliyor–sosyalistler,özgeciler,insanlığahizmetetmeyiamaçedinmişherkes.Bunlaridealleriolmayanidealistler,düşüncesizdüşünürlerdir.Suyun

yüzünevuran,boşdenizkabuklarınındayüzeyeçıkmasınabakarakkendilerinigüzelsananpislikyığınlarıdırbunlar,paylarınadüşenkadereboyuneğmekadınahayatınyüzeyineçıkmayauğraşırlar.

400H.K.

Pahalıbirpuroyakıpgözlerinikapamak–zenginlikdiyeiştebunaderler.

Gençliğinigeçirdiğiyeregeridönenbiradamgibi,ucuzundanbirsigarayakarak,hayatımdaböylesigaralariçmeyealışkınolduğumyeregeridönmeyibaşarıyorum.Dumanınhafifkokusugeçmişiolduğugibidiriltiyor.

Bazendebirşekerlemedeaynıişigörüyor.Aleladebirçikolatalışeker,biryığınanınınüzerimeyürümesinesebepolaraksinirlerimibozabiliyor.Çocukluğum!Dişlerimkoyu,yumuşakhamuragömüldükçe,kurşun

askerleriminneşeliarkadaşınınyadaatniyetinebirsopaylagönlüolansüvarininküçüksevinçlerinidedişliyor,yenidenotadıalıyor.Gözümyaşarıyor,çikolatanıntadını,geçmiştekimutluluğuvekayıpçocukluğumukeyfimceharmanlıyor,büyükbirhazlakendimibutatlııstırababırakıyorum.

Damağımdakibutöreninsadeliği,ciddiyetindenhiçbirşeyeksiltmiyor.

Amageçmişgünleriapayrıbirtinselhavaylatekraryaratanşey,sigaradumanı.Bilincimdekidamağabellibelirsizdeğiyordumanveböylece,kendimdeöldüğüm

saatleri80dahayoğunbirşekildeistifliyor,başkabirmakamataşıyorveanıyorvedahauzakolduklarıhaldedahayakın,benisarmalarınarağmendahapuslu,somutlaştırdığımdadahahafifkılıyor.Mentollübirsigara,ucuzundanbirpuro,bazıanlaradoyumsuzbirtatkatabilir.Makultatvekokularıtitizliklearayarakcanlandırıyorumölüdekorları,yenidengeçmiştekirenklerineboyuyorum,muzip,yorgunkayıtsızlığınıon

sekizinciyüzyılın,geridönüşsüzceyitirdikleriniiseortaçağınrenklerine.

401

Kendimiçinacılardanvesilinmelerden,yüzkarasıbirservetyarattım.Acımışiiredökmedim;bununyerinebirkafileyaptımonu.Benliğimebakanpencereden,hayranlıklamenekşerengigünbatımlarını,nedensizacılarladolubelirsizalacakaranlıklarıseyrediyorum,göçebeömrümüntörenleriiçintehlikeler,yükler,hayatladoğuştanuyumsuzluğumdanilerigelenbaşarısızlıklargeçityapıyor.İçimdekihiçbirşeyiöldürmemişolançocuk,hepoateşlihali,göğsündenişanıylakendimesunduğumsirkgösterisiniseyrediyor.Sirkindışındavarolmayanpalyaçolaragülüyor;hokkabazlaraveakrobatlarabakarken,onlardabütünhayatıgörüyor.Veböylece,kabınasığmazbirinsanruhunayakışmayanokocasıkıntı,Tanrı’nınyüzçevirdiğibiryürektekionulmazhayal

kırıklığı,çirkin,yıpranmış,zavallıbirkâğıtlakaplanmışodamındörtduvarıarasındakeyifsizce,amaheveslerinialmışolarak,olancamasumiyetiyleuyuyor.

Kendimiilerliyorum,sokaklardadeğil,acımıniçinde.Sırasıradizilmişevler,ruhumukuşatananlayışsızlardır;[...]adımlarımkaldırımda,geceniniçindeyükselengülünçbirçangibi,birmakbuzyadabirkafesparmaklığıkadarsomut,korkmuşbirgürültügibiyankılanıyor.

Kendimdenayrıldığımda,birkuyunundibiolduğumufarkediyorum.

Hiçolmadığımkişiölmüşbile.OlmamgerekenkişiTanrı’yıunutmuş.Bubomboşaraoyundanbaşkahiçbirşeyyok.

Müzisyenolsamkendicenazemarşımıyazardım,gayetdehaklıolurdum!

402

Birtaşta,birtoztanesindetekrardünyayagelsem–ruhumbuarzuylaağlıyor.

Herşeydengiderekdahaazzevkalıroldum,hattahiçbirşeydentatalamamaktanda.

403

Kendimehiçbiranlamveremiyorum...Hayatağırgeliyor...Heyecanlarınşiddetinikaldıramıyorum.YüreğimTanrı’nınbirayrıcalığı...Hangigörkemligeçitlerekatılmışım,kimbilirhangizenginliklerdenbıkmışımki,şimdibubıkkınlıklaözlemlerimyatışıyor?

Yahangisayvan?Hangiyıldızkafilesi?Hangizambak,hangibayraklar,hangicamlar?

Hangisıralıpgötürmüşağaçlarıngölgesinebudünyadakisuları,servileriveçalılarıgayetiyihatırlayan,hiçbiryerdekendinebirçardakbilebulamayan,yalnızcahareketetmeyireddettiklerindedoğansonuçlarasığınabilen

düşlerimizinengüzelleri?

***

Çiçekdürbünü

Konuşma...Fazlasıylaolaysın.Karşımdadurmanaüzülüyorum.Nezamansadeceheyecanlıbirözlemolmaktakararkılacaksın?Ozamanadekkaçkadınolacaksınkimbilir!Vesenigörebileceğimidüşlemeyemecburolmak,kimseningeçmezolduğu,eskibirköprü...Hayatbuişte.Ötekilerkürekleribıraktı.Birlikleremirtanımazoldu...Süvarilerşafakvemızrakşakırtılarıarasındagitti...Şatolarıntekrarıssızkalmayıbekledi...Rüzgârlardanyüksekağaçtaburlarınıterkedenolmadı.Gereksizsundurmalar,eminellerebırakılmışdeğerlikaplar,kehanetlerinbelirtileri–bütünbunlartapınaklarınderinlerindesecdeyevaranalacakaranlıklara

aittir,bizimşimdikibuluşmamızadeğil,çünküparmaklarınınvegecikenkıpırdanışlarınındışında,gölgeleriniyayanıhlamurağaçlarınınvarolmasıiçinhiçbirnedenyok...

Uzaktopraklariçinsayısıznedenler.Kralvitraylarındanmamulanlaşmalar...Dinîtablolardakiozambak...Kafilekimibekliyor?Kayıpkartalıtekrarnereyedikmişler?

404H.K.

Penceresindedüşleredalmış,elindekiiplikleyadakurdeleyleoynayanbirkadıngibi,dünyayıparmaklarımızasarsak.

Nihayetindeherşeysıkılmayıdenemektenibaret,amaacısınıçekmeksizin.

Aynıandaikikralolmakilginçolabilirdi:ikisinekarşılıktekbirinsandeğil,aynıandaikiinsanbirdenolmak.

405H.K.

23Mart1933

Çoğunagörehayat,kafayormadanyaşanancansıkıcıbirşeydir,aradabirneşelimolalarlabölünenhüzünlübirşeydir,cenazelerinyanındanöbettuttuğumuzgecelerdesakinsaatlerivebeklememecburiyetinigeçiştirmekiçinanlatılanfıkralarabenzeyenbirşeydir.Hayatıbirgözyaşıvadisiolarakkabuletmeyihepanlamsızbulmuşumdur:Birgözyaşıvadisiolduğunaşüpheyokelbette,amaçokazgözyaşıdöküldüğükesin.Heine,büyüktrajedilerinardındansonnoktayısümkürerekkoyarız,demişti.BirYahudi,dolayısıylaevrenselolmasındandolayı,insanlığınevrenseldoğasınıaçıkçagörmüştüdemekki.

Hayat,bilincinevarsakçekilmezhalegelirdi.Neysekibunakalkışmıyoruzbile.Bilinçsizliğimizle,yararsız,anlamsızhayattarzımızlahayvanlardanfarkımızyok,pek

inandırıcıgelmiyorama,görünüşebakılırsaölecekleriniöncedenbilmeyenhayvanlarınaksinebizöleceğimiziöngörebiliyoruz,nevarkiölümüokadarçokunutuşun,dalgınlığınvetaşkınlığınarasındangörüyoruzki,bukonuüzerindepekuzunboyludüşünmediğimizsöylenebilir.

İştehayatımızvehayvanlardanüstünolduğumuzuiddiaetmekiçinbuyeterlideğil.Onlarlaaramızdakifark,dışarıdakihayatlailgilibirayrıntıda,konuşupyazabilmemizde,somutzekâmızdanbiziuzaklaştıranbirsoyutzekâmızınolmasındaveimkânsızlıklarıdüşleyebilmemizdeyatıyor.Nevarkihepsi,anaorganizmamızaaiteftenpüftenayrıntılardır.Konuşabilmek,yazabilmekasliiçgüdümüzolan,farkınavarmadanyaşamaolgusunahiçbiryenilikkatmaz.Soyutzekâmız,hayvanlardagüneşteuyumayatekabüledenşeyibizimiçinsistemleştirmektenyadagüyasistemleştirmektenbaşkaişeyaramaz.İmkânsızıhayaledebilmeyeteneğimizbiletekelimizdeolmayabilir,çünküayabakan

kedilergörmüşlüğümvar,belkiosıradagerçektendeayıarzuluyorlardı.

Bütündünya,bütünhayat,bireyselbilinçleraracılığıylaçalışan,bilinçsizliklerdenkurulugenişbirsistemdir.Nasılelektrikakımıveripikigazıtekbirsıvıyadönüştürmekmümkünse,aynışekildeikibilinci–birisomutvarlığımızın,öbürüsoyutvarlığımızınolmaküzere–,hayatvedünyavererek,tekbirüstünbilinçsizliğedönüştürebiliriz.

Özetleyecekolursak,düşünmeyenmutludur,çünkübizimbirtakımdolambaçlı,inorganikyadatoplumsalyollardanvekaderlerdengeçerekgerçekleştirdiğimizi,oiçgüdüyle,organikkaderlegerçekleştirir.Nemutluhayvanlaraençokbenzeyeninsana,bizimzorlaçalışaraksahipolabildiğimizvarlığa,parmaklarınıbileoynatmadansahipoluro;ancakhayalîyollardangeçerekdönebildiğimizevininyolunubilir;vebirağaçgibiolduğuyeresıkıcaköksalmışolduğundanmanzaranın,dolayısıylagüzelliğinbirparçasıdır,bizisearafefsanelerinden,

yararsızlığınveunutuşunettenkıyafetlergiymişfigüranlarındanbaşkabirşeydeğiliz.

406H.K.

Hayvanlarınmutluolduğunagerçekteninandığımyok,sadecebuvarsayımsayesindeelletutulurhalegelenbirduyguvarki,sırfonucanlandırmakiçinböylekonuşmakhoşumagidiyor.Mutluolmakiçin,mutluolduğunubilmekgerekir.Rüyagörmedenuyumakinsanahiçmutlulukvermez,insanınuyanıpdarüyasızuyuduğunufarkettiğianhariç.Mutluluk,mutluluğundışındadır.

Bilmedenmutlulukolmaz.Amamutluluğubilmekdekendiiçindeüzücüdür;çünküinsanınkendimutluluğunubilmesi,aynızamandamutluanlarıaşması,dolayısıylaonlarıhemenardındabırakmasıdemektir.Bilmek,herşeydeolduğugibimutluluktadaöldürmektir.Nevarkibilmemekdevar

olmamakanlamınagelir.BirtekHegel’egöre,mutlaklık,enazından

kâğıtüzerindeaynıandaikişeyolmayıbaşardı.Varlıkveyoklukhayatıniçindekiduyumlardayadatemelindekinedenlerdenebütünleşir,nekarışır:Birterssentezyoluylabirbirinidışlar.

Neyapmalı?Anıbirnesnegibitecritedipşimdi,mutluluğuhissettiğimizanda,hissettiğimizdenbaşkahiçbirşeydüşünmeksizinmutluolmalı,gerikalanı,gerikalanherşeyidışlamalı.Düşüncemiziduyguyahapsederek[...]

Bugünkügörüşümböyle.Yarınsabahfarklıolacak,çünküyarınsabahbenfarklıolacağım.Yarınneyisavunacağımacaba?Bilmiyorum,bilmekiçinyarındaolmamgerek.BugüninandığımölümsüzTanrıbilebununeyarın,nebugün,hiçbirzamanbilemez,çünkübenbugünvarım,oisebelkiyarınhiçvarolmamışolacak.

407

407H.K.

Tanrıbeniçocukyaratmış,ömrümboyuncadaçocukbıraktıbeni.İyiama,öyleyseHayat’ınbenihırpalamasına,oyuncaklarımıelimdenalmasına,narinellerimlegözyaşlarındansırılsıklamolmuşönlüğümüburuştururken,beniokulbahçesindebırakıpgitmesineniçinizinverdi?Şefkatsizyaşayamayacağımhalde,niyeşefkatibendenesirgedi?Ah!Nezamansokaktaağlayan,ötekilerinsürgünettiğibirçocukgörsemıstırapduyarım,çocuğunçektiğiacıdançok,eprimişyüreğimeyumrukgibiinenokorkunçşokyüzünden.Doludoluhissettiğimvaroluşunbütünşiddetiyleheryerimiağrırım,önlüğünucunuburupduranellerbenimdir,gözyaşlarıylabükülmüşosamimidudaklardabenimdir,buzayıflık,buyalnızlıkbenimdir;yoldangeçenyetişkinmilletiningülüşleri,

yüreğiminhassas81dokusunasürtülmüşkibritateşlerigibiyaralarbeni.

408H.K.

Çoktatlıbirsesle,uzakbirülkedengelmebirşarkısöylüyordu.Müzik,yabancıkelimelereaşinakılıyordubizi.Ruhumuzafado’yuhatırlatıyordu,amaşarkınınfado’ylauzaktanyakındanilgisiyoktu.

Üzeriörtülücümlelerindenvealabildiğineinsaniezgisindenanlaşıldığınagöreşarkı,herbirimizinruhundaolanvekimseninbilmediğişeylerianlatıyordu.Şarkıcıbirsokakköşesindehafifbirsarhoşluklakendindengeçmiş,dinleyicilerigörmezdengelerek,uyuklarcasınasöylüyordu.

Etrafınatoplanmışolanlargörünürdedalgageçmedendinliyorduonu.Şarkıherkesindivekelimelerbazenkonuşuyordubizimle,kayıpırklaraait,Doğulubirsırdıbu.Şehirgürültüleriaslındaduyulduğuhaldehiçduyulmuyordu,arabalarokadaryakındangeçiyordukiiçlerindenbiriceketimineteğine

sürtündü.Amaonuhissettimsededuymadım.Yabancınınşarkısında,içimizdehayalkuranyadahayalkurmayaçabalasadabaşaramayanşeyiokşayanbiryoğunlukvardı.Sokağaözgüçeşitçeşitolaylardanbiriydibu,derkenhepimizköşeyiyavaşçadönenpolisifarkettik.Geneağıradımlarlayaklaştı,sankibirşeygörmüşgibişemsiyesatançocuğunarkasınadikildi.Oanşarkıcısustu.Kimsebirşeydemedi.Bununüzerinepolisişekarıştı.

409H.K.

29Mart1933

Nedenbilmem,birdenfarkettimki,bürodaansızıntekbaşımakalmışım.Tarifsizbirşekildesezmiştimbunu.Özbilinciminkuytuköşelerindebirrahatlamaolmuş,bambaşkaciğerlerderinbirsolukalmıştı.

Beklenmedikgelipgitmelerinbizde

uyandırabileceğienilginçduygulardanbiridirbu:genelliklekalabalık,gürültülüyadayabancıbildiğimizbirevde,kendimizibirdenbireyapayalnızbuluvermeduygusu.Birandaherşeybizimolmuştursanki,kolayca,genişbiriktidaraerişmişizdir,dahaöncesöylediğimgibigevşer,rahatlar,huzurakavuşuruz.

Yapayalnızolmaknekadardagüzeldir!Kendikendineyüksekseslekonuşabilmek,kimseylegözgözegelmedengezinebilmek,sandalyedekaykılıphiçbirsesinbölmeyeceğidüşleredalabilmek!Ozamanevgenişbirçayırolur,odaisekocabirparkkadarbüyür.

Bütünseslerbiradımötedebulunan,amaapayrıbirevreneaitmişgibiyabancılaşır.Sonundakralolmuşuzdur.Nihayetindehepimizcanatarızbuna,kimbilir,belkideiçimizdeenhalkçıolanlar,sahteunvanlarameraklıolanlardanbiledahaşiddetleistiyordurbunu.Birkaçsaniyeliğineevreninmirasınıyeriz,adımızatahsisedilmişgelirlerintadınıçıkararakgeçimderdidüşünmeden,kaygısızca

yaşargideriz.Ah!Gelgelelim,merdivendençıkanayak

sesinden,banadoğrutırmanankimbilirkiminayaksesinden,mesutyalnızlığımıyarıdakesecekâdemoğlunungeldiğinianlıyorum.Gizliimparatorluğumbarbaristilasınauğrayacak.Ayaksesindenkimingeldiğinianlamışyadafalancayadafilancatanıdığınadımlarınıhatırlamışdeğilim.Amaiçimdenbirses,yukarıçıkankişininbanadoğrugeleceğinisöylüyor;şimdilikmerdivendebirayaksesisadece,amabirden,sırftırmananadamıdüşündüğümandaaçıkçacanlanıyorgözümünönünde.Evet,bizimişyerindeçalışanlardanbiribu.Duruyor,kapıaçılıyor,içerigiriyor.Boyluboyuncakarşımda.Girerkensoruyor:“Yalnızmısınız,BaySoares?”Karşılıkveriyorum:“Evet,demindenberi...”Gözüportmantoyaasılıeskicekette,üzerindekiniçıkarırkenekliyor:“YalnızbaşınainsanıncanısıkılırBaySoares,hemayrıca...”“İnsansıkılıyor,orasıkesin,”diyecevapveriyorum.“Uykunuzgelir,”diyoroda,delikdeşikceketisırtınageçirip

masasınayönelirken.“Kesinlikledoğru,”diyeonaylıyorumgülümseyerek.Sonraunutulmuşkalemeuzanıyorumvenormalhayataözgüisimsizsıhhatliliğiyeniden,kalıpgibiüzerimeoturtuyorum.

80.Kitaptabutürdenpekçokşaşırtıcıifadevar;örneğin“Oimpérioquemorri”–öldüğümimparatorluk–gibi.(Ç.N.)

81.Yada:kırışık/pütürlü.

410H.K.

Öyleinsanlarherfırsattaaynanınkarşısınakurulurlar.Bizimlekonuşurlarkonuşmasına,amabirtaraftandakendikendilerine,işveylegözsüzerler.Bazen,âşıklarıngayetdoğalolarakyaptığıgibi,sohbetibileunuturlarbuyüzden.Benihepsevimlibulmuşlardır,zirayaşımkemaleerdiktensonradışgörünüşümdeniğrenmeyebaşladığımiçin,nezamanbiraynagörsemderhalsırtımıdönmüşümdür.Nitekim,banahepiyidavranmalarındananlaşıldığınagöreiçgüdüselolarak,sivrilmeyenekadarmeraklıolduklarınıgörüncemeydanıonlarabırakan,gönülleriolsundiyekürsüdeninen,safikulakkesilmiş,iyibirçocukolarakkabullenirlerbeni.

Birbütünolarakbakıldığındakötüdeğildiler;tektekelealındıklarındaise,içlerindeiyileridevardı,beterleride.Ortalamalarameraklıbirzihniyetinummayacağıkadaryücegönüllülükgösterip

şefkatsaçabiliyor,bununyanısırahernormalinsanınkavramaktagüçlükçekeceğialçaklıklar,iğrençlikleryapabiliyorlardı.Cimriler,kıskançlar,hamhayalciler–opırılpırıltoplulukbunlardanibarettiişte,aynızamandaaradabirböylesefihyerleregidipkaybolandeğerliadamlarınyapıtlarınaortamdansızabilendebunlardı(FialhodeAlmeida’nınyazdıklarındakialenişehvete,iğrençkabalıklara,midebulandırıcıhoyratlığabakınız...).

Kimileribazeninsanıgüldürebiliyor,kimilerikomikliktenbaşkaşeybilmiyordu,gerikalanlarsazatenyoktular.Birkafedeespritüelolmakyaoradaolmayankişilerhakkındaşakalaryapmakdemekyadahazırbulunanlarasataşmak.Butürdenesprilereolsaolsakabalıkdenebilir.Birinsanınaklınınbirazkıtolduğunu,eniyi,başkalarınazararvermedenespriyapamamasındananlarsınız.

Geldim,gördümveoinsanlarınaksine,yendim.Çünkübenimiçinzafer,görmektenibarettir.Seviyesizdoğmuşbütünyığınların

birbirinebenzediğiniöğrendimvekafelerdeçoktantanıştığımoiğrençinsanla,birodasınıkiraladığımbuevdedekarşılaştım,evdekininbirtekeksiğivar–bununiçindebütüntanrılaraşükürlerolsun:Paris’tebaşarıyaulaşmahevesi.Bizimevsahibibazen,enkendindengeçtiğianlardaLizbon’da“YeniMahalleler”hayaletmeyekalkışabiliyor,amayabancımemleketlerinzüppeliğindençekiniyorki,içimsızlıyoronudinlerken.

İradeninmezarınayaptığımziyaretten,bulantılıbirsıkıntıkalmışhatırımda,birkaçdaesprilisöz.

Onlarıntoprağaverildiğigün,herkesmezarlığagiderken,geçmiş,şimdisessizliğebürünmüşolankafeninendibindeunutulmuştursanki.

...vegelecekkuşaklarhiçbilmeyecekonları,gevezezaferlerlekazandıklarıkarabayrakyığınlarınınaltında,sonsuzadeksaklıkalacaklar.

411

Gurur,yücebirvarlıkolduğumuza,duygularımızla,kesinolarakinandığımızınbirgöstergesidir.Kendinibeğenmişlikise,başkalarınınyüceliğimizikabulettiğineyadabiziöylegördüğünedair,geneduygulardanörülübirinançtır.Buikiduyguherzamanbirarayagelmediğigibi,yapılarıyüzündenillakitersdüşmeleridegerekmez.Farklıdırlar,amabağdaşabilirler.

Gurur,kendinibeğenmişlikletamamlanmamışolarak,tekbaşınavarolduğunda,çekingenlikleaynısonucudoğurur:İnsankendiyüceliğineinandığıhaldebaşkalarınınbuyargıyıpaylaşmasıgerektiğinidüşünmüyorsa,kendihakkındakigörüşünüötekilerinbenimsemişolabileceğigörüşlekarşılaştırmaktankorkar.

Kendinibeğenmişlikgururlatamamlanmamışolarak,tekbaşınavarsa(enderdeolsamümkündürbu),cüretkârlıklaaynısonucudoğurur.Başkalarınınsizin

değerinizeinandığınaeminseniz,onlardanyanakorkunuzolmaz.Kendinibeğenmeyeninsanlardamaddiyadamaneviolarakcesurcadavranabilirler;amacüretkârlıkiçinkendinibeğenmişlikşarttır.Cüretkârlıktan,insanınkenditeşebbüslerinegüvenmesinianlıyorum.Bunakarşılıkcürettebedenselyadamanevicesaretteneserolmayabilir,çünkübuikikarakterözelliğiçokbaşkakumaştandır,cüretlearalarındabirortaklıkyoktur.

412H.K.

Istırapmolası

Gururbileteselliolmuyor.Kendimibenyaratmadığımagöre,gururlanacakneyimvar?Benliğimdeövüneceğimbirşeylerolsaydıbile,övünülmeyecekolanlaronlarıkatbekataşardı.

Hayatımıgömüyorum.Düşlerdebileayağa

kalkmayayeltenemeyecekhaldeyim,ruhumdabileodereceunutmuşumnasılçabasarfedeceğimi.

Metafizikselsistemlerikuranlar,psikolojikaçıklamalar[...],henüzıstırabınacemisidir.Sistemlergetirmek,anlatmak,genebirşeylerinşaetmektenbaşkanedirki?Vebütünbudüzenlemeler,ayarlamalar,örgütlemeler,hayatıngerçekleşen–yanihazinbirşekildebaşarıyaulaşanbirçabasındanbaşkanedir?

Karamsarmıyım?Hayır,değilim.Acılarınıevrenseldiletercümeedebilenlerenemutlu.Benisedünyahüzünlümüdür,değilmidirbilmem,doğruyusöylemekgerekirseumrumdadeğil,başkalarınınacılarınıönemsemediğimgibi,aynızamandatedirginolurumonlardan.Ağlamaktanyadainlemektenkaçındıklarıanda(beniürpertir,rahatsızederbu),ıstıraplarınadönüpbakmambile–içimdeonlarıküçümsemeninobüyükağırlığınıduyarım.

Amakendiadımahayatınyarısınınkaranlıksa,yarısınındaaydınlıkolduğuna

inanmakisterim.Karamsardeğilim.Hayatıniğrençliğindendeğil,kendihayatımıniğrençliğindenyakınırım.Benimiçinyalnızcakendivarlığım,acıçekmemvekendimiacıdanayrıolarakhayalbileedemeyişimönemlidir.Düşlerleyaşayanlararasındamutluolanlar,karamsarlardır.Onlardünyayıkendisuretlerinegöreşekillendirir,böylecekendilerinihepevlerindegibihissederler.Beniseençok,dünyanıngürültüsüveneşesiilehüznüm,sıkıntıyüklüsessizliğimarasındakifarktandolayıacıçekerim.

Hayatbütünacıları,tasalarıveinişçıkışlarıylanedehoşveneşelidirkimbilir,eskibirarabanın,içinderahatrahatgidenseyyahıngözündeolduğugibi.

IstırabımıYücelmeninbirişaretiolarakbilegöremiyorum.Istırapsahidenbunaişaretedermi,onudabilmiyorum.Amaöyleönemsizşeylerdencanımyanıyor,öylealeladeşeylerbeniincitiyorki,bufaraziyeyibenimseyerek,birdehaolduğumfaraziyesinehakaretetmeyecesaretedemiyorum.

Batangüzelgüneşingörkemi,olancagüzelliğiyleyüreğimidağlıyor.Nezamanbumanzarayıgörsem,derimkikendime,mutlubiradamiçinbunuseyretmeknebüyükbirzevktirkimbilir!

Vebukocakitap,upuzunbirşikâyettir.

Yazılıpbittiktensonra,Sóşiirleri82Portekiz’inenhüzünlükitabıolmaktançıkacak.

Buıstırabınyanında,gerikalanbütünkederlersahteyadagülünçgeliyor.Mutluinsanlarınacılarıdıronlaryadayaşayanveyakınaninsanların.Benimçektiğimacılarise,hayatınbirtutsağına,kenaraitilmişbirvarlığaaittir.

Hayatlabenimaramda...Öyleki,sıkıntıverennevarsagörüyor,

sevinçuyandıranşeyleriisehiçhissetmiyorum.Yerigelmişken;farkettimkiacıyıetimizdeduymaktançokgörüyor,neşeyiisegörmektençokhissediyoruz.Düşünmektenvegörmektensakınarakazdaolsagönlünüyatıştırabilirinsan,keşişler,bohemlerveserserilergibi.Amaneolursaolsun,acıönündesonunda

gözlempenceresinden,düşüncekapısındangirecektir.

413H.K.

Düşleredaldığımızanlarınkabarıpalçalışınagöreevreniparçalayıpdalgıncatekrarkuralım,düşlevedüşiçinyaşayalım.Bütünbunlarıyaparkenbueylemintamamenyararsızolduğunuiyicebilinceçıkaralım,eksiksizcebilincindeolalım.Olancabedenimizlehayatıbilmezdengelelim,bütünduyularımızlakendimizigerçekliktenkoparalım,bütünruhumuzlaaşkıreddedelim.Çeşmeyetaşıdığımızküpleriboşyereboşkumladolduralım,boşaltıptekrardolduralım.

Çiçeklerdentaçlarörüpdahabiterbitmezözenlebozalım.

Renklerimizialıpboyanacakbirtuvalolmadan,palettekarıştıralım.Yontmakalemimizolmadığıhalde,heykeltıraş

olmadığımızhalde,yontmakiçintaşsiparişedelim.Herhareketibirsaçmalığadönüştürelim,saatlerimizinkısırlığınıyararsızlıklataçlandıralım.Yaşamabilincimizlesaklambaçoynayalım.

Saatlerin83bizevarolduğumuzusöyleyişinidinleyelim,amahafif,kuşkulubirgülümsemeyle.Zaman’ındünyayıresmetmesiniseyredelim,tabloyusadeceyalancıdeğil,aynızamandaanlamsızbulalım.

Birbirinitutmayancümlelerledüşünelim,sesolmayanseslerle,renklerdenhiçbiriolmayanrenklerleavazavazkonuşalım.Bilinçliolmadığımızınbilincindeolduğumuzu,bizimbizolmadığımızısöyleyelim,aynızamandadaanlayalımda(kizatenimkânsızdırbu).Bütünbunlarıokült,çelişkilibiranlamlaaçıklayalım,varlıklarınbaşkagörüntüleraltındabelkidetanrısalyönleresahipolduğubiranlamla;vesırtçevirmekzorundakalmamakiçinbuaçıklamayadafazlainanmayalım.

Boşsessizlikte,düşlerimizisözlerleyontalım.Tümeylemtasarılarımızı

uyuşukluğuniçindebeklemeyebırakalım.Veyaşamanındehşeti,bütünbunların

üzerinde,pürüzsüz,masmavibirgökgibi,soyutbirşekildesüzülür.

414

Amadüşlerimizdekimanzaralar,bildikmanzaralardanyükselendumanlardırsadece,bunlarıdüşlemek,neredeysedünyayıseyretmekkadarsıkıntıverir.

415

Düşlerdekiinsanlar,gerçekkişileregöredahakişilikli,dahahakikidir.

Düşevrenimbaştanberibenimbiricikgerçekdünyamoldu.Tepedentırnağauydurukkişilerleyaşadığımaşklarkadargerçek,onlarkadarateş,kanvehayatdolubaşkaaşk

yaşamadım.Nedelilik!Üsteliközlemibilekaldıiçimde,nedeolsatıpkıötekilergibibuaşklardagelipgeçici...

416

BazenDüşdünyası’ndakizarifakşamüstlerindebenliğimlekonuşmayadalmışken,farazisalonlarınloşluğundamiskinmiskintartışırken,biran,konuşmalarkesilipdebaşkalarındançokbenolandinleyiciylebaşbaşakaldığımdakendimesorarım–içindebulunduğumuzbilimçağınınherşeyianlamayıisterken,hangigerekçeyletamamenyapaykonularıesgeçtiğinimerakederim.Düşünmesibeniençokyoranmeselelerdenbiri,insanoğullarınıyadainsan-ötesivarlıklarıkapsayanalışılagelmişpsikolojibilimininyanısıra,halılardavetablolardayaşamsürenyapayvarlıklarveyaratıklariçinbirpsikolojinin(kimutlakaolmalıdır)niyeyaratılmadığı.Gerçekliğiorganikalanlasınırlamak,

heykelciklerin,işlemelerinruhsuzolduğunusanmakbüyüktalihsizlik.Şeklinolduğuyerde,ruhdavardır.

Kendikendimeinşaettiğimbudüşüncelere,gereksizceakılyürüterekulaşmışdeğilimkesinlikle,bunlarötekilerdengerikalıryanıolmayan,saçmasapansonuçlardoğuran,ciddibilimselçalışmalarınürünüdür.İştebundanötürü,herhangibircevapgelmedenvehattacevapbeklemeksizin,olasılığıgerçekkabulederek,kendiiçimdebirtakımtahlilleryaparak,budesideratumgerçekleşsenegibisahnelerinyaşanacağınıdüşlemeyekoyuluyorum.Bukonuüzerindedüşünmeyebaşladığımanda,zihnimingözününönüne,hayatıyansıttığınıgayetiyibildiklerigravürlereeğilmişçalışanbilginlergeliyor;halılardandokumamikroskobuuzmanlarıçıkıyor;kalınçizgilerle,titrekkonturlarlayapılmışresimdenfizikçiler;kimyacılar,evet,tablolardakişekilverenkfikrindenhemde;işlenmiştaşlarınstratigrafiktabakalarındanjeologlar;venihayetpsikologlar,enönemlilerideonlarzaten,bir

heykelinsahipolabileceğiduyguları,birtabloyadavitraykahramanınınsolgunpsişikdünyasındagezinendüşünceleri,değişmezliğinveölümünhükümsürdüğübuçoközelâlemlerde,alçakkabartmalardaölümsüzleşmişhareketlerde,tuvaldedondurulmuşfigüranlarınölümsüzbilinçlerinde[..?]delicecoşkuları,ölçüsüztutkuları,beklenmedikmerhametvekinleribirbirnotediptasnifediyorlar.

Sanatlararasında,psikologlarınincelikliçalışmalarıiçinenuygunzeminiedebiyatvemüziksunar.Romankahramanları,herkesinbildiğigibi,herhangibirimizkadargerçektir.Bazısesleruçarı,hızlıbirruhasahiptir,amapsikolojiyevesosyolojiyemükemmelenuyumsağlarlar.Aslında–kicahillerinbunubilmesiiyiolur–,renklerde,seslerdevecümlelerdetoplumlarvardır,tıpkısenfonilerdekiçalgılarınbütünlüğünde,romanlarıntutarlılığında,savaşçıların,sevgililerinvesimgeselvarlıklarınneşesinin,acısınınhissedildiği,içgıcıklayıcıpozlarınbirbirinekarıştığıkarmaşıkbirtuvalin

karelerinde–metaforsuz,mutlakanlamda–toplumsaldüzenlerin,devrimlerinvarolduğugibi.

Japontakımımdanbirfincankırıldığında,bununsadecehizmetçininsakarlığıylaaçıklanamayacağını,olayınbelkidebusıradanporseleninkıvrımlarındayaşayankahramanlarınateşliarzularındankaynaklandığınıdüşünürüm;bukaranlıkintiharkararıbenişaşırtmaz:Fincandayaşayanlar,hizmetçiyitabancaniyetinekullanmışlardır.Bunuanladığınızandamodernbilimiaşmışsınızdemektir,bununnekadaryerindebirdavranışolduğunudabenbilirim!

417H.K.

Hiçbirşeykitaplarkadarzevkvermez;çokazokuyanbirinsanımben.Kitaplarbizidüşleretakdimeder;fakatbirinsan,hayatınbütündoğallığıyladüşlerleçeneçalmaya

koyulduysatakdimeihtiyaçkalmamışdemektir.Birtekkitabıbilekendimikaptırarakokumuşdeğilim:Heradımdaaklınyadadüşlerinbitmeyenyorumlarıyüzündenkitabıntadıkaçardı.Birkaçdakikasonrakitabıyazanbenolurdum–veyazdıklarımhiçbiryerdedeğildi.

Ençok,başucumdakisehpadabenimlebirlikteuyuyansıradanyapıtlarıyenidenokumayıseverim.Bunlardanikisiyanımdan

hiçayrılmaz:PadreFigueiredo’nun84A

Retórica’sı,birdePadreFreire’nin85ReflexõessobreaLínguaPortuguesa’sı.Bukitaplarınezamanelimealsamfaydasınıgörürüm;ikisinindetamamınıdevirdim,amahiçbaştansonaokumadım.Buyapıtlardan,sanırımkendikendimegeliştiremeyeceğimbiryöntemöğrendim–nesnelyazmaklailgilisanatsalbirkural,yazılanlarınniyeyazıldığınıaçıklayanbiryasa.

P.Figueiredo’nunyapmacık,kapalı,kabatarzınınkarşısındaaklımhazzagarkolur.P.

Freire’nindüzensizdenebilecekakışıisezihnimihiçbıkkınlıkvermedenoyalar,benisıkmadaneğitir.Seçkin,dinginkafalardırbunlar;onlargibiyadaherhangibaşkabirilerigibiolmayayönelikbomboşisteğimidoyururlar.

Okuyorum,okurkenokuduğumadeğil,kendimedalıyorum.Okuyorumveuyuyorum,P.Figueiredo’nunretoriğinbüyüksimalarınıanlatışınıdüştegibiizliyorum,P.Freire’ninsesinibüyülüormanlardaduyuyorum,Magdalenademekgerekir,diyor,çünkükabainsanlarMadalenader.

418H.K.

Okumaktannefretederim.Dahakapağınıaçmadan,tanımadığımsayfalarınsıkıntısıçökeriçime.Ancakbildiğimşeyleriokuyabilirimben.BaşucukitabımP.Figueiredo’nunARetórica’sıdır,herakşam,binbirincikez,

düzgünbirmanastırdiliyleyazılmış,retoriğinbüyüksimalarınınhikâyeleriniokurum,binkereokuduğumhaldeadlarınıdabirtürlüaklımdatutamamışımdır.Amadilbanaiyigelir,büyükC’yleyazılanCizvitlereözgükelimelerdenmahrumkalsamrahatuyuyamam.

Öteyandan,aşırıözleştirmeciliğinerağmenP.Figueiredosayesinde,kendimitanımladığımdildeiyiyazmayı,terimlerehâkimolmayıdüsturbelledim,gerçitartışmalıbirtavırbu,amaaltındaiyiniyetyatıyor[...]

Okuyorum:

(P.Figueiredo’danbirpasaj)–görkemli,[boş?]vesoğuk,hayatakarşıbirteselliveriyor.

Yada:

(retorikçilerüzerinebirpasaj)önsözdetekrarbahsediliyor.

Söylediklerimdebirsözdamlasıkadarabartıyok;hepsisamimiduygularım.

Başkalarınınİncil’ivarsabenimdeARetórica’mvar.Üstünlüğümise,sakinliğimdenveherhangibirşeyetapınmıyorolmaktankaynaklanıyor.

419H.K.

Tepedentırnağadoğal,eftenpüftenşeyler,sıradan,kabasabahayataaitanlamsıznesneler–insanihayatımdakideğersizliği,iğrençliğidonuk,groteskbirçizgiylevurgulayantoz.Karşımdakocamanaçılmışduran,içindehayatınbütünDoğularıhayalettiğiMuhasebeDefteri;yadaservisşefininkâinatıaltüsteden,zararsızşakaları;vesonrapatronatelefon

etmesinisöylemek,resmîsevgilisiaradı–birestetikvezihinteorisininencinsiyetsizpasajıüzerinederindüşünceleredalmışkenbütünbunlar...

Vebirdearkadaşlarvar–tabiiiyiçocuklar,onlarlaçeneçalmak,öğlenyemeğineçıkmak,akşamyemeğiyemekçokhoşvehepsi,nasılsöylesem,öyleiğrenç,öylekaba,öyleacınasıki;sokakortasındaykenbilekumaşdükkânımızdayızdır;başkabirmemleketteykenbilemuhasebedefterimizinbaşındayızdır,çoktansonsuzluğadalmışolduğumuzhaldepatronumuzunyanındayızdırhep.

Herkesinmünasebetsizşakalarameraklıbirservisşefivardır,herkesinzihnibirbütünolarakevrenindışındadır.Herkesinbirpatronu,patronununsevgilisi,enolmadıkzamanda,güneşbütünihtişamıylabatarkençalanbirtelefonuvardır–vesevgililerkibarca[?]özürdilerdahadoğrusubaşkaarkadaşlarıarayakoyarak,gayetiyibildiğimizgibişıkçaylarda[?]verensevgililerinihaberdar

ederler.86

AmaAşağıŞehir’dekibirişyerindeyadabirkumaşmağazasınınmuhasebedefterlerininbaşındaolmasalarbile,hayalkuranherkesinkarşısındagenedebirMuhasebeDefteridurur,buevlendiklerikadınolabiliryadamirasaldıklarıbirgeleceğinidaresi–herneolursa,fakatkesinkesvardır.

Bizbütünhayalcilervedüşünenler,hepimizbirKumaşMağazası’ndayadaherhangibirAşağıŞehir’dekibirbaşkadükkândayardımcımuhasebeciyiz.Hesaplaryaparvekaybederiz;toplayıpgeçeriz,bilançoyuçıkarırız–görünmezhesapbakiyesihepeksidedir.

Kelimelerlegülümseyerekyazıyorum,amabanaöylegeliyorkikalbimçatlayabilir,kırılanbireşyagibiparçalanabilir,unufakolabilir,çöpegidebilir,çöpçüdeçöpkutusunubirhamledekaldırıpomzunavurduğugibi,dünyanınbütünbelediyelerininölümsüzçöparabasınagötürebilir.

Veherşeyolancaihtişamıyla,sereserpeaçılarak,gelecekolan,gelmekteolanKral’ı

bekler,çünkümaiyetinintozudoğudausulcadoğanyepyenibirpusturvemızraklarkendişafaklarındanuzaktaparlamayabaşlamıştırbile.

420

Cenazemarşı

Armalardakifigürlerbilinmedikhiyerarşileregörekoridorlaradizilipsenibekler–lepiskasaçlıuşaklar,çıplakbıçaklarındağınıkparıltılarından,miğferlerinvekibirlisüslerinrasgelebalkımalarından,mataltınınveipeklilerinkararmışışıklarındantanınandelikanlılar[...]

Hayalgücünühastalıklıhalegetirenherşey,ihtişamıniçindeyüreğimiziburkan,zaferlerdenbizibıktırankasvetlişeyler,hiçliğinsırları,dünyadantamameneletekçekmeninçilesi.

Sıcakgüneşinaltında,yemyeşilotlarınarasında,çoktankapanmışgözlereçökensoğuktoprağınyediayağıdeğil,hayatımızıaşanvehayatıntakendisiolanölümdür–tanrınınbirinde,belkiTanrılarınhatırladığıoyabancı

tanrıdabirölü-varlık.87

Ganj,benimDouradoresSokağı’ndandageçer.Bütünçağlarbudaracıkodadatutsaktır,geleneklerinrengârenkakışı,halklararasındakimesafelerveuluslarınbitiptükenmezçeşitliliği,[...]karışımıylabirlikte.

Vekendimdengeçmişbirhaldeosokakta,sadeceoradabekleyebilirimmazgallarveçiftağızlıbıçaklarlakuşatılmışÖlüm’ü.

421

Kafamdakiyolculuk

Sonsuzluğaaçılanbenimdördüncükattan,gözleriminönündebastıranakşamıniçinde,

makulbirderinlikteyıldızlarbaşlayacakdiyepenceredensarkmışım–düşlerimbilinmedik,farazi,belkisadeceimkânsızülkelereyolculuklariçinbiçilenuzaklıklaraayakuyduruyor.

422

Doğutarafından,aydanbiraltınparanınsarışınışığıfışkırdıişte.Genişnehirdekiizleri,denizeyılanlarsaçıyor.

423

Haddindenfazlauzunsatenlere,şaşkınerguvankumaşlarabürünmüşimparatorluklar,bayraklarladonatılmışcaddelerisüsleyenegzotikkumaşların,molayerlerindekişatafatlıçardaklarınarasındangeçerekölümyolculuklarınadevamettiler.Baldakenlergeçti.

Donukyadaşirinsokaklaralaylargeldikçeaçılıyordu.Yararsızyürüyüşlerindayanılmazyavaşlığındasilahlarsoğukışıltılarsaçıyordu.Kenarmahallelerdekibahçelervefıskiyelerunutulmuştu,terkedilmişşeylerinbasitbiruzantısıydıbunlar,ışıktankalmaanılararasındauzağadüşenkahkahalar–genedeyollardakiheykellerkonuşmayabaşladıdiyeolmadıbuyadasarınınkatarkatartonlarıarasında,mezarkıyılarındauzanansonbaharınrenklerininkaybolmasıdadeğildimesele.Teberler,görkemliçağlarınkavşakları;kıyafetlerinkoyuyeşili,solukmoru,narçiçeği;bozgunlarınortasındaıpıssızmeydanlar;adımlarımızınsüzüldüğüsıkormanlarda,sukemerlerininbıraktığıgölgeleribirdahaaslagörmeyeceğiz.

Davullar,titreksaatlerdeyankılanandavulgümbürtüleri.

424

Dünyadahergün,onlarıyönetenyasalar

hakkındabildiklerimizleaçıklayamayacağımızşeyleroluyor.HerAllah’ıngünü,birankonuşuphemenunutuyoruzbunları,onlarıbizetaşımışolangizemde,muammayıunutuşaçevirerekalıpgerigötürüyorhepsini.Unutulmasıgerekliolanınyasasıbudurişte,çünküanlatılamaz.Görünürdünyagüneşışıklarıaltındadönmeyedevameder.Amaobambaşkakişi,karanlıktabizigözetler.

82.AntónioNobre’ninSóadlışiirkitabınaatıftabulunuyor;1900yılında,33yaşındaölmüşolanşair,sağlığında“Portekiz’inenhüzünlükitabı”olarakbilinenbukitaplabüyükünkazanmıştı.

83.YadaTanrı’nın.

84.XIX.yüzyıldayaşamışLatinistveteolog.

85.FranciscoJoséFreire(1719-1773),“ArcádiaLusitana”ekolününenönemliteorisyeni;dahaçokCândidoLusitanoadıylatanınır.

86.Bucümletamolarakokunamamıştır.

87.Yada,Tanrılarımındininemensupyabancıbirtanrı.

425H.K.

Düşdebirtecrübedir.Bunudeneyinceöylebiraydınlandımki,artıkdüşlediğimherşeyigerçekgibigörüyorum.Onlarıbirerdüşyapanherşeyiyitirdimböylece.

Kendimiünlübiriolarakdüşlesem,hemenünekavuşuncageridebıraktıklarımız,içtenliği,isimsizliğikaybettiğimiz,böyleceşöhretinkatlanılmazhalegeldiğiaklımadüşer.

426H.K.

