AS CAPAS FLUIDAS DA AS CAPAS FLUIDAS DA TERRATERRA

Profesor: Adán Gonçalves

CAPAS DA TERRA

A Terra

Xeosfera Atmosfera Hidrosfera Biosfera

Capas fluidas

1. 1. A ATMOSFERA ENVÓLVENOSA ATMOSFERA ENVÓLVENOS

A atmosfera é a capa máis externa da Terra, por ser a

máis lixeira.

É fundamental para a vida, xa que contén gases

necesarios (O2, CO2,, N2...) para os seres vivos e protexe

das radiacións solares.

A atmosfera é unha mestura de gases que rodea a terra

ata uns 1000 Km.

Faise máis tenue coa altitude ata confundirse co espazo

exterior.

1.1. A ATMOSFERA A TRAVÉS DO TEMPOA ATMOSFERA A TRAVÉS DO TEMPO

1. Hai uns 4000 m.a. o planeta tiña unha gran actividade volcánica gran actividade volcánica e

atopábase a altas temperaturas en superficie.

Estas erupcións foron as responsables da formación da atmosfera

primitiva con gases como o COCO22, óxidos de xofre ou de nitróxeno, óxidos de xofre ou de nitróxeno,

vapor de auga, argón e metanovapor de auga, argón e metano.

1.1. A ATMOSFERA A TRAVÉS DO TEMPO1.1. A ATMOSFERA A TRAVÉS DO TEMPO

2. Co paso do tempo o planeta foise arrefriando, permitindo a condensación

(paso de gas a líquido) do vapor de auga da atmosfera .

Esta auga, xa líquida, precipitou dando lugar as primeiras choivas.

Discurríu pola superficie terrestre formando os primeiros mares, ríos…

1.1. A ATMOSFERA A TRAVÉS DO TEMPO1.1. A ATMOSFERA A TRAVÉS DO TEMPO

3. Parte do CO2 da atmosfera foi arrastrado ao mar pola choiva e alí

combinouse con outras substancias para dar lugar a compostos químicos

chamados carbonatoscarbonatos, a partir dos cales orixináronse as rochas rochas

calcariascalcarias.

As sales características dos medios mariños tamén foron arrastradas

por estas primeiras choivas dende a superficie cara o mar.

1.1. A ATMOSFERA A TRAVÉS DO TEMPO1.1. A ATMOSFERA A TRAVÉS DO TEMPO

4. Nun principio a atmosfera non posuía osíxeno.

A aparición da vida tamén provocou cambios: as algas e os vexetais

capturaban o CO2 na fotosíntese e desprendían O2 cara a atmosfera,

permitindo a aparición deste gas na mesma.

1.2. COMPOSICIÓN DA ATMOSFERA1.2. COMPOSICIÓN DA ATMOSFERA

A atmosfera contén un 78% de nitróxeno, un 21% de osíxeno.

O 1 % restante fórmano o argón (0,9%), o dióxido de carbono

(0,03%) e outros gases.

Posúe tamén vapor de auga procedente da evaporación da auga de

mar e da transpiración dos seres vivos.

Por último, ten contaminantes orixinados de xeito natural ou polas

actividades humanas.

2. UNHA VIAXE POLA ATMOSFERA (ESTRUTURA)2. UNHA VIAXE POLA ATMOSFERA (ESTRUTURA)

Cando estudamos a atmosfera dende a superficie ata a altitude onde se

confunde co espazo exterior, observamos diferenzas na súa composición

e na súa temperatura.

Por iso establécense varias capas separadas por zonas de transición.

As zonas de transición denomínanse co nome da capa anterior (a que

queda por baixo da zona considerada) rematado en -pausa.

Así, p.e. a zona de transición entre a troposfera (inferior) e a

estratosfera (superior) é a tropopausa.

A continuación veremos as distintas capas dende abaixo cara arriba:

2. UNHA VIAXE POLA ATMOSFERA (ESTRUTURA)

Troposfera: Comeza na superficie terrestre e chega ata os 12 Km de

altura* en media (Polo: 10 Km/Ecuador: 17 Km).

Na superficie temos en media uns 15ºC e diminúe coa altitude ata uns

-70ºC a 12 Km de altura.

