aprendendo yorubá

26
Aprendendo Yorubá Alfabeto Yorubá A B D E E F G GB (a) (bi) (di) (ê) (é) (fi) (gi) (gbi) H I J K L M N O (rri) (i) (dji) (Qui) (li) (mi) (ni) (ô) O P R S s T U W (ó) (pi) (ri) (ci) (xi) (ti) (u) (u) Y (i) obs: - c, q, v, x, z – Não existem. Vogais nasais: - AN EN E N IN ON O N UN (ôn) (ên) (én) (in) (ôn) (ón) (un)

Upload: basiliscopus

Post on 03-Jul-2015

753 views

Category:

Documents


7 download

TRANSCRIPT

Page 1: Aprendendo Yorubá

Aprendendo YorubáAlfabeto Yorubá

A B D E E F G GB

(a) (bi) (di) (ê) (é) (fi) (gi) (gbi)

H I J K L M N O

(rri) (i) (dji) (Qui) (li) (mi) (ni) (ô)

O P R S s T U W

(ó) (pi) (ri) (ci) (xi) (ti) (u) (u)

Y

(i)

obs: - c, q, v, x, z – Não existem.

Vogais nasais: - AN EN EN IN ON ON UN

(ôn) (ên) (én) (in) (ôn) (ón) (un)

Vogais não Nasais: - A E E I O O U

Page 2: Aprendendo Yorubá

(a) (ê) (é) (i) (o) (ó) (u)

Pronomes Pessoais

Emi........Eu Emi sun............Eu durmo

Iwo........Você Iwo ra..............Você compra

Oun.......Ele/Ela Oun Jeun..........Ele/Ela come comida

Awa......Nós Awa sere..........Nós brincamos

Enyin....Vocês Enyin mo..........Vocês sabem

Awon....Eles/Elas Awon se...........Eles/Elas fazem

Pronomes Pessoais Na Forma Contraída

(usados no tempo passado)

Mo..............Eu Mo lo oja............Eu fui a feira

Page 3: Aprendendo Yorubá

O ..............Você O lo oja..............Você foi a feira

O ..............Ele/Ela O lo oja..............Ele/Ela foi a feira

A ..............Nós A lo oja...............Nós fomos a feira

E...............Vocês E lo oja...............Vocês foram a feira

Won......... Eles/Elas Won lo oja..........Eles/Elas foram a feira

(Não podem ser usados no tempo futuro ou negativo)

Pronomes Possessivos

Temi...............meu(s)...............minha(s)

Tire................teu(s)................tua(s)

Page 4: Aprendendo Yorubá

Tire................seu(s)...............sua(s)

Tiwa..............nosso(s)............nossa(s)

Tiyin.............vosso(s).............vossa(s)

Tiwon...........dele/dela...........dele(s)/dela(s)

Pronomes Demonstrativos

Yii...................este(s)............esta(s)...........isto

Naa................esse(s)............essa(s)...........isso

Yen.................aquele...........aquela...........aquilo

Temi ni aso yii.....................esta roupa é minha

Page 5: Aprendendo Yorubá

Tire ni owo naa....................esse dinheiro é seu

Tire ni ago yen....................aquele relógio é teu

Tiwa ni asiko naa................esse momento é nosso

Tiyin ni igba yii...................este tempo é vosso

Tiwon ni aja yii...................este cachorro é dele

Formas Interrogativas

Se / nje ...................não se usa interrogação.

Beni..........................sim

Beko..........................não

Page 6: Aprendendo Yorubá

Ko.............................não.....só é usado no verbo ser

Ko.............................não.....usado nos demais verbos

Se iwo ni akeko........................você é aluno ?

Nje iwo ni akeko......................você é aluno ?

Beni, emi ni akeko....................sim, eu sou aluno

Beko, emi ko ni akeko...............não, eu não sou aluno

Se enyin mo Rio........................vocês conhecem o Rio ?

Page 7: Aprendendo Yorubá

Nje enyin mo Rio......................vocês conhecem o Rio ?

