Aula 7: o verbo latinoObjetivos: apresentar o verbo latino e seus elementos morfológicosessenciais (radical, vogal temática, tema e desinências); apresentar asconjugações verbais; exercitar a construção de frases verbais simplesem latim.
O latim nas obras raras: uma introduçãoProf. Fábio Frohwein de Salles Moniz
Nihil obstat.
Giornale Arcadico, 1833. Biblioteca Estadual da Baviera
Nada impede.2a. pes. sing. pres. ind. (obstas) = impedes
obstas > obstat
Nihil obstat.
1a. pes. sing. pres. ind.: impeçoa
Infinitivo (obstare) = impedir
1a. pes. sing. pret. perf. ind. (obstĭti) = impedi
Supino (obstatum) = para impedir
3a. pes. sing. pres. do ind. = impede
Incĭpit epistŏla sanctiHieronymi[...]
C,004,004-004A ex. 1
Incĭpit epistŏla sanctiHieronymi[...]
3a. pes. sing. pres. do ind. = começaincĭpis > incĭpit
1a. pes. sing. pres. ind.: começoa
2a. pes. sing. pres. ind. (incĭpis) = começas
Infinitivo (incipĕre) = começar
1a. pes. sing. pret. perf. ind. (incepi) = comecei
Supino (inceptum) = para começar
Incĭpit epistŏla sanctiHieronymi[...]
Começa a carta deSão Jerônimo [...].
Incĭpit epistŏla sanctiHieronymi[...]
1a. pes. sing. pres. ind.: impeço
1a. pes. sing. pres. ind.: começo
2a. pes. sing. pres. ind. (obstas): impedes
2a. pes. sing. pres. ind. (incĭpis): começas
Infinitivo (obstare): impedir
Infinitivo (incipĕre): começar
1a. pes. sing. pret. perf. ind. (obstĭti): impedi
1a. pes. sing. pret. perf. ind. (incepi): comecei
Supino (obstatum): para impedir
Temposprimitivos
verbais
Supino (inceptum): para começar
Atividades1 Dê os tempos primitivos dos verbos abaixo:a) illustro, as, are, avi, atum vt ilustrar.b) curo, as, are, avi, atum vt cuidar.c) augĕo, es, ere, auxi, auctum vt aumentar.d) censĕo, es, ere, sui, sum vt opinar, julgar.e) scribo, is, ĕre, scripsi, scriptum vt escrever.f) pingo, is, ĕre, pinxi, pictum vt pintar.g) capĭo, is, ĕre, cepi, captum vt seleciono.h) facĭo, is, ĕre, feci, factum vt fazer.i) invenĭo, is, ire, veni, ventum vt descobrir.j) finĭo, is, ire, ivi, itum vt terminar.
Atividadesa) illustro, as, are, avi, atum vt ilustrar.
1a. pes. sing. pres. ind.: illustro (ilustro)
2a. pes. sing. pres. ind.: illustras (ilustras)
Infinitivo: illustrare (ilustrar)
1a. pes. sing. do pret. perf. ind.: illustravi (ilustrei)
Supino: illustratum (para ilustrar)
Atividadesb) curo, as, are, avi, atum vt cuidar.
1a. pes. sing. pres. ind.: curo (cuido)
2a. pes. sing. pres. ind.: curas (cuidas)
Infinitivo: curare (cuidar)
1a. pes. sing. do pret. perf. ind.: curavi (cuidei)
Supino: curatum (para cuidar)
Atividadesc) augĕo, es, ere, auxi, auctum vt aumentar.
1a. pes. sing. pres. ind.: augĕo (aumento)
2a. pes. sing. pres. ind.: auges (aumentas)
Infinitivo: augere (aumentar)
1a. pes. sing. do pret. perf. ind.: auxi (aumentei)
Supino: auctum (para aumentar)
Atividadesd) censĕo, es, ere, sui, sum vt opinar, julgar.
1a. pes. sing. pres. ind.: censĕo (julgo)
2a. pes. sing. pres. ind.: censes (julgas)
Infinitivo: censere (julgar)
1a. pes. sing. do pret. perf. ind.: censui (julguei)
Supino: censum (para julgar)
Atividadese) scribo, is, ĕre, scripsi, scriptum vt escrever.