5Nisan1933

Enderinkaygımızısadeceevrenindeğil,ruhumuzundüzeniiçindeönemsizbirolayolarakkabulettiğimizandabilgeliğeadımatmışızdemektir.Bunukaygıylaiyice

kuşatılmışkendüşünebilenisetambirbilgedir.Acıçektiğimizanlarda,insanoğlununıstırabıbizesonsuzgelir.Amainsanoğlununacısısonsuzdeğildir,çünküinsanaaitolanhiçbirşeysonsuzdeğildir,genişdüşünüldüğündebizimacımızında,bizimolmakdışındaherhangibirdeğeriyoktur.

Deliliğeyakınduranbirsıkıntınınyadaondanbileenginbirkaygınınyüküüzerimdeyken,kimbilirkaçkez,tamisyanedecekkendurmuş,tamkendimitanrılaştıracakkentereddütetmişimdir.Dünyanınesrarınıbilememeninacısı,sevilmemeninacısı,haksızlığauğramanınacısı,hayatınbütünağırlığıylaüzerimizeabandığını,biziboğduğunu,tutsakettiğinihissetmeninacısı,dişağrıları,ayakkabıvurmuşayaklarınacısı–bizimiçinvetabiibaşkalarıyadagenelolarakcanlıvarlıklariçinenşiddetliacıbunlardanhangisidir,varmıbilen?

Benimlekonuşmuş,sesimiduymuşolanlardanbazılarınagöre,benduyarsızbirinsanmışım.Banasorarsanız,çoğuinsandan

dahaduyarlıolduğumusanıyorum.Benaslındakendiniiyitanıyan,bundandolayıduyarlılığınneolduğunuiyibilenduyarlıbirvarlığım.

Ah!Yo,hayatınacıolduğuyadavaroluşudüşünmeninacıverdiğidoğrudeğil.Doğrusuşuki,acımız,ancakbüyükdedikçebüyürveciddileşir.Bizdoğaldavranırsak,geldiğigibigeçer,nasılyeşerdiyseöylesolar.Herşeyhiçtir,buhiçliğiniçindeacımızdahiçtir.

Bunlarıkabınasığmayan,belkideruhumasığamadığıiçinbirtürlürahatedemeyenbirsıkıntının;herkesinveherşeyinboğazımayumrukgibioturan,delirticibaskısınınaltında;bedenimdehissettiğim,benikaygılaraboğan,ezenanlaşılmamışolmakduygusununpençesindeyazıyorum.Sonrabaşımıkayıtsız,mavigöğekaldırıyorum,yüzümürüzgâra,esintininbilinçsizserinliğinebırakıyorum,gördüktensonragözlerimikapatıyorum,hissettiktensonrayüzümüunutuyorum.Böyledahaiyiolmasamda,başkalaşıyorum.Kendimigörmeklekendimdenkurtulmuşoluyorum.Hattagülümsemekgeliyoriçimden:Şimdi

kendimidahaiyianlıyordeğilim,amaartıkfarklıolduğumdankendimianlamaktanvazgeçmişdurumdayım.Göğünenyücelerinde,görünürhalegelmişbirhiçliğiandıranminicikbirbulut,bütünevrenikucaklayanbirunutuşaakdamgasınıvuruyor.

427

Düşlerim:88Mademkidüşlerimdekendimearkadaşlaryaratıyorum,öyleyseonlarlagezerim.Kusurları,farklı[...]

Soyluolmakiçindeğil,güçlüolmakiçindeğil,kendimizolmakiçinsaf,temizolalım.Sevgivermek,sevgiyikaybetmekdemektir.

Hayatasırtçevirelim,kendimizesırtçevirmemekiçin.

Kadın–idealdüşkaynağı.Sakınelsürme.Şehvetkavramıylazevkkavramını

birbirindenayırmayıöğren.Varlıklarınkendisindendeğil,uyandırdıkları

düşüncelerdenvedüşlerdenzevkalmayıöğren.Çünkühiçbirşeyolduğugibideğildir:Düşlerise,herzamandüştür.Dolayısıyla,onlarıkorumakistiyorsanhiçbirşeyedokunma.Düşedokunursanölür,dokunduğunnesneleriseduygularınınyeşerdiğialanıolduğugibikaplar.

Görmekveişitmek,hayatınbizesunduğuyegânesoyluşeylerdir.Öbürduyularavamvetenseldir.Asalet,ancakhiçbirşeyedokunmamaklaeldeedilir.Aslayaklaşmamak–iştegerçekasaletbudur.

Tanrıiyidir,amaşeytandakötüdeğildir.Hepsibiryana,romantizm,XVII.yüzyılda

Fransa’daolduğundandahadengeli.

428

Duyarsızlığınestetiği

Hayalciherbirşeyinkarşısında,oşeyebirşeyolarakduyarsızkalmayaçalışmalıdır.

Refleksolarak,hernesneyadaolayıniçindendüşlenebilecekşeyleriçekipçıkarmayıbilmek,busırada,içlerindekiDışDünya’daölmüşolanbütüngerçekliğibırakıpgitmek–bilgekişibunudüsturbellemelidir.

Aslakendiduygularınısamimiyetlehissetmemekvekendihırslarına,arzularınavedoyumsuzluklarınakayıtsızcabakabilmeyikendince,cılızbirzaferolarakgörmek;neşelerin,sıkıntılarınyanında,ilgisizbirinsanlayanyanadururgibidurmak.

İnsanınkendindekurabileceğienbüyükimparatorluk,bedeniyle,ruhuylakendini,kaderinhayatınıgeçirmesiniemrettiğiyervealanolarakdeğerlendirip,kendinekarşıduyarsızlaşmasıdır.

Kendihayallerimize,eniçtenarzularımızatepeden,engrandseigneurbakalım,gerçekbirzarafetleonlarıgörmezdengelelim.Kendimizekarşıedeplidavranalım;durduğumuzyerdeyalnızolmadığımızı,kendikendimizintanığıolduğumuzu,dolayısıylakendimizekarşı,biryabancıymışızgibi,üzerindedüşünülmüş,

dingin,asaletindenötürüumursamaz,umursamazolduğuiçindesoğukbirtarzda,dışarıdanbirigibidavranmanınönemliolduğunuiyicebelleyelim.

Kendigözümüzdeküçülmemekiçin,hırs,tutku,arzuyadaumutbeslememeye,atılımlaryapmamaya,coşkusuzyaşamayaalışalım,yeter.Bunubaşarabilmekiçinhepkendimizinhuzurundaolduğumuzu,aslarahatdavranabileceğimizkadaryalnızkalmadığımızıhiçaklımızdançıkarmayalım.Busayedetutkuyavehırsaolandoğaleğilimimiziyenebiliriz,çünkütutkularvehırslar,zırhımızızedeleyenbirerkusurdur;nearzumuzolsunneumudumuz,çünküarzularveumutlarzarafettenuzak,avamduruşlardır;neatılımlaryapmayıbilelimnedecoşkulanmayı,zirahızlanmakbaşkalarınakarşıayıptır,sabırsızlıkiseheryerdekabalıkaddedilir.

Aristokratlar,yalnızolmadığınıunutamazlar;etiketlerden,protokollerdendebunedenlearistokratlaranlar.Aristokratıiçselleştirelim.Onusalonlarından,

bahçelerindenkoparıpruhumuza,varolmabilincimizetaşıyalım.Hepkendigözönümüzdeolalım,etiketlere,protokolleresaygıgösterelim,inceincedüşünülmüş,bir-gören-olurtavırlarıtakınalım.

Herbirimiz,Gizem’inmahallelerinebenzeyenküçükbirertoplumuz;mahalleninhayatınızarif,nezihbirhalegetirmeliyizhiçolmazsa,duygularımızınşenliklerineağırbaşlılık,incelikkatmalı,düşüncelerimizinşölenleriniyalınbirnezaketlemühürlemeliyiz.Etrafımızdakidiğerinsanlaryoksul,pismahallelerkurmaktaözgürdür;bizimkininneredebaşlayıpneredebittiğiniaçıkça

belirtelim,binalarımızın89yücecephelerindençekincelerimizingizliodalarınadekherşeyyalınbirişçilikleişlenmiş,soylu,dingin,gösterişsizolsun.

Herduygumuzuağırbaşlılıklahayatageçirmeninbiryolunubulalım.Sevişmek,biraşkhayaliningölgesine,ayınvurduğuikidalgacığınarasındauzanan,solgun,titrekbirarafaindirgensin.Arzuyu,kendikendiylebaş

başakalmışbirruhuntebessümünebenzeyen,yararsızvezararsızbirşeyedönüştürelim;gerçekleşmeyiyadakendinianlatmayıhiçhayaletmesin.Nefretitutsakbiryılangibiuyutalımvekorkuyadiyelimki,kendinibakışlardakikaygıylagöstersin,yalnızcaruhumuzunbakışlarınınderinindekiokaygıyla,korkununestetikkaygılarıylabirtekouyuşabilir.

429H.K.

18Eylül1917

Hayatımınheraşamasında,herdurumunda,başkalarıylaolanbütünilişkilerimde,hepdavetsizbirmisafirolarakgörüldüm.Enazındanbiryabancıolarak.Gerekailem,gerekdostlarım,benidaimadışarıdanbiriolarakalgıladılar.Birkezolsunkastenoşekildedavranmışdeğilim.

Davrandımsada,karşımdakilerinfarkındaolmadangösterdiğitepkilerdenolmuşturoda.

Herzaman,heryerdeiyikarşılandım.Bendendahaazçatıkkaş,kötümuamelegörmüş,azarişitmişinsanherhaldeenderdir.Amahiçeksikolmayanbusevecenliktesevgiyoktu.Doğalolarak,enyakınlarımiçinbilemisafirdim,bununiçindeiyiağırlanmalıydım,amayabancılaragösterilenohesaplıözenle,davetsizmisafirlerinpayınadüşensevgisizlikle.

Banayönelikbudavranışların,esasenkendimizacımdakibirtakımkaranlıktaraflardankaynaklandığınahiçşüphemyok.İşindoğrusubendebulaşıcıbirsoğuklukvar,elimdeolmadan,elimdeolmadanbaşkalarınıdabenimgibiazhissetmeyezorluyor.

Canayakınbirinsansayılırım.Karşımdakindendehemenyakınlıkgörürüm,sevgiisehiçgelmez.Bugünedekbirtekkimseninbilebanabağlandığınıhatırlamam.Gününbirindesevilmek,biryabancıylasenlibenlikonuşmakkadarimkânsızgelirbana.

Bütünbunlarcanımımıyakıyor,yoksa

ıstırapyadatevekkülgetirmeyen,kayıtsızbirkadergibikabulleniyormuyum,bilemiyorum.

Hephoşbirinsanolmayaçalıştım.Oldumolası,kayıtsızlıktanbaşkaşeybulamamanınacısınıçektim.Feleğinbiröksüzüolarak,bütünöksüzlergibibendebiribenisevsinistedim.Amasevgiyehiçdoyamadımvebuyararsızaçlığaokadargüzelayakuydurdumki,bazendoymamşartmı,onudabilemiyorum.

Herneolursaolsun,yaşamakcanımıyakıyor.

Başkalarıonlaragönülverecekbirvarlıkbulurmutlaka.Benise,banabağlanmayıhayaledenbiriylebilekarşılaşmadımhenüz.Herkesbaşkalarıiçinkendiniparçalıyor;banaisekibardavranmaklayetiniyorlar.

Saygıuyandırmayıbecerebiliyorum,sevgiuyandırmayaiseyeteneğimyok.Neyazıkki,saygıduyaninsanlarakarşıbunuhaklıçıkaracakhiçbirşeyyapmadığımiçin,sonundaortadagerçekbirsaygıdakalmıyor.

Bazenacıçekmeyisevdiğimidüşünüyorum.Amaaslındatercihimbudeğildi.

Neönderlikvasıflarıvarbende,nedemadunluk.Kaderinerazıbiradamınözelliklerinebilesahipdeğilim,oysakıtlıktabunlardaidareederdi.

Benimkadarakıllıolmayanlardahagüçlübirkarakteresahip.Hayattakendilerineyeredinmektedahaustalar;zekiceyeteneklerinikullanmaktadahabecerikliler.Karşımdakinietkilemekiçingerekenbütünözellikleresahibim,tekeksikbuişinsanatı,hattasırfbunudilemeyiisteyebilsem,odayetecek.

Gününbirindesevecekolsam,sevilmem.Herhangibirşeyiarzulamamlagözümün

önündeölmesibiroluyor.Oysakaderim,herhangibirşeyiöldürmekiçinenufakbirgücesahipdeğil.Onuntekzayıflığı,banakarşıölümcülolmak.

430H.K.

Kimidelilerin90endelicefikirlerinihembaşkalarınahemkendilerine,nebiçimbirbilinçle,mantıksalaçıdannasılbirtutarlılıklakanıtladığınıgörünce,özbilincimintamamenbilinçliolduğunaolaninancımıkesinolarakyitirdim.

431H.K.

Hayatımınbüyüktrajedilerindenbiri–amakaranlıkta,kurnazcaoynanantrajedilerdenbu–,doğalyollahiçbirşeyhissedemiyorolmak.Herkesgibisevmeyevenefretetmeyemuktedirim,herkesgibikorkabiliryadacoşkuyakapılabilirim;amasevgimyadanefretim,korkumyadacoşkumotanımlanmışduygularabenzemiyorhiçbirzaman:Yabiröğelerieksikkalıyoryafazladanbirtaneeklenmişoluyor–sonuçolarakfarklıbirşeyedönüşüyorvehissettiğimhayatla

uyuşmuyorlar.Hesapçıdenilenzihniyetlerde–deyimtam

yerinibulmuş–,duygularhesaplarla,bencilkaygılarlasınırlanırvefarklıgörünür.Gayetyerindeolarakkuruntuludenilenzihinlerde,doğaliçgüdülerdegeneböylebirkaymagörülür.Bendede,duygularımıaçıkçatarifetmeyeçalıştığımdabenzerbirbozuklukortayaçıkıyor–oysanehesapçıyımnekuruntulu.Duygularıaltüstetmeminhiçbirbahanesiyok.İçgüdülerimiiçgüdüselolarakbozuyorumveistemeden“hataen”istiyorum.

432H.K.

Koşullarkadarmizacımındatutsağıyım,insanlarınkayıtsızlıklarıkadar,benolarakgördüklerikişiyegösterdiklerisevgideincitici–bunlar,Kader’inbanabahşettiğiinsanyüzlühakaretler.

433

7Nisan1933

Aralarındanbiryabancıolarakgeçtim,amahiçbiriöyleolduğumuanlamadı.İçlerindecasusolarakyaşadım,amakimse–benbile–bendenşüphelenmedi.Beniakrabadansaydılar:Kimsedoğumsırasındakarıştırıldığımıbilmiyordu.Böylecehiçbirbenzeryanımızolmadığıhaldeötekilerebenzedim,hiçbiraileyeaitolmaksızınherkesinkardeşioldum.

Büyüleyiciülkelerden,hayattandahagüzelmanzaralardangeliyordum,amaoülkelerikendimdenbaşkakimseyeanlatmadım,sırfdüşlerdegördüğümmanzaralarıniseadınıbileanmadım.Parketaşlarındayadadöşemelerdeyankılananayakseslerimonlarınkinebenziyordu,amayüreğimyanıbaşımdaçarptığıhalde,uzaklarasürülmüş,yabancıbirbedeninhayalîefendisiydi.

Bubenzerlikmaskesininaltındagerçekbeni

tanıyan,hattamasketaktığımıanlayanolmadı,çünküşudünyadamaskelivarlıklarınolduğunubilenyoktu.Yanıbaşımdabirbaşkasının,nihayetindebenolanbirbaşkasınındurduğukimseninaklınınucundanbilegeçmedi.Benihepkendimlebirsandılar.

Benievlerindeağırladılar,elleribenimkinisıktı,sankivarmışımgibisokaktangeçtiğimigördüler;amabenolankişioevlerdehiçbulunmadı,yaşayanbeninsıkılacakeliyok,bakıncakendimitanıdığımkişi,geçecekbirsokaktanbilemahrumdu,tabiiosokakbütünsokaklardeğilse,başkalarınınonugörebileceğisokakdayoktu,obütünherkesdeğilse.

Hepimizisimsiz,birbirimizeuzakyaşıyoruz;başkakılıklaraltındabireryabancıolarakacıçekiyoruz.Nevarkibazılarıbirvarlıklakendisiarasındakibumesafeninhiçfarkınavarmaz;kimilerimesafeyiancakkorkulu,acılıanlarda,sınırsızbirşimşeğinaydınlığındagörür;kimileriiçinseömürleriboyuncadeğişmeyecekıstıraplı,gündelikbirşeydirbu.

Neolduğumuzunbizigerçektenilgilendirmediğini,düşündüklerimizin,hissettiklerimizinhepbirtercümeolduğunu,istediğimizşeylerigerçekanlamdaistemediğimizivebelkizatenkimseninistemediğini–anbeanbunlarıbilmek,herduygudabütünbunlarıhissetmek,budeğilmidirkendinikendiruhunayabancıhissetmek,kendiduygularındasürgünlükçekmek?

Nevarki,kılımıkıpırdatmadanizlediğimkarnavalınbusongecesinde,sokağınköşesindemaskesizbiradamlakonuşanomaskenihayeteliniuzattıvegülerekuzaklaştı.Doğaladam,odaracıksokağınköşesindensoladöndü.Maske–hiçbircazibesiolmayankukuletalıbirbaşlık–dümdüzdevamederekgölgeveışıkoyunlarıarasında,geridönüşsüzbirelvedaileuzaklaştı,kendimolarakdüşündüğümşeyeyabancıydı.İşteancakozamangördümosokakta,yananlambalardanbaşkaşeylervelambalarınaydınlatmadığıyerleribulandıran,belirsizbirayışığıolduğunu,okült,dilsiz,hayatınkendisigibihiçlikdolubirışık...

434H.K.

Ayışıkları

...açıkçagörülenüstüsteyığılmışçatıkütlesininüzerinde,donukbirkahverengininnemiylekirlenmiş,grimsiaybeyazlığı.

435H.K.

Vegeceyığınlarıhalindekatkatyayılanşehrintekbiryerine,soğuksedefmavisiylekarışıkbirbeyazlıkvurmuş.

436H.K.

Yağmur

Venihayet,ışıltılıçatılarınkaranlığınınüzerinde,ılıkbirsabahınsoğukışığıbirkabirazabıgibiyükseldi.Birkezdahaobildikdehşetbaşlıyor–gün,hayat,uydurukçıkarlar,kaçaryeriolmayankoşturmaca.Birkezdahafizikselvarlığımbaşlıyor,gözlegörülebilir,toplumiçindeyaşayabilir,anlamsızkelimelerleaktarılabilir,başkalarınınhareketlerine,başkalarınınbilincinegörekullanılabilir.Genebenimbu,olmadığımhalimle.Karanlıktandoğan,panjurlardakiyarıkları(Tanrım,hiçbirşeyiörttüğüyokbunların!)belirsizgriliklerledolduranbuışıknüvesiylebirlikte,şusığınağıuzunsüreelimdetutamayacağımıyavaşyavaşanlıyorum:uyumadanuzanmak,amaistesenuyuyabilecekdurumdaolmak,çarşaflarınılıkserinliğiyle–rahatlatmasada–birbedenesahipolduğumubilmeyişimarasındasalınarak,birgerçeklebirhakikatinvarolduğunufarketmeksizin,özgürcedüşgörmek.İçindebilincimintadınıçıkardığımmutlu

bilinçsizliğin,ohayvanimahmurluğungiderekelimdenkaydığınıhissediyorum,oysaomahmurluğunendibineindiğimde,güneşaltındakikedigözleriyle,özgürimgelemiminmantığınınçizdiğihareketleriizleyebiliyorum.Alacakaranlığavergişeylerin,gözkapaklarımınkıyısındayarıgördüğümkirpikdallarıaltındaağırakannehirlerinvekulaklarımdakanınağırsesiyleyağmurunmuğlakısrarıarasındakaybolmuşşelalemırıltısınınusulcasönüpgittiğinihissediyorum.Yavaşyavaşkendimikaybediyorum,takibircanlıyadönüşenedek.

Bilmemuyuyormuyum,yoksasadeceuyuduğumumuhissediyorum.Bellibirzamanaralığındarüyagörüyordeğilim,adetauyumamışolduğumbiruykudankalkarcasına,dikkatle,şehrinilkuğultularınıalgılıyorum,enaşağıda,Tanrıbilirnereyeaçılansokaklarınbulunduğuoanlaşılmazyerdenbirselgibiyükseliyoruğultular.Yağan,şuanduyamadığımagörebelkideyağmışolanyağmurunhüznündensüzülen,neşeliseslerbunlar...Belirsiz,ölgünbiraydınlığıngölgeleri

arasındansızanışıkyarıklarınınaşırıgriliğindenbaşkahiçbirşeyyok,sabahınbusaatinebukadarıyeter,zatensabahıbildiğimdeyok.Seslerneşeli,dağınıkveyüreğimintaiçinebatıyor,sankibirazabayadaidamaçağırıyorlarbeni.Hiçbirşeyibilmemekistediğimşuyataktayken,doğuşunuişittiğimheryenigün,hayatımdaönemtaşıyan,yüzleşmeyecesaretedemeyeceğimönemlibirolayıngünüolacak,gibigeliyor.Sokaklara,caddelereüzerindekiörtüleriatarakkaranlıkyatağındankalktığınıhissettiğimheryenigün,benibirmahkemeyeçağırıyor.Heryenibugündeyargılanmayamecburum.Veiçimdekiezelimahkûm,kaybettiğiannesiymişgibiyapışıyoryatağına,sankidadısıonudünyadankoruyabilirmişgibiyastığınıokşuyor.

Ogüçlühayvanınağaçlarıngölgesindemutlumesutuyuyuşu,paçavralariçindekiserserininyüksekotlarınarasındakiserinyorgunluğu,nemli,uzakbirakşamüstündeSiyah’ınuyuşukluğu,yorgungözlereçöken

esnemeninlezzeti–biziunutuşlaoyalayan,uykugetirennevarsa,ruhunpanjurlarınıusulcaitendinginliğinaklıyatıştırması,uyumanınisimsizceokşayışı...

Uyumak,farkındadeğilkenuzaktaolmak,uzanmak,kendibedeniyleunutmaktır;uzundallarınaltındayatankayıpbirgölebenzeyenbirsığınakta,ormanlarınenginyalnızlığındabilinçsizolmaözgürlüğüdür.

Dışarıdabirhiçlik,hafifbirölümsolukalıyor,insanhayıflanarak,yepyenibirtazelikleuyanıyorbundanveruhunkumaşıhiçliğiniçindeunutuşunellerinebırakıyorkendini.

Ah,tıpkıiknaedilememişbiradamıntekraritirazabaşlamasıgibi,yağmurunaydınlananevreneansızınsıçradığınıduyuyorum.Korkmuşumsanki,farazikemiklerimüşüyor.Veolduğumyerebüzülüpbirhiç,elimdekalanazıcıkkaranlıktakendikendiylebaşbaşabirinsanolarakağlıyorum,evet,yalnızlığavehayataağlıyorumvetekerleksizbirarabakadargülünçıstırabımgerçekliğinkıyısında,terkedilmişdışkılarınarasındayatıyor.Herşeye

ağlıyorum,küçücükkensığındığımdizlerinanısına,banauzatılan,çoktanölmüşelevesonranasılsarıldığınıhiçöğrenemediğimkollara,hiçyaslanamadığımomuzlara...Vebukezsahidendoğangün,gününçiğgerçekliğigibibenimiçimdedeyükselenacıvehayalettiklerim,düşündüklerim,kendimdeunuttuklarım–bütünbunlar,bugölgeler,kurgular,pişmanlıklarharmanıdünyalarınyuvarlandığıderinyarıklarakarışıyorvehayatıniçindekivarlıklarlabirlikte,çocuklarınçalıpgizlicemideyeindirdiğibirüzümsalkımınıniskeletigibidüşüyor.

İnsangünününuğultusuansızın,birzilsesigibiartıyor.Evinucunda,birilerininyaşamayagitmekiçinaçtığıilkkapınınkilidiyavaşçaşakırdıyor.Yüreğimeaçılansaçmabirkoridordaterliksesleriduyuyorum.Venihayetkendiniöldürmeyibaşaranbiradamgibianibirhareketle,içinesığındığımyatağınçarşaflarını,yumuşakörtülerinikaskatıbedenimdenkoparıyorum.Uyandım.Yağmurunsesiyukarıda,sonsuzdışarıdasilinmekte.Artık

daharahatım.Bilmediğimbirşeyiyerinegetirdim.

Kalkıyorum,pencereyegidiyorum,cesurbiradamgibikararlılıklaiçpanjurlarıaçıyorum.Aydınlıkbiryağmurgünüparlıyor,donukaydınlığıylagözlerimeakıyor.Sırapencereleriaçmakta.Serinhava,henüzılıklığınıkoruyanteniminemlendiriyor.Yağmuryağıyorkuşkusuz,amabuyağmur,kibelkihepaynıyağmurdur,gerçektenazalmış.Tazelenmek,yaşamakistiyorum,boynumudevbirboyunduruğauzatırgibi,hayata

uzatıyorum.91

437H.K.

29Ağustos1933

Bazenşehirdekırlaraözgühuzurutadabilir.Kimianlarda,özellikleyazortasında,

öğlenvakitlerinde,buışılışılLizbon’dakırlarbirrüzgârgibisararbizi.ŞuRuadosDouradores’tebilegüzelbirgüneşinsıcaklığıduyulur.

Ruhanekadardaiyigelirgökteyükselmiş,huzurlubirgüneşinaltında,adetabirköyşuracığataşınmışgibi,şuuydurukarabaların,bitmekbilmezkasaların,ağırağıryürüyeninsanlarınbirdenbiresusması!Bendeyalnızbaşıma,büronunpenceresindenbakarkenkendimibaşkabiryerenaklediyorum:Küçük,sakinbirtaşraşehrindebuluyorumkendimiyadagözdenırakköylerdedurgunlaşıyorum,kendimibirbaşkasıolarakhissettiğimiçinmutluyum.

Biliyorum:Başımıkaldırsam,AşağıŞehir’denekadarbürovarsa,hepsininkirpasiçindekipencereleri,cephelerigeçecekgözümünönündenvehâlâinsanlarınyaşadığıüstkatlardakianlamsızpencereler,entepede,çatıkatınınköşeleriarasında,çiçeksaksılarıylaçeşitçeşitbitkilerinarasındaherzamankigibigüneştekuruyançamaşırlar.Hepsini

biliyorum,amabütünbuşeylerialtınabulayanışıköyletatlı,benisarandinginhavaokadaranlamsızki,sahteköyüme,ticaretinhuzurlaeşanlamlıolduğuküçüktaşraşehrimesırtçevirmemiçin,göstermelikdeolsabirnedenyokelimde.

Biliyorum,biliyorum...Doğruyusöylemekgerekirse,artıköğlenyemeğininyadadinlenmenin,molavermeninvaktidir.Herşeykusursuzcahayatınyüzeyindekayıyor.Benise,yepyenibirmanzaradangeçenbirgemininküpeştesiymişgibibalkondansarkmışolsamda,uyumaktayım.Veadetagerçektentaşradayaşarcasına,hayalbilekurmuyorum.Amabirdenbambaşkabirşeyçıkıveriyorortaya,benikuşatıyor,hükmünealıyor:Küçükşehirdebiröğlevaktiniseyrederek,oyerlereözgühayatıntamamınıgörüyorum;evhayatınınosınırsız,omutlulukdoluaptallığını,tarlalardakihayatınosınırsız,omutlulukdoluaptallığını,iğrençlikleelelevermişhuzurunosınırsız,omutlulukdoluaptallığınıgörüyorum.Görüyorum,çünkügörüyorum.

Derkengörmezoluyorum,birbaktımkiuyanmışım.Gülümseyerekkolaçanediyorumetrafımıveilkişceketimindirseklerindeki(neyazıkkiceketimkoyurenk)tozusilkeliyorum,kimseninzahmetediptemizlemediğipencereyedayanmaktanolmuş,pencerekenarınıngününbirinde,biraniçindeolsa,denizlerdesonsuzbirturistikgeziyeçıkmışbirgeminintoztutmasıimkânsızküpeştesinedönüşeceğikimseninaklınagelmemiş.

438

Geceyeşiliyleağarmışbirmavilik,yazufkundabelirenbinalarınsoğukkeşmekeşini,hafifsarıyaçalanbirgriylebellibelirsizkuşatılmışsiyahımsı-kahvemsibirkaraltıhalindeyansıtıyordu.

Birzamanlarfizikselokyanusahâkimolarakevrenseluygarlığıyaratmıştık:Bugün,psişikokyanusa,heyecana,mizacınanasınahâkimolupentelektüeluygarlığıyaratmanın

zamanıdır.

439H.K.

...duygularımınacıtankeskinliği,enmutlulukvericiolanlarınbile;duygularımınmutlulukverenkeskinliği,enacıtanlarınbile.

Birpazarsabahı,epeygeçbirsaatte,günlerdensonsuzbirışıkgünündeyazıyorum,yarıdakalmışşehrinçatılarınınüstünde,hâlâanlatılmamışbirgöğünmavisi,yıldızlarıngizemlivarlığınıunutulmuşluğahapsediyor...

Bendedegünlerdenpazar...Yüreğimbilemediğibiryerdekibirkiliseye

gidiyor;tepedentırnağakadifelerebürünüpgidiyor,yüzüilkduygulardanpembeleşmiş,fazlabüyükgelenyakasınınüstündenhüzünsüzbakışlarlagülümsüyor.

88.Yazartarafındanaltıçizilmiştir.

89.Yada:duygularımızın.

90.Yada:sistematikolaraktaşkınlıkyapanbazıdelilerin.

91.Yada:hayataveTanrı’nınsoyutdavasına.

440

Bitenyazıngöğühergündonukbirmavimsiyeşileuyanıyor,sonrahızla,birazdilsizbeyazlasakinleşmişbirmaviyedönüyordu.Batıdaise,genelliklebütüngökyüzüneyakıştırılanrenkteydi.

Gerçeğisöylemek,aradığınıbulmak,herşeyinyanılsamaolduğunuinkâretmek–neçokinsandüşmenin,toprağagömülmenintelaşıylasarılırbuişeyaramazçarelerevecoğrafyaharitalarındakigibibüyükharflerlenasıldakirletirünlüisimler,okuduğumuzsayfalardakiyalınincelikleri!

Aslagerçekleşemeyecekolayınyarıngerçekleştiğinihayalederekçizilentablolar!Kesikkesikheyecanlardandökmelaciverttaşı!Hatırla,hayalîbirvarsayım,basitbirhamhayalkaçanıyıbarındırabilir?İnançlardanörülübirtaşkınlıkta,bütünbahçelerinsuyununmırıltısı,okatıksızheyecanhafifçe,kısacık,tatlılıklayükselirözbilinciminderinliklerinden.

EyHeliopolisgecesi!Heliopolis’ingecesi!Kimsöyleyecekbanayararsızsözleri,kimkanlavekararsızlıklaödeyecekdiyetimi...

441H.K.

8Eylül1933

Geceninyalnızlığınıniçindeepeyyüksekte,birpencereninardındayabancıbirlambaçiçeklendi.Şehringerikalanızifirikaranlık,sokaklarınaydınlığındanbelirsizyansımalarınnefesnefesetırmanarak,terstengelenbirayışığıgibiserpildiğiyerlerdışında.Geceninsiyahındaevlerderenklerini,tonlarınıpekbellietmiyor:Çatılarındüzeninibozantekşeyaralarındakibelirsiz,adetasoyutfarklılıklar.

Görünmezbirip,benilambanınisimsizsahibinebağlıyor.İkimizindeuyanıkolmasınınyarattığıortaklıkdeğilbununnedeni:Karşılıklıolamazbudurum,çünkübenpencere

kenarında,karanlıktadurduğumdanobenikesinliklegöremez.Sebepbaşkabirşey,sadecebanaait,yalnızlıkduygumlabağlantılı,gecedenvesessizliktendebeslenen,olambayıvarolanteklambaolduğuiçindayanaknoktasıolarakseçenbirşey.Galibageceyibukadarkarartanbuyananlamba.Galibalambabenvarolduğum,uyanıkolduğum,koyukaranlıktahayalkurduğumiçinışıkveriyor.

Belkidevarolanherşey,ancakbaşkabirşeyvarolduğuiçinvardır.Hiçbirşeykendiliğindenyoktur,herşeyyanyanavardır:Belkisahidendeböyledir.Karşıdabiryerlerdeşulamba,hayalîyükseklikleresığınmanınayrıcalığıylaçakmadanduranodenizfeneriolmasaydı,busaattevarolmazdım,biliyorum–enazındanbuşekildevarolmaz,birandaözbilincevarmazdım,bilinçolduğuiçin,birandaolduğuiçintamamenbendiro–.Hissettiğimbu,çünkühiçbirşeyhissetmiyorum.Bütünbunları,hiçbirşeyolmadıklarıiçindüşünüyorum.Hiç,hiç,gecenin,sessizliğinveiçlerindeykenulaştığım

hiçliğin,olumsuzluğun,fazlalığınbirazı,benlekendimarasındakimesafe,şeyvebirtanrınınunutuluşu...

442H.K.

Akılsızcaaklımlaeğlenerekuykusuzbiruyuklamayadalmış,birarayagelincetutarsızduygularkitabımıoluşturacaksayfalarınüzerindengeçiyorum.Vebirdensayfalardanıssızbirtekdüzelikduygusu,aşinabirkokugibiyükseliveriyor.Daimafarklıolduğumusöylerkenbile,durmaksızınaynışeyitekraretmişolduğumuhissediyorum;itirafedemeyeceğimkadarkendimebenzediğimi;vesonuçolaraknekazanmanınneşesininekaybetmeninheyecanınıtatmışolduğumu.Kendimlehesaplaşmamışlığımben,anlıkbirdengesizlik,bunlarüzüyorbeni,dermansızbırakıyor.

Hepkülrengiyazmışım.Sankibütün

hayatımvehattaakılhayatımbile,upuzun,yağmurlubirgünmüş,hapisliktenvealacakaranlıktan,boşbirayrıcalıktanibaretbirgün.İpekpaçavralarınhüznündeyim.Işıkvesıkıntılariçinde,neolduğumubilmezhaldeyim.

Hiçolmazsakimolduğumusöylemekiçin,haddiniaşanöznelhayatımınenufakduygularınıkaydetmekiçinsinirlerledonatılmışbirmakinegibiharcadığımzavallıçaba–hepsibirandaboşalıverdi,birkovadevrilmiş,kainatınsuyuyeresaçılmıştısanki.Sahterenklerleinşaettimkendimi–vesonuç,şubeşparaetmezimparatorluğum.Yaşanmışbirnesrinbüyükolaylarınıemanetettiğimşuyüreği,bugün,farklıbirruhlayenidenokuduğumşusayfalarınıssızköşelerindegördüğümde,birtaşrabahçesindekieskipüskütulumbayıhatırlatıyor,içgüdüylekurulmuş,ihtiyaçtançalıştırılmışbirtulumba.Enufakbirkasırgapatlamadan,boyumuaşmayanbirdenizdegemimdibevurmuş.

Vevarolmayanşeylerarasındakimesafeler

artardadizilirken,bilinçnamınabanakalanşeyesoruyorum,neyeyaradıbuncasayfayıinandığım,banaaitsandığımcümlelerle,birerdüşüncegibihissettiğimheyecanlarla;tenhalardagizlenenbirdilencikızınıntükürüğüyleyapıştırdığıkâğıtparçalarındanbaşkabirşeyolmayanbayraklarla,sancaklarladoldurmak.

Bendengeriyekalanasoruyorum,dahaKader’inkâğıtlarıarasındavarolmayafırsatkalmadanyitipgitmiş,buıskartalık,busüprüntü,buyararsızsayfalarneylekafiyeli?

Kendimisorguluyorvedevamediyorum.Soracağımıyazıyor,yenicümlelerlesarıpsarmalıyor,yeniheyecanlarlakarmaşayıdindiriyorum.Yarıngeneyazacağım,aptalkitabıma,inançsızlığımlahergünhissettiklerimiyazmayasoğukkanlılıkladevamedeceğim.

Öyleysesayfalarolduğugibidevametsin.Dominopartisibitince–istergalipbitirmişolalımistermağlup–bütüntaşlartersçevrilirveoanbütünoyunsimsiyahkesilir.

443

İçimdegömülüokadarçokCehennemveArafvarki–oysahayataaykırıbirişyaptığımıgörenolmuşmu...benimgibisakin,huzurlubiradamın?

Portekizceyazmıyorum.Benkendimceyazıyorum.

444H.K.

Hayatdışındaherşeykatlanılmazhalegeldi.Şubüro,şuev,sokaklar–hattasahipolsaydımtamtersişeylerde–fazlageliyor,beniboğuyor;birtekbütünlükyatıştırıyor.Evet,herhangibirunsurubütününiçindedüşündüğümandaderdimkalmıyor.Şuölübüroyaölümsüzcegirenbirgüneşışığı;birseyyarsatıcınınodamınpenceresinedekfışkırançığlığı;hattasadeceinsanların,bir

iklimin,havadurumudiyebirşeyinvarolması,dünyanıninsanısersemletecekkadarnesnelolması...

Güneşışığıbirdenbenliğimedoğrugeldi,odaonubirdengördü...Oysapektizbirışıktıbu,renksizdenebilirdi,siyahzeminibıçakgibikesiyor,geçtiğiyerlerdedöşemeyeçakılmışeskiçivilere,latalarınarasında,buaksızlıkpartisyonuüzerindekaraportelergibiuzanançukurlaracanveriyordu.

Dakikalarboyuncagüneşinbuhuzurlubüroyagirmesininyarattığı,hissedilmezetkiyiizledim...Ancakbirhapishanedeoluristilanınböylesi!Güneşinoynaşmasınıbirtekmahpuslarseyrederböyle,karıncalarınkaynaşmasınıseyredercesine.

445H.K.

18Eylül1933

Sıkıntıiçinmiskinlerinyadaişsizlerinhastalığıdediklerisıksıkkulağımaçalınıyor.Oysaçokdahakarmaşıkbirruhhastalığıdırbu:Sıkıntızatenmeyilliolanlaramusallatolur,üsteliksahicimiskinlerdençokçalışanlarıyadaçalışırgibiyapanları(budurumdabubenoluyorum)sever.

DoğalHindistanlarla,bilinmedikmemleketlerledoluiçhayatınsahicidebdebesiyle,aslındaiğrençbirtarafıolmayangündelikhayatıniğrençliğiarasındakiçelişkidendahakötüsüyok.Sıkıntınınyükü,ortadamiskinlikgibibirbahaneyokkeniyiceağırlaşır.Çalışmadanedemeyenlerinsıkıntısıiseenbeteri.

Sıkıntı,işsizliğinyarattığıisteksizliktenkaynaklanmaz,herhangibirşeyyapmanıngereksizliğineyürekteninanmışinsanlarınbaşınagelen,çokdahaağırbirhastalıktırbu.Vebuşartlardayapacaknekadarçokişinizvarsa,çekeceğinizsıkıntıdaokadarartar.

Kimbilirkaçkez,buncazahmetleyazdığımdefterdenkaldırdığımda,başımdakibütün

dünyanınakıpgittiğinifarketmişimdir!Uyuşukolmayı,hiçbirşeyyapmamayı,yapacakhiçbirişimindeolmamasınıçokdahafazlatercihederdim,çünküozamanbuelletutulursıkıntınıntadınıçıkarabilirdim.Şuankisıkıntımdanehuzurvar,neasalet,nedevarolmatiksintisinekarışanorahatlık:Yapmakzorundabileolmadığımişlerinpotansiyelyorgunluğununyerine,sadecevesadece,yapabilmişolduğumişlerinsınırsızcayavaşlamasıvar.

446H.K.

ÖmerHayyam

Hayyam’ınsıkıntısı,neyapacağınıbilemeyen,aslındahiçbirşeyyapamadığıyadabeceremediğiiçinbuhaldeolanbiradamınçektiğiylebirdeğildir.Öylesi,ölüdoğmuş

insanlarınvekendinihaklıolarakmorfineyadakokaineverenlerinsıkıntısıdır.Acembilgeninsıkıntısıise,bununlakarşılaştırılamaycakkadarasilvederindir.İyicedüşünmüşveherşeyinkaranlıkolduğunugörmüş;bütündinler,bütünfelsefelerüzerinekafayormuş,nihayetSüleyman’ınlafınagelmişbiradamınsıkıntısıdıronunki:“Gördümkiherşeyboşmuş,ruhunçektiğiacılardanibaretmiş”yadaşuötekikralın–dahaziyadeimparatordemeli–,SeptimusSeverus’un,odaderki:“Omniafui,nihil...”–“Herşeydim,hiçbirşeyedeğmezmiş.”

Hayat,demişGabrielTarde,yararsızlıktangeçerekimkânsızıaramaktır;ÖmerHayyamdaolsaböylesöylerdi.

Acembilgeniniçkiyekendinivermekteısraretmesininnedenibudur.İç,iç!Pratikfelsefesiböyleözetlenebilir.Neşesineneşekatmakiçin,neşeneşeyedahaçokbenzesindiyeiçen,ehlikeyifbirayyaştanbahsetmiyoruz.Unutmakvebelkibirazdahaazkendiolmakamacıylaiçen,kırgınbirayyaşdadeğildir

Hayyam.Oşarabaneşeyi,eylemiveaşkıkatandır;ÖmerHayyam’daenufakbirenerjiişareti,enufakbiraşkcümlesigeçmediğinidegözdenkaçırmayalım.Rubaiyat’tainceciksiluetiyle(nadirendeolsa)zuhuredenküçükSakikesinliklesalt“şarapsunangençkız”değildir.Şair,tıpkıbirşaraptestisininnarinliğinevurulurcasınavurulmuşturonunendamına.

Neşe,şaraptanBaşpapazAldrich92gibikonuşur[...]

SonuçolarakÖmerHayyam’ınpratikfelsefesi,hazarayışınındibevuracağıkadarsilikleşmiş,dinginbirEpikürcülüğevarır.Gülleriseyretsin,şarapiçsin,onayeter.Hafifbirmeltem,havadansudanbirsohbet,birtestişarap,üçbeşçiçek–Acembilgeninenönemliarzunesneleribundanibarettirişte,hepsibu.Aşkinsanıkışkırtırveyorar,eylemdağıtırvebaşarısızlığagötürür,kimsebilmeyibilmezvedüşünmekherşeyidonuklaştırır.İştebuyüzdenkendiiçimizdekiarzulardanveumutlardan,faydasızdünyayıaçıklama

iddiasındanveyaaptalcaonuiyileştirmeyi,yönetmeyiamaçlamaktanvazgeçsekdahaiyiolur.HerşeyhiçtiryadaYunanAntolojisi’ndeyazdığıgibi“herşeyakılsızlıktangelir”,üstelikbirYunan,yaniakılcıbiridirbunubizesöyleyen.

447H.K.[?]

Varolanbütündinlerin,bütünfelsefelerindoğrularınayadayalanlarına,gereksizyerekanıtlarıylaönesürülen,adınabilimdenenbütünvarsayımlarakayıtsızkalacağız.İnsanlıkdenenşeyinyadainsanlığınkaderiniyadabirbütünolarakbaşınagelebilecekvegelemeyecekolanlarıdaumursamayacağız.Sevmekse,evet,İncil’dedendiğigibi“yakınımızı”seveceğiz,amaİncil’inadınıbileanmadığıinsan’ıdeğil.Buherbirimiziçinbirnoktayakadardoğrudur:Enyürekliolanımızınbile,Çin’dekibirkatliamakarşıelindennegelir?Amasokaktahaksızyere

tokatlandığınıgördüğümüzbirçocukiçin,düşlerimizinolancagücüyleacıçekeriz.

Herkesesevgigöstermek,kimseyle

yakınlaşmamak.Fitzgerald93notlarındanbirindeHayyametiğinibiraçıdanböyleyorumlar.

İncilyakınlarımızısevmemizisöyler:İnsanayadainsanlığakarşıbirsevgidenbahsetmez,zatenkimsedebunudertetmez.

Buraya(sanırımlayıkıyla)aktarıpyorumlayabildiğimkadarıyla,ÖmerHayyam’ınfelsefesinibenimseyipbenimsemediğimimerakedenolabilir.Cevabım,hiçbirfikrimyok.Bazıgünlerpratikfelsefeleriçindeeniyisibuymuş,hattabaşkafelsefeyokmuşgibigeliyor.Bazıgünleriseboşbirbardakmisali,içiboş,ölüveyararsızbuluyorumonu.Kendimibilmiyorum,çünküdüşünüyorum.Dolayısıylagerçektendüşünüpdüşünmediğimidebilmiyorum.İnancımolsafarklıbirinsanolurdum;amaşudavarki,deliolsamdafarklıolurdum.Sonuçolarakfarklıolsaydımfarklıolurdum.

Fanidünyaylailgilibuöğretilerdenbaşka,birdetarikatlardaöğretilengizlibilimlervegizliolduklarındaifşaedilen,açıktörenlerlesergilendiklerindeisesaklanangizemlervartabii.Sözgelimi,RomakilisesindeMeryemadınayapılanayinleryadamasonluktakiKutsalRuhritüeligibibüyükKatolikritlerindegizlenenyadayarıgizlenenşeyler.

Amasırlaraerenbirinsanın,alttarafıyanılsamanınbaşkabiryüzününsıradanbirkurbanıolmadığınıneredenbileceğiz?Eğerrasgelebirdeli,delihaliyleçokdahabüyükbirsırrasahipse,bukişineyeinanacaktır?Spencerbilgimizinbirküreolduğunu,büyüdükçebilmediklerimizetemasettiğinoktalarındaçoğaldığınısöyler.Bununyanısıra,sırlaraermeninbizenelergetirebileceğinedair,birBüyüüstadınınşukorkunçsözleridehiçaklımdançıkmaz:“İsis’igördüm,”der,“İsis’edokundum:Amavarolupvarolmadığınıbilmiyorum.”

Acemşairi,hüznünvehayalkırıklığınınÜstadı.

448H.K.[?]

