2009 08 18 1675 espinosa - ethica tr gee parte i

47
1 Espinosa, Baruch. Ética. Parte I. Tradução do Grupo de Estudos Espinosanos da USP sob orientação de Marilena Chauí, São Paulo, FFLCH-USP, 2002. Realizada a partir da edição Gebhardt (Spinoza Opera. Im Auftrag der Heidelberger Akademie der Wissenschaften herausgegeben von Carl Gebhardt. Heidelberg, C. Winter, 1925, vol. 2). G II 44 ETHICA ÉTICA 2 Ordine Geometrico demonstrata, DEMONSTRADA EM ORDEM GEOMÉTRICA 3 ET 4 In quinque Partes distincta, 5 in quibus agitur, 6 I. De DEO. I. De Deus. 7 II. De Naturâ & Origine MENTIS. II. Da natureza e da origem da mente 8 III. De Origine & Naturâ AFFECTUUM. III. Da origem e da natureza dos afetos. 9 IV. De SERVITUTE Humanâ, seu de AFFECTUUM VIRIBUS. IV. Da servidão humana, ou da força dos afetos. 10 V. De POTENTIA INTELLECTUS, seu de LIBERTATE Humanâ. V. Da potência do intelecto, ou da liberdade humana. G II 45 ETHICES 2 Pars Prima, Parte primeira 3 DE DEO. De Deus 4 DEFINITIONES. Definições 5 I. Per causam sui intelligo id, cujus essentia 6 involvit existentiam, sive id, cujus natura 7 non potest concipi, nisi existens. Definição 1 Por causa de si entendo isso cuja essência envolve existência, ou seja, isso cuja natureza não pode ser concebida senão existente. 8 II. Ea res dicitur in suo genere finita, 9 quae aliâ ejusdem naturae terminari 10 potest. Ex. gr. corpus dicitur finitum, quia aliud semper 11 majus concipimus. Sic cogitatio aliâ cogitatione 12 terminatur. At corpus non terminatur cogitatione, nec 13 cogitatio corpore. Definição 2 É dita finita em seu gênero essa coisa que pode ser delimitada por outra de mesma natureza. P. ex., um corpo é dito finito porque concebemos outro sempre maior. Assim, um pensamento é delimitado por outro pensamento. Porém, um corpo não é delimitado por um pensamento, nem um

Upload: luiz-serrano

Post on 11-Sep-2015

215 views

Category:

Documents


0 download

DESCRIPTION

Filosofia

TRANSCRIPT

  • 1

    Espinosa, Baruch. tica. Parte I. Traduo do Grupo de Estudos Espinosanos da USP sob orientao de Marilena Chau, So Paulo, FFLCH-USP, 2002. Realizada a partir da edio Gebhardt (Spinoza Opera. Im Auftrag der Heidelberger Akademie der Wissenschaften herausgegeben von Carl Gebhardt. Heidelberg, C. Winter, 1925, vol. 2).

    G II 44 ETHICA TICA 2 Ordine Geometrico demonstrata, DEMONSTRADA EM ORDEM GEOMTRICA

    3 ET

    4 In quinque Partes distincta,

    5 in quibus agitur,

    6 I. De DEO. I. De Deus.

    7 II. De Natur & Origine MENTIS. II. Da natureza e da origem da mente

    8 III. De Origine & Natur AFFECTUUM. III. Da origem e da natureza dos afetos.

    9 IV. De SERVITUTE Human, seu de AFFECTUUM VIRIBUS.

    IV. Da servido humana, ou da fora dos afetos.

    10 V. De POTENTIA INTELLECTUS, seu de LIBERTATE Human.

    V. Da potncia do intelecto, ou da liberdade humana.

    G II 45 ETHICES

    2 Pars Prima, Parte primeira

    3 DE DEO. De Deus

    4 DEFINITIONES. Definies

    5 I. Per causam sui intelligo id, cujus essentia 6 involvit existentiam, sive id, cujus natura 7 non potest concipi, nisi existens.

    Definio 1 Por causa de si entendo isso cuja essncia envolve existncia, ou seja, isso cuja natureza no pode ser concebida seno existente.

    8 II. Ea res dicitur in suo genere finita, 9 quae ali ejusdem naturae terminari 10 potest. Ex. gr. corpus dicitur finitum, quia aliud semper 11 majus concipimus. Sic cogitatio ali cogitatione 12 terminatur. At corpus non terminatur cogitatione, nec 13 cogitatio corpore.

    Definio 2 dita finita em seu gnero essa coisa que pode ser delimitada por outra de mesma natureza. P. ex., um corpo dito finito porque concebemos outro sempre maior. Assim, um pensamento delimitado por outro pensamento. Porm, um corpo no delimitado por um pensamento, nem um

  • 2

    pensamento por um corpo. 14 III. Per substantiam intelligo id, quod in se est, & 15 per se concipitur: hoc est id, cujus conceptus non 16 indiget conceptu alterius rei, quo formari debeat.

    Definio 3 Por substncia entendo isso que em si e concebido por si, isto , isso cujo conceito no carece do conceito de outra coisa a partir do qual deva ser formado.

    17 IV. Per attributum intelligo id, quod intellectus de 18 substanti percipit, tanquam ejusdem essentiam 19 constituens.

    Definio 4 Por atributo entendo isso que o intelecto percebe da substncia como constituindo a essncia dela.

    20 V. Per modum intelligo substantiae affectiones, sive id, 21 quod in alio est, per quod etiam concipitur.

    Definio 5 Por modo entendo afeces da substncia, ou seja, isso que em outro, pelo qual tambm concebido.

    22 VI. Per Deum intelligo ens absolut infinitum, hoc 23 est, substantiam constantem infinitis attributis, quorum 24 unumquodque aeternam, & infinitam essentiam 25 exprimit.

    Definio 6 Por Deus entendo o ente absolutamente infinito, isto , a substncia que consiste em infinitos atributos, cada um dos quais exprime uma essncia eterna e infinita.

    G II 46 EXPLICATIO. Explicao

    2 Dico absolut infinitum, non autem in suo genere; quicquid 3 enim in suo genere tantm infinitum est, infinita de eo attributa 4 negare possumus ; quod autem 6 absolut infinitum est, ad ejus essentiam pertinet, quicquid 7 essentiam exprimit, & negationem nullam involvit.

    Digo absolutamente infinito, no porm em seu gnero; pois, disso que infinito apenas em seu gnero, podemos negar infinitos atributos; porm, o que absolutamente infinito, sua essncia pertence tudo o que exprime essncia, e [ela] no envolve nenhuma negao.

    8 VII. Ea res libera dicitur, quae ex sol suae naturae 9 necessitate existit, & se sol ad agendum determinatur: 10 Necessaria autem, vel potis coacta, quae ab alio 11 determinatur ad existendum, & operandum cert, ac 12 determinnat ratione.

    Definio 7 dita livre essa coisa que existe a partir da s necessidade de sua natureza e determina-se por si s a agir. Porm, necessria, ou antes coagida, aquela que determinada por outro a existir e a operar de maneira certa e determinada.

    13 VIII. Per aeternitatem intelligo ipsam Definio 8

  • 3

    existentiam, 14 quatenus ex sol rei aeternae definitione necessari sequi 15 concipitur.

    Por eternidade entendo a prpria existncia enquanto concebida seguir necessariamente da s definio da coisa eterna.

    16 EXPLICATIO. Explicao

    17 Talis enim existentia, ut aeterna veritas, sicut rei essentia, 18 concipitur, proptereaque per durationem, aut tempus explicari non 19 potest, tametsi duratio principio, & fine carere concipiatur.

    Tal existncia, pois, assim como uma essncia de coisa, concebida como verdade eterna, e por isso no pode ser explicada pela durao ou pelo tempo, ainda que se conceba a durao carecer de princpio e fim.

    20 AXIOMATA. Axiomas

    21 I. Omnia, quae sunt, vel in se, vel in alio sunt.

    Axioma 1 Tudo que , ou em si ou em outro.

    22 II. Id, quod per aliud non potest concipi, per se 23 concipi debet.

    Axioma 2 Isso que no pode ser concebido por outro deve ser concebido por si.

    24 III. Ex dat caus determinat necessari sequitur 25 effectus, & contr, si nulla detur determinata causa, 26 impossibile est, ut effectus sequatur.

    Axioma 3 De uma causa determinada dada segue necessariamente um efeito; e, ao contrrio, se nenhuma causa determinada for dada impossvel que siga um efeito.

    27 IV. Effects cognitio cognitione causae dependet, & 28 eandem involvit.

    Axioma 4 O conhecimento do efeito depende do conhecimento da causa e envolve-o.

    29 V. Quae nihil commune cum se invicem habent, etiam 30 per se invicem intelligi non possunt, sive conceptus unius 31 alterius conceptum non involvit.

    Axioma 5 Coisas que nada tm em comum uma com a outra tambm no podem ser inteligidas uma pela outra, ou seja, o conceito de uma no envolve o conceito da outra.

    G II 47 VI. Idea vera debet cum suo ideato convenire.

    Axioma 6 A idia verdadeira deve convir com o seu ideado.

    2 VII. Quicquid, ut non existens, potest concipi, ejus 3 essentia non involvit existentiam.

    Axioma 7

  • 4

    O que quer que possa ser concebido como no existente, sua essncia no envolve existncia.

    4 PROPOSITIO I. Proposio 1

    5 Substantia prior est natur suis affectionibus. A substncia anterior por natureza a suas

    afeces.

    6 DEMONSTRATIO. Demonstrao

    7 Patet ex Definitione 3. & 5. patente pelas definies 3 e 5.

    8 PROPOSITIO II. Proposio 2

    9 Duae substantiae, diversa attributa habentes, nihil inter se 10 commune habent.

    Duas substncias que tm atributos diversos nada tm em comum entre si.

    11 DEMONSTRATIO. Demonstrao

    12 Patet etiam ex Defin. 3. Unaquaeque enim in se debet esse, & per 13 se debet concipi, sive conceptus unius conceptum alterius non 14 involvit.

    tambm patente pela def. 3. Com efeito, cada uma delas deve ser em si e deve ser concebida por si, ou seja, o conceito de uma no envolve o conceito da outra.

    15 PROPOSITIO III. Proposio 3

    16 Quae res nihil commune inter se habent, earum una

    alterius 17 causa esse non potest. De coisas que entre si nada tm em comum, uma no pode ser causa da outra.

    18 DEMONSTRATIO. Demonstrao

    19 Si nihil commune cum se invicem habent, ergo (per Axiom. 5.) 20 nec per se invicem possunt intelligi, adeque (per Axiom. 4.) una 21 alterius causa esse non potest. Q. E. D.

    Se nada tm em comum uma com a outra, ento (pelo ax. 5) no podem ser inteligidas uma pela outra, e por isso (pelo ax. 4) uma no pode ser causa da outra. C.Q.D.

    22 PROPOSITIO IV. Proposio 4

    23 Duae, aut plures res distinctae, vel inter se distinguuntur ex 24 diversitate attributorum

    substantiarum, vel ex diversitate 25 earundem affectionum.

    Duas ou vrias coisas distintas distinguem-se entre si ou pela diversidade dos atributos das substncias, ou pela diversidade das afeces das mesmas substncias.

    26 DEMONSTRATIO. Demonstrao

    27 Omnia, quae sunt, vel in se, vel in alio sunt (per Axiom. 1.), hoc est 28 (per Defin. 3. & 5.) extra intellectum nihil datur praeter

    Tudo que , ou em si ou em outro (pelo ax. 1), isto (pelas def. 3 e 5), fora do intelecto nada dado exceto substncias e suas

  • 5

    substantias, 29 earumque affectiones. Nihil ergo extra intellectum datur, per quod 30 plures res distingui inter se possunt praeter substantias, sive quod G II 48 idem est (per Defin. 4.) earum attributa, earumque affectiones. 2 Q. E. D.

    afeces. Logo, nada dado fora do intelecto pelo que vrias coisas possam distinguir-se entre si, exceto substncias, ou seja, o que o mesmo (pela def. 4), seus atributos, e suas afeces. C.Q.D.

    3 PROPOSITIO V. Proposio 5

    4 In rerum natur non possunt dari duae, aut plures

    5 substantiae ejusdem naturae, sive attributi. Na natureza das coisas no podem ser dadas duas ou vrias substncias de mesma natureza, ou seja, de mesmo atributo.