Esta capa concentra a maior parte dos gases: osíxeno, nitróxeno, díóxido

de carbono, vapor de auga...

Nela prodúcense tódolos fenómenos meteorolóxicos.

A uns 500 m de altitude atópase a denominada “capa sucia” onde se

atopan a maior parte dos contaminantes atmosféricos.

*Reforzo: Non precisan coñecer ningún dato de altitude

Estratosfera: Vai dende os 12 Km de altitude ata os 50 Km. O aire xa

é escaso e a temperatura aumenta lentamente coa altura ata chegar a

uns 4ºC no límite superior.

Entre os 15 e os 30 Km hai unha gran cantidade de ozono. Por iso esta

zona denomínase capa de ozono, e é moi importante para os seres vivos.

2. 2. UNHA VIAXE POLA ATMOSFERA (ESTRUTURA)UNHA VIAXE POLA ATMOSFERA (ESTRUTURA)

2. UNHA VIAXE POLA ATMOSFERA (ESTRUTURA)

Mesosfera: Comeza aos 50 Km de altura e chega ata os 80 Km. Contén

moi pouco aire e a temperatura vai descendendo coa altitude ata os -80

ºC.

Cando pequenos meteoritos atravesan e se desintegran nesta capa dan

lugar ás estrelas fugaces debido o rozamento co aire que eleva a súa

temperatura liberando luz e calor.

2. UNHA VIAXE POLA ATMOSFERA (ESTRUTURA)2. UNHA VIAXE POLA ATMOSFERA (ESTRUTURA)

Termosfera: dende os 80 Km de altura ata os 600 Km.

A temperatura aumenta coa altitude ata os 2000 ºC. Esencial nas

comunicacións pois nela rebotan as ondas de radio e tv. Tamén nela

prodúcense as auroras boreais e austrais.

Exosfera: É a última capa; vai dos 600 Km de altura aos 1000Km.

Apenas existe aire e a continuación está o espazo interplanetario.

Actividades:

Sabes que son as auroras boreais e austrais?

Pescuda información sobre estes fenómenos e comentámolo

o próximo día.

Cuestións:

1. Despois desta explicación, serías quen de deducir a que

altura atopamos a estratopausa?

2. Por que pensas que se na troposfera a temperatura

diminúe coa altitude, na estratosfera prodúcese un aumento

deste parámetro?

2. UNHA VIAXE POLA ATMOSFERA (ESTRUTURA)

Ex. 1* p.132, ex.4* p.146 e Ficha I Reforzo

3. A VIDA NECESITA Á ATMOSFERA

A atmosfera é imprescindible para os seres vivos fundamentalmente

por posuír dous gases: o osíxeno osíxeno ((respiraciónrespiración)) e o dióxido de carbono

(fotosíntese).

É responsable do mantemento da temperatura en superficie (efecto

invernadoiro natural).

É o lugar onde se producen os fenómenos meteorolóxicos.

É tamén o noso escudo protector fronte as radiacións solares e os

meteoritos.

3. A VIDA NECESITA Á ATMOSFERA

3.1. 3.1. O Osíxeno é vidaO Osíxeno é vidaÉ esencial para a vida, xa que a maioría dos organismos utilízano para

respirar (aerobios*).

A respiración permítenos aos aerobios obter enerxía dos alimentos.

Moitas bacterias e outros organismos son chamados anaerobios*

porque non precisan o osíxeno para obter enerxía p.e. Os fermentos do

pan, do viño ou da cervexa.

3. A VIDA NECESITA Á ATMOSFERA

3.2. 3.2. A atmosfera é un filtro protectorA atmosfera é un filtro protectorParte do osíxeno da atmosfera atópase na estratosfera en forma de ozono

(O3).

Este ozono como sabedes protéxenos da radiación ultravioleta (uv)

procedente do Sol, evitando os seus efectos letais sobre o noso material

xenético.

Ademais en capas máis altas outros gases protéxenos de radiacións solares

prexudiciais de alta enerxía como os raios X.