ÖmerHayyam

Ömer’inbirkişiliğivardı;benise,kendiadımanemutluyadaneyazıkki,hiçbirkimliğesahipdeğilim.Biransahipolduğumbenliktenbirsonrakianuzaklaşıyorum;dünolduğumubugünçoktanunutmuşoluyorum.İnsanÖmergibi,olduğukişiolduğunda,tekbirdünyada,dışdünyadayaşar;benimgibiolduğukişiolmadığındaise,sadecedışdünyadadeğil,aynızamandabinbirfarklıyüzüolanbiriçdünyadayaşar.Benimgibibiri,Ömer’leaynıfelsefeyibenimsemeyeheveslensebile,isteristemezonaçokuzakkalır.Dolayısıylaveaslındaistemedenkendimdeherbirifarklıbirruhatekabüledenfarklıfelsefelerbarındırıyorum,öteyandaneleştirebilirimdebunları;Ömerhepsinibirdenreddedebilirdi,çünküonuntamamendışındaydılar;benise

atamam,çünküonlar,bendir.

449H.K.

2Kasım1933

Bazıacıların,öylesineiçlerineişlemiş,öyleinceliklerivardırki,ruhtanmıyoksabedenmikaynaklanırlar,hayatınboşluğukarşısındakirahatsızlığımıyansıtırlar,yoksakaraciğer,mideyadabeyingibiorganikbiruçurumumuzunhastalanmasındanmıkaynaklanırlar,anlayamayız.Kimbilirkaçkez,herzamankiözbilincimin,kaygılıbirdurgunluğunkarmaşıkçökeltilerinekarışarakkarardığınıhissetmişimdir!Kaçkezvarolmakcanımıyakmıştır,odereceanlaşılmazbirbulantıdırkibu,hayattantiksinmektenmiilerigelir,yoksakusacağımınhabercisimidir,ayırtedemem!Kimbilirkaçkez...

Bugünruhum,bedenimekadarulaşanbir

hüznegarkolmuşdurumda.Belleğimi,gözlerimi,kollarımı,heryerimiacıtıyorum.Sankiolduğumşeyetamamenyayılmışbirromatizmayayakalanmışım.Varlığımgününduruaydınlığından,masmavigökyüzünden,tepedeasılı,salkımsaçakışıkdağıtandalgadanetkilenmiyor.Bizikuşatanhavayabirkişilikkazandıran,sankihâlâyazortasındaymışızgibisonbaharıhatırlatan,hafif,serinmeltemhiçneşevermiyorbana.Hiçbenimiçinhiç.Hüzünlüyüm,amabelirli–hattabelirsizbirhüzünbiledeğilbu.Orada,dışarıda,çöptenekeleriyledolusokaktayaşıyorumhüznü.

Buifadelernehissettiğimitamolaraktercümeedemiyor,zatenhiçbirşeyhissettiklerimizitamolaraktercümeedemezhiçkuşkusuz.Amaöyleyadaböylehissettikleriminetkisinibaşkalarınailetmeyeçalışıyorum–kendimlesokağınfarklışekillerdenasılkarıştığını;sokakbanayabancı,amaonugördüğümiçin,açıklayamayacağım,çoközelbirbiçimdebanaaitveböylecebenimbirparçam.

Farklıolupuzakülkelerdeyaşamakisterdim.Farklıolup,yabancısancaklaraltındaölmekisterdim.Bugünolmayangünlereaitolduğuiçindahagüzelgörünen,belirsizyansımalaraverenklekelerineindirgenmiş–esrarlı,bambaşka,benzerigörülmemişçağlardaimparatorilanedilmekisterdim.Şuolduğumadamıgülünçdurumadüşürebileceknevarsaisterdim,hemdebenigülünçdurumadüşürsündiye.Keşke,ah,keşke...Amagüneşparladığındahepgüneşvardır,geceçöktüğündehepgecevardır.Istırapcanımızıyaktığındahepıstırapvardır,düşbiziavuttuğundaisehepdüş.Olmasıgerekendeğil,olanneyseovardır,dahaiyiyadadahakötüolacağındandeğil,yoksafarklıolacağıiçin.Hepvardır...

Çöptenekeleriyledolusokaktaçöpçüleryerleritemizleyerekilerliyor.Kahkahalar,takılmalararasındatenekeleritektekyükarabalarınakoyuyorlar.Bendeyukarıdan,büronunpenceresinedikilmiş,uyuklayangözkapaklarımınardındanağırgözlerimle

onlarıgörüyorum.Hissettiklerimi,işibaşındanbuadamlarınkoşturmacasınabağlayanince,anlaşılmazbirşeyvar;yabancıbirduygubütünbusıkıntıyı,kaygıyı,bulantıyıçöpeçeviriyor,şakalaşmalararasındaomzunavurduğugibi,olmayanbiryükarabasınafırlatıveriyor.Vegünışığı,herzamankidinginliğiyle,sokakdarolduğuiçineğikolarakinipçöplerinkaldırıldığıyerdeparlıyor–tamolaraktenekelerinüstündedeğil,karanlıktalarçünkü,sokağınaşağısında,çırakçocuklarınkararsızlıkiçindekıpırdanarak,hiçbirşeyyapmamaklauğraştığıköşede.

450H.K.

Birmüjdenin,tıpkıkaramsarbirumutgibihavadasüzüldüğühissedildi;yağmurbilebirançekingenliğekapıldısanki;boğukbirkaranlıksessizcehavayayayıldı.Vebirdenmuhteşembirgün,birçığlıkgibihavaya

saçıldı.Soğukbircehenneminaydınlığıherbirşeyiniçinegirmiş,bütünbeyinleri,bütünköşeleridoldurmuştu.Herkesaptallaştı.Sonra,darbegeçinceherşeydenbirsafraattı.Donuk

yağmurdaaşınmış,kurusesiyle94neşedenbahsediyordu.İnsanistemedenkendiyüreğinihissediyor,düşünmekbaşdöndürüyordu.Bürodatarifsizbirdinkurulmaktaydı.Herkeskendiniolduğundanfarklıhissediyordu,patronVasquesdebirşeylersöylemeyidüşünerekodasınınkapısınaçıktı.Moreiragülümsedi,anidenkorkuyakapıldığıiçinyüzühâlâsapsarıydı.Vegülümseyişi,birsonrakigökgürültüsümuhakkakdahauzaktangelecek,diyordu.Sonsüratileriatılanbiraraba,sokağınbütüngürültüleriniadamakıllıaltüstetti.Telefongönülsüzcetitremeyebaşladı.PatronVasquesodasınadönecekyerde,büyüksalondadurantelefonayöneldi.Birdurgunlukoldu,birsessizlik,yağmurbirkâbustagibiyağıyordu.PatronVasquessusmuşolantelefonuunuttu,ayakişlerinebakanufaklıksalonunendibindehaddinibilmezbireşyagibihafifçekımıldandı.

Huzurverahatlıkgetirenbüyükbirneşehepimizişaşırttı.Sersemliğimiziatamamışolarak,olancasevecenliğimizi,geçimliliğimizitakınarak,anibirhevesleişimizedöndük.Söyleyenolmadığıhaldeiçeridekilerdenbiripencereleriardınakadaraçtı.Taptaze,tarifsizbirkoku,sudoluhavaylabirliktekocaodayadaldı.Şimdihafiflemişolanyağmuruysalcayağıyordu.Sokağıngürültüleriaynıolsada,şimdifarklıydı.Arabacılarınsesigeliyordu,sapınakadargerçekinsanlarınsesiydibu.Yansokaktantramvayçıngıraklarıaçıkçabizimletoplumsalbirbağkuruyordu.Yalnızbirçocuğunkahkahası,dupduruortamdabirkanaryanınötüşügibiçınladı.Hafifyağmuriyicecılızlaştı.

Akşamınsaataltısı.Paydosvaktiydi.PatronVasques,aralıkkapısınınönünden“Gidebilirsiniz,”dedibize,kelimeleriticaribirduagibitelaffuzederek.Hemenkalktım,muhasebedefterimikapatıpyerinekoydum.Kalemimiiyicegörünürbiryere,hokkadakiözeloyuğunayerleştirdim,sonraMoreira’nın

yanınagidipumutdolubir“yarıngörüşürüz”fırlattım,sankibanaçokönemlibirhizmettebulunmuşgibielinisıkarak.

451H.K.

Yolculuklarmı?Yolculuklaraçıkmakiçinvarolmakyeter.Bedeniminyadakaderimintreninde,tıpkımanzaralargibihepbirbirinebenzeyen,hepfarklıolansokaklaravemeydanlara,yüzlerevehareketleredoğrusarkarak,gardangaragidercesinebirgündenöbürünegiderim.

Düşleredaldığımzaman,görüyorum.Biryolculuktabundanfazlaneyapabilirim?Sadecehayalgücüçokzayıfolaninsanlar,birşeylerhissetmekiçinyerdeğiştirmeyeihtiyaçduyar.

“Herhangibiryol,hattaşuEntepfuhlYolubilesenidünyanınöbürucunagötürür.”Amadünya,dünyaolalı,nezamanetrafındatur

atılsa,öbürucuEntepfuhl’a,yaniyolculuğunbaşladığınoktayaçıkar.Aslındadünyanınucu,tıpkıbaşlangıcıgibi,dünyayıkavrayışımızdır.Manzaralarbizdemanzaralaşır.İştebundandolayıonlarıhayalettiğimdeyaratmışolurum;onlarıyarattığımagöredemekkivardırlar;vevarolduklarınagöre,herhangibirmanzaragibionlarıdagörebilirim.Yolculuğaçıkmayanegerekvar?İsterMadrid’e,isterBerlin’e,İran’a,Çin’e,isterkutuplaragideyim,görünüşümünvehissetmetarzımıntutsağıolduğumsürece,kendimdenbaşkaneredeolabilirim?

Hayat,onunehalegetiriyorsakodur.Yolculuklar,yolcularınkendisidir.Gördüğümüz,gördüğümüzdendeğil,bizherneysek,ondanibarettir.

452H.K.

Tanıdıklarımarasında,gerçekbirruhuolan

tekgezgin,uzunzamanönceaynıişyerindeçalıştığımbirdelikanlıydı.Buçocukşehirlerin,ülkelerin,seyahatacentelerininbroşürlerinitoplardı;gazetelerdenbulduğuyadasağdansoldanedindiğibirkartpostalserisivardı;dergilerdenmanzaralar,egzotikkıyafetler,iriliufaklıgemilerolanillüstrasyonlarkesmişti.Uydurukyadagerçekşirketlerin,hattaçalıştığıyerinadınaseyahatacentelerinidolaşır,İtalya’yagitmekiçinbroşürler,Hindistanyolculuğuiçinbroşürler,Portekiz’leAvustralyaarasındakigemibağlantılarınıgösterenbroşürleristerdi.

Tanıdığımensahici,bundandolayıdaenbüyükgezgindeğildisadece;aynızamandakarşımaçıkmışenmutluinsanlardanbiriydi.Sonradanneolduğunubilmediğimeüzülüyorum,dahadoğrusu,üzülmemgerektiğinihayalediyorum;aslındahiçönemiyok,çünkübugün,onutanıdığımkısacıkdöneminüzerindenonyıl,belkidahafazlazamangeçmişken,oartıkbiryetişkinolmuştur:Görevlerinebağlıbiri,hattabelki

evlenmiştir,toplumiçindeherhangibirrolüolansukatılmamışbiraptaladönmüştür–ölüdürkısacası,yaşarkenölmüştür.Vebedenselolarakyolculuğaçıkmakgibibirsalaklıkdayapmışolabilir,oysazihnindenekadariyigezerdi.

Şimdihatırladım:BuçocukParis’leBükreşarasındakidemiryollarınıezberebilir,İngiltere’yibirbaştanbirbaşaarşınlardıveyabancıisimleriyarımyamalaktelaffuzetmesinerağmenbellibelirsizkendinibelliedenruhununnekadaryüceolduğu,bütünparlaklığıyla,açıkçahissedilirdi.Bugünbirölüolarakvarlığınısürdürüyordurherhalde,amabelkigününbirinde,yaşlanıncaBordeaux’yagitmektenseBordeaux’yuhayaletmeninsadecedahaiyideğil,aynızamandaçokdahasahiciolduğunuhatırlar.

Amaaslındabütünbunlarınbaşkabiraçıklamasıolabilirdi,örneğinbelkidesadecebaşkabirinitaklitetmiştir.Yada...Evet,bazençocuklarınzekâsıylayetişkinlerinaptallığıarasındakikorkunçfarkabakıyorumda,

çocukkenyanımızdahepbirkoruyucumelekvarmış,diyesimgeliyor,bizekendiyıldızsalzekâsınıödünçverirmişvesonra,yukarıdangelenbiremrinzoruyla,belkiçokdaüzülerekbiziterkedermiş,tıpkıdişihayvanlarınbüyüyenyavrularınıterketmesigibivebizikaderimizdenenoyemliğebırakıverirmiş.

453

Kafeninterasından,titreyerekhayatıseyrediyorum.Şuapaydınlık,alabildiğinebanaaitmeydandayoğunlaşanhayatın–odarmadağınşeyin–pekazınıgörebiliyorum.Sarhoşluğunilkanınabenzeyenbirdurgunluk,niceşeylerinruhunuanlatıyorbana.Dışımda,gelipgeçenlerinayakseslerinde,hareketlerinininceayarlıöfkesindegözlegörülür,ortakhayatınakıpgittiğiniduyuyorum.

Busaatteduyularımdonuyorveherşeyfarklıgeliyor–duygularımkarmaşık,açıkbirhata,hayalîbirakbabagibikanatçırpıyorum,

yerimdenhiçkıpırdamaksızın.İdealleriyleyaşayanbiradamolaraken

hararetleözlediğimşeyinsahidendesadeceşumasada,şukafeninterasındaoturupböylecekalmakolmadığınıkimiddiaedebilir?

Herşeyküllerikarıştırmakkadarboş,henüzşafağıbulmamışzamankadarbelirsiz.

Veışıkvarlıklaraöyledingince,öylekusursuzcakonuyor,onlarıhüzünlegülümseyenbirgerçekleöylebiraltınrengineboyuyorki!Dünyanınolancagizemibakışlarımakadarinereksıradanlığın,sokaktakiseyirliğinkisvesinebürünüyor.

Ah!Gündelikhayat,hemenyanıbaşımızdakigizemenasıldadeğipgeçiyor!ŞüpheylegülümseyenZaman,bukarmaşıkveinsanihayatınışıklananyüzeyinenasıldaçıkıpGizem’indudaklarınayükseliyor!Bütünbunlarsizenekadarmoderngeliyor!Veaslındahepsieski,hepsigizlivehepsi,herbirşeydeparlayandanbambaşkabiranlamlamühürlenmiş!

454H.K.

Gazeteokumaişi,estetikaçıdandaima,maneviaçıdandaçoğunluklaazapvericidir,böylemeselelerepekkafayoranbiriolmasanızbile.

Savaşlarvedevrimler–mutlakaşuradayadaburadadevamedenbirtanevardır–sonundaolanlarıokuyupbitirdiğinizdedehşetdeğil,sıkıntıverir.Ruhumuzuyaralayan,oncaölüden,oncayaralıdan,savaşarakölenyadamücadeleyebilegiremedenöldürülenlerinfedakârlığındanyansıyanzulümdeğil;canlarınvemallarınyararsızlığısözgötürmezbirşeyuğruna,aptalcafedaedilmesidir.Bütünidealler,bütünhırslarerkeklerarasındageçençamaşırcıkadınkavgalarıdır.Hiçbirimparatorluk,birçocuğunbebeğininkırılmasınadeğmez.Hiçbirideal,küçükbiroyuncaktreninfedaedilmesinelayıkdeğildir.Faydalıbirimparatorluk,verimlibiridealgörenolmuşmubugünedek?Bunlarınhepsi

insanlığadahilveinsanlıkhepaynı–değişkenamakusurlukalmayamahkûm,ikiyanasallanabiliramailerlemektenâciz.Olaylarınamansızakışıkarşısında,nasılolduğunubilmedenedindiğimizvebilmediğimizbirvakittekaybedeceğimizhayatınkarşısında,toplumsalhayatdenen,savaştanveaslagerçekleştirilmeyenlerüzerindeboşyeredüşünmeninyorgunluğundanibaretsayısızsatrançtahtasınınkarşısında–bilgekişihuzuru,yaşamayıdüşünmekzorundaolmamayıözlemezdeneyapar,çünküyaşamayamecburolmak,havadan,sudanküçükbiryeristemekvehiçbiryerdedeğilsedağlarınardındabarışınhükümsürdüğüneyanılsamasınainanmakzatenyeterinceağırdır.

455H.K.

Hayattagülünç,iğrençyadaağırzekâlıgörünmemizenedenolantalihsizolayları,

kendisoğukkanlılığımızınışığında,yolculuğuncilveleriolarakgörmeliyiz.Şudünyadahiçliktenhiçliğeyadaherşeydenherşeyegidenbizyolcular(gönüllüolalımyadaolmayalım),yolculuğundertlerini,arabanınsarsılıpdurmasınıpekönemsememesigereken,sıradanseferileriz.Budüşünceyleavunuyorum,belkikendikendimiavutuyorum,belkidegerçektenbeniavutacakbirşeyvarbunda.Amazaten,üzerindefazlakafayormazsam,aslıolmayanavuntuelletutulurbirgerçeğedönüşüyor.

Hemsonra,insanıavutanöyleçokşeyvarki!Herzamanbirkaçyarımbulutunsalındığıomasmavi,oaydınlıkvedingin,deringökvar;kırlardaağaçlarınsertdallarınıoynatan,şehirde,dördüncüyadabeşincikatpencerelerineasılmışçamaşırlarısallayanhafifmeltemvar.Kâhsıcak,kâhserinlikvar,hemsonraanılarda,pişmanlıklaryadaumutlarla,

dünyanınpenceresinden95sarkansihirlibirgülümsemeylehepgerigelirvearzuladığımızşey,benliğimizinkapısınıçalar,tıpkıMesih

denendilencilergibi.

456H.K.

31Mart1934

Kalemielimealmayalıneuzunzamanolmuş!Birkaçgüniçinde,yüzlerceyıllıkbirinzivadayaşadım.Issızbirgölgibi,hiçbiryerdeolmayanmanzaralarınortasındadurgunlaştım.

Vakitgeçtikçegünlerinçeşitçeşittekdüzeliğini,hepsibirbirinebenzeyensaatlerinbenzemezakışını–sonuçolarakhayatıtadıyordum.Bütünbunlarıtadıyordumvebuzamanzarfındauyumuşolsamhiçbirşeydeğişmezdi.Issızmanzaralarınortasında,hiçbiryerdeolmayanbirgölgibidurgunlaştım.

Çoğuzamankendimitanıyamıyorum–kendinieniyitanıyaninsanlarasıksıkolurbu...Banacanverenfarklıkılıklaraltındakendimebakıyorum.Bütündeğişenleriniçinde,

değişmedenkalanbenimdir;yapılmışolanlararasındaise,hiçbirşeyolanherşey.

İçimedoğrubiryolculuğaçıkarcasınakendimedalarak,taşradakioeskievinobambaşkatekdüzeliğinihatırlıyorum...Çocukluğumoradageçti,amaçokistesembile,oçocukluğunşimdikihayatımdandahamutlumu,yoksamutsuzmuolduğunusöyleyemezdim.Eskidenoradayaşayanbugünküben,alabildiğinefarklıydı:İkisitamamendeğişik,kıyaskabuletmez,apayrıhayatlardı.Dışarıdanbakıldığındaikisiniyakıngösterentekdüzeliklerbile,hiçkuşkusuzkendiiçlerindebambaşkaydı.Kesinlikleikitekdüzelikdeğil,ikihayattılar.

Nedirbuanılarıuyandıran?Yorgunluk.Hatırlamakdinlendirir,çünkü

hareketetmezinsan.Kimbilirkaçkez,dahaçokdinlenebilmekiçinhiçvarolmamışlarınanılarınıcanlandırmışımdır;yaşadığımotaşraşehrindenbelleğimdekalanlarda,benimhiçoturmadığımgenişsalonlardayaşayan,döşemeninüstündelatadanlatayaatlayan,eski

zamanınbirucundanbirucunasalınananılarınnetliğideyokturnostaljiside.

Oderecekendikendiminkurgusuolmuşdurumdayımki,biraniçinhissettiğimherduygudahadoğduğuandabozuluphayalîbirduyguhalinegeliyor:Hatırlamakhayale,hayaletmekhayaldekiunutuşadönüşüyor,kendimitanımakisekendihakkımdahiçdüşünmemeye.

Kendivarlığımdanokadarsoyundumkivarolmakiçinilköncegiyinmemgerek.Sadecekılıkdeğiştirdiğimdekendimoluyorum.Çevremdekitümyabancıgüneşlerölürken,benimaslagöremeyeceğimmanzaralarıaltınrengineboyuyor.

457H.K.[?]

Modernmeselelerşunlardır:1)Aynalarınevrimi;2)Gardıroplar.

Birbedeniveruhuolan,giyinenvarlıklarhalinegelmişdurumdayız.

Ruhbedenledaimauyumluolduğundanruhunkıyafetgiymesiâdetoldu.Birbedeniolaninsanlarolarakgiyimlihayvanlarkategorisindeyeraldığımızgibi,aynızamandaentemelözelliğikıyafetsizdolaşmamakolanbirruhasahibiz.

Mesele,kıyafetimizinbirparçamızhalinegelmesideğilsadece.Kıyafetingiderekdallanıpbudaklanmasıvarbirde,ayrıcaneilginçtirki,bedenedoğalzarafetiniverenunsurlarlayadahareketlerlekıyafetarasındahiçbirbağyok.

Şuankizihinseldurumumutoplumsalbirörnekleaçıklamamistense,hiçsesimiçıkarmadanbirayna,birgiysiaskısı,birdetükenmezkalemgösterirdim.

458H.K.

Baharınortalarınadoğru,sabahınhafifpusundaAşağıŞehiruyanıyor,mahmurluğuhenüzüstünde,güneşdedoğmayanazlanıyor.Hâlâyarımbirsoğuğunhissedildiğihavadahuzurlubirneşehâkimvehayat,varolmayanmelteminhafifesintisinde,çoktangeçmişolansoğuktanhafifçeürperiyor–soğuğunkendindençokanısıyüzündenveşuankihavayabakmadan,onudahaçokyaklaşanyazlakıyaslayarak.

Küçükkafelerlebistrolarhariç,dükkânlarhenüzaçılmamış,amabudinginliktepazargünlerininuyuşukluğundaneseryok;sadecedinginlikbu.Yavaşyavaşrenginibelliedenhavadaerkencibirsarışınlıkvar,maviise,salkımsaçakpusuniçindepembeleşmekte.Tazekıpırtılarsokaklardaseyreliyor,gelipgeçenlerinyalnızlığıbelliolmayabaşlamış,enderaçıkpencerelerde,entepedebirkaçsabahhayaletidebeliriyor.Tramvaylarazyüksekten,oynak,sarı,numaralıyollarında

ilerliyor.96Vedakikalargeçtikçesokaklargözlegörülürşekildeıssızlaşmışlıktan

kurtuluyor.Nedüşünce,neheyecan;bütündikkatimi

duyularımavermiş,havadageziniyorum.Erkenuyandım;hiçbirplanyapmadansokağaindim.Düşgörürcesineetrafıgözlemliyorum.Düşünürgibigörüyorum.Vehafifbirheyecanpususaçmabirşekildeiçimdekabarıyor;dışarıdadağılansis,adetausulcaiçimesokuluyor.

Birden,istemedenhayatımhakkındadüşünürkenbuluyorumkendimi.Farketmemişim,amaolmuşbirkere.Görmektenveduymaktanbaşkabirşeyyapmadığımısanmıştımben,buaylakçagezintininbaşındanberi,dışarıdanaldığıgörüntüleriyansıtanbiralet,gerçekliğinkaraltılaryerinerenkveışıkolarakbelirdiğibeyazbirekrandemiştimkendime.Amabilmesemde,çokdahafazlasıymışım.Aynızamandakendikendinireddedeninsanmışımveböylesoyutdüşünmemdebaşlıbaşınareddetmekdemekmiş.

Havasisdağılıncakararıyor,adetasis

karışmışsolgunbirışıklakararıyor.Ansızıngürültününiyiceyoğunlaştığını,çokdahafazladünyanınvarolduğunuhissediyorum.Çoğalmışyayalarınayaksesleridahatelaşsız.

Derkenvarina’ların97hızlı,çevikadımları,devsepetlertaşıyanfırıncıçıraklarınınyalpalayışı,kendiyokluklarınıveötekilerinazıcıktelaşınıbirandaparçalayarakfışkırıyor;aklagelebilecekherşeyisatanbaşkakadınlardaayrıayrı,birbirlerinebenziyor;onlarıtekdüzeliktenkurtarantekşey,sepetleriniçindekiler,amafarklınesnelerdençokfarklırenkler.Sütçüler,seyyarmesleklerineözgübüyüklüküçüklübidonları,içiboş,saçmaanahtarlargibibirbirinevuruyor.Polislerkavşaklardadurgun,gününgözlegörülmezyükselişininiçinde,

uygarlığınkıpırtısızinkârı98onlar.Şuanhissediyorumki,bütünbunları,

aramızdaonlarıgörmemdenbaşkailişkiolmaksızınsadecegörmeyi,hayatınyüzeyinedahabugünvurmuşyetişkinbirgezgingibiseyretmeyineçokistermişimmeğer!

Doğduğumgündenberibütünbuşeyleremünasipanlamlaryakıştırmayıöğrenememişolmayı,üzerlerineyapıştırılmışolanındeğil,kendiifadelerininışığındaonlarıgörebilmeyi.Varina’yı,onavarinadenmesinin,varolduğununvebalıksattığınınbilinmesininötesindeinsanigerçekliğiiçindetanıyabilmeyi.Polismemurunu,Tanrı’nıngördüğügibigörmeyi.Herşeyinilkkezbilincinevarmayı,korkunçsırlara,Gizem’eerercesinedeğilde,dolaysızolarak,adetaGerçeklikçiçekaçmışçasına.

Birçankulesindeyadabirmeydandabirsaatvuruyor–sekizkereolmalı,amasaymadım–.Saatdenenşubayağılıkyüzündenuyanıyorumkendimden:Toplumsalhayatınzamanınsürekliliğinihapsetmekiçinyarattığımanastırhayatıdırsaat,soyutuniçindekisınır,bilinmezliğiniçindekihuduttur.Kendimdenuyanıyorum,artıkhayatlaveherzamankiinsanlıkladolmuşolan,beniçevreleyendünyayabakıyorum,gökyüzünütamamenterketmişolansisin(masmaviliktehâlâgezinen

uçukmaviliklersayılmazsa)kelimeningerçekanlamındaruhumagirmişolduğunugörüyorum,aynızamandavarlıklarınenmahremparçasına,ruhumlailişkikurduklarıyeredesızmış.Gördüğümüngörüntüsünükaybettim.Görürkenköroldum.Etrafımdakişeyleraşinaoldu,bayağılaşmayabaşladıbile.VeGerçekbitmişartık:ŞugördüğümsadeceHayat.

...Evet,benimdeaitolduğum,kendidebenimolanhayat;sadeceTanrı’yayadakendineaitolanGerçekliktükendi,negizemnehakikatbulunurGerçeklik’te,gerçekolduğuyadaöylegöründüğüiçinbiryerlerdesabitolarakvardırmutlaka,zamanabağlıyadasonsuzolmaktaözgürdür,mutlakimgedir,dışarıdakibirruhunaklındangeçendiro.

Adımlarımıyavaşça,sandığımdandahahızlıca,benievimegötürecekolankapıyayöneltiyorum.Amagirmiyorum;duraksıyorum;yolumadevamediyorum.AlacalıbulacalımallarınıesnercesineortalığasermişolanFigueiraMeydanıdoluyor,

yürürkenyolumukesiyor.Yavaşçailerliyorum,ölüyümvegözümdekigörüntübanaaitdeğil,oartıkhiçbirşeydeğil:İstemedenYunankültüründen,Romadüzeninden,Hıristiyanahlakındanveuygarlığıoluşturanbütündiğeryanılsamalardanmiraspayınıalmış,benimdeiçindebirşeylerhissetmekteolduğumoinsanihayvanaaitsadece.

Peki,dirilernerede?

459H.K.

Keşkekırdaolsam,şehirdeolmayısevebilirdimozaman.Şehriböyledeseviyorum–ozamanikikatfazlaseverdim.

92.HenryAldrich(1647-1710),İngiltere’de,

Christchurch’ünbaşpapazı,teologvehümanistolaraktanınır.DahaileridegeçenYunanşairiseGlikon’dur.

93.EdwardFitzgerald(1809-1883),ÖmerHayyam’ıİngilizceyeçevirdi.

94.Yada:neredeyseinsancasesiyle.

95.Yada:hiçliğinpenceresinden.

96.Yada:yollarınıçınlatıyor.

97.Sepetlerinibaşlarındataşıyanbalıkçılar;Lizbon’untipikgörüntülerinden,bugünazdaolsavarina’larhâlâvar.

98.Yada:üniformalıinkârı.

460H.K.

Duyarlılıkartmış,şimdidahainceşeylerihissedebiliyor,dahasaçmabirşekildesarsılıyor,ufacıkşeylerdentirtirtitriyor.Böylekaranlıkbirgündekaygılaraboğulmakiçinolağanüstübirakılgerek.Zatenpekhassasolmayaninsanlıkhavayıdertetmez,nedeolsaöyleyadaböyle,havanınherhalilazım;yağmurudakafasınadamlamadananlamaz.

Donuk,gevşekgünde,nemlibiryakıcılıkvar.Bürodatekbaşımahayatımıgözdengeçiriyorum–vegördüklerim,şuboğazımısıkıştıran,hüzünverengüneharfiyenbenziyor.Tekrarherşeyesevinenoçocukolarakgörüyorumkendimi,herşeyeheveslenendelikanlıvenihayetneşesidehevesidekalmamışbirerkek.Bütünbunlaruyuşukluk,donuklukiçindegelipgeçti,tıpkıbunufarketmeyeyadahatırlamayabenimecburedenşugüngibi.

Aramızdankimgeridönüşsüzyoldan

dönüpdeyoldalayıkıylayürümüşolduğunuiddiaedebilir?

461H.K.

Enküçükşeylerinbanaçileçektirmektenekadarmahirolduğunugayetiyibildiğimiçin,küçükolmalarınabakmadan,onlarıneredegörsemhiçtereddütsüzkaçarım.Benimgibigüneşinönündenbulutgeçtidiyeüzülenbirinsanabukaranlığın,herdaimkendivarlığıylaörtülüolangününelemvermemesimümkünmüdür?

Yalnızlığımbirmutlulukarayışıdeğil,çünküyapımdayokmutluolmayeteneği;hiçkaybetmemişolanlardışındakimsenineldeedemeyeceğihuzurdadeğilpeşindekoştuğum;biruykuarayışıbenimki,birsilinmeisteği,utangaççabirreddediş.

Buzavallıodanındörtduvarıbenimiçinhemhücrehemuzaklaşma,hemyatakhemde

tabut.Benençokhiçbirşeydüşünmediğim,istemediğim,hayalkurmadığım,hayalîbirbitkinin,hayatınyüzeyindebüyüyenbasitbiryosununuyuşukluğundakaybolduğumanlardamutluolurum.Hiçbirşeyolmadığımınsaçmabirşekildebilincinevarmanın,ölümün,yokolacağımısezmenintadınıçıkarırımdamlayaşdökmeden.

Hiç“Üstat”diyebileceğimbiriolmadı.Hiçbirİsagelipbenimiçinölmedi.HiçbirBudabanayolgöstermedi.HayalleriminyücelerindehiçbirApollon,hiçbirAthenazuhuredipruhumuaydınlatmadı.

462H.K.

Gelgelelim,kendimizorlahayatınhareketlerininveamaçlarınındışınaattıkça;şeylerletemasetmemeyeçalıştıkça–tamdakaçmakistediğimşeyinkucağınadüştüm.

Dünyanınpisliklerineaçıkmizacımınbütüntecrübesiylebiliyordumkihayatduyumubanahepacıvermiştir,bununiçinnehayatıhissetmeyiistiyordumnedevarlıklaradokunmayı.Amabutemastankaçınırkenkendimitecritettimvekendimitecritederkende,zatenaşırıhassasolanduyarlılığımıiyiceazdırmışoldum.Şeylerleilişkimitamamenkesebilmişolsaydım,duyarlılığımagayetiyigelirdibu.Amatamtecritmümkündeğil.Hiçbirşeyyapmıyorsamdanefesalıyorum;hiçhareketetmiyorsamdakıpırdanıyorum.Öyleki,tecridinsonucundaduyarlılığımıniyicebilenmesindenbaşkakazançeldeetmediğimgibi,eskidenbanahiçzararıdokunmayacak,incirçekirdeğinidoldurmazolaylardabirerfelaketedönüştü.Kaçmakiçinyanlışyöntemseçtim.Kötübirdönüşyaparakbaşladığımyerekaçtım,böyleceoradayaşamanındehşetinebirdeyolyorgunluğueklenmişoldu.

İntiharıhiçbirzamanbirçareolarakdüşünmedim,çünkühayataolannefretimaslındaonaolansevgimdenkaynaklanıyor.

Kendimlearamdakibuiçleracısıyanlışanlamanınbilincinevarmamçokuzunzamanaldı.Birhatayaptığımanihayetiknaoluncaöfkedendeliyedöndüm,herhangibirşeyeiknaolduğumdahepböyleolurum,biryanılsamayıkaybetmekdemektirbubenimgözümde.

İstencimitahliledeedeöldürdüm.Aynızamandaistençtenöncekidönemedenkdüşerama,genedeneçokisterdimşuherşeyitahliletmeyebaşlamadanöncekiçocuklukgünlerinegeridönebilmeyi!

Parklarımınendibinde,kıpırtısızsaatteböcekleruğuldarkenveyaşamakbirhüzüngibideğil,bitsindiyebeklediğim,etimdekibirsancıgibiüzerimeçökerkenölübiruyku,gökteyükselengüneşinaltındahavuzlarındalgınlığı.

Ötedebirsaray,bahçelerdalgın,uzaklardakaybolandaracıkyollar,varolmuşlariçinyapılmıştaşsıralarınölüzarafeti,sönmüşihtişam,bozgunauğramışzarafet,yitikcamboncuklar.Eyşimdidenunuttuğumarzu,ahkeşkesenidüşlemeninhüznünekavuşabilsemgene!

463

[Bu“bağlayıcı”metin,kitabınsonunaalınmıştır–483numaralımetin–.](Fr.çevirmeninnotu)

464H.K.

Bukitabınbundanöncekisayfalarınıokuyanherkes,benimbirhayalperestolduğumudüşünecekhiçkuşkusuz.Kesinlikledoğrudeğilbu.Hayalperestolacakkadarparamyok.

Büyükmelankoliler,sıkıntıkokanhüzünlerancakveancakrahat,gösterişsiz,fakatlüksortamlardayaşayabilir.İştebunedenlePoe’nunEgeus’u,saatlercehastalıklıdüşünceleregömüldüğündeeskibirşatodadır,ailedenkalmabirşatodurburası,hayatınkabiruykusunayattığıbüyüksalonunkapılarının

ardında,görünmezuşaklarhemevi,hemdeyemekişiniçekipçevirmektedir.

Büyükhayallerinyeşermesiiçin,birtakımtoplumsalkoşullargerekir.Bazıgünler,yazmışolduklarımınritmik,kaygısızhareketininbüyüsünekapılarakChateaubriand’ıdüşünmüş,amaçokgeçmedenvikontlukla,hattaBretonluklahiçbirilgiminolmadığınıhatırlamışımdır.Birbaşkasefer,söylediğimbirşeyinanlamındaRousseau’ylabirbenzerlikyakaladığımızannetmiştim,amasoyluveşatosahibiolarakdoğmaayrıcalığınasahipolmadığımgibi,İsviçreliveserseriolarakdoğmanınnasılbirşeyolduğunudabilmediğimihatırladımhemen.

Amasonuçta,RuadosDouradores’tedeevrenvar.Tanrıheryerdeolduğukadarburadada,varoluşbilmecesindenmahrumkalmayalımdiyeçırpınıyor.İştebundandolayı,tekerleklerdenveahşapdöşemelerdençekipçıkardığımhayaller,zayıfolmalarına,kötüarabalarla,tahtahayvankafesleriyledolumanzarayıyansıtmalarınarağmen,sahip

olduğum,sahipolabileceğimyegâneşeyler.Gerçekgünbatımlarıkesinliklebaşkayerde.

Amaşehrebakandördüncükattakibuevdebileinsansonsuzluğudüşleyebilir.Doğru,aşağısısonsuzbirkeşmekeş,amaöbüruçtayıldızlardavar...Akşamvakti,sokağaaçılanpenceremeyaslanmış,olmadığımburjuvanıntatminsizliğiyleaslaolamayacağımşairinhüznüarasındaparçalanmışhaldeykenaklımdabunlardolaşıyor.

465H.K.

9Haziran1934

Büyüksıcaklarbastırdığındahırçınlaşırım.Gördüğümkadarıyla,yazsaatlerininışığısertbileolsa,kimolduğunubilmeyenvarlıklaratatlıgelebiliyor.Amabendeböyleolmuyor.Taşkındışhayatla,hissetmeyiyadadüşünmeyibilmeksizinhissettiklerim,

düşündüklerim–sonsuzadekmezarsızbırakılmışduygularımıncesediarasındakifarkfazlasıylaşiddetli.Adınaevrendenenbuşekilsizvatanda,doğrudanbanabaskıyapmasadavarlığımınbirtakımgizliilkelerinesaldıranzorbabirdüzendeyaşıyorgibiyim.İçimdenusulca,gizlice,erkendenimkânsızbirsürgünüözlüyorum.

Enönemlisi,uykumvar.Enhastalıklıolanlarıdadahilbütünuykularıntersine,farkettirmedenfizikselolarakinsanıdinlendirenbiruykudeğilbu.Hayatıunutmanoktasına,belkidebizedüşlervermenoktasınavaran,ruhumuzasüzülerekherşeydenferagatetmeninhuzurluarmağanlarınıadetatepsiylebizesunanbiruykudadeğil.Hayır:Birtürlüuyuyamayanbiruykubu,gözkapaklarınaağırlıkyapıyoramakapatamıyoronlarıvecesaretiniyitirendudaklarımızınacıkıyılarını,hemaptallıkhemdetiksintiokunanbirifadeylebüzüyor.Ruhuzunuykusuzluklaryaşarken,bedeninüzerineçökengereksizuykularabenziyor.

Neşeyedeğilsedebirtürrahatlamayaancakgeceolduğundakavuşabiliyorum;rahatlıkanlarınormaldeinsanakeyifverdiğinden,isteristemezbenimkilerdekeyifveriyor.Böyleceuykugeçiyor,uykuylagelen,karmaşaya,zihninbulutlanmasınabenzeyenoşeyinsilindiğini,aydınlandığını,neredeyseışılışılparladığınıhissediyorum.Biraniçinbirbaşkaşeyeumutlanıyorum.Amaumutkısasürüyor.Ardındanuykusuz,umutsuzbirsıkıntıgeliyor,uyumamışbiradamınkötüuyanışıveyorgunbedenlizavallıbirruholarakodamınpenceresindenonbinlerceyıldızıseyrediyorum;onbinlercevederkenhiç,hiçlik–amabütünoyıldızlar...

466H.K.

Kendiyüzünügörememeliinsan,çünkübundandahakorkunçbirşeyyok.Doğainsanahemkendine,hemdekendigözlerininiçine

bakamamayeteneğinibahşetmiş.İnsansadeceakarsulardavegöllerde

seyredebilirdiyüzünü.Vebunuyaparkenvücudununalmasıgerekenşeklindesimgeselbiranlamıvardı.Kendinigörmekdenenoalçaklığıyapmakiçinsuyasarkmak,eğilmekzorundaydı.

Aynayıherkimicatettiyse,insanruhunuzehirlemiştir.

467

Şiirlerimidinliyordu–ogünedek,dalgınlıklagayetiyiokuduğumdizeleri–vederken,birdoğakanunununyalınlığıyladediki:“Buhalinizleböyleyseniz,helebirdesimanızbaşkaolsakimbilirnekadarbüyüleyicibirinsanolurdunuz.”“Sima”kelimesininiçeriğindençokkendisi,kendihakkımdabilmedikleriminboğazındantuttuğugibi,kelimeningerçekanlamındaayağımıyerden

kesti.Odamdakiaynayı,sefaletibilmeyenzavallıdilenciyüzümügördüm;birdenaynadöndü,RuadosDouradores’inhayaletiseriliverdikarşıma–postacılaralayıkbirnirvanayaulaşmıştım.

Duygularımınkeskinliği,birtürlüanlayamadığımbirhastalığadönüşmekte.Hastalığıçekenbirbaşkası,beniseonunhastaparçasıyım,çünkügerçektende,bendendahafazlahissedebilenbirşeyinbuyruğualtındagibiyim.Kocabirorganizmanınsorumluluğunutaşıyanözgünbirdokudan,hattabasitbirhücredenfarkımyok.

Düşündüğümdeanlayınkisayıklamaktayım;hayalkurduğumdaiseuyanığım.Kendikendimlekarışmışımveiçimdeartıkhiçbirşey,varolmayıbeceremiyor.

468H.K.

19Haziran1934

İnsansürekliolaraksoyutluğuniçindeyaşayınca–isterdüşüncenin,isterdüşünülmüşduygununsoyutluğuolsun–çokgeçmeden,hissettiğininyadaistediğininaksine,doğamızgereğienkolayalgılayabileceğimizgerçekhayataaitşeylerinbilehayaletedönüştüğünügörüyor.

Birininekadardostumsayarsamsayayımvehattabudostluknekadargerçekolursaolsun,onunhastalandığınıyadaöldüğünüduymak,sadecevesadecebulanık,belirsiz,silikbirduyguyaratıyorbende,budabeniutandırıyor.Ancakolayı,manzarayıgözümlegörürsemheyecanımkabarıyor.Hayalederekyaşamak,hayalgücümüzüaşındırır,özelliklegerçekliğihayaletmegücümüzü.İnsanzihnindevarolmayanla,zatenvarolmasımümkündeolmayanlayaşamaktan,sonundavarolabilecekolanıbilehayaledemezhalegeliyor.

Bugüneskibirdostumunameliyatolmak

üzerehastaneyeyattığınısöylediler,uzunzamandırgörmediğim,amabütünsamimiyetimle,taşkınbirşefkatolduğunuvarsaydığımbirduyguylahepdüşündüğümbiriydi.Haberialıncaiçimdeuyananbiricikberrakveolumluduygu,benibekleyenmecburiangaryaylailgiliydi:Onuziyaretedecektimyadaironikbirolasılıkla,gidecekcesaretibulamazsam,ozamandabununpişmanlığınıyaşayacaktım.

Hepsibu...Karaltılarlayaşayayaşayakendimdedüşüncelerimde,hissettiklerimde,kimliğimdebirkaraltıyadöndüm.Hiçolmadığımonormalvarlığaduyduğumsancılıözlem,varlığımınözünesızdı.Amahepsibu,sadecebudurhissettiğim.Ameliyatolacakarkadaşiçingerçekbirüzüntüduymuyorum.Ameliyatolacakhiçbirinsaniçin,şudünyadaacılar,sıkıntılarçekenhiçkimseiçingerçektenüzüldüğümsöylenemez.Bensadece,acıçekebilenbirvarlıkolamamanınazabıiçindeyim.

Vebirsaniyeiçinde,kimbilirhangi

içgüdününetkisiyle,karşıkonulmazbirşekildebambaşkabirdüşünceyegeçiverdim.Adetasayıklargibiyim;hissetmeyibaşaramadığım,olmayıbaşaramadığımşeyeağaçhışırtılarıkarışıyor,havuzlaradoğruakanbirsuyunşırıltısı,hiçbiryerdeolmayanbirpark...Hissetmeyezorluyorumkendimi,amabununnasılyapıldığınıbilemezolmuşum.Kendimingölgesi,varlığımıteslimettiğimbirgölgeolmuşum.OAlmanmasalındakiPeter

Schlemihlgibi99gölgemideğil,özümüsatmışımşeytana.Acıçekmemekten,acıçekmemeyibilmemektenmustaribim.Yaşıyormuyum,yoksayaşargibimiyapıyorum?Uyuyormuyum,yoksatamamenuyanıkmıyım?Belirsizbirmeltem,gününsıcaklığındangelenbirserinlikherşeyiunutturuyor.Gözkapaklarımahoşbirağırlıkçöküyor...Şugüneşinbenimbulunmadığım,bulunmayıistemediğimçayırlaradayaldızlardöktüğünühissediyorum...Şehrinbütüngürültülerindenbüyükbirsessizlikyayılıyor...Nekadargüzel!Birdehissedebilseydim,asılo

zamannasılgüzelolurdu!..

469H.K.

Yazmakbilecazibesinikaybettigözümde.Sadeceheyecanlarıifadeetmekdeğil,uzunuzadıyacümlelerişekillendirmekde;hepsiokadarsıradanlaştıki,yemekyeryadasuiçergibiyazıyorum,belkibirazdikkatli,belkibirazdikkatsizce,amadalgıncabirkayıtsızlıkile,coşkudanveateştenyoksunbirözenarasındabölünmüşolarak.

470H.K.

Konuşmak,başkalarınahaddindenfazlailgigöstermekdemek.Derlerki,çenesindenölürmüşbalıklar...veOscarWilde.

471H.K.

21Haziran1934

Şudünyayıbiryanılsamayadagölgeoyunuolarakkabuledebildiğimizandanitibaren,başımızagelenleribirdüş,uyumaktaolmamızagüvenerekvarmışgibidavrananbirşeygibigörebiliriz.Ardından,içimizdevaroluşunbütünaksiliklerine,engellerinekarşıkeskin,derinbirkayıtsızlıkuyandığınıduyarız.Ölenlersokağınköşesinidönmüştür,onlarıgöremeyişimizbundandır;ıstırapçekenlerse,onlarıhissediyorsakbirkâbus,düşünüyorsaknahoşbirrüyagibigözümüzünönündedir.Bizdekiacıdabuhiçliktenibarettir.Budünyadasolyanımızayatmış,uyumaktayızdırveyüreğimizinbunalmışcanınınsesidüşlerimizekadargirmiştir.