    6 DEMONSTRATIO. Demonstrao

    7 Si darentur plures distinctae, deberent inter se distingui, vel ex 8 diversitate attributorum, vel ex diversitate affectionum (per Prop. 9 praeced.). Si tantm ex diversitate attributorum, concedetur ergo, 10 non dari, nisi unam ejusdem attributi. At si ex diversitate 11 affectionum, cm substantia sit prior natur suis affectionibus (per Prop. 1.), 12 depositis ergo affectionibus, & in se considerata, hoc est (per 13 Defin. 3. & Axiom. 6.) ver considerata, non poterit concipi ab ali 14 distingui, hoc est (per Prop. praeced.) non poterunt dari plures, sed 15 tantm una. Q. E. D.

    Se fossem dadas vrias [substncias] distintas, deveriam distinguir-se entre si ou pela diversidade dos atributos ou pela diversidade das afeces (pela prop. preced.). Se apenas pela diversidade dos atributos, concede-se portanto que no se d seno uma [substncia] do mesmo atributo. Por outro lado, se pela diversidade das afeces, como a substncia anterior por natureza a suas afeces (pela prop. 1), portanto, afastadas as afeces e em si considerada, isto , (pela def. 3 e ax. 6) verdadeiramente considerada, no se poder conceber que seja distinguida de outra, isto (pela prop. preced.), no podero ser dadas vrias [substncias], mas apenas uma. C.Q.D.

    16 PROPOSITIO VI. Proposio 6

    17 Una substantia non potest produci ab ali

    substanti. Uma substncia no pode ser produzida por outra substncia.

    18 DEMONSTRATIO. Demonstrao

    19 In rerum natur non possunt dari duae substantiae ejusdem 20 attributi (per Prop. praeced.), hoc est (per Prop. 2.), quae aliquid inter se 21 commune habent. Adeque (per Prop. 3.) una alterius causa 22 esse nequit, sive ab ali non potest produci. Q. E. D.

    Na natureza das coisas no podem ser dadas duas substncias de mesmo atributo (pela prop. preced.), isto (pela prop. 2), que tenham entre si algo em comum. E por isso (pela prop. 3) uma no pode ser causa de outra, ou seja, no pode ser produzida por outra. C.Q.D.

    23 COROLLARIUM. Corolrio

    24 Hinc sequitur substantiam ab alio produci non posse. Nam in 25 rerum natur nihil datur praeter substantias, earumque 26 affectiones, ut patet ex Axiom. 1. & Defin. 3.

    Da segue no poder a substncia ser produzida por outro. Com efeito, na natureza das coisas nada dado exceto substncias e suas afeces, como patente pelo ax. 1 e pelas

  • 6

    & 5. Atqui substanti 27 produci non potest (per praeced. Prop.). Ergo substantia absolut ab alio 28 produci non potest. Q. E. D.

    def. 3 e 5. Ora, no pode ser produzida por uma substncia (pela prop. preced.). Logo, a substncia no pode absolutamente ser produzida por outro. C.Q.D.

    29 Aliter. Doutra maneira

    30 Demonstratur hoc etiam facilis ex absurdo contradictorio. 31 Nam si substantia ab alio posset produci, ejus cognitio cognitione 32 suae causae deberet pendre (per Axiom. 4.); adeque (per Defin. 3.) 33 non esset substantia.

    Isto tambm demonstrado mais facilmente pelo absurdo do contraditrio. Com efeito, se a substncia pudesse ser produzida por outro, seu conhecimento deveria depender do conhecimento de sua causa (pelo ax. 4), e ento (pela def. 3) no seria substncia.

    G II 49 PROPOSITIO VII. Proposio 7

    2 Ad naturam substantiae pertinet existere. natureza da substncia pertence existir.

    3 DEMONSTRATIO. Demonstrao

    4 Substantia non potest produci ab alio (per Coroll. Prop. praeced.); 5 erit itaque causa sui, id est (per Defin. 1.), ipsius essentia involvit 6 necessari existentiam, sive ad ejus naturam pertinet existere. 7 Q. E. D.

    A substncia no pode ser produzida por outro (pelo corol. da prop. preced.). E assim ser causa de si, isto (pela def. 1), sua prpria essncia envolve necessariamente existncia, ou seja, sua natureza pertence existir. C.Q.D.

    8 PROPOSITIO VIII. Proposio 8

    9 Omnis substantia est necessari infinita. Toda substncia necessariamente infinita.

    10 DEMONSTRATIO. Demonstrao

    11 Substantia unius attributi non, nisi unica, existit (per Prop. 5.), & 12 ad ipsius naturam pertinet existere (per Prop. 7.). Erit ergo de ipsius 13 natur, vel finita, vel infinita existere. At non finita. Nam (per 14 Defin. 2.) deberet terminari ab ali ejusdem naturae, quae etiam 15 necessari deberet existere (per Prop. 7.); adeque darentur duae 16 substantiae ejusdem attributi, quod est absurdum (per Prop. 5.). 17 Existit ergo infinita. Q. E. D.

    A substncia de um atributo no existe seno nica (pela prop. 5) e sua prpria natureza pertence existir (pela prop. 7). De sua prpria natureza pois, h-de existir ou finita ou infinita. Mas no finita. Com efeito, (pela def. 2) deveria ser delimitada por outra de mesma natureza, que tambm deveria necessariamente existir (pela prop. 7). Dar-se-iam ento duas substncias de mesmo atributo, o que absurdo (pela prop. 5). Logo, existe infinita. C.Q.D.

    18 SCHOLIUM I. Esclio 1

    19 Cm finitum esse rever sit ex parte negatio, & infinitum 20 absoluta affirmatio existentiae alicujus naturae, sequitur ergo ex

    Deveras, como ser finito negao parcial e ser infinito afirmao absoluta de existncia de alguma natureza, logo, segue da s

  • 7

    sol 7. 21 Prop. omnem substantiam debere esse infinitam.

    prop. 7 dever toda substncia ser infinita.

    25 SCHOLIUM II. Esclio 2

    26 Non dubito, quin omnibus, qui de rebus confus judicant, nec 27 res per primas suas causas noscere consueverunt, difficile sit, 28 demonstrationem 7. Prop. concipere; nimirm quia non distinguunt 29 inter modificationes substantiarum, & ipsas substantias, neque 30 sciunt, quomod res producuntur. Unde fit, ut principium, quod 31 res naturales habere vident, substantiis affingant; qui enim veras 32 rerum causas ignorant, omnia confundunt, & sine ull mentis 33 repugnanti tam arbores, qum homines, loquentes fingunt, & 34 homines tam ex lapidibus, qum ex semine, formari, &, quascunque 35 formas in alias quascunque mutari, imaginantur. Sic etiam, qui 36 naturam divinam cum human confundunt, facile Deo affects 37 humanos tribuunt, praesertim quamdiu etiam ignorant, quomod G II 50 affects in mente producuntur. Si autem homines ad naturam 2 substantiae attenderent, minim de veritate 7. Prop. dubitarent; im 3 haec Prop. omnibus axioma esset, & inter notiones communes 4 numeraretur. Nam per substantiam intelligerent id, quod in se est, & 5 per se concipitur, hoc est, id, cujus cognitio non indiget cognitione 6 alterius rei. Per modificationes autem id, quod in alio est, & 7 quarum conceptus conceptu rei, in qu sunt, formatur: quocirca 8 modificationum non existentium veras ideas possumus habere; 9 quandoquidem, quamvis non existant actu extra intellectum, earum 10 tamen essentia it in alio comprehenditur, ut per idem concipi 11 possint. Verm substantiarum veritas extra intellectum non est, nisi in 12 se ipsis, quia per se concipiuntur. Si quis ergo diceret, se claram, & 13 distinctam, hoc est, veram ideam substantiae habere, & 14 nihilominus dubitare, num talis substantia existat, idem hercle esset, ac si 15 diceret, se veram habere ideam, & nihilominus dubitare, num falsa 16 sit (ut satis

    No duvido que, a todos que julgam confusamente as coisas e no se acostumaram a conhec-las por suas causas primeiras, seja difcil conceber a demonstrao da prop. 7. No de admirar, j que no distinguem entre modificaes das substncias e as prprias substncias nem sabem como as coisas so produzidas. Donde ocorre que imputem s substncias o princpio que vem ter as coisas naturais. Com efeito, os que ignoram as verdadeiras causas das coisas confundem tudo, e sem nenhuma repugnncia da mente forjam falantes tanto rvores como homens, e homens formados tanto a partir de pedras como de smen, e imaginam quaisquer formas mudadas em quaisquer outras. Assim tambm, os que confundem a natureza divina com a humana facilmente atribuem a Deus afetos humanos, sobretudo enquanto ignoram tambm como os afetos so produzidos na mente. Se, por outro lado, os homens prestassem ateno natureza da substncia, de jeito nenhum duvidariam da verdade da prop. 7; e mais, esta proposio seria axioma para todos e enumerada entre as noes comuns. Pois por substncia inteligiriam isso que em si e concebido por si, isto , cujo conhecimento no carece do conhecimento de outra coisa. Por modificaes, porm, o que em outro e das quais o conceito formado a partir do conceito da coisa em que so. Pelo que podemos ter idias verdadeiras de modificaes no existentes, visto que, embora no existam em ato fora do intelecto, todavia a essncia delas de tal maneira compreendida em outro que podem por ele ser concebidas, ao passo que a verdade das substncias fora do intelecto no est seno nelas prprias, j que so concebidas por si. Logo, se algum dissesse ter a idia clara e distinta, isto , a verdadeira idia da substncia, e no obstante dissesse duvidar se porventura tal substncia existe, seria

  • 8

    attendenti fit manifestum); vel, si quis statuat, 17 substantiam creari, simul statuit, ideam falsam factam esse veram, quo san 18 nihil absurdius concipi potest; adeque fatendum necessari est, 19 substantiae existentiam, sicut ejus essentiam, aeternam esse veritatem. 20 Atque hinc alio modo concludere possumus, non dari, nisi unicam, 21 ejusdem naturae, quod hc ostendere, operae pretium esse duxi. Ut 22 autem hoc ordine faciam, notandum est, I. veram uniuscujusque rei 23 definitionem nihil involvere, neque exprimere praeter rei definitae 24 naturam. Ex quo sequitur hoc II., nempe nullam definitionem 25 certum aliquem numerum 1 individuorum involvere, neque 26 exprimere, quandoquidem nihil aliud exprimit, qum naturam rei 27definitae. Ex. gr. definitio trianguli nihil aliud exprimit, qum simplicem 28 naturam trianguli; at non certum aliquem triangulorum numerum. 29 III. Notandum, dari necessari uniuscujusque rei existentis certam 30 aliquam causam, propter quam existit. IV. Denique notandum, hanc 31 causam, propter quam aliqua res existit, vel debere contineri in ips 32 natur, & definitione rei existentis (nimirm qud ad ipsius naturam 33 pertinet existere), vel debere extra ipsam dari. His positis sequitur, 34 qud, si in natur certus aliquis numerus individuorum existat, 35 debeat necessari dari causa, cur illa individua, & cur non plura, nec G II 51 pauciora existunt. Si ex. gr. in rerum natur 20 homines existant 2 (quos, majoris perspicuitatis caus, suppono simul existere, nec alios 3 antea in natur exstitisse), non satis erit (ut scilicet rationem 4 reddamus, cur 20 homines existant) causam naturae humanae in genere 5 ostendere; sed insuper necesse erit, causam ostendere, cur non 6 plures, nec pauciores, quam 20 existant; quandoquidem (per III. 7 Notam) uniuscujusque debet necessari dari causa, cur existat. At haec 8 causa (per Notam II. & III.) non potest in ips natur human 9 contineri, quandoquidem vera hominis definitio numerum 10 vicenarium non involvit; adeque (per Notam. IV.) causa, cur hi viginti 11 homines existunt, & consequenter cur unusquisque existit, debet 12 necessari extra unumquemque dari, & propterea absolut 13 concludendum, omne id, cujus naturae plura

    o mesmo que se dissesse ter uma idia verdadeira e contudo duvidasse se [no] seria porventura falsa (como suficientemente manifesto a quem prestar ateno)! Ou se algum sustenta ser criada a substncia, simultaneamente sustenta que se fez verdadeira uma idia falsa, e certamente no pode ser concebido maior absurdo. Por isso necessrio confessar que a existncia da substncia, assim como sua essncia, uma verdade eterna. Da podemos concluir, doutra maneira, no ser dada seno nica de mesma natureza, o que aqui vale a pena mostrar. Mas para que eu faa

    isto com ordem, de notar que: 1. a verdadeira definio de cada coisa nada envolve nem exprime exceto a natureza da coisa definida.