1a. pes. sing. pres. ind.: scribo (escrevo)
2a. pes. sing. pres. ind.: scribis (escreves)
Infinitivo: scribĕre (escrever)
1a. pes. sing. do pret. perf. ind.: scripsi (escrevi)
Supino: scriptum (para escrever)
Atividadesf) pingo, is, ĕre, pinxi, pictum vt pintar.
1a. pes. sing. pres. ind.: pingo (pinto)
2a. pes. sing. pres. ind.: pingis (pintas)
Infinitivo: pingĕre (pintar)
1a. pes. sing. do pret. perf. ind.: pinxi (pintei)
Supino: pictum (para pintar)
Atividadesg) capĭo, is, ĕre, cepi, captum vt seleciono.
1a. pes. sing. pres. ind.: capĭo (seleciono)
2a. pes. sing. pres. ind.: capis (selecionas)
Infinitivo: capĕre (selecionar)
1a. pes. sing. do pret. perf. ind.: cepi (selecionei)
Supino: captum (para selecionar)
Atividadesh) facĭo, is, ĕre, feci, factum vt fazer.
1a. pes. sing. pres. ind.: facĭo (faço)
2a. pes. sing. pres. ind.: facis (fazes)
Infinitivo: facĕre (fazer)
1a. pes. sing. do pret. perf. ind.: feci (fiz)
Supino: factum (para fazer)
Atividadesi) invenĭo, is, ire, veni, ventum vt descobrir.
1a. pes. sing. pres. ind.: invenĭo (descubro)
2a. pes. sing. pres. ind.: invenis (descobres)
Infinitivo: invenire (descobrir)
1a. pes. sing. do pret. perf. ind.: inveni (descobri)
Supino: inventum (para descobrir)
Atividadesj) finĭo, is, ire, ivi, itum vt terminar.
1a. pes. sing. pres. ind.: finĭo (termino)
2a. pes. sing. pres. ind.: finis (terminas)
Infinitivo: finire (terminar)
1a. pes. sing. do pret. perf. ind.: finivi (terminei)
Supino: finitum (para terminar)
Função dos tempos primitivos verbais
illustro, as, are, avi, atum vt ilustrar.
1a. pes. sing. pres.: illustro
1a. pes. sing. pret. perf.: illustravi
2a. pes. sing. pres.: illustras
3a. pes. sing. pres.: illustrat
1a. pes. pl. pres.: illustramus
2a. pes. pl. pres.: illustratis
3a. pes. pl. pres.: illustrant
1a. conjugação
2a. pes. sing. pret. perf.: illustravisti
3a. pes. sing. pret. perf.: illustravit
1a. pes. pl. pret. perf.: illustravĭmus
2a. pes. pl. pret. perf.: illustravistis
3a. pes. pl. pret. perf.: illustraverunt/ere
Função dos tempos primitivos verbais
augĕo, es, ere, auxi, auctum vt aumentar.
1a. pes. sing. pres.: augĕo
1a. pes. sing. pret. perf.: auxi
2a. pes. sing. pres.: auges
3a. pes. sing. pres.: auget
1a. pes. pl. pres.: augemus
2a. pes. pl. pres.: augetis
3a. pes. pl. pres.: augent
2a. conjugação
2a. pes. sing. pret. perf.: auxisti
3a. pes. sing. pret. perf.: auxit
1a. pes. pl. pret. perf.: auxĭmus
2a. pes. pl. pret. perf.: auxistis
3a. pes. pl. pret. perf.: auxerunt/ere
Função dos tempos primitivos verbais
facĭo, is, ĕre, feci, factum vt fazer.
1a. pes. sing. pres.: facĭo
1a. pes. sing. pret. perf.: feci
2a. pes. sing. pres.: facĭs
3a. pes. sing. pres.: facĭt
1a. pes. pl. pres.: facĭmus
2a. pes. pl. pres.: facĭtis
3a. pes. pl. pres.: facĭunt
3a. conjugação
2a. pes. sing. pret. perf.: fecisti
3a. pes. sing. pret. perf.: fecit
1a. pes. pl. pret. perf.: fecĭmus
2a. pes. pl. pret. perf.: fecistis
3a. pes. pl. pret. perf.: fecerunt/ere
Função dos tempos primitivos verbais
scribo, is, ĕre, scripsi, scriptum vt escrever.
