μακετα Εφηβεία.qxp layout 1 08/07/2019 17:43 page 3 · 2019. 7. 22. · ΑΛΕΞΗΣ...

Το δώρο της εφηβείας

μακετα Εφηβεία.qxp_Layout 1 08/07/2019 17:43 Page 3

Αλέξης ΛάππαςΨυχίατρος παιδιών,

εφήβων & οικογενειών

Επιμέλεια:Bασίλης Αργυριάδης

ΔΩΡΟTO

ΤΗΣ ΕΦΗΒΕΙΑΣ


© ΕκδόσειςΚολοκοτρώνη 49, Αθήνα 105 60Τηλ.: 210 3226343 - Fax: 210 3221238e-mail: [email protected]/enploeditions.gr

Α´ έκδοση: Iούλιος 2019

ISBN: 978-960-619-041-4


Περιεχόμενα

Σαν εισαγωγή...

Τι είναι η εφηβεία;

Σύγκρουση και απόρριψηΈνα παιχνίδι με φράσεις-καρφιά...

Τα κλειδιά της προσέγγισης

Τρεις τρόποι γονεϊκότητας• αυταρχική

• οριοθετημένη• ελευθεριακή

Ξανά: σύγκρουση και απόρριψη...... αλλά και ρομαντισμός

Η εμπλοκή του παιδιού στις σχέσεις των γονέων

• «Τριγωνοποίηση»• Ειδικές μορφές οικογένειας

Το σχολικό πλαίσιο ως δυνατότητανοηματοδότησης της εφηβείας

Αντί Επιλόγου

Επίμετρο: Εφηβεία v2.0Συνάντηση με τους εφήβους

στην εποχή της ψηφιακής πραγματικότητας

11-14

15-36

37-58

59-84

85-119

121-143

145-158

159-162

163-184


The unthinkable darkness of Trauma.The unthinkable life explosion of Becoming.

Existence Cohesion.Ανδρονίκη,

Δημήτρης,Μαρία,

Σταυρούλα


Σαν εισαγωγή…

Η εφηβεία αποτελεί την τελική δοκιμασία τηςκοσμοαντίληψης των ίδιων των γονιών. Το παιδίτους, το ανθρώπινο πλάσμα που μεγαλώνει στουςκόλπους της οικογένειάς τους και που είναι όχιμόνο ο φορέας των επιθυμιών τους, αλλά και οπραγματικός καταγραφέας της πρακτικής τουςαλήθειας (δηλαδή του πώς οι ίδιοι το μεγάλωσανπέρα από τις ιδέες τους), για πρώτη φορά ουσια-στικά ανοίγει το στόμα του! Και το ανοίγει μεέναν τρόπο πολύ διαφορετικό από την παιδικήηλικία. Δηλαδή, ενώ στην παιδική ηλικία ο γονέαςέχει την ικανότητα, καλοπροαίρετα ή μη, να χει-ραγωγεί το μήνυμα που εκπέμπει το παιδί, με τησυμπεριφορά του, τις ιδέες που μοιράζεται, τιςσχέσεις που κάνει, τα αιτήματα που έχει, τις επι-θυμίες του, τα χόμπι που επιλέγει ή παύει να επι-λέγει, τις σχέσεις με τις οποίες έρχεται σε ρήξη,στην εφηβική ηλικία πλέον, ο έφηβος έχει αρκετήκορμοστασιά για να μπορεί να εκπέμψει ένασήμα, απέναντι στο οποίο είναι αδύνατο ο ενήλι-κας να κωφεύσει και να παραμείνει δέκτης κλει-στός. Διότι ο έφηβος είναι απ’ τη φύση του έτσι

11


φτιαγμένος, ώστε να δυναμώσει το σήμα, μέχρινα καταλάβει ότι έχει γίνει πλέον αισθητό. Καιλέω ότι είναι η δοκιμασία της κοσμοαντίληψήςτους, γιατί στην πραγματικότητα έρχονται αντι-μέτωποι με τους χειρότερους φόβους τους.Αυτούς τους χειρότερους φόβους τους είναι που τοπαιδί, μελετώντας τους για μια δωδεκαετία πλέονκαι αλληλεπιδρώντας μαζί τους, τους έχει αποκω-δικοποιήσει, όχι πάντοτε συνειδητά, ούτε πάντα μεσκοπό τη ρήξη. Παρόλα αυτά, μέσα από μια χρό-νια διεργασία τριβής, ακριβώς γνωρίζοντας τι πρέ-πει να αποφύγει ανάλογα με τη συναισθηματικήκατάσταση στην οποία βρίσκεται ή εγκλωβίζεταιο γονέας ή ο φροντιστής του, εκεί ακριβώς ο έφη-βος ξέρει πλέον να μη σιωπήσει.