    Disto segue 2. que nenhuma definio envolve nem exprime um certo nmero de indivduos, visto que nada outro exprime seno a natureza da coisa definida. P.ex.: a definio de tringulo nada outro exprime seno a simples natureza do tringulo, e no um certo nmero de

    tringulos. 3. de notar que de cada coisa existente dada necessariamente uma certa

    causa pela qual existe. 4. Enfim, de notar que esta causa, pela qual alguma coisa existe, ou deve estar contida na prpria natureza e definio da coisa existente (no de admirar, j que sua natureza pertence existir), ou deve ser dada fora dela. Isto posto, segue que, se na natureza existe um certo nmero de indivduos, deve necessariamente ser dada a causa por que existem aqueles indivduos e por que no mais nem menos. Se, p. ex., na natureza das coisas existem 20 homens (os quais, a bem da clareza, suponho existirem simultaneamente e at ento no terem existido outros na natureza), no bastar (para darmos a razo por que 20 homens existem) mostrar a causa da natureza humana em geral. Porm, ser necessrio ademais mostrar a causa por que nem mais nem menos que 20 existem, visto que (pela observao terceira) de cada um deve necessariamente ser dada a causa por que existe. E esta causa (pelas observaes segunda e terceira) no pode estar contida na prpria natureza humana, visto que a verdadeira

    1 Nota em G I 50 36 : By ondeeligen worden de bezonderen verstaan, die onder een geslacht behoren.

  • 9

    individua existere possunt, 14 debere necessari, ut existant, causam externam habere. Jam 15 quoniam ad naturam substantiae (per jam ostensa in hoc Schol.) pertinet 16 existere, debet ejus definitio necessariam existentiam involvere, & 17 consequenter ex sol ejus definitione debet ipsius existentia 18 concludi. At ex ipsius definitione (ut jam ex Not II. & III. ostendimus) non 19 potest sequi plurium substantiarum existentia; sequitur ergo ex e 20 necessari, unicam tantm ejusdem naturae existere, ut 21 proponebatur.

    definio de homem no envolve o nmero 20. E por isso (pela observao quarta) a causa por que estes 20 homens existem, e conseqentemente por que cada um existe, deve necessariamente ser dada fora de cada um. E em vista disso, a concluir absolutamente que tudo de cuja natureza podem existir vrios indivduos deve ter necessariamente uma causa externa para que existam. Agora, pois que natureza da substncia (pelo j mostrado neste esc.) pertence existir, deve sua definio envolver existncia necessria e, conseqentemente, de sua s definio deve ser concluda sua existncia. Ora, da sua definio (como j mostramos nas observaes segunda e terceira) no pode seguir a existncia de vrias substncias; logo, dela segue necessariamente existir apenas nica de mesma natureza, como propunha-se.

    22 PROPOSITIO IX. Proposio 9

    23 Qu plus realitatis, aut esse unaquaeque res habet, e

    plura 23 attributa ipsi competunt. Quanto mais realidade ou ser cada coisa tem, tanto mais atributos lhe competem.

    24 DEMONSTRATIO Demonstrao

    25 Patet ex Defin. 4. patente pela definio 4.

    26 PROPOSITIO X. Proposio 10

    27 Unumquodque unius substantiae attributum per se

    concipi 28 debet. Cada atributo de uma substncia deve ser concebido por si.

    29 DEMONSTRATIO. Demonstrao

    30 Attributum enim est id, quod intellectus de substanti percipit, 31 tanquam ejus essentiam constituens (per Defin. 4.), adeque (per 32 Defin. 3.) per se concipi debet. Q. E. D.

    Com efeito, atributo isso que o intelecto percebe da substncia como constituindo a essncia dela (pela def. 4) e por conseguinte (pela def. 3) deve ser concebido por si. C.Q.D.

    G II 52 SCHOLIUM. Esclio 1

    2 Ex his apparet, qud, quamvis duo attributa realiter distincta 3 concipiantur, hoc est, unum sine ope alterius, non possumus tamen 4 inde concludere, ipsa duo entia, sive duas diversas substantias 5 constituere; id enim est de natur substantiae, ut unumquodque ejus

    Disto transparece que, embora dois atributos sejam concebidos realmente distintos, isto , um sem a ajuda do outro, no podemos da concluir, porm, constiturem eles dois entes, ou seja, duas substncias diversas. Com efeito, da natureza da substncia que cada um

  • 10

    6 attributorum per se concipiatur; quandoquidem omnia, quae habet, 7 attributa simul in ips semper fuerunt, nec unum ab alio produci 8 potuit; sed unumquodque realitatem, sive esse substantiae exprimit. 9 Long ergo abest, ut absurdum sit, uni substantiae plura attributa 10 tribuere; quin nihil in natur clarius, qum qud unumquodque 11 ens sub aliquo attributo debeat concipi, &, qu plus realitatis, aut 12 esse habeat, e plura attributa, quae & necessitatem, sive 13 aeternitatem, & infinitatem exprimunt, habeat; & consequenter nihil etiam 14 clarius, qum qud ens absolut infinitum necessari sit 15 definiendum (ut Defin. 6. tradidimus) ens, quod constat infinitis attributis, 16 quorum unumquodque aeternam, & infinitam certam essentiam 17 exprimit. Si quis autem jam quaerit, ex quo ergo signo 18 diversitatem substantiarum poterimus dignoscere, legat sequentes 19 Propositiones, quae ostendunt in rerum natur non, nisi unicam 20 substantiam, existere, eamque absolut infinitam esse, quapropter id 21 signum frustr quaereretur.

    de seus atributos seja concebido por si, visto que todos os atributos que ela tem sempre foram simultaneamente nela, e nenhum pde ser produzido por outro, mas cada um exprime a realidade, ou seja, o ser da substncia. Logo, est longe de ser absurdo atribuir a uma substncia vrios atributos; mais ainda, nada mais claro na natureza quanto dever cada ente conceber-se sob algum atributo, e quanto mais realidade ou ser tenha, tanto mais atributos tem, os quais exprimem necessidade, ou seja, eternidade e infinidade, e por conseqncia, nada tambm mais claro do que necessariamente haver de se definir o ente absolutamente infinito (conforme demos na def. 6) como o ente que consiste em infinitos atributos, dos quais cada um exprime uma eterna e infinita essncia certa. Agora, se algum perguntar a partir de que sinal poderemos reconhecer a diversidade das substncias, leia as proposies seguintes, que mostram no existir na natureza das coisas seno uma nica substncia e ser ela absolutamente infinita, pelo que este sinal ser procurado em vo.

    22 PROPOSITIO XI. Proposio 11

    23 Deus, sive substantia constans infinitis attributis, quorum 24 unumquodque aeternam, & infinitam

    essentiam exprimit, 25 necessari existit.

    Deus, ou seja, a substncia que consiste em infinitos atributos, dos quais cada um exprime uma essncia eterna e infinita, existe necessariamente.

    26 DEMONSTRATIO. Demonstrao

    27 Si negas, concipe, si fieri potest, Deum non existere. Ergo (per 28 Axiom. 7.) ejus essentia non involvit existentiam. Atqui hoc (per 29 Proposit. 7.) est absurdum: Ergo Deus necessari existit. Q. E. D.

    Se negas, concebe, se possvel, Deus no existir. Logo (pelo ax. 7) sua essncia no envolve existncia. Ora, isto (pela prop. 7) absurdo. Logo Deus existe necessariamente. C.Q.D.

    30 Aliter. Doutra maneira

    31 Cujuscunque rei assignari debet causa, seu ratio, tam cur existit, 32 qum cur non existit. Ex. gr. si triangulus existit, ratio, seu causa 33 dari debet, cur existit; si autem non existit, ratio etiam, seu causa G II 53 dari debet, quae impedit, quominus existat, sive quae ejus 2 existentiam tollat. Haec ver ratio, seu causa, vel in natur rei contineri 3 debet, vel extra

    De toda coisa deve ser assinalada a causa ou razo tanto por que existe, quanto por que no existe. P. ex., se existe um tringulo, deve ser dada a razo ou causa por que existe; se, por outro lado, no existe, deve ser dada tambm a razo ou causa que impede que exista, ou seja, que inibe sua existncia. Esta razo ou causa, na verdade, deve estar contida

  • 11

    ipsam. Ex. gr. rationem, cur circulus quadratus non 4 existat, ipsa ejus natura indicat; nimirm, quia contradictionem 5 involvit. Cur autem contr substantia existat, ex sol etiam ejus natur 6 sequitur, quia scilicet existentiam involvit (vide Prop. 7.). At 7 ratio, cur circulus, vel triangulus existit, vel cur non existit, ex eorum 8 natur non sequitur, sed ex ordine universae naturae corporeae; ex 9 eo enim sequi debet, vel jam triangulum necessari existere, vel 10 impossibile esse, ut jam existat. Atque haec per se manifesta sunt. 11 Ex quibus sequitur, id necessari existere, cujus nulla ratio, nec 12 causa datur, quae impedit, quominus existat. Si itaque nulla ratio, 13 nec causa dari possit, quae impedit, quominus Deus existat, vel quae 14 ejus existentiam tollat, omnino concludendum est, eundem 15 necessari existere. At si talis ratio, seu causa daretur, ea, vel in ips Dei 16 natur, vel extra ipsam dari deberet, hoc est, in ali substanti 17 alterius naturae. Nam si ejusdem naturae esset, eo ipso concederetur 18 dari Deum. At substantia, quae alterius esset naturae , nihil cum Deo commune habere (per 2. Prop.), adeque 20 neque ejus existentiam ponere, neque tollere posset. Cm igitur 21 ratio, seu causa, quae divinam existentiam tollat, extra divinam 22 naturam dari non possit, debebit necessari dari, siquidem non 23 existit, in ips ejus natur, quae propterea contradictionem involveret. Atqui hoc 25 de Ente absolut infinito, & summ perfecto affirmare, absurdum 26 est; ergo nec in Deo, nec extra Deum ulla causa, seu ratio datur, quae 27 ejus existentiam tollat, ac proinde Deus necessari existit. Q. E. D.

    ou na natureza da coisa ou fora dela. P. ex., a razo por que no existe um crculo quadrado, sua prpria natureza indica; no de admirar, j que envolve contradio. Ao contrrio, da s natureza da substncia segue tambm por que existe, a saber, j que envolve existncia (ver prop. 7). A razo, porm, por que um crculo ou um tringulo existem ou por que no existem no segue de sua natureza, mas da ordem da natureza corprea inteira; com efeito, disto deve seguir ou que o tringulo existe agora necessariamente ou que impossvel que exista agora. E essas coisas so por si manifestas. Da segue existir necessariamente isso de que no dada nenhuma razo nem causa que impea que exista. E assim, se no pode ser dada nenhuma razo nem causa que impea que Deus exista, ou que iniba sua existncia, de certeza a concluir que ele existe necessariamente. Mas se tal razo ou causa fosse dada, deveria ser dada ou na prpria natureza de Deus ou fora dela, isto , em outra substncia de outra natureza. Pois se fosse de mesma natureza, por isso mesmo seria concedido Deus ser dado. Mas uma substncia que fosse de outra natureza, nada tendo em comum com Deus (pela prop. 2), por isso no poderia nem pr nem tirar a existncia dele. Portanto, como uma razo ou causa que iniba a existncia divina no pode ser dada fora da natureza divina, dever necessariamente ser dada, conquanto [Deus] no exista, na sua prpria natureza, a qual por fora disso, envolveria contradio. Ora, afirmar isto do ente absolutamente infinito e sumamente perfeito absurdo; logo, nem em Deus nem fora de Deus, dada uma causa ou razo que iniba sua existncia e, por conseguinte, Deus existe necessariamente. C.Q.D.