1a. pes. sing. pres.: scribo
1a. pes. sing. pret. perf.: scripsi
2a. pes. sing. pres.: scribis
3a. pes. sing. pres.: scribit
1a. pes. pl. pres.: scribĭmus
2a. pes. pl. pres.: scribĭtis
3a. pes. pl. pres.: scribunt
3a. conjugação
2a. pes. sing. pret. perf.: scripsisti
3a. pes. sing. pret. perf.: scripsit
1a. pes. pl. pret. perf.: scripsĭmus
2a. pes. pl. pret. perf.: scripsistis
3a. pes. pl. pret. perf.: scripserunt/ere
facĭo, is, ĕre, feci, factum vt fazer.
2a. pes. sing. pres.: facĭs
3a. pes. pl. pres.: facĭunt
3a. conjugação
scribo, is, ĕre, scripsi, scriptum vt escrever.
2a. pes. sing. pres.: scribis
3a. pes. pl. pres.: scribunt
3a. conjugação
facĭo, is, ĕre, feci, factum vt fazer.
2a. pes. sing. pres.: facĭs
3a. pes. pl. pres.: facĭunt
3a. conjugação
scribo, is, ĕre, scripsi, scriptum vt escrever.
2a. pes. sing. pres.: scribis
3a. pes. pl. pres.: scribunt
3a. conjugação
3a. conj. sonântica
3a. conj. consonântica
Função dos tempos primitivos verbais
invenĭo, is, ire, veni, ventum vt descobrir.
1a. pes. sing. pres.: invenĭo
1a. pes. sing. pret. perf.: inveni
2a. pes. sing. pres.: invenis
3a. pes. sing. pres.: invenit
1a. pes. pl. pres.: invenimus
2a. pes. pl. pres.: invenitis
3a. pes. pl. pres.: invenĭunt
4a. conjugação
2a. pes. sing. pret. perf.: invenisti
3a. pes. sing. pret. perf.: invenit
1a. pes. pl. pret. perf.: invenĭmus
2a. pes. pl. pret. perf.: invenistis
3a. pes. pl. pret. perf.: invenerunt/ere
Infinitivo X Conjugação
-are-ere-ĕre-ire
1a. conjugação2a. conjugação3a. conjugação4a. conjugação
facĭo (son.)scribo (conson.)
DNP's pres. X DNP's pret. perf.
-o-s-t-mus-tis-[u]nt
-i-isti-it-ĭmus-istis-erunt/ere
3a./4a. conj.
Atividades2 Flexione os verbos abaixo no pres. e pret. perf. do ind.:a) curo, as, are, avi, atum vt cuidar.b) censĕo, es, ere, sui, sum vt opinar, julgar.c) pingo, is, ĕre, pinxi, pictum vt pintar.d) capĭo, is, ĕre, cepi, captum vt seleciono.e) finĭo, is, ire, ivi, itum vt terminar.
Atividades
a) curo, as, are, avi, atum vt cuidar.
1a. pes. sing. pres.: curo
2a. pes. sing. pres.: curas
3a. pes. sing. pres.: curat
1a. pes. pl. pres.: curamus
2a. pes. pl. pres.: curatis
3a. pes. pl. pres.: curant
1a. pes. sing. pret. perf.: curavi
1a. conjugação
2a. pes. sing. pret. perf.: curavisti
3a. pes. sing. pret. perf.: curavit
1a. pes. pl. pret. perf.: curavĭmus
2a. pes. pl. pret. perf.: curavistis
3a. pes. pl. pret. perf.: curaverunt/ere
Atividades
b) censĕo, es, ere, sui, sum vt opinar, julgar.
2a. conjugação
1a. pes. sing. pres.: censĕo
2a. pes. sing. pres.: censes
3a. pes. sing. pres.: censet
1a. pes. pl. pres.: censemus
2a. pes. pl. pres.: censetis
3a. pes. pl. pres.: censent
1a. pes. sing. pret. perf.: censui
2a. pes. sing. pret. perf.: censuisti
3a. pes. sing. pret. perf.: censuit
1a. pes. pl. pret. perf.: censuĭmus
2a. pes. pl. pret. perf.: censuistis
3a. pes. pl. pret. perf.: censuerunt/ere
Atividades
c) capĭo, is, ĕre, cepi, captum vt seleciono.