3. A VIDA NECESITA Á ATMOSFERA

3.3 3.3 A atmosfera protéxenos dos meteoritosA atmosfera protéxenos dos meteoritos

Ao noso planeta chegan moitos pequenos fragmentos rochosos atraídos

pola gravidade que ao atravesar a atmosfera a gran velocidade, como xa

comentamos, desintégranse.

Só os meteoritos maiores poden chegar a superficie da Terra, pero son

moi pouco frecuentes.

3. A VIDA NECESITA Á ATMOSFERA

3.4. O dióxido de carbono3.4. O dióxido de carbono

O CO2 ten dúas funcións importantes para os seres vivos:

Intervén na fotosíntesefotosíntese: os vexetais utilizan este proceso para

fabricar o seu alimento. Para elo, toman dióxido de carbono da atmosfera

e expulsan osíxeno.

Os vexetais tamén respiran (consomen osíxeno), pero a fotosíntese libera

máis O2 do que consome a respiración.

É o responsable do efecto invernadoiro naturalnatural. Este efecto permite

que a temperatura en superficie sexa axeitada para a vida. En media uns

15ºC, en lugar dos -18ºC que tería se non existise.

3. A VIDA NECESITA Á ATMOSFERA

FOTOSÍNTESEFOTOSÍNTESE

EFECTO INVERNADOIROEFECTO INVERNADOIRO

Como se produce o efecto invernadoiro?Como se produce o efecto invernadoiro?

1.- Durante o día1.- Durante o díaa radiación solar a radiación solar atravesa atravesa a atmosfera e quenta a atmosfera e quenta a superficiea superficie

2.- O terreo quente devolve 2.- O terreo quente devolve parte da calor absorbida parte da calor absorbida (radiación Infravermella)(radiación Infravermella)

3.- Os gases da troposfera3.- Os gases da troposfera(CO(CO22 e vapor de auga entre e vapor de auga entre outros), outros), absorben as radiaciónsabsorben as radiaciónsInfravermellas e elevan Infravermellas e elevan a temperatura do airea temperatura do aire

Ficha II Reforzo

4. 4. CONTAMINACIÓN DA ATMOSFERACONTAMINACIÓN DA ATMOSFERA

A contaminación atmosférica contaminación atmosférica é a presenza de substancias na atmosfera

que prexudican ó medio natural e os seres vivos.

Segundo a orixe dos contaminantes podemos clasificalos en: Contaminantes naturaisContaminantes naturais

Son producidos de xeito natural como as erupcións volcánicas, os incendios

non provovados ou os gases de orixe animal. Contaminantes de orixe humanoContaminantes de orixe humano

Son orixinados polas actividades humanas, principalmente o uso dos

combustibles fósilescombustibles fósiles (carbón, petróleo e gas natural), os incendiosincendios

provocados e as actividades industriais actividades industriais.

4. 4. CONTAMINACIÓN DA ATMOSFERACONTAMINACIÓN DA ATMOSFERA

4.1. Tipos de contaminantes:4.1. Tipos de contaminantes:Os que máis nos afectan son: Os gasesgases como o monóxido de carbono, o dióxido de carbono, e os

óxidos de nitróxeno e xofre procedentes do uso dos combustibles

fósiles (os vehículos e as industrias térmicas principalmente). Tamén

son moi contaminantes e danan a capa de ozono, os CFC

(clorofluorocarbonados) dos frigoríficos, dos aerosois ou dos aparatos

de aire acondicionado. As partículas en suspensiónpartículas en suspensión que son cinzas e fumes procedentes das

combustións, e das néboas industriais que emiten as actividades de

moitas industrias como a siderurxia, as químicas ou as refinerías.

4. 4. CONTAMINACIÓN DA ATMOSFERACONTAMINACIÓN DA ATMOSFERA

4.2.4.2.Efectos dos contaminantesEfectos dos contaminantes

Os máis importantes son: A destrucción da capa de ozonodestrucción da capa de ozono. Os principais responsables, como

acabamos de ver, son os CFC. O diminuír esta capa aumenta a radiación uv

que provoca un aumento de alerxias e cancro e unha diminución das algas e

plancto. Aumento do efecto invernadoiroAumento do efecto invernadoiro, como xa dixemos este efecto é

beneficioso, pero as actividades humanas (uso de combustibles fósiles)

está a aumentar os gases de efecto invernadoiro (sobre todo CO2 e a

provocar un aumento na temperatura media do planeta. A chuvia ácidachuvia ácida, os óxidos de nitróxeno e xofre, coa humidade da

atmosfera forman ácidos que ao caer coa chuvia, destrúen a vexetación e

acidifican solos e augas.