Beni, awa mo RIO.....................sim, nós conhecemos o Rio

Beko, awa ko mo Rio................não, nós não conhecemos o Rio

Tempo dos Verbos

N (antes do verbo).................coloca-o no presente continuo

Ti (antes do verbo)................coloca-o no passado

Maa (antes do verbo).............coloca-o no futuro (forma mais usada)

Page 8: Aprendendo Yorubá

Yoo (antes do verbo)..............coloca-o no futuro

Emi nlo......................estou indo

Emi ti lo.....................já fui

Emi maa lo................vou ir

Emi yoo lo..................irei

Emi ti sun .....................Eu já dormi

Iwo ti ra .......................Você já comprou

Oun ti jeun....................Ele já comeu comida

Awa ti sere ...................Nós já brincamos

Enyin ti mo ..................Vocês já souberam

Awon ti se ...................Eles já fizeram

Page 9: Aprendendo Yorubá

Emi maa gba ................Eu vou receber

Iwo maa woran ............Você vai assistir

Oun maa jeun ..............Ele vai comer comida

Awa maa borisa............Nós vamos venerar Orisa

Enyin maa sanwo..........Vocês vão pagar

Awon maa já ................Eles vão brigar

Pronome Interrogativo

Tani ...........................Quem é ?

Kini ...........................O que é ?

Nibo ni .....................Onde é ?

Page 10: Aprendendo Yorubá

Tani iwo ?.........................Quem é você ?

Tani oun ?..................... Quem é ele ?

Tani olorisa ?...................Quem é cultuador de Orisa ?

Tani omo-orisa ?............Filho de Orisa ?

Emi ni fagifagi...........................Eu sou carpinteiro

Oun ni oba...............................Ele é rei

Awa ni olorisa.........................Nós somos cultuadores de Orisa

Page 11: Aprendendo Yorubá

Awon ni omo-orisa.................Eles são filhos de Orisa

Kini iwo ni ? .......................O que você tem ?

Kini oun ni ? .....................O que ele tem ?

Kini enyin ni ? ..................O que vocês tem ?

Kini awon ? ....................O que eles tem ?

Kini oluko ni ? ...............O que o professor tem ?

Kini awon se ? ..............O que o professor tem ?

Kini awon se ? ..............O que eles fazem ?

Emi ni owo .................Eu tenho dinheiro

Page 12: Aprendendo Yorubá

Oun ni ile ..................Ele tem casa

Awa ni adie ..............Nós temos galos/galinhas

Awon ni sokoto.........Eles tem calças

Oluko ni omo ..........O professor tem filhos

Awon sere...............Eles brincam

Nibo ni Baba wa ? ........................Onde esta o pai ?

Baba wa ni ile .............................O pai esta em casa

* ni – funciona como preposição

só é usado no verbo estar.

Page 13: Aprendendo Yorubá

Ni bo ni iwo nlo ? ........................ Onde você esta indo ?

Emi nlo ile-eko ............................Eu estou indo a escola

Emi nlo si ile-eko ........................Eu estou indo para a escola

Emi nlo oja ...............................Eu estou indo a feira

Emi nlo si oja...........................Eu estou indo para a feira

Nibo ni iwo nlo ?.......................Onde você esta indo ?

Emi nlo si ile-orisa...................Eu estou indo para a casa do Orisa.

Page 14: Aprendendo Yorubá

Nibo ni oun nlo ? ....................Para onde ele esta indo ?

Oun nlo lokun ........................Ele esta indo a praia.

Nibo ni awa wa ? ..................Onde nós estamos ?

Awa wa ni Rio ......................Nós estamos no Rio.

Nibo ni enyin wa ? ...............Onde vocês estão ?

Awa wa ni afin.....................Nós estamos no palácio

Nibo ni awon wa ?...............Onde eles estão ?

Page 15: Aprendendo Yorubá

Awon wa ni igboro..............Eles estão no centro da cidade.

