TIẾP CẬN HÌNH ẢNH

CT SCAN SỌ NÃO

ThS BS Đinh Hữu Hùng

11-2009

DI CAÊN NAÕO NMN NAÕO

NỘI DUNG TRÌNH BÀY

Đại cƣơng về CT Scan sọ não

Giải phẫu học cơ bản

Quy trình chung đọc CT Scan sọ não

CT Scan trong một số bệnh lý:

* Đột quỵ (tai biến mạch máu não)

* U não

* Viêm-Nhiễm

* Chấn thƣơng

* Một số bệnh lý khác.

S - suprasellar cistern

Po - pons

P - cerebral peduncles

(midbrain)

M - medulla

C - quadrigeminal plate

(superior and inferior colliculi)

V - fourth ventricle

Q - quadrigeminal cistern

ĐẠI CƢƠNG VỀ CT SỌ NÃO

1895 W.C. Roentgen

phaùt hieän tia X

LỊCH SỬ

W.C.Roentgen (1845-1923)

4/1972: Hounsfield giôùi thieäu maùy

CT ñaàu tieân

1979: Hounsfield và Cormar: Nobel

Y hoïc

LỊCH SỬ

The Nobel Prize in Medicine 1979

Allan M. Cormack

Tufts University Medford, USA

Godfrey N. Hounsfield

London, United Kingdom

Kỹ thuật CT Scan

Nguyeân lyù taïo hình

Tuyø möùc ñoä caûn tia

X, caùc vuøng khaùc

nhau coù ñaäm ñoä

khaùc nhau

ÑAÄM ÑOÄ

Ñaäm ñoä cao (Hyperdensity)

Ñaäm ñoä thaáp (Hypodensity)

Ñoàng ñaäm ñoä (Isodensity)

Nhân đậu

Cánh tay sau

bao trong

Đồi thị

Sừng trán não

thất bên

Nhân đuôi

Vách trong suốt

Bể trên tiểu não

Thùy nhộng

Thùy chẩm

Caáu truùc HU

Xöông 1000

Voâi 100

Chaûy maùu caáp 85

Chaát xaùm 35-40

Chaát traéùng 25-30

Dòch naõo tuyû 0

Môõ -100

Khí -1000

Ñaäm ñoä caùc

caáu truùc noäi soï

ÑAÄM ÑOÄ CAO

Ñoùng voâi baát thöôøng

Maùu ñoâng

Protein cao (dòch nang)

Maät ñoä teá baøo cao

(meningioma)

Ñoùng voâi bình thöôøng

Maøng cöùng

Ñaùm roái maïch maïc

Maïch maùu

ÑAÄM ÑOÄ THAÁP

Phuø naõo

Dòch (nang)

Môõ

Khí (chaán thöông,

abscess)

Dòch naõo tuyû

Môõ hoác maét

Khí xoang

GIAÛI PHAÃU CT

SOÏ NAÕO

S - suprasellar cistern

Po - pons

P - cerebral peduncles

(midbrain)

M - medulla

C - quadrigeminal plate

(superior and inferior colliculi)

V - fourth ventricle

Q - quadrigeminal cistern

GIAÛI PHAÃU TREÂN CAÙC LÔÙP CAÉT

DUØNG HEÄ THOÁNG NAÕO THAÁT LAØM MOÁC:

Naõo thaát beân.

Naõo thaát III.

Naõo thaát IV.