Destrucción capa de ozonoDestrucción capa de ozono

Chuvia ácidaChuvia ácida

Efecto invernadoiro artificial;Aumento do COEfecto invernadoiro artificial;Aumento do CO22

4. 4. CONTAMINACIÓN DA ATMOSFERACONTAMINACIÓN DA ATMOSFERA

4.3. 4.3. Medidas para reducir os contaminantesMedidas para reducir os contaminantes

Entre outras poden ser: Reducir o uso de combustibles fósiles e apostar polas enerxías

renovables. Substituír os CFC por outros gases non contaminantes e obrigar ao uso

de filtros nas emisións. Promover a reforestación para que sexa absorbido o exceso de dióxido

de carbono.

Ex.2 e 3 pax. 142. Ficha III

A HIDROSFERAA HIDROSFERA

1. 1. A AUGA: UNHA SUBSTANCIA ASOMBROSAA AUGA: UNHA SUBSTANCIA ASOMBROSA A auga é unha substancia moi común na Terra e no resto do Universo

Na Terra, a auga pode encontrarse nos tres estados: sólido, tres estados: sólido,

líquido e gasosolíquido e gasoso.

A Hidrosfera Hidrosfera é a capa da

Terra constituída por todas as

augas que nela se atopan, tanto

continentais como oceánicas.

1. 1. A AUGA: UNHA SUBSTANCIA ASOMBROSAA AUGA: UNHA SUBSTANCIA ASOMBROSA

Propiedades da augaPropiedades da auga

A auga é unha substancia composta por osíxeno (O) e hidróxeno composta por osíxeno (O) e hidróxeno

(H)(H) cuxa fórmula química é H2O.

Temperatura de fusión*: 0ºCTemperatura de fusión*: 0ºC (por riba dos 0º C é líquida e por

baixo é sólida)/ Temperatura de ebullición: 100ªCTemperatura de ebullición: 100ªC (por riba gas e por

baixo líquida).En xeral, a maioría das substancias ocupan menos volume en estado

sólido que en estado líquido, dicimos que son máis densas en estado

sólido. Pero, na auga sucede o revés e por iso o xeo flota na auga,

permitíndo a vida nos lugares máis fríos do planeta.

* Reforzo: A auga pura pasa a estado gasoso a 100ºC e solidifícase (conxélase) gasoso a 100ºC e solidifícase (conxélase) a 0ªC.a 0ªC.

A auga ao solidificarse aumenta de Volume

Diminúe a súa densidade

O xeo flota na auga líquida

1. 1. A AUGA: UNHA SUBSTANCIA ASOMBROSAA AUGA: UNHA SUBSTANCIA ASOMBROSA

Propiedades da augaPropiedades da auga

A auga quéntase e enfríase moi lentamente, e dicir, costa moito

variar a súa temperatura e por iso é un estupendo regulador da estupendo regulador da

temperaturatemperatura. Esta propiedade permítenos controlar a nosa

temperatura corporal e tamén é responsable das temperaturas máis

mornas nas zonas costeiras en relación co interior. A auga é o mellor disolvente é o mellor disolvente. Esto permite que a nosa sangue (90%

de auga) transporte os nutrientes por todo o corpo.

Ex. 2*, 4 e 5 p.150.

2. 2. DISTRIBUCIÓN DA AUGADISTRIBUCIÓN DA AUGA

Como xa faláchedes desto en Sociais, só temos que lembrar:

2. 2. DISTRIBUCIÓN DA AUGADISTRIBUCIÓN DA AUGA

Esta especial distribución determina a súa disponibilidade e debe concienciarnos dunha xestión responsable da auga.