Hepsibu...Birazgüneş,birazmeltem,uzaklarısüsleyenüçbeşağaç,mutluolma

arzusu,geçipgidengünlerinmelankolisi,hepbelirsizkalanbilimvebirtürlüyakalayamadığımızgerçeklik...Hepsibu–hayır,hepsibu...

472H.K.

29Haziran1934

Gizemciliğiniçinde,sadecehoşluklarınolduğu,mecburiyetlerinbulunmadığımertebeyeulaşmak;hiçbirtanrıolmaksızınvecdegirmek,sırlaraermedengizemciyada

epoptes100olmak;hiçinanmadığımızbircennetüzerinegünlercedüşünmek–cehaletinneolduğunudagayetiyibilenbirruhzevkeancakböylekavuşur.

Birgölgeylekuşatılmışbirbedenolanbenliğiminçoküstünde,çokuzağımda–nekadardayüksektesalınırsessizbulutlar;bir

bedenetutsakdüşmüşruhun,benimçoküzerimde–nekadardayüksektesalınırgizligerçekler...Herşeyokadaryücelerdeki...Veaşağıdakigibiyukarıdadaherşeygeçer,bizeyağmurdanbaşkasınıbırakanbulut,ıstıraptangayrısınıbırakangerçeklikgörülmemiştir...Evet,yücelenherşeyyücelerdengeçervegeçer;arzulanabileceknevarsauzaktadırveuzaktangeçer...Evet,herşeyçekerbizikendine,herşeyyabancıdırbizeveherşeygeçer.

İstergüneşteisteryağmurda,isterbedenolayımisterruh,benimdegeçipgideceğimibilmekneyeyarar?Herşeyinsalthiçlik,dolayısıylahiçliğinherşeyolduğunuumutedebilmekdışında,hiçbirşeye.

473H.K.

26Temmuz1934

AnormalolmayanherzihindeTanrıinancıvardır.Anormalolmayanhiçbirzihinde,belirlibirTanrı’yainançyoktur.Herşeyi,hemvarolanhemdeimkânsızbirvarlıkyönetir;birkişiliğesahipsedetarifedilemez;varsaamaçlarıdaanlaşılamaz.OnaTanrıdemekleherşeyisöylemişolduk,Tanrıkelimesininbellibiranlamıyokturziraveböyleceherhangibiranlamyüklemedenonuifadeetmişoluruz.Ezeli,ebedi,heryerdehazırvenazır,şefaatliyadamutlakadaletsahibigibi,adınabazenyapıştırdığımızsıfatlarkendiliğindenkopargider,kendineyetenisimlerinyanındakihergereksizsıfatgibi.TanımsızolduğuiçinözniteliklerdendeyoksunolanO,tamdabunedendendolayımutlakisimdir.

Ruhunhayatatutunmasıdaböyleberrakvebelirsizbirşey.Hepimizöleceğimizibiliriz;hepimizölmediğimizihissederiz.Doğruyusöylemekgerekirse,karanlıkbiriçgüdüyüaletederekölümünbiryanlışanlamaolduğunabiziinandırannebirarzudurnedebirumut:Gönlümüzdengelenbiritirazdandoğarbu

inanç,birreddedişten[...]

474H.K.

Birgün

Öğleyemeğiyemekyerine–hergünkendimehatırlatmakzorundakaldığımbirihtiyaçbu–Tejo’yugörmeyegittim,sonrasokaklardarasgelegezinerekgerigeldim,bununruhumafaydasıolduğunudüşündüğümübilefarzetmedim.Herşeyerağmen...

Yaşamak,zahmetinedeğmiyor.Bakmak–iştebuna,birtekbunadeğer.Yaşamaksızınbakabilsekmutluluğuyakalamışolurduk!Nevarki,bütündüşlerimizinâdetiolduğuüzere,budaimkânsızdır.Hayatıdefterdensilebilenbiresriklikolsa!..

Hiçolmazsayenibirkaramsarlıkyaratsak,

yenibirreddediş,bizdengeriye,zararlıdaolsabirşeykalacağınakanabilelimdiye!

99.AlmanYahudifolklorununbirkahramanı,Chamisso’nunbiröyküsündegeçer.

100.Eleusisgizemlerindeyüksekdereceyevarmışmürit.Pessoahenüzyayımlanmamışbaşkabirmetindeepoptes’lerdenbahseder.

475H.K.

“Neyegüldünüz?”diyesorduMoreirakötülükdüşünmeden,salonubölenikietajerinarasındakiboşluktan.

“İkiismikarıştırmışımda...”dedimsoluğumutoparlamayaçalışarak.

“Ah,demeköyle,”diyekestiripattıMoreiravesonrabüroyada,benimüzerimedeyenidentozlubirdinginlikçöktü.

VikontdeChateaubriandşuradadurmuş,hesapkitaplauğraşıyormuş!PekSayınProfesörAmiel,şahanebirtabureyetünemişmiş!KontAlfreddeVigny,Grandelamağazasınınmallarınıgöndermekteymiş!Senancourburacıkta,RuadosDouradores’teymiş!

Hatta,okumasıasansörsüzbinadamerdiventırmanmakkadarzahmetliolanPaulBourgetbile...Saint-GermainBulvarımıbirkezdaha,iyicegörebilmekiçin,tamBrezilyalıplantasyoncununortağınınkaldırıma

tükürdüğüandapencereyeyöneldim.Aynıandahembunlarıdüşünmekle,hem

sigaratüttürüphemdeikişeyidoğrudürüstbağdaştıramamaklameşgulken,birdenzihnimdekikahkahadumanlaçakıştıveboğazımdatökezleyerek,duyulabilen,çekingenbirkahkahaolarakgünyüzüneçıktı.

476H.K.

Tamamenbenimelimdençıkmabugünlüğünfazlasıylasahteolduğunudüşünenlerçokolacaktır.Amasahtelikbenimyapımdavar.Hemayrıca,manevihayatımhakkındaözenlenottutmaktanbaşkaneeğlencemvar?Aslındaözendiğimdeyok,notlarıbirkuyumcutitizliğiylebirarayagetirdiğimdesöylenemez.Banaaitolanbuözenlidilde,kendidoğallığındadüşünmekteyim.

Dışdünyayıiçselbirgerçeklikolarakkabuledenbiriyim.Bunumetafizikselolarakdeğil,

gerçeğiyakalamamızısağlayanalışılagelmişduyularımlahissediyorum.

Geçmiştekiuçarılığımız,bugünömrümüyiyipbitiren,dinmeyenbirözlemdir.

Manastırlarınaçılmasaatişimdi.Gün,hırçınlıklarımızınüzerineçöktü.Havuzlarınmavimsigözlerindekisonbirumutsuzluğagüneşinölümüyansımış.Ah!Eskizamanparklarınınnedeönemlibirparçasıydık;heykellerle,yollarınpekİngiliznizamıylanasıldaşehvetlebütünleşmiştik.Kıyafetler,incekılıçlar,peruklar,reveranslarvealaylarnasıldasıkısıkıyaruhumuzunözüneaitti!Biz,kimmiyiz?Sadeceıssızbahçeninsonundakifıskiye,çoktantakattendüşmüş,acınasıbirhalde,dahayükseğeuçmayaheveslenmeyeuğraşankanatlısu.

477H.K.

...vegerçekkıtalarınsonunda,sonsuzbirgününbitiminde,uzak,gösterişli,soğuknehirlerinkıyısındasüsenler.

Sunupsunabilecekleribudur,amagerçektirler.

478H.K.

Ayışığı

Manzaranıntamamıhiçbiryerde.

479

Durduğumyüksekliktensarpgölgelerhalindeaşağıinendondurucuşehir,enaltta,ayınaltındauyuyor.

Bilincinhangiumutsuzluğudur,varolmanın,kendimetutsaklığımınhangi

sıkıntısıdırbenidörtbiryandanistilaedipdışarıtaşmayan,varlığımıyumuşaklık,korku,acıveperişanlıklabaştankuran.

Saçmabirhüzündebuneanlatılmaz,nebiçimbiraşırılık;herşeydenyetimkalmışneyakıcıvemetafizikselolaraknekadardabanaaitbiracı...

480

Şehirmelankolikgözleriminönündehayalmeyal,sessizceuzanıyor.

Evlerhavayaasılıöbeklerhalindeeşitsizcedağılıyorveay,belirsizlekeleredönüşerek,buyığınınkıpırtısızsarsıntılarındasedefgibiparlıyor.Çatılarvegölgeler,pencerelerveortaçağgörülüyor.Kenarmahallelereyeryok.Görünenlerintümününüzerindeuzaklarınışığısüzülüyor.Baktığımyerinüstündenkaraağaçdalları;cesaretiniyitirenruhumdakocaşehrinuykusunuduyuyorum.AyışığındaLizbonvebenimyarınkiyorgunluğum!

Bunebiçimbirgece!Dünyanınayrıntılarınıyaratanbilsinki,benimiçinayanındandahaiyiaraştırmakonusu,dahagüzelbirmelodiyoktur,gerikalanherşeyeuzaktıro,içindeyken,kendimitanırkentanıyamazolurum.

Düşünmediklerimibölennebirmeltemvar,nebirvarlık.Uykuluyum,yaşarkenolduğumgibi.Nevarkigözkapaklarımdabirağırlıkvar,kendisoluğumuduyuyorum.Uyudummu,uyanıkmıyım?

Ayaklarımıyaşadığımyereyöneltmekiçinharcadığımçaba,bütünduyularımaakıtılmışkurşun.Silinipgitmeninhazzı,gereksizliğinsunduğuçiçek,hiçtelaffuzedilmeyenismim,kıyılarınarasınıdoldurankaygım,görevleribaşkalarınabırakmaayrıcalığı–atadankalmaparkınbitiminde,sondönemecinardında,güldenbirgemigibiserpilmiş,başkabiryüzyıl.

481

H.K.

Berbereherzamankigibi,aşinabiryererahatça,kolaycadalıvermeninmutluluğuylagirdim.Yeniliklerekarşıkaygıylakarışıkbirhassasiyetimvar:Bensadece,bildiğimyerlerderahatederim.

Koltuğaoturunca,çocukboynumaserinvetemizbirörtübağlarken,oanaklımdangeçeni,sağkoltuktaçalışanarkadaşınısordum,yaşçaondanbüyükamaşakacıbiradamdı,hastaydı.Hiçgerekyokkensormuştumsoracağımı:Oradaotururkençağrışımlarbunuaklımagetirmişti.“Dünöldü,”diyekarşılıkverdihavlununvebenimarkamdaduranses,tonuhiçdeğişmeden,sesinparmaklarısonbirkezensemekaydıktansonrayakamlaaramdakiboşluktansıyrıldı.Bütüngerçekdışıkeyfimbirandaöldü,tıpkıyankoltuktanbirdahagelmemecesinesilinmişberbergibi.Bütündüşüncelerimüşüdüansızın.Tekkelimeetmedim.

Özlem!Hiçbiryakınlığımolmayanbirini

bileözlüyorum–zamanınkayıpgitmesininkarşısındakaygılanıyor,hayatıngizemikarşısındahastalanıyorum.Hergünküsokaklarımdahergüngördüğümyüzler–onlarıgöremezsemkahrolurum;hiçbirşeydeğillerdiroysagözümde,bütünhayatınsimgesindenbaşkahiçbirşey.

Sabahındokuzbuçuklarındasıksıkkarşılaştığım,kirlitozluklartakanalakasızihtiyar?Boşuboşunainsanamusallatolanpiyangocu?Tütüncününkapısındapurosunutüttürenşutombul,kırmızısuratlı,kısaboyluihtiyar?Yasolukbenizlitütüncü?Defalarcagördüğüm,gördükçehayatımınbirparçasıhalinegelenbuinsanlaraneoldu?RuadaPrata’dan,RuadosDouradores’ten,RuadosFanqueiros’tansilinmesırasıyarınbanadagelecek.Yarınben–şuhissedenvedüşüneninsan,kendievrenim–,evet,yarınosokaklardangeçmektenbenvazgeçeceğim,ötekileruzakbir“Neolduacaba?”ilebenianacaklar.Vebütünyaptıklarım,bütünhissettiklerim,bütünyaşadıklarımherhangibir

şehrinsokaklarındakigünlükhayattanbiryayanıneksilmesindenibaretkalacak.

482H.K.

Edebiyat–sanatiledüşünceninobirleşimi,gerçekliğilekelemeyenoicraat–benceinsanoğlunun,uğrundavargücüyleuğraşmasıgerekenamaçtır,tabiiinsanoğluaşırıbüyümüşbirhayvaniurdeğilde,sahideninsanolsaydı.Banaöylegeliyorkibirşeysöylediğimizdeoşeyinbütünerdeminikorumuş,ürkütücü

gücünü101iseelindenalmışoluruz.Kırlarkelimeleredöküldüğündebarındırdığıyeşilliklerdendahayeşilhalegelir.Çiçeklerihayalgücününuzamındaresmederekanlattığımızda,hücreselyaşamdaaslaolamayacakkadaruzunömürlürenklerebürünürler.

Kıpırdanmak,yaşamaktır;kendini

anlatmak,hayattakalmaktır.Hayattadoğrutasviredebildiklerimizindışındagerçekyoktur.Eleştirmencikler,müthişahenkliyazılmışfalancaşiirinalttarafıbirgününgüzelliğinianlattığınıvurgulamaktançokhoşlanır.Amagününgüzelolduğunusöylemekzoriş,hemgüzelgünkendiliğindenyokolurgider.Bundandolayı,bugüzelgünüupuzun,çiçeklerledonanmışbiranıylakorumalı,dışarınıngeçici,boştarlalarınıvegökleriniyeniçiçeklerle,yepyenigezegenlerledonatmalıyız.

Bizneisekherşeyodurveonuyoğunolarakhayalettiğimizsürece,bedenimizdeyuvalanmıştümhayalgücümüzlegerçekanlamdaoolduğumuzölçüde,herşey,zamaniçindeyerimizialacaklariçindevarolacaktır.Ogeniş,donukmanzarasıylatarihinbiryorumnehrinden,üstünkörütanıklıklarınhernasılsauzlaşmasındanbaşkabirşeyolduğunuzannetmem.Hepimizromancıyızvegördükçeanlatırız,çünkügörmekdebütünötekilergibikarmaşıkbiriştir.

Şuanifadeedeceköyleçoktemelfikir,

gerçekanlamdafiziğinötesindeduranöyleçokşeyvarkiyorgunlukçöküyorüzerime,birdahayazmamaya,artıkdüşünmemeyekararveriyorum;ateşinuykuyugetirmesinesesçıkarmayacağımvegözlerimikapayıpkediokşargibi,tümsöyleyebileceklerimiokşayacağımusulca.

483H.K.

5Haziran1934

Nihayetyatışmayabaşladım.102Bütünizler,süprüntülersankihiçvarolmamışçasınaruhumdansilindi.Sonundayalnızvehuzurluyumişte.Şuyaşadığımgibibirandadinedönebilirdim.Nevarkibeniyücelereçekenhiçbirşeyyok,hernekadaraşağıyaçekendeyoksada.Adetavarolmaktanvazgeçmişim,genedevarolduğumun

bilincindeymişimgibiözgürhissediyorumkendimi.

Yatışıyorum,evet,yatışıyorum.Gereksizbirşeykadaryumuşak,derinbirdinginlik,varlığımınkuytularınainiyor.Okunmuşsayfalar,yerinegetirilmişgörevler,hayatınolaylarıvetesadüfleri–hepsisilikbiralacakaranlığadönüşmüş,bilmediğimhuzurlubirşeyikuşatan,zorgörülenbirhaleye.Zamanzamanruhumuunuttuğumteşebbüsler;bazeneylemiunutturandüşünceler,heyecandanyoksunbirşefkate,kaba,boşbirmerhametedönüşüyor.

Bununsebebişutatlı,ağır,yumuşakvebulutlugündeğil.Dahayenişekillenenşumeltemdedeğil–neredeysebirhiço,titreyişlerişimdidenduyumsananhavanınbirazfazlası.Yeryerhafifçemaviylelekelenmiş,göğünisimsizrengidedeğil.Hayır.Hayır,çünkühissetmiyorum.Görmeyeniyetlideğilkengörüyorum,çaresizcegörüyorum.Varolmayanbirgösteriyiizliyorumdikkatle.Ruhdeğil,huzurduyuyorum.

Kıpırdadıklarındabileberraklıklarını,kıpırtısızlıklarınıyitirmeyendışşeyler,ŞeytanaklınıçelmeyegeldiğindeMesih’indünyayıentepedengördüğügibigörünüyorbana.Varlıklarhiçtir,Mesih’inniyekanmadığınıanlıyorum.Varlıklarhiçtir,benimanlayamadığım,oncabilimleyaşlanmışŞeytan’ınbukadarcıkşeyleakılçelebileceğinisanmışolması.

Akusulcaeyhissedilmeyenhayat,unutkanağaçlarınaltındansüzülen,sessizlikakıtannehir!Akokşarcasınakimselerinbilmediğiruh,eğilmişuzundallarardındakigörünmezmırıltı!Akgereksizce,akmantıksızcahiçbirşeyinbilincindeolmayanbilinç,uzakta,yapraklarınkucağındaparlayanbelirsizışık,neredengelipnereyegittiğibilinmeyenbilinç!Akvebenidebırakkiunutayım!

Yaşamayacüretetmemişinsanınhafifsoluğu,hissetmeyibilmeyeninkabayutkunmaları,düşünmektenkaçınmışolanınyararsızmırıltısı–usulcageçgit,silinerekgeç,mecburolduğunkasırgalarakapıl,zorlaönüne

serdikleriyokuştançık,istergölgeyeyürüisterdünyanınkardeşiışığa,isterşanaisterKaos’unveGece’ninkardeşiyıkıma–amakendindekiderinkaranlıklardahatırlakisendensonrageldiTanrılarveTanrılardazamanıgelincegöçer.

101.Yada:bütüntadını.

102.Pessoabumetniölümündenbiryılönceyazmıştı.

BÜYÜKMETİNLER

I

“UyuyansularınMadonnası...”

Yabancılarormanında

Biliyorumkiuyandımvehâlâuyumaktayım.Hayatınverdiğiyorgunluktanbitapdüşmüş,eskimişbedenim,vakithenüzçokerken,diyor.Hafifbirsinirvarüzerimde.Nedendirbilmem,kendimeağırgeliyorum...

Bedenlehiçilgisiolmayan,berrakbiruyuşuklukiçinde,uykuylauykusuzlukarasında,birdüşünsuretindenibaretbirdüştedurulmuş,yatıyorum.Dikkatimikidünyaarasındasalınıyor,körgözleriylebirokyanusunderinini,aynızamandabirgöğünderininigörüyor;derinliklerkarışıyor,içiçegiriyor,varolduğumyeride,düşümdeneyigördüğümüdebilemezhaldeyimartık.

Gölgelerledolubirrüzgâr,benliğimdeuyananınüzerineölütasarılarınkülünüüflüyor.Yabancıbirgöktenılıkbirsıkıntışebnemidamlıyor.Engin,kıpırtısızbirkaygı

ruhumuiçeridenyönetiyorvemeltemnasılağaçlarındoruklarıylaoynarsa,odaöyle,rasgeledeğiştiriyorbeni.

Ilık,hastalıklıodamda,sabahımüjdeleyenbuan,dışımda,alacakaranlığınbirürpertisisadece.Tepedentırnağahuzurlubirkarmaşayım...Nedendoğarkigün?Şafağınsökeceğinibilmekbenikahrediyor,sankibençabalamazsamgündoğmayacak.

Tarifsizbiryavaşlıklasakinleşiyorum.Gevşiyorum.Yarıuyuryarıuyanık,havadadalgalanıyorumvebaşkatürdenbirgerçeklikbeliriyorbirdenveben,kimbilirnerelerdengelenbugerçekliğintamortasındayım.

Birdenbireçıkıyorortaya–amayanıbaşındaki,buılıkodanıngerçekliğinisilmeksizin–,ansızınzuhurediyorotuhaforman.İkisinebirdenyönelendikkatimdeikigerçeklik,birbirinekarışandumanlargibiyanyanalar.

Busaydammanzarahemkendidünyasında,hemötekindenekadarberrak!

Yaşuuzakormanıbenimlebirlikte,

bakışlarıyladonatankadınkim?Nedenbiranmerakakapıldım?Bunuöğrenmeyiistediğiminbilebilincindedeğilim.

Bubulanıkoda,varolduğunubildiğim,ötesindemanzarayıgördüğümkoyubirpencere...Manzarayıiseçoktandırtanırmışım;şuyabancıkadınlabubaşkagerçeğin,bugerçekdışılığıniçindegezinirmişimnicezamandır.İçimde,şuağaçlarlaçiçekleri,şuücrayollarıtanıyalıberigeçmişyüzlerceyüzyılıvebakışlarımaaldırmaksızınbaşıboşgezinen,oeski,ouzakbenihissediyorum,buodadabulunmaduygusubakışlarımıperdeliyor.

Uzaktankendimigörüphissettiğimbuormandazamanzaman,ağırbiresintibirdumansavuruyorveduman,belirsizmobilyaları,perdeleri,gecedengelenuyuşukluğuyla,şimdikivarlığımlabulunduğumodanın,karanlık,berrakgörünüşü.Sonraesintidiniyorvemanzaratekrarbütünleşiyor,kendioluyor,ötekidünyanınuzakmanzarası...

Kimizamandabuküçücükoda,obambaşkamemleketinufkunayayılansislerinkülünedönüyor...Orada,toprakdiyebugözlegörülürodayabastığımızanlardavar...

Kendimidüşlerebırakıyorum,hemkendim,hemokadınolarakçiftim.Muazzambiryorgunluk,kapkarabirateşolupbenitüketiyor...Sonsuz,uysalbirarzu,üzerimeçökensahtehayattanbaşkabirşeydeğil...

Eydonukmutluluk...Eyyollarınkavuştuğuyerdekisonsuzdurak!Düşteyimvedikkatkesilmişzihniminardındabenimledüşleredalanbirivar...Vebelkideben,varolmayanoKimse’nindüşüyümsadece...

Dışarıdaşafaköyleuzakki!Banaait,farklıgözlerinönündeuzananormansaöylesineyakın!

Uzağındaykenneredeyseaklımdansilinenormanı,ençokonasahipkenözlüyorum,içindedolaşırkenağlıyorumarkasından,onakavuşmayıenderindendiliyorum...

Ağaçlar!Çiçekler!Uluağaçlarınarasındaaçılanpatikalar!

Sedirlerin,erguvanlarınaltındayürürkenbazenkolkolagirerdikveikimizindehayalindengeçmezdiyaşamak.Etimizbelirsizbirkokuydu,hayatımızisebirpınarınmırıldananyankısı.Eleletutuşurduk,bakışlarımızsorardı:Şehvetneydiacaba,aşkyanılsamasınatendegerçeklikkazandırmaknedemekti...

Parkımızdahepsibirbirindengüzel,binbirçeşitçiçekvardı–kıvrımkıvrımgüller,sarıyaçalanbeyazleylaklar,morelbiselerielevermesegözeçarpmayangelincikler,dağlarıngürkıyılarınasankibirazitilmişmenekşeler,minicikunutmabeniler,kokusuzkamelyalar...Veyapayalnızayçiçekleri,yüksekotlarınüzerindenşaşkıngözlergibi,hayretlebakardıbize.

Kocabirgözdenibaretgönlümüz,yosunlarıngözlegörülürserinliğiniokşardı,palmiyelerinyanındangeçerkenbaşkadiyarlarınolduğunusezerdikinceince...Vebunuhatırlayıncaboğazımızabiryumruotururdu,çünküburadabile,mutluyken

aslındadeğildik...Budakbudakyüzyıllarıdevirmişmeşelerin

köklerindekiölüdokunaçlaratakılırdıayaklarımız...Çınarlarbirdenyükseliverirdi...Veyanıbaşımızdakiağaçlarınarasındanuzakta,sessizçardaklardansarkan,karakarabalkıyanüzümsalkımlarınıgörürdük...

Önümüzsırayürüyenkanatlıyaşamahayalimize,ikimizdebenzer,mesafelibirgülümsemeylebakardık,henüzgözgözebilegelmişdeğildikogülümsemedoğduğunda,birbirimizhakkındatümbildiğimizbirkolun,birbaşkakolundikkatli,hassasteslimiyetineyaslandığıydı.

Hayatımızıniçiyoktu.Bizdışarıdaydıkvebaşkaydık.Kendimizitanımıyorduk,adetadüşlerdebiryolculuğunsonundazuhuredivermiştikruhlarımızınkarşısında...

Zamanıunutmuştukvemuazzamuzamzihnimizdeküçülmüştü.Yanıbaşımızdakiağaçların,uzakçardakların,ufuktakisontepelerinötesinde,varolanşeylerebahşettiğimizenginbakışlarıhakedenherhangi

birgerçekvarmıydı?Kusurludoğamızınsusaatinde,şaşmazbir

düzenledüşendüşdamlaları,gerçekdışısaatleryaratırdı...Değmezhiçbirşeyeuzakaşkım,hiçbirşeye,hiçbirşeyedeğmediğinibilmeninnekadarhoşolduğunubilmenindışında...

Ağaçlarınkımıldamadankıpırdanışı;çeşmelerinürperendinginliği;özsuyunkendinehasritminintarifsizsolukları;varlıklarındaniçindengeliyorgibigörünen,tinselbiruyumiçindegöğünderinlerindekisessizliğinuzak,amaruhayakınhüznüneeliniuzatanağıralacakaranlık;yapraklarınyararsızca,ahenkledökülüşü,içindeykentümmanzaranınkulaklarımızadolduğuvesılahasretigibihüzneboğulduğudüşyalnızlığınındamlacıkları–bütünbunlarbirkuşakgibiçözülüpbellibelirsizkuşatırdıbizi.

Geçmekbilmezbirzamanda,ölçmeyiakıldangeçirmeninbilegereksizolduğubiruzamdayaşadıkorada.Zaman’ındışındabirakışta,gerçeğinuzamdakialışkanlıklarındanhabersizbirenginlikte...Eysıkıntımıngereksiz

yoldaşı,kaçsaat,mutluhuzursuzluklarladolukaçsaatsundubizeoradasaatlerinhayaletleri!..Zihindeküldensaatler,uzamdaözlemleölçülengünler,dışarıdakibirmanzaranıniçindekiyüzyıllar...Bizise,bunlarneyeyarar,demiyor,yararsızolduklarınıbilmenintadınıçıkarıyorduk.

Orada,kesinliklesahipolmadığımızbirsezgiylebiliyordukki,buikikişilikyaralıdünyaeğervarsa,dağlarıneridiğienuzaksınırın,ötesindehiçbirşeyolmayanohattınötesindeydi.Oradayaşanananları,hurafelereinananhalklaraaitbirmağaranınkaranlığınabüründürendebuçelişkiydi,oanlarıbize,sonbaharalacasıbirgöktebelirenbirMagripşehrikaraltısıkadartuhafbirşekildealgılatanda...

Bilinmedikdenizlerindalgaları,kulağımızınuğultuluufkundaaslagöremeyeceğimizkıyılarıyalardı;okyanusubenliğimizdegörünürhalegelenedekdinlemekbiriciksevincimizdi,hiçşüphesiz,yararlıamaçlarınveYeryüzü’ndengelenemirlerindışındaki

hedeflerinpeşindengidenkaravelalarınvuruştuğubirokyanustubu.

Birden,adetahayattaolduğumuzuidrakedercesinehavanınkuşsesleriyledolduğunu,yapraklarınhışırtısının,satenkumaşlarasinmişeskibirkokumisali,bilincimizekazındığındançokdahayoğunolarakiçimizeişlediğinifarkederdik.

Böylecekuşlarıncıvıltısı,ağaçlarınhışırtısıvesonsuzdenizdenoluşan,unutulmayayüztutmuşoyeknesakzemin,ölgünhayatımızıkendimizeyabancıolmanınışığıylasarardı.Günlerboyuncauyanıkuykularuyuduk,hiçbirşeyolmadığımıziçin,arzuyadaumutbeslemediğimiziçinmutluyduk,aşklarınrengini,nefretintadınıunuttuğumuzaseviniyorduk.Kendimiziölümsüzsanıyorduk...

Sadeceötekininvarlığıyladolansaatleryaşadıkorada,kionundayaşadığısaatleraynıydı,saatleriseanlamsızcakusurluvetamdabunedenlemükemmeldi,hayatındörtgenşaşmazlığınaverevineçokiyioturuyordu...Tahtındanindirilmişsoylusaatler,eprimiş

saraykıyafetlerinebürünmüşsaatler,paramparçasıkıntılarınınçokluğuylaövünenbirdünyadanburayadüşmüşsaatler...

Vebütünbunlarınverdiğikeyifcanımızıyakıyordu,hemdenasılyakıyordu...Çünkümanzara,sakinbirsürgünhayatıtadıversede,gerçekdünyayaaitolduğumuzuhatırlatıyordu,herzerresineanlaşılmaz,hüzünlübirsıkıntının,bilinmedikimparatorluklarınçöküşügibiölçüsüz,sapkınbirsıkıntınınnemliihtişamısinmişti...

Şafak,odamızınperdelerindeışığınbirgölgesi.Solgunolduğunubildiğimdudaklarım,birbirindengönülsüzceyaşamanıntadınıiçiyor.

Donukodamızınhavasıbirörtüörtülmüşgibiağır.Bütünbumuammayayönelenuykuludikkatimizin,biralacakaranlıktörenindeyerlerdesürüneneteklerebenzeyen,yumuşacıkkıvrımlarıvar.

Hiçbirarzununbizdevarolmasıiçinsebepyok.Dikkatise,şahlanandurgunluğumuzundayattığıbirsaçmalıkaltıüstü.

Bedenlerimizinimgesikimbilirhangi

alacakaranlıkyağlarıylameshedilmiş.Çökenyorgunluk,biryorgunluğunkaraltısı.Çokuzaktangeliyor,tıpkıbiryerlerde,birhayatımızınvarolabileceğifikrigibi...

İkimizindenebirismivarnedeakılalırbirvarlığı.Kendimizigülerkenhayaledebilecekkadargürültüedebilseydik,canlıolduğumuzusandığımızagülerdikmutlaka.Çarşafınılımışserinliğiayaklarımızı(herhaldebenimkilergibiseninkileride)okşuyor,birbirimizinçıplaklığınıduyumsuyoruz.

Kopalımaşkımhayattanvekurallarından.Kendimizolmaarzusundanbilekaçalım...Çevirincesessizliğinperilerini,geceninelf’lerini,unutuşungnome’larınıanansihirliyüzüğüaslaçıkarmayalımparmağımızdan...

Vetamondankonuşmayıhayaledecekken,kalabalıkormanbirkezdahabeliriyorgözümüzünönünde,amaşimdirahatsızlığımızdanötürüdahabirrahatsız,hüznümüzünyüzündendahabirhüzünlü.Kafamızdakigerçekdünyafikrionugörüncebirsisgibidağılıyorvebugizemliormanda

geçengezgindüşte,benliğimbanayenidensahipoluyor.

Çiçekler,ahoradayaşadığımçiçekler!Gözüntanıyıpisimleretercümeettiği,ruhumuzunkendilerindendeğil,isimlerininezgisindenkokularderdiğiçiçekler.Uzunuzun,tekrartekrarsöylenenisimleri,seslikokuorkestralarıolançiçekler...Yeşilşehvetleriylekendilerinetakılanadlaragölgeveserinlikverenağaçlar...İsimleri,tıpkıetlerininruhunudişlemeyebenzeyenmeyveler...Eskimutluzamanlarınkutsalkalıntısıgölgeler...Hemenyanıbaşlarınaserilmişmanzaraiçtenliklegülümsediğindegörülenağaçlarınarasındakiodüzlükler,pırılpırıldüzlükler...Eyebrulisaatler!..An-çiçekler,dakika-ağaçlar,eyuzamdadonupkalmışzaman,uzamınçiçeklerleveçiçekkokularıylaveçiçekisimlerininkokularıylaörtülmüşölüzamanı!..

Budüşsessizliğindehayalperestbirçılgınlık!..

Hayatımızhayatıntakendisiydi...Aşkımızaşkınkokusuydu...Sadecevarlığımızladolup

taşan,imkânsızsaatleryaşardık...Çünkübirgerçeklikolmadığımızıetimizinherzerresiylebiliyorduk...

İçiboşkalmış,kişisizöznelerdik,yanlıştanımlanmış,başkabirşeydik...Kendinedairbilincindeeriyenomanzaraydıkbiz...Veaynıandaikimanzaraolduğugibi–birigerçek,birideyanılsama–,bizdeanlaşılmazbirşekildeikiydik,öbürünündebizolupolmadığını,şumüphemötekiningerçektenyaşayıpyaşamadığınıikimizdetambilmiyorduk...

Havuzlarındurgunluğununkarşısındabirdenbirebelirdiğimizde,birağlamaarzusugibihissediyordukkendimizi...Manzaranıngözleriyaşladoluydu,sabitgözlerivarolmanınsayısızsıkıntısıyladoluydu...Evet,doluydu,varolmanın,gerçekyadayanılsama,herhangibirşeyolmakmecburiyetininsıkıntısıyla–vebusıkıntı,havuzlarda,sessizsürgünlerdeykenvatanına,sesinekavuşuyordu...Bizistemeden,bilmedenyürüyordukgene,nevarkihavuzbaşındanbirtürlüayrılamıyorduksanki,onlardabizdenkalan,yaşayan,simgeselleşenve

kaybolanöyleçokşeyvardıki...Ormandakimseninolmayışıdanegüzelbir

serinlik,nekorkunçbirmutluluktu!Oradayürüdüğümüzhaldebizbileyoktuk...Çünkükimsedeğildik.Kesinliklehiçtik.Ölüm’ünöldüreceğiherhangibirhayatasahipdeğildik.Öylenarin,öylesiliktikki,oluşunsoluğubizigereksizliğimizlebaşbaşabırakmıştıvezaman,birpalmiyeyiokşayanmeltemgibiokşayarakgeçiyorduüzerimizden.

Nebirçağımızvardınedebiramacımız.Nesnelerinvevarlıklarınvaroluşundakitümsebepler,buyoklukcennetininkapısındakalmıştı,ağaçgövdelerininpütürlüruhu,yapraklarınbizeuzananruhu,çiçekleringelinlikruhu,meyvelerinbelibükülmüşruhukendisinihissedişimizihissetmekiçinoradabeklemişti...

Hayatımızıböyleöldükişte,ayrıayrıölmeyeoderecedalmıştıkkitekbirvarlıkolduğumuzu,ikimizindeötekininyanılsamasıolduğunu,kendiiçimizdeysevarlığımızınbasitbiryankısıolduğumuzugöremedik...

Belirsiz,minicikbirsinekvızıldıyor...Belirsizsesler,açıkça,darmadağınzihnimde

günyüzüneçıkıyor,odamızınbilincimdekiyerinidoğangünledolduruyor...Odamızmı?Yalnızolduğumagörehangiçiftiçinodamız?Artıkbilemiyorum.Herşeysiliniyor,geriyesöndüsönecekbirsis-gerçekliktenbaşkabirşeykalmıyor;kararsızlığımbunagömülüyorgiderek,afyonlaavutulmuşkendimikavrayışımdaiçindeuyukluyor.

Sabah,Saat’insolgunzirvesindenyuvarlanırcasınadaldıiçeri...

İşteaşkım,yandı,tükendidüşlerimizinodunlarıhayatımızınocağında...

Umutaldatmacasınasırtçevirelim,bizeihaneteder,oyorucuaşkyanılsamasına,bizidoyurmadandoyduğuiçinhayataldatmacasınadavehattaölümaldatmacasınıdakovalım,çünküistediğimizdençokfazlasını,umutettiğimiziniseçokazınıgetirirbize.

EyPeçeli,kendimizdekisıkıntıaldatmacasınıdaatalımsırtımızdan,kendiliğindenihtiyarlaro,kaygısınısonunadek

yaşamayadacesaretiyoktur.Ağlamayalım,nefretetmeyelim,arzu

duymayalım...EySessiz,Kusurludoğamızınölü,kaskatı

profiliniincebirkefenleörtelim...(6Aralık1913’teAAguiadergisinde

yayımlanmıştır)

SessizliğinMeryemiH.K.

Bazen,kendimiküçülmüş,bunalmışhissettiğimde,düşlemingücübileyaprakdöküpkuruduğundaveelimdedüşlerimidüşünmektenbaşkadüşkalmadığında,eskidüşlerimirasgelekarıştırdığımolur,isteristemezhepaynıkelimelerlekarşılaşsakdatekrartekrarkarıştırdığımızkitaplargibi.Seninkimolduğunudaozamanmerakederimişte,şatafatlısessizliktörenlerininyapıldığıfarklımanzaraları,eskiiçdünyalarıağırağırseyrederkenhepgördüğümoresmi.Bütün

düşlerimdedüşgibigörünüryadasahtebirgerçeklikgibibanaeşlikedersin.Seninlebelkidüşlerindeyaşayanmemleketler,belkideyoklukla,insaniolmayanşeylerleyoğrulmuşbedenlerininbirparçasıolanülkelergezmişimdir,esasbedeninise,gizlibirsarayınbahçesinde,soğukhatlarlaçizilmişsakinovavedağlardaerimiştir.Belkidesahipolduğumtekdüşsünsenvebelkiyüzümüseninkineyapıştırsam,gözlerindeimkânsızmanzaraları,sahtesıkıntıları,yorgunluklarımınkaranlığını,huzursuzluğumunkovuklarınıdolduranoduygularıbulacağım.Düşlerimdekimanzaralar,senidüşlememekiçinbiryololmasınsakın?Kimolduğunubilmiyorum,amabenkimim,onubiliyormuyumsanki?Düşgörmeninneolduğunugerçektenbiliyormuyumki,sanadüşümdemenintamolarakneanlamageldiğinibilebileyim?Belkibenimparçamsın,belkienönemli,engerçekparçamsın,bunubiliyormuyum?Yoksadüşbenim,gerçekliksenmisin,bensenindüşünmüyüm,yoksasenbenimyarattığımbirdüş

değilmisin?Nasılbirhayatseninki?Seninasıl

görüyorum?Profilinmi?Hiçdeğişmediğihaldehiçaynıkalmıyor.Bildiğimdensöylüyorumbunu,amabildiğimibilmeden.Bedeninmi?İsterçıplakolsunistergiyinikhepaynı,otursada,yatsada,ayaktadursadahepaynıpozisyonda.Bütünbuanlamsızlıklarınanlamıne?

***Hayatımhüzündoluveşikâyetedesimbile

yok;yaşadığımsaatlerokadarsahteolduğuhalde,elimikaldırıpdağıtmayıbilehayaletmiyorum.

Nasıldüşlemem,düşlerimseni?GeçenSaatlerinSahibesi,uyuyansuların,

ölüyosunlarınMadonnası,uçsuzbucaksızçöllerin,çorakkayalıklarlakaplıkapkaramanzaralarınKoruyucuTanrıçası–benigençliğimdenkoru.

Devasızlarıntesellisi,hiçağlamayanlarınGözyaşı,aslaçalmayanSaat–neşedenve

mutluluktanesirgebeni.Bütünsessizliklerinafyonu,elsürülmez

Lir,uzaklaşmanınveyalnızlığınişlendiğiNakışlıCam–erkeklerdennefreteden,kadınlaragülüpgeçenbirnesneyapbeni.

ÖlümÇanı,elsizOkşama,karanlıktaölmüşGüvercin,hayalkurmaklageçensaatlerinKutsalYağı–benidindensakın,çünküdinginliktir,inançsızlıktandakoru,çünkügüçdemektir.

GünbiterkensolanZambak,kurugüllerledoluÇekmece,ikiduaarasındakiSessizlik–hayattantiksindirbeni,sıhhatekarşıöfkever,gençliğimiküçümset.

EybütünbelirsizdüşlereaçılanKucak,gereksiz,kısırbirvarlıkyapbeni;nedensizcesaflaştır,aldatmayısevmezbiraldatıcıetbeni,senkiYaşanmışHüzünlerinNehrisin;ağzımbuzdanbirülkeolsun,gözlerimikiölügöl,hareketlerimsekadimağaçlardanusulcadökülenyapraklar–eySıkıntılarınİlahisi,eyYorgunluklarınMorAyini,eyTaç,eyEleAvucaSığmaz,eyUruç!

Sanabirkadınmışsıngibiduaetmeknekadarkoyuyorbana,bilemezsin,senibirerkekgibisevememek,gözlerimidüşlerimdenkaldırıp,gökyüzündebiryeredinememişmelekleringerçekdışıcinsiyetinintamtersibirTankızıllığınabakarcasınasanaçevirememek!

***Birduaokurcasınasöylüyorumsanaolan

aşkımı,çünküaşkımdabaşlıbaşınabirdua;amanesevgiliolarakdüşünebilirimseni,nedekarşımdabirazizegibidururkentahayyüledebilirim.

Yaptıklarınvazgeçişinheykeliolsun,ellerinisekayıtsızlığınkaidesi,kelimelerinreddedişinnakışlıcamı.

***Hiçliğinihtişamı,perişanlığınadı,Ahiret’in

huzuru...Tanrılardanönce,tanrılarınbabalarından

öncevehattaaynıtanrılarınbabalarınınbabalarındanöncegelen,bütündünyalara

çorak,bütünruhlarakısırölümsüzBakire...Varlıklarvegünlersenindir;yıldızlar

mabetlerineasılmışadaklardırvetanrılarınyorgunluğu,bilinçsizcekurduğuyuvasınadönenkuşgibi,gelirbağrınasığınır.

Sıkıntısonhaddinevardığındagündüzükeşfedelimvegündüzlerhiçkeşfedilmeyeceksebile,ogüngenedekeşfingünüolsun!

Eygüneşsizlik,birdahakamaştırgözleri;eyvarolmaktanvazgeçmişayışığı,parla...

Senkiparlamayangüneş,birteksenışırsınmağaralarda,çünkükızlarındıronlar.Birteksen,varolmayanay,[...]verirsinkovuklara,çünkükovuklar[...]

***Hayaledilmişşekillerincinsiyetindensin

sen,şekillerinhükümsüzcinsiyetinden[...]Kâhsaltprofil,kâhsaltdavranışyadatekbirağırhareketsin–sen,benimoldukçacanbulananlardan,davranışlardanyaratılmışsın.

İçimizdekisessizliklerinMadonnasıkıyafetininaltındaneolduğunudüşlüyorsam,

cinsiyetincazibesinekapıldığımdandeğilkesinlikle.Göğüslerinöpülmesitahayyüledilecekcinstendeğil.Bedenintepedentırnağaet-ruh,amainsandeğil,beden.Etininözütinseldeğil,tinselliğintakendisi.SenDüşüştenöncekikadınsın,cenneti[?görmüş?]topraktanbirheykel.

Sanabircinselorganıolan,gerçekkadınlaraduyduğumtiksintidengeçerekvardım.Yeryüzününkadınları[...]olabilmekiçinbiradamınkıpırkıpırağırlığınakatlanmakzorundadır–insanzevkincinselliğinemrinegireceğinidahabaştangördüğühaldekadınlarınasılsever,aşkınhemenpörsümesinenasılengelolabilir?Kadın-Eş’ifarklıbirduruşuolan,cinselbirleşmehalindekikadıngibigörmektennasılkaçabilir,nasılsaygıduyabilirizona?Kendimizindeaslendişilikorganındangeldiğimizi,iğrençbirşekilde

yavrulandığımızı103düşününce,biranneyesahipolmafikrindeniğrenmemekmümkünmüdür?Ruhumuzunaslenettengeldiğini–etimizidoğuranobedensel[?]idrakedincene

biçimbirtiksintisararbizi;venekadargüzelolursaolsun,kökeniyüzündençirkindirruhumuz,doğumşeklidemidebulandırıcıdır.

GerçekhayattakisahteidealistlerEş’emethiyelerdüzer,Annefikrininkarşısındadizçökerler...Birşeylerisaklamayayarayanbirgömlektironlarınidealizmi,yaratmagücünesahipbirdüşdeğil.

ArıolanyalnızsensinDüşlerinSahibesi,hemsevgilihemlekesizolaraktahayyüledebileceğimbirsenvarsın,çünkügerçekdışısın.Senianneolarakkafamdacanlandırıpsanatapabilirimde,çünkünedöllenmeniniğrençliğiylelekelendin,nedoğurmanın.

Tapılacakyalnızseniken,nasıltapmamsana?Sevgiyebirsenlayıkkenseninasılsevmem?

Kimbilebilirsenidüşledikçe,başkabirgerçekliğiniçindegerçekkılmadığımı;bedenlerimizedokunmadan,farklıhareketlerlesarmaşarak,başkatürlübirbirimizesahipolaraksevişebileceğimizi,başka,arıbir

dünyadabenimolmayacağını?Hembelkizatenvarsındırvebenseniyaratmakşöyledursun,senibaşkabirgözle,safgönülgözüylebaşka,kusursuzbirdünyadagörmüşümdürsadece,bunakimitirazedebilir?Kimsöyleyebilirsenidüşünmeninsadeceseninlebuluşmak,sevmeninisesadecesenidüşünmekolmadığını;tendentiksinmemin,aşktaniğrenmemin,dahatanımadankaygıylabanayolunugözletenokaranlıkarzudanyadahakkındahiçbirşeybilmediğimhaldebeniolduğumgibisanaitentarifsizözlemdenkaynaklanmadığını?

Vehatta,kimiddiaedebilirçokeskiden,belirsizbirbaşkayerdesenizatensevmemişolduğumu?Şutükenmezsıkıntıyıbaşımasaranda,oyerinhasretidirbelki.Belkivarlığımınduyduğutarifsizbirözlemsinsen,yokluktanibaretbirbeden,Uzaklık’ınbedenivebelkidedişiyidişiyapanlardanbaşkanedenlerdendolayıdişi.