Awon Nomba (os números)

Cardinais Totais Ordinais

1 - okan kan ekini

2 – eji meji ekeji

3 – eta meta eketa

4 – erin merin ekerin

5 – arun marun ekarun

6 – efa mefa ekefa

7 – eje meje ekeje

8 – ejo mejo ekejo

9 – esan mesan ekesan

10 – ewa mewa ekewa

11 – okanla mokanla ekekanla

12 – ejila mejila ekejila

13 – etala metala eketala

Page 16: Aprendendo Yorubá

14 – erinla merinla ekerinla

15 – edogun medogun ekedogun

20 – ogun ogun ogun

25 – edogbon edogbon edogbon

30 – ogbon ogbon ogbon

40 – ogoji ogoji ogoji

50 – adota adota adota

60 – ogota ogota ogota

70 – adorin adorin adorin

80 – ogorin ogorin ogorin

90 – adorun adorun adorun

100 – ogorun ogorun ogorun

Do nº 11 ao 14 é = do 1 ao 4 + la no final.

Para os totais, acrescentamos a letra M ao início dos

Page 17: Aprendendo Yorubá

cardinais, com exceção ao número 1 e, número 20 e a adiante, tal como 21,22,23,.....; pôr exemplo:

Fazer ebo com dois obis e três galos.

A rubo pelu obi meji ati akuko meta.

Veja que, obi meji e não obi eji, akuko meta e não akuko eta.

Para termos os números ordinais, 1º, 2º, 3º, e assim pôr diante, acrescentamos Ek ou IK ao início dos cardinais, com exceção do número 1, 11 20, 30,.....

Regra para se escrever os números cardinais entre as dezenas, mas após o número quinze, (16, 17, 18....21, 22,..31,32...).

Page 18: Aprendendo Yorubá

Nome do número cardinal(até 5) + le + l + o nome da dezena mais próxima, ou o nome do número cardinal(até 5) + din + L + o nome da dezena mais próxima, pôr exemplo:

21 = okan + le + l + ogun

OKANLELOGUN

(PASSOU UM DE VINTE)

26 = erin + din + l + ogbon

ERINDINLOGBON

(FALTOU QUATRO PARA trinta)

Aplicação da Regra:

15 – edogun

16 – erindinlogun

17 – etadinlogun

18 – ejidinlogun

19 – okandinlogun

Page 19: Aprendendo Yorubá

20 – ogun

21 – okanlelogun

22 – ejilelogun

23 – etalelogun

24 – erinlelogun

25 – edogbon ou arunlelogun ou arundinlogbon

26 – erindinlogbon

27 – etadinlogbon

28 – ejidinlogbon

29 – okandinlogbon

30 - ogbon

31 – okanlelogbon

32 – ejilelogbon

33 – etalelogbon

34 – erinlelogbon

Page 20: Aprendendo Yorubá

35 - arunlelogbon ou arundinlogoji

36 – erindinlogoji

37 – etadinlogoji

38 – ejidinlogoji

39 – okandinlogoji

40 – ogoji

Dias da Semana:

Ojo Aiku............Domingo

Ojo Aje.............Segunda

Ojo Isegun..........Terça

Ojo Ojoru...........Quarta

Ojo Ojobo...........Quinta

Ojo Eti.............Sexta

Ojo Abameta.........Sabado

Ojo.................Dia

Ose.................Semana

Page 21: Aprendendo Yorubá

Osu.................Mês

Odun...............Ano

Igba...............Momento, tempo, época

Meses do Ano:

Sere........Janeiro

Erele.......Fevereiro

Erena......Março

Igbe.......Abril

Ebeli......Maio

Okudu......Junho

Agemo.........Julho

Ogun..........Agosto

Ewewe.........Setembro

Owara.........Outubro

Belu..........Novembro

Ope...........Dezembro

Page 22: Aprendendo Yorubá

 

Estações do Ano:

Igba Riru Ewe.........Primavera

Igba Erun....................Verão

Igba Ogbo ou Akoko Ikore.....Outono

Igba Otutu...................Inverno

Ojo wo ni

Qual é o dia?Que dia é?

Osu wo ni

Qual é o mês?Que mês é?

Odun wo ni

Qual é o ano?Que ano é?

Igba wo ni

Page 23: Aprendendo Yorubá

Qual é a época?Que época é?Em que momento?Quando?

Ojo wo ni wo lo si oja?Que dia você foi à feira?

Emi lo si oja ni ojo aje.Eu fui à feira na segunda-feira.