3. 3. O CICLO DA AUGAO CICLO DA AUGA

Recibe este nome o conxunto de procesos cíclicos mediante os cales a auga pasa da atmosfera a superficie terrestre e desta de novo a atmosfera. O vapor de augavapor de auga da atmosfera condénsasecondénsase e orixina as nubesnubes que precipitanprecipitan sobre os océanos e continentes a auga en forma de chuvia ou en forma de chuvia ou neve.neve. Parte Parte da auga precipitada non chega a superficie porque se evaporaevapora ou e transpiradae transpirada polas plantas que a devolven de novo a atmosfera. Outra parteOutra parte discorre pola superficie terrestre (escorrentíaescorrentía) dende os ríos ata os mares e océanos ou infíltraseou infíltrase no solo acumulándose en forma de augas subterráneasaugas subterráneas.

A auga dos océanosauga dos océanos está a evaporarseevaporarse constantemente e transfirese transfirese a atmosfera.a atmosfera. As augas subterráneasaugas subterráneas, cun tempo variable, rematan vertendovertendo os maresmares polo que esta auga tamén retorna a atmosferaretorna a atmosfera. Estes retornos a atmosfera supoñen o peche e novo inicio do ciclo da auga.

3. 3. O CICLO DA AUGAO CICLO DA AUGA

O motor deste movemento cíclico da auga é a enerxía do sol xunto coa gravidade.

Ex. 3* p. 154. Ficha Reforzo

BiosferaLagosGlaciares

4. 4. IMPORTANCIA DA AUGA PARA A VIDAIMPORTANCIA DA AUGA PARA A VIDA

Mantén a temperatura corporalMantén a temperatura corporal dos organismos pola súa capacidade reguladora.

É o transportador de todas as substanciastransportador de todas as substancias, tanto nutrientes como refugallos (ouriños e suor).

Disolve o osíxenoDisolve o osíxeno, capacidade esencial para os organismos mariños.

O xeo flota sobre a augaxeo flota sobre a auga líquida permitindo a vida por debaixo del.

Pode ascender por condutos moi finos (capilaridade)(capilaridade) permitindo levar substancias dende as raíces ás follas nas plantas.

Ex. 1 p.157

5. 5. USOS DA AUGAUSOS DA AUGA

Os usos poden ser:

Usos ConsuntivosUsos Consuntivos

Aqueles nos que consumimos a augaconsumimos a auga que utilizamos: os usos domésticos e urbanos (fogar e regado de xardíns), os agrícolas (auga de rega) e industriais cando se usa como materia prima (p.e.: auga de lavado).

Usos non ConsuntivosUsos non Consuntivos

Aqueles nos que non se consome a auganon se consome a auga que empregamos: usos recreativos (piscinas, deportes acuáticos...), usos industriais que non supoñen consumo como refrixerante e determinados usos enerxéticos como os dunha central hidroeléctrica.

5. 5. USOS DA AUGAUSOS DA AUGA

5. 5. USOS DA AUGAUSOS DA AUGA

Satisfacer necesidades básicas : 5 litros por persoa e día (alimentación, hixiene, etc, ...).

Calidade de vida e boa saúde: 80 litros por persoa e día (lavar, limpar, eliminar residuos, ...).

Xerar riqueza: 3200 litros por persoa e día ( agricultura, industria, turismo, acuicultura, xeración enerxía, ... ).

Realizar actividades recreativas: Variable ( instalacións deportivas: piscinas, campos de fútbol, de golf, etc,... )

5. 5. USOS DA AUGAUSOS DA AUGA

5. 5. USOS DA AUGAUSOS DA AUGA

6. 6. CONTAMINACIÓN DAS AUGASCONTAMINACIÓN DAS AUGAS

A contaminación da augacontaminación da auga é calquera proceso que provoca a alteración alteración das propiedadesdas propiedades da mesma producindo un prexuízoprexuízo para o medio e/ou para a nosa saúde. Débese a vertedura de substancias que denominamos contaminantes.

Os contaminantes poden ser:

Augas residuais urbanasAugas residuais urbanas que conteñen residuos fecais, deterxentes e microorganismos que poden provocar infeccións.

Os fertilizantes fertilizantes procedentes da agricultura que se filtran no solo e poden inutilizar os acuíferos.

As actividades industriais descontroladasactividades industriais descontroladas que verten as augas contaminantes (substancias químicas, materiais de embalaxes...).