    28 Aliter. Doutra maneira

    29 Posse non existere impotentia est, & contr posse existere 30 potentia est (ut per se notum). Si itaque id, quod jam necessari 31 existit, non nisi entia finita sunt, sunt ergo entia finita potentiora Ente 32 absolut infinito: atque hoc (ut per se notum) absurdum est; ergo 33 vel nihil existit, vel Ens absolut infinitum necessari etiam existit. 34 Atqui nos, vel in

    Poder no existir impotncia e, ao contrrio, poder existir potncia (como conhecido por si). E assim, se isso que agora existe necessariamente no so seno entes finitos, ento os entes finitos so mais potentes que o ente absolutamente infinito; e isto (como conhecido por si) absurdo; logo, ou nada existe, ou necessariamente o ente

  • 12

    nobis, vel in alio, quod necessari existit, 35 existimus (vid. Axiom. 1. & Prop. 7.). Ergo Ens absolut infinitum, hoc 36 est (per Defin. 6.), Deus necessari existit. Q. E. D.

    absolutamente infinito tambm existe. Ora, ns existimos ou em ns ou em outro que existe necessariamente (ver ax. 1 e prop. 7). Logo o ente absolutamente infinito, isto (pela def. 6), Deus, existe necessariamente. C.Q.D.

    G II 54 SCHOLIUM. Esclio

    2 In hc ultim demonstratione Dei existentiam posteriori 3 ostendere volui, ut demonstratio facilis perciperetur; non autem 4 propterea, qud ex hoc eodem fundamento Dei existentia priori 5 non sequatur. Nam, cm posse existere potentia sit, sequitur, qu 6 plus realitatis alicujus rei naturae competit, e plus virium se 7 habere, ut existat; adeque Ens absolut infinitum, sive Deum 8 infinitam absolut potentiam existendi se habere, qui propterea 9 absolut existit. Multi tamen forsan non facil hujus 10 demonstrationis evidentiam videre poterunt, quia assueti sunt, eas solummod 11 res contemplari, quae causis externis fluunt; & ex his, quae cit 12 fiunt, hoc est, quae facil existunt, eas etiam facil perire vident, 13 & contr eas res factu difficiliores judicant, hoc est, ad existendum 14 non ade faciles, ad quas plura pertinere concipiunt. Verm, ut 15 ab his praejudiciis liberentur, non opus habeo hc ostendere, qu 16 ratione hoc enunciatum, quod cit fit, cit perit, verum sit, nec 17 etiam, an respectu totius naturae omnia aequ facilia sint, an 18 secus. Sed hoc tantm notare sufficit, me hc non loqui de rebus, 19 quae causis externis fiunt, sed de solis substantiis, quae (per Prop. 20 6.) null caus extern produci possunt. Res enim, quae causis 21 externis fiunt, sive eae multis partibus constent, sive paucis, 22 quicquid perfectionis, sive realitatis habent, id omne virtuti causae 23 externae debetur, adeque earum existentia ex sol perfectione causae 24 externae, non autem suae oritur. Contr, quicquid substantia 25 perfectionis habet, nulli causae externae debetur; quare ejus etiam 26 existentia ex sol ejus natur sequi debet, quae proinde nihil aliud 27 est, qum ejus essentia. Perfectio igitur rei existentiam non tollit, 28 sed contr ponit; imperfectio autem contr eandem tollit, 29 adeque de nullius rei existenti certiores esse possumus, qum de 30 existenti Entis absolut

    Nesta ltima demonstrao, quis mostrar a existncia de Deus a posteriori para que a demonstrao fosse mais facilmente percebida, e no porque deste mesmo fundamento a existncia de Deus no siga a priori. Pois, como poder existir potncia, segue que quanto mais realidade cabe natureza de alguma coisa, tanto mais foras tem de si para existir; e por isso o ente absolutamente infinito, ou seja, Deus, tem de si potncia de existir absolutamente infinita, pelo que ele existe absolutamente. Todavia muitos talvez no possam ver facilmente a evidncia desta demonstrao, j que esto acostumados a contemplar somente as coisas que fluem de causas externas; dentre elas vem as que so feitas rpido, isto , que existem facilmente e tambm perecem facilmente; ao contrrio, julgam coisas mais difceis de ser feitas, isto , no to fceis de existir, aquelas s quais concebem pertencer muita coisa. Na verdade, para liber-los destes prejuzos, no me dou o trabalho de mostrar aqui por que razo o enunciado o que feito rpido, rpido perece verdadeiro, nem tambm se, com respeito natureza inteira, tudo ou no igualmente fcil. Mas basta notar apenas que no falo aqui de coisas feitas por causas externas, mas somente de substncias, que (pela prop. 6) no podem ser produzidas por nenhuma causa externa. Com efeito, coisas feitas por causas externas, constem elas de muitas ou poucas partes, o que quer que tenham de perfeio, ou seja, realidade, deve-se totalmente fora da causa externa, e por isso a existncia delas provm da s perfeio da causa externa e no da perfeio delas. Ao contrrio, o que quer que a substncia tenha de perfeio no se deve a nenhuma causa externa. Donde tambm de sua s natureza deve seguir sua existncia que, por conseguinte, no nada mais que sua essncia. A perfeio, portanto, no tira a existncia da

  • 13

    infiniti, seu perfecti, hoc est, Dei. Nam 31 quandoquidem ejus essentia omnem imperfectionem secludit, 32 absolutamque perfectionem involvit, eo ipso omnem causam dubitandi 33 de ipsius existenti tollit, summamque de edem certitudinem dat, 34 quod mediocriter attendenti perspicuum fore credo.

    coisa, mas ao contrrio a pe; a imperfeio, ao invs, tira-a, e por isso no podemos estar mais certos da existncia de nenhuma coisa do que da existncia do ente absolutamente infinito ou perfeito, isto , de Deus. Pois, visto que sua essncia exclui toda imperfeio e envolve absoluta perfeio, por isto mesmo suprime toda causa de duvidar da sua existncia, e dela d a suma certeza, o que, creio, ser claro a quem prestar um pouco de ateno.

    G II 55 PROPOSITIO XII. Proposio 12

    2 Nullum substantiae attributum potest ver concipi, ex

    quo 3 sequatur, substantiam posse dividi. Nenhum atributo da substncia pode verdadeiramente ser concebido do qual siga que a substncia possa ser dividida.

    4 DEMONSTRATIO. Demonstrao

    5 Partes enim, in quas substantia, sic concepta, divideretur, vel 6 naturam substantiae retinebunt, vel non. Si primum, tum (per 8. 8 Prop.) unaquaeque pars debebit esse infinita, & (per Prop. 6.) causa 9 sui, & (per Propositio 5.) constare debebit ex diverso 10 attributo, adeque ex un substanti plures constitui poterunt, quod 11 (per Prop. 6.) est absurdum. Adde, qud partes (per Prop. 2.) nihil 12 commune cum suo toto haberent, & totum (per Defin. 4. & Prop. 10.) 13 absque suis partibus, & esse, & concipi posset, quod absurdum 14 esse, nemo dubitare poterit. Si autem secundum ponatur, qud 15 scilicet partes naturam substantiae non retinebunt; ergo, cm tota 16 substantia in aequales partes esset divisa, naturam substantiae 17 amitteret, & esse desineret, quod (per Propositio 7.) est 18 absurdum.

    Com efeito, as partes em que se dividiria a substncia, assim concebida, ou conservariam a natureza de substncia, ou no. Se posto o primeiro, ento (pela prop. 8) cada parte deveria ser infinita e (pela prop. 6) causa de si e (pela prop. 5) deveria constar de um atributo diverso e, por isso, de uma substncia poderiam ser constitudas vrias, o que (pela prop. 6) absurdo. Acrescente-se que as partes (pela prop. 2) nada teriam em comum com seu todo, e o todo (pela def. 4 e prop. 10) poderia ser e ser concebido sem suas partes, o que ningum duvidar ser absurdo. Agora, se posto o segundo, evidentemente as partes no conservariam a natureza de substncia; ento, quando a substncia inteira fosse dividida em partes iguais, perderia a natureza de substncia e cessaria de ser, o que (pela prop. 7) absurdo.

    19 PROPOSITIO XIII. Proposio 13

    20 Substantia absolut infinita est indivisibilis. A substncia absolutamente infinita

    indivisvel.

    21 DEMONSTRATIO. Demonstrao

    22 Si enim divisibilis esset, partes, in quas divideretur, vel naturam 23 substantiae absolut infinitae retinebunt, vel non. Si

    Com efeito, se fosse divisvel, as partes em que se dividiria, ou conservariam a natureza da substncia absolutamente infinita, ou no. Se

  • 14

    primum, 24 dabuntur ergo plures substantiae ejusdem naturae, quod (per Prop. 5.) est 25 absurdum. Si secundum ponatur, ergo (ut supra) poterit substantia 26 absolut infinita desinere esse, quod (per Prop. 11.) est etiam 27 absurdum.

    posto o primeiro, ento dar-se-iam vrias substncias de mesma natureza, o que (pela prop. 5) absurdo. Se posto o segundo, ento (como acima) a substncia absolutamente infinita poderia cessar de ser, o que (pela prop. 11) tambm absurdo.

    28 COROLLARIUM. Corolrio

    29 Ex his sequitur, nullam substantiam, & consequenter nullam 30 substantiam corpoream, quatenus substantia est, esse divisibilem.

    Disto segue nenhuma substncia, e conseqentemente nenhuma substncia corprea, enquanto substncia, ser divisvel.

    31 SCHOLIUM. Esclio

    32 Qud substantia sit indivisibilis, simplicis ex hoc solo 33 intelligitur, qud natura substantiae non potest concipi, nisi infinita, & 34 qud per partem substantiae nihil aliud intelligi potest, qum G II 56 substantia finita, quod (per Prop. 8.) manifestam contradictionem 2 implicat.

    Que a substncia seja indivisvel mais simplesmente inteligido apenas disto: a natureza da substncia no pode ser concebida seno infinita, e por parte da substncia nada outro pode ser inteligido que substncia finita, o que (pela prop. 8) implica contradio manifesta.

    3 PROPOSITIO XIV. Proposio 14

    4 Praeter Deum nulla dari, neque concipi potest

    substantia. Alm de Deus nenhuma substncia pode ser dada nem concebida.

    5 DEMONSTRATIO. Demonstrao

    6 Cm Deus sit ens absolut infinitum, de quo nullum attributum, 7 quod essentiam substantiae exprimit, negari potest (per Defin. 6.), 8 isque necessari existat (per Prop. 11.), si aliqua substantia 9 praeter Deum daretur, ea explicari deberet per aliquod attributum 10 Dei, sicque duae substantiae ejusdem attributi existerent, quod (per 11 Prop. 5.) est absurdum; adeque nulla substantia extra Deum 12 dari potest, & consequenter non etiam concipi. Nam si posset 13 concipi, deberet necessari concipi, ut existens; atqui hoc (per 14 primam partem hujus Demonst.) est absurdum. Ergo extra Deum 15 nulla dari, neque concipi potest substantia. Q. E. D.

    Como Deus o ente absolutamente infinito, do qual nenhum atributo que exprime a essncia da substncia pode ser negado (pela def. 6), e existe necessariamente (pela prop. 11), se alguma substncia alm de Deus fosse dada, deveria ser explicada por algum atributo de Deus, e assim duas substncias de mesmo atributo existiriam, o que (pela prop. 5) absurdo. Por isso nenhuma substncia fora de Deus pode ser dada e, conseqentemente, nem tampouco ser concebida. Pois se pudesse ser concebida, deveria necessariamente ser concebida como existente, mas isto (pela primeira parte desta demonstrao) absurdo. Logo, fora de Deus nenhuma substncia pode ser dada nem concebida. C.Q.D.

    16 COROLLARIUM. I. Corolrio 1

  • 15

    17 Hinc clarissim sequitur I. Deum esse unicum, hoc est (per Defin. 18 6.) in rerum natur non, nisi unam substantiam, dari, eamque 19 absolut infinitam esse, ut in Scholio Prop. 10. jam innuimus.

    Da muito claramente segue: 1. Deus nico, isto (pela def. 6), na natureza das coisas no dada seno uma substncia e ela absolutamente infinita, como j indicamos no esclio da proposio 10.