3a. conjugação
1a. pes. sing. pres.: capĭo
2a. pes. sing. pres.: capis
3a. pes. sing. pres.: capit
1a. pes. pl. pres.: capĭmus
2a. pes. pl. pres.: capĭtis
3a. pes. pl. pres.: capĭunt
1a. pes. sing. pret. perf.: cepi
2a. pes. sing. pret. perf.: cepisti
3a. pes. sing. pret. perf.: cepit
1a. pes. pl. pret. perf.: cepĭmus
2a. pes. pl. pret. perf.: cepistis
3a. pes. pl. pret. perf.: ceperunt/ere
sonântica
Atividades
d) pingo, is, ĕre, pinxi, pictum vt pintar.3a. conjugação
consonântica
1a. pes. sing. pres.: pingo
2a. pes. sing. pres.: pingis
3a. pes. sing. pres.: pingit
1a. pes. pl. pres.: pingĭmus
2a. pes. pl. pres.: pingĭtis
3a. pes. pl. pres.: pingunt
1a. pes. sing. pret. perf.: pinxi
2a. pes. sing. pret. perf.: pinxisti
3a. pes. sing. pret. perf.: pinxit
1a. pes. pl. pret. perf.: pinxĭmus
2a. pes. pl. pret. perf.: pinxistis
3a. pes. pl. pret. perf.: pinxerunt/ere
Atividades
e) finĭo, is, ire, ivi, itum vt terminar.4a. conjugação
1a. pes. sing. pres.: finĭo
2a. pes. sing. pres.: finis
3a. pes. sing. pres.: finit
1a. pes. pl. pres.: finimus
2a. pes. pl. pres.: finitis
3a. pes. pl. pres.: finĭunt
1a. pes. sing. pret. perf.: finivi
2a. pes. sing. pret. perf.: finivisti
3a. pes. sing. pret. perf.: finivit
1a. pes. pl. pret. perf.: finivĭmus
2a. pes. pl. pret. perf.: finivistis
3a. pes. pl. pret. perf.: finiverunt/ere
obsto = eu impeço obstĭti = eu impedi
cogĭto = eu penso cogitavi = eu pensei
obst- = radical de infectum (ação não conclusa).obstit- = radical do perfectum (ação conclusa).
cogit- = radical de infectum (ação não conclusa).cogitav- = radical do perfectum (ação conclusa).
obstare (RI: obst-)obsto, obstas, obstat [...]: impeço, impedes, impede [...].obstabam, obstabas, obstabat [...]: impedia, impedias, impedia [...].obstabo, obstabis, obstabit [...]: impedirei, impedirás, impedirá.
Radical/aspecto/tempos verbaisRadical de infectum (RI): tempos de ação inconclusa:presente, pretérito imperfeito e futuro imperfeito.
cogitare (RI: cogit-)cogĭto, cogĭtas, cogĭtat [...]: penso, pensas, pensa [...].cogitabam, cogitabas, cogitabat [...]: pensava, pensavas, pensava [...].cogitabo, cogitabis, cogitabit [...]: pensarei, pensarás, pensará.
obstare (RP: obstit-)obstĭti, obstitisti, obstĭtit [...]: impedi, impediste, impediu [...].obstitĕram, obstitĕras, obstitĕrat [...]: impedira, impediras, impedira [...].obstitĕro, obstitĕris, obstitĕrit [...]: terei impedido, terás impedido, terá impedido [...].
Radical/aspecto/tempos verbaisRadical de perfectum (RP): tempos de ação conclusa:pretérito perfeito, pretérito mais-que-perfeito e futuro perfeito.
cogitare (RP: cogitav-)cogitavi, cogitavisti, cogitavit [...]: pensei, pensaste, pensou [...].cogitavĕram, cogitavĕras, cogitavĕrat [...]: pensara, pensaras, pensara [...].cogitavĕro, cogitavĕris, cogitavĕrit [...]: terei pensado, terás pensado, terá pensado.
obstare (RS: obstit-)obstatum: para impedir.obstatus, obstata, obstatum [...]: impedido, impedida, impedido [...].obstaturus, obstatura, obstaturum [...]: o que há de ser impedido, a que há de serimpedida, o que há de ser impedido [...].