Os verquidosverquidos durante o transportetransporte por auga ( mareas negras e sentinadas de produtos derivados do petróleo son os máis graves).

Augas residuaisAugas residuais uso domésticouso doméstico

Augas residuais uso industrialAugas residuais uso industrial

Outros vertidosOutros vertidos

Ex. 1 p. 158

7. 7. XESTIÓN SOSTIBLE DA AUGAXESTIÓN SOSTIBLE DA AUGA

A auga doce é un recurso renovablerecurso renovable debido ao ciclo hidrolóxico, sempre sempre queque:

Non a contaminemosNon a contaminemos.

Non consumamos máis da que pode rexenerarserexenerarse de xeito natural.

Por iso, igual que de cualquier outro recurso, debemos facer unha xestión xestión sostiblesostible que é aquela que cubre as nosas necesidades sen comprometer ás das xeraciíns vindeiras.

Para alcanzaralcanzar esta xestión sostiblexestión sostible:

Extracción racionalExtracción racional das reservas.

ReducciónReducción do consumo: aforro de auga.

DepuraciónDepuración da auga usada e reutilizaciónreutilización (limpeza de rúas e rega).

Boa distribucióndistribución: evitar as perdas en canalizacións, filtracións...

7. 7. XESTIÓN SOSTIBLE DA AUGAXESTIÓN SOSTIBLE DA AUGA

Potabilización e depuración da augaPotabilización e depuración da auga

A auga potable é aquela que:

Está libre de microorganismos patóxenos e contaminantes.

Non ten olor, nin sabor desagradable, nin presenta turbidez.

Contén unha pequena cantidade de sales minerais.

A potabilización son un conxunto de procesos que converten a auga da natureza en potable. (EPA: Estación potabilizadora).

A depuración é a extracción de contaminantes das augas residuais para que sexan axeitadas para retornar o medio natural. (EDAR: estación depuradora de augas residuais).

Ex. 1 e 2 p.160

Estación depuradora de augas Estación depuradora de augas residuais (EDAR)residuais (EDAR)

E.D.A.R. ( ESTACIÓN DEPURACIÓN AUGAS E.D.A.R. ( ESTACIÓN DEPURACIÓN AUGAS RESIDUAIS )RESIDUAIS )

GRAZAS POR ATENDERMEGRAZAS POR ATENDERME

BIBLIOGRAFÍA:- A.V. Presentación: “A Atmosfera”. Curso 2009-2010. Departamento de Ciencias Naturais do IES Ramón Otero Pedrayo. Ourense.- A.V. Presentación: “A Hidrosfera”. Curso 2009-2010. Departamento de Ciencias Naturais do IES Ramón Otero Pedrayo. Ourense.Ballester Illueca, J.Eduardo. 1995.“La atmósfera: estructura, composición y dinámica. La contaminación atmosférica. Métodos de determinación y corrección”. Temario oposiciones PES. Colegio Oficial de Biólogos.Madrid.- López, J. et al.2011.”Ciencias Naturais 1º ESO”. Proyecto “EL árbol del conocimiento”. McGraw-Hill Interamericana.- Zubiaurre Cortés, Sabino; Hernández Gómez, Jesús; Martínez Casillas, Jesús; Osuna Alcalaya, Mª del Carmen; Plaza Escribano, Concepción. “Ciencias da Natureza. 1º Educación Secundaria”. Grupo Anaya. 2011. Madrid.

WEBGRAFÍA:www.astroyciencia.comwww.catedra-cereghetti1.idoneos.comwww.ciennatura.es  www.ecologismo.comwww.esu.edu www.dibujitosconhumor.blogspot.com www.grandesproblemasambientales-myr.blogspot.com  www.gcastro2010.wordpress.com www.haciendofotos.com  www.inteldig.comwww.kalipedia.comwww.lafisica-lafisica.blogspot.com  www.librosvivos.net www.mctpcpi2portaceli.blogspot.comwww.miniyo.tumblr.comwww.nasa.gov  www.omicrono.com  www.pucp.edu.pe  www.recursostic.educacion.es  www.rpp.com.pe www.ticylasciencias.blogspot.comwww.varia2s.blogspot.com