Osu wo ni iwo ra ago?Que mês você comprou o relógio?

Emi ra ago ni osu ope.Eu comprei o relógio no mês de Dezembro.

Igba wo ni iwo ko ede Yoruba?Quando você aprendeu o idioma Yoruba?

Emi ko ede Yoruba ni odun 1990.Eu aprendi o idioma Yoruba no ano de 1990.

Page 24: Aprendendo Yorubá

Igba wo ni?Em qual época?

Igba riru ewe ni.Foi na época da primavera.

-Horas-

Ago..........Hora, Relógio

Abo.........Metade da hora

Wakati..........60 minutos

Iseju...............Minuto

Koja................passar

Ku..................faltar

Ago melo ni...........Qual é a hora?

12:00 = Ago mejila osan/ale

12 horas da tarde/noite

Page 25: Aprendendo Yorubá

12:01 = Ago mejila koja iseju kan osan/ale

12 horas e um minuto da tarde/noite

12:20 = Ago mejila koja ogun iseju osan/ale.

12 horas e 20 minutos da tarde/noite.

12:29 = Ago mejila koja iseju okandinlogbon.

osan/ale.

12 horas e 29 minutos da tarde/noite.

12:30 = Ago mejila Abo osan/ale.

12 horas e meia da tarde/noite.

12:31 = Ago kan ku iseju okandinlogbon osan/ale.

Page 26: Aprendendo Yorubá

faltam 29 minutos para 1 hora da

tarde/noite.

12:59 = Ago kan ku iseju kan osan/ale.

Falta 1 minuto para 1 hora da tarde/noite.

01:00 = Ago kan osan/ale.

1 hora da tarde/noite.

Ogbon iseju = 30 minutos

* somente no 20 minutos inverte a posição de iseju e

ogun.

O alfabeto Yorubá e seus fonemas

O Yorubá é uma língua milenar originária da África Ocidental,de regiões que hoje compreendem a Nigéria e Benin, citada amuitos séculos antes da chegada de europeus a Ilé-Ifé, capitalde seu reino. O Yorubá, bem como o Haússa, é uma das prin-cipais linguagens usadas na Nigéria por vinte e cinco milhõesde habitantes e por outros milhões de descendentes africanosem países em que sua cultura foi conservada, como a formaNagô no Brasil e em Cuba. O alfabeto Yorubá é composto desete vogais e dezoito consoantes e a variada acentuação vema definir em cada palavra sua correta pronúncia, sendo o seusentido modificado quando da acentuação ou não da palavra.O alfabeto Yorubá é constituído das seguintes letras:A B D E F G GB H J K L M N O O P R S S T U W YA acentuação é utilizada da seguinte forma:o A é pronunciado com som aberto (agudo);o E é pronunciado com som aberto (agudo);

FONEMAS Vogais

Consoantes A E E I O O U

B bá bê bé bi bô bó bú

D dá dê dé di dô dó dú

F fá fê fé fi fô fó fú

G gá guê gué gui gô gó gú

GB güá güê güé güi güô güó güú

H rrá rrê rré rri rrô rró rrú

J djá djê djé dji djô djó djú

K cá quê qué qui cô có cú

L lá lê lé li lô ló lú

M má mê mé mi mô mó mú

N ná nê né ni nô nó nú

Page 27: Aprendendo Yorubá

o E é pronunciado com som fechado (grave);o O é pronunciado com som aberto (agudo);o O é pronunciado com som fechado (grave);o U é pronunciado com som aberto (agudo).o acento agudo é pronunciado em tom alto;o acento grave é pronunciado em tom baixo;a ausência de acentuação é pronunciada em tom médio;o til significa a repetição da vogal (ã = aa, õ = oo);o sublinhado sob uma vogal indica que seu som é aberto;o sublinhado sob a consoante S indica seu o som como X.

P puá puê pué pui puô puó puú

R rá rê ré ri rô ró rú

S ssá ssê ssé ssi ssô ssó ssú

S xá xê xé xi xô xó xú

T tá tê té ti tô tó tú

W uá uê ué uí uô uó uú

Y iá iê ié ií iô ió iú