    20 COROLLARIUM. II. Corolrio 2

    20 Sequitur II. rem extensam, & rem cogitantem, vel Dei attributa 21 esse, vel (per Axiom. 1.) affectiones attributorum Dei.

    Segue: 2. a coisa extensa e a coisa pensante so ou atributos de Deus ou (pelo ax. 1) afeces dos atributos de Deus.

    22 PROPOSITIO XV. Proposio 15

    23 Quicquid est, in Deo est, & nihil sine Deo esse,

    neque 24 concipi potest. Tudo que , em Deus, e nada sem Deus pode ser nem ser concebido.

    25 DEMONSTRATIO. Demonstrao

    26 Praeter Deum nulla datur, neque concipi potest substantia (per 27 14. Prop.), hoc est (per Defin. 3.) res, quae in se est, & per se 28 concipitur. Modi autem (per Defin. 5.) sine substanti nec esse, nec 29 concipi possunt; quare hi in sol divin natur esse, & per ipsam 30 solam concipi possunt. Atqui praeter substantias, & modos nil datur G II 57 (per Axiom. 1.). Ergo nihil sine Deo esse, neque concipi potest. 2 Q. E. D.

    Alm de Deus no pode ser dada nem concebida nenhuma substncia (pela prop. 14), isto (pela def. 3), uma coisa que em si e concebida por si. Modos, por sua vez (pela def. 5), no podem ser nem ser concebidos sem substncia; pelo que s podem ser na natureza divina e s por ela ser concebidos. Ora, nada dado afora substncias e modos (pelo ax. 1). Logo, nada sem Deus pode ser nem ser concebido. C.Q.D.

    3 SCHOLIUM. Esclio

  • 16

    4 Sunt, qui Deum instar hominis corpore, & mente constantem, 5 atque passionibus obnoxium fingunt; sed, qum long hi ver Dei 6 cognitione aberrent, satis ex jam demonstratis constat. Sed hos 7 mitto: nam omnes, qui naturam divinam aliquo modo contemplati 8 sunt, Deum esse corporeum, negant. Quod etiam optim 9 probant ex eo, quod per corpus intelligimus quamcunque quantitatem, 10 longam, latam, & profundam, cert aliqu figur terminatam, quo 11 nihil absurdius de Deo, ente scilicet absolut infinito, dici potest. 12 Attamen interim aliis rationibus, quibus hoc idem demonstrare 13 conantur, clar ostendunt, se substantiam ipsam corpoream, sive 14 extensam natur divin omnin removere, atque ipsam Deo 15 creatam statuunt. Ex qu autem divin potenti creari potuerit, 16 prorss ignorant; quod clar ostendit, illos id, quod ipsimet dicunt, non 17 intelligere. Ego saltem satis clar, meo quidem judicio, demonstravi 18 (vide Coroll. Prop. 6. & Schol. 2. Prop. 8.) nullam substantiam ab alio 19 posse produci, vel creari. Porr Prop. 14. ostendimus, praeter 20 Deum nullam dari, neque concipi posse substantiam; atque hinc 21 conclusimus, substantiam extensam unum ex infinitis 23 Dei attributis esse. Verm, ad pleniorem

    explicationem, 24 adversariorum argumenta refutabo, quae omnia huc redeunt. Prim, qud 25 substantia corporea, quatenus substantia, constat, ut putant, 26 partibus; & ide eandem infinitam posse esse, & consequenter, ad Deum 27 pertinere posse, negant. Atque hoc multis exemplis explicant, ex 28 quibus unum, aut alterum afferam. Si substantia corporea, ajunt, est 29 infinita, concipiatur in duas partes dividi; erit unaquaeque pars, vel 30 finita, vel infinita. Si illud, componitur ergo infinitum ex duabus 31 partibus finitis, quod est absurdum. Si hoc, datur ergo infinitum duplo majus alio infinito, quod 33 etiam est absurdum. Porr, si quantitas infinita mensuratur partibus 34 pedes

    H os que forjam Deus parecena do homem, constando de corpo e mente, e submetido s paixes; mas quo longe esto do verdadeiro conhecimento de Deus, isto consta suficientemente do j demonstrado. Mas os deixo de lado, pois todos que de alguma maneira contemplaram a natureza divina negam ser Deus corpreo. O que tambm provam muito bem pelo fato de inteligirmos por corpo uma quantidade qualquer com comprimento, largura e profundidade, delimitada por uma certa figura; e nada mais absurdo que isso pode ser dito de Deus, a saber, o ente absolutamente infinito. Ao mesmo tempo, no entanto, com outras razes pelas quais se esforam em demonstrar o mesmo, mostram claramente que removem por inteiro da natureza divina a prpria substncia corprea, ou seja, extensa e sustentam que ela criada por Deus. Ora, por qual potncia divina poderia ter sido criada, ignoram por completo; o que mostra claramente no entenderem o que eles prprios dizem. Eu ao menos, ao meu juzo, demonstrei com suficiente clareza (ver cor. da prop. 6 e esc. 2 da prop. 8) que nenhuma substncia pode ser produzida ou criada por outro. Ademais, mostramos na proposio 14 que afora Deus nenhuma substncia pode ser dada nem concebida; e da conclumos ser a substncia extensa um dos infinitos atributos de Deus. Porm, para uma explicao mais completa, refutarei os argumentos dos adversrios, que se reduzem todos a isso. Primeiro, que a substncia corprea, enquanto substncia, consta, como pensam, de partes, e por isso negam que possa ser infinita e possa conseqentemente pertencer a Deus; e explicam-no com muitos exemplos, dentre os quais mencionarei um ou outro. Se a substncia corprea, acrescentam, infinita, que se conceba ser dividida em duas partes; cada uma das partes ser ou finita ou infinita. Se finita, ento o infinito ser composto de duas partes finitas, o que absurdo. Se infinita, ento dar-se- um infinito duas vezes maior que outro infinito, o que tambm absurdo. Alm disso, se uma quantidade infinita for medida em partes iguais a um p, dever constar de infinitas partes como essas, bem como se medida em partes iguais a uma polegada; e com

  • 17

    aequantibus, infinitis talibus partibus constare debebit, ut 35 &, si partibus mensuretur digitos aequantibus; ac propterea 36 unus numerus infinitus erit duodecies major alio infinito . Denique, si ex uno puncto infinitae G II 58 cujusdam quantitatis concipiatur, duas lineas, ut 2 AB, AC, cert, ac determinat in initio 3 distanti in infinitum protendi; certum est, 4 distantiam inter B & C continu augeri, 5 & tandem ex determinat indeterminabilem 6 fore. Cm igitur haec absurda sequantur, ut 7 putant, ex eo, qud quantitas infinita 8 supponitur: inde concludunt, substantiam corpoream debere esse 9 finitam, & consequenter ad Dei essentiam non pertinere. Secundum 10 argumentum petitur etiam summ Dei perfectione. Deus enim, 11 inquiunt, cm sit ens summ perfectum, pati non potest: atqui 12 substantia corporea, quandoquidem divisibilis est, pati potest; 13 sequitur ergo, ipsam ad Dei essentiam non pertinere. Haec sunt, quae 14 apud scriptores invenio argumenta, quibus ostendere conantur, 15 substantiam corpoream divin natur indignam esse, nec ad eandem 16 posse pertinere. Verumenimvero, si quis rect attendat, me ad haec 17 jam respondisse comperiet; quandoquidem haec argumenta in eo 18 tantm fundantur, qud substantiam corpoream ex partibus componi 19 supponunt, quod jam (Prop. 12. cum Coroll. Prop. 13.) absurdum esse 20 ostendi. Deinde si quis rem rect perpendere velit, videbit, omnia illa 21 absurda (siquidem omnia absurda sunt, de quo jamnon disputo), ex 22 quibus concludere volunt, substantiam extensam finitam esse, minim ex 23 eo sequi, qud quantitas infinita supponatur: sed qud quantitatem 24 infinitam mensurabilem, & ex partibus finits conflari supponunt; 25 quare ex absurdis, quae inde sequuntur, nihil aliud concludere 26 possunt, qum qud quantitas infinita non sit mensurabilis, & qud 27 ex partibus finitis conflari non possit. Atque hoc idem est, quod 28 nos supr (Proposit. 12. &c.) jam demonstravimus. Quare 29 telum, quod in nos intendunt, in se ipsos rever conjiciunt. Si 30 igitur ipsi ex suo hoc absurdo concludere tamen volunt, 31 substantiam extensam debere esse finitam, nihil aliud hercl faciunt, 32 qum si quis ex eo, qud finxit circulum quadrati

    isso um nmero infinito ser doze vezes maior que outro nmero infinito. Enfim, que se concebam a partir de um ponto em uma quantidade infinita qualquer duas linhas, como AB e AC, no incio com uma distncia certa e determinada e estendidas ao infinito; certo que a distncia entre B e C aumentada continuamente e por fim de determinada tornar-se- indeterminvel. Portanto, visto esses absurdos seguirem, como pensam, de supor-se a quantidade infinita, da concluem a substncia corprea dever ser finita e conseqentemente no pertencer essncia de Deus. O segundo argumento tambm tomado suma perfeio de Deus. Com efeito, dizem, como Deus um ente sumamente perfeito, no pode padecer; ora, a substncia corprea, visto ser divisvel, pode padecer; logo, segue no pertencer ela essncia de Deus. So esses os argumentos que encontro entre os doutos, pelos quais se esforam em mostrar que a substncia corprea indigna da natureza divina e no pode pertencer a ela. Mas na verdade, se algum atentar corretamente, constatar que j o respondi, visto que tais argumentos fundam-se apenas nisso: supem composta de partes a substncia corprea, o que j mostrei (prop. 12 com o cor. da prop. 13) ser absurdo. Ademais, se algum quiser ponderar corretamente o assunto, ver todos os absurdos (pois so todos absurdos, o que j no disputo), pelos quais querem concluir que a substncia extensa finita, de maneira alguma seguirem de que seja suposta a quantidade infinita, mas de que suponham a quantidade infinita mensurvel e formada de partes finitas; por isso, a partir dos absurdos que da seguem, nada outro podem concluir seno que a quantidade infinita no mensurvel e no pode ser formada de partes finitas. E isto mesmo que acima (prop. 12 etc.) j demonstramos. Por isso o golpe que nos pretendem desferir na verdade acerta a eles mesmos. Portanto, se apesar disso querem concluir a partir desse seu absurdo dever ser finita a substncia extensa, nada mais fazem seno como algum que, de forjar um crculo que tenha as propriedades do quadrado, conclui que o crculo no tem um centro a partir do qual todas as linhas traadas at a circunferncia