Senibakireolarakdadüşünebilirim,anneolarakda,çünkübudünyadandeğilsin.Kollarındakiçocuk,karnındataşıyarak

lekeleyeceğinkadarküçükolmadıasla.Hepşimdiolduğungibiydin,budurumdabakireolmangerekmezmi?Hemsevebilirimseni,hemtapabilirim,çünküaşkımsanaelkoymaz,hayranlığımdasenibendenuzaklaştırmaz.

Sonsuz-Günol,batangüneşlerim,benliğinle

kuşatılmışgüneşinin104ışıklarıolsun.GörünmezAlacakaranlıkolvearzularım,

hırçınlığımkararsızlığınınrenkleri,belirsizliğiningölgeleriolsun.

Mutlak-Gece,YegâneGeceol,bendekendimitamamenkaybedipsendehükümsüzkalayımvedüşlerimyıldızlargibiparlasın,uzaklaşmaveinkârdanyapılmışbedeninde.

Harmanininkıvrımlarıolayım,tacındakitaşlar,parmaklarındakiyüzüklerinobambaşkaaltını.

Ocağındakülolacaksam,adımatozdeselerneçıkar?Odanınpenceresiysemeğer,boşlukolsamneyazar?Susaatindesaatisemgeçsemneolur,değilmikisanaaitolduğumsüreceduracağım,ölsemneolur,sanaaitoldukçaölmeyeceğimmadem;senikaybetsemneolur,

senikaybettikçebulacaksameğer?SenkisaçmaşeyleriYapan,kopuk

cümleleri105Eğirensin,sessizliğinbeniyatıştırıpuyutsun,saf-varlığınokşasın,yatıştırsın,rahatlatsın,[...]inuykuversinbana,eyAhiret’inHanımı,eyYokluğunÜstadı;bütünsessizliklerinBakire-Ana’sı,üşüyenruhlarınOcağı,kimsesizlerinkoruyucuMeleği,hüzünlü,ölümsüzKusursuzluğuninsani,gerçekdışıGörüntüsü.

***Hayır,kadındeğilsin.Yüreğiminenderin

yerindebile,dişiliknamınahiçbirşeyçağrıştırmıyorsun.Birtekhakkındakonuşurkensanadişidiyorkelimeler,ifadelerdesenibirkadınolarakçiziyor.Seninleaşkhayalimledopdolubirşefkatlekonuşmamgerekirvekelimelerinsesiancaksenidişibirvarlıkolaraktahayyülettiklerindeböyleçıkıyor.

Amasen,belirsizözünebakınca,hiçbirşeysin.Gerçekliğinyok,saltsanaaitbir

gerçekliğinbile.Aslınabakarsannegördüğümvarseni,nedehattahissettiğim.Birduygugibisin,aynızamandakendininnesnesiolan,kendikendininenmahremyerineyuvalanmışbirduygu.Görürgibiolduğumgörüntüsünhâlâ,sonsuzbirŞimdi’de,birdönemecinötesindekaybolan,kılpayıkaçırdığımbirgömleğineteği.Profilinhiçbirşeyolmamanınprofiliveidealbedenininhatları,bizzathatimgesininkolyesininincilerinitektekdöküyor.Çoktangeçtinsen,çoktanvaroldunsen,benseniçoktansevdim–seninvarlığınıhissetmek,bunlarınhepsinihissetmekdemek.

Düşünceleriminarasındakimesafeleri,duygularımınboşluklarınıdolduruyorsun.İştebununiçinhissetmiyorumseni,düşünmüyorumda,amadüşüncelerimvarlığınıhissettiğimçapraztonozlar,duygularımsaadınıandığımgotikkemerlerdir.

Kendikendiniifşaedenkusurludoğamın,oberrak,obomboş,okaranlıkmanzarasındakaybolmuşhatıralarınay’ısın.Varlığımbellibelirsizalgılıyorseni,belindekemerinseni

hissedeceğigibi.Huzursuzluğumungecesularınındibindeakyüzüneeğiliyorum,biliyorumkigöğümdeayıuyandıranaysınyada,nasılbilmiyorumama,ay’ıtaklitedentuhafbirdenizaltıay’ısın.

NekadardaisterdimsenigörebileceğimYeniBakış’ı,senidüşünmemi,hissetmemisağlayacakYeniDüşünmeler’iveDuygular’ıyaratmayı!

Harmaninedokunabilsemkeşke,oysasözlerim,kendiuzattıklarıellerinkalkıştığıharekettenbitapdüşüyorveacıveren,büyükbiryorgunlukkelimelerimiüşütüyor.Şukuşundönedöneinmesidebundan,sankihepyaklaşmakisterdidebukuş,birtürlügelemezdi,sendemekistiyorumetrafındadöndüğüşeye,amacümlelerimintabiatıayakseslerininözünüyansıtmaktanâcizyadabakışlarınınağırakışınıveyahepyarımkalanjestlerindekikıvrımlarınboş,hüzünlürengini.

***Veuzakbirvarlığakonuştuğumdoğruysa

veeğerbugünolabilirliklerbulutuykenyarıngerçekliğinyağmuruolarakyeryüzüneyağarsan–şunuaslaunutmakikutsallığın,hayalimdedoğmuşolmandangelir.Hayattadaimayalnızbiradamındüşüol,birâşığınsığınağıolmasakın.Kutsalçanakolarakkal.Gereksizbiramforaolarakgizeminikoru.Kimseseninhakkında,nehrinkendikıyılarıiçinsöylediğinisöylemesin:Sadecebenisınırlamakiçinvarlar,diyemesin.Bununyerinedüşlereyaslanıpömürboyuhiçakmamak,kuruyupgitmekyeğdir.

Kendiniyüzeyselliğeada,hayatını,hayatabakmasanatınadönüştürmeyeveaslaaynıkalmayan,hepbakılanolmayaada.Aslabaşkabirşeyolma.

Bugünbukitabınprofilindenbaşkabirşeydeğilsin,tamamenyapaybirprofil,etekemiğebürünerekötekilerdenayrılmışbirzamanparçası.Bütünbunlarınhepsiolduğunayürekteninansam,senisevmekhayaliüzerinebirdinkurardım.

Senherbirşeydeeksikkalanparçasın.Sen,

onlarısonsuzakadarsevebilmemiziçinherşeyelazımolansın.Mabet’inkapılarınınkayıpanahtarı,Saray’agidengizliyol,sisinebediyengözdensakladığıuzakAda’sın...

İçavluH.K.

ManzaranınHayat’ıbirhalegibikuşattığı,hayalkurmanınisekendikendinihayaletmeklesınırlıkaldığıbusaatlerde,huzursuzluğumunsessizliğindeaşkım,içindekiağaçlıklıbiryolunenucunda,terkedilmişbirevinkapılarınınaçıldığıbukitabıbüyüttüm.Bütünçiçeklerdenruhtopladımonuyazmakiçin,kuşcıvıltılarındakigeçicianlarlabirsonsuzlukvedurgunlukağıdokudum.

Dokumacıkızgibi[...],hayatımınpenceresinekuruldumveyaşadığımı,varolduğumuunutarakılıkbircenazeiçin,sessizliğimdekisunaklaraserilenlekesizketenörtülerdenkefenleryaptım[...]

Şimdibukitabısunuyorumsana,çünküonungereksizolduğukadargüzelolduğunubiliyorum.Hiçbirşeyöğretmiyor,hiçbirşeyeinandırmıyor,hiçbirduyguuyandırmıyor.Rüzgârlasavrulmuşküllerledolubiruçurumaakan,nebereketnefelaketgetiren,basitbirderecik.

Bütünruhumlayazdımbukitabı,amaosıradakitapdeğildiaklımdangeçen:Baştanayağahüzünleyoğrulmuşkendimivehiçkimseolmayansenidüşünüyordumyalnızca.

Saçmaolduğuiçinseviyorumkitabı;vermekistiyorsam,odagereksizolduğundan;hiçbirişeyaramadığıiçinvermekistiyorumsanaveveriyorum...

Senokudukçaduaedilmişolsunarkamdan,senkitabısevdikçetakdisedilmişolayımvesonrabugünkügüneşdünkününasılunutursa,(veaslakurmayıbeceremediğimhayallerde

benkadınlarınasılunutuyorsam)106sendeöyleunutonu.

ÖlüarzularımınyattığıSessizlikKulesi;bukitapKadimSır’ıngecesindeseniyenilemiş

olanayışığıolsun!CanyakıcıKusurluluğunnehri,bukitap

safdüş-okyanusunadoğruseninsularınakendinibırakmışbirkayıkolsun.

DüşünveHüznünmanzarası,bukitaptıpkıZamankadarseninolsunvesahtekralkıyafetlerigiymişZaman’dada,sendedebütünsınırlarıaşsın.

***Sessizliğiminpencerelerininönünden

sonsuznehirlerakıyor.Hepöbürkıyıdagözüm,niyeoradafarklıvemutlubiryaşamsürmeyidüşlemem,bilemiyorum.Belkideteselliveren,sakinleştiren,kutsalyağlarsürüpayinleryapabilenyalnızsenolduğundan.

Banakendinivarmışsıngibigösteriplütuftabulunmakuğruna,hangisahteayiniyarıdabıraktın?Dansınhangikıvrakanında,Zaman’laberaberdonupkaldında,yarıdakalanbuhareketleruhumabirköprüattın,gülümseyişinidebdebemeuyan,krallarınerguvangiysisinedönüştürdün?

Tedirginliğiahenkleyaşayankuğu,ölümsüzsaatlerinliri,mitikacılarınelletutulmazharpı–senBeklenenveGiden’sin,okşayanveyaralayan,zevkleriıstırabınyaldızınabulayan,hüzünleregüldentaçlartakansın.

HangiTanrıyarattıseni,kendinedünyayıyaratmışTanrı’nınnefretettiğihangiTanrı?Bilmiyorsun,amafarkındadeğilsinbunun;nebilmekistiyorsunnedebilmemek.Hayatınıbütüntasarılardanarındırdın,kusursuzlukvedokunulmazlıkkisvesinigiyerekgörüntünügerçekdışılıklakuşattınkiSaatlerbiledudaklarıyladeğemesinsana,Günleryüzünegülümseyemesin,Gecelerayıavuçlarınabırakıpdabirzambağabenzetmesin.

Döküstümeeyaşkım,dökgüzelleşmişgülyapraklarını,güldendemükemmelzambakları,sırfadlarınınezgisiylebilekokularsaçankasımpatıları.

Vebendeöleyimhayatınıkendimde107

hiçbirsevişmeninbeklemediği,hiçbiröpüşmeningözkoymadığı,hiçbirimgeleminiffetsizliğesürüklemediğiBakire.

Herumudunönündeuzananavlu(amasadeceavlu),herarzununKilit’i,herdüşeaçılanPencere...

Bütünmanzaraları–gecevaktiormanıveuzakta,ayselialtındaparlayanırmağıgörenCihannüma...

İnsanınyazmayıaklınınucundanbilegeçirmeyeceği,hayalinikurmaklayetineceğidizelerle,düzyazılarladolusayfalarsınsen.

***Biliyorumkiyoksun,amaacabakendi

varlığımdaneminmiyim?Bendekivarlığınolduğumagöre;hayatımseninkindendahamıgerçektirveseniyaşayandaaynıhayat

mıdır?108

Alevdenolmahale,yokluktanibaretvarlık,ahenkli,dişisessizlik,okunmazbedenlerledolualacakaranlık,bilinmezbirşenliktenkalma,unutulmuşkadeh,başkabirDünya’dakibirOrtaçağ’dabirdüş-ressamınboyadığınakışlıcam.

Kimselerinayağınındeğmediğibirbahçenin

ortasında,lekesiz,zarifkutsalkâsevemayasızekmek,yaşayanbirazizeninterkedilmişsunağı,hayalîbirzambağıntacı...

Sıkıntıdoğurmayantekformsunsen,çünküduygularımızauyarakdurmadandeğişirsinvesevincimiziöperken,sıkıntımızıolduğugibiacımızıdayatıştırırken,afyongibirahatlıkverir,uykugibidinlendirirsin,ellerimizibirleştiren,kavuşturanölümdesensin.

Eymelek,hangikumaştandırkanatlıbedenin?Senkitutsakbiruçmak’sın,senkidurgunuruç’sun,senkiesrikliğinvehuzurunbirişaretisin,nasılbirhayat,hangitoprağabağlarseni?

***Seninhayalinlegüçbulacağım;ve

yazdıklarım,Güzelliğinkonuştuğundaşekillerinezgisiniçalacak,kıtalarındakıvrımlarolacakveölümsüzdizelergibi,bazenansızıngözkamaştıracak.

EyYalnızBenimOlan,senvarken,bendeseninvarolduğunugörürken,bütün

sanatlardanfarklıbirsanatyaratalım.Gereksizbiramforaolanbedenindenyenidizelerinruhunuçıkarayım,titreyenparmaklarımsessizçalkantınınritminden,henüzinsankulağıdeğmemiş,yalansatırlarbulsunmetnime.

Ezgiligülümsemensilinirken,bastırılmışbirhıçkırığı,kendinihatavekusurluluktanibaretgörendünyayıanlatsınbana.Harpçalanlaraözgüellerin,senivaretmekletükettiğimdeömrümü,gözlerimi,gözkapaklarımıkapasın.Vehiçkimseolmayansen,EyYüce,sonsuzadek,hiçvarolmamıştanrılarınensevdiğisanat,hiçvarolmayacaktanrılarınkısırvebakireanasıolarakkalacaksın.

103.Yada:hayata/dünyayadoğruitildiğimizi.

104.Yada:içindekendinesahipolan.

105.Yada:cinsiyetsizcümleleri.

106.Yada:kendilerininhayalettiğigibihayaledemediğimkadınları.

107.Yada:Öleyimhayatımısende.

108.Yada:aynıölühayatmı.

II

“Ölühayatımınolancaağırlığınıduyuyorumüzerimde”

BavyeraKralıII.Ludwigiçincenaze

marşı109

BugünÖlüm,alışıkolmadığımağıradımlarla,kapıma,çerçiliğegeldi.Herzamankindendahayavaşçaönümehalılarıserdi,ipeklileri,unutuştanvebizesunduğuavuntulardandokunmuşdibaları.Kıvançlagülümsüyor,gülümsediğinifarketmişolmamıdapekumursamıyordu.Amatamaklımıçelmişken,hiçbirisatılıkdeğil,dedi.Onunderdibenigösterdiğişeyleredeğil,kendineheveslendirmekti.Nitekim,halılarınıanlatırken,uzaktakisarayındadabunlardanseriliolduğunusöyledi;ipeklininböylesibirtekonungölgelerşatosundagiyilirmiş;ahrettekimülkündekimihraparkalıklarınıkaplayan

dibalarsa,buradakilerdenbilegüzelmiş.Beniçıplakkapımdatutandoğuştangelen

bağı,usulcaçözüverdi.“Ocağında,”dedibana,“ateşyok:Öyleyseocağıneyapacaksın?Evinde,”dedi,“ekmekyok:Masanolmuş,neyazar?Hayatında,”dedi,“dostnedirbilmedin:Yaşamanınnesindenkeyifalırsınkibuhalde?”

“Ben,”dedi,“sönmüşocaklarınateşi,boşmasalarınekmeği,yalnızların,anlaşılmamışlarınsadıkyoldaşıyım.Budünyadaeksikolansaadet,karanlıkkrallığımınkıvancıdır.Benimimparatorluğumdaaşkyorgunlukvermezhiç,çünküsahiplenmedenenşeyinıstırabınıbilmez;yaralamazdakimseyi,çünküyormaz,çünkühiçsahiplenmemiştir.Elimiusulcadüşüneninsanlarınbaşınakoyarımveunuturlar;boşumutlarabelbağlamışlarıngöğsümeyaslandığınıgörürüm,nihayetoradahuzurbulurlar.

Banaduyulanaşktainsanıtüketenotutkuya;yoldançıkarankıskançlığa;donuklaştıranunutuşayeryoktur.Beni

sevmekbiryazgecesinebenzer,dilencilerinyıldızlarınaltındauyurken,yolkenarlarındakitaşlarabenzediğibirgeceye.Sessizdudaklarımdannedenizkızlarınınşarkılarıyükselir,nedeağaçların,pınarlarınezgileri;amasessizliğimtıpkıanlaşılmazbirmüzikgibikucakaçarinsana,verdiğimhuzurise,meltemlerintaşıdığıtatlıuyuşuklukgibidir.

Senihayatabağlayan,”dedibana,“nevarki?Aşkınseniistediğiyok,şanpeşindenkoşmuyor,kudretiseyanınabileuğramadı.Mirasaldığınevbirharabeydi.Sanabırakılantopraklarınilkürünleriniçoktandonvurmuş,güneşisevaatleriniçoktanyakıpkavurmuştu.Bahçendekikuyularhepkördü.Havuzlarındakiyapraklarsendahagöremedensolupgitmişti.Ayrıkotlarıağaçlarınaltını,hiçyürümediğinpatikaları,yollarıkaplamıştı.

Geceninmutlakhükmündekibenimimparatorluğumdaisetesellibulacaksın,çünküumudunolmayacak;unutacaksın,çünkü

arzulardanuzakduracaksın;110huzurbulacaksın,çünkühayatsızkalacaksın.”

VeÖlüm,iyigünlergörmeyemuktedirbirruhladoğmamışbirinsanın,güzelgünlerumutetmesininnekadarboşolduğunuanlattıbana.Düşünbiziavutamayacağınıgösterdi,çünküuyandığımızvakithayat,derdimizedertkatarmış.Uykudinlendiremezmişbizimeğer,nesnelerinkaraltılarıyla,yaptıklarımızınkalıntılarıyla,arzularımızınölünüveleriyle,işteböylehayaletlerledoluymuş,hayatdenenkazanınenkazıymışbunlar.

Konuşurkengörülmemişbiryavaşlıkla,gözümüalanhalılarınısardıtekrar,gönlümüçelenipeklilerini,gözyaşlarımlaıslanandibadanmihrapörtülerini.

“Kendinemahkûmsunsen,öyleysebaşkalarıgibiolmayaheveslenmekniye?Gülerkenkisamimineşendesahteolduğuna,çünküancakkimolduğunuunuttuğunzamanneşelenebildiğinegöre,niyegülersinki?Neyeyararağlamak,zerrekadarişeyaramadığınıbildiğin,gözyaşlarındantesellibulmakiçindeğil,yaşlaryüreğiniferahlatmıyordiyeağladığınhalde?

Güldüğündemutluysan,gülüşünbenimzaferimdir;neolduğunuhatırlamamakmutluediyorsaseni,benimleyken,herşeyinaklındansilineceğiyerdeykenneçokmutluolursun,kimbilir?Düşgörmeyincedinlenebiliyor,hattauyuyabiliyorsan,uykunundüşsüzolduğuyatağımdanasılgüzeldinleneceksin,düşünsene!Güzelliğigördüğündebiranhemhayatı,hemkendiniunutarakyerindedoğruluyorsaneğer,sarayımdanebiçimşahlanırsın,gecedençaldığıgüzelliğindeneuyumsuzluğu,neyaşlanmayı,nedekıyaslarıbarındıransarayımda;yada,örtülerinhiçbirrüzgârlaoynamadığı,sandalyelerinarkalarınıtozlarınkaplamadığı,ışığınkumaşları,kadifelerisoldurmadığıvezamanınduvarların

bomboşbeyazlığınısarartmadığı111

salonlarımda.Hepaynıkalanşefkatlikollarımabırak

kendimi;dinmeyenaşkımateslimol!İçtükenmezkadehimdennemidebulantısı,neburukbirtatveren,netiksindirennesarhoşedenyücenektarı.Veşatomunpenceresinden

ogüzel,dolayısıylakusurludeniziveayışığınıdeğil;anaç,engingeceyi,dipsizuçurumunyekpareihtişamınıseyret!

Kollarımdayken,orayagelenedekkatettiğinazapyolunubileunutacaksın.Göğsümeyaslandığında,sanasinemiaratanaşkıbileduymazolacaksın!Yanımagel,tahtıma–Graal’aveGizem’ehükmedendokunulmazimparatorsunbundanböyle,tanrılarla,kaderlerleyanyanaolacaksın,onlargibihiçbirşeysen,öncenyadasonranyoksa,neifratanetefritemeylet,hattanedebirkarardadurmaya.

Seninanaçkadınınolacağımben,yenidenkavuştuğunikizkızkardeşin.Vebütünkaygılarınbenimleevlenince,kendiiçindearayıpdasahipolamadıklarıntamamenbanakalınca,ozamanesrarlıözümde,hiçesayılmışvarlığımda,dünyanınsilindiği,ruhlarınyıprandığı,tanrılarınbilesönüpgittiğigöğsümdekaybedeceksinkendini.”

EyKopuşlarınveVazgeçişlerinKralı,Ölüm’ünveYıkım’ınİmparatoru,budünyanın

yollarından,harabelerinden112kovulmuş,olancagörkemiylebaşıboşgezinen,canlırüya!

EyzenginlikleriçindekiUmutsuzluğunKralı,içinesinmeyensaraylarınçileliefendisi,hayatıbiranolsununutturamayanşenliklerin,alaylarınüstadı!

EyKral,senkimezarlarınarasındandoğrulan,mehtaplıbirgecedegelipbaşkahayatlarahayatınıanlatansın,senkizambaklarıdökülmüşsoyluçocuk,senkibirimparatorluğun,fildişisoğuğuhabercisisin!

EyuzunuykusuzgecelerinÇoban-Kralı,ayışığıvurmuşyollardaşansız,kadınsız,başıboşdolaşanSıkıntılarŞövalyesi,sessizprofili,yüzüneindirdiğitolgasıylavadilerindiplerindeyürüyen,köylerdeanlaşılmayan,kasabalardaalayaalınan,şehirlerdeiseküçümsenen,koyaklardaasılıkalmışormanlarınefendisi!

EyÖlüm’ün,Benimdir,diyerektakdisettiği,kararmışbinalar,eprimişkadifelerarasında,İhtimallerinenucundakitahtındaoturan,etrafındakaraltılarla,işteböyleimkânsızbirmaiyetlesaltanatsüren,hem

anlamsız,hemdebirokadargizemli,fantastikmuhafızlarcakorunan,solgun,saçma,unutulmuş,anlaşılamamışKral.

Soyluçocuklar,getiriniz!–bakireler,getiriniz!–uşaklarvehizmetçiler!getirinizkadehleri,tepsileri,çiçekkordonlarınıÖlüm’ünşölenine!Karalarabürünüpbaşınızamersindentaçlartakıpgetiriniz.

Kadehlerinizdibindenkankurutanotu,tepsilerinizden[...]eksikolmasın,çiçekkordonlarımenekşelerden,hüznüçağrıştırantümhüzünlüçiçeklerdenörülsün.

Kraldağlarınortasında,gölkıyılarında,hayattanuzakta,dünyanınkıyısındayükseleneskisarayında,akşamleyinÖlüm’ünsofrasınaoturacak.

Birsesiyleinsanıağlatantuhafçalgılarlaşenlikiçinorkestralarkurulsun.Uşaklarbilinmeyenrenklerde,sadekıyafetlergiysin;

kahraman113mezarlarıgibihemyalınolsunlar,hemdegörkemli.

Veşölenbaşlamazdanönce,ölükralkaftanlarıgiymiş,upuzunOrtaçağalayı,

hayatınayaklanmıştümokuralları,birkâbustazuhuredengüzellikmisaliyürüsünkocabahçelerdekiağaçlıklıyollarda.

Ölüm,Hayat’ınzaferidir!Ölümleyaşarız,çünkübugüncanlıysak,bu

sadecedüniçinölmüşolduğumuzdandır.Beklediğimizölümdür,yarınabiziinandıran,bugünkübizinöleceğindeneminolmamızdır.DüşgörürkenÖlümsayesindeyaşarız,çünküdüşgörmekhayatıninkârıdır.Ölümleölürüzyaşarken,çünküyaşamaksonsuzluğuninkârıdır!Ölümyolgösterir,ölümbiziarar,ölümyanımızdadır.Yalnızölümdürbizeaitolan,bütünarzuladıklarımızölümdür,arzulayabilsekdediğimizherşeyölümdür.

Sarayınkanatlarında,diriltenbiresintidolaşıyor.

İştegeliyor,görünmezölümvaryanındaveaslagelmeyen[...]

Haberciler,çalınboruları!Selamdurun!Hayallereolansevgin,yaşanmışları

küçümseyişinlebirdi.AşkıküçümsemişBakire-Kral,

IşığıküçümsemişGölge-Kral,HayatıelinintersiyleitmişDüş-Kral,Çalparalarınvedavullarınboğukgürültüsü

altında,Karanlıkseniİmparatorilaneder!Günbatımında,Ölüm’ünhükümsürdüğü

memleketleredoğruışıksaçartaçgiymetörenin.

Bilinmedikrenklerde,gizemliçiçeklertakmışlarbaşına,günahkârbirtanrıgibisıkıcasarmışsenibusaçmakordon.

...erguvandüşayinin,Ölüm’eaçılanşatafatlıoda,

Çöküş’ünimkânsızyosmaları.Uşaklar!Selamlayınşumuhteşemşafağı,

mazgallarınüzerindenborularıçalarak!ÖlümünKralı,krallığınagelmekte!Eysizuçurumçiçekleri,eysizkaragüller,

aybeyazıdarılar,kırmızısıaydınlığakesmişgelincikler!

Cenazemarşı

Dünyayüzündekiinsanlar,dünyayısarsacakyadadeğiştirecekneyapmakta?Konudeğerliadamlarolduğunda,hepsibirbirindendeğerlideğilmidir?Sıradaninsanlardeğerlerinibirbirlerindenalır;eylemadamları,yorumladıklarıgüçten;fikiradamlarıiseyarattıklarından.

İnsanlıkiçinyarattıklarınınkaderi,Yeryüzü’nünbirkeresoğumasınabakar.Gelecekkuşaklaraverdiklerinyaseninledoludurtıkabasavesendenbaşkasıanlamazyadaçağınladoludurki,öbürçağlaranlamayacaktırveyabütünçağlarabirmesajdır,ozamandabütünçağlarınhızlakoştuğunihaiuçurumiçinanlaşılmazolarakkalacaktır.

Tıpkıpencerelergibikaranlıktadeviniriz.Arkamızda,gizem[...]

Hepimiz,tamkararındabirömrüolanfanileriz.Neazdırmüddetimiz,nedefazla.Bazılarıölürölmezölür,kimileriysekendilerinigörüpsevmişolanlarınanılarındayaşarbirazdaha;uluslarınınyadaaitolduklarıuygarlığın

belleğindeyaşayanlardavardır;vebirdebaşındansonunadek,ayrıksıuygarlıklarıntersineakışınauyanlarki,sayılarıüçbeşigeçmez.Amahepsinikuşatırzamanınyıkıcılığıvesonundayutar;evet,yıkıcılığınaçgözlülüğününkurbanıolurhepsive[...]

KalıcıolmakbirArzu’dur,sonsuzlukisebiryanılsama.

Ölümünolgularıyızdırbiz,ölümünolgularıdıryaşadıklarımız.Ölüdoğar,ölüyaşarız;çoktanölmüşüzdürÖlüm’egirerken.

Hercanlıvarlıkyaşar,çünküdeğişir;değişirçünkügelirgeçer;vegelipgeçtiğiiçindirki,ölür.Hercanlıvarlıkdurmaksızınbaşkaşeyedönüşürvesüreklireddederkendini,hayattansaklanır.

Hayatbirfasıladıryani,birbağ,birilişki,amageçmişolanlageçecekolanarasındabirilişki,ÖlümileÖlümarasındaölübirfasıla.

...Zekâ,görünenin,başıboşluğunbiryalanı.Maddeninhayatıherhaldeyakatıksız

düştüryadazekâmızınürünlerinide,heyecanlarımızınnedenlerinidegörmezden

gelen,atomlarınbasitbiroyunu.Demekkihayatınözübiryanılsamadır,birhayal;birarıvarlıktıryadayok-varlık,hiçolmayanılsaması,hayalidebudurumdayok-varlıkolmalı;hayatise,ölüm.

Nekadardaboşturgözleriniölümsüzlükyanılsamasınadikipdidinmek!“Ölümsüzşiir,”deriz;“aslaölmeyeceksözler.”Amayeryüzügerçektensoğuyuncasadeceüzerinikaplayancanlılarıdeğil,ayrıca[...]

BirHomeros,birMilton,yeryüzüneçarpacakbirkuyrukluyıldızdandahagüçlüdeğildir.

KıyametduygusuH.K.

HayatımdakitümolaylarınYenilikdeneniğrençliğedokunmakanlamınageldiğini,yanaştığımheryeniinsanın,masamakoyupkarşısındaherzamankikorkuludüşüncelerimedaldığımbilinmezliğinyenivecanlıbirkırıntısı

olduğunufarkettiğimanda–herşeydenelçekmeyekararverdim,hiçbiramacımolmayacak,olabildiğinceazhareketedecek,mümkünolduğukadarsaklanacaktımkineinsanlarulaşabilsinbananedeolaylar,buperhizebüyüközengösterecek,vazgeçişlerimienuçnoktayadekgötürecektim.Sırfyaşamaolgusuöylesinekorkuveriyor,öylesineeziyetediyordubana.

Birkararavarmak,birşeyitamamınaerdirmek,kararsızlıktanvekaranlıktançıkmak–birerfelaketgibi,evrenisarsankıyametlergibigelirbunlarbana.

Hayatbenimiçin,birkıyametlervefelaketlersilsilesidir.Günbegün,elimioynatmayabile,kendimigayetaçık,gerçekdurumlardahayaletmeyebileiyiceâcizleştiğimiduyumsuyorum.

Başkalarınınvarlığı(hepşaşkınaçevirmiştirbubeni)güngeçtikçedahaçokacı,dahaçokkaygıveriyor.Ötekilerlekonuştukçaürpertilergeliyorüzerime.Biribenimleilgilenecekolsa,derhalkaçıyorum.Biriyüzümebaksa,

olduğumyerdesıçrıyorum.Hepsavunmahattındayım.Hayatınve

başkalarınınacısınıçektiriyorumkendime.Gerçeklikleyüzleşebilmektenâcizim.Güneşbile,saltvarlığıylaeziyor,hüzneboğuyorbeni.Sadecegecevakti–geceleyin,kendimlebaşbaşayken–,herşeydenuzak,herşeyiunutan,negerçekliklenedebirşeylerinyararıylailgisiolmayan,yitikgecedekendimekavuşuyor,biraztesellibuluyorum.

Hayatımüşüyor.Varlığımnemlimağaralardan,yeraltındakiışıksızmezarlardanibaret.Sonimparatorluğuayaktatutansonordununuğradığıbüyükbozgunumben.Bitmişbiruygarlığıntadınıalıyorumkendimden–eski,muzafferbiruygarlığın.Birvakitlerbirbakımabaşkalarınahükmedenben,yalnızımartık,yüzüstübırakılmışım.Hepyolgösterenimolmuşken,dostsuz,kılavuzsuzkalmışım.

İçimdebirmerhametarsızıvar,netapanı,nemabedikalmışölübirtanrıymışgibikendiarkasındanağlıyor,çünkügüyagençbarbarlar

sınırboylarındagörünmüşvehayatgelipimparatorluktanyaşamasevincininhesabınısormuş.

Hepkorkarımhakkımdakonuşulmasından.Neyeelimiattımsakuruttum.Herhangibirşeyolmayıdüşlemeyebilecüretedemedim;heledebirşeyolmayıdileyebileceğimidüşünmek–iştebudüştebileolmaz,çünküdüşlerimdebileyaşamaktanâcizolduğumugördümben,gönülgözüaçık,katıksızbirhayalciykenbile.

Başımışuyastıktan,şubedene,yaşadığımfikrinevehattabaşlıbaşınahayatfikrinedayanamadığımiçingömdüğümyerdenkaldıracakbirduygumevcutdeğil.

Gerçeklerindilindenkonuşmambenvehayatıniçinde,nicedirilkkezayağakalkmışyatalakbirhastagibisallanırımyürürken.Birtekyataktaykennormalbirhayatsürdüğümühissederim.Ateşimçıktıysaeğer,müzminbirhastaolarakgayetdoğalgelir,hoşumagider.Rüzgâratutulmuşbiralevgibititrer,şaşkınadönerim.Yalnızcakapalıodalarınölühavasındasolurumnormalhayatımı.

Okyanuskıyılarındaesenmeltemleridirhemözlemeyeliçokoldu.Birmanastırgibiruhumakapanmayarazıoldumçoktanvekendimiçinıssıztopraklardakupkurubirsonbaharolmaya,subirikintilerininüzerindekubbeleşenkaranlıkta,solanbirışığıandıranbirsurettenbaşkadiriyokosonbaharda,nedeomorihtişamın–dağlarındoruklarındacançekişensürgünedilmişgünbatımınındışındabirgayretyadarenk.

Aslındaacıyıdidiklemektenbaşkazevkyokveaşınan,çürüyenduyumlarındonuk,ağırakışındanbaşkaşehvet–gözgözügörmezkaranlıktakulağımızayumuşacıkayakseslerigelirörneğin,kimindirdiyedönüpbakmayızbile;sözlerinianlamayaçalışmadığımızanlaşılmaz,uzakşarkılarduyarız,amadahasonrasöylenecekanlaşılmazsözlervegeldikleribelirsizyerşarkılarınkendisindendahabüyüktesellidirbize;geceuzamlarınıtüygibiuzaklıklarladolduran,ışığısolmaktaolansularınnarinsırlarıduyumsanır;kimbilirnerelerdendönen,buradanduyulmayankim

bilirhangikahkahalarıgetiren,yazmevsiminindermansızkalıpsonbaharadöndüğüikindilerde,oılıkuyuşukluktaağırlaşanfaytonlarınçıngıraklarıişitilir...Bahçedekiçiçekleröldü,solupbaşkaçiçekleredöndü–dahaeski,dahasoylu,solgunsarılarıylagizemin,boşvermişliğin,sessizliğinçağınadahayakınçiçeklere.Subirikintilerininyüzüneçıkankabarcıkların,düşleriçindebirvarlıknedenivar.Uzaklardangelenkurbağasesleri,içimdeuzananölütopraklar!Düşteyaşanankırdinginliği!Vebirdehayatımvarki,iştenkaçan,yolkenarlarındauyuyanbirserserikadaryararsız;çimenlerinkokusununbirsismisali,yarısaydam,serinvederin,ucubiryerebağlanmayanherşeykadarsonsuzbirsesmisaliruhunanüfuzettiği,–yıldızlarınsoğukmerhametialtındagöçebeyaşayan,geceyeait,ihmaledilmiş,yorgunbirserseri...

İmgeleribasamakolarakkullanıpyenileriniyaratarak,tesadüfendoğupiçgörümlegördüğümbüyüktablolarayığılmışmetaforlarıyelpazegibiaçarakdüşlerimleakıyorum;

hayatıkendimdenkoparıpdargelmişbirkıyafetgibibirköşeyekoyuyorum.Yollardanuzağa,ağaçlarınarasınasaklanıyorum.Kayboluyorum.Usulcaakankısacıkbiranda,yaşamasevgisiniunutmayı,ışığı,keşmekeşiyoketmeyi,duyguselininiçinde,saçmabirşekilde,gözeneklerimdensıkıntılarakıtarakkocabirimparatorluğunharabesiniyıkmayıbaşarıyorum,kihiçbirşeyeağlamayacağım,arzularımdan,isteklerimdentamamenkurtulacağım,hattakendimdenvarolmayıbileistemeyeceğimobüyük,osonşehredavullarvebayraklarla,başımdikgirebileyim.

Düşlerimdekihavuzlarınmavimsiyüzünasıldayakıyorcanımı.Hayalimdekiayın,ormanlarüzerindesalınansolgunluğubenimdir.Hiçgörmediğimhaldehatırımdakalmışşudurgunsonbahargöğü,kendiyorgunluğumdur.Ölmüşhayatımın,bütünboşhayallerimin,içimdekigöklerinmavisinde,ruhumdaakannehirleringözlegörülürfısıltısında,görmedengördüğümbuğdaytarlalarınınhuzursuz,enginsakinliğindeasla

banaaitolmaksızınbenimolmuşşeylerinağırlığıüzerimeçökmüşsanki.

Birfincankahve;loşbirodada,yarıkapalıgözlerleiçilen,kokusuiçeişleyenbirsigara...Hayattanbugerçekliktenbaşkatalebimyoktur,birdedüşlerimden...Azmıbu?Bilmiyorum.Hemaznedir,çoknedir,onubiliyormuyum?

Dışarıdabiryazikindisi.Nekadardaisterdimbirbaşkasıolmayı...Pencereyiaçıyorum.Dışarısıyumuşacık,amasinsibirsancıgibi,anlamsızbirtatminsizlikgibiyaralıyorbeni.

Beniinciten,içimiparçalayan,ruhumulimelimeedensonbirşeydahavar.Şuan,birbaşımapencerededurmuş,böylehüzünlü,tatlışeylerdüşünürken,tablolardakiinsanlargibigüzel,estetikolmamgerekirdi–oysaöyledeğilim,okadarınıbileolamadım...

Geçsinşuan,silinipgitsin...Gecegelsin,büyüsün,çöksünherşeyin

üstünevekalkmasınbirdaha.Şuruhsonsuzadekkabrim,kapkaradünyamolsunbenimvehissetmeden,arzuduymadanyaşayamaz

olayımbundanböyle.114

Sıkıntılıgeceninsenfonisi

Ağırbinalarınkarataşlarınakazınmış,duyulmadıkgelenekleriolaneskişehirlerinşafakları;güneşdoğmazdanöncekihavagibinemli,çamurlu,taşkınauğramışçayırlardatitreşentan;herşeyinbaşagelebileceğidaracıksokaklar;modasıgeçmişodalarda,ağıryüzlüeskisandıklar;ayışığında,avlunundibindekikuyu;hiçtanımadığımızbirbüyükanneninilkaşklarındankalmabirmektup;geçmişisürgünettiğimizodalardakiküfkokusu;artıkkimseninkullanmayıbilmediğibirtüfek;pencerelerdegeçirdiğimizsıcakikindilerdeyükselenateş;yoldakihiçkimseler;sıçramalarlabölünenuyku;üzümbağlarınamusallatolanhastalık;çansesleri;yaşamanınmanastırlaraözgühüznü...Zarifellerininkutsadığıvakit...Okşayışgelmezasla,yüzüktekitaşyarı-aydınlıktakanar...Ruhumuzdainancınzerresi

yokkenkatıldığımızkilisedekibayramlar:Kaba,çirkinazizlerinbedenleriningüzelliği,imgelemimizdeeksiksizyaşadığımızromantiktutkular,soğukhavaylanemiiyiceartanşehrinrıhtımlarında,geceçökerkeniçbulandırandenizkokusu...

İncecikellerin,hayatıntutsağıbirvarlığauzanır.Uzunkoridorlarvemazgaldelikleri,ardınakadaraçık,kapalıpencereler,yerdemezarsoğuğu,yarımkalmışülkelereyolculuklaraçıkmayıistercesine,özlemeksevmeyi...Eskikraliçelerinadları...İriyarışövalyelerinnakşolunduğupencereler...Kiliseniniçinde,nüfuzedemediğizemininkaranlığındayoğunlaşansoğukbirtütsükalıntısıgibi,hafifçedağılansabahaydınlığı...Kavuşturulan,kupkurueller.

Kadimbirkitabıaçıpsaçmarakamlardabüyücülerinilmini,gösterişligravürlerdeMüritliğinmertebelerinikeşfedenbirkeşişintedirginliği.

Kıyıdagüneş,bendeateş.Deniz,kaygımıboğazımdaışıtıyor...Uzaktayelkenlilervar,

nasıldasüzülüyorlarateşimde...Ateşiniçinden,denizeinenmerdivenler...Deniziyalamış,serinmeltemdesıcaklık,marevorax,

minax,maretenebrosum115geceötelerdeargonotlarınuğrunasularagömülüyor,yananalnımdailkelkaravelalariçin...

Herşeybaşkalarınaait,onlarasahipolmamanınhüznühariç.

İğneyiverbana...Bugünevdeohafifayakseslerieksik,birdeneredeolduğunubilemeyişimvar,onun,ayrıcakıvrımlar,renkler,iğnelerlegerçekleştirebildiklerinin.Dikişleriartıksonsuzakadarkomodininçekmecelerinehapis–haddindenfazlabuçekmeceler–,anneminboynunasarılmışhayalîkollarınsıcaklığıisehiçbiryerdeyok.

109.WittelsbachHanedanı’namensupolanII.Ludwig(1845-1886)“DüşlerKralı”olarakbilinir.19yaşındatahtaçıktı.1886yılındadelirdiği

gerekçesiyleBergŞatosu’nakapatıldı.ÜçgünsonracesediStarnbergGölü’ndebulundu;olayınintiharmıkazamıolduğuhiçbirzamananlaşılamadı.(Ç.N.)

110.Yada:pişmanlıkduymayacaksın.

111.Yada:beyazsüslerinaklığını.

112.Yada:sürgünlerinden.

113.Yada:kendicanınakıyanların.

114.Çokzorokunabilmişolanbucümleşaşırtıcı;Pessoa’nındahaziyade“dünyayüzündeherhangibirarzuyadaistekduyamazolayım”demesibeklenirdi.

115.Yırtıcı,tehditkâr,karanlıkdeniz.(Ç.N.)

III

“Görünenâşık”

Görünenâşık

(Anteros)116

H.K.

Derinaşkıvedoğrukullanılışınıyüzeyselvegörünüşebağlıbirşeyolarakkavramışım.Bengörseltutkularameyilliyim.Dahagerçekdışıyazgılaraadanmışyüreğimiise,olduğugibikoruyorum.

Birinsanda“tablo”sundan,saf,basitdış’ındanbaşkabirşeyisevdiğimihatırlamam,ruhsadecedışıcanlandırmak,yaşatmak,böyleceonu,ressamelindençıkmatablolardanfarklıkılmakiçinişekarışır.

Sevdimmişöyleseverim:Şuveyabunedendenötürügüzel,çekicigelenbirresme,birkadınyadaerkekresmineuzunuzunbakarım–arzununolmadığıyerdecinsiyet

tercihideolmaz–,böyleceresimaklımatakılır,benitutsakalır,tamamenelegeçirir.Nevarkionugörmektirtekdileğim,ennefretedeceğimşey,resimdesergilenenkimseyletanışıpkonuşmakolur.

Bakışımlaseverim,hayalgücümlebiledeğil,çünkügönlümüçelenresimleilgilihayallerededalmam.Onunlaaramdabaşkaherhangibirbağcanlandırmamkafamda,tamamengörüntüyedayalıolanaşkımdabundanötepsikolojikbiryönyoktur[?]Dışgörünüşünüsergileyenbuvarlığınkimolduğu,neyaptığı,nedüşündüğübenihiçilgilendirmez.

Dünyayıoluşturandevinsanlarvenesnelersilsilesi,içibenihiçilgilendirmeyensonsuzbirtablogalerisidirgözümde.İlgisizliğiminnedeniise,ruhuntekdüzeliği,herkestehepaynıolmasıdır;sadecebireyselçıkışlarfarklıkılarruhu,eniyikısmıisedüşe,görünüşevejestleretaşan,böyleceaklımıalantabloyadasızanıdır,sevgimiverebileceğimdeğişmezfigürlergörürümtabloda.

Banagöre,birinsanınruhuyoktur.Ruh,sadecesahibiniilgilendirir.

Böylece,ensafhaleindirgenmişbakışımla,nesnelerinvevarlıklarınhareketlidışınıyaşar,iç-ruhunaisebirbaşkadünyanıntanrısıgibikayıtsızkalırım.Varlığıancakbirsatıhüzerindederinleştiririm,gerçektenderinlikistediğimdeise,bunukendimde,şeylerikavrayışımdaararım.

Budurumda,böylesaltgörünüşolaraksevdiğimvarlıklakişiselbirilişkikurmamınesağlayabilir?Bununbirhayalkırıklığıolamayacağıkesin;dahaötesinihiçdüşünmedensadecegörüntüsünüsevdiğimegöre,varlığınaptalyadasıradanolmasıhiçbirolumsuzlukyaratmaz;çünküondan,aslındabeklemediğimdışgörünüşündenbaşkabeklentimyokturvedışgörünüşhâlâyerindedir.Amakişiselbirilişkikurmakgereksiz,dolayısıylazararlıdır;nevarkigerçekleşmesigerekmeyenşeylerinhepsizararlıdırzaten.İnsanlarınisminibilmekneyeyarar?Nevarkibirileriyletanışmafaslı

sırasında,banailkbelletilendehepbuolur.Kişiselilişkininbize,sevmetarzımında

gerektirdiğiüzere,karşımızdakinikeyfimizceseyretmeözgürlüğünüvermesigerekirdi.Amainsanınşahsentanıdığıbiriniistediğigibiseyretmesiyadasüzmesidemümkünolmuyor.

Fazladanherunsursanatçıiçinbirrahatsızlıkkaynağıdır,zirabulanıklıkyaratarakyapıtınetkisinizayıflatır.

Kaderimindoğalakışındavarlıklarıngörünüşünün,görüntüsününedebî,tutkuluseyircisiolmakvar–düşlerinesnelleştiren,doğadakişekillerinvetezahürleringörünürâşığı[...]

Psikiyatrlarındeyimiylebirpsişikmastürbasyon,hattaerotomanivakasıbiledeğilbenimkisi.Psişikmastürbasyondakigibihayalkurmuyorum;rüyamdakendimibaktığımyadaandığımkişininseviştiğisevgili,hattasadecebirarkadaşıolarakbilegörmüyorum.Birerotomangibiokişiyiidealizeedipsomutestetiğindışınataşıyorda

değilim:Öncegözlerime,ardındangözlerimingördüğününsaf,dolaysızanısınasunduklarınınötesindeondanbirtalebimdeyok,hakkındaherhangibirdüşüncemde.

Görünenâşık(2)H.K.