Dòch naõo tuûy & caùc beå naõo

HEÄ THOÁNG NAÕO THAÁT

Cắt qua não thất IV

Cắt qua não thất III

Cắt qua thân

não thất bên

Cắt qua trên

não thất bên

Vùng nhân nền

(1): Bao trong

(2): Ñaàu nhaân ñuoâi

(3): Nhaân beøo

(4): Ñoài thò

1

2

3

4

5

6

(5): Naõo thaát III

(6): Söøng traùn naõo

thaát beân

Giaûi phaãu

2

3

4 5

6

1

Liềm não

Trung tâm bán

bầu dục

Thùy trán

Thể chai

Thùy đính

Não thất IV

Sừng trước

não thất bên

Sừng sau não

thất bên

Mạng màng

mạch

Nhân đậu

Bao trong

Đầu nhân đuôi

Đồi thị

Nhân đậu

Cánh tay sau

bao trong

Đồi thị

Sừng trán não

thất bên

Nhân đuôi

Vách trong suốt

Bể trên tiểu não

Thùy nhộng

Thùy chẩm

Sừng trán não

thất bên

Nhân đuôi

Nhân đậu

Não thất III

Khe Sylvius

Thùy đảo

Củ trung não

Bể củ trung não

Tiểu não

Tay trước bao

trong

Khe Sylvius

Cống Sylvius

Thùy trán

Khe liên bán cầu

Não thất III

Bể liên cuống não

Cuống não

Tiểu não

Liềm não

Thùy trán

Khe Sylvius

Bể trên yên

Cầu não

Lều tiểu não

Não thất IV

Tiểu não

Khe Sylvius

Thùy thái dương

Liềm não

Lưng yên

Thùy thái dương

Bể trước cầu não

Xương chủm

Não thất IV

Tiểu não

Thùy trán

Tuyến yên

QUY TRÌNH ĐỌC

CT SCAN SỌ NÃO

Có nhiều cách khác nhau:

- Từ ngoài vào trong

- Phần cứng đến phần mềm

- Trên lều đến dƣới lều

- Hình thái đến nhu mô

Tuy nhiên để có tính ứng dụng cao, chúng ta có thể phân tích phim theo qui trình: Hình thái đến nhu mô

QUY TRÌNH ĐỌC

CT SCAN SỌ NÃO

Hình thái:

- Đƣờng giữa

- Hệ thống não thất

- Các khe, rãnh vỏ não

- Các bể chứa DNT

Nhu mô: Khảo sát đậm độ. Chú ý: Tùy theo cấu trúc khác nhau mà có đậm độ khác nhau.

CT SCAN SOÏ NAÕO

TRONG ÑOÄT QUÎ

Giá trị chẩn đoán của CT Scan

Lâm sàng không phân biệt đƣợc nhồi máu

não và xuất huyết não một cách chắc chắn

CT Scan phát hiện ngay các hình ảnh xuất

huyết não, xuất huyết màng não (95%)

CT Scan có thể phát hiện các hình ảnh bất

thƣờng trong vòng 3 giờ sau khi nhồi máu

não (50%)

Xét nghiệm giúp chẩn đoán nhanh, chính xác,

an toàn

CÁC BƯỚC ĐỌC CT SCAN

Có xuất huyết hay không ?

Có các vùng nhồi máu cũ hay nhồi máu yên

lặng không ?

Có dấu hiệu huyết khối trong lòng động

mạch hay không ?

Các dấu hiệu sớm cũa nhồi máu ?

Ðánh giá độ rộng cũa tổn thƣơng

ĐỘT QUỴ THIẾU MÁU

NÃO CỤC BỘ CẤP

Vùng hoại tử

Vùng thiếu máu

Vùng phân bố động mạch

Não trước Não giữa Não sau

Vùng phân bố động mạch

Ngaøy ñaàu 48%

Ngaøy 1-2 59%

Ngaøy 7-10 66%

Ngaøy 10-11 74%

ÑOÄ NHAÏY CUÛA CT ÑOÁI VÔÙI

ÑOÄT QUÎ TMNCBC

Giai ñoaïn toái caáp (< 6 giôø)

- Bình thöôøng (50-60%)