Ο έφηβος, αρνείται πλέον να ακολουθήσει καινα υπακούσει μια αυθαίρετη άποψη ή πρότασητων γονιών του, αν ο ίδιος ο γονιός δεν θα«πέθαινε» γι’ αυτή. Κι απ’ τη στιγμή που μπαί-νει στην κουβέντα μας η φράση «να πέθαινε γι’αυτή», μιλάμε για εκδραμάτιση, ένταση, πρόκλη-ση, σύγκρουση, σκοτεινιά, θανατίλα. Στον βαθμόπου ένας γονέας έχει αποκωδικοποιήσει τη σκο-τεινιά του, έχει μεγαλύτερη ανθεκτικότητα στιςπροκλήσεις της εφηβικής ηλικίας. Και στον βαθμό

ΑΛΕΞΗΣ ΛΑΠΠΑΣ

12


που ένα γονεϊκό σύστημα (δηλαδή ο γονιός ή οιγονείς, αλλά και όλοι οι άλλοι ενήλικες, τους οποί-ους οι γονείς αξιοποιούν σαν συνεργάτες) έχειαποδώσει συνεργατικά μια σταθερότητα, μέσαστην οποία έχουν προλάβει όλοι αυτοί οι ενήλικεςνα αισθανθούν τη χαρά της ευθύνης που λέγεταιγονεϊκότητα, μέχρι τη στιγμή που το παιδί τους θαμπει στην εφηβεία, έχουν μεγαλύτερη ανθεκτικό-τητα στις προκλήσεις της εφηβικής ηλικίας. Κιαυτό έχει σαν αποτέλεσμα να παραμένει αρκετόκομμάτι του εγκεφάλου «ψυχρό», να παραμένειδηλαδή γρηγορούσα η κριτική τους ικανότητα,ώστε να μπορούν να διαπραγματευτούν και λογι-κά κάποια πράγματα. Σε διαφορετική περίπτω-ση, στη χαοτική φαινομενικά αντίδραση του εφή-βου (η οποία στην πραγματικότητα δεν είναικαθόλου χαοτική), αρχίζει να «συνηχεί», όπωςλέμε οι ειδικοί (δηλαδή αρχίζει να συσσωρεύεταιπροσθετικά) και μια χαοτική αντίδραση του ενή-λικα (η οποία επίσης αν την επεξεργαστούμε δενείναι στην κατανόησή της χαοτική) και να χάνεταιπλέον το σταθερό σημείο της οικογένειας, εκείνοπου μπορεί να οδηγεί τα πράγματα σε συνεργα-σίες, λύσεις, διεξόδους και επιτυχημένες διαπραγ-ματεύσεις των προβλημάτων που ανακύπτουν.

TO ΔΩΡΟ ΤΗΣ ΕΦΗΒΕΙΑΣ

13


Κλείνοντας κάποιες εισαγωγικές σκέψεις, θαπρέπει να ειπωθεί ότι ενώ η εφηβεία είναι ένα στά-διο ανάπτυξης της ζωής, από το οποίο αναγκαστι-κά περνάμε όλοι, συνειδητά ή ασυνείδητα, δενμπορεί με κανέναν τρόπο η διαχείριση αυτού τουσταδίου να αποτελέσει έναν κοινό μπούσουλα γιαόλους. Αν συνειδητοποιήσουμε ότι οι τρείς παρά-γοντες που συμμετέχουν στη διαμόρφωση της εφη-βείας είναι η ιδιοσυγκρασία και το βιολογικό υπό-στρωμα των δυνατοτήτων του παιδιού, το γονεϊκόσύστημα και η κοινωνία-περιβάλλον, τότε καταλα-βαίνουμε ότι υπάρχει ένας μοναδικός τρόπος γιατο κάθε παιδί να βιώσει την εφηβεία του. Αυτόπου μπορεί να είναι φάρμακο για κάποιον, μπορείνα είναι δηλητήριο για κάποιον άλλο...


14


Τι είναι η εφηβεία;


Η εφηβεiΑ ΕινΑι eνΑ ΑΠo ΤΑ ΑνΑΠΤυξιΑΚa ΣΤΑΔιΑστη ζωή του ανθρώπου. Επιστημονικά, έχει κατάκάποιον τρόπο ένα χρονικό όριο έναρξης καιλήξης, που μπορεί να διαφέρει ανάλογα με ποιαψυχολογική θεωρία κατανόησης της ανθρώπινηςύπαρξης ακολουθούμε. Σε γενικές γραμμές, θαλέγαμε ότι είναι ένα στάδιο που έπεται της προ-εφηβείας, η οποία είναι το μεταβατικό στάδιοανάμεσα στην παιδική ηλικία και την εφηβεία.Από την ηλικία των δέκα έως και δεκατεσσάρωνετών για τα κορίτσια και αντίστοιχα δώδεκα έωςδεκαέξι ετών για τα αγόρια, θεωρούμε ότι το παι-δί θα έχει πλέον μπει στην εφηβεία. Και εφόσονσυντελούνται λειτουργικοί παράγοντες, όπως είναιτο περιβάλλον και το σύστημα των ενηλίκων πουφροντίζει το παιδί, τότε εκεί γύρω στα δεκαοκτώμε δεκαεννιά χρόνια του ανθρώπου, αρχίζει γι’αυτόν η μετάβαση σε μια πρώτη ενήλικη ζωή.