Seyretmesihoşumagidendişişahsiyetlerbile,düşlemimegizlibiraşkıntohumunuatacakgüçtenyoksun.Onlarıgörüyorumvebenimiçinbütündeğerlerigörülmüşolmalarındanilerigeliyor.Onlaraneeklesemküçülürler,çünküdeyimyerindeyse“görünürlükleri”küçülmüşolurozaman.

Bukişilerleilgilinehayaledersemedeyim,dahailkandabaştansonasahtegelir;hayalnekadarhoşumagidiyorsa,sahteliktendeokadartiksinirim.Katıksızhayaldirbenibüyüleyen,gerçeklehiçbirbağlantısı,temasıolmayan.Çıkışnoktasıhayatolankusurluhayaliseiğrendirirbeni,dahadoğrusuoyolasapmış

olsamiğrendirirdi.İnsanlık,gözlerivekulaklarısayesinde,bir

depsikolojikcoşkusuylayaşayanbirbezektirbence.Hayattantekdileğim,karşısındaseyirciolmaktır–kendimdendehayatıgörmektenötesiniistemem.

Birbaşkahayattangelmiş,buhayatıniçindedalgıncailerleyerekzamanınıdolduranbirvarlıkgibiyim.Herbakımdanyabancıyımona.Aramızdaadetabircamvar.Ocamheptertemizolsunki,aradaolmasındanrahatsızlıkduymaksızıngözleyebileyimhayatı;amacamhepolsun.

Bilimseldüşünenkafalariçin,birşeyiniçindegerçektevarolandanfazlasınıgörmek,oşeyiiyigörememekdemektir.Maddieklentiler,tinselyöndenküçültürvarlığı.

Müzelereolannefretimde,galibaruhumunbueğilimindenkaynaklanıyor.Benimiçinbirmüzehayatıntakendisidir,resimdaimadoğruduroradaveyanlışvarsaodaancakseyircininkusurundanilerigelir.İşteokusuruazaltmayaçalışıyorum,bumümkündeğilse,o

zamandurumarazıoluyorum,başkatürlüolamazziraveherşeyiçingeçerlidirbu.

SahiplenmenehriH.K.

Hepimizfarklıyız;iştesizeyapımızla

ilgili117biraksiyom.Sadeceuzaktanbakıldığında,yanikendimizolmadığımızboyutuniçindeykenbenzerizbirbirimize.Dolayısıylahayat,belirsizkalaninsanlariçindir:Yalnızcabelirlihalegelmeyekalkışmayanlarvebelirlidebelirsizdeolmayıp,basbayağıhiçkimseolanlaranlaşabilir.

Herbirimizikikişiyiz;ikiinsankarşılaşıp,yakınlaşıpbirbirinebağlandığındadördününyıldızınınbarıştığıenderdir.Hareketedeniniçindekihayalciadam,zatenhareketliylesıksıkbozuşurken,Öteki’ndevarolanhareketliylevehayalciylenasıldalaşmasın?

Hepimizbaşlıbaşınabirgücüz,çünkücanız.Kendimizedoğruyolaçıkar,

başkalarındamolaveririz.Kendimize,ilgiyedeğerbulacakkadarsaygımızvarsa,başkalarıylahertürdenyakınlaşmabirçatışmademektir.Öteki,arayanınönündeengeldirdaima.Birtekaramayanmutludur;çünküsadecearamayanbulur,çünküzatensahiptirbulduğunaveherneyeolursaolsunsahipolmak,mutlulukdemektir(tıpkıdüşünmemeninzenginliğinenönemliparçasıolduğugibi).

İçiminderinliklerindesanabakıyorumfarazinişanlımvedahaşimdiden,senhenüzvarolmadanaramızdaanlaşmazlıklarbaşladıbile.Nethayallerkurmaalışkanlığımsayesinde,gerçeklikhakkındadakesinbirfikiredindim.Fazlahayalkuranbiradam,hayalinegerçeklikkatmayaihtiyaçduyar.Hayalegerçekliklebirlikte,gerçekliğindengesinidekatmakzorundadır.Hayalegerçekliğindengesinikatarsa,buseferdehayatıngerçekliğindenolduğugibihayalingerçekliğindendevegerçekdışıhayattanolduğukadarhayalingerçekdışılığındanda

mustaripolur.Hülyamınenderinyerinde,ikikapılı

odamızdabekliyorumseni;banadoğrugeliyorsunvehayalimdesağkapıdangiriyorsun;geldiğinvakitsoldakikapıdangirersen,bubilehayalimleseninarandabirfarkyaratır.İnsanlığınbütüntrajedisibuküçükörnekteyatıyorişte,düşünceleredaldığımızsıradayanımızdaolanların,asladüşündüğümüzgibiolmadığınıortayakoyuyorbu.

Aşk,kişiliğifarktaarar,buisesaltmantıksalboyutta,helegerçekdünyadakesinlikleimkânsızdır.Aşksahipolmak,dışındakalmasıgerekenikendineaitkılmakister,sevilenvarlıkkendisininbirparçasıhalinegelsin,amaoolmasındiye.Sevmek,kendinivermektir.İnsannekadarçokverirse,aşkdaokadarbüyükolur.Amakendinitamamenvermekötekinin

bilincinideortayasermekolur.118Dolayısıylaaşklarınenbüyüğüölüm,unutuşyadavazgeçiştir–aşkınsaçmalığındabarınanbütünaşklar.

Eskisarayındenizeuzanantaraçasında,

aramızdakifarkıdüşüneceğizsessizce.Denizeuzananbutaraçadabenprenstim,senprenses.Güzelliknasılayladalgalarınbuluşmasındandoğduysa,aşkımızdabuluşmamızdandoğmuştu.

Aşksahiplenmeister–neyebenzediğinibilmeksizin.Kendimizebileaitdeğilken,bensanayadasenbananasılaitolabilirizki?Kendivarlığımasahipdeğilken,yabancıladığımbirvarlığanasılsahipolayım?Benzediğiminsandanbilefarklıyımben:Farklıolduğumbirinenasılbenzeyeyim?

Aşk,pratiğedökülmesigerekenbirgizemcilik,sırfgerçekleştirilmeküzerehayaledilmişbirimkânsızlıktır.

Ammametafizikselkonuştum.Fakatbütünhayatzaten,tanrılarınkarmaşıksesleriveyolumuzuntekyololduğunubilmeyişimizarasında,elyordamıylakurulmuşbirmetafiziktir.

Perişanzihniminbanakarşıenbeternumarası,sağlığaveaydınlığaolanzaafımdır.Oldumolası,güzelbirbedenin,birgencin

yürüyüşündekineşeninevrende,bendevarolanbütündüşlerdendahaetkiliolduğunudüşünmüşümdür.Bazen,zihnençoktanyaşlanmışbiradamınneşesiyle,kıskançlıkyadaarzuduymaksızın,batangününrasgelebirleştirdiği,gençliğinbilinçsizbilincinedoğrukolkolayürüyençiftleriizlerim.Beniilgilendiripilgilendirmediğinibirkenarabırakıpbirgerçekliğiseyredercesinekeyifalırımkarşımdadururlarken.Kendimionlarlakıyasladığımdadasürerkeyfim,amabukezadetayaralayıcıbirgerçekliğinverdiğiveyaranınıstırabına,tanrılarıanlamışolmanınbilincini–vekıvancını–karıştıranbiradamınduyduğubirkeyiftirbu.

Sembolistspiritüalistlerin119tamtersiyimben,onlartümvarlıklarıveolaylarıbirgerçeğingölgesiolarakkabuleder,kikendileridegölgedenbaşkabirşeydeğildir.Banagöreyseherşeybirsondurakdeğil,birçıkışnoktasıdır.Okültistleriçinherşey,herşeydebiter;benimiçinherşeyherşeydebaşlar.

Tıpkıonlargibibendekıyasveçağrışımla

gidiyorum,amaonlaradüzeniveruhgüzelliğinihatırlatanküçücükbahçe,banaolsaolsa,mutsuzluğamahkûmhayatıninsanlardanuzakta,mutlulukladolabileceğidahagenişbahçeyiçağrıştırır.Herbirşeybana,gölgesiolduğugerçeğideğil,üzerindengeçerekvarılangerçeğitelkineder.

Estrelabahçesi,ruhuntatminsizliğindenyüzyıllaröncetasarlanmışbireskizamanparkınıhatırlatırbanaakşamüstlerinde.

Sahiplenmegölü(1)

Sahiplenme,zihnimdesaçmabirgöldür–devasa,kapkaravealabildiğinesığ.Tuzundandolayıyanılıpsuyunuderinsanırinsan.

Ölümmü?Ölümhayatınyüreğindedir.Tepedentırnağaölmektemiyim?Hayathakkındahiçbirbilgimyok.Yaşamakbiryükmübana?Yaşamayısürdürüyorum.

Hayalmi?Hayalhayatınyüreğindedir.Hayalimizimiyaşarız?Yaşarız.Sadecehayal

miederizhayali?Ölürüz.Veölümhayatınyüreğindedir.

Tıpkıgölgemizgibipeşimizsıragelirhayat.Vegölgeancak,gölgelerheryerisardığındayokolur.Hayatancak,devinimineteslimolduğumuzdabırakırpeşimizi.

Hayalinenacıtarafı,varolmayışımızdır.Aslındahayalkurabildiğimizdeyok.

Sahipolmaknedir?Hiçbilgimizyok;öyleyseherhangibirşeyesahipolmayınasılisteyebiliriz?Yaşamanınneolduğunubilmeyiz,diyeceksinizşimdibana–amayaşarız...Pekiama,gerçektenyaşıyormuyuz?Hayatınneolduğunubilmedenyaşamak,yaşamakbumudur?

Sahiplenmegölü(2)

Neatomlar,neruhlar,hiçbiriiçiçegeçmez.İştebuyüzdenherhangibirşey,birötekinesahipolamaz.İstergerçekliksözkonusuolsunisterbirmendil–hiçbirşeysahiplenilemez.

Mülkiyethırsızlıkdeğil,birhiçtir.

Mektup(1)H.K.

Tamolarakkaçaydır,bilemiyorum,sizebaktığımı,ısrarla,hepaynıkararsızvetelaşlıhavaylabaktığımıgörüyorsunuz.Farkettiğinizibiliyorum.Vefarkettiğinizegöre,ürkekdenemeyecekbubakıştaherhangibirmesajınesamisininokunmayışınaşaşırmışolmalısınız.Daimadikkatli,kararsızveaynı,üstelikyalnızhüznübarındırdığınamemnungibi...Hepsibu.Bunlarıaklınızdaeviripçevirirken–nasılbirduyguylaolursaolsun–,niyetlerimideyoklamışolmalısınız.Açıklamanızdankendinizdepektatminolmadan,tuhafbirsıkılganlığıolan,hattahafifçatlakbiriyadadelicinsindenbirşeyolduğumudüşünmüşsünüzdür.

CanımEfendim,sizebakmammünasebetiyle,netamolarakutangaçdenebilirbana,nedetescillideli.Başkabirşeyimben,

inandırmayaümidimyoksadasizegöstereceğimgibiilkel,farklıbirşey.Defalarcamırıldandımhayalimdekivarlığınıza:“Gereksizbiramforaolmagörevinizi,sıradanbirkadeholarakişleviniziyerinegetiriniz!”

Kendimceuydurduğumimgenizeduyduğumderinözlemegarkolmuşken,gününbirindeöğrendimkievliymişsiniz!Hayatımınentrajikgünlerindenbiriydi.Kocanızıkıskandığımdandeğil.Hattabireşinizolupolmadığınımeraketmemiştimbile.Teksorun,hakkınızdaedindiğimfikrinmahvolduğunuhissetmemdiacılariçinde.Gününbirindetablonunbirindekibirkadınınevliolduğugibisaçmabirşeyöğrensem–evet,harfiyenböyle–,geneaynııstırabıçekerdim.

Sizesahipolmakmı?Nasılyapılır,onubilebilmem.Ofazlasıylainsanilekeyiüzerimdetaşısaydım,yanibunubilseydimde,kocanızınseviyesineinmeyisırfaklımdangeçirmeklebile,kendigözümdenekadaralçalır,azametimeneokkalıbirtokatindirmişolurdum!

Sizesahipolmakmı?Gününbirinde,

tesadüfenkaranlıkbirsokaktangeçerkenadamınbiriüzerinizesaldırıpsahipolabilir,hattasizidölleyipardındarahimdekioizibırakabilir.Sahipolmak,bedeninizesahipolmakdemekise,nedeğerivar?

Ruhunuzasahipolmakmı?Birruhanasılsahipolunur?Hemayrıca,“ruhunuzu”elegeçirmeyibaşaranaçıkgözler,çapkınlardaçıkabilir.Odakocanızoluyorişte!Onunseviyesineinmemegönlünüzrazıolurmuydu?

Yanıbaşımdafikrinizle,gizlicenesaatlergeçirdim!Hayalâlemimdenasıldasevdikbirbirimizi!Amayeminederim,oradabiledüşlemedimsizesahipolmayı.Hayallerimdebilenamuslu,efendibirerkeğimben.Güzelbirkadınınimgesinedesaygımvar.

***Ruhumuasla,bedenimisizinkinesahip

olmayazorlamayaiknaedemem.Bunuaklımdangeçirdiğimanda,içimdegörünmezengellereçarpıyorum,bilmediğimağlarayakalanıyorum.Sizegerçektensahipolmayı

istesem,kimbilirdahanebeterişlergelirbaşıma!

Çünkü,birdahasöylüyorum,denemeyebilekalkışamazdım.Kendimioişiyaparkenhayaledemiyorum.

KuzumHanımefendi,bakışlarınızdakianlamveistemsizceyansıttığısorubiryana,iştebunlardıyazacaklarım.Sizeyazılmışbumektubuilkolarak,bukitaptaokuyacaksınız.Üstünüzealınmazsanız,sağlıkolsun.Sizegerçektenbirşeysöylemektençok,oyalanmakiçinyazıyorum...Yalnızcaticarimektuplarbellibirineyazılır.Gerikalanlar,enazındanyazanbirüstüninsansa,sadecekişininkendineyazılmalı.

Başkabirdiyeceğimyok.Tabiatımgereğisizehayranlıkbeslediğimdenkuşkunuzolmasın.Aradasıradabenidüşünürsenizpekmesutolurum.

Mektup(2)

Baritekgörevinin,birhayalcininhayaliolmakolduğunuanlayabilseydin.Sadecebirdüşkatedralininbuhurdanlığıolmakolduğunu.Ellerininhareketleriniyontuptıpkıhayallergibi,ruhundakiyenimanzaralaraaçılanpencereleredönüştürmekolduğunu.Bedenininmimarisinibirhayaltaklidigibikabuletmekolduğunu,öylekiinsanlarbaşkaşeylerdüşünmedengöremesinseni,sanabakan,birteksenhariçbütündünyayıdüşünsünvesenigörmekmüzikdinlemek,başkazamanlarınderinliklerindekaybolmuş,ölügöllerle,sessiz,sisliormanlarladolumanzaralardanuyurgezergibigeçmekolsun,bizebenzemeyen,görünmezçiftlerbilmediğimizduygularıyaşasınomanzaralarda.

Seni,sanasahipolmamaktanbaşkahiçbirşeyiçinistemem.Hayalkursamvesenbanagörünsen,hâlâhayalkurduğumuzannetmekisterim–hattabelkisenigörmesemde,ayışığınınölügölleribirdenbirekapladığını,imkânsızçağlardakaybolmuşokoca,kapalıormandaşarkıkırıntılarınınsalındığınıfark

ettiğimdede.Görüntünruhumun,hastabirçocukgibi,

birkezdahabirbaşkagökhayaletmeküzerekıvrılıpuyuyacağıyatakolsun.Vekonuşacakolursaneğer,seniduymakgerçektenseniduymakdeğil,ayışığında,kadimokyanusaakannehrinikiyakasınıbirleştirenbüyükköprülergörmekolsun,karavelalarımızdasonsuzadekbizeaitolsunookyanusta.

Neo,gülümsüyormusun?Hiçhaberimyoktu,meğeriçimdekigöklerdeyıldızlaryürürmüş.Derinuykumdaçağırıyorsunbeni.Farketmemiştimama,hayalîyelkeniyleayışığındasüzülenşuuzakgemide,uzakdenizmanzaralarıgörürmüşüm.

116.“Eros’akarşı”anlamındakiAnti-Eros’tanyada“Eros’tanönce”anlamındakiAnte-Eros’tantüretilmişolabilir.AnterosaynızamandaPessoa’nınyazmayıtasarladığıbirşiirindeadıydı;buşiirAntinousveEpithalame’ylebirlikteBatı’dacinselliği

anlatacaktı–Yunan,Roma,Hıristiyanlık,modernçağvegeleceğinuygarlığıolarak“Beşinciİmparatorluk”–.

117.Yada:insanlığımızın/olgunluğumuzun.

118.Tamanlaşılamamışbircümle;“ötekininözbilincini”dedemekistiyorolabilir,R.Zenith’inilerisürdüğügibi,“sevgilininötekinikavrayışını”da.

119.Yada:HıristiyanPlatoncuların.

IV

“İyihayalkurmasanatıüzerine”

İyihayalkurmasanatıüzerine(1)

Enbaştahiçbirşeyesaygıgöstermemeye,inanmaya,hiçbir[...]özengöstereceksin.Bununlabirlikte,hiçsaygıduymadıklarınakarşıtavrınıortayakoyarken,birşeyleresaygıgöstermeisteğinidekoruyacaksın;sevmediklerindentiksinirken,sevmeyeduyulansancılıarzuyu;hayatıküçümserkenonuyaşamanınvesevmeninnekadardagüzelolduğunuaklındatutacaksın.Böylecehayallerinintemeliniatmışolacaksın.

Gerçekleştirmeyesoyunduğunyapıtın,gerikalanherşeyinentepesindedurduğunuaklındançıkarmayasınsakın.Hayaletmek,kendinibulmakdemektir.RuhununKristofKolomb’uolacaksın.Ruhundakimanzaralarınpeşinedüşeceksin.Dolayısıyladoğru

istikametegittiğinden,aletlerininhatasızçalıştığındaneminolmalısın.

Hayalkurmasanatızordur,çünkübütünçabanın,çabaharcamamayayoğunlaşmaktanibaretolduğubiredilgenliksanatıdır.Uyumasanatıdiyebirşeyolsaaşağıyukarıbunabenzerdi.

Şunudaunutmakihayalkurmasanatı,hayallerimizeyönvermesanatıdeğildir.Yönvermek,bireylemdir.Gerçekhayalcikendinebırakırkendini,kendisininkendinisahiplenmesinibekler.

Dünyevitahriklerekapılmayasınsakın.İlkbaştacanınmastürbasyonyapmakisteyecek.Sonraalkol,afyon,[...]Bunlarınhepsigeneçabademek,aktifbirarayışdemek.İyibirhayalciolmakiçinsadecebirhayalciolmalısın.Afyonlamorfineczanedenalınır–bunubilebile,hayalkurmanayardımcıolacaklarınınasıldüşünebilirsin?Mastürbasyonbedenselbirmesele,nasıl[...]

Mastürbasyonyaptığınıhayaledersenmeseleyok;hayalleredaldığındaafyon

çekiyorsundurbelki,morfinkullanıyor,afyonfikriylesarhoşoluyorsundur,[...]hayallerdekimorfinle–olsaolsatebrikedebilirizseni:Oşanlı,kusursuzhayalcirolünülayıkıylaüstlenmişsindemektir.

Kendinihepolduğundandahahüzünlü,dahamutsuzolarakdüşün.Zararıolmaz.Hatta,yarattığıyanılsamasayesinde,hayalegidenbirmerdivengörevibilegörebilirbu.

İyihayalkurmasanatıüzerine(2)

Herşeyiertele.İnsan,yarındasavsaklayabileceğibirşeyi,kesinliklebugünyapmamalıdır.

Hattanebugünnedeyarın,herhangibirşeyyapmayagerekyok.

Neyapacağınıdüşünmesakın.Yapma.Hayatınıyaşa.Oseniyaşamasın.Doğrudaveyanlışta,zevktevesıkıntıda

gerçekvarlığınıkuşan.Bunuancakhayalkurarakbaşarabilirsin,çünkügerçekhayatın,

insanihayatın,kendinigeçbirkalem;başkalarınaaitolandır.Dolayısıylahayatınyerinehayalikoyacak,sırfmükemmelliğihayaletmeyiişedineceksin.Doğumundanölümünedek,gerçekhayattakieylemlerinhiçbirindeişgörensendeğilsin:İşgörülürsün;yaşamazsın:Sadeceyaşanırsın.

Başkalarınıngözünesaçmabirsfenksgibigörün.Fildişikulenekapan,amakapıyıçarpmadan.Fildişikule,sensin.

Kalkıpbunlarınyanlışolduğunu,saçmaolduğunusöyleyenolursa,kulakasmayasın.Amabenimsöylediklerimedeinanma,çünkühiçbirşeyeinanmamalıinsan.

Herşeyiküçükgör,amaöylebiryapki,küçümsemeksenirahatsızetmesin.Küçükgörmeninseniüstünkıldığınısanma.Asaletleküçümsemesanatıbudurişte.

İyihayalkurmasanatıüzerine(3)

Herşeyihayalettiğiniçin,hayattavar

olanlarıntümüsanadahaçokacıverecek.Budasırtındakihaçınolacak.

Metafiziğeyatkınzihinleriniyihayalkurmasanatıüzerine

Fikiryürütme,[...],hepsikolaylaşacak[...],çünkübenimiçinvarsayoksahayal.Kendimehayaletşunu,dervehayalederim.İçimdebirfilozofyaratırımbazen,obüyükbirciddiyetlefelsefelerindenbahsederken,bendesoylubirdelikanlıolarakkızınakuryaparım,kionundaevininpenceresindenbakanruhuyumdur.

Bildiklerim,haliylesınırlarbeni.Kalkıpbirmatematikçiyaratmamelbette.Sonsuzkombinasyonlardenememe,sayısızhayallerkurmamaizinverenelimdekibilgiyleyetinirim.Hemkimbilir;belkihayaledeedebelkidahaiyilerinideyapabilirimbirgün.Amadeğmez.Böyleyetiyorumkendime.

Kişiliğinunufakoluşu.Fikirlerim,duygularımyadakarakterimnasıldır,

bilmiyorum...Birşeyhissediyorsamda,içimdebelirensıradanbiradamıngörünürhalegelenkimliğinde,bellibelirsizalgılanıyorancak.Özvarlığımınyerinehayallerikoydum.Herbirimiz,kendikurduğumuzhayalizsadece.Benise,bubiledeğilim.

Hiçbirkitabıbitirmeyelim,baştansona,sayfaatlamadanokumayalım.

Hissettiğiminneolduğunuaslabilememişimdir.Herhangibirduygubahiskonusuolduğundayadatarifedildiğinde,ruhumunbirparçasınıanlatıyorlargibigelirdi,amasonradantekrardüşündüğümdehepşüpheyekapılırdım.Gerçektendehissettiğimgibimiyim,yoksasadeceöyleolduğumumusanıyorum.Kendidramlarımınbir

kahramanıyım.120

Çabagöstermekboşunadır,amabizioyalar.Akılyürütmeleraslabirsonucavarmaz,amaeğlencelidir.Sevmekbirkarınağrısıdır,amabelkidesevmemekteniyidir.Bunakarşılıkhayal,herşeyinyerinitutabilir.Gerçekbirçabayokken,çabafikrinibarındırabilir.

Hayalimde,korkmaktan,vurulmaktançekinmedensavaşlarakatılabilirim.Zatenasla

varamayacağımbirgerçekliğe121ulaşmakiçinuğraşmaksızın;çözemeyeceğimigayetiyibildiğimbirsorunaçözmeyeniyetetmeksizin;[...]olmadanfikiryürütebilirim.Reddedilmekten,aldatılmaktan,nefretuyandırmaktankorkmadansevebilirim.Sevgilideğiştirebilirim,nasılolsahepaynısıolacaktır.Benialdatmasını,bendenkaçmasınıistersem,tekbiremrimle,canımınçektiği,zevkimezevkkatacakşekildeolurbunlar.Enbüyükdertleri,enbüyükişkenceleri,enbüyükzaferleriyaşayabilirim.Sankigerçekmişgibiyaşayabilirimherşeyi:Yeterkihayallericanlandırmayı,berraklaştırmayı,gerçekkılmayıbileyim.Budaiçiniçinçalışmayla,sabırlaolur.

Hayalkurmanınfarklıyöntemlerivar.Bunlardanbiri,iyicenetleştirmeyeçalışmadankendinidüşlerebırakmak,duygularınçalkantısına,alacakaranlığınadalıvermektir.Seviyesiz,yorucubirhayalyöntemidirbu,

çünkütekdüzedir,hepaynışekildedevameder.Birdehayalinetleştiripyönetmekvar,amadüşlemiyönetmekuğrunaharcanançabafazlasıylayapmacıkkaçar.Sanatınınzirvesindekibenimgibibirhayalciise,hayalinşuhayalolmasını,şöylefantezileribarındırmasınıistersadece:Hayalderhalkarşısındatamdilediğigibi,amamüthişçabalarpahasınabiletasarlayamayacağıbirşekildeakmayabaşlar.Diyelimkikendimikralolarakhayaletmekistiyorum.Ansızınbunakararveriyorumvebirdebakıyorumki,memleketinbirinekralolmuşum.Hangikral,nasılbirkral,bunlarıbanahayalsöylüyor...Bubiryana,hayallerimeegemenliğimiöylebirkabulettirdimki,beklenmedikbirşekilde,daimanearzuluyorsamonuveriyordüşlerim.Düzenitamoturmamışbirfikrinetleştiripmükemmelhalegetirdiğimçokolur.Farklıçağlara,hayallerimdeyaşadığımfarklıülkelereyayılanOrtaçağ’ıbilinçliolarakdüşleyebilmemmümkündeğil.Varlığındanhabersizolduğumaşırıhayalgücümkarşısındagözlerim

kamaşmışvaziyette,bendebakmaklayetiniyorum.Hayallerimikendihalinebıraktım...Okadartemizlerki,beklentileriminhepüstüneçıkıyorlar.Arzuladığımdanhepdahagüzeloluyorlar.Nevarki,ancakmükemmelliğeulaşmışbirhayalciböylesisonuçlarümitedebilir.Dalgıncabunuaramaklayıllarımgeçti.Bugünise,kolaycayapabiliyorum.

Hayalkurmayaeniyikitaplarlabaşlanır.Romanlar,acemileremüthişyardımcıolur.Kendilerinikitabakaptırmayı,büsbütünromankahramanlarıylayaşamayıöğrenmekle,ilkadımıatmışolurlar.Ailemiziveyaşadığımutsuzluklarıiçimizidaraltanbirerbudalalıkgibigörmeyebaşladıysak,aşamakaydetmişizdemektir.

Dikkatimizihikâyeninüslubunasaptıranedebîromanlardankaçınılmalıdır.Hiçutanmadanitirafedeyimki,benböyleyaptım.Tuhaftır,içgüdüselolarakelimheppolisiyeromanlara[...]giderdi.Baştansonaokuyabildiğimaşkromanıolmadı.Amabu

tamamenkişiselbirmesele,sorunhayallerimdebile,mizacımınaşkıkaldıramamasındankaynaklanıyor.Herkeskendindekieğilimlerigeliştirmeli.Hayalkurmanın,özümüzüaramakolduğunuhiçaklımızdançıkarmayalım.Cinselliğedüşkünbiradam,okumakiçinbenimkilerintamtersikitaplarseçecektir.

Hayalciheyecanıbedenindeduyduğunda,hayalinilkbasamağınıatladığısöylenebilir.Başkabirdeyişledövüşlerin,kaçışların,çatışmalarınolduğubirromandanbedenimizgerçektenbitmiş,bacaklarımızkırılmışolarakçıkıyorsak...ilkevreaşılmıştır.Cinselliğedüşkünbiradamise,romandaböylebirbölümegeldiğinde,sadecezihnindemastürbasyonyaparakboşalabilmelidir.

Ardındansıra,burayakadarolanlarızihinselboyutaaktarmayagelir.Cinselliğedüşkünadamındurumunda,boşalma(bunuörnekseçtim,çünküenşiddetlisi,ençarpıcısıbu),genedeyaşanmaksızınhissedilmelidir.Adamkatbekatfazlayorulacak,amaherbakımdançokdahayoğunbirzevkduyacaktır.

Üçüncüaşamada,bütünduyulanımlartamamenzihnetaşınır.Zevk,yorgunlukkadarartar,amabedenartıkhiçbirşeyduymazveeller,kollaryorulacağına,hayalinsonundabitapdüşen,gevşeyenzekâ,istençveheyecandır...Bunoktayavarınca,artıkhayalinenüstevresinegeçmevaktigelmişdemektir.

İkincievredekişikendiiçinromanlarinşaeder.Yukarıdadasöylediğimgibi,hayalizihnetamolarakzerketmedenbunagirişilmemelidir.Yoksa,romanyaratmakiçinbaştaharcanacakçaba,hayalinmükemmelbirşekildezihinselleştirilmesiniengeller.

Üçüncüevre

Hayalgücümüzüiyiceeğittiktensonra,isteklerimizisıralayalımyeter,okendikendineromanlaryazacaktır.

Yorgunlukartıkhemenhemensıfırainmiştir,zihinselboyuttabile.Kişiliğintamamençözüldüğü,dağıldığıgörülür.Birruh

iledonanmışsafkülolmuşuzdur,amabellibirşekildenyoksunuzdur–içinegirdiğivazonunşeklinialansuyabilebenzemeyiz.

Güzelcehazırlandıktansonra[...],içimizdedramlarbelirebilir,bunlarbizeyabancı,mükemmeldramlarolarak,dizebedizeoynanabilir.Onlarıyazmayamecalimizkalmamıştırbelki...Amazatenbunagerekolmayacaktır.İkincikademedenyaratıcılarolabiliriz–içimizdeyazmaktaolanbirşairhayaledebiliriz,obellibirtarztuttururken,birbaşkasıdafarklıtürdeyazacaktır...

Bukonudazirveyeulaşmışbiriolarak,hepsiözgünvefarklı,sayısızşekildeyazabiliyorum.

Birtablovekişileryaratıphepsiniaynıandayaşadığımızda–hepsininbirbirinebağlanacağı,birbirinietkileyeceğişekildebütünburuhlarolduğumuzda,hayalinenüstmertebesineerişmişizdemektir.Bununsonucundazihininanılmazölçüdekişiliksizleşir,tozumsubirküledöner;itirafedeyimki,varlığıntamamentükenmesiniengellemekdezordur...Amaöyle

büyükbirzaferdirkikazanılan!Çileciliğinnihaiaşamasınaancakböyle

varılır.Bumertebedehiçbirinanç,hiçbirTanrıyoktur.

Tanrı,benim.

İlahîkıskançlıkH.K.

Yanımdabaşkalarıvarkenhoşbirduyguyakapıldığımda,onlarındabundanpayaldığınıdüşünerekkıskanırım.Benimleaynışeyihissetmeleri,ruhlarınıkullanarakruhumukurcalamalarıbirtüredepsizlikgibigelirbana.

Birmanzarayıseyrederkengururumuençokyaralayanşey,başkabirinin,benzerbiramaçlaburayıçoktanseyretmişolduğunubilmeninacısıdır.Tabiibaşkasaatlerde,başkagünlerdeolmuşturbu.Nevarkibubahaneyiönesürersem,hiçtarzımolmayanskolastikbiroyunlasırtımısıvazlamış,ağzımabirparmakbalçalmışolurum.Gayetiyibiliyorumki

aradapekbirfarkyokvebaşkalarıbumanzarayıbenimleaynıdeğilsede,çokbenzerbirşekilde,aynıruhutaşıyangözlerlegördüler.

Gördüğümşeylerideğiştirmeye,tamamenbanaaitkılmayauğraşmamınnedenibudurişte–dağlarınprofilini,güzelliğinifazlabozmadan,güzelliğininçizgileriylepekoynamadandeğiştirmeye;bazıağaçların,bazıçiçeklerinyerine,alabildiğine,tamamenfarklıolanaynılarınıkoymaya;günbatımındaherzamankietkileriyaratanbaşkarenklergörmeyeuğraşmambundandır;buişteustalaştığımiçin,–hattabakmaeylemindebileustalaştımkiartıkhiçzorlanmadangörebiliyorum–dışdünyayıiçeriyeuyarlamışoluyorum.

Nevarkibu,gözlegörülebilirşeylerideğiştirmeçalışmalarımınenaltbasamağınıoluşturuyor.Kendimitamamenkoyuverdiğim,hayalleredaldığımanlardaçokdahaiyisinideyapabiliyorum.

Manzaranınüzerimdebirmüziketkisiyapmasını,görselimgelerçağrıştırmasınısağlıyorum–esrimeyleeldeedilen,tuhafbir

zaferbu,çağrışımıbaşlatanetkenle,çağrıştırmasıgerekenduygularınaynıyapıdaolmasındandolayıdaalabildiğinezor.Bualandaenbüyükzaferime,anlaşılmazbirışıkveatmosferinhükümsürdüğübirgün,CaisdoSodréMeydanı’nabakarkenulaşmıştım,meydanıdüpedüz,çatılarınuçlarındasaçmasapanşapkalarabenzeyentuhafçanlarınasılıolduğubirÇinpagodasıolarakgörmüştüm–boşluğa,şuiğrençüçüncüboyuttavarlığınısürdürenuzamınüzerindekiatlas-boşluğa,kimbilirnasılçizilmişbirÇinpagodası.

Oan,sahidende,yerlerdesürünen,kıskançlıklakarışıkbirgerçeklikarzusuylayanıptutuşan,uzakbirkumaşınkokusugeldiburnuma.

DuyguterbiyesiH.K.

Hayatıhayaldençekipçıkardığımızdaveduygularımızıfanustaişleyerekbirdinvebir

politikayarattığımızda,yaniilkadımıattığımızda,builkadımınruhumuzdakiyansıması,enufacıkşeyleribileolağanüstüvesınırsızolarakhissetmemizdir.İlkadımbudurişte,amasadeceilkadım.Birfincançaya,normalinsanınkolaydoyurulanihtiraslarınverdiğibüyüksevinçlerde,birfiskedesilinenözlemlerdeyadaaşkınnihayeteerdiğitenselliktebulabileceğisonsuzşehvetintadınıkatabilmek;güneşinbatışınıyadabirbezemeninayrıntısınıseyrederken,genelliklegörülüpduyulanlarındeğil,sadecesolunanyadatadılanlarınverebileceğişiddetliduyguyu–yalnıztenselduyuların(dokunma,tatalma,kokualma)bilinçdüzeyineçıkardığı,duyunesnesiyleyakınlaşmahaliniyakalayabilmek;gönülgözünü,hayallereözgüişitmeduyusunu(bütünfaraziduyularıvefarazilikduyusunu)dışadönükduyulargibialgılayabilir,dokunabilirhalegetirmek:Kendikendinihissetmesanatındailerlemişbirheveslininbirkeredenediktensonra,benimifadeetmekistediğimeoldukçayakın,somutbirfikri

iletebilsinlerdiyesonraddeyedekbüyütmeyibaşarabileceğiduygularınarasındanbunlarıseçiyorum(tabiibaşkabenzerduygulardadüşlenebilir).

Nevarkiduygularınbumertebesinevarınca,duygumeraklısınınüzerinebirağırlıkvefizikselyükbiner,çünkügeldiğinoktaylabağlantılıolarak,dikkatinitopladığıheranınkarşılığındadışarıdan,bazendeiçeriden,genebilerekgitgideşiddetlendirilenacılardayatıldığınıhissetmiştir.Hayalci,aşırıduygununbazenuçboyuttazevkanlamınagelsedeaynızamandasonsuzıstırapçekmeyidegetirebileceğinigördüğüvebutespitiyapmayaitildiğiiçinkendinedoğruyükselişindeikinciadımıatmakdurumundakalır.

Belkiaşıpbelkideaşamayacağıevreyibirkenarabırakıyorum,durumagöreşuyabutavrını,hattailerlemekaydettikçeneşekildeyürüyeceğinibilebelirleyebilenbirevredirbu–yanigerçekhayattantamamenkopupkopamamasına,başkabirdeyişlezenginleşip

zenginleşememesinegöredemekistiyorum;çünküdönüpdolaşıpvarılacaknoktabudur.Gerçisatıraralarımdan,hayalcininbüyükeserineyoğunlaşmasıgerektiğininanlaşılacağınıumuyorum,herhaldebununkendinidünyadannekadartecritedebildiğine,kendinineyoğunluktakendineadayabildiğinebağlıolduğudaanlaşılacaktır:Varlıklardanvehayallerdençekipçıkardığıduygularınişlerliğini,hastalıklıbirşekildeuyandırmakolacaktıreseri.İnsanlararasındaaktifolarakyaşamak,onlarladüzenliolarakgörüşmekzorundaysak–aslındainsanlarlasamimiyetigerçektenminimumaindirebiliriz(çünküzararlıolanbasitbirtemastabulunmakdeğil,samimiyetkurmaktır)–ötekiyletemasımızınyüzeyinitamamendonduralımki,bizeyönelikbütündostaneyadakardeşçehareketleriçimizegiremeden,benliğimizdeyeredemedenkayıpgitsin.Bukadarıbilezorgörünüyor,amabuhenüzbaşlangıç.İnsanlarıuzaklaştırmakkolaydır:Yanlarınayaklaşmazsınız,olurbiter.Herneyse,burayıgeçipkaldığımyerden

anlatmayadevamedeyim.Enbasit,enkaçınılmazduygularımızınbir

andayoğunlaştığını,karmaşıklaştığınıfarzetmek,dahaöncedesöylediğimgibiduyumunverdiğizevkiaşırıderecedeartırmakanlamınagelir,amabuaynızamanda,istenmeyenbirşekildeacıyıdabüyütmekdemektir.

Demekkihayalciiçinikinciaşama,acıyıengellemekolacaktır.BirstoacıyadasofuEpikürcügibidavranmamalıdırbunuyaparken–onlarbütünortamlarındankoparlardı,çünküböyleceacıyaolduğugibizevkekarşıdadayanıklılıkkazanırlardı.Hayalcitamtersineacıdanzevkçıkarmayıbilmeli,ardındansahtekârcaacıçekmeyi,başkabirdeyişleacıylaberaberherhangibirzevkduymayıöğrenmekiçinalıştırmayapmalıdır.Bunubaşarmanınikifarklıyoluvar.Bunlardanbiriacıyıaşırıderecedetahliletmek,zihnideönceden,zevkvarkentahlildenkaçınmaya,sadecehissetmeyeayarlamaktır;tarifindegöründüğündençokdahakolaybiryöntemdirbu,tabiiüstüninsanlariçin.Acıyıtahliletmek,acıher

bastırdığındaonutahlileteslimetmek,bunudaiçgüdüselolarak,düşünmedenyapacakhalegelenekadarsürdürmek,bütünacılaratahlilinzevkiniekler.Buyöntem,tahlilgücünüveiçgüdüsünüabartarakgerikalanherşeyikısasüredeyutarveacıdangeriyesadecetahliletabi,şekilsizbirizkalır.

Dahazor,dahainceliklibirbaşkayöntemise,acıyıidealbirfigürdecanlandırmaya;içimizdeacıçekmekle,ıstırabımızıduymaklagörevlibirbaşkaBenyaratmamızadayanır.Ardındaniçte,kendiacısından,birbaşkasınaaitmişgibizevkalabilecek,sapınakadarmazoşistbirsadistvaredilmelidir.İlkokuyuştauygulanmasıimkânsızgörünenbuyöntemiizlemekkolaydeğildir,amakendikendineyalansöylemesanatındaustalaşmışolanlariçinpekzorsayılmaz.Aslındatamtersine,gerçekleştirilmesibüyükorandamümkündür.Bunubirkezbaşarıncada,nebiçimbirkanvehastalıktadı,nasıldakokuşmuş,uzak,tuhafbirzevkkokususineracıyaveıstıraba!Acı,bazısancılarınkaygıverici,yürekparalayıcı

şiddetineyaklaşır.Ouzun,ağırçilesararır,birhastalığınardındanyaşananderiniyileşmedönemlerineözgübelirsizmutluluğunrengidirsarı.Yatışmazlığın,maraziliğinçiçekleriniaçanzarifbiryorgunluk,zevklerimizinverdiğikarmaşıkkaygıyı,zevklerimizinelimizdengideceğifikriylekıyaslar,şehvetliduygularınyorgunluk-öncesihalimizdenaldıklarıhastalıklızevkiisebizeverecekleriyorgunluğundüşüncesiyle.

Istıraplarazevklerinzarafetinikatmakiçinüçüncübiryoldahavardırki,aynızamandaşüphelerimizi,kaygılarımızıyumuşacıkbirtabakayadönüştürmeyedeyarar.Buyol,dikkatimiziazdırarakazabımızıveçilelerimizialabildiğineyoğunlaştırmayadayanır;oderecedeki,sırfaşırılıklarıyla,bütünaşırılıklarınzevkiniverebilirlerbize,şiddetleriylede,–alışkanlıktanveruhsalterbiyesindenötürüzevkiarayan,kendinizevkeadamışbirvarlığa–acıtanbirzevktelkinedebilirler,acıtır,çünküaşırıbirzevktirbu,biziyaralamışolan,kantadındabirdoyumdur.

Ve,yapayinceliklerüzerineuzmanlaşmışbiri;sözgelimizekâ,hayattanferagatetme,tahlilveacınınkendisisayesindesaflaşmışduygularlakendiniinşaedenbirmimarolarakben;buüçyöntemibiraradakullandığımda,özelbirstratejibelirlemeyefırsatbırakmadan,ansızınsaplanıverenbiracıyı,kurutanakadartahliledipzalimcebirdışBen’ekapattığımda,acınınenuçhaliniiçimegömdüğümde,işteoankendimigerçektenkahraman,muzafferhissederim.Hayatımertelenirozaman,sanatiseayaklarımdasürünür.

Bütünbunlar,hayalcininhayalineulaşmakiçinaşmasıgerekenikincievreyioluşturursadece.

Mabedinmuhteşemkapısınauzananüçüncüevreyi,bendenbaşkakimtamamlayabilmiş?Asılzahmetliaşamabudur,çünküinsankendiiçinde,gerçekhayattakibütünçabalardansonsuzkeredahazorluçabalargöstermekzorundadır,amaaynızamandaruhunherboyutunda,hayatınaslaveremeyeceğidoyumlarsağlar.Herşey

tamamlandıktan,herbirşeytamamen,birbiriylebağlantılıolarakyerinegetirildiktensonra,evet,üçincelikliyöntemimdeeskiyenedekkullanıldıktansonra,üçüncüaşamadaduyumdoğrudansafakıldangeçirilir,üstünbirtahlillesüzülür,sonundadaedebîbirtarzdaşekillendirilerek,özgünbirbiçimeveçekiciliğekavuşturulur.Ozaman,evet,onukesinolaraksabitlemişimdemektir.Gerçekdışıyıgerçekkılmış,ulaşılmazolanıebedibirkaideyeoturtmuşumdur.İçiminderinliklerindekutsalİmparatorolmuşumdur.

Sanmayınkiyayımlansındiyeyadayazmakolsun,hattasanatolsundiyeyazıyorum.Ruhhalleriniişlemeyedayanansanatımınnihaiamacı,varabileceğienüstünincelik,bilinçdışınagöremantıksızolanincelikbuolduğuiçinyazıyorum.Sıradanbirduyumualıp,geneonukullanarakYabancılarOrmanındayadaÇıkılmamışYolculukadınıverdiğimkatıksıziçselgerçekliğiyaratabileceğimanadekkurcalıyorsam,inanınbana,dupduru,ışıltılıbirnesirkurmakyada

yazdıklarımladoyumaulaşmakdeğildirderdim–aslındabunudaistemiyordeğilim,hattabunihaiinceliğihayallerimdenoluşandekorunüzerinegüzelbirkapanışperdesiolarakdaindiriyorum–;asılemelim,nesriniçselolanıtamamendışsalkılması,böylecegerçekdışıhalesokulabilirolanıgerçekleştirmesi,çelişkilikutuplarıyanyanagetirmesi,hayalidışsallaştırarakonasafhaldekihayallereözgüazamigücübahşetmesidir–benkihayatdurgunu,yanlışlarkuyumcusu,Kraliçeruhumunşikâyetçiuşağıyım,dizimeaçtığımHayatkitabımdayazanşiirlerdeğildirKraliçe’yealacakaranlıktaokuduklarım,oşiirlerhiçbıkmadanyazıpokurgibiyaparken,Kraliçe’nindeduyargibiyaptıklarıdır,osırada,nenerede,nedenasıl,bilmemama,Akşamdışarıdabiryerde,içimdemutlakGerçeklikolarak,ruhungizemlibirgünününnihai,hafifaydınlığıolarakyükselenbumetaforlayumuşar.

Vicdanmuhasebesi

Vicdanmuhasebesi

Hayatıhayallerdeyaşamak,hemdeyalandanyaşamak,genedeyaşamaktırhayatı.Hayattanferagatetmek,genedebireylemdir.Hayalkurmak,gerçekdışıhayatıgerçekhayatınyerinekoyarak,yaşamayaduyulanihtiyacıitirafetmektir,insanböylece,hayatıyaşamaarzusunuiçindenatamayışınıdadengelemişolur.

Bütünbunlarmutluluğuaramakdeğilsenedir?Dünyayüzündekim,başkaneyinpeşindenkoşarki?

Durmaksızınhayalkurmak,süreklitahlilleryapmak,temelolarakhayatınverebileceğindenfarklıbirşeysundumubana?

İnsanlardankoptum,amakendimibulamadım[...]

Bukitapheraçıdantahliledilmiş,enineboyunataranmıştekbirruhhalidir.

Benimsediğimtavırhiçolmazsabiryenilikgetirdimibana?Böylebirtesellininizibileyok.HerakleitosveVaizsöyleneceklerisöylemiştiçoktan:“Hayatkumdaunutulmuşbir

oyuncaktır[...]ruhunboşluğuvederinüzüntüsü.”ZavallıEyüp’tenisetekbircümle:“Ruhumhayatyorgunu.”

Hayalederkenkendimidinlerim.Artardadizilmişimgelerimingizliezgileriylesakinleşirim[...]