  • 18

    proprietates 33 habere, concludit, circulum non habere centrum, ex quo omnes 34 ad circumferentiam ductae lineae sunt aequales. Nam 35 substantiam corpoream, quae non nisi infinita, non nisi unica, & G II 59 non nisi indivisibilis potest concipi (vid. Prop. 8. 5. & 12.), eam ipsi 2 ad concludendum, eandem esse finitam, ex partibus finitis 3 conflari, & multiplicem esse, & divisibilem, concipiunt. Sic etiam 4 alii, postquam fingunt, lineam ex punctis componi, multa sciunt 5 invenire argumenta, quibus ostendant, lineam non posse in 6 infinitum dividi. Et profect, non mins absurdum est ponere, qud 7 substantia corporea ex corporibus, sive partibus componatur, 8 qum qud corpus ex superficiebus, superficies ex lineis, lineae 9 denique ex punctis componantur. Atque hoc omnes, qui claram 10 rationem infallibilem esse sciunt, fateri debent, & imprimis ii, 11 qui negant, dari vacuum. Nam si substantia corporea it posset 12 dividi, ut ejus partes realiter distinctae essent, cur ergo una pars non 13 posset annihilari, manentibus reliquis, ut ant, inter se connexis? 14 & cur omnes it aptari debent, ne detur vacuum? San rerum, quae 15 realiter ab invicem distinctae sunt, una sine ali esse, & in suo statu 16 manere potest. Cm igitur vacuum in natur non detur (de quo 17 alis), sed omnes partes it concurrere debent, ne detur vacuum, 18 sequitur hinc etiam, easdem non posse realiter distingui, hoc est, 19 substantiam corpoream, quatenus substantia est, non posse dividi. 20 Si quis tamen jam quaerat, cur nos ex natur it propensi simus ad 21 dividendam quantitatem? ei respondeo, qud quantitas duobus 22 modis nobis concipitur, abstract scilicet, sive superficialiter, 23 prout nempe ipsam imaginamur, vel ut substantia, 24 qud solo intellectu fit. Si itaque ad quantitatem attendimus, prout in 26 imaginatione est, quod saepe, & facilis nobis fit, reperietur finita, 27 divisibilis, & ex partibus conflata; si autem ad ipsam, prout in 28 intellectu est, attendimus, & eam, quatenus substantia est, 29 concipimus, quod difficillim fit, tum, ut jam satis demonstravimus, 30 infinita, unica, & indivisibilis reperietur. Quod omnibus, qui inter 31 imaginationem, & intellectum

    sejam iguais! Pois para concluir ser finita a substncia corprea, que no pode ser concebida seno infinita, seno nica e seno indivisvel (ver prop. 8, 5 e 12), eles a concebem formada de partes finitas, mltipla e divisvel. Assim tambm outros, aps forjarem a linha composta de pontos, sabem inventar muitos argumentos pelos quais mostram que a linha no pode ser dividida ao infinito. E seguramente no menos absurdo afirmar a substncia corprea composta de corpos, ou seja, de partes do que afirmar o corpo composto de superfcies, as superfcies de linhas, as linhas enfim de pontos. E isto todos que sabem ser infalvel a razo devem confessar, e em primeiro lugar aqueles que negam ser dado o vcuo. Pois se a substncia corprea pudesse ser de tal forma dividida que suas partes fossem realmente distintas, por que ento uma parte no poderia ser aniquilada, permanecendo as demais, como antes, conectadas entre si? e por que todas devem acomodar-se de tal maneira que no seja dado o vcuo? Por certo, das coisas que so realmente distintas entre si, uma pode ser sem a outra e permanecer em seu estado. Portanto, como no dado o vcuo na natureza (do que falei alhures), mas todas as partes devem de tal maneira concorrer que no seja dado o vcuo, da segue tambm que elas no podem distinguir-se realmente, isto , a substncia corprea, enquanto substncia, no pode ser dividida. Se algum, todavia, perguntar agora por que somos por natureza propensos a dividir a quantidade, respondo-lhe que a quantidade por ns concebida de duas maneiras: abstratamente, ou seja, superficialmente, conforme a imaginamos, ou como substncia, o que s feito pelo intelecto. E assim, se prestarmos a ateno quantidade, conforme ela na imaginao, o que feito amide e mais facilmente por ns, se a encontrar finita, divisvel e formada de partes; j se prestarmos ateno a ela, conforme no intelecto, e a concebermos enquanto substncia, o que dificlimo fazer, ento se a encontrar infinita, nica e indivisvel, como j demonstramos suficientemente. O que ser assaz manifesto a todos que saibam distinguir entre imaginao e intelecto; mormente se

  • 19

    distinguere sciverint, satis 32 manifestum erit: Praecipu si ad hoc etiam attendatur, qud materia ubique 33 eadem est, nec partes in edem distinguuntur, nisi quatenus 34 materiam diversimod affectam esse concipimus, unde ejus partes 35 modaliter tantm distinguuntur, non autem realiter. Ex. gr. aquam, G II 60 quatenus aqua est, dividi concipimus, ejusque partes ab invicem 2 separari; at non, quatenus substantia est corporea; eatenus enim 3 neque separatur, neque dividitur. Porr aqua, quatenus aqua, 4 generatur, & corrumpitur; at, quatenus substantia, nec generatur, 5 nec corrumpitur. Atque his me ad secundum argumentum etiam 6 respondisse puto: quandoquidem id in eo etiam fundatur, qud 7 materia, quatenus substantia, divisibilis sit, & ex partibus confletur. 8 Et quamvis hoc non esset, nescio, cur divin natur indigna esset: 9 quandoquidem (per Prop. 14.) extra Deum nulla substantia dari 10 potest, qu ipsa pateretur. Omnia, inquam, in Deo sunt, & omnia, 11 quae fiunt, per solas leges infinitae Dei naturae fiunt, & ex 12 necessitate ejus essentiae (ut mox ostendam) sequuntur; quare null 13 ratione dici potest, Deum ab alio pati, aut substantiam extensam 14 divin natur indignam esse; tametsi divisibilis supponatur, 15 dummod aeterna, & infinita concedatur. Sed de his impraesentiarum satis.

    tambm for dada ateno a que a matria em todo lugar a mesma e nela no se distinguem partes, seno enquanto a concebemos afetada de diversos modos, donde suas partes se distinguirem apenas modalmente, mas no realmente. Por ex., concebemos que a gua, enquanto gua, se divide e suas partes separam-se umas das outras; mas no enquanto substncia corprea, pois, como tal, nem se separa nem se divide. Ademais, a gua, enquanto gua, gerada e corrompida; mas, enquanto substncia, nem gerada nem corrompida. E com isso penso ter respondido tambm ao segundo argumento, visto que este igualmente se funda em ser a matria, enquanto substncia, divisvel e formada de partes. E ainda que no fosse assim, no sei por que ela seria indigna da natureza divina, visto que (pela prop. 14) fora de Deus no pode ser dada nenhuma substncia pela qual essa natureza padecesse. Tudo, digo, em Deus e tudo que feito, se faz somente pelas leis infinitas da natureza de Deus e segue da necessidade de sua essncia (como h pouco mostramos); pois por nenhuma razo podemos dizer que Deus padea por outro ou que a substncia extensa seja indigna da natureza divina, ainda que se a suponha divisvel, contanto que se conceda que eterna e infinita. Mas sobre isso por ora basta.

    16 PROPOSITIO XVI. Proposio 16

    17 Ex necessitate divinae naturae, infinita infinitis

    modis (hoc 18 est, omnia, quae sub intellectum infinitum cadere possunt) sequi 19 debent.

    Da necessidade da natureza divina devem seguir infinitas coisas em infinitos modos (isto , tudo que pode cair sob o intelecto infinito).

    20 DEMONSTRATIO. Demonstrao

    21 Haec Propositio unicuique manifesta esse debet, si mod ad hoc 22 attendat, qud ex dat cujuscunque rei definitione plures 23 proprietates intellectus concludit, quae rever ex edem (hoc est, ips rei 24 essenti) necessari sequuntur, & e plures, qu plus realitatis rei 25 definitio exprimit, hoc est, qu plus realitatis rei definitae essentia 26 involvit. Cm autem natura divina infinita absolut attributa 27 habeat (per Defin. 6.), quorum etiam

    Esta proposio deve ser manifesta a qualquer um, contanto (que) preste ateno em que da definio dada de uma coisa qualquer o intelecto conclui vrias propriedades, que realmente dela (isto , da prpria essncia da coisa) seguem necessariamente, e tantas mais quanto mais realidade a definio da coisa exprime, isto , quanto mais realidade a essncia da coisa definida envolve. Ora, como a natureza divina tem absolutamente atributos infinitos

  • 20

    unumquodque infinitam 28 essentiam in suo genere exprimit, ex ejusdem erg necessitate infinita 29 infinitis modis (hoc est, omnia, quae sub intellectum infinitum cadere 30 possunt) necessari sequi debent. Q. E. D.

    (per def. 6), dos quais tambm cada um exprime uma essncia infinita em seu gnero, logo, da mesma necessidade infinita devem seguir necessariamente infinitas coisas em infinitos modos (isto , tudo que pode cair sob o intelecto infinito). C.Q.D

    31 COROLLARIUM. I. Corolrio 1

    32 Hinc sequitur, Deum omnium rerum, quae sub intellectum 33 infinitum cadere possunt, esse causam efficientem.

    Segue-se da Deus ser causa eficiente de todas as coisas que podem cair sob o intelecto infinito.

    G II 61 COROLLARIUM. II. Corolrio 2

    2 Sequitur II. Deum causam esse per se, non ver per accidens.

    Segue-se 2. Deus ser causa por si, e no por acidente.

    3 COROLLARIUM. III. Corolrio 3

    4 Sequitur III. Deum esse absolut causam primam.

    Segue-se 3. Deus ser absolutamente causa primeira.

    5 PROPOSITIO XVII. Proposio 17

    6 Deus ex solis suae naturae legibus, & nemine

    coactus 7 agit. Deus age somente pelas leis de sua natureza e por ningum coagido.

    8 DEMONSTRATIO. Demonstrao

    9 Ex sol divinae naturae necessitate, vel (quod idem est) ex solis 10 ejusdem naturae legibus, infinita absolut sequi, mod Prop. 16. 11 ostendimus; & Prop. 15. demonstravimus, nihil sine Deo esse, 12 nec concipi posse, sed omnia in Deo esse; quare nihil extra ipsum 13 esse potest, quo ad agendum determinetur, vel cogatur, atque 14 ade Deus ex solis suae naturae legibus, & nemine coactus agit. 15 Q. E. D.

    Da s necessidade da natureza divina ou (o que o mesmo) somente das leis de sua natureza, mostramos h pouco, na prop. 16, seguirem absolutamente infinitas coisas; e na prop. 15 demonstramos nada poder ser nem ser concebido sem Deus, mas tudo ser em Deus; por isso fora dele nada pode ser pelo que seja determinado ou coagido a agir e assim Deus age somente pelas leis de sua natureza e por ningum coagido. C.Q.D.

    16 COROLLARIUM. I. Corolrio 1

    17 Hinc sequitur I. nullam dari causam, quae Deum extrinsec, 18 vel intrinsec, praeter

    Donde segue: 1. no ser dada, exceto a

  • 21

    ipsius naturae perfectionem, incitet ad 19 agendum .

    perfeio de sua prpria natureza, nenhuma causa que extrnseca ou intrinsecamente incite Deus a agir.

    21 COROLLARIUM. II. Corolrio 2

    22 Sequitur II. solum Deum esse causam liberam. Deus enim 23 solus ex sol suae naturae necessitate existit (per Prop. 11. & Coroll. 1. 24 Prop. 14.), & ex sol suae naturae necessitate agit (per Prop. praeced.). 25 Adeque (per Defin. 7.) solus est causa libera. Q. E. D.

    Segue: 2. s Deus ser causa livre. Com efeito, s Deus existe pela s necessidade de sua natureza ( pela prop. 11 e corol 1 da prop. 14) e age pela s necessidade de sua natureza (pela prop. preced.). E por isso (pela def. 7) s ele causa livre. C.Q.D.