- Daáu taêng ñaäm ñoä ñoäng maïch 25-50 %

- Giaûm ñaäm ñoä nhaân ñaäu

HÌNH AÛNH CT ÑOÄT QUÎ TMNCBC

Hình ảnh tăng đậm độ động mạch não giữa kiểm chứng bằng DSA

Nhân đậu

Bao trong

Đầu nhân đuôi

Đồi thị

GIAI ÑOAÏN CAÁP

GIAI ÑOAÏN CAÁP SÔÙM (6-24 GIÔØ)

-Giaûm ñaäm ñoä ôû haïch neàn

-Maát ranh giôùi chaát traéng – xaùm

-Daáu daûi baêng thuyø ñaûo (insular ribbon sign)

-Xoaù raõnh naõo

-Khoâng thaáy baát thöôøng

Mờ Khe Sylvius

Khe Sylvius

Không thấy

Mờ rãnh vỏ não và giảm đậm độ

* Khoâng coù caûn quang:

-Giaûm ñaäm ñoä hình cheâm vôùi neàn roäng ôû voû

naõo, theo vuøng phaân boá maïch maùu (do phuø

ñoäc teá baøo vaø phuø maïch maùu)

-Hieäu öùng choaùn choã (23-75%) do phuø neà

* Coù caûn quang:

-Taêng quang cuoän voû naõo

GIAI ÑOAÏN CAÁP MUOÄN (1-3 NGAØY)

Toån thöông ñoäng maïch naõo?

Nhồi máu watershed

Borderzone infarction

* NCCT

-Vuøng giaûm ñaäm ñoä ít roõ hôn hieän töôïng

söông môø ‘fogging phenomenon’)

-Hieäu öùng choaùn choå , phuø neà coøn tieáp tuïc

* CECT

-Taêng quang cuoän voû naõo

GIAI ÑOAÏN BAÙN CAÁP

GIAI ÑOAÏN BAÙN CAÁP SÔÙM (4-7 ngaøy)

Fogging effect: Hiện tƣợng đồng đậm độ

vùng nhồi máu ở ngày 14-21 do tăng thực

bào hoặc xuất huyết vi thể, khi đó vùng

nhồi máu rất khó nhận thấy.

Một số trƣờng hợp có hiện tƣợng tăng

quang do xuất huyết trong vùng nhồi máu

vào sau ngày thứ ba.

GIAI ÑOAÏN BAÙN CAÁP

GIAI ÑOAÏN BAÙN CAÁP SÔÙM (4-7 ngaøy)

Fogging Effect

24 giờ 11 ngày 4 tháng

- Hieäu öùng choaùn choã giaûm

- Taêng quang nhu moâ tieáp tuïc

- Taêng quang vieàn, ñaùm hoaëc ôû caùc

cuoän voû naõo gaëp ôû tuaàn 2- 8 do vôõ haøng

raøo maïch maùu naõo vaø taêng töôùi maùu xa

xæ (luxury perfusion).

GIAI ÑOAÏN BAÙN CAÁP MUOÄN (1-8 tuaàn)

Nhaàm laãn vôùi dò daïng maïch maùu naõo

Nhuõn naõo caáp ><baùn caáp

Dò daïng maïch maùu naõo (AVM)

- OÅ ñaäm ñoä dòch ôû vuøng toån thöông

- Teo naõo ( roäng naõo thaát, raõnh naõo )

GIAI ÑOAÏN MAÕN (>8 tuaàn)

Nhồi máu não cũ

Xuất huyết sau

nhồi máu

Nhồi máu vùng nuôi ĐM não giữa

Nhồi máu vùng nuôi động mạch não

sau

CHAÅN ÑOAÙN PHAÂN BIEÄT

DI CAÊN NAÕO NMN NAÕO

XUAÁT HUYEÁT NAÕO

Phát hiện xuất huyết

Xuất huyết là các vùng tăng đậm độ và có thể thấy

trong các bệnh lý:

Tụ máu ngoài màng cứng,

Tụ máu dƣới màng cứng

Xuất huyết màng não

Xuất huyết não thất

Xuất huyết trong não

Phân biệt hoá vôi và xuất huyết nhỏ vùng nhân nền

Phân biệt xuất huyết cầu não với hình ảnh nhiễu

Leâ Vaên H., Nam, 44 tuoåi, Xuaát huyeát thaân naõo

Traàn thò S., Nöõ, 73 tuoåi, Xuaát huyeát tieåu naõo

XUAÁT HUYEÁT THAÂN NAÕO

XUAÁT HUYEÁT THAÂN NAÕO

Buøi vaên L., Nam, 45 tuoåi, Xuaát huyeát nhaân beøo-bao trong (P) coù traøn maùu naõo thaát

Buøi Vaên L., Nam, 45 tuoåi, Xuaát huyeát nhaân beøo-bao trong (T)

Nguyeãn Vaên L., Nam, 67 tuoåi, Xuaát huyeát thaùi döông (P)/

Nhuõn naõo cuõ caïnh naõo thaát beân (T)

Nguyeãn Thò Q., Nöõ, 49 tuoåi, Xuaát huyeát nhaân beøo (T)

Nguyeãn Hoaøng H., Nam, 22 tuoåi, Xuaát huyeát traùn (P)

Thể tích xuất huyết

(A x B x C)/2

A và B là 2 đƣờng thẳng góc trên

lát cắt có số lƣợng xuất huyết lớn

nhất

C là tổng số lát cắt có xuất huyết x

bề dày của lát cắt

Ex: 4cm x 5.5 cm by (8 x 5mm

slices)/2

– 4 x 5.5 x 4/2 = 45cc

Xuaát huyeát naõo

giai ñoaïn baùn caáp

Ñoaøn thò S., Nöõ, 80 tuoåi, Xuaát huyeát khoang döôùi nheän

Glioblastoma Maùu tuï trong naõo vaø

taêng quang vieàn

Ñoaøn thò S., Nöõ, 80 tuoåi, Xuaát huyeát khoang döôùi nheän

Thoaùt vò naõo döôùi lieàm

Di leäch ñöôøng giöõa

Thoaùt vò naõo xuyeân leàu treân xuoáng döôùi

Có xuất huyết hay không ?

Có xuất huyết hay không ?

Xuất huyết màng não Máu tụ ngoài màng

cứng

Máu tụ dưới màng

cứng

Phân biệt xuất huyết và vôi hóa

Vôi hóa đối xứng, không có hiện tƣợng phù

não và không có hiệu ứng choán chỗ

Xuất huyết không đối xứng, có phù não chung

quanh và có hiệu ứng choán chổ

Ðo mức độ cản quang

Vôi hóa > 120 Hu

Xuất huyết = 40-90 Hu

Xuất huyết hay vôi hóa ?

Xuất huyết hay artefact ?

XUAÁT HUYEÁT KHOANG DÖÔÙI NHEÄN

(Subarachnoid hemorrhage)

EDH

XUAÁT HUYEÁT KHOANG DÖÔÙI NHEÄN

XUAÁT

HUYEÁT

TRONG

NAÕO THAÁT

Di caên K phoåi

KEÁT LUAÄN

•* CT Scan sọ não rất có giá trị trong chẩn đoán,

điều trị và theo dõi các bệnh lý nội sọ

* Để Ñoïc phim CT soï naõo cần:

- Naém vững giaûi phaãu

- Phaùt hieän baát thöôøng

- Moâ taû hình aûnh

-Chaån ñoaùn beänh lyù (döïa theâm thoâng tin

laâm saøng vaø caän laâm saøng khaùc)

XIN CHAÂN THAØNH CAÛM ÔN

Thí dụ về cửa sổ

BRAIN window W:80 L:40

BONE window W:2500 L:480

SUBDURAL window W:350 L:90

In head CT, 3 windows are commonly used

Hounsfield Unit (HU)

Different substances have different relative densities and thus, different Hounsfield units

– Air: -1000 HU

– Fat: -50 HU

– Water: 0 HU

– Soft tissue: +40 HU

– Blood: +40-80 HU

– Stones: +100 to +400 HU

– Bone: +1000 HU

Therefore, if you’re not sure what you’re looking at, measure its Hounsfield Unit!