Θεωρώ ωστόσο, ότι πέρα από εντοπισμούςχρονικών ορίων λήξης και έναρξης της εφηβείας,

17


πιο βοηθητικό για τους γονείς και τους ειδικούςπου ασχολούνται με αυτό το αναπτυξιακό στά-διο, είναι το στοιχείο της ψυχοσυναισθηματικήςετοιμότητας του παιδιού να μπει σ’ αυτή τηφάση. Θα λέγαμε λοιπόν, ότι ενώ βιολογικά η ζωήδίνει μια κλωτσιά στο νεαρό παιδί για να προχω-ρήσει στη ζωή του (και εδώ εννοούμε ασφαλώςτα δευτερογενή χαρακτηριστικά ενός βιολογικούφύλου, τη βιολογική αλλαγή που συνοδεύει νέουςτρόπους ανταπόκρισής του στις σχέσεις με τουςσυνομηλίκους του), το τέλος αυτής της νέαςπεριόδου που ξεκινά με τη βιολογική ώθηση,ξεκάθαρα δεν μπορεί να οριστεί βιολογικά, διότιη ενηλικίωση αφορά στην ικανότητα ανάληψηςευθύνης και την αξιοποίηση της αλήθειας ενόςανθρώπινου προσώπου, ως του σταθερού σημείουαναφοράς για τις σχέσεις και τις πράξεις του.

Μπορούμε να πούμε λοιπόν ότι το ζητούμενοστη διάρκεια της εφηβείας είναι η διαπραγμάτευ-ση της ταυτότητας και του ρόλου ή των ρόλωνπου θα αναλάβει ένας άνθρωπος στην ενήλικηζωή που έρχεται. Είναι όμως τόσο σύνθετη αυτήη διαδικασία, που θα λέγαμε ότι κατά κανόνα, οέφηβος καταφέρνει εν μέρει μόνο να προχωρήσειπρος την ενήλικη ζωή. Δεν εννοώ εδώ μόνο το


18


γεγονός ότι κάποια κομμάτια της ύπαρξής του –διότι η ύπαρξή του αποτελείται ήδη από κομμά-τια– θα μπορέσουν να λειτουργήσουν σε σχέση μεκάποιους άλλους ενήλικες, ενώ κάποια άλλα θαμείνουν ακόμα, για πολύ μεγάλο χρονικό διάστη-μα, σε αναστολή. Εννοώ ότι πολλές φορές (καικαλοπροαίρετα ενδεχομένως), ο έφηβος συνειδη-τοποιεί πως, για να αποφύγει τον κίνδυνο νααπωλέσει πλήρως τη διαδικασία της ωρίμανσηςμέσα από την εφηβεία, πρέπει να κάνει μια επι-λογή: να επιτρέψει σε κάποια κομμάτια του νασυμβιβαστούν, να περάσουν υπόγεια ή και ναδιαστραφούν σε σχέση με αυτό που αντέχει η κοι-νωνία και το οικογενειακό του περιβάλλον, ενώκάποια άλλα, που είναι αποδεκτά και λίγο περισ-σότερο «εύκολα» (είναι «στον αυτόματο πιλό-το», όπως λέμε) να τα αφήσει να ενηλικιωθούν.Θα έλεγα δηλαδή ότι συνήθως, ό,τι αφορά στηνεκπαίδευση, το επάγγελμα και τη θετική εκπρο-σώπηση της κοινωνικής ταυτότητας μιας οικογέ-νειας, οι γονείς, η εκπαίδευση και συνεργαζόμενοιενήλικες είναι έτοιμοι να το αποδεχτούν. Ό,τιόμως έρχεται σε αντίθεση με αυτό που η οικογέ-νεια και η κοινωνία είχε ετοιμάσει για τον έφηβο(πόσο μάλλον εάν αυτός ο έφηβος είναι ένας

TO ΔΩΡΟ ΤΗΣ ΕΦΗΒΕΙΑΣ

19


μακετα Εφηβεία.qxp layout 1 08/07/2019 17:43 page 3 · 2019. 7. 22. · ΑΛΕΞΗΣ...

Documents