    26 SCHOLIUM. Esclio

    27 Alii putant, Deum esse causam liberam, propterea qud 28 potest, ut putant, efficere, ut ea, quae ex ejus natur sequi 29 diximus, hoc est, quae in ejus potestate sunt, non fiant, sive ut ab 30 ipso non producantur. Sed hoc idem est, ac si dicerent, qud 31 Deus potest efficere, ut ex natur trianguli non sequatur, ejus tres 32 angulos aequales esse duobus rectis; sive ut ex dat caus non G II 62 sequatur effectus, quod est absurdum. Porr infr absque ope 2 hujus Propositionis ostendam, ad Dei naturam neque intellectum, 3 neque voluntatem pertinere. Scio equidem plures esse, qui 4 putant, se posse demonstrare, ad Dei naturam summum intellectum, 5 & liberam voluntatem pertinere; nihil enim perfectius cognoscere 6 sese ajunt, quod Deo tribuere possunt, qum id, quod in nobis 7 summa est perfectio. Porr, tametsi Deum actu summ 8 intelligentem concipiant, non tamen credunt, eum posse omnia, quae 9 actu intelligit, efficere, ut existant; nam se eo modo Dei 10 potentiam destruere putant. Si omnia, inquiunt, quae in ejus intellectu 11 sunt, creavisset, nihil tum amplis creare potuisset, quod credunt 12 Dei omnipotentiae repugnare; ideque maluerunt Deum ad 13 omnia indifferentem statuere, nec aliud creantem praeter id, quod 14 absolut qudam voluntate decrevit creare. Verm ego me satis 15 clar ostendisse puto (vid. Prop. 16.), summ Dei potenti, sive 16 infinit natur infinita infinitis modis, hoc est, omnia necessari 17 effluxisse,

    Outros julgam Deus ser causa livre porque, como pensam, pode fazer que as coisas que dissemos seguir de sua natureza, quer dizer, que esto em seu poder, no ocorram, isto , por ele no sejam produzidas. Mas o mesmo que se dissessem que Deus pode fazer que da natureza do tringulo no siga seus trs ngulos serem iguais a dois retos, ou seja, que de uma causa dada no siga o efeito, o que absurdo. Ademais, mostrarei abaixo, sem recorrer a esta proposio, no pertencerem natureza de Deus nem o intelecto nem a vontade. Bem sei que h muitos que julgam poder demonstrar que natureza de Deus pertencem o sumo intelecto e a vontade livre, pois dizem nada conhecer de mais perfeito que possam atribuir a Deus do que aquilo que em ns a suma perfeio. Ademais, embora concebam Deus sumamente inteligente em ato, contudo no crem que ele possa fazer existirem todas as coisas que intelige em ato, pois desta maneira julgam destruir a potncia de Deus. Se, dizem, tivesse criado todas as coisas que esto em seu intelecto, ento nada mais poderia criar, o que crem repugnar onipotncia de Deus, e por isso preferiram sustentar que Deus indiferente a tudo e no cria outra coisa seno o que decretou criar por alguma vontade absoluta. De minha parte julgo ter mostrado assaz claramente (ver prop. 16) que da suma potncia, ou seja, da infinita natureza de Deus, fluram necessariamente ou sempre seguem com a mesma necessidade infinitas coisas em

  • 22

    vel semper edem necessitate sequi, eodem modo, ac ex 18 natur trianguli ab aeterno, & in aeternum sequitur, ejus tres 19 angulos aequari duobus rectis. Quare Dei omnipotentia actu ab 20 aeterno fuit, & in aeternum in edem actualitate manebit. Et hoc 21 modo Dei omnipotentia long, meo quidem judicio, perfectior 22 statuitur. Im adversarii Dei omnipotentiam (liceat apert loqui) 23 negare videntur. Coguntur enim fateri, Deum infinita creabilia 24 intelligere, quae tamen nunquam creare poterit. Nam alis, si 25 scilicet omnia, quae intelligit, crearet, suam, juxta ipsos, 26 exhauriret omnipotentiam, & se imperfectum redderet. Ut igitur Deum 27 perfectum statuant, e rediguntur, ut simul statuere debeant, 28 ipsum non posse omnia efficere, ad quae ejus potentia se extendit, 29 quo absurdius, aut Dei omnipotentiae magis repugnans, non 30 video, quid fingi possit. Porr, ut de intellectu, & voluntate, 31 quos Deo communiter tribuimus, hc etiam aliquid dicam; si ad 32 aeternam Dei essentiam, intellectus scilicet, & voluntas pertinent, 33 aliud san per utrumque hoc attributum intelligendum est, qum 34 quod vulg solent homines. Nam intellectus, & voluntas, qui 35 Dei essentiam constituerent, nostro intellectu, & G II 63 voluntate, toto coelo differre deberent, nec in ull re, praeterquam in 2 nomine, convenire possent; non aliter scilicet, qum inter se 3 conveniunt canis, signum coeleste, & canis, animal latrans. Quod sic 4 demonstrabo. Si intellectus ad divinam naturam pertinet, non 5 poterit, uti noster intellectus, posterior (ut plerisque placet), vel simul 6 natur esse cum rebus intellectis, quandoquidem Deus omnibus 7 rebus prior est causalitate (per Coroll. 1. Prop. 16.); sed contr veritas, 8 & formalis rerum essentia ide talis est, quia talis in Dei intellectu 9 existit objectiv. Quare Dei intellectus, quatenus Dei essentiam 10 constituere concipitur, est rever causa rerum, tam earum essentiae, 11 qum earum existentiae; quod ab iis videtur etiam fuisse 12 animadversum, qui Dei intellectum, voluntatem, & potentiam unum & 13 idem esse asseruerunt. Cm itaque Dei intellectus sit unica rerum 14 causa, videlicet (ut ostendimus) tam earum essentiae, qum earum 15 existentiae, debet ipse necessari ab iisdem differre, tam

    infinitos modos, isto , tudo, assim como da natureza do tringulo, desde toda a eternidade e pela eternidade, segue que seus trs ngulos igualam dois retos. Pelo que a onipotncia de Deus desde toda a eternidade tem sido em ato e pela eternidade permanecer na mesma atualidade. E de longe a onipotncia de Deus mais perfeita sustentada desta maneira, pelo menos em meu juzo. Ao contrrio, os adversrios (que me seja dado falar abertamente) parecem negar a onipotncia de Deus. Com efeito, so coagidos a confessar que Deus intelige infinitas coisas criveis que contudo nunca poder criar. Pois doutra maneira, a saber, se Deus criasse tudo que intelige, exauriria, segundo eles, sua onipotncia e tornar-se-ia imperfeito. Portanto, para que sustentem Deus perfeito, so coagidos simultaneamente a sustentar que ele no pode fazer tudo a que se estende sua potncia, e no vejo o que se possa forjar de mais absurdo ou mais repugnante onipotncia divina. Alm disso, para aqui dizer tambm algo acerca do intelecto e da vontade que comumente atribumos a Deus: se intelecto e vontade pertencem de fato essncia eterna de Deus, h que se entender por estes dois atributos outra coisa que aquilo que os homens vulgarmente entendem. Pois um intelecto e uma vontade que constitussem a essncia de Deus deveriam diferir, do cu terra, de nosso intelecto e de nossa vontade e, exceto em nome, em coisa alguma poderiam convir seno da maneira como convm o co, constelao celeste, e o co, animal que ladra. O que assim demonstrarei: se o intelecto pertence natureza divina, no poder, como o nosso, ser por natureza ou posterior (como quer a maioria) ou simultneo s coisas inteligidas, visto que Deus anterior a todas as coisas por causalidade (pelo corol. 1 da prop. 16); mas, ao contrrio, a verdade e a essncia formal das coisas so tais porque objetivamente existem assim no intelecto de Deus. Pelo que o intelecto de Deus, enquanto concebido constituir a essncia de Deus, realmente causa das coisas, tanto da essncia como da existncia delas, o que tambm parece ter sido notado pelos que afirmaram o intelecto, a vontade e a potncia de Deus serem um e o mesmo. E assim, uma vez

  • 23

    ratione 16 essentiae, qum ratione existentiae. Nam causatum differt su caus 17 praecis in eo, quod caus habet . Ex. gr. homo est causa 19 existentiae, non ver essentiae alterius hominis; est enim haec aeterna 20 veritas: & ide secundm essentiam prorss convenire possunt; in 21 existendo autem differre debent; & propterea, si unius existentia 22 pereat, non ide alterius peribit; sed, si unius essentia destrui posset, 23 & fieri falsa, destrueretur etiam alterius essentia. Quapropter res, 24 quae & essentiae, & existentiae, alicujus effects est causa, tali effectu 25 differre debet, tam ratione essentiae, qum ratione existentiae. Atqui 26 Dei intellectus est & essentiae, & existentiae nostri intellects 27 causa: ergo Dei intellectus, quatenus divinam essentiam constituere 28 concipitur, nostro intellectu, tam ratione essentiae, quam 29 ratione existentiae differt, nec in ull re, praeterquam in nomine, cum eo 30 convenire potest, ut volebamus. Circa voluntatem eodem modo 31 proceditur, ut facil unusquisque videre potest.

    que o intelecto de Deus a nica causa das coisas, a saber (como mostramos), tanto da essncia como da existncia delas, deve necessariamente diferir das coisas tanto em razo da essncia quanto em razo da existncia. Pois o causado difere de sua causa precisamente no que dela obtm. P. ex.: um homem causa da existncia mas no da essncia de outro homem, com efeito, esta ltima verdade eterna, e por isso podem convir inteiramente segundo a essncia mas devem diferir no existir; e por conseguinte, se a existncia de um perecer, nem por isso a do outro perecer; todavia, se a essncia de um pudesse ser destruda e tornada falsa, seria tambm destruda a essncia do outro. Por esta razo, a coisa que causa da essncia e da existncia de algum efeito deve diferir de tal efeito tanto em razo da essncia quanto em razo da existncia. Ora, o intelecto de Deus causa da essncia bem como da existncia de nosso intelecto, logo o intelecto de Deus, enquanto concebido constituir a essncia divina, difere de nosso intelecto tanto em razo da essncia quanto em razo da existncia e, exceto em nome, com ele no pode convir em coisa alguma, como queramos. Acerca da vontade procede-se da mesma maneira, como qualquer um pode ver facilmente.

    32 PROPOSITIO XVIII. Proposio 18

    33 Deus est omnium rerum causa immanens, non ver

    34 transiens. Deus causa imanente, e no transitiva, de todas as coisas.

    G II 64 DEMONSTRATIO. Demonstrao

    2 Omnia, quae sunt, in Deo sunt, & per Deum concipi debent (per 3 Prop. 15.), adeque (per Coroll. 1. Prop. 16. hujus) Deus rerum, quae 4 in ipso sunt, est causa, quod est primum. Deinde extra Deum nulla 5 potest dari substantia (per Prop. 14.), hoc est (per Defin. 3.), res, quae 6 extra Deum in se sit, quod erat secundum. Deus ergo est omnium 7 rerum causa immanens, non ver transiens. Q. E. D.

    Tudo que , em Deus e por Deus deve ser concebido (pela prop. 15), e por isso (pelo corol. 1 da prop. 16) Deus causa das coisas que so nele; o que o primeiro. Alm disso, fora de Deus no pode ser dada nenhuma substncia (pela prop. 14), isto (pela def. 3), uma coisa que seja em si fora de Deus; o que era o segundo. Logo Deus a causa imanente, e no transitiva, de todas as coisas.

  • 24

    8 PROPOSITIO XIX. Proposio 19

    9 Deus, sive omnia Dei attributa sunt aeterna. Deus, ou seja, todos os atributos de Deus so eternos.

    10 DEMONSTRATIO. Demonstrao

    11 Deus enim (per Defin. 6.) est substantia, quae (per Prop. 11.) 12 necessari existit, hoc est (per Prop. 7.), ad cujus naturam pertinet 13 existere, sive (quod idem est) ex cujus definitione sequitur ipsum 14 existere, adeque (per Defin. 8.) est aeternus. Deinde per Dei attributa 15 intelligendum est id, quod (per Defin. 4.) Divinae substantiae 16 essentiam exprimit, hoc est, id, quod ad substantiam pertinet: id 17 ipsum, inquam, ipsa attributa involvere debent. Atqui ad naturam 18 substantiae (ut jam ex Prop. 7. demonstravi) pertinet aeternitas. Ergo 19 unumquodque attributorum aeternitatem involvere debet, adeque 20 omnia sunt aeterna. Q. E. D.

    Com efeito, Deus (pela def. 6) a substncia que (pela prop. 11) existe necessariamente, isto (pela prop. 7), a cuja natureza pertence existir, ou seja (o que o mesmo), de cuja definio segue que ele existe, e por isso (pela def. 8) eterno. Em seguida, por atributos de Deus a inteligir isso que (pela def. 4) exprime a essncia da substncia divina, isto , o que pertence substncia; isso mesmo que os prprios atributos devem envolver. Ora, natureza da substncia (como j demonstrei pela prop. 7) pertence a eternidade. Logo cada um dos atributos deve envolver eternidade, e assim todos so eternos. C.Q.D.

    21 SCHOLIUM. Esclio

    22 Haec Propositio qum clarissim etiam patet ex modo, quo 23 (Prop. 11.) Dei existentiam demonstravi; ex e, inquam, 24 demonstratione constat, Dei existentiam, sicut ejus essentiam, aeternam 25 esse veritatem. Deinde (Prop. 19. Principiorum Cartesii) alio etiam 26 modo Dei aeternitatem demonstravi, nec opus est eum hc 27 repetere.

    Quo clarssima esta proposio tambm se patenteia pela maneira como (prop. 11) demonstrei a existncia de Deus. Daquela demonstrao consta ser verdade eterna a existncia de Deus assim como sua essncia. Ademais, tambm doutra maneira (prop. 19 dos Princpios de Descartes) demonstrei a eternidade de Deus e no me dou ao trabalho de repeti-lo aqui.