Resimlibircümleninsesikaçjestebedeldir!Birmetaforneçokşeyintesellisidir!

Kendimidinliyorum...İçimdentörenalaylarıgeçiyor.Kortejler...sıkıntımdaparlayanpullar...

Maskelibalolar...Hayranlıklaseyrediyorumruhumu...

Parçalanmışgörüntülerdenbirçiçekdürbünü...

Fazlayoğunduygularınoihtişamı.Issızşatolarındibindekralyatakları,ölüprenseslerinmücevherleri;mazgallardanhayalmeyalgörülenkörfezler;şerefveiktidargelecekmutlaka,entalihlileriçinsürgüngittikleriyerlerdealaylarkurulacak...Uyuyanorkestralar,ipeklilerinsırmaipleri,ipçikleri...

Pascal’de:

Vigny’de:sende[...]Amiel’de,eksiksizolarakAmiel’de:...(bazı

cümleler)...Verlaine’devesembolistlerde:Neağırbirhastavariçimde...Hastalıkhiç

olmazsaazıcıkbirözgünlükkazandırsaydı.Yaptıklarımı,bendenöncekimbilirkaçkişiyaptızaten...Miyadıdolmuşbiracıyakatlanmakbenimkisi...Bunlarıdaçoktanakıledipacısınıçekenlerolmuştur,benşimdiniyedüşünüyorumki?

Ama,evetya,benimdegetirdiğimbiryenilikvar.Nevarkionuyaratanbendeğilim.Gece’dengeldiovebiryıldızgibiparlıyorbenliğimde.Bütünçabalarımarağmenneüretebildimonunedesilebildim...İkigizemarasınakurulmuşbirköprüyüm,fakatnasılinşaedildiğimdenbilehabersizim.

(Rasgelegünce)H.K.

Maddegünbegünhırpalıyorbeni.Rüzgâratutulmuşbiralevhassaslığındayım.

Sokaktayürüyorum,gelipgeçenlerinyüzündekigerçekifadelerideğil,hayatımıtanımış,nasılbiradamolduğumubilmişolsalar,ruhumunürkek,gülünçaykırılığınıhareketlerime,yüzümehafifçeyansıtmışolsambenigördüklerindetakınacaklarıifadeyigörüyorum.Dönüpyüzümebilebakmayanbakışlarınderinliklerindealaylarseziyorum,çokdadoğalbuluyorumbunu,zevkduyabilen,birşeyleryapaninsanlarladolubirdünyadakiistisnalığımabualaylar;karşımaçıkansimalarınaltında,hayatımınhuzursuzsakarlığınınbilincimdekikatmankatman,heryeresızanizdüşümününkıkırdadığınıduyargibioluyorum.Böyleşeylerdüşündüktensonrakendimiboşunaiknaetmeyeçalışıyorum,gülünçlüğünveohafifutancınsadecebendenkaynaklandığına,yalnızbendenfışkırıpetrafasıçradığına.Başkalarınayansıyıpnesnelleştiktensonra,kendigülünçlüğümügördüğümimgeyibirdahahatırlatamamkendime.Birdenbire,

alaylarla,kötülükledoluptaşan,sıcakbirfanustahissediyorumkendimi,boğuluyorum,titriyorum.Herkes,ruhununenderinyerindeparmağıylabenigösteriyor.Yoldakarşımakimçıksa,sevimli,küçümseyenalaylarıylataşatutuyorbeni.Hastalıklıhayalgücümündoğurupgerçekkişilerleözdeşleştirdiğidüşmanhayaletlerarasındayürüyorum.Dörtbiryandan,sırftokatlar,alaylaryağıyorüzerime.Vebazensokakortasında,kimsebenigözetlemezkenduruyor,sendeliyor,yenibirboyutarıyorum,uzamıniçine,uzamınöteyanınaansızınaçılıverecekbirkapı,başkalarınınbilincimdekiyansımasından,etrafımdakiinsanlarıncanlıruhlarınıngerçekliğininfazlasıylanesnelleştirdiğiiçgüdümdenkaçabileceğimbiryere.

Acababaşkalarınınruhunayuvalanmaalışkanlığımdanmıdır,kendimionlarıngördüğügibi–yadabenifarketselergöreceklerigibigörmem?Herhalde.Benisahidentanımışolsalarnehissedeceklerinianladığımandanitibaren,gerçektenböylehissediyorlarmış,nasıl

hissettiklerinideşimdi,şuandaifadeediyorlarmışgibioluyorherşey.İnsanlarlayârenliketmekbenimiçinbirazap.Başkalarınıkendimdetaşıdığımiçin,uzaktaykenbile,genedegörüşmeyemecburumonlarla.Yapayalnızım,kalabalıklarcakuşatılmışım.Kendimdışındakaçabileceğimhiçbiryeryok.

Eyalacakaranlıktayükselenyücedağlar,ayışığındaadetadaralansokaklar–ah,keşkebilinçsizliğiniz,safMadde’yeözgü,yargıdan,duyarlılıktanyoksun,duyguları,düşünceleri,ruhunşaşkınlıklarınıbarındıracakbiryeriolmayantinselliğinizbendeolsaydı!Ağaçlar,eyağaçlar,içimiaçanyeşilinizlekaygılarımınveacılarımınalabildiğinedışındasınız,sıkıntılarımadevasınız,çünküdertlerimeçevirecekgözünüz,ogözlerindibindenbakıpdabunalımlarımındeğerinianlamayacak,onlarlaalayedecekbirruhunuzyok!Eyyollardakitaşlar,parçalanmışkütüklervesenkocadünyayazeminolan,isimsiz,sıradantoprak,eykızkardeşim–ruhumaduyarsızkalarakbanarahat,huzurverensizler[...]AnamYeryüzü’

nünayındayadagüneşinde–senkişefkatlibirannesindir,insanannemgibibeniayıplayamazsınbile,hemfarkındaolmayarakdaolsabeniçözümleyecekruhundayoktursenin,nedekendineitirafedemeyeceğinfikirleriniaçığavurananlıkbakışların.Enginokyanus,çocukluğumunseslidostu,sakinleştirir,avutursunbeni,çünküsesininsanaaitdeğildir,insankulaklarınazayıflıklarımı,kusurlarımıfısıldayamaz.Engingök,masmavigök,meleklerinegizemineyakıngök[...],sahteparıltılarsaçanyeşilbirbakışlabakmazsınbana;güneşigöğsündetaşıyorsandaaklımıçelmekdeğildirniyetinveyıldızlarla[...],derdinbeniaşağılamakdeğildir...Doğa’nınuçsuzbucaksızHuzur’uanakucağıgibidir,çünkütanımazbeni;atomların,sistemlerinuzakdinginliği,hakkımdahiçbirşeybilmediğiiçinöylekardeşçedavranırki...Minnetiminbirifadesiolarakenginliğinizevehuzurunuzabirduaokumakisterdim,nihayetonlarınsayesindebaşardımkuşkuların,şüpheleringölgesindesevebilmeyi;bizidinlerkenbile

dinleyemeyişinizidinleyebilsemkeşke,bakangözlerinizinyücekörlüğünebaksam,buhayalîgözlervekulaklarladikkatetsenizbana,dikkatliHiçliğinizinhuzurundayken,geridönüşsüzbirölümünmutluluğunuduysam;vebaşkabirhayatumutetmedenhiçolmanıntadınıçıkaran,bütünmaddelerintinselrenklerinesahipbaşkavarlıklarınolmasıihtimalininde,bütünTanrılarındaötesinegeçsem.

BilinçligünlükH.K.

Hayatım:meleklerinyuhalamalarıarasındaafişlerdensilinmiş,sadeceilkperdesioynanmışbirtrajedi.

Dostlarmı?Birtanebileyok.Olsaolsa,aramızdabiryakınlıkolduğunusanantanıdıklar;treninaltındakalsam,cenazegünüdeyağmurbastırsaüzülürlerbelki.

Hayattanuzaklaşmamınkazandırdığıdoğal

ödül,başkalarınınbenimlekesinlikleuyuşamazhalegelmesioldu.Etrafımdainsanlarıuzaklaştıransoğukbirhalevar,buzdanbirçember.Yalnızlığımdanacıduymamayıbeceremedimhenüz,yalnızlığınsadecesıkıntısızbirdinginlikanlamınageldiğiruhsalmertebeyeulaşmaköylezorki.

Banadostçadavranılmasınaaslaprimvermedim,kalkıpaşkınıgösterenolsaonadavermezdim,kizatenimkânsızdı.Dostumolduğunusöyleyenlerhakkındahiçhayallerekapılmadımsada,genedenezamanhayallerimiyıksalaracıçekmeyibaşardım–acıçekmektenibaretkaderimöyleçetrefil,öylekarmaşıkki.

Heradımdaihaneteuğradığımdanadımgibiemindim;venezamanihaneteuğrasamafallamışımdır.Beklediğiminbaşımagelmesi,benimiçinhepbeklenmedikbirşeydi.

Kendimdebirinsanıcezbedecekherhangibirözellikgöremediğimden,birinsanıncazibemekapılabileceğinedehiçinanmadım.Hepbeklediğimbeklenmedikolaylargünbegün

benihaklıçıkarmasa,budalalıkderecesinevaranbiralçakgönüllülükdenebilirdibudüşünceye.

Acıyıpdabanabağlananlarolacağınıbilehayaledemiyorum,insanıniçininkaldırmayacağıkadarçirkinolduğumdoğruysada,başkalarınıngözündeacınacaklartakımınagirecekkadarecişbücüşdeğilimdir,sebepokadarbelirginolmadığıiçin,sonradanmerhametedönüşebilecekşekildeyakınlıkduyulacaklardandasayılmam;merhametuyandırabilecektarafımagelince,ocihettenhiçumutyok,çünküruhusakatolanlarakimseacımaz.

Geçenömrüm,hayatımınnekadarkötü,iğrençolduğunupekhissetmeksizinbudurumaayakuydurmaküzeresürekliçabalamamlaözetlenebilir.

Birinsanenkazından,eskazahayattakalmışbirpiçten,henüzhastanelikolmamışbir

deliden122başkabirşeyolmadığımızıteslimetmeksıkıbirentelektüelcesaretister;amabütünbuolgularısineyeçektiktensonra,

kaderimizemükemmelenuyumsağlamak,Doğa’nınbedenimizelayıkgördüğülanetiisyandaetmedenboyundaeğmeden,elimizibilekaldırmadan,hattakaldırmayayeltenmedenkabuletmekiçin,dahadabüyükbirruhcesaretilazımdır.Buhaldekibirvarlığaacıçekmemesinisöylemekfazlaolur,çünkü,apaçıkbirmutsuzluğugörüpdeüzerinemutlulukyaftasıyapıştırmak,iştebuinsanoğlunungücünüaşıyor;amamutsuzluğuolduğugibikabuledincedebuseferacıduymamakimkânsız.

Kendimidışarıdanbakaraktahayyülettiğimiçinkaybettim–kaybettimyaşamasevincimi.Başkalarınıngözüylegörüncekendimiaşağıladım–aşağılanmayıhaklıçıkaranhuylarımıkeşfettiğimdendeğil,kendimibaşkalarınıngözüylegörmeye,banaduyduklarıhorgörüyüduymayabaşladığımdan.Kendimitanımanınutancınıyaşadım.Buazabınsonundaneyüceliyorinsan,nedebirkaçgüniçindediriliyor,tekyapabildiğimçileninbütüniğrençliğinekatlanmakoldu.

Şunuaçıkçaanladımki,birinsanınbenisevmesiimkânsız,tabiiestetikduygusundannasibinialmamışbirideğilse–kendiminebiçimaşağılardımozaman;vegeneanladımki,birininyakınlıkduymasıda,ancakbanakarşıkayıtsızlığınınbircilvesiolabilir.

Kendimizide,başkalarınınbizinasılgördüğünüdeaçıkçaanlamak!Ogerçekleyüzleşmek!Venihayet,kendigerçeğiyleyüzleştiğindeazapçekenMesih’inçığlığı:“Tanrım,Tanrım,beninedenbıraktın?”

(Pessoa’nınölümündensonra1938Nisanı’ndaadını

Pessoa’nın1934’teyayımlanmışünlükitabındanalanMensagemdergisininilk

sayısındayayımlandı.)

BinbaşıH.K.

8Ekim1919

Doğuştangelenmutsuzluğumunözünühiçbirşey,gerçektenensevdiğimhayaltürükadar,varolmasıkıntımasıksık,gizlicesürdüğümmerhemkadarsamimiyetleanlatmazbana,bütünselbirşekildedeyorumlamaz.Dileğiminesası,özetişudur:hayatıuyumak.Hayatı,yaşanmışolarakarzulamayacakkadarçokseviyorum;yaşamamayıise,hayatıfazlasıylayakışıksızbirşekildearzulamayacakkadarseviyorum.

İştebundanötürü,buradasergilediğimhayal,sevdiğimhayalleriçindeeniyisidir.Bazen,akşamleyin,içindekilerinbelkigittiği,belkisessizleştiğihuzurluevdepencereminpanjurlarınıkaparım,ağıriçpanjurlarıdaüzerlerineçekerim;sırtımdaeskibirkıyafet,koltuğumagömülüpkendimiemeklibirbinbaşıolarakhayaletmeyedalarım,birtaşraotelindeyaşarmışım;akşamyemeğindensonradahamütevazıbirmüşteriyleberaberkalmışız,müşteridenedensizyereoradaoturmuşbekleyen,gecikmişmisafirmiş.

Böyledoğmuşhayalediyorumkendimi:

Emeklibinbaşınıngençliğide,şuanhissettiğimderinarzuyaulaşmakiçinaskeriyedehangibasamaklarıtırmandığıdabenihiçilgilendirmiyor.Zaman’danveHayat’tanbağımsız,benolarakhayalettiğimbinbaşınınbirgeçmişi,birailesiyok,hiçdeolmamış;vakitöldürmekiçinarkadaşlarınınanlatıpdurduğufıkralardanbıkmışvaziyette,şutaşraotelininhayatınıyaşamaktaebediyen.

FarklılıkbildirgesiH.K.

Devletveşehirişlerininbizimüzerimizdebirkudretiyoktur.Bakanların,idarecilerinmilletinzenginlikleriniharvurupharmansavurmasınıpekumursamayız.Tıpkıyağmurlugünlerinçamurugibi,dışarıdadırbunlar.Nebizimonlarlabiralıpveremediğimizvardır,nedeonlarınbizle.

Savaşyadamillîkrizgibibüyükçalkantılardailgialanımızagirmez.Bizedokunmayan

yılanbinyılyaşasın.Başkalarınaalabildiğinetepedenbakmamızdanilerigeliyorgibigörünsede,butavırlaraslındasadece,kendimizeoldukçaşüpheyleyaklaşmamızdankaynaklanır.

Neiyiyiz,nedemerhametli–tamtersiolduğumuzsanılmasın,sadeceneöylededeğilizböylede.İyilik,kabaruhlarınzarafetidir.Başkatürlübirdüşünce,bizimkindenfarklıruhlardacereyanedenbirfenomenolarakanlamtaşırgözümüzde.Onaylamaktankaçınarakbakmaklayetiniriz,amakınamayızda.İşlevimizhiçolmaktır.

Kendikendinealttabakadiyenbirsınıftanyadayükselmekleveyaalçalmakladahilolabileceğimizbaşkabirsınıftangelseydik,anarşistolurduk.Nevarkiçoğumuzsınıfların,toplumsalkatmanlarınaralarındadoğduk–özelliklearistokrasiyle(yüksek)burjuvaziarasındakiyerde,kanımızınuyuşabileceği

dehalaravedelilereaittoplumsaluzamda.123

Eylembiziyoldançıkarır,bundabedenselzayıflığımızınpayıvarsada,dahaziyade

maneviaçıdaniştahlıolmayışımızdıretken.Etkinolmakahlakdışıgelirbize.Kelimeleredöküldüğüandaherdüşüncedeğerindenkaybeder,kelimelerbaşkalarınaaitbirşeyedönüştürüronu,anlayabileninanlayabileceğihalesokar.

Okültizmevesırlarlailgilibütünsanatlarabüyükzaafımızvardır.Nevarkitamolarakokültistsayılmayız.Okültistolmakiçindoğuştanolmasıgerekenarzueksikbizde,bunundışında,büyücülerevemanyetizmacılarabuişiöğretiponlaramükemmelbiraraçkazandıracaksabrımızdayok.Amagenedeyakınızokültizme,çünkü,esasenkendiniöylebirifadeediyorki,konuhakkındaokuyanların,hattameseleyiçözdüğünüsananlarınbüyükçoğunluğuaslındahiçbirşeyanlamıyor.Okültizminbugizemlitavrındamuhteşembirkibirvar.Bununyanısıra,gizeminvedehşetindamgasınıtaşıyanduygulardoğuranverimlibirkaynak:Yıldızlarvaları,büyüayinlerindetapınaklardaadıgeçen,ecişbücüştuhafyaratıklar,bizim

boyutumuzdamaddenin,kapalıduyularımızınetrafında,içimizdekibirmırıltınınelletutulursessizliğindegezinen,hiçortayaçıkmamışhalleri–dehşetverici,vıcıkvıcıkbirelgibideğerek,tehlikelerin,karanlığınkucağınaatarbunlarbizi.

Fakatokültistlerleyıldızımızhiçbarışmaz,nedenideyüreklerindesevgiyle,insanlığınhavariliğiniyapmalıdır:Budagizemlerindenarındırıronları.Birokültistastralboyuttaancaküstünbirestetikuğrunaçalışmalıdır,yoksayakınınaiyilikyapmakgibiiğrençbiramaçiçindeğil.

Doğrudürüstfarkındabiledeğilizama,karabüyüye,aşkınbiliminyasakkollarına,Mahkûmiyet’evedeğerigiderekazalanReenkarnasyon’akendinisatmışKudretinEfendilerinekarşıatadankalmabirzaafınpençesindekıvranırız.Zayıf,kararsızvarlıklaraözgügözlerimiz,tersineişleyenmertebelerleilgilibitiptükenmezteorilere,soysuzlaşmıştörenlere,giderekalçalanhiyerarşininuğursuzeğrisinebirdişişehvetiyleatılarakkaybolur.

Şeytan,elimizdeolmadan,erkeğindişiyiçektiğigibiçekerbizi.BedenselZekâyılanı,tıpkıhaberciTanrı’nınsimgeselasasınaolduğugibi,yüreğimizededolanmıştır:Merkür’dürbutanrı,Anlayış’ınefendisi.

Aramızdaoğlancıolmayanlar,cesaretlerinitoplayıpolmayacanatar.Eylemekarşıiştahsızlık,insanıisteristemezefemineyapar.Şimdikihayatımızda,bircinsiyethatasındandolayı,evhanımlığıveaylakşatosahibeliğiolangerçekmesleğimizielimizdenkaçırmışdurumdayız.Bunakesinlikleinanmıyorolsakda,içimizdeninanıyorgibiyaparsakağzımızdakanlıbirmizahtadıkalacaktır.

Bütünbunlarınnedenikötülüğümüzdeğil,sadecezayıfolmamız.Kendimizlebaşbaşakaldığımızdakötülüğetaparız,sırfkötüolduğundandeğil,İyi’dendahakudretli,dahayoğunolduğundanvekudretli,yoğunolanherşeysinirlerimizecazipgeldiğinden,kadınsiniri

olmalıymışbizimkiler.Peccafortite:124Bubizehitapetmez,çünkügücümüzyok,hattazekâgücündenbileyoksunuz,oysaelimizdeyalnızo

vardır.Ağırgünahlarişlemeyidüşün–buaklıbaşındaemir,bizimiçinbuanlamagelebilir.Amabazen,bunuyapmakbileimkânsızdır:İçhayatımızındakendincebirgerçekliğivardırki,kimizaman,herhangibirgerçeklikgibibiziyaralar.Çağrışımlarıyadazihinselişlevleriyönetenkanunlarınvarlığı,iştebu,doğuştangelendisiplinsizliğimizebirhakarettir.

120.Yada:kahramanlarınınparçalarıyım.

121.Yada:eğerulaşamazsamüzüleceğimbirgerçekliğe.

122.Pessoadelirmektençokkorkardı,hattaikiFransızpsikiyatragittiğinibilehayaletmişti.

123.Pessoa’nınailesinde,hemanatarafındahemdebabatarafındayüksekrütbelisubaylarvardı,üveybabasıdaDurban’dakonsolostu.

124.İşleyeceksenağırgünahişle,anlamında;erkendönemdegünahişlemeküzerinekurulubirHıristiyanmezhebidekurulmuştu.(Ç.N.)

V

“Duyumcu”

ÖzdeyişlerH.K.

Kesin,sarsılmazgörüşlere,içgüdülere,tutkulara,oturmuş,kendinikabulettirmişbirkarakteresahipolmak;hepsidönüpdolaşıpşukorkunçsonucudoğurur:ruhumuzunbirolguya,dışarıyaait,maddibirşeyedönüşmesi.Yaşamak,varolanlarıvekendimizibilmediğimiz,tatlı,kıpırkıpırbirhaldir;birbilgeyeyakışan,hayatverenbiricikyaşamtarzıdırbu.

Varolanlarlakendisiarasındadaimibiraracıolmayıbilmek,oturaklı,bilgebirinsanınulaşabileceğienyüksekmertebedir.

Kişiliğimiz,bizimiçinbilebirmuammaolarakkalmalı:Dolayısıylakendimizideiçinedahiledereksüreklihayalkurmayıgörevbilmeliyizki,kendimizedairbirgörüşedinmemizimkânsızhalegelsin.

Başkalarınınkişiliğimiziistilaetmelerinindeözellikleönünegeçmeliyiz.İnsanlarınbizimleherhangibirşekildeilgilenmesinde,eşigörülmemişbirhoyratlıkvardır.Şusıradan“Nasılsınız?”lafınıaffedilmezbirkabalıkolmaktançıkaranşeyvarsa,odagenelliklezateniçininboş,samimiyetsizolmasıdır.

Sevmek,yalnızlıktanyorulmaktanolur;yanibiralçaklıktır,insanınkendineihanetidir(sondereceönemlidirsevmemek).

Birinegüzeltavsiyelerdebulunmak,Tanrı’nınbaşkalarınabahşettiğihatayapmayeteneğinebirtecavüzdür.Zatenbaşkalarınınyaptığışeylerin,onlarıbizimdeaynıandayapamamamızgibiiyibirtarafıolmalı.Kabuledilebilirenüstsınır,bizimbizolduğumuzu,Başkasılar’lakesinlikleuyuşamadığımızızihnimizekazıyalımdiye,söylenenintamtersiniyapmaküzeregörüşalmaktır.

Araştırmalaryapmanıntekiyitarafı,başkalarınınsöylememişolduğubiryığınşeyinağırağırtadınavarmaktır.

Sanat,biryalnızlıktır.Sanatçıbaşkalarınıtecritetmenin,yalnızbaşınakalmayaheveslendirmeninyolunuaramalıdır.Birsanatçı,okurlarıkitaplarınaokumaksızınsahip

olmayıtercihediyorsa,zirveyeulaşmışdemektir.Tanınmışyazarlarzatenbuhalde;amabuenbüyükbedelolduğundan[...]

Bilinçliolmak,kendinekarşıkötüdavranmayıgetirir.İnsanınkendiderinliklerinegözünüdiktiğizamangirmesidüşmesigerekendoğruruhhali,sinirlerevekararsızlıklarabakarkenkihalidir.

Üstünbirvarlığazihinselolaraktekyakışan,kendiolmayanherşeyekarşımesafeli,soğuk,sakinbiredaylaacımasıdır.Tavırzerrekadardoğruyadaözgünolduğuiçindeğil;amaodereceözendiricidirki,benimsenmezseolmaz.

Milimetreler(enküçükşeylerin

Milimetreler(enküçükşeylerinhissettirdikleri)H.K.

Herşeyvarolduğusüreceşimdikizamandayeraldığı,bunedenledeşimdikizamanalabildiğineeskiolduğuiçin,şimdininbirparçasıolanşeylerebakarkenbirantikacınınşefkatini,birkoleksiyoncununöfkesiniduyuyorum,bugündevarolanlarailişkinyanılsamalarımıgeçerli,hattadoğruvekesinliklehaklıtemelleredayananbilimselaçıklamalarlaelimdenalanherkesingerisindekalmışbirkoleksiyoncunun.

Birkelebeğinboşluktauçarkençizebileceğideğişikgörüntüler,kamaşmışgözlerimiçingörünmezbirşekildeboşluğakazınanfarklıbirervarlıktır.Kafamdakibulanıkanılaröyleyoğunki[...]

Hayatımısadeceminicikşeylerinuyandırdığıküçücükduygularderinleştirir.Önemsizşeylerisevmemdenkaynaklanıyorolabilirbu.Belkideayrıntılaraolanaşırıtitizliğimdendir.Genedebence,tabiiböyle

meseleleritahliletmektenhepkaçındığımiçinkesinkonuşamamama,sebepküçükşeylerintoplumsalyadafiiliboyuttahiçbirönemininolmaması,busayedegerçeklikledeoiğrençbağlarıkurmaması.Küçükşeyler,gerçekdışıtadındadırbence.Yararsızgüzeldir,çünküayakdireyen,uzayanyararlışeylerkadargerçekdeğildir;omuhteşemönemsizşey,oşanlısonsuz-küçükiseneredeyseoradakalır,sadeceneiseodurvealabildiğineözgür,bağımsızyaşar.Tıpkıönemsizşeygibiyararsızşeydegerçekhayatımızda,alçakgönüllübirestetiğiolanbirmolayaratır.Birkurdeleyebatırılmışiğneninobasit,oanlamsızvarlığı,necaziphayaller,nelezzetleruyandırırruhumda!Çokönemlidirbuolgu,bilmemeksenebüyüktalihsizliktir!

Bundanbaşkabizienderinden,hoşlanılacakhalegelecekkadarderindenörseleyenduygulararasındagizeminverdiğihuzursuzluk,enkarmaşıklarından,enenginlerindenbiridir.Gizemise,eniyiküçükşeyleriseyrederkenbelliederkendini,çünküküçükleryer

değiştirmediklerigibisaydamdırlarda,üstelikkıpırdamadandurupgizemeyolverirler.Birçatışmayıseyrederkengizemiyakalamakzordur,–amaşudavarki,insanoğullarınınvaroluşundaki,toplumlarındakivesavaşlarındakisaçmataraf,zihnimizdegizemifethetmeküzerebayrakaçanşeyolabiliraynızamanda–diyordumkiyoldaduranbasitbirtaşıseyretmektenzordursavaş,çünkütaşvarolduğundanbaşkaherhangibirfikiruyandırmaz,dolayısıyladüşünmeyedevamedecekolursakderhalvaroluşundakigizemgeliraklımıza,bundanbaşkaherhangibirfikirçağrıştıramazzaten.

Şükürlerolsunkısacıkanlara,milimetrelereveküçücükşeylerin,kendilerindenbilealçakgönüllüolangölgelerine!Anlar[...]Milimetrelerise–bircetveldeyanyana,sıkışsıkışdururken,nasıldaürkekvecesurdurlar!Bazenhemacıduyarım,hemdebütünbuşeylerdeninanılmazbirhazalırım.Birazkababirgururverirbubana.

Duyarlılığıgereksizyereartırılmışbir

fotoğrafcamıyımben.Bütünayrıntılar,dışımdakişeylerekıyaslaölçüsüzcekazınıyorüzerime.Camsadecekendimleuğraştırıyorbeni.Apaçıkgörülüyorki,dışdünyabenimiçinsafduygudanibaret.Aslaunutmuyorumhissettiğimi.

“Duyumcu”H.K.

İnançlarınölümüne,dinlerintozatoprağakarışmasınatanıklıkeden,bilimlerinalacakaranlığagömüldüğübudevirde,duyumlarımızelimizdekalanyegânegerçekliktir.Aklımızıkurcalayanteksıkıntı,bizitatminedebilenbiricikbilim,duyumlarbilimidir.

İçimizindonanımınaözengöstermek–varlığımızabiranlamkatmanınüstünveakılcıbiryoluvarsa,odabudurbence.Hayatımımuhteşemdibalarlakaplıbirruhtayaşayabilmişolsaydım,şikâyetedeceğim

dertlerimolmazdı.Geçmişebütünsaygısını,geleceğeisebütün

inancınıyadaumudunuyitirmişbirkuşağa,dahadoğrusubukuşağınbirparçasınaaidim.Dolayısıylaşimdikizamanı,gidecekbaşkayerikalmamışinsanlarıniştahıylayaşıyoruz.Veduyumlarımız,heledehayallerimiz(gereksiz,basitduygular)geçmişide,geleceğidehatırlatmayanbirbugünekavuşabildiğimizyegânemekânolduğundan,içhayatımızagülümsüyor,kibirlibiruyuşuklukiçinde,varlıklarınnicelgerçekliğiylebağımızıkoparıyoruz.

Hayattaaklıfikrieğlenmekteolaninsanlardanfarklısayılmayızbelkide.Yalnız,bencilsıkıntımızıngüneşibatmaktaartık,hazcılığımızdaalacakaranlıkveçelişkitonlarındabirsoğuğateslimoluyorağırağır.

Yeniyeniiyileşenhastalarızbiz.Genelliklenebirsanatnebirmeslekedinen,hattahayattantatalmasanatınıbileöğrenmeyeninsanlarız.Uzunilişkilerbizihuzursuzettiğinden,genellikleeniyidostlarımızdan

yarımsaattesıkılırız;sadeceaklımızagelincegörüşelimisterizonlarla,birliktegeçirdiğimizeniyianlarise,onlarlaberaberolduğumuzuhayalettiğimizanlardır.Bu,dostlukanlayışımızdabireksikliğemiişareteder,bilmiyorum–belkideetmez.Kesinolanbirşeyvarsa,odaençoksevdiğimiz–yadasevdiğimizisandığımız–şeyinancakhayalinikurduğumuzdatam,eksiksizdeğerinekavuştuğudur.

Gösterilerdenhoşlanmayız.Oyunculara,dansçılaraburunkıvırırız.Gösteri,sırfhayaliyleyetinilmesigerekenşeylerin,özününbozularaktaklitedilmesindenibarettir.

Başkalarınıngörüşlerinekayıtsızız–doğuştangelenbirkayıtsızlıkdeğilbu,genellikleacıtecrübelerinsonucundaduygularımızıterbiyeetmekzorundakalmamızdanilerigeliyor–,onlarahepkibardavranabilir,hattaherşeyerağmenilgidebarındıranbirilgisizliklebağlanabilirizbile,çünkühayallerdeherkesilginçtirvefarklıinsanlaradönüştürülebilir;vebizdegeçeriz

[...]Sevmektenâciziz,sevilmekiçingereken

sözlersedahasöylemedenyorarbizi.Zateniçinizdenkimisterkisevilmeyi?René’ninseverekyoruyorlardıonu,sözü,tamolarakşiarımızsayılmaz.Sevilmeyidüşünmektirbizitekyoran,telaşadüşürecekkadaryorarhemde.

Hayatımdaimibirateş,durmaksızıntazelenenbirsusuzluk.Gerçekhayat,eyyamıbahurgibibunaltırkibeni,bundabirparçaalçaklıkdayokdeğil.

SamanyoluH.K.

...Zehirlibirtinselliktenakan,eliyüzüdüzgüncümlelerle...

...soylukıyafetleriyırtılmışritüeller,

dünyadaayinleriyleyaşıtkimse125kalmamışgizemlitörenler,

...cismanibedenimizdenayrıbirbedende

hissedilentutsakduyumlar,yalınlakarmaşıkarasındakiincelikleriayırarakkarıştıran,genedekendincecismanibirbedende...

...gününbirindegerçekleşmesiihtimalindenzarafetlekoparılmış,tüylü,donuksarıbirsezgininyüzdüğügöllervehiçkuşkusuzkararsızinceliklersayesindebembeyazellerdetutulanzambak...

...uyuşuklasıkıntıarasındayeşil-siyahanlaşmalar,bakışlardaılık,sıkıntınınnöbetçileriarasındaalabildiğineyorgun...

...boşsonuçlaragebesedef,sıksıksuyagömülenkaymaktaşı–altın,morveişlemelikıyılar,tesellilergibibatangüneş;amaengüzelkıyılaraçıkacaknebirgemivar,nededahaenginalacakaranlıklarabağlananbirköprü...

...hattahavuzlarimgesininkıyısındabileyok,uzaktan,saatinadetatelaffuzettiğiisimlerdenyakalanabilenheceleregörebelkikavakların,belkiservilerinarasındanhayalmeyalseçilensayısızhavuzlar...

...iştebununiçindirrıhtımlaraaçılanpencereler,hiçdurmadandoklaravuran

şıpırtılar,kıvrılakıvrılaaçılanopallerebenzeyenkarmaşıkkortej,horozibiklerininvesakızağaçlarının,duymaihtimalininkaranlıkduvarlarınaaklınuykusuzluklarıylayazdıklarıarasındabitkin,çılgınkortej...

...değerligümüşlerdenuzunteller,tarazlanmışmordüğümler,ıhlamurlarınaltındagereksizduygularveçalılarınsustuğuyollardaeskizamançiftleri,aniyelpazeler,anlaşılmazhareketler;veayrıca,yollardan,ağaçlarladolusonsuzcaddelerdenbaşkabirşeygörmemeninhuzurlubıkkınlığınıbekleyendahagüzelparklarvarkuşkusuz...

...beşyapraklıdallar,yeşillikler,sahtemağaralar,düzgündağlar,yüksekfıskiyeler–ölüustalardanmiraskalmışkocabirsanat,tatminsizliklegerçeklikarasındamahrembirdüellosürdürürken,eskiduyguköylerindekidaracıksokaklarda,hayalleresunulmuşşeylerlealaylarkurmayakararvermişustalarmışbunlar...

...uzaksaraylarda,mermerlerdeyankılananbaladlardırbuşeyler,gelipelimizesarılan

bulanıkanılar,kararsızlıklarınkaçamakbakışları,geceninyıldızlarladonattığıyazgısalgöklerde,çökenimparatorluklarınenginsessizliğindealacakaranlıklar...

***Duyumubirbilimeindirgemek,psikolojik

tahlilleribirmikroskopkadarkesinsonuçverenbiryöntemedönüştürmek–hayatımınarzudüğümünüişgaledenhırs,sessizsusuzluk...

Hayatımınbütünbüyüktrajedileri,duyumile,onunbilincimdekihaliarasındaoynanıyor.Netolarakgörmeyeçabaladımsadabirtürlübaşaramadığımgerçekvarlığım,ormanlarla,fısıldayansularladolu,savaşlarımızınsesinebilealdırmayanbukaranlık,sınırsızbölgedeakıyor.

Hayatımıgömüyorum.(Duyumlarımölü

hayatımayapışmış,upuzun126birmezaryazısındanibaret.)Kendimevarıyorum,ölüyüm,alacakaranlığım.Birtekkendimezarımvariçgüzelliğiylesüsleyerek

yontabileceğim.Yalnızlığımınkapılarısonsuzluğun

bahçelerineaçılıyor,amahayallerimdebileyokgelengiden–genedeyararsızşeyleresonsuzadekaçıkkalacak,ebediyensahteliğiseyredecekodemirparmaklıklar...

Şatafatlıgönülbahçelerimdezafersayfalarınıkoparıyorumtektek,hayalîçalılarınarasında,uzunuzunyankılananadımlarla,Karmaşa’yagidenyollarıarşınlıyorum.

Karmaşa’nıniçinde,sessizliklerinsınırındaİmparatorluklarkurdum,Doğru’nunsonunugetirecekvahşisavaşlarvermekiçin.

***Bilimadamı,kendisindenbaşkagerçeklik,

duyumsayabildiğidünyadanbaşkagerçekdünyaolamayacağınıkabuleder.Dolayısıylatarafsızbilimadına,duyumsadıklarınıbaşkalarınınkinegöredüzeltmekgibihatalıbiryolizleyeceğine,tamtersine,kendievreninivekişiliğinieksiksizolaraktanımayaçalışır.İnsanınhayallerindendahatarafsızbirşey

olamaz.Özbilincindendahakişiselbirşeyolamaz.Bilimini,buikigerçeğesarılarakdahailerigötürür–eskibilginlerinkindençokfarklıdıronunbilimdediği,eskilerkişiliklerinibelirleyenyasalarıvehayallerinindüzeninikavramayaçalışacaklarına“dışarının”yasalarını,“Doğa”dediklerişeyindüzeniniararlardı.

***Hayalkurmaalışkanlığımveyeteneğim,

benimilkeltarafımdır.Hayatkoşulları,çocukluğumdanberisakinveyalnızoluşumvebelkideuzaktanuzağa,birtakımkaranlıkmiraslarıkullanarakbenişekillendirmişolanbaşkagüçler,zihnimibirdüşnehrineçevirdi.Olupolabileceğimbutemelinüstündegelişmiştirvehayalciliğeenuzakgörünentarafımbile,aslındahayalkurmaktanbaşkabirşeyyapmayan,böylecevarabileceğienüstmertebeyeyükselmişolanbirruhaaittir,bundandahiçutançduymaz.

Sırfkendimitahliletmezevkinitatmakiçin,

tamamenhayaleadanmışbirhayatı,tamamenhayalleşekillenmişbirruhuyaratan,benimlebütünleşmişolanzihinselsüreçleri,kendimihazırhissettikçe,yavaşyavaşkelimeleredökmekisterim.

Kendimedışarıdanbaktığımda,kihemenhepoşekildegörürümkendimi,eylemektenâcizbiradamım,elinioynatmayı,birişegirişmeyidüşününcebilerahatsızlıkduyan,başkalarıylakonuşmayıbeceremeyenbiradam,gönlümünzihinselemekisteyenşeylerleavunacakkadarolgunlaşmamışolmasıbiryana,ayrıca,hiçolmazsaçalışırkenbenioyalayacakelişlerinedeyatkınlığımdayok.

Böyleolmamnormaldir.Hayalcilerdekabuledilebilirbirhalbu.Gerçekliklerkarşısındaallakbullakolurum.Başkalarıkonuştukçaiçimisonsuzsıkıntılarbasar.Öbürruhlarıngerçekolmasıhepşaşırtır.Yapılıpedilennevarsa,genişbirbilinçsizliklerağındanibaretgözümde,aklayatkınbirtutarlılıktanyoksun,saçmabiryanılsama–hiç.

Fakat,insanpsikolojisiniçarklarından

anlamadığımı,benzerleriminenmahremdüşüncelerini,güdülerinitamolarakalgılayamadığımıdüşünenlervarsa,neolduğumudoğruanlamamışlardemektir.

Meseleşuki,öylesinebirhayalcideğilimben:Münhasıranhayalciyim.Hayalkurmayaveyalnızbunuyapmayaalıştıkça,gönülgözümüngörüşümüthişberraklaştı.Düşlerimdekikişilerivedekorlarışaşırtıcı,bazendeürkütücübirbelirginliktegörmeklekalmıyorum,soyutdüşüncelerimi,insaniduygularımıyadaonlardangeriyekalanları,gizlieğilimlerimi,kendimekarşıpsişikyaklaşımlarımıdagenebelirginolarakgörüyorum.Diyebilirimki,ensoyutdüşüncelerimikendimde,içimdekibiruzamda,gönülgözüylegörüyorum.Bütünçetrefillikleridegörünürhalegeliyorböylece,hemdeenufakayrıntılarınadek.

Sonuçolarakeksiksiztanıyorumkendimivekendimieksiksiztanıyınca,bütüninsanlığıdaeksiksiztanımışoluyorum.Ruhumdabiraniçinparlamamışneaşağılıkbiriçgüdüvardır,

nedesoylubircoşku;herbirimizinneşekildekendimiziortayakoyduğumuzudabilirim.Kötüdüşüncelerin,isteryüzlerdekimertlikyadakayıtsızlıkmaskelerininaltında,isterherbirimiziniçindekienderinyerdeolsun,hareketlerindençıkarırımneolduklarını.İçimizdeneyinbizitatlıumutlarlakandırmayaçalıştığınıbilirim.İştebusayede,yanımdakiinsanlarınçoğunukendilerindenbileiyitanırım.Sıksıkderinliklerineinmeyeuğraşırım,benimolsunlardiye.Açıklayabileceğimherruhsalyaşambanaaittir,çünkübencehayaletmek,sahipolmakdemektir.Dolayısıylahernekadarhayalciolsamda,iddiaettiğimgibibirruhçözümcüsüolmamdagayetdoğaldır.

Bundanötürü,okumayısevdiğimnadirşeylerarasında,tiyatrooyunlarınaayrıbirzaafımvardır.Heryenigün,bendefarklıbiroyunseyreder,ruhlarınMercatorprojeksiyonunagörebirdüzlemenasılyansıtılacağınıiyibilirim.Aslındapeksıkıntımıgiderdiğideyokbunun,dramaturglaröyleçok,

öylebenzer,öylebüyükhatalaryapıyorlarki.Benigerçektentatminedebilenbirdramçıkmadı.İnsanpsikolojisini,birbakıştabütüntenhalarıyoklayanbirşimşekberraklığıylaincelerken,ruhçözümlemesindekivetiyatrocularınyapısındakikabalıktanrahatsızoldum;bukonulardaokuduğumazıcıkşey,yazılıbirsayfanınortayerindekibirmürekkeplekesigibitiksindirdibeni.

Varlıklar,düşleriminmalzemesidir;Dışarı’nınbazıayrıntılarınadalgıncadaolsa,aşırıbirdikkatlebakmambundandır.

Düşlerimebelirginlikkazandırmakiçin,gerçekmanzaraları,hayattanalınmışinsanlarıüçboyutluolaraknasılgördüğümüzübilmemgerekir;çünkühayalciningörüşüylevarlıklarıgörüşümüzarasındafarkvardır.Düştebakış,gerçekteolduğugibibellibirnesneninönemliyadaönemsiztaraflarınatakılıpkalmaz.Hayalcineyigörüyorsa,önemliolanodur.Birnesneninhakikigerçekliği,varlığınınbirparçasıdırsadece;gerikalanıise,boşluktavarolmaayrıcalığınınkarşılığındamaddeyeödediği

ağırbedeldir.Aynışekilde,düşteykenelletutulurbirgerçekliğiolupdaboşluğuniçindeykenböyleolmayanolaylardavar.Gerçekbirgünbatımı,tartıyagelmez,geçicibirşeydir.Hayalîbirgünbatımıisesabitveölümsüzdür.Birinsan,düşlerininetolarakgörebiliyorsa(zatenaslındaöyledirler)yadahayatıdüştegörmeyi,hayatımaddesizolarakgörmeyivedüşdenenaletlefotoğrafınıçekmeyibiliyorsayazmayıdabilir,yararlı,ağırvesınırlı’danyayılanışınlarınhiçbiretkisiyokturoaletüzerinde,çünküonlarolsaolsatinselliklevhasınıörtmeyibilir.

Kendiadıma,düşlerikullanakullanaadetaiçimdekemikleşenbiralışkanlıkla,gerçekliktekidüşüyakalıyorumhep.Varlıklarabakarken,düşlemiminkullanamayacağıtaraflarınıyokediyorum.Daimadüşteyaşıyorumkısacası,gerçekhayattayaşarkenbile.Birgünbatımınıkendimdeseyretmekledışarıdaseyretmekbenimiçinbir,çünküikisinideaynışekildegörüyorum,görmebiçimimherikidurumadakendiniaynışekildeayarlıyor.

Bunedenlekendimedairfikrim,pekçoklarınahatalıgelebilir.Birbakımaöyledirde.Fakatkendikendimihayalediyor,kendimdehayaledilebilirolanıseçiyorum;uzunuzadıyakendimioluşturuyor,mümkünolanherşekildetekraroluşturuyorum,takiolduğumveolmadığımkişidentalepettiğimekıyasla,tatminedicibirimgeeldeedenedek.Bazenbirnesneyigörmenineniyiyoluonuortadankaldırmaktır,amagenedekalıro,nasıldesem,inkâredilmişliğininvehükümsüzlüğününmaddesiyleyoğrulmuşolarakkalır;gerçekvarlığımınkocaparçalarınauygularımbunu,portremdensilindikçekendigerçekliğimedoğruevirirlerbeni.

Budurumda,kendimikandırmaktakullandığımmahremyöntemlerhakkındayanılgılaradüşmektennasılkurtulabilirim?Meseleşuki,dünyanınbirhaliniyadahayalîbirinsanıgerçekötesibirgerçekliğesürükleyensüreç,aynızamandabirduyguyuyadafikridetaşıraynıyere;onlarısoyluyadasafgösterenaraçlardansahteolanlarıdaalırellerinden,ki

hemenhepsisahtedir.Tarafsızlığımınmutlakbirtarafsızlıkolduğunadikkatedilsin,tümtarafsızlıklariçindeenmutlakolandırbenimki.Somutolmasınarağmenmutlaklığınözellikleriyledonanmış,mutlaknesneyiyaratabilirim.Ruhumdaharahatuyusundiyehayattansaklanmışsayılmam;sadecehayatdeğiştirdim,düşlerimdehayattakitarafsızlığınaynısınıbuldum.Düşlerim–bukonuyubaşkasayfalardaelealmıştım–irademdenbağımsızolarakdoğariçimde,çoğuzamandagücendirir,incitirbeni.Kendimdekeşfettiklerimgenellikleüzücü,utançverici(belkideiçimdebirparçainsanlıkkalmış–utançdaneyinnesi?)vekorkutucudur.

Kesintisizdüşhalibendedikkatinyerinialdı.Gördüklerime,içimdetaşıdığımbaşkadüşleriekleyeceknoktayageldim,düşümdezatenohalegelmişolsalarbile.Varlıklarıdüştegörmekdediğimşeyihakkıylayapacakkadardikkatimdağılmışolsada,dikkatsizlikaralıksızçalışanhayalgücümdenve–aşırıbirdikkatledeğilsede–düşleriminakışınakafayormamdan

kaynaklandığıiçin–biradımdahailerigiderekdüşlediğimşeyigördüğümdüşeekliyorumki,maddedenarınmışgerçeğinmutlakmaddesizlikletemasetmesinisağlayabileyim.