Radical/aspecto/tempos verbaisRadical de supino (RS): formas nominais verbais:supino, particípio passado e particípio futuro.
cogitare (RS: cogitat-)cogitatum [...]: para pensar [...].cogitatus, cogitata, cogitatum [...]: pensado, pensada, pensado [...].cogitaturus, cogitatura, cogitaturum [...]: o que há de ser pensado, a que há de serpensada, o que há de ser pensado [...].
Atividades3 Com relação aos verbos abaixo, dê os RI, RP e RS:a) curo, as, are, avi, atum vt cuidar.
b) censĕo, es, ere, sui, sum vt opinar, julgar.
c) pingo, is, ĕre, pinxi, pictum vt pintar.
d) capĭo, is, ĕre, cepi, captum vt seleciono.
e) finĭo, is, ire, ivi, itum vt terminar.
fazer (RI: faz-)faço, fazes, faz [...]fazia, fazias, fazia [...]farei, farás, fará [...]
Radical/aspecto/tempos verbaisna língua portuguesaRadical de infectum (RI), tempos de ação inconclusa:presente, pretérito imperfeito e futuro imperfeito.
trazer (RI: traz-)trago, trazes, traz [...]trazia, trazias, trazia [...]trarei, trarás, trará [...]
fazer (RP: fiz-)fiz, fizeste, fez [...]fizera, fizeras, fizera [...]
Radical/aspecto/tempos verbaisna língua portuguesaRadical de perfectum (RP), tempos de ação inconclusa:pretérito perfeito e pretérito mais-que-perfeito.
trazer (RP: troux-)trouxe, trouxeste, trouxe [...]trouxera, trouxeras, trouxera [...]
Atividades4 Verta para o latim as frases abaixo:a) et .(O crítico severo julga e corrige o tratado científico.)
b) et .(Os críticos severos julgam e corrigem os tratados científicos.)
c) et .(O autor famoso comove e ensina o leitor curioso.)
d) et .(Os autores famosos comovem e ensinam os leitores curiosos.)
deputat emendatCastigator acer tractatum doctrinalem
deputant emendantCastigatores acres tractatus doctrinales
movet docetAuctor illustris lectorem curiosum
movent docentAuctores illustres lectores curiosos
Atividades4 Verta para o latim as frases abaixoe) et .(O bibliotecário dedicado seleciona e classifica livros diversos.)
f) et .(Os bibliotecários dedicados selecionam e classificam livros diversos.)
g) et .(O bibliotecário zeloso encontra e protege a obra proibida.)
h) et .(Os bibliotecários zelosos encontram e protegem as obras proibidas.)
capit digĕritBibliopola sedŭlus libros dissortes
capĭunt digĕruntBibliopolae sedŭli libros dissortes
repĕrit custoditBibliopola dilĭgens opus prohibitum
reperĭunt custodĭuntBibliopolae diligentes opĕra prohibita
Atividades5 Verta para o latim as frases abaixo:a) et .(O crítico severo julgou e corrigiu o tratado científico.)
b) et .(Os críticos severos julgaram e corrigiram os tratados científicos.)
c) et .(O autor famoso comoveu e ensinou o leitor curioso.)
d) et .(Os autores comoveram e ensinaram os leitores curiosos.)
deputavit emendavitCastigator acer tractatum doctrinalem
deputaverunt emendaveruntCastigatores acres tractatus doctrinales
movit docŭitAuctor illustris lectorem curiosum
moverunt docueruntAuctores illustres lectores curiosos
Atividades5 Verta para o latim as frases abaixo:e) et .(O bibliotecário dedicado selecionou e classificou livros diversos.)
f) et .(Os bibliotecários dedicados selecionaram e classificaram livros diversos.)
g) et .(O bibliotecário zeloso encontrou e protegeu a obra proibida.)
h) et .(Os bibliotecários zelosos encontraram e protegeram as obras proibidas.)
cepit digessitBibliopola sedŭlus libros dissortes
ceperunt digesseruntBibliopolae sedŭli libros dissortes
repĕrit custodivitBibliopola dilĭgens opus prohibitum
repererunt custodiveruntBibliopolae diligentes opĕra prohibita