Mật độ của máu theo thời gian

trong tụ máu dƣới màng cứng

Acute (<3 days)

Sub-acute (3-14 days)

Chronic (>14 days)

Hyperdense blood

Isodense blood

Hypodense blood

6. xoang(Sinuses)

Mở cửa sổ xƣơng

Xác định(click on the names to see their location)

– Ethmoid Sinus

– Sphenoid Sinus

– Superior Saggital Sinus

– Frontal Sinus

– Maxillary Sinus

Xoang

Đánh giá bất cứ xoang nào:

fluid in sinuses (notice the air/fluid level)

normal sinusitis

CT đầu không cản quang

Chẩn đoán hình ảnh phổ biến

trong cấp cứu

– Thực hiện nhanh, kết quả vài phút

– Không cần tĩnh mạch

– Thuận lợi 24 giờ/ngày

– Không chống chỉ định

– Rất nhạy đánh giá một số bệnh

đặc biệt

CT đầu không cản quang

Lợi ích:

– tiêu chuẩn vàng xuất huyết cấp

– rất tốt dẫn chứng hiệu ứng khối (mass effect) và thoát

vị

– thấy đƣợc thiếu máu cấp, u, nhiễm trùng khu trú

– thấy đƣợc vỡ họp sọ

CT đầu không cản quang

Bất lợi

– rất ít thấy bệnh lý hố sau, đặc biệt thiếu máu

– rất khó chẩn đoán khối choáng chổ trong

hộp sọ không có hiệu ứng khối rỏ ràng

– độ nhạy không đủ để loại trừ xuất huyết dƣới

nhện

– Sẽ bỏ sót các bệnh lý chậm trể nhƣ tụ máu

dƣới màng cứng.

Đọc CT đầu

Tìm kiếm, đánh giá đầy đủ

Xem nhanh

Tìm các chi tiết

– Máu ngoài trục

(Extra-axial blood)

– Hiệu ứng khối

– Thiếu máu

– Não thất

■ Mật độ mạch máu(vessel

density)

■ Cửa sổ xƣơng

■ Xoang(sinuses, mastoids)

■ So sánh hình ảnh cũ

occipital infarction

HIEÄU ÖÙNG CHOAÙN CHOÅ

Toån thöông gaây ñaåy , eùp caáu

truùc bình thöôøng noäi soï

Hieäu öùng choaùn choå

-Caáu truùc naõo (chaát

traéng, xaùm..)

-Ñöôøng giöõa

-Naõo thaát, beå naõo,

raõnh naõo

-Maïch maùu

PHAÙT HIEÄN HIEÄU ÖÙNG CHOAÙN CHOÅ

Thoaùt vò naõo döôùi lieàm

Di leäch ñöôøng giöõa

THOAÙT VÒ NAÕO

Thoaùt vò naõo laø söï ñeø ñaåy toå

chöùc naõo töø khoang naøy sang

khoang khaùc trong noäi soï

Caáu truùc lieàm-leàu

naõo vaø khoang noäi

soï

-Thoaùt vò döôùi lieàm (Subfalcial H.)

-Thoaùt vò xuyeân leàu (Transtentorial H.)

+Treân xuoáng döôùi

+Döôùi leân treân

-Thoaùt vò haïnh nhaân tieåu naõo (Tonsilar H.)

THOAÙT VÒ NAÕO

Thoaùt vò naõo

Thoaùt vò naõo xuyeân leàu treân xuoáng döôùi

-Daõn heä thoáng naõo thaát

-Giaûm ñaäm ñoä chaát traéng quanh naõo

thaát

-Daõn treân choå taéc Vò trí taéc nghẽn

NAÕO UÙNG THUÛY