Aynıandapekçokfarklıdüşünceninpeşindengidebilme,hemetrafımıgözlemleyiphemdebambaşkaşeylerdüşleyebilmeyeteneğiniböyleedindim;biryandansapınakadargerçekbirTejoNehri’ndesapınakadargerçekbirgünbatımıhayalederken,biryandandaiçimdekibirPasifikOkyanusu’ndahayalîbirsabahdüşlemeyiörneğin;hayaledilenikişey,iyicekarışmaksızıniçiçegirer,herbirininbendeyarattığıfarklıduygulardanbaşkaşeybulaştırmazlarbirbirlerine;sankihemsokaktangeçenlerigörüyormuşum,hemdeaynıandaherbirininzihninikendimdehissediyormuşumgibiolur–ancakduygubirliğisağlandığındaolabilecekbirşeybu–veaynıandafarklıbedenlerin–farklılıklarınıgörmezsemolmaz–sayısızbacaklarınkıpırdandığısokaktakarşılaştığınıgörüyorumduradeta.

125.Yada:kimseninanlayışıylayaşıtayinleri.

126.Yada:upuzun,Gongoratarzında.

VI

“Çıkılmamışyolculuk”

Şelale

Küçükkızgayetiyibilirbebeğiningerçekolmadığını,amagerçekbirvarlıkmışgibidavranır,hemdekırıldığızamanağlayacak,üzüntüdenharapolacakkadar.Çocuğunmarifeti,herşeyigerçekliktenuzaklaştırabilmesidir.Şükürlerolsunkihayatındüşlerlegeçenböylesibirdönemivar,

hayatı127inkâredersin,çünkücinsellikyoktur,gerçekliğiinkâredersin,sırfoyunolsundiye,olmayanşeyleridegerçeksanırsın!Keşketekrarçocukolsam,insanlarınetraflarındakişeylereverdiklerideğerede,aralarındakurduklarıbağlaradakendimikaptırmaksızın,hepöylekalsam.Küçükkenkurşunaskerlerimibaşaşağıçevirirdimsıksık...Pekisiz,gerçekaskerlerinbaşaşağıyürümemesigerektiğini

kanıtlayacak,benibunaiknaedebilecektekbirmantıklıargümanbiliyormusunuz?

Çocuk,altınacamdanfazlaitibaretmez.Peki,gerçektealtındahafazlaedermi?–Çocuk,yetişkinlerinedimlerineadetaperçinlenmişgördüğütutkuları,öfkelerivekorkularıiçteniçesaçmabulur.Sahi,korku,nefretveaşklarımızınistisnasızhepsiboş,birokadardasaçmadeğilmidir?

Eyçocukluğaözgütanrısal,saçmasezgi!Bizdekiençıplakhayalibileönyargılarlaörtülmüşolan,endolaysızbaktığımızdabileöznelfikirleribulaştırmadanedemediğimizşeyleringerçek-görünüşü!

Tanrıkoskocabirçocukolmasınsakın?Yabütünevrenbirşaka,birçocuk

afacanlığıysa?128Oderecegerçekdışı,o[...]Bufikrikomiklikolsundiyeatmıştım

ortayaveşimdiuzağımdayken,görünnasıldaansızıniğrençliğininfarkınavardığımı.(Genede,kimbiliryagerçeğiyansıtıyorsa?)İştefikirayaklarımındibinedüşüyortekrar,kırılıpbinlercedehşettozuna,gizemkırıntısına

dönüşüyor...Varolduğumubilmekiçinuyanıyorum...Belirsiz,derinbirsıkıntınınmünasebetsiz

tazeliğinincıvıltısıgeliyorkulağıma,oradan,bahçeninaptaldibinden,arıkovanlarınınarkasındakişelalelerden.

Yanlışevlilikleryapmışkadınlaraöğütler(1)H.K.

(Yanlışevlilikleryapmışderken,evlikadınlarıntümünüveayrıcabazıbekârkadınlarıkastediyoruz.)

İlkolarakinsancılduygularbeslemektenkaçınınız.İnsancıllıkbüyükbirkabalıktır.Sizigidizavallı,yanlışevlenmişkadınlar,soğukkanlılıkla,akıllıusluyazıyorum,siziverahatınızıdüşünerek.

Tıpkısanatgibiheranlamdaözgürleşmekderuhumuzumümkünolduğukadarcendereyesokmamakla,bedenimizindeisteklerimizeitaatetmesinisağlamaklaolur.

Ahlaksızolmayagerekyok,çünkükişiliğinizibaşkalarınıngözündealçaltıryadasıradanlaştırırbu.Ahlaksızolun,evet,amaiçteniçe,birsaygıhalesiylekuşatılmışolarak.Bedenibakireliğemeyillisadıkbireşveanneolmak,birtaraftandabakkaldan[...]varıncayakadarbütünkomşuerkeklerleanlatılmaztenselhastalıklara[...]yakalanmak,fingirdekkadınlarınyöntemlerinede–tamkendilerinegöre,beşparaetmezyöntemlerdirbunlar–,[...]herhaldeçıkarlarınkızı[...],aptallıktasınırtanımazkadınlarınkatınamusanlayışınadadüşmeksizinhayattanzevkalmak,kişiliğinigeliştirmekisteyenleriçinapayrıbirlezzettir.

Eybusatırlarıokuyandişiler,yazdıklarımıanlamanıznekadarüstünolduğunuzabağlı.Zevkbeyindengelir,işlenensuçlarisesadecedüştesuçtur!Sapınakadargerçek,nefisbirsuçbiliyorum.Hiçbirzamanişlenmedi.Bilmediğimizsuçlardırgüzelolanlar.CesarBorgia’nınkilergüzelmidir?Kesinliklehayır,inanınbana.Ogüzelim,osayısız,overimlisuçlarıişleyenvarlıkhayalimizdekiCesar

Borgia’dır,herbirimizdekiBorgiafikridir.Kalıbımıbasarım,gerçekCesarBorgiaalelade,aptaladamıntekiydi;başkatürlüolamazdızaten,çünküvarolmakaptalca,sıradanbiriştir.

Sizetavsiyedebulunurkenhiçbirçıkarbeklemiyorum,yöntemimibenihiçilgilendirmeyenbirvakayauygulamışoluyorum.Şahseniktidarveşanhayalederimben;cinselliğehiçyerolmayanhayallerdirbunlar.Amasizeyardımımdokunsunistiyorum,belkidesırfkendimleçelişmekolsundiye,zirayararlıolmaktannefretederim.Kendimcebirözgecilikbenimki.

Yanlışevlilikleryapmışkadınlaraöğütler(2)

Şimdi,kocanızıhayalinizdenasılaldatabilirsiniz,sizebunuöğretmekisterim.

İnanınbana:Sadecekabasabakadınlarkocalarınıgerçektenaldatır.Edepyoksacinselzevkdeolmaz.Kadınbirdenfazlaerkeğe

kendiniverirseedepdiyebirşeykalmaz.Şunudabelirtmedengeçmeyelimki,kadın

kendisindenüstünolduğuiçinbirerkeğeihtiyaçduyar.Kanımca,kadınkendinitekbirerkeklesınırlamalıdırki,gerekirseonuhayalîerkeklerdenoluşan,giderekbüyüyenbirçemberinmerkezineoturtabilsin.

Bunugerçekleştirmekiçinenuygunzaman,âdetkanamasındanöncekigünlerdir.

Yani:Kocanızınbedeniniolduğundandahabeyaz

hayalediniz.İyihayalederseniz,üzerinizdededahabeyazhissedeceksinizdir.

Cinselliktehertürdenaşırılıktankaçınınız.Üzerinizdeyatankocanızasarılıphayalgücünüzükullanarak,tekbirbakışladeğiştirinizonu–yüreğinizdesaklıolanerkeğidüşününüz.

Hazzınözüikiyebölünmektengelir.İçinizdekiKedi’ninpenceresiniardınakadaraçınız.

Kocanızıncanınınasılsıkabilirsiniz.Kocanızınaradabiröfkelenmesiönemlidir.

Önemliolantiksindiğinizşeylerinsizecazipgelmeyebaşlaması,amabusıradadışdisiplininizikorumanızdır.

Doludizginiçdisiplinsizlikleensıkıdışdisiplininelelevermesinden,dörtdörtlükcinsellikdoğar.Birdüşüyadaarzuyugerçekhalegetirenherhareket,aslındaonugerçeğindışınaitmişolur.

Yerinekoymasandığınızkadarzordeğildir.Yerinekoymaderkenkastım,AerkeğiyleçiftleşirkenhayalinizdeBerkeğiyledoyumaulaşmayaçalışmaktır.

Yanlışevlilikleryapmışkadınlaraöğütler(3)

Kıymetlitalebelerim,öğütlerimiharfiyenyerinegetiriyorsanız,kiliseninyadadevletinsizirahminizleyadaisminizlebağladığıerkekhayvanlabirlikte,amaonunmarifetlerininsayesindedeğil,sizeüstüste,sayısızdoyumlardilerim.

Kuş,ayaklarınıyeresıkıbasarakhavalanır.

Sevgilikızlarım,buimgeyidüşündükçe,varolanyegânetinselemrihatırlayasınızherdaim.

Bilmediğikirlizevkkalmamış,fakatkocasınıasla,gözüylebilealdatmayanbiraşifteolmak–müthişbirhazverirbu,tabiibecerebilirseniz.

İçindenaşifteolabilmek,kocasınıiçinden,sarmaşdolaşkenbilealdatabilmek,kocasınaverdiğiöpücüğün(gerçek?)anlamıolmayabilmek–ah,sizüstünkadınlar,ahesrarlıBeyinlerimbenim–iştehazdiyebunaderler.

Aynıöğüdüerkeklereniyemivermiyorum?ÇünküErkekbaşkabirtürdür.Altseviyedenolanlara,önünegelenkadınıkullanmalarınıöneririm:Yapsınlarbunu,yapsınlarda[...]zaman,onlarınekadarhorgördüğümübellesinler.Üstünerkeğinisekadınaihtiyacıyoktur.Hazzaulaşmakiçinbirinesahipolmayahiçgerekduymaz.Nevarki,kadınlarınüstünolanlarıbilekabuletmezbunu:Kadın,esasencinselliğinedüşkündür.

İmparatorlukefsanesiH.K.

DüşâlemimbirDoğuşehridir.Boşluktayerişgaledenbirgerçeklikolarak,gösterişli,yumuşakbirhalınınşehvetivardıryüzünde.Sokaklarınırengârenkyapandükkânlarkendilerineaitolmayan,anlaşılmazbirfonunüzerineişlenmişgibidurur;uçukmavisatenlerdeki,sarılıkırmızılıkabartmanakışlarabenzerler.Şehrinbütünhikâyesi,loşodamdabellibelirsizkulağımaçalınankelebekmisali,düşümdekilambanınetrafındadönüpdurur.Düşlerimeskizamanlarıngörkemlihayatlarındagezinmiş,kraliçelerinellerindenzamanlasolmuşmücevherleralmıştır.Olmayanvarlığımınkıyılarınısahiciuyuşukluklarsarmış,alacakaranlıknefesaldıkçayosunlarnehirleriminsereserpeyayılanyüzeyinevurmuştur.İştebununiçinkayıpuygarlıklarınsütunluavlularıydımvaktiyle,ölüfrizlerdekiarabeskmotiflerinateşiydim,kırıksütunlarakıvrılakıvrılasarılan

karasonsuzluklekeleriydim,uzaktabatangemilerigözleyengemidirekleriydim,sırfdevrilmişağaçlaraçıkanbasamaklar,upuzunörtülerdim,örtmeyibilmezdibunlar,amakıvrımlarındagölgelersaklarlardısanki,yereçalınmışbuhurdanlıklardanyükselendumanlargibidoğrulanhayaletler.Neuğursuzbirsaltanattısürdüğüm,enıraksınırlardakisavaşlar,sarayımahuzuruzehirederdi.Uzakşenliklerinbelirsizmırıltısıhepyakınımızdaydı;pencereminönündengeçmeyemecburalaylarebediyenyürürdü;amahavuzlarımdanebirkırmızıaltınbalıkbulunurdu,nedemeyvebahçelerimindurgunyeşilindetekbirmeyve;hattabaşkalarınınmutlumesutyaşadığıdermeçatmakulübelerdenyükselipağaçlarınardındankendinigösterenbirdumanbileyoktu,obasitbaladlarıyla,özbilincimindoğuştangelenesrarınıuyutacak.

Pedro’nunkırşiiriSeninenerede,nedenezamangördüğümü

biliyorum.Bilmembirtablodamıydı,yoksasapınakadargerçekkırlarda,bedeninleyaşıt

ağaçların,bitkileriarasındamıydı;birtablodaydıbelki,bendekalanhatıranöylesinetemiz,öylesineokunaklı.Acabanezamandı,hattagerçektenoldumubu–belkibirtablodabile,hiçgörmedimseni–amaaklımınolancacoşkusuylabiliyorumki,hayatımınendinginanıydıo.

Yanındakocaman,uslubiröküzleçevikadımlarlagelmekteydinküçüksütçükız,sakinceyürüyordunuzenlibirkurdelegibiuzananyolda.Siziuzaktangörürgibioldum,sonrabanadoğrugeldinizvegeçipgittiniz.Farketmemişgibiydinbeni.Ağırağıryürüyordun,sen,kocaöküzündalgınçobanı.Bakışlarınbütünanılardanarınmış,ruhunhayatınıbarındırangenişbirdüzlükgibiaçılmıştı;özbilincinterketmiştiseniveoandasensadece[...]

Senigörünceşehirlerindeğiştiğinihatırladım,kırlarınsaezeliveebediolduğunu.Dağlara,taşlarakutsaldeniyorsa,KutsalKitapzamanındanbuyanahepaynıkaldıklarıiçindir.

İsimsizsiluetininömürsüzçizgilerioldu

bütünbirkırâleminigözümünönünegetirenveşimdi,senidüşündüğümdehiçbilmediğimenginbirhuzursarıyorbenliğimi.Yürüyüşündehafifbirkıvraklıkvardı,bellibelirsizbiroynaklık,herhareketindebirkuşyerekonuyordu;görünmezsarmaşıklargövdenesarılıyordu.Sessizliğin–akşaminiyordu,yorgunsürülerzamanınsolgunyamaçlarınadoğrumeliyor,şangırdıyordu–,sessizliğinsonçobankızınınşarkısıydı,Vergilius’unaslayazmadığıbirkırşiirindeunutulmuşturbukız,yüceltilmektenebediyenmahrumedilmiş,çayırlardaölümsüzbirkaraltıolarakkalmıştır.Belkiyürürkengülümsüyordunda–kendineyadaruhuna,içindenkendinigülümserkengördüğüniçin.Amadudaklarınınkıvrımıdağsıralarıkadarsakin,köylüellerininhatırımdançıkmışhareketleri,kırçiçekleriylebezeliydi.

Evet,birtablodagördümseni.Öyleyse,neredençıkardımyolumdagiderkenbanadoğruyürüdüğünü,yolumuzunkesiştiğini,benimseardımadönüpbakmaksızın

yürüdüğümü,ardındangenevedaimahayalinigördüğümü?Zamandurupsanayolveriyor,benise,hayatta–yadahayatınbirtaklidindeyerinebirbaşkasınıkoymakistediğimdealdatıyorumseni.

BoşmezarKharon’averilecekparayıağzınakoyanbir

tekdul,birtekyetimolmadı.Görmeyelimdiyebağlanmıştıgözleri,oysaStyx’iogözlerlegeçmiştivecehennemsularındatamdokuzkez,tanımadığımızyüzününsuretinigörmüştü.Ölümnehirlerininkıyılarındabugünbaşıboşgezinenokaraltınınbizimiçinbiradıyokartık;adıisesadecebirgölge.

Vataniçinöldü,nasıl,nedenolduğunuanlamadan.Görkemlibirfedakârlıktıbu,çünkükendinibirkenarabırakmıştı.Ruhundakiolancamertliğiortayakoyarakhayatınıverdi:İçgüdüyleyaptıbunu,görevicabıdeğil;Vatanaşkıuğrunaöldü,edinebileceğiVatanbilinciiçindeğil.Mantıkenöylegerektiğindendeğil,sadecebizidoğurduğuiçinoğluolduğumuzbiranaymışgibisavundu

onu.Aslisırrasadıkkalaraknedüşündünedeistediölmeyi,amatıpkıhayatgibiölümüde,nedeninibilmeksizinyaşadı.Şimdionunolangölge,Thermopylai’dedüşmüşolanlarlakardeştir,dahadoğmazdanönceettikleriyeminesadakatlerinibedenleriylekanıtlamıştıonlar.

Güneşhersabahnasıldoğarsa,odaöyleöldüVatanuğruna.Varolmakonundoğalhaliydi,öyleki,Ölümdeğiştirmekzorundakaldıonu.

Ateşlibirinancınkölesiolmadı,büyükbiridealinalçaklığıuğrunasavaşırkenvurulmadı.Biryanıylainancınküfür,insancıllığınhakaretolduğunubilmeksizin,nebirpolitikdüşünceyi,neinsanlığıngeleceğini,nehenüzaraftabekleyenbirtakımdinlerikurtarmauğrunagirditoprağa.Muhammed’inmüritleriyleMesih’intalebelerininkendinikandırmasınayarayanahiretinancıyladahiçarasıolmadığından,ölümügördüğündeondanbirhayatbeklemedi,dahaiyisiniumutetmeksizinseyrettihayatıngeçişini.

Rüzgârgibi,güngibidoğalolduölümü,onufarklıbiriyapanruhunudagötürdügiderken.Birkapınınönünegelipiçerigirercesinedaldıkaranlığa.Vataniçinöldü,insandanüstünolan,neolduğunugerçektenbildiğimizbiricikşeyiçin.Yeryüzü’ndecanlıbirvarlıkolmasınısağlayanateşbakışlarınınderinlerindesöndüğünde,neMüslüman’ınyadaHıristiyan’ıncennetiyansıdıgözlerine,nedeBudist’inaşkınunutuşu.

Bizonubilmediğimizkadar,odakendindenhabersizdi.Neyaptığınıbilmedengöreviniyerinegetirdi.Gülleriaçtıran,yapraklarınölümünenicegüzelliklerkatanşeyinkılavuzluğunagüvendi.Hayatınbundanötebiranlamı,ölmeninsedahagüzelbirödülüolamaz.

...Şehadetlecennetikazanacağındanda,acıkuvvetiyleinsanlığıkurtaracağındandahabersiz,gayetmütevazıbirkahramanlıkla;barbarlarladüşmanlarıistemeyen,Şehir’eaitkadim,paganırktanbiri.

...ama,oğulaanasınısevdirencoşkuyla;

kendisioğulolduğundandeğil,ötekianası

olduğundan[?]129

Tanrılarındarızasıylagezşimdisonsuzadekışıksızlığamahkûmmemleketleri,yoldaKokytosNehri’ninşikâyetlerini,alevalevPhlegeton’udinle;geceninderinliklerindeLethe’ninsolgunsularınınhafifakışınakulakver.

Kendisiniölümesürükleyeniçgüdügibiisimsizdiro.Vataniçinöleceğiaklınagelmemişti:Amaöldü.Göreviniyapmayakararvermemişti:Amayaptı.Oldumolasıruhuisimsizkalmışbiradama,bedeninihangiisimletarifettiğisorulmamalı.OPortekizliydi;şuyadabuPortekizlideğil,sınırlariçinehapsedilmemişPortekizli.

Yeri,Portekiz’ikuranlarınyanındadeğil,onlarapayrıdır,bilinçleridebambaşkadır.Cesaretleriylebizedenizinyollarınıaçan,dahagenişkrallıklarıkucaklamamızısağlayanoyarı-tanrılarlayârenlikedemezo.

Nebirheykelolsunnedebirmezartaşı,hepimizikendindetoplayano’nunhalini

hatırlatacak;obütünbirhalkolduğunagöre,ülkebaştansonamezarıolsun.Onukendianısınagömelim,mezartaşıniyetinedeverdiğiörneğiyüceltelim.

Çıkılmamışyolculuk(1)

Hafifçesonbaharadönmüşbirşafakvaktiçıktımohiçgerçekleşmeyenyolculuğa.

–Gerçekdışıbirşekildehatırladığım–gökyüzündemorlarkarışmış,hüzünlüsarıdöküntülervardı,dağlarıncançekişmeli,berrakhatlarıysa,onlarıyumuşatan,kıvrımlarınasızanölümrengibirhaleylekuşatılmıştı.

Gemininöbürtarafındakiküpeşteden(durduğumtarafta,büyüktenteninaltıdahasoğuktu),okyanusdoğuda,ufkunhüzne

boğulduğuçizgiyedekkıpırkıpırdı,130

karanlıklarınsoluğudaaynıyerde,sıcakbirgündebastıransismisali,ensondenizinsıvı,karanlıksınırınagecenakışlıbiralacakaranlık

bırakaraksüzülüyordu.Hatırlıyorumda,deniz,yanıpsönen

ışıklarınçizdiğikıvrımlarınkarıştığı,karanlıkrenklerebürünmüştü–mutlubirandabirdenbireakladüşüveren,kimbilirneyinhabercisihüzünlübirdüşünceninesrarıvardıbütünbunlarda.

Bilinenherhangibirlimandeğildiyolaçıktığımyer.Hangilimandı,bugünhâlâbilmem,çünkühiçgitmedim.Zatenyolculuğunkutsalamacı,varolmayanlimanlarıkeşfetmekti–limanlara-girmek’tenibaretlimanlar;nehirağızlarındakiunutulmuşkörfezler,gerçekdışılığısözgötürmezşehirleribirbirindenayıranboğazlar.Okudukçasaçmabuluyorolmalısınızbusatırları.Nevarki,sizhiçbenimkigibibiryolculukyapmadınız.

Gerçektengittimmi?Evetdersemyalanolur.Başkamemleketlerde,başkalimanlardabuldumkendimi,başkaşehirlerdengeçtim–gerçibuşehirde,ötekilerdeaslındadünyanınhiçbirşehriydi.Gideninmanzaradeğildebenolduğuma;başkadiyarlardakioülkelerinbeni

değil,benimonlarıkatettiğimeyeminetdeseler–hayır,edemem.Benkihayatınneolduğunubilebilmezken,benmionuyaşıyorumyoksaomubeni(“yaşamak”fiilihayatladolduğundakazandığıanlamda),bunubileayırtedemezkenyeminedecekdeğilimherhangibirşeye.

Biryolculukyaptım,hepsibu.Bunaaylar,hattagünleryadaherhangibirzamanölçüsünegöreherhangibirzamanbirimiharcamadığımısöylememegerekyokherhalde.Yolculuğumzamandageçtielbette,amazamanısaat,günveayhesabınavurduğumuzkıyıdadeğil;öbürtarafta,zamanınölçütanımadığıyerde.Zamanoradadageçiyor,amaölçülemiyor.Birbakıma,biziyaşadığınatanıkolduğumuzzamandandahahızlıolduğu

söylenebilir.131İçinizdensorupduruyorsunuzdur,neanlatıyorbucümleler,diye.Sakınohatayadüşeyimdemeyin.Çocukgibikelimelerevevarlıklaraanlamlarınısormaktanvazgeçinartık.Hiçbirşeyinanlamıyoktur.

Hangigemiylemiyaptımyolculuğu?AdıHerhangibiri’ydi.Gülüyorsunuz.Bendegülüyorum,hattabelkisize.Tanrılarınanlayabileceğisembolleryazmadığımı,sizede,banadakimiddiaedebilir?

Herneyse.Şafakvaktiçıktımyola.Demiralınırkençıkanmadenîseshâlâkulağımda.Belleğim,vincinkollarınınağırağırhareketedipensonundamolaverişinigözucuylagörüyorhâlâ,saatlerboyuncahiçdurmaksızınindiripkaldırdığısandıkvefıçılarlabakışlarımıyormuştuokollar.Yüklerzincirlerlebağlanmışolarakküpeşteninüzerindenansızınyükseliyor,küpeşteyihafifçesıyırıpgeçiyordu;ardındansallanaraksintinekapağınakadaryuvarlanıyor,yuvarlanıyorduvenihayetdöşemedenyükselen,boğukbirgürültüyleyeredüşüpambarınkaranlıkbirköşesineyığılıyordu.Zincirlerçıkarılırkenendiptengıcırtılargeliyordu;venihayetzincirşakırdayarakyukarıçekiliyorveherşey,görüldüğükadarıylagereksizcesilbaştanbaşlıyordu.

YepyeniAvrupalardan,yelkenlimlebenisahteBoğazkıyılarındakarşılayanbambaşkaİstanbullardangeçtim.Sözümükesiyorsunuz:Yelkenlimmi?Evetya,nesöylüyorsamo.Yolaçıktığımbuharlıgemi,limanavardığındabiryelkenliydi.İmkânsızmıdediniz?Tamdabununiçinbaşımageldizaten.

Başkabuharlıgemiler,imkânsızHindistanlarınderinliklerindekihayalîsavaşlarınhaberlerinigetirdi.Omemleketlerinadıgeçtikçebunaltıcıbirsılahasretiçökerdiüstümüze,öylegeridekalmıştıkiülkemiz–budünyadamıydı,obilebellideğil...

Çıkılmamışyolculuk(2)

Kapınınarkasınasaklanıyorumki,Gerçeklikiçerigirincebenigöremesin.Masanınaltınasığınınca,Olasıbirdenkorkuyor.Öyleki,kucaklaşmışikikolgibiuzaklaştırıyorumkendimdenbenisarmalayanikisıkıntıyı–Gerçeklik’tenbaşkaşeyyaşayamamanın

sıkıntısıvesadeceOlası’yıtahayyüledebilmeninsıkıntısı.

Böylecealtediyorumtümgerçekliği.Zaferlerimikumdankaleleremibenzettiniz?Kumdanolmayankalelerinmalzemesindebirtanrısallıkmıvar?

Neredenbiliyorsunuzyolculuklaryaptıkçaanlaşılmazbirşekildegençleşmediğimi?

Saçmaladıkçaçocuklaşarakküçüklüğümedönüyorum,kavramlarlaçocukkenkurşunaskerlerimleoynadığımgibioynuyorum:Askerimgesinehiçuymayanşeyleryaptırırdımonlara.

Hatalardansarhoşlaşmışhalde,nihayetyaşadığımıhissettiğimsaniyelerdekendimdengeçiyorum.

(Çıkılmamışyolculuk?)

–Denizkazasımı?Hayır,hiçgörmedim.Amabütünyolculuklarımıkazayauğrattımgaliba,kurtuluşumisedağınıkbilinçsizliklerde

saklıydı.–Belirsizdüşler,anlaşılmazpırıltılar,şaşkın

manzaralar–oncayolculuktanruhumdakalanbundanibaret.

Herrenktensaat,herlezzettenaşk,herboyuttaaçgözlülükgördümzannedersem.Ömrümboyuncakendimiyoldançıkardımhepvenekendimeyettim,nedeyetmeyihayalettim.

–Şunudabelirteyimki,bengerçektendüştümyollara.Amatekanladığım,yolculukyaptıysamdayaşamamışolduğum.Biruçtanbiruca,kuzeydengüneye,doğudanbatıya,arkamdakigeçmişinyorgunluğunu,şimdiyiyaşamanınsıkıntısını,birgelecekletanışmakzorundaolmanınöfkesinitaşıdım.Amaokadarçabaladımki,nihayetşimdikizamandabirbütünolarakkalmayı,benliğimdegeçmişivegeleceğiöldürmeyibaşardım.

–Adınıbilebilmediğimnehirkıyılarındayürüdüm.Geçtiğimşehrinzevkinegörebirkafedeoturupherşeyibulanıkgördüğümükeşfettim,tıpkıdüşlerdekigibi.Hattabazen,

yoksabizimeskievdekimasada,düşlerimdengözümkamaşmışbirhaldekıpırdamadanoturuyormuyumsadece,diyesorduğumoldukendime!Böyleolmadığına,şuanhâlâoradaoturmadığımaveşimdisizesöylediklerimdedahilkalanherşeyinsahte,uydurmaolmadığınadagüvenceveremem.İyiama,beyefendi,sizkimsiniz?Buyurun,birsaçmalıkdaha:Söylemenizmümkündeğil...

***Birlimanaçıkmamakdendimi,çıkılacak

limankalmaz.Aslavaramamak,aslavaramamakdemektir.

127.Yada:aşkı.

128.Pessoa’nınyankimliklerindenCaeirobukonuyugenişbiçimdeelealmıştır.

129.Sonikiparagrafbüyükolasılıklametninsonhalindeyeralmayacaktı.

130.Portekizkıyılarınındoğusundadenizgörünmez;Pessoabuoyuncaklışiirselmetindebelkibir“gözkırpıyor”,belkideçocukluğuGüneyAfrika’da,Durban’dageçmişolanyazarınbiranısısuyüzüneçıkmış.

131.Yada:bizimzamanımızdandahahızlı,amayılavurulduğundanedahahızlıne(…)yavaş…

EKLER

I

VicenteGuedes’inadınıngeçtiğimetinler

VicenteGuedes’letamamenrastlantı

sonucutanıştım.132İkimizdesıksık,aynıtenha,ucuzlokantayagiderdik.Gözaşinalığımızvardıvesonundakendiliğinden,sessizceselamlaşırolmuştuk.Birgünaynımasadakarşıkarşıyageliverdik;öylesineikiçiftlafettik,derkensohbetkoyulaştı.Hergün,akşamlakalmayıpöğlenyemeğindedebuluşmayabaşladık.Akşamyemektensonrabazenbirlikteçıkıyor,çeneçalarakbirazgeziniyorduk.

VicenteGuedesbubomboşhayata,kimisırlaraerenlerinkayıtsızlığıylakatlanıyordu.Zihnitamamenzayıflaraözgüstoacılığagöreişliyordu.

Ruhsalyapısıyüzündenbütünarzularıduymayamahkûmdu;kaderiiseherşeyesırtçevirmeyemecburediyorduonu.Ogünedek

kimsebukadarşaşırtmamıştıbeni.Buadam,dünyadaneletekçekmekgibibirniyetiolmaksızın,tabiatınınçizdiğidoğruhedeflerinhepsindenvazgeçmişti.Hırsiçineişlediğihalde,hiçbirhırsbeslememeninzevkiniçıkarıyorduağırağır.

...Huzurdolubukitap.Dünyadünyaolalı,durgunluğununaltında

enbüyükinceliklerisaklayan,katıksızdüşlerdeençokçığırındançıkaninsanlardanbirindengeriyekalanvekalacakolansadecebu.Banaöylegeliyorki,dışarıdaninsandenilenvarlıklararasında,özbilincinibukadarkarmaşıkbirşekildeyaşamışbiridahayoktur.Buzüpperuhluadam,varolmakdenentesadüfüniçindehayalkurmayeteneğinitaşıdıheryere.

Bukitap,hiçhayatıolmamışbiradamın

biyografisidir.133

VicenteGuedes’innekimolduğubellidir,nedeneişyaptığı[...]

Bukitapiçinonunelindençıktı,denemez;onuntakendisidirçünkü.Fakatburadabizesöylenenherkelimeninardında,karanlıkta

kıvranıpduranmuammalarınolduğunudaunutmayalım.

VicenteGuedesiçin,kişininkendinibilmesibirsanat,birahlaktı;düşkurmakiseonundiniydi.

İçasaletdenenşeyiyarattı,dörtdörtlükbiraristokratındışgörünüşünün,ruhtakiensadıkyansımasıdırbu.

Lüksevininterasındaotururkenhayattansıkılanbiradamınmutsuzluğubirşeydir;benimgibiAşağıŞehir’de,dördüncükattakibirodadanmanzarayıseyretmekzorundaolan,neyaparsayapsınbiryardımcımuhasebeciolduğunuunutamayanbiradamınmutsuzluğubaşkabirşeydir.

“Toutnotairearêvédesultanes...”134

Resmîbelgelerde,meslekhanesinebüroçalışanıdiyeyazdığımdakimseşaşırmazken,benyersizbiralaycılıklakarışıkgizlibirzevkduyuyorum.Nasılolupdaadımınticaretyıllığında,buşekildeyeralabildiğinimerakediyorum.

Günlük’eepigraf:

Guedes(Vicente),büroçalışanı,Ruados

Retroseiros135

AnuárioComercialdePortugal.136

132.VicenteGuedes,Pessoa’nınilkbaştaHuzursuzluğunKitabı’nınyazarıolaraktasarladığıyankimliklerindenbiriydi.AEducaçaodoEstóico’nun“yazarı”olanBaronTeive’yebenzer.

133.Portekizcedekicümlekarışıktır:“Tamolarakyaşamamışbirinin”yada“hiçyaşamamışbirinin”,yanivarolmamışbirinin,olarakdaanlaşılabilir.Öteyandanbirbaşkaversiyonda,“Bukitap,olaysızbirotobiyografidir,”denilirki,bucümle,R.Zenithtarafındankitabınaltbaşlığıolarakkulanılmıştır.

134.Flaubert’denalıntı;metindeFransızca;“Hernoteringönlündebirhanımsultanyatar…”

135.Kelimeanlamı:TuhafiyecilerSokağı.

136.PortekizTicaretYıllığı.(Ç.N.)

II

BavyeraKralıII.Ludwigiçincenazemarşıylailgiliparçalar

EyÖlü,sanasunuyoruzruhumuzuveinancımızı,umudumuzuvehuzurumuzu!

Sonşeylerinecesi,EsrarınveÇöküş’ünFaniAdı–seniararkenbilepeşindengitmeyecesaretedemeyeniteselliet,rahatlat!

Teselli’ninEcesi,kayalarınarasında,hayatınçamurundan,pisliğindenuzakta,mehtaptauyuyanGöl!

SaçmaDünya’nınBakire-Anası,anlaşılmamışKaos’unbirgörüntüsü,saltanatınıherşeyeuzatveyay–solacaklarınısezençiçeklere,ihtiyarlıktantitreyenvahşilere,hayatyanılgısıylakandırmacasıarasındasenisevmekiçindoğmuşruhlara!

Hayat,varolamayanlaradoyamayan,Hiçlik’tenörülüsarmal.

Yokyeresırlarıçözenşövalye,getirinizaltınlarlaveölümledolusayvanı.Obeyazel

yereçalmazdanönce,vazolardasolupkalanoboşdüşün,kanlavegüllerleörülüanısını

hatırlayınız.137Yorgunluğunpatlamasındanhemenönce,parlakşamdanların,sıkıntınınçiftekilidivurulmuşdeğerlieşyalarıncilasındadonuklaştığısaatte,ipeklerebürünmüşbirhabercigibiusulcageçinizsakinsalondan.

Eskibenliğiniz,efendimiz,denizkızlarının,ölüdenizlerdekiayışığınabenzerunutuşlarınarasındakaldı.Ayayalnızkendileriarzulayıncayanaşanhastalıklısularınşarkılarınıduyduvesevincininyarımkaldığısarayınbahçesinde,güllerinyapraklarınıyoldutektek.Lavtasesleri–dahaiyişeylerinmüjdesidirbu–,anlaşılmazseslerarasındakaybolmaktaolanimparatorsözlerinin(uyandırdığı?)dikkatikulağınızdansildi.Sevincinizibölenvarlığınelinibıraktıeliniz,çünküiçliezgilerinsürüklediğiyalnızlıklarabenzemekzorundaydınız.Ağaçlarınarasındakihavuz,adaormanlarıiçindebirsuhayaligibiydivearzu[...]gibiydi[...]

Bulut-olaydatakılıpkalmışmehtapsaati,

kararsızgökvesoyludelikanlılarıngeçişi[...]

137.Cümleaçıkdeğil.Portekizcejarrokelimesininikianlamıolduğudüşünülürse,şuşekildedeçevrilebilir:“Obeyazelyolmadanönceyılanyastığıyapraklarındasolan…”

III

HuzursuzluğunKitabı’nadahiledilmemişparçalar

Sıskaadambeceriksizcegülümsedibana.Bakışlarındangüvensizlikokunuyordu,amadüşmanlıkyoktu.Sonratekrargülümsediysedehüzünlübirhalivardı.Nihayet,gözlerinitekrartabağınaeğdi.Sessizce,bütündikkatini

vererekyemeğinedevametti.138

***

Annesine139

5Haziran1914

Busıralarsağlığımgayetiyi,tuhaftır,aklımdayerindesayılır.Genedecanımısıkan,anlaşılmazbirkaygıvar,ancakzihnimkaşınıyor,diyetarifedebileceğimbirşey,sankiruhumsuçiçeğiçıkaracak.Nehissettiğimianlatabilmekiçinböylesaçmasözlerebaşvurmaktanbaşkaçaremyok.Fakatsize

aradabirbahsettiğimohüzünlüruhhallerimepekbenzemiyorbu,hanihüznümün,herzamankibildikhüzünolduğuhallere.Şuankiruhhalimingerçekbirnedenivar.Etrafımdakiherşeyuzaklaşıyorbenden,çöküyor.Üzücüanlamıylakullanmıyorumbuikifiili.Yalnızcagörüştüğüminsanlarındeğişimlerdengeçeceğini,hattabelkidegeçtiğini,hayatlarındakimidönemlerinkapanacağınısöylemeyeçalışıyorumvebütünbunlar–çocuklukarkadaşlarınınöldüğünügördükçekendiniölümedahayakınhissedenihtiyarlargibi–çözemediğim,esrarlıbirşekilde,kendihayatımındadeğişmekzorundaolduğunuyadadeğişeceğinisoktuaklıma.Böyleolursaişlerinkötüyegideceğineinanıyordeğilim;hattatamtersine.Amabirdeğişikliksözkonusuvebenimiçindeğişiklik,birhaldenbirbaşkasınageçmekkısmenölmektir;içimizdenbirparçadırölenveölenin,göçeninkederiisteristemezdokunurruhumuza.

İyisimiaçıkkonuşayım:Yarınenbüyük,en

yakındostum140Paris’egidecek,kısabir

seyahatedeğil,yerleşmeküzere;Anicateyzede(mektubunabakınız)kızıylabirlikteİsviçre’yegidecek,kızıdaosıradaevlenmişolacak.ÇoksevdiğimarkadaşlarımdanbirbaşkasıbirsüreliğineGaliçya’yageçecek.BiridePorto’yayerleşecek,oilksöylediğimdensonraenyakınarkadaşımdırkendisi.Uzunlafınkısası,benisaraninsaniortamdaöyledüzenlerkuruluyor(yadabozuluyor)kiyayalnızkalacağımyadahenüzbilemediğim,yenibiryolasapacağım.Yakındabirkitapyayımlayacakolmakgibibasitbirolaybilehayatımıaltüstediyor.Kaybettiğimbirşeyvar:yayımlanmamışolmahali.Yaniolumluyöndedeolsaherhangibirdeğişiklik,sırfherdeğişiklikkötüolduğundan,daimaolumsuzdur.Birkusuru,birzayıflığıyadabirdirenişikaybetmekdekayıptır.Düşününüzanne,buşekildehissedenbirvarlık,gündelikhayatınacılarınınpençesindekıvranmayanekadardayanabilir?

Onyılsonraneolacağım–neonyılı,beşyılsonra?Dostlarımasorarsanız,enbüyükçağdaşşairlerarasındasayılacakmışım–amabunu

yazmışolduklarımadayanaraksöylüyorlar,yazabileceklerimegöredeğil(öyleolsa,zatenaktarmazdımnedediklerini...).Diyelimkioldu,gerçektenbununneanlamageldiğinibiliyormuyum?Nasılbirtatvereceğininasılbilebiliriz?Belkideşöhret,ölümvegereksizliktadındadır,zaferiseçürükkokuyordur.

***

Birkaç“düşünce”dahaH.K.

Noelgünü.(Hümanizm.Noel’in“gerçekliği”tamamenözneldir.Sadecevarlığımdaduyumsadığım.Heyecangeldiğigibigeçti.Amabiraniçin,gizemcilerinkurumuşsoyundangelmesayısızkuşakların,şimdiölmüşhayalîdünyalarınumutlarınıvecoşkularınıpaylaştım.)

***Sosyoloji–politikkuramlarınve

uygulamalarınkullanışsızlığı.

***Istırabınkötütarafı–acıyıtattırmasıdır,

çünküacıylaaynıtözdenolankendikişiliğimizintadınavarırızoan.Yaşamaya,zevkalmayasusayıncasığınılacaksonsahicisığınaktırbu.

***

Kötüsevgililer

Benneolmanıistersem,oolacaksın.Coşkularımlayoğrulmuşbirsüsyapacağımseni,enderinimde,canımınçektiğiyerde,keyfimegöreduracaksın.Kendiliğindenhiçbirşeyinyoksenin.Bilinçliolmadığınagörehiçkimsedeğilsin;sadecedirilerarasındabirdirisin.

Qu’est–ildefrèreentoietceuxquiveulent

vivre?141

***Klasikyazarlarınüslubuvedekadanların

yapıtlarıruhumlauyuşuyor.Hiçbirşeyedoymadığımgibi,bütün

varlıklarımerakediyorum,bütünfikirlereoburcasaldırasımgeliyor[...]kaybetmişgibikederleniyorum,herşeyigörüp,okuyupdüşünmemizinimkânsızlığıaklımageldikçe...

Fakatgördüklerimedikkatetmiyorum,okuduklarımıönemsemiyorum,düşündükleriminarkasınıgetirmeyeçalışmıyorum.Şiddetli,hoyratbirheveslesaldırıyorumherönümegelene.

Ruhum,kendicoşkusunubiletaşıyamayacakkadarzayıf.Eksikkalmışlığınartıklarındanyoğrulmuşum,eniyi,münzevilerledolubirmanzaratarifederdibeni.

Dikkatimitoplayayımdesemsayıklamayabaşlıyorum;herşeyim,sisinarkasındanseyredilenbirtiyatrooyunugibigösterişlivesilik.

Düşüncelerisözedönüştürmeye,daha

doğrusuherbirdüşüncemibirsözolarakgörmeye,heyecanlarabirşekil,birrenkkazandırmaya,hattatümolumsuzlardabirahenk[...]dayalıbutenseleğilim[...]

Büyükbirifadegücüyleyazıyorum;hissettiğiminneolduğunubilmiyorumbile.Biryarımuyurgezer,öbüryarımhiç.

Kendimigerçektenanlayabildiğimde,varlığımdakikadınıgörüyorum.

Görkemlişafaklarınafyonuvesahtepırıltılarındankurtulanelinyanıbaşında,karanlığayayılmışoharika.

Dalgınzihnimdeakanoyoğunimgelervedoğruifadelerselibazenöylegüçlü,öylehızlı,öylegüroluyorkiöfkemkabarıyor,kıvranıyorum,onlarıkaybedeceğimeağlıyorum–çünkühepkaybediyorum.Ömürlerinidoldurduktansonra,birdahaçağırmakmümkünolmuyor.Aklınakazıyamadığıgüzelbiryüzüözleyenâşıkgibibenimdeelimdetekkalan,ölmüşinsanlarınbıraktıklarınabenzeyen,kendivarlığımınanısı;kaçıpgidenfikirlerle,imgelerle,sistendoğmuş,sistenolmuşböyle

ölüşekillerledolubirgeçmişinuçurumunaeğilmişim.

Olmasadaolur,oynak,dalgınbenliğimi,hiçliğiniçindeboğulurcasınakaybediyorumkendimden;değişkenimvebuözlükelimeherşeyisöylüyor,herşeyiiçeriyor.

Kelimeninahengi,çağrıştırdığıimgevebirfikirolarakanlamıgibi,herkelimededoğalolarakbirbirinebağlıolanunsurlar,bendedebağlantılı,amaayrıayrı.TekbirkelimeüzerindenkocabirKutsalTesliskavramınıanlayabilirim.“Sayısız”kelimesinidüşünüyorumşimdi,soyutvetuhafolduğuiçinonuörnekseçiyorum.“Sayısız”ıvarlığımdaduymamlakocadalgalarkabararak,sonsuzdenizdebilebitmeyenbirsesüretiyor;göklerdedonanıveriyorbirden,yıldızlarladeğil,tümdalgaların,ışıklıseslerdenoluşanezgisiyleveakanbirsonsuzlukfikribirbayrakgibiaçılarakyıldızlarıyadadenizinsesinigösteriyorbanavebütünyıldızlarıyansıtanbirben’i.

DomSebastão’nunsisleriçindedönmesiefsanesinezararvermez.Sisinbağrındabütün

birtarihtirkıpırdananvebizeanlatılanenbüyüksavaşlar,enbüyükbayramlar,engüzelbaşarılar,sisteoynananoyunlardırsadece,uzakta,alacakaranlıktaeriyen,silinentörenalaylarıdır.

Kendiniifadeeden,somutbirruhumvarbenim.Yavarlık-dışıbirhaliçindedurgunlaşırımyadauyanırımvebudurumda,tümvarlığımıngözüansızınaçılmışçasınakelimelereyansıtırımkendimi.Düşündüğümdedüşüncezihnimdekuru,ahenklicümlelerhalindedoğar,onudilegetirmemdenöncemi,yoksasöylemişolduğumufarketmemdensonramıaklımageldiğineeminolamamhiçbirzaman–düşüncesalthayalîdir,kelimelersekendiliğindendoğariçimde.Benimkafamdabütünheyecanlarınbirgörüntüsüvar,düşlerise,bestelenmişresimlerdir.Yazdıklarımkötüolabilir,amadüşünebileceğimherşeydenkatbekatfazlaben’dironlar.Bazenböylegeliyor.

Yaşadımyaşayalıkendimianlatıyorum,kendimleolansıkıntılarımınenküçüğübile,

üzerinebirazeğilecekolsam,birbüyününetkisiyle[...]serpilipezgiliuçurumlardaaçanrenkliçiçekleredönüyorhemen.

138.Bukısaparça,kitabınbaşında,Pessoa’nınBernardoSoares’itanıttığımetinlebağdaşıyor.

139.Pessoa,Pretoria’ya,annesinegönderdiğibirmektuptanbubölümleriHuzursuzluğunKitabı’ndayayımlamakdüşüncesiyle,kendieliylekopyalamıştı.

140.BüyükolasılıklaMáriodeSá-Carneiro’danbahsediyor.

141.MetindeFransızca:Senveyaşamakisteyenlerarasındanegibibirbenzerlikvar?