    28 PROPOSITIO XX. Proposio 20

    29 Dei existentia, ejusque essentia unum & idem sunt. A existncia de Deus e sua essncia so um e

    o mesmo.

    30 DEMONSTRATIO. Demonstrao

    31 Deus (per anteced. Prop.), ejusque omnia attributa sunt aeterna, 32 hoc est (per Defin. 8.), unumquodque ejus attributorum 33 existentiam exprimit. Eadem ergo Dei

    Deus (pela prop. preced.) e todos os seus atributos so eternos, isto (pela def. 8), cada um de seus atributos exprime existncia. Logo os mesmos atributos de Deus que (pela

  • 25

    attributa, quae (per Defin. 4.) Dei 34 aeternam essentiam explicant, ejus simul aeternam existentiam 35 explicant, hoc est, illud ipsum, quod essentiam Dei constituit, G II 65 constituit simul ipsius existentiam, adeque haec, & ipsius essentia unum 2 & idem sunt. Q. E. D.

    def. 4) explicam a essncia eterna, dele simultaneamente explicam a existncia eterna, isto , aquilo mesmo que constitui a essncia de Deus simultaneamente constitui sua existncia, e por isso esta ltima e sua essncia so um e o mesmo.

    3 COROLLARIUM. I. Corolrio 1

    4 Hinc sequitur I. Dei existentiam, sicut ejus essentiam, aeternam 5 esse veritatem.

    Donde segue: 1. A existncia de Deus ser, assim como sua essncia, verdade eterna.

    6 COROLLARIUM. II. Corolrio 2

    7 Sequitur II. Deum, sive omnia Dei attributa esse immutabilia. 8 Nam, si ratione existentiae mutarentur, deberent etiam (per Prop. 9 praeced.) ratione essentiae mutari, hoc est (ut per se notum) ex 10 veris falsa fieri, quod est absurdum.

    Segue: 2. Deus, ou seja, todos os atributos de Deus, serem imutveis. Pois, se mudassem em razo da existncia, deveriam tambm (pela prop. preced.) mudar em razo da essncia, isto (como conhecido por si), de verdadeiros tornarem-se falsos, o que absurdo.

    11 PROPOSITIO XXI. Proposio 21

    12 Omnia, quae ex absolut natur alicujus attributi

    Dei 13 sequuntur, semper, & infinita existere debuerunt, sive per idem 14 attributum aeterna, &

    infinita sunt.

    Tudo que segue da natureza absoluta de algum atributo de Deus deve ter existido sempre e infinito, ou seja, pelo mesmo atributo eterno e infinito.

    15 DEMONSTRATIO. Demonstrao

    16 Concipe, si fieri potest (siquidem neges), aliquid in aliquo Dei 17 attributo ex ipsius absolut natur sequi, quod finitum sit, & 18 determinatam habeat existentiam, sive durationem, ex. gr. ideam Dei in 19 cogitatione. At cogitatio, quandoquidem Dei attributum 20 supponitur, est necessari (per Prop. 11.) su natur infinita. Verm, 21 quatenus ipsa ideam Dei habet, finita supponitur. At (per Defin. 22 2.) finita concipi non potest, nisi per ipsam cogitationem 23 determinetur. Sed non per ipsam cogitationem, quatenus ideam Dei 24 constituit, eatenus enim finita supponitur esse: Ergo per cogitationem, 25 quatenus ideam Dei non constituit, quae tamen (per Prop. 11.) 26 necessari existere debet: Datur igitur

    Concebe, se possvel (caso o negues), em algum atributo de Deus e de sua natureza absoluta seguir algo que seja finito e tenha existncia determinada, ou seja, durao; por exemplo, a idia de Deus no pensamento. Ora, o pensamento, visto supor-se que atributo de Deus, (pela prop. 11) por sua natureza necessariamente infinito. Porm, enquanto tem a idia de Deus, supe-se que finito. Ora (pela def. 2), no pode ser concebido finito a menos que seja delimitado pelo prprio pensamento. Mas no pelo prprio pensamento enquanto constitui a idia de Deus, pois neste caso supe-se ser finito; logo o pelo pensamento enquanto no constitui a idia de Deus e que contudo (pela prop. 11) deve existir

  • 26

    cogitatio non constituens 27 ideam Dei, ac propterea ex ejus natur, quatenus est absoluta 28 cogitatio, non sequitur necessari idea Dei. (Concipitur enim ideam 29 Dei constituens, & non constituens.) Quod est contra hypothesin. 30 Quare si idea Dei in cogitatione, aut aliquid (perinde est, quicquid 31 sumatur, quandoquidem demonstratio universalis est) in aliquo 32 Dei attributo ex necessitate absolutae naturae ipsius attributi 33 sequatur, id debet necessari esse infinitum; quod erat primum.

    necessariamente. D-se ento o pensamento no constituindo a idia de Deus, e por isso, enquanto pensamento absoluto, de sua natureza no segue necessariamente a idia de Deus (com efeito, concebido constituindo e no constituindo a idia de Deus). O que contra a hiptese. Por conseguinte, se a idia de Deus no pensamento, ou se algo (ser o mesmo, o que quer que se tome, visto que a demonstrao universal), em algum atributo de Deus, segue da necessidade da natureza absoluta do prprio atributo, deve necessariamente ser infinito; o que era o primeiro.

    34 Deinde id, quod ex necessitate naturae alicujus attributi it G II 66 sequitur, non potest determinatam habere existentiam sive durationem. 2 Nam, si neges, supponatur res, quae ex necessitate naturae alicujus 3 attributi sequitur, dari in aliquo Dei attributo, ex. gr. idea Dei in 4 cogitatione, eaque supponatur aliquando non exstitisse, vel non 5 exstitura. Cm autem cogitatio Dei attributum supponatur, debet & 6 necessari, & immutabilis existere (per Prop. 11. & Coroll. 2. Prop. 7 20.). Quare ultra limites durationis ideae Dei (supponitur enim 8 aliquando non exstitisse, aut non exstitura) cogitatio sine ide Dei 9 existere debebit; atqui hoc est contra hypothesin; supponitur enim, ex 10 dat cogitatione necessari sequi ideam Dei. Ergo idea Dei in 11 cogitatione, aut aliquid, quod necessari ex absolut natur alicujus 12 attributi Dei sequitur, non potest determinatam habere durationem; 13 sed per idem attributum aeternum est, quod erat secundum. Nota, hoc idem esse affirmandum de qucunque re, 15 quae in aliquo Dei attributo ex Dei absolut natur necessari sequitur.

    Isto posto, o que assim segue da necessidade da natureza de algum atributo no pode ter durao determinada. Pois, se negas, que se suponha ser dada em algum atributo de Deus uma coisa que segue da necessidade da natureza deste atributo, por exemplo, a idia de Deus no pensamento, e que se suponha no ter ela alguma vez existido ou vir a no existir. Como se supe que o pensamento atributo de Deus, deve existir necessariamente bem como imutvel (pela prop. 11 e corol. 2 prop. 20). Pelo que, para alm dos limites da durao da idia de Deus (j que se supe no ter ela alguma vez existido ou vir a no existir), o pensamento dever existir sem a idia de Deus; ora, isto contra a hiptese, pois se supe que do pensamento dado segue necessariamente a idia de Deus. Logo a idia de Deus no pensamento, ou algo que segue necessariamente da natureza absoluta de algum atributo de Deus, no pode ter durao determinada, mas pelo mesmo atributo eterno; o que era o segundo. Nota que se h de afirmar o mesmo de qualquer coisa que, em algum atributo de Deus, segue necessariamente da natureza absoluta de Deus.

    16 PROPOSITIO XXII. Proposio 22

    17 Quicquid ex aliquo Dei attributo, quatenus modificatum est 18 tali modificatione, quae &

    necessari, & infinita per idem 19 existit, sequitur, debet quoque & necessari, & infinitum 20 existere.

    O que quer que siga de algum atributo de Deus, enquanto modificado por uma modificao que, pelo mesmo [atributo], existe necessariamente e infinita, deve tambm existir necessariamente e infinito.

  • 27

    21 DEMONSTRATIO. Demonstrao

    22 Hujus Propositionis demonstratio procedit eodem modo, ac 23 demonstratio praecedentis.

    A demonstrao desta proposio procede da mesma maneira que a demonstrao precedente.

    24 PROPOSITIO XXIII. Proposio 23

    25 Omnis modus, qui & necessari, & infinitus existit,

    26 necessari sequi debuit, vel ex absolut natur alicujus attributi Dei, 27 vel ex aliquo attributo

    modificato modificatione, quae & 28 necessari, & infinita existit.

    Todo modo que existe necessariamente e infinito deve ter seguido necessariamente ou da natureza absoluta de algum atributo de Deus, ou de algum atributo modificado por uma modificao que existe necessariamente e infinita.

    29 DEMONSTRATIO. Demonstrao

    30 Modus enim in alio est, per quod concipi debet (per Defin. 5.), 31 hoc est (per Prop. 15.) in solo Deo est, & per solum Deum concipi G II 67 potest. Si ergo modus concipitur necessari existere, & infinitus 2 esse, utrumque hoc debet necessari concludi, sive percipi per 3 aliquod Dei attributum, quatenus idem concipitur infinitatem, & 4 necessitatem existentiae, sive (quod per Defin. 8. idem est) 5 aeternitatem exprimere, hoc est (per Defin. 6. & Prop. 19.), quatenus 6 absolut consideratur. Modus ergo, qui & necessari, & infinitus 7 existit, ex absolut natur alicujus Dei attributi sequi debuit; 8 hocque vel immediat (de quo Prop. 21.), vel mediante aliqu 9 modificatione, quae ex ejus absolut natur sequitur, hoc est (per 10 Prop. praeced.), quae & necessari, & infinita existit. Q. E. D.

    Com efeito, o modo em outro, pelo qual deve ser concebido (pela def. 5), isto (pela prop. 15), em s Deus e por s Deus pode ser concebido. Se o modo, portanto, concebido existir necessariamente e ser infinito, ambos devem ser concludos necessariamente, ou seja, percebidos por algum atributo de Deus, enquanto o mesmo concebido exprimir infinidade e necessidade da existncia, ou seja (o que pela def. 8 o mesmo), eternidade, isto (pela def. 6 e prop. 19), enquanto considerado absolutamente. Logo, o modo que existe necessariamente e infinito deve ter seguido da natureza absoluta de algum atributo de Deus; e isto, ou imediatamente (sobre isso, a prop. 21), ou mediante alguma modificao que segue de sua natureza absoluta, isto (pela prop. preced.), que existe necessariamente e infinita. C.Q.D.

    11 PROPOSITIO XXIV. Proposio 24

    12 Rerum Deo productarum essentia non involvit

    existentiam. A essncia das coisas produzidas por Deus no envolve existncia.

    13 DEMONSTRATIO. Demonstrao

    14 Patet ex Definitione I. Id enim, cujus natura (in se scilicet 15 considerata) involvit

    patente pela definio 1. Com efeito, isso cuja natureza (em si considerada) envolve

  • 28

    existentiam, causa est sui, & ex sol suae naturae 16 necessitate existit.

    existncia causa de si e existe pela s necessidade de sua natureza.

    17 COROLLARIUM. Corolrio

    18 Hinc sequitur, Deum non tantm esse causam, ut res incipiant 19 existere; sed etiam, ut in existendo perseverent, sive (ut 20 termino Scholastico utar) Deum esse causam essendi rerum. Nam, 21 sive res existant, sive non existant, quotiescunque ad earum 22 essentiam attendimus, eandem nec existentiam, nec durationem 23 involvere comperimus; adeque earum essentia neque suae 24 existentiae, neque suae durationis potest esse causa, sed tantm Deus, ad 25 cujus solam naturam pertinet existere (per Coroll. 1. Prop. 14.).

    Da segue que Deus causa no apenas de que as coisas comecem a existir, mas tambm de que perseverem no existir, ou seja (para usar um termo escolstico), Deus a causa do ser das coisas. Pois, quer as coisas existam, quer no existam, todas as vezes que prestamos ateno a sua essncia, descobrimos que ela no envolve nem existncia nem